Organizacja pracy domowej ucznia w kształceniu zintegrowanym

Organizacja pracy domowej ucznia
w kształceniu zintegrowanym - referat
szkoleniowy dla rodziców uczniów
klas I - III
Istota i rodzaje pracy domowej
Wybitny dydaktyk W. Okoń pracę domową ucznia określa jako „formę obowiązkowych,
wykonywanych zwykle w domu zajęć szkolnych, których celem jest rozszerzenie,
pogłębienie i utrwalenie wiedzy oraz wdrożenie do samodzielności w posługiwaniu się
wiedzą, w zbieraniu informacji, w dokonywaniu obserwacji, rozwiązywaniu zagadnień oraz
pisemnym ich opracowywaniu”. Nauka domowa w klasach I-III nabiera szczególnego
znaczenia jako przygotowawczy etap do późniejszego samokształcenia. Wdrażanie do
samodzielnej pracy już od pierwszych dni w szkole uzasadnione jest tym, że dziecko musi
opanować nawyk samodzielnej pracy, podstawowe umiejętności uczenia się, umiejętność
korzystania z różnych źródeł wiedzy i inne umiejętności przydatne w procesie
samokształcenia. Prace domowe uczniów można podzielić jako : a)opracowanie nowego
działu,
b) rozwijanie umiejętności i nawyków, c) utrwalanie przyswojonego materiału,
d) rozwijanie samodzielności i twórczej postawy uczniów.
Prace domowe, których celem jest opracowanie nowego materiału, są na ogół w klasach
młodszych rzadziej stosowane od innych, choć wartość ich jest wyjątkowo duża. Wśród nich
można wyróżnić zadania polegające na przygotowaniu materiału do nowych lekcji oraz - na
uzupełnieniu materiału opanowanego w czasie lekcji. Przygotowanie materiału do nowej
lekcji może być dla uczniów niezmiernie ciekawe, budzić ich zainteresowanie nową lekcją, co
później odbija się korzystnie na jej przebiegu, zwłaszcza, gdy stwierdzą, że ten sposób
posłużył im do rozwiązywania zagadnień na lekcji. Ponadto zetknięcie się uczniów
kilkakrotnie z daną treścią - przed lekcją, na lekcji i w toku utrwalania - wpływa również
dodatnio na trwałość wiadomości.
Prace domowe, mające na celu rozwijanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, stosuje
się często zwłaszcza w nauczaniu tych przedmiotów, które wymagają ukształtowania wielu
umiejętności i nawyków. Odnosi się to zwłaszcza do języka polskiego i języków obcych, a
także do matematyki, zajęć technicznych i wychowania fizycznego.
Utrwalanie przyswojonego materiału to zadania polegające na dalszym uczeniu się treści
uprzednio na lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu. Zadania te polegają przede
wszystkim na uczeniu się z podręcznika, przy czym treść, którą uczniowie utrwalają, jest im
już znana.
Praca domowa ukierunkowana przez nauczyciela stanowi etap przygotowujący ucznia do
samokształcenia. Może ona budzić zainteresowanie różnymi zjawiskami i rozwijać
zainteresowania ucznia. Dzięki racjonalnie zorganizowanej nauce domowej uczeń osiąga
następujące umiejętności:
• uczy się korzystania z różnych źródeł wiedzy
• samodzielność w zdobywaniu różnorodnych informacji, samokontrolę i samoocenę
uzyskiwanych efektów, dobieranie właściwych metod uczenia się
• usprawnia różne umiejętności, np. technikę czytania ze zrozumieniem
• samodzielność myślenia i działania, jego oryginalność, oraz zdolności twórcze
• inicjatywę i pomysłowość
• wzmocnienie wiary we własne siły
Jak pomóc dziecku w odrabianiu pracy domowej ?
Samodzielna nauka dziecka w domu, zwana odrabianiem lekcji, stanowi niezwykle ważne
ogniwo procesu nauczania i wychowywania. Praca domowa ucznia jest kontynuacją nauki
szkolnej przygotowującej dziecko do samokształcenia.
W kształceniu zintegrowanym praca domowa opiera się głównie na materiale programowym
realizowanym w czasie kolejnych jednostek lekcyjnych, ma zazwyczaj charakter utrwalający
wiadomości i umiejętności nabyte w szkole. To właśnie w domu najczęściej dziecko ma
możliwości i okazję do ponownego przemyślenia rozszerzania swojej wiedzy na określony
temat. Może swobodnie zastanowić się nad zagadnieniami poruszanymi w klasie,
porozmawiać z rodzicami, rodzeństwem, rówieśnikami, wyjaśnić wątpliwości, które pojawiły
się w toku lekcji czy też samodzielnie, po przemyśleniu występującego problemu, starać się
go rozwiązać, dojść do własnych wniosków. Dzieci w młodszym wieku szkolnym na ogół
chętnie przychodzą do szkoły i z zapałem zabierają się do nauki. Pilnie słuchają i gorliwie
wypełniają polecenia nauczyciela. Natomiast koncentracja uwagi dziecka jest jeszcze
nietrwała. Czasem dziecko zagapi się lub zamyśli i może nie wiedzieć albo zapomnieć co
miało przynieść na następny dzień do szkoły, co miało przygotować lub zrobić. Takie
sytuacje są dopuszczalne, lecz bardzo ważna jest tu reakcja rodziców. Nie wolno
bagatelizować pierwszych sygnałów nieobowiązkowości. Należy stosować umiar,
opanowanie i wyrozumiałość w stosunku do dziecka, rozmawiamy z nim, zastanawiamy się
nad rozwiązaniem problemu, co się da naprawić. Należy pamiętać, że wytworzone we
czesnych latach nauki nawyki są najtrwalsze.
W pierwszych latach nauki dziecko nie ma jeszcze nawyku uczenia się samodzielnie ani w
szkole, ani w domu. Dlatego też ogromne znaczenie we właściwym wyrabianiu tego nawyku
oraz konsekwentnym, a zarazem rozumnym, tj. odpowiednim pod względem
wychowawczym, podejściu do tej problematyki mają rodzice. To na nich w głównej mierze
spoczywa obowiązek wspomagania szkoły w realizacji celów dydaktyczno wychowawczych.
Ta niezmiernie ważna korelacja działań, zarówno szkoły, jak i środowiska domowego,
stanowi podstawę do kształtowania u dziecka cech osobowości, przejawiających się we
właściwym stosunku do obowiązku szkolnego, rozwijaniu zainteresowań, a więc całej sfery
poznawczej, pozytywnego stosunku emocjonalnego do szkoły, więzi z rodzicami
potrafiącymi nawiązać ścisły kontakt z własnym dzieckiem. Często rodzice bagatelizują
sprawy związane ze szkołą - tak przecież ważne dla małego ucznia - tłumacząc małe
zainteresowanie brakiem czasu, przepracowaniem, pozostawiając z problemem dziecko
często niepotrafiące sobie z nim poradzić. Mały uczeń stopniowo nabiera lekceważącego
stosunku do szkoły, przy "cichej aprobacie" rodziców. Ważną rzeczą jest ciągły kontakt
rodzica z dzieckiem, wykazywania zainteresowania nie tylko jego postępami w nauce, ale
również zachęcanie, motywowanie do nauki.
Oprócz roli wychowawczej stanowiącej istotę właściwego stosunku dziecka do prac
domowych oraz do całego toku nauki szkolnej, rodzice mogą i powinni pomagać dziecku
w nauce domowej. Nie mam tu na myśli pomocy czasochłonnej, polegającej na siedzeniu
przy dziecku przez cały czas odrabiania lekcji czy też wyręczanie go, odrabianiu zadań za
dziecko. Przeciwnie, są to elementy pomocy, które należy wyeliminować. Nie pozwalają one
bowiem na przyzwyczajenie małego ucznia do samodzielnej pracy, uczą natomiast
niesystematyczności i nieobowiązkowości.
Rolą rodziców jest również przypilnowanie i przyzwyczajanie do dobrej organizacji
pracy, odrabiania pracy domowej o stałej porze dnia, co wprowadza pewną dyscyplinę
oraz zapobiega szkodliwemu pośpiechowi. Uczeń nie powinien przystępować do odrabiania
lekcji zaraz po przyjściu ze szkoły (gdyż jest zmęczony) lub zaraz po wysiłku (gdyż jego
organizm wymaga odpoczynku). Jeśli uczeń przebywa w szkole przed południem, lekcje
powinien odrabiać po upływie ok. 2h po obiedzie. Nawyk uczenia się codziennie w tych
samych godzinach powoduje szybsze wykonywanie czynności przygotowawczych i szybszą
koncentrację w pracy nad lekcjami. Najlepszy czas na pracę umysłową jest między 8-11 godz.
rano (czyli jak dziecko jest w szkole) i 14-17 po południu. Dziecko nie powinno uczyć się
zbyt późno, zwłaszcza po godz. 20. Czas poświęcony na naukę w przypadku dzieci
młodszych nie powinien być zbyt długi, a godziny, w których dziecko pracuje, nie mogą
kolidować z godzinami snu (uczniowie klas I-III powinni spać 10-12h na dobę). Jeżeli uczeń
ma na odrobienie zadań domowych kilka dni, dobrze jest, jeżeli je zrobi od razu, tego samego
dnia gdy zostały zadane. Konsekwentne przestrzeganie godzin przeznaczonych na naukę
domową jest gwarancją, że w przyszłości nasze dzieci będą dobrze planowały swój czas i
będą potrafiły racjonalnie go wykorzystać. Zmuszając uczniów do samodzielnego
podejmowania codziennych obowiązków kształtuje się ich wolę i charakter, rozwija
systematyczność i dokładność, inicjatywę, pomysłowość, wzmacnia wiarę we własne siły,
kształtuje właściwy stosunek do pracy. Czasami dziecku wystarczy obecność kogoś bliskiego
podczas odrabiania lekcji, wówczas czuje się ono pewniej i bezpieczniej, pracuje szybciej i
staranniej. Bardzo często przyczyną niestarannego odrobienia zadania domowego, jest
nieumiejętność przeprowadzenia przez dziecko samodzielnej kontroli wyników uczenia się.
Dzieci często tłumaczą nauczycielowi, że przecież uczyły się , powtarzały zadany materiał.
Bez kontroli ze strony rodziców, czy też starszego rodzeństwa, nie mają one jednak pewności,
że materiał został należycie przyswojony i zapamiętany.
Praca domowa spełnia określone funkcje, których celem jest powtarzanie i utrwalanie
wiadomości i umiejętności zdobytych w szkole. Funkcje te będą w pełni zrealizowane, gdy
zapewnimy dziecku odpowiednie warunki do pracy. Problem ten nie odnosi się tylko do czasu
poświęconego przez ucznia na naukę oraz odciążenia go od innych zajęć domowych, ale
również do całego szeregu uwarunkowań wpływających na wytworzenie właściwego klimatu
wokół odrabiającego pracę domową ucznia. Bez względu na sytuację mieszkaniową, należy
dziecku urządzić stałe miejsce do odrabiania lekcji. Powinno ono mieć swój stolik (biurko),
szafkę, półeczkę lub regał, gdzie będzie układało we właściwym porządku podręczniki,
zeszyty i inne przybory szkolne. Dzieci niemające własnego kącika do pracy, nie mają
warunków do odpowiedniej koncentracji, niezbędnej przy pracy umysłowej, szybko się
dekoncentrują, odrabiają lekcje w sposób chaotyczny lub nie odrabiają w ogóle, przychodząc
do szkoły nieprzygotowane. Dla dobra dziecka, urządźmy pokoik lub kącik tak, aby dziecko
lubiło w nim przebywać. Jest to, więc zadanie dla rodziców, których pomysłowość może
przyczynić się do stworzenia przytulnego i wygodnie urządzonego miejsca pracy ucznia. Przy
projektowaniu pokoju lub kącika dla ucznia, należy wziąć pod uwagę następujące reguły:
• stolik do odrabiania lekcji powinien być tak ustawiony, aby światło (dzienne, lampy)padało
z lewej strony dla dziecka praworęcznego, zaś z prawej dla leworęcznego,
• lampa stołowa nie powinna mieć ani jaskrawego, ani zbyt słabego światła, ponieważ
nieodpowiednie oświetlenie psuje wzrok,
• krzesło powinno być przystosowane do wzrostu dziecka; niewygodna pozycja przy pisaniu
czy czytaniu może spowodować skrzywienie kręgosłupa, a ponadto wpływa to niekorzystnie
na samopoczucie dziecka, które szybciej się męczy, jest znużone i zniecierpliwione,
• pomieszczenie powinno być często wietrzone.
Ustalony w rodzinie porządek dnia, w którym przeznacza się czas na różne zajęcia
wdraża dziecko do samodyscypliny. Tak więc jest czas na odrabianie lekcji, na czytanie, na
zajęcia poświęcone na zainteresowania poszczególnych członków rodziny, także dzieci. Taka
racjonalna organizacja życia w rodzinie, to nic innego, jak przyzwyczajanie dziecka do
planowania czasu poświęconego na naukę i czasu wolnego. Oprócz reżimu czasowego należy
stworzyć uczniowi spokojną atmosferę. Głośne rozmowy domowników, kręcenie się,
zamieszanie, odrywanie dziecka od pracy, włączone radio czy telewizor nie sprzyjają
koncentracji uwagi na odrabianej pracy. Programy telewizyjne nie mogą być wyznacznikiem
czasu przeznaczonego na naukę w domu. Należy je więc dostosować do czasu, kiedy dzieci
już wypełniły obowiązki związane z nauką. Programy telewizyjne, a zwłaszcza filmy
powinny podlegać selekcji i kontroli rodziców oraz być dostosowane do wieku i możliwości
percepcji ucznia. Nieodpowiednio dobrane do psychiki dziecka filmy i programy mogą
wyrządzić w niej wiele nieodwracalnych szkód psychicznych i emocjonalnych. Telewizja
oddziałuje na emocje, wyobraźnię, myślenie. Ma ona zarówno pozytywny jak i negatywny
wpływ na rozwój dziecka. Podobnie jak z komputerem i Internetem. Czas wolny w młodszym
wieku szkolnym spędzany jest głównie w domach przed telewizorem lub komputerem. Z
badań tzw. Oglądalności prowadzonych przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej TVP
wynika, że polskie dziecko w wieku szkolnym ogląda programy telewizyjne przez 4 godz.
dziennie, a w dzień świąteczny przez 6-7 godz. Dane te budzą głęboki niepokój. Dzieci coraz
mniej czasu spędzają na świeżym powietrzu, oraz mniej czasu poświęcają na zabawy z
rówieśnikami. Oglądanie telewizji zastępuje dzieciom zdobywanie doświadczeń w sposób
naturalny.
Ważnym elementem mającym wpływ na kondycję psychofizyczną dziecka pracującego
w domu nad lekcjami, jak również na jakość odrabianej pracy domowej, ma
odpoczynek, chwila relaksu w czasie nauki. I choć niewskazane jest gwałtowne odrywanie
dziecka od nauki z powodu np. wykonania drobnych zakupów, to zalecane jest stosowanie
krótkich przerw we właściwym momencie, połączonym np. z zaczerpnięciem świeżego
powietrza.
Zapewnienie dziecku komfortowych warunków do nauki, dobrze przygotowany warsztat
pracy, dbałość o higienę psychiczną i fizyczną dziecka, stworzenie mu właściwej atmosfery
sprzyjającej nauce, to podstawowe zadania, którym powinni sprostać troskliwi rodzice.
Najważniejszą rzeczą wobec uczącego się dziecka jest właściwa postawa rodziców. Dziecko
wykonując swoje obowiązki, powinno być przekonane o ich ważności. Dlatego tak ważne jest
zainteresowanie sprawami ucznia ze strony rodziców, życzliwość, zachęta do nauki,
dostrzeganie przez rodziców jego sukcesów i porażek, pomoc w niwelowaniu trudności i
pojawiających się kłopotów w nauce, rozmowy o szkole, o tym, czego się nauczyło,
systematyczność w kontrolowaniu odrabianych prac domowych oraz wyników w nauce,
stosowanie pochwał i nagród. Bywa również i tak, że rodzice poświęcają bardzo dużo czasu
swoim pociechom, starają się wymusić na nich jeszcze większe zaangażowanie, chęć do
pracy, zmusić je do jeszcze większego wysiłku umysłowego. Niewłaściwą postawę prezentują
rodzice podczas wyręczania dziecka popisując się swoimi umiejętnościami , wówczas dziecko
staje się biernym obserwatorem Przyzwyczajanie do daleko idącej niesamodzielności uczy
nieuczciwości, unikania większego wysiłku i odpowiedzialności. Zdecydowana większość
uczniów wie, że prace należy wykonywać samodzielnie i konsekwentnie stosuje tę zasadę w
praktyce. Tylko bowiem własny wysiłek intelektualny dziecka w procesie kształcenia może
owocować trwałością wiedzy, jej operatywnością, umiejętnością rozwiązywania problemów
oraz pokonywania trudności w różnych sytuacjach życiowych.
Opinie rodziców
Cel badania: Doskonalenie pracy lekcyjno-domowej w nauczaniu zintegrowanym.
Podejmowanie działań zmierzających do sprawnego wykonywania i wyeliminowania
ewentualnych trudności w pracy domowej ucznia.. Dążenie do ujednolicenia
oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych szkoły i środowiska rodzinnego.
Do poznania opinii rodziców na temat prac domowych ucznia wykorzystałam kwestionariusz
ankiety (w załączniku) składającej się z 19 pytań. Badaniami objęłam 22 rodziców, których
dzieci uczęszczają do klas I-III Szkoły Podstawowej.
Analiza wypowiedzi pozwoliła mi na sformułowanie kilku spostrzeżeń: - wszystkie ankiety
wypełniały mamy i to one najczęściej pomagają swoim pociechom w odrabianiu prac
domowych. Ojcowie również dobrze sprawdzają się w tej roli, należy ich tylko bardziej
angażować. Niektóre dzieci wykażą się większym wysiłkiem umysłowym.
– niepokojący jest fakt, że dzieci potrzebują pomocy przy odrabianiu lekcji (21uczniów)
95,45%, nie potrzebuje (1)4,5%. Należy wdrażać je do samodzielności. – czas poświęcony na
tę pracę najczęściej wynosi 1 godz. -(9 osób)40,9%, ½ godz. (-7)31,8%, 2 godz. -(6)27,2% ,
jest to przeciętnie dobry wymiar czasowy, dorzucić więcej czasu na doskonalenie techniki
czytania, - dzieci chętnie odrabiają prace domowe (13uczniów) 59%, bardzo chętnie
(6)27,2%, wymaga zachęty (2)9%, pod przymusem (1)4,5%.
- miejsce do nauki wybrane odpowiednio (biurko, stół),
- odrabianie lekcji mieści się w normie czasowej, lecz powinno odbywać się o stałej porze, a
badania wykazały, że tylko 50% dzieci je tak wykonuje,
- najchętniej odrabiane prace domowe to zadania pisemne -54,5%,
zadania pisemne i czytanie podaje 27,2%, samo czytanie 4,5%, wszystkie prace 13,6%,
- największe trudności sprawiają ćwiczenia ortograficzne -(8)36,3%, nauka pamięciowa(4)18,1% czytanie-(3)13,6%, nie ma -(4)18,1%, inne -(3)13,6^,
- średnia skala samodzielności przy odrabianiu kształtuje się między 7-8pkt na 10
- odpowiednią ilość zadawanych prac domowych deklaruje 18 respondentów 81,8%, za mało
zadawane (3)13,6%, za dużo (1)4,5%,(tu decydują możliwości umysłowe dziecka)
- przemęczenie zadaniami domowymi nie wykazuje - (20)90,9%, jest przemęczone -(2)9,09%
- większość dzieci opowiada o tym co było tematem lekcji, potrafi określić tematykę zajęć, to
bardzo dobrze, gdyż uważają na lekcji i są zaangażowane, Świadczy również fakt, że mają
dobry kontakt z rodzicami,
- czas wolny jest w miarę racjonalnie zagospodarowany, choć z tendencją wzrostową w
zakresie oglądania telewizji i gier komputerowych. Kontakt rodzica z dzieckiem nie powinien
ograniczać się jedynie do pomocy w lekcjach, ale również powinna to być wspólna zabawa,
odwiedziny u znajomych, zajęcia sportowo-ruchowe, majsterkowanie, wspólne czytanie
książek, czasopism.
Z przeprowadzonych badań wynika, że 31,8% naszych dzieci czyta książki codziennie,
również 31,8% czyta kilka razy w tygodniu, 4,5% raz w tygodniu, 27,2% czyta rzadko,
4,5% nie czyta.
Zainteresowania czytelnicze u dziecka kształtują się głównie w domu. To rodzice uczą je
gromadzenia własnego księgozbioru, są doradcami w wyborze dobrej książki. Dzieci, u
których rodzice od najwcześniejszych lat rozbudzili zainteresowania czytelnicze, uczą się z
reguły lepiej, mają bogatszy zasób słów, więcej wiadomości z różnych dziedzin, piszą
bardziej ortograficznie , szybciej opanowują technikę czytania, co ma ogromny wpływ na
dalsze sukcesy w nauce.
BIBLIOGRAFIA
1. Zborowski Jan, Praca domowa ucznia szkoły podstawowej, Warszawa 1955, PZWS.
2. Kozak Halina, Organizacja pracy domowej uczniów klas początkowych, Warszawa 1984,
Instytut Wydawniczy Związków zawodowych.
3. Parczewska Teresa , Praca domowa, Życie Szkoły,8/2008r.
4.Okoń Wincenty, Słownik Pedagogiczny, Warszawa1987, PWN
Załącznik nr 1
Ankieta
dla rodziców uczniów klas I-III ze Szkoły Podstawowej.
Ankieta dotyczy doskonaleniu pracy lekcyjno-domowej i ma na celu pomoc uczniom
w sprawnym jej wykonywaniu, wyeliminowaniu trudności, udzieleniu wskazówek jak rodzic
może pomóc dziecku w jej odrabianiu, nauczycielowi wskaże kierunek dalszych działań
edukacyjnych. Ankieta jest anonimowa, proszę o szczere odpowiedzi.
Proszę zakreślić prawidłową odpowiedź lub uzupełnić podane zdania.
Można znaczyć jedną lub kilka odpowiedzi.
1. Ankietę wypełnia: mama tata
2. Jestem rodzicem: chłopca dziewczynki
\3. Czy dziecko prosi o pomoc przy odrabianiu pracy domowej?
Tak Nie
4. Kto najczęściej pomaga dziecku w odrabianiu prac domowych?
mama, tato, mama i tato, starsze rodzeństwo, inne osoby, jakie?
5. Ile czasu poświęca pani/pan na pomoc w odrabianiu pracy domowej dziecka?
Pół godz., 1 godz., 2 godz., 3godz., więcej niż 3 godz.,
6 Moje dziecko odrabia prace domowe:
•Bardzo chętnie,
•Chętnie,
•Wymaga zachęty,
•Bez zainteresowania
•Pod przymusem
7. Miejsce do nauki w domu. Moje dziecko odrabia prace domowe:
•Przy biurku,
•Przy stole,
•Zawsze w tym samym miejscu, gdzie?...........................
•Zawsze w innym miejscu, gdzie?..............................
8. Moje dziecko odrabia zadania domowe:
•O stałej porze,
•O różnych godzinach,
9. W jakiej porze dziecko najczęściej odrabia zadania domowe. Proszę zaznaczyć
odpowiednie godziny.
13—14—15—16—17—18—19—20—21—22
10. Dziecko najchętniej odrabia:
•Zadania pisemne
•Czytanie
•Inne zadania, jakie?
11. Które zadania prac domowych sprawiają dziecku najwięcej trudności?
czytanie, pisanie, nauka pamięciowa, ćwiczenia ortograficzne, ,
obliczenia arytmetyczne, zadania tekstowe, inne, jakie?
12. Proszę określić w skali od 1 do 10 stopień samodzielności przy odrabianiu zadań
domowych i zaznaczyć odpowiednią cyfrę:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
13. Państwa zdaniem dziecko ma:
Za dużo zadawane do domu,
Za mało zadawane do domu,
Odpowiednią ilość zadawanych prac domowych,
14 .Dziecko ma zadaną pracę domową:
zawsze, bardzo często często, rzadko, bardzo rzadko nigdy,
15. Czy dziecko jest przemęczone zadaniami domowymi?
Tak Nie
16 . Czy dziecko opowiada o tym, co było tematem lekcji w szkole?
zawsze, często, rzadko, nigdy,
17. Czy potrafi określić tematykę zajęć edukacyjnych?
zawsze, często, rzadko, nigdy,
18. W czasie wolnym dziecko wykonuje różne czynności. Ile czasu w ciągu dnia dziecko:
- Spędza przed telewizorem .......................
- Gra na komputerze ..................................
- Przeznacza na zabawę ..............................
-Pomaga rodzicom .................................
- Przebywa na świeżym powietrzu ..................
19. Jak często dziecko czyta książkę?
•Codziennie,
•Kilka razy w tygodniu,
•Raz w tygodniu,
•Rzadko,
Dziękuję za wypełnienie ankiety