docstrategia rozwiązywania problemów społecznych w gminie
download 
Reklamacja Transkrypt
strategia rozwiązywania problemów społecznych w gminie
STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE OLSZTYNEK 2005 – 2015 Olsztynek 2005 Spis treści Wprowadzenie .........................................................................................................................3 Część I Charakterystyka gminy Olsztynek..................................................................5 1. Położenie i powierzchnia................................................................................................5 2. Ludność. Stan oraz sytuacja demograficzna i społeczno – ekonomiczna.......................7 3. Zasoby mieszkaniowe...................................................................................................10 4. Rynek pracy. Bezrobocie..............................................................................................10 5. Służba zdrowia i oświata..............................................................................................17 6. Kultura i turystyka........................................................................................................23 7. Stan bezpieczeństwa i porządku...................................................................................24 8. Pomoc Społeczna. Charakterystyka kluczowych problemów społecznych w gminie Olsztynek......................................................................................................29 Struktura organizacyjna MOPS w Olsztynku..............................................................29 Zakres zadań realizowanych przez MOPS w Olsztynku.............................................30 Diagnoza problemów w zakresie pomocy społecznej oraz formy udzielanej pomocy.....................................................................................34 Grupy społeczne wymagające wsparcia.......................................................................35 Część II Wizja i cel strategii..........................................................................................47 1. Wizja strategii gminy Olsztynek...................................................................................47 2. Cel strategii gminy Olsztynek.......................................................................................49 3. Analiza SWOT gminy Olsztynek w kontekście pomocy społecznej............................50 Część III Główne obszary strategii gminy Olsztynek...................................................53 1. Długotrwałe bezrobocie................................................................................................53 2. Kryzys funkcji rodziny..................................................................................................56 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych, starszych i przewlekle chorych.............................60 System pomocy osobom starszym i przewlekle chorym.............................................60 System pomocy osobom niepełnosprawnym...............................................................62 4. Marginalizacja grup społecznych..................................................................................67 5. Profilaktyka uzależnień i przeciwdziałania przemocy w rodzinie................................71 6. Praca socjalna................................................................................................................75 Część IV Wdrażanie strategii.........................................................................................77 2 Wprowadzenie Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64 poz. 593) w art. 17 określa, że do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy między innymi opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Proces planowania strategii rozwiązywania problemów społecznych rozpoczęło Zarządzenie Nr 74/2004 Burmistrza Olsztynka z dnia 10 grudnia 2004 w sprawie powołania zespołu zadaniowego w celu opracowania „Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Olsztynek” Realizacja zadań postawionych przed pomocą społeczną, zarówno na poziomie społeczności lokalnej, jak i na poziomie rodziny i jednostki, a także konieczność wypracowania niekonwencjonalnych form pomocy, wymaga profesjonalnego i systemowego diagnozowania problemów społecznych w skali gminy. Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie gminy Olsztynek została sporządzona w oparciu o dane będące w dyspozycji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynku, uzyskane w toku bieżącej jego działalności, Urzędu Miasta w Olsztynku, dane uzyskane z Urzędu Statystycznego w Olsztynie, Powiatowego Urzędu Pracy w Olsztynie, instytucji i organizacji współpracujących z Ośrodkiem. Na podstawie rozeznanych problemów społecznych, zespół diagnozująco – projektowy wyodrębnił 6 obszarów strategicznych: 1. Skutki długotrwałego bezrobocia. 2. Kryzys funkcji rodziny. 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych, starszych i przewlekle chorych. 4. Marginalizacja grup społecznych. 5. Profilaktyka uzależnień i przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 6. Praca socjalna. W ramach każdego obszaru opracowano cel strategiczny, a także cele operacyjne oraz działania jakie będą podejmowane w celu realizacji określonych celów. 3 Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych jest zgodna z założeniami strategii pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego, a także jest spójna z założeniami polityki państwa w tym zakresie. Główny cel gminnej strategii: „Pomoc Społeczna sprawnym i skutecznym elementem systemu wsparcia społecznego mieszkańców gminy Olsztynek” sprzyja realizacji innych programów poprawy życia społeczności lokalnej. Liczne zmiany społeczne i gospodarcze jakie dokonały się w Polsce i nadal się dokonują powodują, iż należy szukać nowych rozwiązań, efektywniej monitorować zachodzące zmiany oraz społecznych i grup procesy społeczne. Zakres zdiagnozowanych problemów potrzebujących wsparcia, motywuje do szukania rozwiązań niekonwencjonalnych z widoczną szansą podniesienia działań pomocowych i aktywizacji działań samopomocowych. Warunkiem skuteczności polityki społecznej jest wykorzystanie w maksymalny sposób zasobów lokalnych, w szczególności instytucji i organizacji pozarządowych. Strategia gminna posiada atut społecznego wysiłku wszystkich zainteresowanych niesieniem pomocy osobom i rodzinom, które takiego wsparcia potrzebują. Jej wdrożenie wspierane będzie przez lokalne instytucje oraz organizacje pozarządowe. Osiągane efekty jednak będą w dużym stopniu uzależnione od powszechnej akceptacji strategii. Misją gminnej strategii jest: Polityka Społeczna Gminy Olsztynek podstawą bezpieczeństwa socjalnego i aktywności jej mieszkańców. Przyjęcie gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych nie zamyka procesu doskonalenia i weryfikacji polityki społecznej w sferze pomocy społecznej. Doświadczenia zdobywane w trakcie realizacji celów i zadań strategii pozwolą na aktualizację jej założeń. 4 I Charakterystyka gminy Olsztynek. 1. Położenie i powierzchnia. Gmina miejsko - wiejska Olsztynek położona jest na obszarze Pojezierza Olsztyńskiego, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych z Gdańska (na trasie E 7), Olsztyn - Bezledy, (przejście graniczne) i Warszawy. Z tego względu jest ona jedną z najliczniej odwiedzanych gmin w województwie warmińsko-mazurskim. Olsztyneckie krajobrazy to pagórkowaty teren ukształtowany przez lodowiec, to zieleń lasów, błękit rzek i jezior oraz ich naturalna dzikość. 51 % powierzchni gminy zajmują lasy. Występują lasy klimatyczno-uzdrowiskowe w rejonie Wojewódzkiego Szpitala Rehabilitacyjnego w Ameryce k/Olsztynka oraz rezerwaty i pomniki przyrody. Rozwojowi turystyki sprzyjają: dogodny dojazd, przydrożne zajazdy, liczne bary, restauracje, hotele, ośrodki wypoczynkowe, atrakcyjne tereny łowiecko-wędkarskie. W bezpośrednim kontakcie z przyrodą można tu uprawiać aktywne formy wypoczynku - wędrówki po lesie, jazda konna, turystyka rowerowa, kajakarstwo, żeglarstwo itp. Cenną osobliwością Olsztynka jest Muzeum Budownictwa Ludowego, tzw. Skansen. Zgromadzono tu blisko 50 obiektów tradycyjnej architektury regionalnej. Rocznie odwiedza je około 80 tysięcy turystów z kraju i zagranicy. Wydawana jest także lokalna gazetka „Albo”. Corocznie pod patronatem Urzędu Miasta organizowane są: Festyn Zielonoświątkowy, Festyn w Skansenie z okazji Dnia Dziecka, Festiwal Piosenki Dziecięcej „Złota Nutka”, Festiwal Folkloru oraz Dni Olsztynka. Gospodarczym fundamentem gminy Olsztynek jest rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze, a ze względu na oczywiste walory rekreacyjne i przyrodnicze także turystyka. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 15 ośrodków wypoczynkowych w tym 4 całoroczne, 4 pola namiotowe i 10 gospodarstw zajmujących się turystyką wiejską. Amatorom turystyki aktywnej proponuje się atrakcyjne szlaki turystyczne: rowerowe (ok. 150 km), kajakowe (rzeka Marózka i Łyna) i piesze. Obsługę finansową zapewniają: PKO BP, Kredyt Bank PBI S.A. i Bank Spółdzielczy. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą liczyć na pomoc w Inkubatorze Wspierania Przedsiębiorczości. Ważniejsi pracodawcy to: Nadleśnictwa - Olsztynek i Jagiełek, Tymbark SA Oddział Olsztynek, Wytwórnia Octu i Musztardy „OCTIM”, „Provimi – Rolimpex”, Gospodarstwo Rolne Waplewo, „Matrex” w Mierkach, SHP Olsztynek. 5 Olsztynek jako jedna z pierwszych gmin w województwie wyemitowała obligacje komunalne. Wypuszczane w transzach, pomogły sfinansować różne inwestycje. Powierzchnia miasta i gminy Olsztynek wynosi 372 km2. Wykres 1 Gmina zajmuje powierzchnię 372,01 km2. Jest jedno miasto o powierzchni 7,665 km2 i 66 miejscowości skupionych w 30 sołectwach: Ameryka, Cichogrąd, Czarci Jar, Czerwona Woda, Dąb, Dębowa Góra, Drwęck, Elgnówko, Gaj, Gąsiorowo Olsztyneckie, Gębiny, Gibała, Jadamowo, Jagiełek, Jemiołowo, Juńcza, Kąpity, Kołatek, Królikowo, Kunki, Kurki-Ząbie, Lichtajny, Lipowo Kurkowskie, Lutek, Łęciny, Łutynowo, Makruty, Malinowo, Mańki, Marąży, Maróz, Marózek, Mierki, Mycyny, Nadrowo, Nowa Wieś Ostródzka, Orzechowo, Pawłowo, Platyny, Ruda Waplewska, Samogowo, Selwa, Sitno, Smolanek, Spogany, Stare Gaje, Sudwa, Swaderki, Świerkocin, Świętajny, Świętojańska Karczma, Tolejny, Tolkmity, Tomaszyn, Waplewo, Warglewo, Warlity Małe, Waszeta, Wigwałd, Wilkowo, Witramowo, Witułty, Zawady, Zezuty. 6 2. Ludność. Stan oraz sytuacja demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Olsztynek z pośród gmin miejsko – wiejskich w powiecie olsztyńskim jest największą gminą pod względem powierzchni. Natomiast pod względem liczby ludności jest stosunkowo słabo zaludniona. Liczba mieszkańców w latach 2000 – 2003 nieznacznie wzrastała, natomiast w 2004 roku liczba ta niewiele, ale jednak uległa zmniejszeniu. Stan ludności gminy Olsztynek w latach 2000 - 2004 obrazuje tabela 1. Tabela 1 Liczba mieszkańców gminy w latach 2000-2004 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba mieszkańców 13 764 13 815 13 831 13 891 13 822 Źródło: Urząd Miasta Olsztynek Dane statystyczne wskazują, iż znaczna część mieszkańców gminy jest w wieku produkcyjnym, przy czym, na uwagę zasługuje fakt, iż więcej jest ludności w wieku przedprodukcyjnym, aniżeli w wieku poprodukcyjnym. Całość struktury wieku mieszkańców gminy przedstawia tabela 2. Tabela 2 Struktura wieku mieszkańców gminy Olsztynek Gmina Grupy wiekowe Miasto kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni wiek przedprodukcyjny 1685 1783 862 924 wiek produkcyjny 4127 4356 2445 2455 wiek poprodukcyjny 1184 593 667 312 Źródło: GUS Olsztyn W gminie Olsztynek można zaobserwować zjawisko, które wskazuje, iż wg ekonomicznej kategorii wieku, w wieku mobilnym występuje na podobnym poziomie zarówno liczba kobiet jak i liczba mężczyzn. Szczegółowe dane dotyczące ludności w kategorii ekonomicznej grupy wieku obrazuje tabela 3. 7 Tabela 3 Ludność wg ekonomicznej grupy wieku i płci w gminie Olsztynek Wyszczególnienie Ogółem Ogółem Mężczyźni Kobiety 13578 6674 6904 3694 1882 1812 8160 4226 3934 5559 2797 2762 2601 1429 1172 1724 566 1158 W wieku: przedprodukcyjnym (mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat) produkcyjnym (mężczyźni w wieku 18-64 lata kobiety w wieku 18-59) mobilnym (mężczyźni i kobiety w wieku 18-44 lata) niemobilnym (mężczyźni w wieku 45-64 lata kobiety w wieku 45-59 lat) poprodukcyjnym (mężczyźni w wieku 65 lat i więcej kobiety w wieku 60 lat i więcej) Źródło: GUS NSP 2002 Przeprowadzony Narodowy Spis Powszechny w 2002 roku dostarczył szczegółowych danych dotyczący ludności gminy Olsztynek. Na terenie gminy zamieszkuje ok. 2 tys. osób niepełnosprawnych. Sytuacja tych osób jest zróżnicowana, uzależniona jest miejsca zamieszkania, które warunkuje dostęp do bazy leczniczej czy rehabilitacyjnej. Nie mniej jednak na uwagę zasługuje fakt, iż większa jest liczba osób niepełnosprawnych zamieszkałych w mieście, aniżeli na terenach wiejskich. Szczegółowe informacje dotyczące osób niepełnosprawnych obrazuje tabela 4. 8 Tabela 4 Osoby niepełnosprawne wg kategorii niepełnosprawności, płci, ekonomicznych grup wieku, poziomu wykształcenia oraz aktywności ekonomicznej w gminie Olsztynek WYSZCZEGÓLNIENIE ogółem razem mężczyźni kobiety Osoby niepełnosprawne prawnie razem mężczyźni kobiety OGÓŁEM tylko biologicznie razem mężczyźni kobiety Ogółem 2007 999 1008 1774 909 865 233 90 143 Według ekonomicznych grup wieku przedprodukcyjny produkcyjny mobilny niemobilny poprodukcyjny wiek nieustalony Według poziomu wykształcenia (w wieku 13 lat i więcej) wyższe średnie w tym: zawodowe ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego nieustalony Według aktywności ekonomicznej aktywni zawodowo pracujący bezrobotni bierni zawodowo nieustalony status na rynku pracy 133 1157 365 792 717 - 69 692 211 481 238 - 64 465 154 311 479 - 106 1093 331 762 575 - 58 656 189 467 195 - 48 437 142 295 380 - 27 64 34 30 142 - 11 36 22 14 43 - 16 28 12 16 99 - 50 293 158 112 351 979 26 135 89 41 226 469 24 158 69 71 125 510 44 270 148 102 316 868 22 126 84 38 202 432 22 144 64 64 114 436 6 23 10 10 35 111 4 9 5 3 24 37 # 14 5 7 11 74 251 # 101 # 150 # 207 # 90 # 117 # 44 - 11 - 33 - 260 200 60 1738 9 161 124 37 833 5 99 76 23 905 4 223 177 46 1543 8 139 112 27 766 4 84 65 19 III 4 37 23 14 195 # 22 12 10 67 # 15 11 4 128 - Źródło: GUS NSP 2002 3. Zasoby mieszkaniowe. Zasoby mieszkaniowe gminy wynoszą 3811 mieszkań, z czego 324 mieszkania stanowią własność gminy. Na terenie gminy aktualnie znajdują się 2 budynki socjalne, w których mieści się 8 mieszkań. W trakcie budowy jest jeszcze jeden budynek, w którym będzie oddanych 10 mieszkań socjalnych. Szacunkowe dane dotyczące zapotrzebowania na lokale mieszkalne wynoszą ok. 190 wniosków. Nie mniej jednak rzeczywiste potrzeby, wynikające z warunków socjalnobytowych wskazują, iż 50% wniosków dotyczy zapotrzebowania na mieszkania socjalne. 4. Rynek pracy. Bezrobocie. Zmiany polityczne i gospodarcze jakie dokonały się w Polsce w latach 1989-1990 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej. To spowodowało m. in. ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Trwające przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Jednym ze zjawisk o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Zjawisko to polega na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Innymi słowy jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę. Na rynku pracy spotyka się ludzi aktywnych i biernych zawodowo. Aktywni to ci, którzy pracują lub pozostają bezrobotni, zaś bierni to wszyscy ci, którzy uczą się, są na emeryturze lub nie chcą pracować. Wskaźnik stopy bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim był najwyższy w kraju i na koniec marca 2005 roku wynosił 29,5%. Wskaźnik stopy bezrobocia w regionie był półtorakrotnie wyższy niż średni w kraju wynoszący w/w miesiącu 19,3%. Poziom bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim od trzech lat sukcesywnie spada. Na koniec marca 2005 r. bezrobocie w regionie ukształtowało się na poziomie 165 537 osób, natomiast pierwszy kwartał 2004 r. zakończył się liczbą bezrobotnych na poziomie 173 408, to jest o 7 871 (4,5%) większą niż w 2005 r. Zauważalną tendencją regionalnego bezrobocia jest zjawisko sezonowości, gdzie miesiące wiosenne są okresami spadku liczby bezrobotnych. Wyższy poziom bezrobocia przypada na miesiące kończące i rozpoczynające rok kalendarzowy W styczniu 2004 r. w mieście i gminie Olsztynek bezrobotnych było 1777 osób, z czego 52% to kobiety. Tylko 19,7% spośród bezrobotnych posiadało prawo do zasiłku. Spadek liczby osób bezrobotnych nastąpił w miesiącu maju i trwał aż do sierpnia. Wówczas bezrobotnych było 1398, w tym 744 kobiety, które stanowiły 53% populacji bezrobotnych. Zjawisko to ma związek z podejmowaniem przez bezrobotnych prac sezonowych charakterystycznych dla okresu wiosenno – letniego. Już we wrześniu liczba bezrobotnych zaczęła wzrastać, sięgając w grudniu 2004 roku rzędu 1590 osób. Na koniec roku bezrobotne kobiety stanowiły 53% ogółu bezrobotnych. Wykres 2 Osoby bezrobotne wg płci w gminie Olsztynek bezrobotne kobiety 53% bezrobotni mężczyźni 47% Szczegółowe informacje dotyczące osób bezrobotnych z gminy Olsztynek zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olsztynie przedstawia tabela 5, 6. 11 Tabela 5 Osoby bezrobotne zarejestrowane wg wieku, wykształcenia, czasu pozostawania bez pracy 2001 Wyszczególnienie 2002 2003 2004 I kw. 2005 Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety 1640 880 1701 886 1755 898 1590 848 1682 870 353 135 361 143 340 133 326 123 355 141 15-17 - - - - - - - - - - 18-24 454 254 452 224 478 235 369 197 384 187 25-34 442 248 448 252 460 250 418 236 445 249 35-44 433 239 436 236 434 233 376 216 406 226 45-54 281 139 325 168 341 173 377 187 388 192 55-59 22 - 33 6 33 7 42 12 48 16 60 i więcej 8 - 7 - 9 - 8 - 11 - wyższe 24 18 25 15 23 15 40 29 38 28 policealne 192 140 205 138 202 139 193 141 215 147 74 61 79 53 85 55 108 78 119 78 zasadnicze 552 266 585 290 610 289 489 238 521 243 gimnazjalne 798 395 807 390 835 400 760 362 789 374 do 1 m-ca 125 59 133 38 157 54 107 34 70 24 1-3 271 113 272 132 264 118 332 163 245 101 3-6 210 113 234 112 206 107 167 91 353 160 6-12 240 102 255 119 220 97 217 89 241 112 12-24 317 178 303 149 320 167 249 120 243 121 Powyżej 24 477 315 504 336 539 357 518 351 530 352 Ogółem Z prawem do zasiłku Wiek w latach Wykształcenie i średnie Zawodowe średnie ogólnokształcace i poniżej Czas pozostawania bez pracy w miesiącach Źródło: Powiatowy Urząd Pracy, 2005r. 12 Tabela 6 Osoby zarejestrowane jako bezrobotne w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olsztynie w latach 2000 – 2004 Rok Ogólna liczba W tym kobiet Z prawem do zasiłku W tym kobiet osób zarejestrowanych 2000 1486 843 208 95 2001 1640 876 353 135 2002 1701 886 361 143 2003 1706 900 328 147 2004 1590 848 326 123 I półrocze 2005 1332 709 245 106 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Olsztynie, 2005r. Na terenie gminy najwięcej osób bezrobotnych jest z miejscowościach Waplewo (81), Elgnówko (57) oraz Platyny (67), przy czym największa liczba bezrobotnych jest w samym mieście Olsztynku (774) w 2004 roku. Analizę tego zjawiska przestawia wykresy 3 i 4 oraz tabela 7. Wykres 3 Udział osób bezrobotnych zamieszkałych na wsi w gminie Olsztynek w 2004 roku osoby bezrobotne zamieszkałe na wsi 51,3% pozostałe osoby bezrobotne 48,7% 13 Wykres 4 Stan bezrobotnych w poszczególnych miejscowościach w gminie Olsztynek 900 800 700 600 Miasto Olsztynek Waplewo Elgnówko Platyny 500 400 300 200 100 0 2002 2004 14 Tabela 7 Stan osób bezrobotnych w poszczególnych miejscowościach w 2004 roku Liczba bezrobotnych Miejscowość Ameryka Czarci Jar Czerwona Woda Dąb Dębowa Góra Drwęck Elgnówko Gaj Gąsiorowo Olsztyńskie Gębiny Jadamowo Jemiołowo Juńcza Królikowo Kunki Kurki Lichtajny Lipowo Kurkowskie Lutek Łęciny Łutynowo Łutynówko Makutry Malinowo Mańki Maróz Mierki Mycyny Nadrowo Nowa Wieś Ostr. Orzechowo Pawłowo Platyny Samogowo Olsztynek Selwa Sitno Sudwa Swaderki Świerkocin Tolejny Waplewo Warglewo Warlity Małe Waszeta Wigwałd Wilkowo Witramowo Witułty Zawady Ząbie Zezuty Ogółem Ogółem Kobiety 25 2 12 1 31 57 12 14 1 10 39 2 23 31 7 28 15 6 5 15 36 3 4 16 4 32 5 34 7 3 27 67 4 774 3 29 7 14 6 8 81 2 2 14 37 11 2 7 5 10 1590 13 6 1 14 24 7 8 4 19 2 11 14 2 14 8 3 4 10 19 9 18 4 19 4 2 17 41 2 431 2 20 3 5 3 4 33 1 8 21 7 4 1 6 848 Z prawem do zasiłku 4 1 3 2 3 1 1 2 5 4 4 2 8 9 3 2 8 1 7 1 1 7 24 175 1 3 2 2 26 8 1 2 3 326 15 Zgłoszone oferty pracy przez pracodawców dla mieszkańców miasta i gminy Olsztynek oraz podjęcia pracy przez bezrobotnych przedstawia tabela 8. Tabela 8 Pośrednictwo Pracy Rok 2001 2002 2003 2004 I kw. 2005 Oferty pracy będące w dyspozycji urzędu pracy 82 93 126 147 27 Podjęcie pracy 562 700 708 777 130 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy, 2005r. W latach 2001 – I kw. 2005 osoby bezrobotne z terenu gminy Olsztynek brały czynny udział w ramach programu rynku pracy, dane przedstawia tabela 9. Tabela 9 Działania na rzecz łagodzenia skutków bezrobocia Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 I kw. 2005 Prace interwencyjne 3 7 37 36 6 Roboty publiczne 9 19 42 28 - Pożyczki na rozpoczęcie działalności 1 1 - 3 - Umowy absolwenckie 6 14 18 19 - Umowy stażowe 2 19 39 34 23 Szkolenia 23 33 54 41 7 44 93 190 161 36 gospodarczej/dotacje Ogółem Źródło: Powiatowy Urząd Pracy, 2005r. 16 Stopa bezrobocia w gminie Olsztynek w 2004 roku wynosiła 17,95%, przy czym stopa bezrobocia dla województwa wynosiła 29, 20%, szczegółowe dane przedstawia tabela 10. Tabela 11 Stopa bezrobocia w gminie Olsztynek Rok Liczba mieszkańców w gminie Olsztynek Liczba osób Liczba mieszkańców czynna zawodowo Bezrobotnych zarejestrowanych w UPPO Stopa bezrobocia w gminie Olsztynek Stopa bezrobocia w wojew. Ogółem kobiety mężczyźni ogółem % 2000 13 989 3842 4159 8001 1486 18,57 25,80 2001 13 764 3931 4246 8187 1639 20,02 28,70 2002 13 831 4129 4242 8371 1701 20,32 28,50 2003 13 891 4127 4356 8483 1706 2004 13 822 4278 4582 8860 1590 30,60 17,95 29,20 Źródło: Urząd Miasta Olsztynek 2005r. 5. Służba zdrowia i oświata. Na terenie gminy Olsztynek opiekę zdrowotna zapewnia Gminne Centrum Zdrowia Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w Olsztynku. Ogólna liczba pacjentów objętych opieką w roku 2005 wynosi 13 391 osób, z czego 5 826 stanowią pacjenci zamieszkujący wsie. Szczegółowe dane dotyczące liczby pacjentów wg wieku przedstawia wykres 5. 17 Wykres 5 10784 12000 10000 8000 6000 4000 2000 1433 904 232 0 Pacjenci w wieku 0 - 6 lat Pacjenci w wieku 7 - 65 lat Pacjenci w wieku powyżej 65 lat Pacjenci DPS w Olsztynku Strukturę organizacyjną Gminnego Centrum Zdrowia ZP ZOZ tworzą jednostki i komórki organizacyjne: 1. Przychodnia Poradnia POZ Poradnia POZ (Waplewo). Poradnia Położniczo-Ginekologiczna. Poradnia Chirurgiczna — w strukturach od 2001 roku. Poradnia Chirurgii ogólnej dla dzieci. Poradnia Otolaryngologiczna — w strukturach od 2002. Poradnia Otolaryngologiczna dla dzieci. Poradnia Zdrowia Psychicznego — w strukturach od maja 2003 roku. Poradnia Pielęgniarki Środowiskowej. Poradnia Położnej Środowiskowej. Gabinet Medycyny Szkolnej. Gabinet Zabiegowy Pokój dziennego pobytu Gabinet szczepień Pokój dziennego pobytu dla pacjentów Nocna i świąteczna pomoc wyjazdowa Nocna i świąteczna pomoc ambulatoryjna Transport sanitarny w POZ 18 2. Pogotowie Ratunkowe Zespół wyjazdowy wypadkowy W Transport sanitarny 3. Zespół Rehabilitacji Leczniczej Poradnia Rehabilitacyjna - w strukturach od 2002 roku Poradnia Rehabilitacyjna dla dzieci Gabinet Fizykoterapii i Kinezyterapii W gminie Olsztynek wykonywane są świadczenia medyczne w zakresie: 1. Podstawowej opieki zdrowotnej, na którą składają się świadczenia lekarskie: porady lekarskie/ambulatoryjne, porady domowe. Ponadto w ramach POZ świadczone są usługi odrębnie kontraktowane z NFZ z zakresu: Nocna i świąteczna ambulatoryjna opieka lekarska. Nocna i świąteczna wyjazdowa opieka lekarska i pielęgniarska świadczona w domu chorego . Transport sanitarny POZ. 2. Programów profilaktycznych – (kontrakt od marca 2005r.) Program profilaktyki chorób krążenia. Program profilaktyki przewlekłej choroby płuc. Program profilaktyki raka szyjki macicy. Pielęgniarskie praktyki (gabinet zabiegowy). Zabiegi pielęgniarskie są codziennie w gabinecie zabiegowym wykonywane m. in. badanie poz. cukru, opatrunki, EKG, szczepienia. Zabiegi domowe u obłożnie chorych wykonywane są codziennie, również w dni świąteczne. 3. Opieki specjalistycznej, do której należą: 1. Poradnia Położniczo — Ginekologiczna – przyjmuje 2 lekarzy ginekologów 2. Poradnia chirurgiczna – przyjmuje 2 lekarzy tj. specjalista chirurgii ogólnej oraz chirurg onkolog. 3. Poradnia otolaryngologiczna - przyjmuje 2 lekarzy specjalistów Otolaryngologii. 4. Poradnia zdrowia psychicznego. 4. Pogotowia ratunkowego, czynnego całą dobę, gdzie pracuje 7 lekarzy, 8 pielęgniarek, 3 ratowników medycznych, 6 kierowców, w tym 3 kierowców- ratowników medycznych. Pogotowie ratunkowe jest w posiadaniu wozu wypadkowego wyposażonego w niezbędny sprzęt do ratowania życia ludzkiego oraz wozu pełniącego rolę transportu sanitarnego. 19 5. Zakładu rehabilitacyjnego, do którego należy: 1. Poradnia Rehabilitacyjna – przyjmuje 2 lekarzy rehabilitacji. 2. Gabinet fizykoterapii – czynny codziennie, gdzie przyjmuje 2 fizjoterapeutów. Gmina Olsztynek jest organem prowadzącym dla Gimnazjum i Szkoły Podstawowej w Olsztynku oraz filialnych szkół podstawowych w Królikowie, Mierkach, Elgnówku, a także dla Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Waplewie i Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Kunkach. Szczegółowe dane dotyczące liczby uczniów oraz liczby zatrudnionych nauczycieli w wyżej wymienionych szkołach, przedstawia tabela 11. Tabela 11 Liczba Uczniów i nauczycieli w szkołach prowadzonych lub dotowanych przez gminę Olsztynek w latach 2000 – 2004 Rok Liczba uczniów Liczba nauczycieli 2000 1904 146 2001 1908 137 2002 2003 140 2003 1935 152 2004 1896 147 Źródło: Urząd Miasta Olsztynek Z uwagi na znaczne rozproszenie miejscowości w gminie Olsztynek ok. 40% uczniów dowożonych jest do szkół zlokalizowanych poza miejscem zamieszkania. 20 Wykres 6 Procentowy udział uczniów dowożonych do szkół w gminie Olsztynek uczniowie dowożeni do szkół 40% pozostali uczniowie 60% Na terenie miasta i gminy Olsztynek Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej udziela pomocy uczniom szkół samorządowych w postaci posiłków. W roku 2004 takiego rodzaju pomocy udzielono 363 uczniom, w 11 punktach żywieniowych: 1. Gimnazjum w Olsztynku – 66 uczniów, 2. Szkoła Podstawowa w Olsztynku – 98 uczniów, 3. Szkoła Podstawowa w Waplewie – 68 uczniów, 4. Szkoła Podstawowa w Mielnie – 6 uczniów, 5. Gimnazjum w Stębarku – 5 uczniów, 6. Szkoła Podstawowa w Królikowie – 24 uczniów, 7. Szkoła Podstawowa w Elgnówku – 29 uczniów, 8. Szkoła Podstawowa w Mierkach – 7 uczniów, 9. Szkoła Podstawowa w Kunkach – 4 uczniów, 10. Szkoła Podstawowa w Stawigudzie – 13 uczniów, 11. Gimnazjum w Stawigudzie – 4 uczniów. Z analizy danych wynika, iż w latach 2000 – 2004 pomoc udzielona w formie posiłków dla uczniów kształtowała na różnym poziomie, natomiast w roku 2004 zaobserwowano spadek liczby dożywianych uczniów, co wynika z wykresu 7. 21 Wykres 7 Liczba dzieci korzystających z pomocy w postaci dożywiania w latach 2000-2004 800 700 600 500 400 300 200 100 0 622 673 365 272 197 Liczba dzieci 2000 2001 2002 2003 2004 Na terenie gminy Olsztynek znajduje się Zespół Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych w Ameryce oraz szkoły ponadpodstawowe tj. Liceum Ogólnokształcące nr 1 i nr 2 oraz Zespół Szkół Zawodowych w Olsztynku. Szkoły podejmują działania podnoszące poziom kształcenia wspomagając uczniów z trudnościami w nauce w związku z deficytami rozwojowymi, niejednokrotnie będącymi skutkiem zaniedbania ze strony rodziców poprzez organizację zajęć dydaktyczno - wyrównawczych, kompensacyjnych, logopedycznych, rewalidacyjnych, korekcyjnych. Wszechstronna edukacja jest realizowana dzięki różnorodnej ofercie zajęć pozalekcyjnych. Cele są realizowane przy współpracy Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. W Olsztynku znajduje się jedno przedszkole, do którego uczęszcza aktualnie 180 dzieci, tabela 12. 22 Tabela 12 Liczba uczniów oraz oddziałów w przedszkolu w Olsztynku w roku szkolnym 1999/2000 – 2003/2004 Rok szkolny Wyszczególnienie 1999/2000 2001/2002 2003/2004 Liczba dzieci 225 200 180 Liczba oddziałów 9 8 7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Przedszkola w Olsztynku 2005r. Na terenie gminy funkcjonują placówki opiekuńczo – wychowawcze m. in. „Dom Dla Dzieci Nad Jeziorem” zapewniający całodobową opiekę 37 dzieciom, Punkt Interwencji Kryzysowej mieszczący się przy Domu Dla Dzieci w Olsztynku, a także 9 świetlic profilaktycznych mieszczących się w miejscowościach: Mierki, Lichtajny, Waplewo, Drwęck, Olsztynek, Pawłowo, Jemiołowo, Platyny, Królikowo, Elgnówko. Całodobową opiekę i pielęgnację, wymagającym tego osobom dorosłym, zapewniają Dom Pomocy Społecznej w Olsztynku oraz „Fundacja Waplewo” Niepubliczny Dom Pomocy Społecznej. 6. Kultura i turystyka. Gmina Olsztynek należy do gmin, które przywiązują dużą wagę do propagowania kultury. Na jej terenie znajduje się Muzeum Budownictwa Ludowego Salon Wystawowy oraz Park Etnograficzny, który należy do najstarszych skansenów w Polsce. Liczne zabytki budownictwa ludowego usytuowane są na 39 ha . Organizacją wielu imprez kulturalnych zajmuje się Miejsko – Gminny Ośrodek Kultury, który dysponuje salą kinową, salą w Domu Kultury, sceną na Rynku Miasta, sceną w Amfiteatrze w Skansenie. W swojej działalności prowadzi liczne zespoły i koła zainteresowań. W gminie Olsztynek działa Publiczna Biblioteka Miasta i Gminy. Posiada bogaty księgozbiór, do którego jest powszechny dostęp. 23 W gminie Olszynek istnieje i prowadzi aktywną działalność wiele organizacji pozarządowych tj. ok. 36, które również mają wpływ na rozwój kulturalny i społeczny mieszkańców gminy, należą do nich m. in.: Zrzeszenie Forum Kobiet Koło w Olsztynku Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka Stowarzyszenie Bezrobotnych „OSTOJA” Warmińsko – Mazurskie Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Młodzieżowy Klub Europejski w Olsztynku Stowarzyszenie Kupców w Olsztynku Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin w Olsztynku Bogata oferta turystyczna w gminie Olsztynek stanowi istotny element w jej rozwoju gospodarczym. Odpowiednia baza noclegowa zarówno całoroczna (4 ośrodki wypoczynkowe) oraz sezonowa (11 ośrodków), a także pola namiotowe i gospodarstwa turystyczne jest znakomitym zapleczem dla obsługi turystów. Dodatkowym atutem są liczne instytucje użyteczności publicznej i zakłady usługowe. Ogromną rolę w turystyce regionalnej odgrywa Punkt Informacji Turystycznej. 7. Stan bezpieczeństwa i porządku. Poziom zagrożenia przestępczością na terenie gminy Olsztynek jest wartością zmienną, której dynamika i struktura jest uwarunkowana wieloczynnikowo. Do czynników mających wpływ, zarówno pośredni jak i bezpośredni, na wzrost przestępczości zaliczyć można: bezrobocie, postępujące zubożenie mieszkańców, łatwy dostęp do używek m. in. narkotyków, alkoholu, funkcjonowanie zorganizowanych grup przestępczych. W gminie Olsztynek w ciągu ostatnich kilku lat można stwierdzić, iż zjawisko przestępczości utrzymuje się na podobnym poziomie. Analizując dane KP Olsztynek można zaobserwować fakt, iż wzrasta liczba spraw zakończonych. Ogół zarejestrowanych przestępstw, w tym kryminalnych oraz gospodarczych przedstawiają tabela 13. 24 Tabela 13 Liczba zarejestrowanych przestępstw wg poszczególnych kategorii w gminie Olsztynek w latach 2000 - 2004 stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone 2004 zakończone 2003 wszczęte 2002 stwierdzone 2001 zakończone 2000 wszczęte Wyszczególnienie Ogółem przestępstwa 409 431 471 528 550 616 435 482 502 414 494 444 418 496 466 Przestępstwa kryminalne 385 408 445 381 417 432 302 332 354 301 364 320 327 390 355 Przestępstwa gospodarcze 5 7 10 14 15 30 11 14 14 13 20 17 17 29 29 Pozostałe przestępstwa 19 16 16 133 118 154 122 136 134 100 110 107 74 77 82 Sprawy: Źródło: Dane KP Olsztynek, 2005r. W gminie Olsztynek w ostatnich latach nieznacznie wzrosła liczba podejrzanych zarejestrowanych w KP Olsztynek. Na uwagę jednak zasługuje fakt, iż wśród podejrzanych znacznie wzrosła liczba osób nieletnich, co obrazuje wykres 8. 25 Wykres 8 Liczba osób podejrzanych w gminie Olsztynek w latach 2000-2004 350 300 250 200 ogółem podejrzani w tym nieletni 150 100 50 0 2000 2001 2002 2003 2004 Zjawisko przestępczości mierzone jest miedzy innymi stopniem wykrywalności. W gminie Olsztynek do roku 2003 wskaźnik wykrywalności wzrastał, w 2004 roku nieznacznie zmalał. Dane dotyczące wskaźnika wykrywalności przestępstw przedstawia wykres 9. 26 Wykres 9 Procentowy wskaźnik wykrywalności przestępstw w gminie Olsztynek w latach 2000-2004 69,7 70 50 62,9 60,3 60,1 60 46 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 W szeregu rejestrowanych przestępstw możemy wyróżnić te, które są najczęściej popełniane. Istotnym jednak zjawiskiem jest to, iż wiele przestępstw nie jest zgłaszanych, a z pewnością są popełniane. Charakterystyką społeczności lokalnej jest to, iż wielu nie chce, aby reszta społeczności znała tzw. brudy rodzinne. Problem wykrywalności przestępstw na tle seksualnym, to problem nie tylko gminy Olsztynek. Zjawisko jest charakterystyczne dla małych społeczności, gdzie brakuje anonimowości, odpowiedniego, kompleksowego wsparcia osób oraz rodzin dotkniętych problemem m. in. a zarazem przemocy. Problem stanowi również brak elastyczności i brak zmian w mentalności. Porównując rok 2003 oraz 2004 możemy zaobserwować, jak kształtowało się zjawisko wykrywalności spraw w poszczególnych kategoriach przestępstw – tabela 14. 27 Tabela 14 Liczba zarejestrowanych przestępstw wg poszczególnych kategorii w gminie Olsztynek w latach 2003 - 2004 wykryte 27 92 105 102 36 13 20 20 2 25 24 26 1 71 85 100 42 68 84 83 29 6 5 3 3 13 11 5 2 11 12 6 6 12 16 14 14 18 20 15 15 9 12 5 6 1 1 - - - - - - 1 1 1 1 - - - - zakończone 73 wszczęte 82 zakończone stwierdzone Sprawy wykryte Sprawy 65 wszczęte Kradzież cudzej rzeczy 2004 stwierdzone Kategoria 2003 (278§1 kk) Kradzież samochodu poprzez włamanie (279§1 kk) Kradzież z włamaniem (279§1 kk) Uszkodzenie ciała (157§1 kk) Udział w bójce lub pobiciu (158§1 kk) Znęcanie się nad rodziną (207§1 kk) Rozpijanie nieletniego (208§1 kk) Obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 r. ż. (200§1 kk) Źródło: Dane KP Olsztynek, 2005r. Zjawisko przestępczości występuje w każdej gminie, ogromną rolę w zwalczaniu tego zjawiska odgrywa odpowiednia profilaktyka. Na terenie gminy Olsztynek funkcjonariusze policji uczestniczą w wielu programach profilaktycznych, są zapraszani m. in. do szkół. W programy przeciwdziałania przestępczości powinny być zaangażowane wszelkie podmioty działające na rzecz poprawy porządku i bezpieczeństwa na terenie gminy. 28 8. Pomoc społeczna. w gminie Olsztynek. Charakterystyka kluczowych problemów społecznych 8.1.Struktura organizacyjna Miejskiego Ośrodka Pomocy społecznej w Olsztynku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku realizuje na terenie miasta i gminy zadania statutowe wynikające z ustaw dotyczących pomocy społecznej, zarządzeń wykonawczych wydanych na ich podstawie oraz uchwał Rady Miejskiej w Olsztynku, ustaleń Burmistrza Miasta. Przedmiotem działania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej jest umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości oraz zapobieganie powstawaniu tych sytuacji. Podstawę urzeczywistniania systemu pomocy społecznej stanowią skoordynowane działania prowadzane przez służby socjalne zatrudnione w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Olsztynku. W ośrodku zatrudnionych jest 27 pracowników ( stan na 31.08.2005 rok ): - kierownik Ośrodka, - główny księgowy, - specjalista pracy socjalnej, - starszy pracownik socjalny, - 6 pracowników socjalnych, - pracownik Klubu Integracji Społecznej, - referent księgowości, - 2 referentów do świadczeń rodzinnych, - starszy opiekun środowiskowy, - 7 opiekunek środowiskowych, - 2 kucharzy, - praczko – sprzątaczka, - kierowca, - pielęgniarka. 29 8.2. Zakres zadań realizowanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku. Pomoc społeczna od dnia 1 maja 2004 r. funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64 z póź zm.). Do działań osłonowych i aktywizujących prowadzony przez MOPS m. in. należą: przyznawanie i wypłacanie zasiłków pieniężnych; udzielanie pomocy rzeczowej; schronienia; posiłku; ubrania - osobom tego pozbawionym; świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania; pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne; sprawowanie pogrzebu; opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i zdrowotne; organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz pomoc mającą na celu życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem osób, opuszczających rodziny zastępcze, a także cały wachlarz form pomocy pozamaterialnej w ramach pracy socjalnej. Do zadań statutowych Ośrodka Pomocy w Olsztynku należą: 1. Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku realizuje zadania własne gminy oraz zadania zlecone gminie. 2. Ośrodek realizuje zadanie własne gminy w zakresie dodatków mieszkaniowych. 3. Ośrodek realizuje zadanie zlecone gminie w zakresie świadczeń rodzinnych. 4. Ośrodek organizuje działalność w zakresie prowadzenia Dziennego Domu Pobytu. 5. Ośrodek organizuje działalność w zakresie prowadzenia Punktu KonsultacyjnoInformacyjnego dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin. 6. Ośrodek organizuje działalność w zakresie prowadzenia Świetlicy Profilaktycznej. 7. Ośrodek organizuje działalność Klubu Seniora oraz innych grup samopomocowych. 8. Ośrodek organizuje działalność Stacji Johannitów. 9. Ośrodek organizuje i prowadzi działalność Klubu Integracji Społecznej. Natomiast zakres prowadzonej działalności statutowej obejmuje: I Działalność nieodpłatną, polegająca na: 1) udzielaniu schronienia, zapewnianiu posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, 2) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków okresowych, zasiłków celowych, zasiłków specjalnych celowych, 3) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków stałych, 4) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego, 30 5) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczna, 6) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom nie mającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, 7) przyznawaniu zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego, 8) opłacaniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie z nie zamieszkującą matką, ojcem lub rodzeństwem, 9) pracy socjalnej, 10) prowadzeniu i rozwoju infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, 11) prowadzeniu i zapewnianiu miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych, 12) tworzeniu gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną, 13) dożywianiu dzieci, 14) sprawowaniu pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; 15) prowadzeniu i zapewnianiu miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki, 16) kierowaniu do domu pomocy społecznej i ponoszeniu odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu, 17) współpracy z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach, 18) przyznawaniu i wypłacaniu pomocy pieniężnej przewidzianej ustawą o kombatantach oraz osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, 19) realizacji zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia, 20) podejmowaniu innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznanych potrzeb gminy, w tym realizacja programów osłonowych, 31 21) sporządzaniu sprawozdawczości oraz przekazywanie jej wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego, 22) sporządzaniu bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej w gminie, 23) opracowaniu gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, 24) koordynowaniu pomocy społecznej na terenie gminy, 25) zadaniu własnym gminy w zakresie dodatków mieszkaniowych, w tym w szczególności: przyznawanie, ustalanie wysokości i wypłacanie dodatków mieszkaniowych, 26) zadaniu zleconym gminie w zakresie świadczeń rodzinnych, realizowane przez Ośrodek na podstawie upoważnienia Burmistrza w tym w szczególności: przyznawanie, ustalanie wysokości i wypłacanie świadczeń rodzinnych, II Działalność odpłatną, polegająca na: 1) organizowaniu i świadczeniu usług opiekuńczych i specjalistycznych usług w miejscu zamieszkania, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Praca socjalna jest rozumiana jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Są to zadania złożone i trudne. Wymagają bowiem uwzględnienia nie tylko aktualnych, doraźnych potrzeb osób i rodzin, lecz także włączenia się w realizację takiego modelu pomocy środowiskowej, który polega na mobilizowaniu osób i rodzin do aktywnego radzenia sobie z problemami przy maksymalnym wykorzystaniu lokalnego potencjału. Pomoc środowiskowa zakłada współdziałanie służb socjalnych z wieloma podmiotami, m. in. sądem, policją, placówkami służby zdrowia, edukacji, poradnictwa, urzędami, organizacjami pozarządowymi itp. Beneficjenci pomocy społecznej to przede wszystkim osoby o niskich dochodach, bezrobotni, niepełnosprawni, przewlekle chorzy, osoby niezaradne życiowo, bezradne w sprawach opiekuńczo - wychowawczych, samotne, bezdomne, alkoholicy i narkomani. Dominującą grupę świadczeniobiorców stanowią bezrobotni, a także osoby niepełnosprawne i przewlekle chore. W zakresie pomocy instytucjonalnej Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej ukształtował struktury odpowiadające potrzebom społecznym olsztyneckiego środowiska. 32 W strukturze Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje Dom Dziennego Pobytu, który jest środowiskową formą pomocy półstacjonarnej, służącej utrzymaniu osób niepełnosprawnych, starszych, przewlekle chorych w ich naturalnym środowisku. W placówce tej stwarzane są dla podopiecznych odpowiednie warunki do całodziennego pobytu (osoby te mają możliwość skorzystania z gorącego posiłku) oraz prowadzona jest różnorodna działalność rekreacyjno - kulturalna. Organizowanych jest szereg imprez okolicznościowych, spotkań klubowych, prelekcji, pogadanek, wyjść do kina, teatru, muzeum i innych. W domu działa Rada Domu, przy współudziale, której opracowywany jest plan pracy danej placówki. Podopieczni Domu uczestniczą również w licznych festiwalach oraz przeglądach artystycznych placówek wsparcia w Olsztynie i województwie. Prace podopiecznych Domów zdobią pomieszczenia poszczególnych placówek oraz są prezentowane na okazjonalnych wystawach czy wernisażach. Głównym zadaniem Domu jest zwiększenie możliwości ruchowych podopiecznych i motywowanie ich do podejmowania działań zmierzających: - od bierności do aktywnego życia; - od uzależnienia do samodzielności; - od izolacji do życia w otwartym środowisku; - od piętna mniejszej wartości do pełni praw człowieka; - od smutku do radości. W strukturze Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje Stacja Johannitów, która rozpoczęła swoją działalność od 1994 roku w wyniku umowy zawartej pomiędzy Burmistrzem Miasta Olsztynek, przewodniczącym Pielęgnowania Kultury Niemieckiej Niemieckiego Stowarzyszenia oraz przedstawiciela zakonu Johannitów Olsztynku. Służy ona pomocą medyczną i socjalną wszystkim mieszkańcom regionu bez względu na wyznanie czy narodowość. Stacja dysponuje sprzętem do pielęgnacji chorego w domu, wózkami inwalidzkimi, chodzikami, niezbędnymi lekami, które mogą otrzymać potrzebujący bezpłatnie. Stacja Johannitów świadczy usługi w zakresie m. in.: a) usług pielęgniarskich b) nieodpłatnego udostępniania podopiecznym - mieszkańcom leków, środków opatrunkowych i sprzętu medycznego. Systematyczne rozszerzanie zakresu pomocy społecznej sprawia, że Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej staje się centralnym ośrodkiem realizacji zadań polityki społecznej 33 w skali lokalnej. W związku z tym ściśle współpracuje z wieloma funkcjonującymi w mieście publicznymi i niepublicznymi instytucjami, placówkami oraz partnerami społecznymi poruszającymi się w obszarze pomocy społecznej. 8.3. Diagnoza problemów w zakresie pomocy społecznej oraz formy udzielonej pomocy. Zasadniczym celem działania pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych oraz umożliwienia im bytowania w warunkach odpowiadających godności osoby ludzkiej. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w roku 2004 spadła, co obrazuje wykres 10. Wykres 10 Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2001-2004 4000 3000 3824 3692 3133 2595 2000 1000 0 2001 2002 2003 2004 Pomoc społeczna realizowana jest w dwóch podstawowych kierunkach: pomocy środowiskowej i pomocy instytucjonalnej. Powody korzystania z pomocy społecznej w gminie Olsztynek obrazuje tabela 15. 34 Tabela 15 Powody przyznania pomocy w latach 2001-2004 LICZBA RODZIN OBJĘTYCH POMOCĄ POWÓD TRUDNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ Ubóstwo Sieroctwo Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Przemoc w rodzinie Alkoholizm Narkomania Zdarzenia losowe 2001 2002 2003 2004 - - 545 498 1 2 1 1 1 14 13 3 47 53 66 40 460 687 692 507 247 272 290 204 172 203 214 337 77 92 97 61 69 92 92 109 - - - 9 35 43 44 108 12 14 9 6 - - - 6 Źródło: Dane – MOPS Olsztynek Uwzględniając przyczyny, najczęstszym powodem udzielenia pomocy osobom i ich rodzinom było bezrobocie oraz ubóstwo. Natomiast najniższy odsetek stanowiły powody wynikające z bezdomności oraz sieroctwa. W wielu wymienionych wyżej przypadkach w jednej rodzinie występowało jednocześnie kilka dysfunkcji. W gminie Olsztynek realizowane są zarówno zadania własne jak i zlecone. Poszczególne zadania zrealizowane w roku 2004 przedstawia tabela 16 oraz tabela 17. 35 Tabela 16 Udzielone świadczenia – zadania własne w 2004 roku LICZBA OSÓB, KTÓRYM PRZYZNANO DECYZJĄ ŚWIADZCENIE LICZBA ŚWIADCZEŃ KWOTA ŚWIADZCEŃ LICZBA RODZIN LICZBA OSÓB W RODZINACH 1.132 - 548.049,- 714 2.420 262 792 121.600,- 262 1.005 Środki własne - - 29.600,- - - Środki zlecone - - 92.000,- - - 363 50.972 60.907,- 203 1.031 35 10.897 160.910,- 35 43 7 10 13.696,- 7 21 650 - 185.848,- 606 2.055 36 - 3.700,- 35 73 3 12 5.088,- 3 3 FORMY POMOCY Razem Zasiłek okresowy w tym: Posiłek Usługi opiekuńcze Zdarzenia losowe- zasiłek celowy Zasiłki celowe i w naturze ogółem: W tym zasiłki specjalne celowe Domy Pomocy Społecznejodpłatność Źródło: Dane – MOPS Olsztynek Tabela 17 Udzielone świadczenia – zadania zlecone w 2004 roku LICZBA OSÓB, KTÓRYM PRZYZNANO POMOC LICZBA ŚWIADCZEŃ KWOTA ŚWIADZCEŃ LICZBA RODZIN LICZBA OSÓB W RODZINACH Razem 188 X 501.100,- 182 491 Zasiłek stały 117 1.194 410.363,- 112 189 Macierzyński zasiłek okresowy 31 91 22.923,- 30 149 Składki zdrowotne 104 1.034 34.570,- 104 162 FORMY POMOCY Źródło: Dane – MOPS Olsztynek 36 Głównym celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im przebywania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Do głównych zadań jakie powinna realizować gmina należy udzielanie schronienia, posiłku i odzieży. W ramach zadań zleconych gminie w dziedzinie pomocy społecznej udziela się pomocy w formie: zasiłków stałych i opłacanie składek zdrowotnych natomiast do zadań własnych należą: zasiłki okresowe, zasiłki celowe, dożywianie i usługi opiekuńcze. Obok świadczeń pomocy w formie zasiłków pieniężnych, pomocy rzeczowej, usług opiekuńczych, pracy socjalnej i poradnictwa specjalistycznego, praca środowiskowa wspomagana jest przez pomoc w formie świadczeń rodzinnych i dodatków mieszkaniowych. 8.4. Grupy społeczne wymagające wsparcia. 1. Osoby długotrwale bezrobotne i bierne zawodowo. W wyniku przekształceń własnościowych w Polsce po 1989 roku zmienił się system ekonomiczny. Ukształtował się podział na sektor publiczny i prywatny. Sektor prywatny stał się na obszarze całego kraju dominującym we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Większość zakładów przemysłowych, państwowych lub spółdzielczych wykazała spadek produkcji, zmniejszenie zatrudnienia i rosnące zadłużenie. Jawne bezrobocie pojawiło się w Polsce w 1990 roku po kilkudziesięciu latach przerwy i zaskoczyło społeczeństwo polskie swoją dynamiką i wielką liczbą bezrobotnych. Zaskoczenie było spowodowane lawinowym wzrostem liczby bezrobotnych oraz brakiem doświadczeń społecznych w tym zakresie. Bezrobocie ma różne przyczyny i jego nasilenie w poszczególnych regionach Polski jest zróżnicowane. Upadek PGR spowodował, że bezrobocie powróciło na wieś, do małych miast, które przez wiele lat dostarczały siłę roboczą dla potrzeb industrializacji. Nastąpiły zwolnienia grupowe ze spółdzielni, jednostek obsługi rolnictwa, upadły nieefektywne gospodarstwa chłopskie. Upadające zakłady przemysłowe w pierwszej kolejności zwalniały chłopo-robotników i dojeżdżających do nich mieszkańców podmiejskich okolic, nie zabezpieczając nowej pracy w miejscu zamieszkania. Bezrobocie odcisnęło swe piętno również na terenie Miasta i Gminy Olsztynek. W roku 2004 w kręgu zainteresowań Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej pozostawało 992 rodziny, tj. 3.184 osoby w rodzinach, korzystających z różnych form pomocy. 37 Najczęstszym powodem przyznawania pomocy było bezrobocie i skorzystało z niej 507 środowisk objętych wsparciem. Do form pomocy udzielanej przez służby socjalne bezrobotnym należy: ¾ diagnozowanie sytuacji bezrobotnego i ustalanie strategii postępowania, przyznawanie i wypłacanie świadczeń pieniężnych, pomoc rzeczowa, ¾ pomoc psychosocjalna – poradnictwo specjalistyczne i praca socjalna na rzecz bezrobotnego i jego rodziny, gdyż bezrobocie jest w rzeczywistości problemem dotyczącym całości egzystencji człowieka, ¾ prowadzenie współpracy z Powiatowym Profilaktyki i Terapii Uzależnień oraz Urzędem Pracy, Miejskim Zespołem innymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób bezrobotnych, kierowanie bezrobotnych na kursy aktywnego poszukiwania pracy, prowadzenie wspólnych programów w zakresie aktywizacji bezrobotnych klientów pomocy społecznej, ¾ inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie bezrobocia. Od marca 2005 r. został uruchomiony przy MOPS Klub Integracji Społecznej, którego głównym celem jest szeroko pojęte przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, w tym: ¾ stworzenie możliwości reintegracji zawodowej i społecznej osób objętych działaniem, ¾ stworzenie mechanizmów prowadzących do usamodzielnienia osób zagrożonych lub podlegających wykluczeniu społecznemu, ¾ stworzenie instytucjonalnych mechanizmów umożliwiających zatrudnienie i związaną z tym reintegrację zawodową i społeczną, ¾ stworzenie możliwości zaktywizowania i zracjonalizowania działań pomocy społecznej poprzez przeniesienie ciężaru działań od czysto osłonowych do aktywizujących. Ograniczanie skali zjawiska bezrobocia i jego skutków, wymaga wspólnych działań wielu podmiotów: państwa, partii politycznych, służb zatrudnienia, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, placówek oświatowo – wychowawczych i innych, a przede wszystkim samych zainteresowanych. 38 2. Osoby niepełnosprawne, starsze i przewlekle chore. Wszelkie statystyki wskazują na starzenie się polskiego społeczeństwa, co szósty Polak ma ponad 60 lat, a prognozy wskazują, że za trzydzieści lat, co trzeci Polak będzie w tym wieku. Wpływa na to stałe wydłużanie się życia ludzkiego oraz spadek przyrostu naturalnego. Za początek starości jako ostatecznej fazy w życiu człowieka w gerontologii przyjęto wiek 65 lat. Starość jest stanem zmieniających się warunków życia, z których wiele ma zabarwienie negatywne. Osoby w wieku poprodukcyjnym stanowią ok. 13 % mieszkańców Olsztynka. Potrzebujący pomocy korzystają z różnych form wsparcia, dużym zainteresowaniem cieszą się funkcjonujące w strukturach MOPS Dom Dziennego Pobytu zapewniający urozmaiconą terapię zajęciową - promujące aktywność i samodzielność osób starszych. Główne problemy: 1. Ograniczenie sprawności psychofizycznej i liczne choroby wieku starszego. 2. Pogorszenie się sytuacji ekonomicznej ludzi starszych. 3. Zakończenie aktywności zawodowej, utrata pozycji społecznej związanej z wykonywanym zawodem. 4. Brak koncepcji na nową organizację życia, trudności w kontaktach ze środowiskiem lokalnym prowadzące do izolacji społecznej. 5. Zmiana pełnionych w rodzinie funkcji – trudności z odnalezieniem się w nowej sytuacji. 6. Groźba śmierci lub utraty bliskich osób. 7. Kłopoty z przystosowaniem się do szybkich zmian cywilizacyjnych i technicznych. W latach 2000 – 2004 liczba osób korzystająca z usług Domu Dziennego Pobytu kształtowała się na podobnym poziomie, wynika to z analizy wykresu 11. 39 Wykres 11 Liczba osób korzystających z usług Domu Dziennego Pobytu w latach 2000-2004 75 60 60 58 58 58 58 45 30 15 Liczba osób 0 2000 2001 2002 2003 2004 Na terenie gminy Olsztynek w roku 2004 z pomocy w formie usług opiekuńczych skorzystało 35 osób. Świadczenia te są wykonywane przez opiekunki środowiskowe zatrudnione w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej. Pomoc w formie usług opiekuńczych udzielana jest osobom, które wymagają opieki oraz pomocy w sprawowaniu codziennych czynności życiowych. Liczba osób korzystająca z takiej formy pomocy od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie, co obrazuje wykres 12. Wykres 12 Liczba osób korzystających z pomocy w postaci usług opiekuńczych w latach 2000-2004 50 40 30 20 10 0 46 35 37 33 35 Liczba osób 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba osób niepełnosprawnych korzystająca z pomocy finansowej w postaci rent socjalnych i zasiłków wyrównawczych w latach 2000 – 2003 kształtowała się bardzo dynamicznie, co przedstawia wykres 13. 40 Wykres 13 Liczba osób korzystających z pomocy w postaci zasiłku stałego wyrównawczego i renty socjalnej w latach 2000-2004 200 175 150 125 100 75 50 25 0 152 122 86 84 160 99 180 110 117 Zasiłek stały wyrównawczy Renta socjalna 2000 2001 2002 2003 2004 2. Dysfunkcyjność rodziny (rodziny niepełne i wielodzietne). Jednym z nadrzędnych, długookresowych celów polityki prorodzinnej państwa jest tworzenie warunków do pełnego rozwoju i funkcjonowania rodziny poprzez wspomaganie jej we wszystkich fazach rozwoju. Realizacja tego celu wymaga zastosowania takich rozwiązań, które pozwolą zastąpić zasadę opiekuńczości państwa zasadą jego pomocniczości wobec rodziny. Podstawową przesłanką wyboru rozwiązań polityki prorodzinnej powinna być akceptacja oraz powszechny szacunek wartości rodzinnych oraz przekonanie, że wydatki na rzecz rodziny wychowującej dzieci stanowią inwestycję, która w przyszłości przyniesie społeczeństwu określone korzyści. W 2004 r. ze świadczeń MOPS skorzystały 992 rodziny. Analizując przyczyny zgłaszania się rodzin do pomocy społecznej można wnioskować, że główną z nich jest ubóstwo oraz bezrobocie. Dysfunkcjom tym towarzyszą inne problemy, jak niepełnosprawność, długotrwała choroba, alkoholizm. Z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w 2004 roku przyznano pomoc dla 170 rodzinom z tego 61rodzin to rodziny niepełne natomiast 109 rodzin to rodziny wielodzietne. Z tytułu ochrony macierzyństwa objęto wsparciem 40 rodzin. 41 Rodziny podopiecznych MOPS odznaczają się często zaburzoną strukturą nieustabilizowanych formalnie i społecznie związków, rozkładem pożycia małżeńskiego, częstymi zmianami partnerów, niejednokrotnie w związkach tych występuje przemoc i agresja. W zaburzonych rodzinach brakuje rodzicom umiejętności zaspokajania potrzeb dzieci. Brak poczucia bezpieczeństwa, właściwej komunikacji powoduje powstawanie poważnych trudności wychowawczych. Konflikty wewnątrzrodzinne, zaniedbania, uzależnienia, przemoc i inne zjawiska patologiczne są główną przyczyną umieszczania dzieci i młodzieży w placówkach opiekuńczo – wychowawczych, resocjalizacyjnych, rodzinach zastępczych, ośrodkach wsparcia, a dla rodziców są powodem korzystania z porad i terapii. Liczne problemy natury rodzinnej są przyczyną korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. W gminie Olsztynek z pomocy społecznej korzysta więcej rodzin wielodzietnych aniżeli niepełnych. Dane przedstawia wykres 14. Wykres 14 Powody przyznania pomocy społecznej w gminie Olsztynek w latach 2001-2004 120 100 80 60 40 20 0 2001 2002 Potrzeba ochrony macierzyństwa 2003 Rodziny niepełne 2004 Rodziny wielodzietne 3. Zjawiska patologiczne wśród mieszkańców (alkoholizm, narkomania, przemoc, łamanie prawa). 42 Alkoholizm Spożycie alkoholu w Polsce w ostatnich latach obniżało się. W 2002 r. wynosiło 6,93 litrów czystego alkoholu na 1 mieszkańca (GUS). Przy założeniu, że 30% sprzedaży wyrobów spirytusowych i winnych dokonuje się poza obiegiem rejestrowanym, rzeczywiste rozmiary średniej konsumpcji można oszacować na poziomie ok. 8 litrów rocznie na 1 mieszkańca. W stosunku do początku lat 90. nastąpiło zmniejszenie pożycia (z 10 l). Jednak decyzja Ministra Finansów o obniżeniu podatku akcyzowego na wódkę i wyroby spirytusowe podjęta pod koniec 2002 r. spowodowała wzrost ich spożycia w całej strukturze spożycia alkoholi przy jednoczesnym spadku spożycia piwa. Badania prowadzone na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w czerwcu 2003 r. wykazały największy wzrost spożycia mocnych alkoholi wśród uczniów i studentów oraz osób o niskich dochodach. Dane te informują o dużym zwiększeniu zagrożeń dotyczących zdrowia publicznego. Obecnie ok. 600-700 tys. Polaków (tj. ponad 2% całej populacji) jest uzależniona od alkoholu, a ok. 2,5 mln nadużywa alkoholu (prawie 7% całej populacji). Szkody wynikające ze spożywania i nadużywania alkoholu to głównie: - samoniszczenie osób uzależnionych od alkoholu często prowadzące do przedwczesnej śmierci, - szkody zdrowotne nadużywających alkoholu osób dorosłych - efektywność leczenia schorzeń występujących u tych osób jest niska; rosną koszty świadczeń zdrowotnych dla tych osób, - szkody występujące u nadużywającej alkoholu młodzieży w zakresie rozwoju fizycznego, psychicznego i moralnego, - przemoc domowa i inne szkody w rodzinach z problemem alkoholowym: przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, zaniedbania, ubóstwo, demoralizacja, - alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy: wypadki w pracy, zmniejszona wydajność, problemy alkoholowe w takich środowiskach zawodowych jak transport publiczny, - przestępstwa i wykroczenia popełniane przez osoby nietrzeźwe zwłaszcza wypadki drogowe, przestępstwa pospolite, recydywa, przemoc domowa, - łamanie prawa związane z handlem napojami alkoholowymi, głównie sprzedaż alkoholu niepełnoletnim, nielegalny rynek alkoholowy, reklama i promocja napojów alkoholowych. Podstawą prawną działań związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych jest ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zgodnie z treścią tej ustawy istnieją dwie podstawowe formy planowania, 43 organizowania i finansowania działań związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych w Polsce. Pierwsza forma to działania administracji szczebla centralnego i wojewódzkiego, druga forma to prowadzenie przez gminy jako zadania własnego działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu w postaci gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, stanowiącego część strategii integracji i polityki społecznej, uchwalanego corocznie przez radę gminy. Rodzaj zadań określonych w gminnym programie wynika wprost z zapisu art. 41 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Natomiast sposób realizacji w/w zadań wynika z analizy potrzeb i możliwości gminy w tym zakresie. Trudno oprzeć się stwierdzeniu, iż na terenie gminy Olsztynek znaczną część powodów korzystania z pomocy społecznej jest alkoholizm. W latach 2001-2004 można zaobserwować, iż znacznie wzrosła liczba osób korzystających z pomocy społecznej, gdzie właśnie występuje problem alkoholowy, można to zauważyć na podstawie wykresu 15. Wykres 15 Alkoholizm przyczną udzielenia pomocy społecznej w gminie Olsztynek w latach 2001-2004 150 100 50 0 2001 2002 2003 2004 Alhoholizm 44 Narkomania Międzynarodowym przedsięwzięciem dotyczącym problematyki narkomanii w skali globalnej jest cel 12 strategii Światowej Organizacji Zdrowia p. n. „Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku”, obejmujący wszystkie substancje psychoaktywne – tytoń, alkohol, narkotyki. W celu tym postuluje się, aby do roku 2015 rozpowszechnienie używania narkotyków spadło o 25%, a umieralność z powodu ich używania - o 50%. W Europie przyjęto Plan Działania Unii Europejskiej wobec Narkotyków (European Union Action Plan on Drugs 2000- 2004), który w swoich głównych celach zakłada „kontynuację, w walce z narkotykami, zintegrowanego, zrównoważonego podejścia, w ramach którego ograniczanie podaży i popytu postrzegane są jako elementy wzajemnie wzmacniające się.” Cele Planu obejmują: ¾ znaczące zredukowanie rozpowszechnienia spożycia narkotyków i zmniejszenie liczby nowych konsumentów, zwłaszcza wśród młodzieży do 18 lat, ¾ znaczące zmniejszenie szkód zdrowotnych, w tym umieralności oraz zakażeń HIV, zapaleń wątroby typu B i C, ¾ znaczące zwiększenie liczby skutecznie leczonych, ¾ znaczące zmniejszenie przestępczości związanej z narkotykami, znaczące ograniczenie procederu prania brudnych pieniędzy i nielegalnego obrotu prekursorami. W Polsce, zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r., podstawę do działań w zakresie przeciwdziałania narkomanii stanowi Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii uchwalany przez Radę Ministrów na wniosek Ministra właściwego do spraw zdrowia. Obecny program obejmuje lata 2000-2005 i realizowany jest w trzech obszarach: ¾ profilaktyka, ¾ leczenie, rehabilitacja i ograniczanie szkód zdrowotnych, ¾ ograniczanie podaży. Problem narkomani dotyczy coraz większej liczby rodzin w gminie Olsztynek, jednak dane dokładnie nie odzwierciedlają prawdziwej skali tego zjawiska. Niestety problem narkomani nie jest obcy również osobom korzystającym z pomocy społecznej w gminie Olsztynek, co można zaobserwować na podstawie wykresu 16. 45 Wykres 16 Narkomania przyczyną udzielenia pomocy społecznej w gminie Olsztynek w latach 2001-2004 15 10 5 0 2001 2002 2003 2004 Narkomania Przemoc domowa, łamanie prawa Zgodnie z danymi Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynku w 2004 roku, z problemami przemocy w rodzinie zgłosiło się 9 rodzin. Problem ten jednak prawdopodobnie dotyka społeczność kilkakrotnie większą, gdyż rodziny zazwyczaj wstydzą się i boją mówić o sowich kłopotach, a strach przed konsekwencjami związanymi z ujawnieniem sprawcy jest silniejszy niż doświadczenie przemocy fizycznej lub psychicznej. Natomiast łamanie prawa, rozboje, kradzieże, różnego rodzaju bójki mają podobne podłoże jak problem alkoholizmu. Według danych Policji w Olsztynku w 2004 na terenie Miasta i Gminy Olsztynek odnotowano 390 zdarzeń kryminalnych w różnych kategoriach. Najważniejsze przyczyny występowania tych zjawisk patologicznych to pozostawanie bez pracy, brak pozytywnie zagospodarowanego czasu wolnego oraz kontroli rodziców. W rodzinach patologicznych zmniejsza się poziom edukacyjny dzieci, gdyż najczęściej ich nauka kończy się na szkole podstawowej. Bardzo często zdarza się, że dzieci kończą naukę w szkołach ,,specjalnych”. Brak wykształcenia zmniejsza ich szansę na znalezienie pracy. Tym samym wyposażone zostają w tzw. dziedziczoną bezradność, która często staję się przyczyną stałego korzystania z pomocy Ośrodka. 46 II Wizja i cel strategii 1. Wizja strategii gminy Olsztynek. Wizja Polityka Społeczna Gminy Olsztynek podstawą bezpieczeństwa socjalnego i aktywności jej mieszkańców Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku do zadań własnych gminy należy opracowanie strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Strategia powinna wpisać się w cele i priorytety, za które uznano główne przyczyny tworzące te problemy. Wyodrębnione priorytety ułatwiły sformułowanie celów strategicznych dla poszczególnych obszarów problemowych, a następnie Polityki Społecznej jako całości. Założenia strategii zakładają realizację jej planów do 2015 roku. Nie stanowią jednak zamkniętego dokumentu. Osiągnięcie celów uwarunkowane jest bowiem wieloma czynnikami, chociażby takimi jak przestrzeganie przez wszystkich współrealizatorów strategii przyjętych form i zasad współdziałania. Również z uwagi na zmieniające się warunki rzeczywistości owe plany mogą ulec modyfikacjom. Przemiany te powinny jednak odbyć się w taki sposób by pomoc niesiona mieszkańcom gminy Olsztynek stale usprawniała się. Poprzez realizację założonych celów nastąpi rozwój i podniesienie jakości usług oferowanych na terenie gminy Olsztynek. Wnikliwe monitorowanie problemów rodzin i podejmowanie zintegrowanych działań sprawi, że wzrośnie skuteczność niesionej pomocy w sytuacjach kryzysowych i zmniejszy się poziom marginalizacji. Zostaną też podjęte działania pobudzające aktywność środowisk dotkniętych zjawiskiem wyobcowania społecznego. Jednym z priorytetów będzie także podniesienie świadomości mieszkańców gminy odnośnie głównych przyczyn jak i skutków negatywnych zjawisk społecznych oraz możliwości ich zapobieganiu. Wizja strategii rozwiązywania problemów społecznych będzie mogła urzeczywistniać się dzięki aktywnej współpracy wszystkich jednostek i środowisk, które ją współrealizują. 47 Pomocą w realizowaniu strategii będzie ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku (Dz. U. Nr 122) o zatrudnieniu socjalnym. Zadania określone w ustawie realizowane są m. in. po przez zatrudnienie socjalne, przez co należy rozumieć zapewnienie osobom uzależnionym (po zakończeniu leczenia), bezdomnym, chorym psychicznie, długotrwale bezrobotnym, zwolnionym z zakładów karnych możliwość uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez Klub Integracji Społecznej w Olsztynku. Gmina Olsztynek chce zapewnić jak najlepsze warunki życia w poczuciu bezpieczeństwa oraz umożliwić im realizację planów osobistych, zawodowych i społecznych, poprzez: ¾ zapewnienie wszystkim potrzebującym odpowiedniej pomocy finansowej, rzeczowej lub usługowej oraz dostępu do szeroko pojętego poradnictwa, ¾ poprawy warunków bytowych i mieszkaniowych, ¾ integrację zawodową i społeczną różnych grup społecznych, ¾ przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia i jego skutków, ¾ wspieranie grup szczególnego ryzyka i zapobieganie ich społecznemu wykluczeniu, ¾ aktywizację społeczności lokalnych, ¾ wpieranie lokalnych inicjatyw, ¾ zapewnienie dostępu do poradnictwa i informacji. Wszelkie działania prowadzone są w odpowiedzi na rzeczywiste potrzeby osób, rodzin, grup i społeczności, zaś przy ich realizacji wykorzystywany jest istniejący potencjał ludzki i instytucjonalny. Priorytetem jest profilaktyka oraz budowanie lokalnego partnerstwa na rzecz rozwiązywania problemów społecznych i lokalnych. Nadrzędnym celem podejmowanych działań jest doprowadzenie do życiowego usamodzielnienia osób, rodzin, grup i społeczności lokalnych oraz ich zaktywizowanie do włączania się w rozwiązywanie istniejących problemów. Uznaje się bowiem, że problemy indywidualne, jak i społeczne mogą zostać rozwiązane wyłącznie przy współudziale zainteresowanych podmiotów. 48 2. Cel strategii gminy Olsztynek. Cel Pomoc Społeczna sprawnym i skutecznym elementem systemu wsparcia społecznego mieszkańców gminy Olsztynek Gmina Olsztynek należy do województwa warmińsko-mazurskiego, region ten znajduje się w niekorzystnym położeniu społeczno-ekonomicznym. Wysoka stopa bezrobocia, zastój gospodarczy, a co za tym idzie stagnacja na rynku pracy. Taka sytuacja sprawia, że obniża się poziom życia osób i rodzin, które niekiedy żyją na pograniczu ubóstwa. Powyższa sytuacja stawia pomoc społeczną na szczególnej pozycji w ogólno pojętym systemie wsparcia społecznego, ma to swoje odzwierciedlenie w niniejszej strategii pomocy społecznej. Aby osiągnąć zamierzony cel niezbędna jest realizacja podstawowych założeń strategicznych pomocy społecznej. Do najważniejszych z nich należą: 1. Wypracowanie zasad współpracy z partnerami społecznymi i innymi podmiotami życia publicznego. 2. Podnoszenie społecznej i zawodowej aktywności mieszkańców gminy Olsztynek. 3. Zaspokajanie potrzeb socjalnych mieszkańców gminy, ze szczególnym uwzględnieniem grup społecznych narażonych na zjawiska marginalizacji. 4. Zmiana w mentalności mieszkańców regionu, co do roli i zadań Pomocy Społecznej i kształtowanie świadomości w tej sferze. 49 3. Analiza SWOT gminy Olsztynek w kontekście pomocy społecznej. Analiza SWOT Analiza mocnych i słabych stron stanowi jedną z podstawowych metod strategicznych polegającą na ocenie elementów, które należy wykorzystać lub też eliminować podczas realizacji zadań na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. Raport o stanie gminy i miasta Olsztynek oraz dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynku dotyczące klientów pomocy społecznej były podstawą do przeprowadzenia analizy SWOT, czyli mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń. Analiza dotyczyła sytuacji, w jakiej obecnie znajduje się gmina, pozwoliła jednocześnie na sformułowanie koncepcji rozwoju, biorąc pod uwagę warunki socjalno – bytowe, potencjał ludzki, gospodarkę, warunki wspierające rozwój. Ocena potencjału w aspekcie słabych stron i mocnych stron pozwoliła na określenie siły i słabości gminy w zakresie analizowanych sfer społecznych. Silny potencjał to baza umożliwiająca budowanie strategii, słabości, to problemy i ograniczenia do pokonania. Zagrożenia to ostrzeżenie przed niepożądanym rozwojem warunków zewnętrznych; szanse, to wsparcie i inspiracje dla lokalnej polityki społecznej. Na podstawie raportów i danych zdefiniowano cel strategiczny lokalnej polityki społecznej i wskazano sposoby realizacji. 50 Analiza SWOT gminy i miasta Olsztynek w kontekście pomocy społecznej MOCNE STRONY SŁABE STRONY • potencjał ludzki – kadra Ośrodka Pomocy w Olsztynku • możliwość tworzenia wolontariatu wokół zadań realizowanych w polityce społecznej • traktowanie długotrwale bezrobotnych jako grupy szczególnego ryzyka, a w związku z tym, stosowanie preferencji w aktywizacji zawodowej • możliwość partnerstwa z organizacjami pozarządowymi • potencjał sektora pozarządowego w postaci instytucji działających na rzecz życia kulturalnego i społecznego mieszkańców gminy • mobilność i elastyczność działań kadr Ośrodka Pomocy • pozytywne nastawienie do beneficjentów pomocy społecznej • doświadczenie w zakresie realizacji programów profilaktycznych i naprawczych • baza punktów konsultacyjno – informacyjnych nastawionych na działania w celu zmniejszenia skali problemów społecznych w gminie • rozeznanie środowiska • zaangażowanie pracowników Ośrodka Pomocy w celu rozwiązywania problemów społecznych • sprawny system informacji, umożliwiający zmianę kwalifikacji • włączanie się mieszkańców w działania na rzecz swojej społeczności lokalnej • otwarcie na nowe doświadczenia i wiedzę • wysoki odsetek mieszkańców w wieku produkcyjnym • roszczeniowe postawy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym • rozbieżność między zadaniami a możliwościami służb społecznych • długotrwałe i wysokie bezrobocie w regionie i towarzyszące temu niskie przygotowanie zawodowe bezrobotnych • brak zintegrowanych działań instytucji zajmujących się bezrobociem. • zbyt silna identyfikacja osób długotrwale bezrobotnych • pokolenie rodzin korzystających z pomocy (syndrom dziedziczenia uzależnienia od pomocy społecznej) • niski poziom wykształcenia klientów pomocy społecznej • frustracje i ogólne zniechęcenie mieszkańców • brak chęci do zmiany swojej trudnej sytuacji klientów pomocy społecznej • brak pełnej diagnozy problemów społecznych np. narkomani • brak systemowych rozwiązań problemów społecznych • rosnąca liczba osób i rodzin wykluczonych społecznie lub zagrożonych tym zjawiskiem • niewystarczające środki na realizację działań profilaktycznych i naprawczych, w szczególności na pomoc społeczną • wysoki poziom bezrobocia • rosnące koszty utrzymania • braki w infrastrukturze socjalnej • bariery architektoniczne i społeczne uniemożliwiające osobom niepełnosprawnym udział w życiu społecznym 51 SZANSE ZAGROŻENIA • współpraca z organizacjami pozarządowymi • tworzenie miejsc pracy, pomoc finansowa w funkcjonowaniu nowych miejsc pracy • uaktywnienie wolontariatu • wzmocnienie profilaktyki • reintegracja zawodowa i społeczne, szkolenia zawodowe ułatwiające podjęcie zatrudnienia • opracowywanie projektów i programów ukierunkowanych na wykorzystanie środków z zewnątrz, w tym z Europejskiego Funduszu Społecznego i innych środków unijnych • położenie gminy blisko dużej aglomeracji miejskiej • aktywizacja bezrobotnych • umożliwienie kształcenia i podwyższania kwalifikacji • pokazywanie pozytywnych wzorców osób, rodzin i środowisk • tworzenie koalicji w środowisku lokalnym na rzecz rozwiązywania problemów społecznych • zwiększenie tolerancji na inność • edukacja społeczności lokalnej w kierunku pozytywnego kształtowania świadomości i poczucia wartości • wspieranie regionów zapóźnionych gospodarczo • polityka państwa stawiająca na rozwój edukacji • rozwój społecznych grup wsparcia • prospołeczna polityka państwa • wzrost bezrobocia. • brak zrozumienia i tolerancji ze strony społeczeństwa w stosunku do sytuacji marginalizowanych grup społecznych • słaby rozwój gospodarczy • upadek autorytetów moralnych i społecznych. • negatywne wzorce zachowań społecznych • konsumpcyjny styl życia społeczeństwa • brak skutecznej polityki państwa w zakresie rozwiązywania problemu bezrobocia • niska siła nabywcza w regionie oraz słabe uprzemysłowienie • brak konsekwencji rządu w kwestii pomocy finansowej na przeciwdziałanie skutkom bezrobocia. • postępująca degradacja społeczna bezrobotnych. • mało efektywna gospodarka. • brak hierarchii w tworzeniu spójnej polityki zatrudnieniowej i przeciwdziałającej bezrobociu. • istnienie „szarej strefy” gospodarczej • tendencje indywidualistyczne w społeczeństwie, • utrudniające tworzenie projektów współpracy od producenta do konsumenta na terenie gminy, • niestabilne przepisy, brak spójności prawa stanowionego, jego liczne wady i niedoskonałości • ubożenie społeczeństwa • wysoki stopień patologii społecznej • pogłębiające się konflikty międzyludzkie • znieczulica społeczna Źródło: Opracowanie własne MOPS, 2005r. 52 III Główne obszary strategii gminy Olsztynek. 1. Długotrwałe bezrobocie. Podstawą wyodrębnienia tego obszaru stały się główne problemy społecznogospodarcze regionu Warmii i Mazur i towarzyszące im zjawisko bezrobocia i jego skutki. Analizę skutków bezrobocia można rozpatrywać w różnych sferach życia, a mianowicie w płaszczyźnie ekonomicznej, społecznej, prawnej, politycznej, psychologicznej i etyczno – moralnej. Są one bardzo różnorodne i w większości przypadków depresjogenne. Obserwacja zjawiska bezrobocia i jego wpływ na społeczeństwo, skłania do zwrócenia szczególnej uwagi na negatywne jego skutki m. in. jaki: obniżenie materialnego poziomu życia, patologie społeczną przejawiającą się w postaci alkoholizmu, narkomanii, różnych form przestępczości. Bezrobocie powoduje przede wszystkim degradację ekonomiczną osób i rodzin. Najdotkliwiej ekonomiczne skutki bezrobocia odczuwają rodziny wielodzietne i niepełne, w których utrata pracy głównego żywiciela oznacza natychmiastowe pogorszenie warunków życia. Trudności w realizacji ekonomicznej funkcji rodziny zagrażają realizacji jej funkcji opiekuńczo – wychowawczej. Wyodrębnienie tego obszaru w strategii pomocy społecznej jest niezbędne, ponieważ dominującą obecnie grupą, szukającą wsparcia w tym systemie są właśnie bezrobotni. Ponadto obserwuje się: niską skuteczność programów rynku pracy na rzecz długotrwale bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej, pogłębiające się zjawisko dziedziczenia bezrobocia w rodzinach objętych pomocą społeczną, narastającą degradację społeczno-zawodową świadczeniobiorców pomocy społecznej oraz pogłębiający się stale i poszerzający obszar ubóstwa osób i rodzin. 53 Cel strategiczny Sprawny i skuteczny system przeciwdziałania i zapobiegania skutkom długotrwałego bezrobocia wśród świadczeniobiorców Cel operacyjny Aktywizacja społeczno – zawodowa długotrwale bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Utworzenie Klubu Integracji Społecznej, który będzie realizował zadania w zakresie: ¾ poradnictwa prawnego, psychologicznego oraz życiowego; ¾ pośrednictwa pracy; ¾ działalności samopomocowej w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych; ¾ programów zatrudnienia tymczasowego mających na celu pomoc w znalezieniu pracy, wykonywanie usług na podstawie umów cywilnoprawnych lub przygotowanie do podjęcia zatrudnienia; ¾ aktywizowania społeczności lokalnej; ¾ budowanie strategii działań społecznych odpowiadającej potrzebom lokalnej społeczności; ¾ bieżącej współpracy z pracownikami socjalnymi z rejonów opiekuńczych; ¾ budowanie lokalnej koalicji z przedsiębiorcami; ¾ organizowanie działań o charakterze terapeutycznym realizowanym przez grupy wsparcia. Klub Integracji Społecznej w Olsztynku zgodnie z wizją strategii będzie podejmował działania w obszarach m. in. długotrwałego bezrobocia, marginalizacji grup społecznych oraz kształtowania świadomości w sferze pomocy społecznej. Klub Integracji Społecznej w Olsztynku w ramach obszaru długotrwałego bezrobocia będzie uczestniczyć w opracowywaniu i wdrażaniu lokalnych programów aktywizacji bezrobotnych, a przede wszystkim, długotrwale bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej. 5. Organizowanie specjalnych form zatrudnienia socjalnego prowadzących do reintegracji zawodowej i społecznej osób bezrobotnych np. kierowanie do pracy osób bezrobotnych w ramach robót publicznych lub na prace interwencyjne. 54 6. Nawiązanie współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy oraz innymi podmiotami działającymi na rzecz aktywizacji długotrwale bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej. 7. Podejmowanie działań w zakresie budowania sieci współpracy z instytucjami i organizacjami w obszarze problemu bezrobocia. 8. Udzielanie pomocy przedsiębiorcom tworzącym nowe miejsca pracy. 9. Udzielanie porad i informacji m. in. na temat organizowanych szkoleń dla osób bezrobotnych. Cel operacyjny Redukcja psychospołecznych skutków bezrobocia Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Doskonalenie współpracy z innymi instytucjami na rzecz tworzenia programów pomocy rodzinom objętym pomocą społeczną. 2. Inicjowanie działań na rzecz dostosowywania kształcenia i dokształcania do potrzeb lokalnego rynku pracy. 3. Wspieranie absolwentów w aktywizacji zawodowej. 4. Opracowywanie i realizacja programów w świetlicach socjoterapeutycznych, w celu zapobiegania dziedziczeniu bezrobocia. 5. Opracowanie i realizacja programów wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży z rodzin najuboższych. 6. Podejmowanie wzmożonej indywidualnej pracy socjalnej z rodzinami i osobami, korzystającymi z pomocy społecznej. 7. Inicjowanie tworzenia nowych miejsc pracy. 8. Tworzenie warunków do zwiększania mobilności przestrzennej młodzieży z rodzin dotkniętych problemem bezrobocia oraz ubóstwa. 9. Opracowywania i realizacji programów specjalnych na rzecz długotrwale bezrobotnych i osób o niskich kwalifikacjach zawodowych. 10. Opracowywania i realizacji programów wyrównujących szanse edukacyjne dzieci młodzieży ze środowisk najuboższych. 55 2. Kryzys funkcji rodziny. Obszar „Kryzys rodziny” jest szczególnie rozbudowany i porusza wiele sfer życia rodziny, które współistnieją ze sobą. Problemy istniejące w jednej z płaszczyzn często powodują dysfunkcję kolejnych. Dlatego też wiodącą myślą strategii pomocy rodzinie z problemami opiekuńczo – wychowawczymi jest konieczność systemowego podejścia do pracy z rodziną i kompleksowego oddziaływania na nią. Rodzina bowiem jest dynamiczną, społeczną całością, jej elementy są ze sobą w interakcji. W związku z tym cała rodzina potrzebująca wsparcia wymaga wszechstronnej diagnozy i pomocy. Mając na uwadze dobro dziecka i rodziny należy kierować się zasadami: ¾ pomoc powinna być wczesna i mieć charakter profilaktyczny, ochronny i aktywizujący jednostkę lub rodzinę w poszukiwaniu samodzielnych rozwiązań; ¾ opieka i pomoc powinna być zorganizowana w środowisku bliskim dziecku w rodzinie, w szkole tak, aby umożliwiły mu wzrastanie i rozwój w naturalnych warunkach rodzinnych, kulturowych i społecznych; ¾ w przypadku zastosowania pomocy zakłada się stopniowe zmniejszanie jej intensywności, zmianę charakteru pomocy z intencyjnej na stymulującą i wspierającą. Cel strategiczny Prawidłowo funkcjonująca rodzina Cel operacyjny Kompleksowa opieka nad rodziną i dzieckiem Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Podejmowanie działań z zakresu pracy socjalnej, a w szczególności poprzez specjalizacja pracowników socjalnych, która pozwoli na bardziej kompleksową i profesjonalną pomoc w rozwiązywaniu problemów rodzin z trudnościami opiekuńczo – wychowawczymi. Przy współpracy pracowników socjalnych MOPS 56 z pedagogami szklonymi, kuratorami rodzinnymi, funkcjonariuszami policji, pielęgniarką środowiskową i.t.p, 2. Rozwój pracy zespołowej – pracownik socjalny wspólnie z konsultantem – w zależności od potrzeb może to być pedagog szkolny, kurator rodzinny, funkcjonariusz policji, wspólnie opracowują plan pracy z konkretną rodziną w celu pomocy w rozwiązaniu sytuacji kryzysowej tej rodziny. Należy się spodziewać, że efektem takiej pracy będzie wszechstronna i bardziej niż dotychczas skuteczna pomoc rodzinie w odbudowywaniu utraconych ról, umiejętności i wartości, takich jak: więź rodzinna, poczucie bezpieczeństwa, optymizm i wiara, że istnieje wiele realnych możliwości pokonania kryzysu. 3. Warunkowanie pomocy przez zawieranie kontraktów. Uświadomienie podopiecznemu, że to on jest odpowiedzialny za rozwiązanie swojego problemu, a zadaniem wyspecjalizowanego pracownika socjalnego jest stymulowanie i wspieranie podejmowanych przez niego działań. Efektem tej pracy powinno być podpisanie kontraktu dotyczącego współpracy podopiecznego z pracownikiem socjalnym/ konsultantem. 4. Zorganizowanie wsparcia dla ofiar przemocy. - Grupa wsparcia dla kobiet, której celem będzie: praca nad motywacją do zmiany sytuacji, wspieranie w działaniu, zmniejszenie poczucia osamotnienia, udzielanie informacji z zakresu prawa i pomocy społecznej (spotkanie z prawnikiem, psychologiem, pracownikiem socjalnym), - Grupa wsparcia dla dzieci i młodzieży dotkniętych przemocą i będących świadkami przemocy, której celem będzie udzielanie informacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie, uczenie wyrażania emocji, rozładowywania agresji, napięć, uczenie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie. 5. Uzupełnianie profesjonalnych usług wolontariatem. Zorganizowanie grup zainteresowań dla dzieci i młodzieży z rodzin najuboższych. Grupy takie będą prowadzone przez wolontariuszy (muzyk, plastyk, sportowiec). Zajęcia te będą alternatywą dla destrukcyjnie działającej ulicy, dla zaniedbań ze strony rodziców. Wolontariusze podzieleni na zespoły będą pracować z dziećmi z problemami szkolnymi oraz z dziećmi z rodzin niewydolnych wychowawczo. Działania wolontariuszy będą obejmowały wspólne odrabianie lekcji, zabawę, spacery. Taka 57 forma pomocy da dzieciom poczucie ważności, wartości, zainteresowania ze strony drugiej osoby, chwile radosnej zabawy i wypoczynku. 6. Pomoc rodzinie w wykształceniu dzieci i młodzieży na poziomie średnim i wyższym, poprzez udzielanie pomocy na zakup podręczników i dojazdy i stancje. 7. Przyznawanie i wypłacanie świadczeń pieniężnych oraz pomoc rzeczową rodzinom mającym trudności zaspokojeniem niezbędnych potrzeb życiowych w szczególności rodzinom niepełnym i wielodzietnym. 8. Objęcie rodzin będących w kryzysie pomocą w formie dożywiania dzieci w szkole. Cel operacyjny Lokalny system zapobiegania kryzysom rodzinnym oraz wspierania rodzin w kryzysie Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Doskonalenie systemu informowania o możliwościach uzyskania pomocy przez osoby potrzebujące. Uaktualnienie strony internetowej, na której zamieszczane będą informacje o bieżącej działalności Ośrodka Pomocy Społecznej, realizowanych programach i planach na przyszłość. Stworzenie takiej informacji umożliwi m.in. nawiązanie współpracy z innymi instytucjami pomocowymi, a być może wypracowanie wspólnych działań, zaznajomi organizacje pozarządowe z charakterem prowadzonej działalności. 2. Usprawnienie współpracy lokalnego Domu dla Dzieci z rodzicami naturalnymi. 3. Inicjowanie działań na rzecz pomocy rodzinom znajdującym się w kryzysie. 4. Budowanie sieci współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz ofiar przemocy i wsparcia rodzin z problemami opiekuńczo wychowawczymi, między innymi poprzez: a) powołanie stanowiska w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Olsztynku stanowiska których konsultanta do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi, działalność dofinansowywana jest przez Urząd b) współpraca zespołu konsultacyjnego i pracowników socjalnych Miejski; z lokalnymi instytucjami: Punktem Informacyjno – Konsultacyjnym ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną, domem 58 dziecka, pogotowiami opiekuńczymi, ośrodkami interwencji kryzysowej, Komitetem Ochrony w Praw zakresie Dziecka, pedagogami szeroko pojętej szkolnymi, pomocy Sądem dziecku Rodzinnym, i rodzinie; c) stworzenie działań do podjęcia akcji organizowania turnusów integracyjnych dla rodzin patologicznych pochodzących z terenu miasta i gminy, dalsze organizowanie spotkania dzieci ze Św. Mikołajem; d) uściślenie współpracy z sędziami rodzinnymi, kuratorami sądowymi; e) nawiązanie współpracy z Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej prowadzonymi przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Olsztynie, w których schronienie będą mogły znaleźć ofiary przemocy i samotne matki. 5. Wsparcie rodzin dysfunkcyjnych profesjonalną pomocą: a) pomoc w rozwiązywaniu kryzysów rodzinnych, osobistych, szkolnych; b) interwencja kryzysowa w rodzinie; c) zapobieganie pozbawieniom władzy rodzicielskiej i umieszczeniom dzieci w d) placówkach opiekuńczych – praca wychowawcza z rodziną; pomoc rodzinie w unormowaniu sytuacji rodzinnej w celu przywrócenia opieki nad dziećmi; e) rozwiązywanie problemów wychowawczych; f) udzielenie indywidualnych konsultacji psychologicznych, prawnych dla rodzin. Cel operacyjny Sprawny system przeciwdziałania patologiom społecznym Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Realizowanie lokalnych działań przeciwdziałania zjawiskom patologicznym. 2. Podejmowanie działań w celu utworzenia sprawnego systemu pomocy dla osób uzależnionych i ich rodzin. 3. Monitorowanie zjawisk patologicznych na terenie gminy. 4. Współpraca z mediami, organizacjami, szkoła w zakresie kreowania i upowszechniania pozytywnych wzorców osobowych. 5. Pomoc rodzinom w eliminowaniu czynników ryzyka nieprzystosowania społecznego i wzmacnianie czynników chroniących przed patologią (praca indywidualna z rodzicami, dziećmi). 59 6. Pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji rodzinnych. Cel operacyjny Upowszechnienie metody mediacyjnej jako formy pracy z rodziną w celu rozwiązywania konfliktów Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. prowadzenie mediacji rodzinnych i monitoring ustaleń. 2. Upowszechnianie wiedzy w społeczeństwie o możliwościach rozwiązywania konfliktów w drodze mediacji. 3. Edukacja mediatorów. 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych, starszych i przewlekle chorych. 3.1. System pomocy osobom starszym i przewlekle chorym. Strategia MOPS w stosunku do ludzi starych skierowana jest na podtrzymanie ich sprawności ruchowej i intelektualnej umożliwiającej zaspokojenie podstawowych potrzeb, a także ich aktywności społecznej oraz łagodzenie trudności związanych z wiekiem. Na terenie gminy Olsztynek w roku 2004 zamieszkiwało 2756 osób w wieku poprodukcyjnym. W grupie tych osób oprócz problemów dotyczących sprawności fizycznej mamy również do czynienia ze zmianami psychicznymi wpływającymi na zdolność funkcjonowania w środowisku. Sytuacja ludzi starszych w okresie szybkich zmian gospodarczych jest złożona i uwarunkowana takimi czynnikami jak: pogorszenie stanu zdrowia, opieka zdrowotna, zanik tradycji międzypokoleniowych, przemiany kulturowe, niekorzystne warunki życia i pogorszenie sytuacji materialnej. Towarzyszy temu brak aktywności społecznej, osamotnienie, izolacja, nieporadność życiowa. Występuje stopniowe obniżenie procesów poznawczych, sztywność schematów myślowych, mniejsza zdolność przystosowawcza do nowych sytuacji, osłabienie pamięci. W sferze uczuć pojawia się osłabienie zainteresowania innymi osobami, niestabilność emocjonalna, zmienność nastrojów, płaczliwość, skłonność do depresji, egoizm, wzrost podejrzliwości i poczucie zagrożenia, 60 postawa roszczeniowa, domaganie się pomocy. Uwzględniając specyfikę środowiska osób starszych istnieje konieczność stworzenia systemu, który będzie uwzględniał ich najważniejsze potrzeby. Celem działań wobec osób starszych jest zwiększenie aktywności życiowej ludzi starszych poprzez pomoc w łagodzeniu trudności wynikających z wieku i stworzenie możliwości uczestniczenia w życiu społecznym. Jest również poprawa oferty świadczonych usług poprzez jej wzbogacenie i podniesienie poziomu usług, a także pozostawienie ludzi starszych jak najdłużej w środowisku zamieszkania. Cel strategiczny Sprawny System pomocy na rzecz osób starszych i przewlekle chorych Cel operacyjny Profesjonalizacja w zakresie szeroko rozumianej pracy socjalnej na rzecz osób starszych oraz przewlekle chorych Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Prawidłowe diagnozowanie potrzeb ludzi starszych. 2. Wzbogacenie warsztatu pracy pracowników socjalnych. 3. Poradnictwo dotyczące prowadzenia gospodarstwa domowego. 4. Pomoc w kontaktach z otoczeniem. 5. Pomoc w życiu codziennym (udział wolontariuszy). 61 Cel operacyjny Zabezpieczenie potrzeb usługowych poprzez objęcie opieką domową osób starszych i przewlekle chorych Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Zapewnienie wsparcia osobom starszym, przewlekle chorym, niezdolnym do samodzielnej egzystencji w formie pomocy finansowej, świadczeń w naturze, usług opiekuńczych, porad, itp. 2. Zapewnienie usług opiekuńczych w domu podopiecznego. 3. Działalność Stacji Socjalnej Johanitów poprzez zapewnienie usług opiekuńczo – pielęgniarskich oraz zapewnienie dostępu do darmowych leków oraz materiałów opatrunkowych i higienicznych, a także wypożyczenie sprzętu rehabilitacyjnego. Cel operacyjny Zapewnienie osobom starszym dziennej opieki Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Wspieranie aktywnego życia osób starszych w życiu społeczno-kulturalnym. 2. Organizowanie imprez przez Klub Seniora. 3. Zapewnienie kompleksowej opieki w placówce dziennej. 4. Udzielenie wsparcia osobom chorym. 5. Organizowanie czasu wolnego dla członków Klubu Seniora. 6. Prowadzenie działalności dziennego Domu zapewniającemu opiekę i pomoc dla osób starszych. 3.2. System pomocy osobom niepełnosprawnym. Osoby niepełnosprawne stanowią na świecie bardzo liczną społeczność. W Polsce zbiorowość osób niepełnosprawnych liczy już około 4,5 mln osób (ponad 14%), a prognoza GUS przewiduje, że w 2010 roku liczba ta wzroście do 6 mln. Przyspieszony wzrost liczby osób niepełnosprawnych wyznacza coraz większą rangę temu zjawisku wśród innych problemów społecznych. Dynamika niepełnosprawności związana jest nie tylko 62 z tradycyjnymi jej przyczynami lecz także z nowymi zjawiskami, które wynikają podobnie jak w przypadku osób starszych ze zmian społeczno – gospodarczych. Niepełnosprawność, w swojej istocie jest zjawiskiem o komponentach medycznych i społecznych. Powodowana chorobami czy dysfunkcjami fizycznymi ma przede wszystkim wymierne konsekwencje funkcjonalne i społeczne. Zjawisko niepełnosprawności może być określane i mierzone w różny sposób: - w oparciu o zmienne kliniczne (etiologia, lokalizacja i zakres uszkodzeń), - na podstawie możliwości codziennego funkcjonowania (samoobsługa, poruszanie się), - na podstawie zdolności do pełnienia podstawowych ról społecznych adekwatnych do wieku danej osoby. Powszechnie za niepełnosprawne uznaje się osoby, których stan fizyczny, psychiczny i umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemożliwia pełnienie ról i zadań społecznych stosownie do wieku. Choroba i niepełnosprawność pociągają za sobą skutki społeczne m. in. pogorszenie kondycji finansowej każdej rodziny bez względu na jej przynależność społeczno – zawodową i miejsce zamieszkania. Sytuacja taka to z jednej strony efekt wydatków na leczenie, rehabilitację i różnego typu świadczenia będące udziałem rodzin, w których żyją osoby z ograniczoną przez chorobę sprawnością; z drugiej strony przyczyną jest ograniczenie dochodów - utrata pracy i renta inwalidzka osoby niepełnosprawnej oraz ograniczenie aktywności zawodowej i możliwości zarobkowych innych członków rodziny zobowiązanych do świadczeń opiekuńczych. Na tę typową sytuację mogą nałożyć się jeszcze dodatkowe uwarunkowania, które czynią życie tych rodzin szczególnie trudnym. Uwarunkowania te to: - wcześniejsza trudna sytuacja bytowa, na przykład brak podstawowego standardu wyposażenia gospodarstwa domowego (brak podstawowych mebli, pralki, lodówki), - wysoki poziom wydatków, gdy więcej niż jedna osoba wymaga działań leczniczo – rehabilitacyjnych, - niezaradność życiowa członków rodziny, nieumiejętność gospodarowania ograniczonymi środkami finansowymi. Dotknięcie jednego z członków rodziny niesprawnością stanowi dla rodziny sytuację kryzysową. Wymaga to odpowiedniego systemu interwencji kryzysowej. Pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych stwarzającej dla osoby niepełnosprawnej i jej rodziny możliwość skorzystania z efektywnego systemu wsparcia, stanowiącego warunek prewencji podstawowej. Z drugiej strony brak konstruktywnego rozwiązania sytuacji kryzysowej 63 w przeszłości domaga się wypracowania warunków sprzyjających aktywizacji zarówno samej osoby niepełnosprawnej jak i jej rodziny. Niepełnosprawność uderza najbardziej w finansową i emocjonalną stronę rodziny. Rodzina w takiej sytuacji wymaga zwłaszcza nieinstytucjonalnych form pomocy, maksymalnie zindywidualizowanych i dostosowanych do jej potrzeb. Wzmocnienia wymaga sama rodzina, bo ona zapewnia najwszechstronniej i w sposób ciągły możliwości poznawania uczucia miłości, potrzeb wolności, religijności. To rodzina, niezależnie od charakteru dokonujących się zmian w życiu społecznym, z natury broni godności oraz podmiotowości prawnej swych członków. W zetknięciu z niepełnosprawnością jednego ze swych członków, w rodzinie musi dokonać się ogromny proces, którego zasadniczymi elementami są osobista przemiana oraz właściwa reakcja grupy podstawowej. Szczególnie trudna sytuacja narasta w rodzinie wychowującej małoletnie dziecko. Często rodzice po uzyskaniu informacji, że ich dziecko jest niepełnosprawne, przeżywają bardzo silnie negatywne emocje. W rezultacie ulegają zakłóceniu (czasami bardzo poważnemu) relacje między członkami rodziny, szczególnie zaś między małżonkami oraz między rodzicami a niepełnosprawnym dzieckiem. Przeżycia, które występują prawie we wszystkich rodzinach bez względu na to, jaki rodzaj niepełnosprawności występuje u dziecka można podzielić na: • Okres szoku, gdy rodzice dowiadują się o niesprawności dziecka, jest to okres silnych negatywnych przeżyć. • Okres kryzysu emocjonalnego, kiedy rodzice nie mogą pogodzić się z myślą, że mają niepełnosprawne dziecko, spostrzegają swoją sytuację jako beznadziejną, są przygnębieni, zrozpaczeni i bezradni. • Okres pozornego przystosowania się do sytuacji, kiedy to rodzice podejmują nieracjonalne próby przystosowania się do sytuacji w jakiej się znaleźli po stwierdzeniu u dziecka niesprawności. Rodzice nie mogą pogodzić się z faktem, że ich dziecko jest niepełnosprawne, stosują różne mechanizmy obronne – tzn. deformują obraz realnej rzeczywistości zgodnie ze swymi pragnieniami. W konsekwencji wytwarzają sobie nieprawidłowy obraz dziecka, który dominuje nad rzeczywistością. • Okres konstruktywnego przystosowania się do sytuacji. Jego istotą jest przepracowanie przez rodziców problemu, czy i jak można pomagać dziecku. Osobista przemiana stanowi warunek pełnej integracji osób z niepełnosprawnością i ich rodzin w społeczności lokalnej. W procesie tym od strony teoretycznej należy koncentrować się na takich pojęciach jak 64 wola, poczucie podmiotowości i godności, dążenie do autentycznej tożsamości. Natomiast w funkcjonowaniu osoby niepełnosprawnej musi pojawić się: - próba samodzielnego poprawienia własnego działania oraz inicjowania zmian w sobie, które to zachowania są dla osoby pożądaną wartością, - potrzeba korzystania z książek i poradników samopomocowych, które pomagają wskazać drogę zmiany na lepsze w swoim funkcjonowaniu. Problemy niepełnosprawnej części społeczeństwa na terenie gminy Olsztynek wiążą się głównie z ograniczonymi możliwościami oprotezowania i zakupu sprzętu ułatwiającego komunikowanie się i samoobsługę, kosztowną i trudno dostępną rehabilitacją, dostęp z terenów wiejskich do ośrodków zdrowia oraz możliwość korzystania z usług opiekuńczych świadczonych w domu podopiecznego. Dużym problemem są również bariery architektoniczne w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej jak i w budynkach użyteczności publicznej. Bariery te nie tylko utrudniają, ale niekiedy wręcz uniemożliwiają uczestnictwo w normalnym życiu. Nie bez znaczenia jest również problematyka edukacji osób niepełnosprawnych od chwili urodzenia do ukończenia nauki w ramach posiadanych predyspozycji i możliwości. Niepełnosprawni spotykają się również z problemami psychologicznymi i społecznymi, które wiążą się z trudnościami akceptacji samego siebie i swoich schorzeń oraz z brakiem zrozumienia ze strony ludzi zdrowych. W związku z koniecznością realizacji zadań postawionych przed pomocą społeczną, a także koniecznością wypracowania nowych form pomocy, w tym również pomocy dla osób niepełnosprawnych niezbędne jest profesjonalne i systemowe diagnozowanie w skali gminy środowiska osób niepełnosprawnych. Cel strategiczny Wyrównanie szans osób niepełnosprawnych Osoby niepełnosprawne stanowią część społeczeństwa, która aby funkcjonować na miarę swoich możliwości, rozwijać swoje zainteresowania, usprawniać się i integrować z lokalną społecznością musi mieć silne wsparcie w instytucjach pomocowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych. 65 Cel operacyjny Zapewnienie kompleksowej i łatwo dostępnej informacji osobom niepełnosprawnym o możliwościach uzyskania pomocy Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Współpraca pomiędzy służbą zdrowia a Ośrodkiem Pomocy. 2. Budowanie sieci współpracy z podmiotami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych m. in. stowarzyszeniami działającymi na terenie gminy Olsztynek. 3. Koordynacja wszystkich działań na rzecz osób niepełnosprawnych na terenie gminy Olsztynek. Cel operacyjny System pomocy osobom niepełnosprawnym Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Zapewnienie pomocy i opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym z terenu gminy Olsztynek. 2. Zapewnienie wsparcia finansowego oraz pomocy w formie usług opiekuńczych w domu chorego. 3. Zapewnienie pomocy oraz wsparcia osobom oraz rodzinom, gdzie występuje niepełnosprawność. 4. Wspieranie placówek integracyjnych, a w związku z tym zapewnienie możliwości kształcenia dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. 5. Umożliwienie osobom niepełnosprawnym dostępu do obiektów użyteczności publicznej, poprzez zniesienie barier architektonicznych, komunikacyjnych. 6. Utworzenie Warsztatów Terapii Zajęciowej zapewniających niepełnosprawnym rehabilitację poprzez pracę, wyrabianie umiejętności samodzielnego zaspakajania potrzeb życiowych, uczenie się samoobsługi oraz umożliwienie aktywnego życia w środowisku. 7. Rozwój działań pomocowych na rzecz osób niepełnosprawnych realizowanych przez wolontariuszy. 66 8. Współpraca z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w zakresie pozyskiwania środków finansowych z PEFRON-u. 9. Zapewnienie środków finansowych na pokrycie kosztów utrzymania podopiecznych w domach pomocy społecznej. Cel operacyjny Wspieranie osób niepełnosprawnych na wolnym rynku pracy Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Aktywizację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych. 2. Zapewnienie pomocy oraz wsparcia osobom niepełnosprawnym podejmującym zatrudnienie. 3. Podejmowanie działań informacyjnych skierowanych do pracodawców dotyczących obowiązujących rozwiązań prawnych, promocję nowych form organizacji pracy, szkoleń. 4. Współpracą z Urzędem pracy w pozyskiwaniu możliwości zatrudnienia oraz szkolenia osób niepełnosprawnych bezrobotnych lub poszukujących pracy 4. Marginalizacja grup społecznych. Działania w zakresie polityki społecznej uwarunkowane są m.in. przesłanką dotyczącą sytuacji społeczno-gospodarczej, której efektem jest wysokie i wciąż rosnące bezrobocie oraz poszerzające się i pogłębiające coraz bardziej ubóstwo. W związku z tym istotnym jest stworzenie zarówno organizacyjnych jak i finansowych form sprzyjających wzrostowi zatrudnienia, poprawa bezpieczeństwa socjalnego obywateli i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu poprzez zagwarantowanie stabilnych podstaw funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecznego przy zapewnieniu dialogu obywatelskiego i współpracy wszystkich partnerów. Stale wzrasta liczba osób wymagających wsparcia i pomocy. Są to osoby zagrożone 67 lub dotknięte wykluczeniem społecznym, między innymi długotrwale bezrobotni, osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, byli więźniowie oraz chorzy psychicznie. Istotnym elementem podjętych działań ma być skuteczna pomoc dla rodzin i osób w sytuacjach kryzysowych oraz przeciwdziałanie zjawiskom marginalizacji. Niezwykle ważne jest zaspakajanie potrzeb socjalnych mieszkańców miasta i gminy Olsztynek ze szczególnym uwzględnieniem grup ryzyka. Przy czym równie ważne jest wypracowanie racjonalnej postawy tolerancji wobec marginalizowanych grup społecznych, związanych ściśle z faktem, iż osoby korzystające z pomocy społecznej są często spychane poza margines tzw. „normalnego” życia, stworzenie systemu a nawet izolowane od reszty społeczeństwa. Nie mniej ważne jest wspierania osób długotrwale bezrobotnych ze szczególnym uwzględnieniem osób zagrożonych patologiami społecznymi, a także umożliwienie wsparcia psychologicznego i promowanie grup samopomocowych. Marginalizacja społeczna to proces powstawania nowych lub poszerzania zasięgu istniejących grup marginalnych. Jest skutkiem wykluczenia jednostek i grup społecznych z różnych form życia społecznego między innymi z powodu ubóstwa, złego stanu zdrowia, bezrobocia, niskiego poziomu wykształcenia, bezdomności, patologii, bycia „innym”. Marginalizacja powoduje szereg negatywnych skutków społecznych. Uderza w najsłabsze jednostki i grupy społeczne powodując, że są częściowo lub całkowicie pozbawione dostępu do różnych instytucji pracy, edukacji, kultury, rekreacji, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego. Dostęp do powyższych dóbr jest uzależniony nie tylko od środków finansowych, ale także od wiedzy, kwalifikacji, umiejętności, zdrowia i sprawności, motywacji i mobilności. Długotrwałe spychanie jednostek na margines życia społecznego powoduje utrwalenie takich zachowań jak: bierność, apatia, brak zaufania do innych, uciekanie się do przemocy. Spośród osób wykluczonych tylko nieliczni wybrali takie życie. Sami poprzez zamierzone lub niezamierzone działania, przez nie podjęcie niewłaściwego działania wskutek bierności lub niewiedzy, pozbawili się prawa do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Jednak większość wykluczonych znalazła się w takiej sytuacji na skutek działania sił zewnętrznych (przyroda, administracja państwowa różnych szczebli, organizacje przymusowe, grupy społeczne, rodziny, jednostki). Działania te umożliwiły im korzystanie z dóbr publicznych, infrastruktury społecznej, gromadzenia zasobów, zdobywania dochodów w godny sposób. Osoby podlegające wykluczeniu społecznemu to takie osoby, „które ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych 68 potrzeb życiowych znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym”. Działania w zakresie zapobiegania i zwalczania marginalizacji oraz rozwiązywania problemów społecznych powinny być realizowane po przez wspieranie dążeń do samodzielnego rozwiązywania problemów przez jednostki i grupy społeczne. Wśród zjawisk sprzyjających marginalizacji, na uwagę zasługują przede wszystkim: pogłębiające się patologie społeczne oraz zjawisko alienacji grup społecznych, niska aktywność grup zagrożonych marginalizacją społeczną, a także zjawisko zagrożenia bezdomnością osób i rodzin. Cel strategiczny Sprawny i skuteczny system zapobiegania marginalizacji grup społecznych Ogromne znaczenie dla realizacji tego celu ma tu przede wszystkim aktywizowanie grup społecznych zagrożonych marginalizacją. Aby działania podejmowane na rzecz zwalczania tego zjawiska odniosły pożądane skutki niezbędne jest zaangażowanie i chęć uczestnictwa samych zainteresowanych. Cel operacyjny Aktywizowanie grup społecznych zagrożonych marginalizacją Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Inicjowania tworzenia lokalnych grup wsparcia. 2. Animacji środowiska lokalnego na rzecz grup społecznych zagrożonych marginalizacją. 3. Opracowywania i realizacji programów na rzecz aktywizacji grup zagrożonych marginalizacją. 4. Wspierania programów realizowanych przez organizacje pozarządowe. 5. Działalność Klubu Integracji Społecznej w zakresie świadczenia pomocy osobom wykluczonym społecznie. 6. Organizowanie zajęć oraz spotkań z psychoterapeutą, socjoteraeutą, psychologiem, doradcą zawodowym dla osób wymagających wsparcia. 69 Cel operacyjny Podejmowanie działań w celu ograniczenia zjawisk patologii społecznych wśród świadczeniobiorców Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Aktywizowania grup wsparcia społecznego na rzecz środowisk zagrożonych marginalizacją. 2. Inicjowania tworzenia grup samopomocowych. 3. Opracowywania i realizacji programów na rzecz walki ze zjawiskami patologii społecznych. 4. Inicjowanie tworzenia alternatywnych form spędzania czasu wolnego dorosłych, dzieci i młodzieży. 5. Popularyzowania i promowania modelu zdrowego stylu życia. 6. Współpracę Ośrodka Pomocy z sądami, Zakładami Karnymi. 7. Podejmowanie w szkołach na terenie gminy działań edukacyjnych i kreowanie wzorców zachowań społecznie akceptowanych. Cel operacyjny Podejmowanie działań w celu ograniczenia alienacji wśród marginalizowanych grup społecznych, będących świadczeniobiorcami pomocy społecznej Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Inicjowanie powstawania i wspierania grup samopomocowych. 2. Organizowanie zajęć oraz spotkań z psychoterapeutą, socjoteraeutą, psychologiem dla osób wymagających wsparcia. 3. Rozwijania usług środowiskowych. 4. Wspieranie rozwoju wolontariatu. Na terenie gminy Olsztynek skala zjawiska bezdomności jest marginalna. Jest ono jednak zjawiskiem niezwykle sprzyjającym marginalizacji, gdyż bardzo szybko pogłębia inne 70 problemy osób i rodzin. Ośrodek Pomocy będzie podejmował działania w zakresie ograniczenia zjawiska bezdomności poprzez: 1. Pracę socjalną z osobami zagrożonymi eksmisją. 2. Inicjowanie tworzenia mieszkań socjalnych w gminach. 3. Opracowywanie i realizacje indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności. 5. Profilaktyka uzależnień i przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Jedną z najpoważniejszych kwestii społecznych, będących powodem problemów osobistych i rodzinnych są uzależnienia m. in. od narkotyków, alkoholu, leków, nikotyny. Prowadzą one do utraty zdrowia oraz rodzą takie problemy jak przemoc, rozpad rodziny, przestępczość, itp. Uzależnienia od narkotyków, leków i nikotyny nie są na terenie gminy zdiagnozowane, mimo, że stanowią ważki problem, w szczególności jeśli chodzi o narkotyki, po które sięga coraz więcej młodych ludzi. W związku z tym ważne jest, aby dokonać w najbliższym czasie dokładnej diagnozy tego problemu, która pozwoli na podjęcie działań prewencyjnych w celu zapobiegania narastaniu tego zjawiska. Znacznie lepiej przedstawia się sytuacja w zakresie diagnozy uzależnień do alkoholu, choć i te dane nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji. Powodem jest fakt, iż problem ten często jest ukrywany i osoby oraz rodziny, których on dotyczy nie utożsamiają się z nim. Uzależnienie od alkoholu negatywnie wpływa na osoby go nadużywające przyczyniając się do powstawania wielu poważnych schorzeń będących często powodem niepełnosprawności. Najczęściej staje się przyczyną zaburzeń życia rodzinnego (konflikty, ubóstwo, przemoc, itp.) oraz konfliktów z prawem. Podstawą prawną działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów uzależnień i przemocy są: ¾ Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 roku z poź. zm. ¾ Ustawa o przeciwdziałaniu narkomani z 24 kwietnia 1997 roku z poź. zm. ¾ Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z dnia 9 listopada 1995 roku z poź. zm. ¾ Ustawa o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003 roku. 71 Realizacja tych zadań prowadzona jest w postaci Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w gminie Olsztynek uchwalanego corocznie przez Radę Gminy w Olsztynku Problemy związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, zarówno legalnych jak i nielegalnych, takich jak alkohol, nikotyna i narkotyki są jednymi z głównych zagrożeń, z którymi spotyka się społeczność lokalna gminy. Mimo dużego zaangażowania i wiedzy na temat mechanizmów uzależnień niezwykle trudno realizować skuteczne działania zapobiegawcze. W 2004 roku do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wpłynęły 32 wnioski o leczenie odwykowe. Ogółem w tym okresie odbyło się 12 spotkań zespołu Interwencyjno-Kryzysowego, na które wezwano 32 osoby. Do Sądu w Olsztynie wysłano 7 wniosków o zastosowanie obowiązku leczenia. Komisja realizuje również zadania w formie porad, konsultacji i pomocy merytorycznej z zakresu rozwiązywania problemów alkoholowych oraz pomocy prawnej w sprawach przeciwdziałania przemocy . Na realizację działań wynikających z Gminnego i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, celem Programu zapewnienia Profilaktyki ciągłości lub kontynuacji ważniejszych przedsięwzięć oraz po analizie potrzeb na terenie gminy, został opracowany preliminarz wydatków na realizację w/w programu. Na ten cel zostały zaplanowane środki finansowe w wysokości 180 000 zł. Sprawami związanymi z problemem uzależnień od alkoholu na terenie gminy Olsztynek zajmują się: ♦ Punkt Konsultacyjno-Informacyjny dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin w MOPS Olsztynek, Przychodni Rejonowej w Olsztynku i w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Waplewie. ♦ Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - 9 członków przeszkolonych z zakresu podstawowej wiedzy o problemach alkoholowych. ♦ Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. ♦ Komisariat Policji. ♦ Grupa Wsparcia dla uzależnionych od alkoholu ”Odnowa”. 72 Cel strategiczny Zmniejszenie skali problemów uzależnień i przemocy w rodzinie Cel operacyjny Profilaktyka skierowana do wszystkich osób, polegająca na systematycznej, rzetelnej akcji informacyjnej i edukacyjnej o zjawisku uzależnień od substancji psychoaktywnych takich jak m. in. alkohol, narkotyki oraz o możliwościach leczenia Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Pomoc merytoryczna i finansowa w zakresie realizacji szkolnych programów profilaktycznych. 2. Podejmowanie działań edukacyjno-interwencyjnych skierowanych do sprzedawców napojów alkoholowych. 3. Wykorzystywanie świetlic profilaktycznych do realizacji programów profilaktycznych. 4. Uczestniczenie w ogólnopolskich kampaniach, festiwalach i przeglądach promujących trzeźwość i przeciwdziałanie przemocy. 5. Kampanię reklamowa z wykorzystaniem broszur, plakatów i innych nośników informacji. 6. Organizowanie imprez profilaktycznych promujący zdrowy styl życia dla całej rodziny. 7. Prowadzenie i wspieranie alternatywnych form spędzania czasu wolnego w środowisku szkolnym i świetlicach – zajęcia turystyczne, ekologiczne i integracyjne dla dzieci i dorosłych. 8. Upowszechnianie wiedzy na temat negatywnych skutkach zażywania środków odurzających oraz chorobie alkoholowej. 73 Cel operacyjny Pomoc terapeutyczna i rehabilitacyjna dla osób uzależnionych i ich rodzin Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Kontynuowanie współpracy z Przychodnią Psychoterapii Profilaktyki i lecznictwa Uzależnień w Olsztynie. 2. Współpracę z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowym Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej w Olsztynie. 3. Prowadzeniem Punktu Konsultacyjno – Informacyjnego dla Osób Uzależnionych i ich rodzin. 4. Prowadzeniem Punktu Konsultacyjno – Informacyjnego dla Osób z Problemem Związanym z Narkomanią. 5. Działalność Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 6. Współpracę z ośrodkami lecznictwa odwykowego. 7. Pomoc w zorganizowaniu i prowadzeniu Klubu Integracji Społecznej w Olsztynku. 8. Prowadzenie grup wsparcia dla osób uzależnionych i współuzależnionych oraz dotkniętych przemocą. Cel operacyjny Pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin z problemem alkoholowym lub zażywających substancji psychoaktywnych Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Wspieranie świetlic szkolnych realizujących programy socjoterapeutyczne. 2. Organizowanie kolonii, obozów i biwaków profilaktycznych. 3. Zorganizowanie pomocy psychologicznej dla uczniów szkół. 4. Finansowanie dojazdów dla dzieci uczestniczących w programach terapeutycznych, wspieranie działalności świetlic prowadzących zajęcia socjoterapeutyczne i integracyjne dla dzieci i młodzieży. 74 6. Praca socjalna. Praca socjalna jest zjawiskiem stosunkowo młodym, sięgającym korzeniami końca XIX w. U jej podstaw znajdują się wyznaniowe oraz świeckie idee filantropii. Wyrosła z naturalnej i spontanicznej praktyki niesienia pomocy niewydolnym członkom wielu społeczeństw. W trakcie jej rozwoju wytworzył się określony zasób wiedzy i umiejętności uznawany za niezbędny do wykonywania tej profesji, gromadzony i przekazywany w różnych formach kształcenia zawodowego. Praca socjalna jest instytucjonalnie uporządkowaną, metodyczną działalnością skierowaną na pomoc ludziom niewydolnym ekonomicznie, społecznie lub fizycznie, której realizatorem stał się w ramach prawne usankcjonowanego zawodu pracownik socjalny. Działania pracy socjalnej dotyczą bardzo delikatnej materii jaką jest człowiek i jego problemy. W związku z tym pracownicy socjalni niejednokrotnie w realizacji swoich zadań stają przed trudnymi wyborami o charakterze etycznym. W swojej codziennej praktyce znajdują się pod presją różnego rodzaju norm i oczekiwań odnoszących się do funkcjonowania w roli pracownika socjalnego. Praca socjalna jest szczególnym rodzajem profesji. Wymaga od osoby, która ją wykonuje wiedzy i umiejętności z zakresu: polityki społecznej, psychologii, socjologii, pedagogiki społecznej, prawa, gerontologii również sprawności w stosowaniu metod i form pracy socjalnej, postępowania według zasad etycznych i moralnych, jak i posiadania nawyku ustawicznego uzupełnienia wiedzy. Cel strategiczny Profesjonalizm w realizacji zadań pomocy społecznej Cel operacyjny Podnoszenie poziomu kwalifikacji i doskonalenia zawodowego Realizacja celu nastąpi poprzez: 1. Upowszechnienie etosu zawodowego pracownika socjalnego w środowisku lokalnym. 2. Zwiększenie roli pracy socjalnej w działalności Ośrodka Pomocy Społecznej. 75 3. Uczestnictwo w sesjach szkoleniowych, konferencjach oraz warsztatach zajęciowych w zakresie samodoskonalenia i kształcenia zawodowego. 4. Uczestnictwo w szkoleniach w zakresie specjalizacji I i II stopnia w zawodzie pracownika socjalnego. 5. Podniesienie jakości świadczonych usług poprzez kompleksową i profesjonalną pomoc w rozwiązywaniu problemów społecznych. 6. Organizowanie spotkań dla pracowników socjalnych na temat ich roli w kształtowaniu świadomości roli i zadań pomocy społecznej. 7. Organizowanie spotkań mających na celu wymianę informacji i doświadczeń pomiędzy jednostkami pomocy społecznej. 76 IV WDRAŻANIE STRATEGII Podstawą prawną do opracowania niniejszej strategii była ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U Nr 64 poz. 593 z późn. zm.). Natomiast bazą opracowania były dane statystyczne oraz informacje zgromadzone i opracowane przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku, Urząd Miasta w Olsztynku, Powiatowy Urząd Pracy w Olsztynie, Komisariat Policji w Olsztynku. Pozwoliło to na opracowanie diagnozy występujących problemów społecznych, które stały się podstawą do wytyczenia kierunków rozwoju i określeniu priorytetów, których realizacja jest jednym z warunków poprawy życia społecznego ludności gminy Olsztynek. Opracowanie strategii umożliwi inicjowanie i wdrażanie różnorakich rozwiązań mających na celu poprawę sytuacji życiowej osób i grup społecznych wymagających okresowego lub długofalowego wspierania w codziennym funkcjonowaniu i pomocy w rozwiązywaniu problemów społecznych. Założenie, że cele strategii będą realizowane do 2010 roku nie oznacza, że jest to dokument zamknięty. Wprost przeciwnie, dokument ten można modyfikować pod wpływem zmieniających się warunków co spowoduje dopasowywanie się do nich. Cele należy kształtować w taki sposób, aby w jak najszerszym zakresie były zgodne z potrzebami i oczekiwaniami lokalnej społeczności oraz prowadziły do rozwiązywania występujących problemów społecznych. Wprawdzie strategia jest dokumentem „żywym” i wprowadzanie zmian w jej zapisach jest nie tylko możliwe – w niektórych sytuacjach wręcz konieczne, to jednak należy pamiętać, że zmiany te nie powinny dotyczyć zasadniczych kierunków strategii. Najczęściej, ze względu na zmieniające się uwarunkowania zarówno wewnątrz gminy, jak i w jej otoczeniu, modyfikacjom poddajemy zapisy w części operacyjnej strategii. Jednak najlepszą metodą na wprowadzenie zmian w dokumencie strategii jest jej weryfikacja w społecznym procesie zbliżonym do tego, jaki towarzyszył tworzeniu strategii, powtarzanym w cyklach pięcioletnich. Weryfikacja ta w uspołecznionym procesie, z wykorzystaniem ankiet oraz szerokim udziałem mieszkańców służyć będzie ocenie realizacji oraz uaktualnieniu zapisów strategii, zwłaszcza jej nie zrealizowanej części. W czasie weryfikacji mogą powstawać zupełnie nowe cele operacyjne i projekty dotyczące tych aspektów życia w gminie, których w dniu dzisiejszym uczestnicy nie byli w stanie przewidzieć. Pamiętać jednak należy o konsekwentnym dążeniu do poprawy jakości życia mieszkańców zawartych w wizji, celu głównym oraz w celach strategicznych, te bowiem elementy strategii zmianom i modyfikacjom nie powinny być poddawane. 77 Wdrażanie strategii: 1. Zasoby potrzebne do realizacji strategii: a) lokalowe – w oparciu o istniejącą infrastrukturę lokalną; b) finansowe i rzeczowe - do realizacji zadań własnych i zleconych z zakresu pomocy społecznej w ramach przyznanych środków oraz środki i pomoc rzeczowa sponsorów; c) kadrowe - pracownicy jednostek pomocy społecznej, przedstawiciele instytucji, organizacji, stowarzyszeń, wolontariusze; d) obsługa medialna. 2. Kalkulacja wstępna uruchomienia i realizacji strategii: W chwili obecnej nie można oszacować kosztów realizacji całej strategii. Kalkulacja kosztów dokonywana będzie na bieżąco z chwilą przystąpienia do realizacji określonych celów i działań. 3. Źródła finansowania strategii a) środki własne i zlecone przeznaczone na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej; b) środki budżetu państwa i województwa przeznaczona na realizację różnych programów; c) środki z funduszy pomocowych; d) darowizny sponsorów i środowiska lokalnego. 4. Monitorowanie strategii: Strategia będzie monitorowana przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku, którego zadaniem będzie obserwowanie sposobu realizacji celów i dopasowanie ich do warunków i zachodzących zmian oraz potrzeb lokalnego środowiska. 5. Osoba koordynująca realizację strategii: Kierownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynku. 78
