docSprawozdanie analityczne - Departament Europejskiego Funduszu
download 
Reklamacja Transkrypt
Sprawozdanie analityczne - Departament Europejskiego Funduszu
Sprawozdanie analityczne po I spotkaniu PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego: Anna Hildebrandt Przemysław Susmarski współpraca: Marcin Wandałowski Spis treści Streszczenie – kluczowe wnioski ............................................................................................... 2 Diagnoza i rekomendacje ........................................................................................................... 3 Notatka metodologiczna – przedmiot analizy, metody i techniki, źródła informacji .............. 15 Załączniki ................................................................................................................................. 17 Gdańsk 2013 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Streszczenie – kluczowe wnioski Przeformułowanie sposobu myślenia – z koncentracji na edukacji zawodowej w szkołach na koncentrację na edukacji zawodowej w przedsiębiorstwach, z myślenia o dopasowaniu szkół zawodowych do wymogów rynkowych na myślenie o tym, że edukacja w przedsiębiorstwach już jest częścią rynku. Edukacja odbywająca się w przedsiębiorstwach nie musi nadążać za zmianami na rynku pracy, bo jest ich elementem. Zmiana przedsiębiorstwa automatycznie wymusza zmianę w sposobie i zakresie kształcenia. NAWIĄZANIE STAŁEJ WSPÓŁPRACY Z POMORSKIMI PRACODAWCAMI (przejawiającej się ich udziałem finansowym, organizacyjnym i programowym w systemie kształcenia zawodowego) powinno stać się priorytetem jakichkolwiek zmian w szkolnictwie zawodowym w województwie pomorskim, a polityka wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego powinna być zorientowana na stwarzanie warunków do nawiązywania takiej stałej współpracy. Centra branżowe mogą ale nie muszą być odpowiedzią na potrzeby rynku pracy. To jedno z narzędzi. Najpierw należy rozmawiać o celach, a potem dopasowywać do nich metody i narzędzia ich realizacji. Najważniejsze są inicjatywy oddolne. Należy zwracać szczególną uwagę na ryzyko wypychania procesów rynkowych przez interwencję publiczną. Niezwykle istotne są działania niezwiązane bezpośrednio z obszarem współpracy przedsiębiorców oraz sektora edukacji, dotyczące promocji kształcenia w zakresie przedmiotów ścisłych na wszystkich szczeblach edukacji, w tym w szczególności na wczesnym jej etapie. Ich efektem może być wzrost zainteresowania kształceniem zawodowym, zarówno na szczeblu techników jak i uczelni wyższych. Struktura pomorskiej gospodarki oraz poziom i zakres jej integracji (zarówno branżowej, klastrowej czy w zakresie specjalizacji) podważa zasadność branżowego ukierunkowania centrów kształcenia zawodowego. Lepszym rozwiązaniem wydaje się formuła modułowych kwalifikacji i kompetencji kluczowych w ścisłej współpracy z pomorskimi przedsiębiorstwami. 2 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Diagnoza i rekomendacje Tematyka pierwszego posiedzenia Pomorskiej Sieci Tematycznej (PST) ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego oscylowała wokół pytania: czy Centra Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego (CKZiU) są optymalną odpowiedzią na wyzwania rynku pracy oraz czy za ich pomocą można rozwiązać dzisiejsze problemy szkolnictwa zawodowego? Jednym z działań przewidzianych w RPS AZS mających odpowiedzieć na wyzwania stojące przed szkolnictwem zawodowym, jest utworzenie w województwie pomorskim centrów kształcenia zawodowego i ustawicznego. Działanie to miałoby doprowadzić do: • modernizacji istniejącej infrastruktury szkolnej, • doposażenia/wyposażenia centrów kształcenia zawodowego i ustawicznego w pomoce dydaktyczne pracowni kształcenia praktycznego adekwatne do wyposażenia zakładów pracy, • uruchomienia kierunków kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym szkolnictwa zawodowego związanych z branżami o największym potencjale rozwoju regionu, • wypracowania formuły uruchamiania oferty kształcenia ustawicznego odpowiadającej bieżącym potrzebom pracodawców, • utworzenia ośrodków egzaminacyjnych umożliwiających w szczególności potwierdzanie efektów uczenia się w drodze formalnej i nieformalnej. Tłem do dyskusji było uznanie, że szkolnictwo zawodowe w województwie pomorskim nie odpowiada dziś na potrzeby pracodawców (zarówno pod względem oferty przedmiotowej jak i jakości kształcenia) i wyzwania rynku pracy związane z koniecznością całożyciowego dostosowywania kwalifikacji do zmieniających się wymagań pracodawców. Przejawia się to następującymi zjawiskami: Syntetyczna charakterystyka najważniejszych uwarunkowań i wyzwań dla szkolnictwa zawodowego – kontekst globalny 1. Rozwój nowoczesnych technologii zmusza firmy do przeformułowania od podstaw ich działalności. Podział na tradycyjne branże zaciera się. Ponadto stopniowo zanika produkcja przemysłowa. Przedsiębiorstwa dokonują nieustannych zmian organizacji i charakteru pracy - na przykład oddzielając czynności rutynowe (które można zautomatyzować lub zlecić na zewnątrz) od wymagających większych umiejętności i kwalifikacji. Jednocześnie same firmy ulegają ewolucji - to dokonują ekspansji swej działalności, to znów jej kurczenia, albo przestawiają się na outsourcing. Oczekiwane trwanie życia firm skraca się. Tak dynamiczne zmiany powodują, że trudno do nich doskonale dopasować kształcenie zawodowe. Należy pamiętać o tym, że perfekcyjnie dopasowane do potrzeb rynku pracy szkolnictwo zawodowe nie gwarantuje pełnego zatrudnienia jego absolwentów. 3 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2. Wysokie bezrobocie przy jednoczesnym braku rąk do pracy. Specjaliści wymieniają obecnie trzy główne bariery w zatrudnianiu. Są to: niskie tempo wzrostu gospodarczego, zablokowane rynki pracy oraz niedopasowanie edukacji do wymagań przedsiębiorców. Według OECD w krajach zamożnych 26 mln młodych ludzi nie uczy się, nie pracuje, ani nie szkoli.1 Kluczowym problemem szkolnictwa zawodowego, wskazywanym przez samych pracodawców na posiedzeniu PST, jest rozbieżność między umiejętnościami, jakimi dysponują młodzi ludzie i kwalifikacjami oraz kompetencjami potrzebnymi firmom. Paradoksalnie wysokiemu bezrobociu towarzyszy brak rąk do pracy. Z badań przeprowadzonych przez McKinsey w USA, Brazylii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Indiach, Meksyku, Maroku, Arabii Saudyjskiej i Turcji tylko 43 proc. pracodawców uważało, że mogą znaleźć dosyć uzdolnionych kandydatów na stanowiska początkujących pracowników. W każdej firmie średniej wielkości (od 50 do 500 pracowników) jest przeciętnie 13 wolnych miejsc dla początkujących2. Głównym powodem tych rozbieżności jest niskie wykształcenie kompetencji na wcześniejszych etapach edukacji. W większości krajów rozwiniętych, stopa bezrobocia wśród osób o wykształceniu poniżej średniego jest dwa razy wyższa niż wśród absolwentów uczelni. Jednak warto zwrócić uwagę na inny aspekt. W krajach o najniższym bezrobociu wśród młodych istnieją bliskie powiązania między edukacją a rynkiem pracy. Niemcy mają długą tradycję wysokiej jakości kształcenia zawodowego oraz praktyk, co w ostatnich latach umożliwiło im zmniejszenie bezrobocia wśród młodzieży, mimo że wzrost gospodarczy był w tym czasie skromny. W krajach o wysokim bezrobociu młodych ludzi takich powiązań brak3. Wydaje się, że dopasowanie edukacji do wymagań przedsiębiorców jest możliwe tylko w sytuacji, gdy ci przedsiębiorcy uczestniczą w procesie edukacji, stanowiąc jego stały element4. Istnieją przykłady wskazujące na to, że nawet w sytuacji dekoniunktury możliwe jest ograniczenie bezrobocia wśród ludzi młodych – patrz załącznik: Niemcy, Finlandia, Korea. 3. Niska świadomość pracodawców na temat ich roli w podnoszeniu jakości kształcenia zawodowego. Niska świadomość pracodawców na temat ich roli w podnoszeniu jakości kształcenia zawodowego powoduje jeszcze większe pogłębienie tego zjawiska. Niewątpliwie brak wystarczającego systemu zachęt skierowanych do pracodawców odnośnie prowadzenia przez nich praktycznej nauki zawodu przyczynia się jeszcze do rozdźwięku. Jak wskazują 1 są to tzw. NEET’s – od ang. not in education, employment, or training za: Pokolenie bezrobocia, 2013, The Economist za: www.obserwatorfinansowy, 14.05.2013. 2 Pokolenie bezrobocia, 2013, The Economist za: www.obserwatorfinansowy, 14.05.2013. 3 Tamże. 4 Rybka, 2013, Modelowy projekt CKZiU, ekspertyza wykonana na potrzeby PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, Gdańsk. 4 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego badania nauczycieli, uczniów oraz raporty MEN obserwuje się problem niewystarczającego przygotowania nauczycieli do praktycznego nauczania w szkołach zawodowych. Uczestnicy spotkania w ramach PST podkreślali, że brakuje też ludzi z pasją. Najczęściej nauczyciele znają teoretyczne podstawy materii, ponadto wykładają nudną teorię, podpartą ekonomicznymi definicjami. Warto zastanowić się nad znalezieniem sposobu/systemu motywacji dla zaangażowania praktyków. Przedsiębiorcy wskazują w swoim gronie wiele osób, które osiągnęły na polu biznesowym na Pomorzu sukces i teraz dzielą się wiedzą z młodymi, pracując na uczelniach wyższych, ucząc w szkołach zawodowych. Bez dobrego zaangażowania pracodawców w proces kształcenia zawsze będzie mowa o niedopasowaniu. Wynika to zarówno z niedoskonałości w przepływie informacji, jak i wpisanego systemowo opóźnienia zmian w programach kształcenia w odniesieniu do zmian zachodzących na rynku pracy. 4. Ciągłe zmiany powodują konieczność uczenia się przez całe życie – od przedszkola Z rozmów z pracodawcami uczestniczącymi w posiedzeniu PST wynikało, że marzeniem każdego właściciela firmy jest mieć zespół szczęśliwych pracowników, robiących to co lubią, zgodnie z predyspozycjami i talentami. To wymaga wysokiej samoświadomości tak pracodawcy, jak i pracownika. Tego rodzaju kompetencje należy nabywać, w różnej formie, na wcześniejszych etapach kształcenia. Jak wskazali pracodawcy, edukacja techniczna inżyniera nie wystarczy. Potrzebuje on także umiejętności miękkich, takich jak komunikacja, praca w zespole czy też sprzedaż. Podkreśla się wagę np. kompetencji sprzedażowych, które nie są w zawodach technicznych traktowane poważnie. Jeżeli jest to takie ważne, należy tego uczyć również w szkołach zawodowych, obok zajęć z podstaw ekonomii czy przedsiębiorczości. Pracodawcy oczekują od pracowników obowiązkowości, sumienności, precyzji, wysokiej kultury osobistej, szacunku dla pracy, samodzielności, przejawiania inicjatywy, solidnych podstaw wiedzy ogólnej, gotowości do uczenia się czyli kompetencji miękkich, które nabywa się przez całe życie, od przedszkola. W drugim rzędzie poszukują kompetencji stricte zawodowych. 5. Inteligentne specjalizacje regionu Przedsiębiorcy, którzy mają dobre doświadczenie we współpracy ze szkołami wskazują na kluczową rolę konkretnych przedsiębiorstw, ich grup dających największe szanse rozwoju. Dziś trudno mówić o kluczowych branżach ale można wskazywać pewne kluczowe inteligentne specjalizacje regionu5. 5 PST ds. wysokiej efektywności przedsiębiorstw, Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 5 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Przedsiębiorcy stanowią pierwsze ogniwo systemu kształcenia zawodowego. Inicjatywa tworzenia centrów branżowych czy innych instytucji, które byłyby przedsiębiorcom potrzebne, powinna być inicjatywą oddolną. W przeciwnym razie mamy do czynienia z dużym ryzykiem wypychania rynku przez „rękę państwa”. 6. Wysoka zmienność, zanik identyfikacji z firmą Przedsiębiorcy wskazują na niechęć niektórych firm do poszerzania wiedzy swoich pracowników, gdyż obawiają się, że mądrzejsi znajdą sobie inną pracę lub założą własne firmy. W ten sposób pracodawcy nieświadomie blokują własny rozwój. Zapominają, że najczęściej wzrost konkurencji wiąże się ze wzrostem rynku, a rosnący rynek jest dla nich korzystny. Na każdym rynku należy przede wszystkim dbać o własny wzrost, a ten zależy bezpośrednio od wzrostu kompetencji pracowników6. Warto w tym miejscu przytoczyć wypowiedź jednego z prezesów dużej międzynarodowej korporacji, który na pytanie: „czy nie boicie się inwestować w pracowników, wysyłając ich na szkolenia, przecież mogą odejść?”, odpowiedział: „a co jeżeli w nich nie zainwestujemy i zostaną?”. Oczekuje się od pracowników lojalności i to jest słuszne. Należy jednak pamiętać, że lojalność to nie niewolnictwo. Firmy zatrudniają wolnych ludzi, którzy zawsze mogą odejść i jeżeli podejmą taką decyzję należy im w tym pomóc. Coraz więcej dobrych inżynierów będzie podejmowało takie decyzje. Coraz więcej też będzie pracowało w charakterze „wolnego strzelca”, związanego np. umową o dzieło. Na dzisiejszym sieciowym rynku pracy, w którym pracowników często zatrudnia się do konkretnego projektu, jest to jak najbardziej normalne. System edukacji, szczególnie związany ze szkoleniem zawodowym, powinien brać te realia pod uwagę i również przygotowywać do takiej formy pracy. Firmy mogą „przywiązywać” pracowników do siebie dając im wartościowe warunki pracy, pozwalając rozwijać skrzydła, dając pracę zgodną z ich predyspozycjami. Jeśli pracodawcy nie szanują pracowników, pracownicy nie będą również ich szanować. Kluczowego znaczenia nabiera więc społeczna odpowiedzialność biznesu. Syntetyczna7 charakterystyka najważniejszych uwarunkowań i wyzwań dla szkolnictwa zawodowego – kontekst regionalny W 2011 r. w województwie pomorskim działało 80 zasadniczych szkół zawodowych dla młodzieży (bez specjalnych) 111 techników dla młodzieży (bez specjalnych) oraz 12 liceów profilowanych. 6 Śmigielski A., op. cit. Należy zaznaczyć, że realizacja wyczerpującej diagnozy szkolnictwa zawodowego w województwie pomorskim przekracza zakres realizowanego projektu Dlatego też poniższy fragment posiada charakter syntetyczny, koncentrujący się na spojrzeniu na szkolnictwo zawodowe, mając na uwadze jego funkcję w zakresie kształcenia dla potrzeb rynku pracy. 7 6 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Mierząc liczbą absolwentów obserwuje się, iż popularność szkolnictwa zawodowego (zarówno zasadniczego jak i średniego) pozostaje na mniej więcej stałym poziomie. Spadek liczby absolwentów w liceach profilowanych rekompensuje wzrost zainteresowania nauką w technikach. W przypadku zasadniczego szkolnictwa zawodowego można mówić o utrzymywaniu się zainteresowania na stałym poziomie, nie przekraczającym 5 tys. osób. Jednocześnie obserwuje się dynamiczny wzrost liczby absolwentów szkół wyższych. W rezultacie absolwenci szkolnictwa zawodowego stanowią około 31 proc. wszystkich absolwentów, którzy trafili w 2011 r. na rynek pracy. 1. Szkolnictwo zawodowe cechuje się wysokim poziomem koncentracji kształcenia. Można mówić o stosunkowo wysokim poziomie koncentracji kształcenia. Ponad 73 proc. absolwentów uzyskuje kwalifikacje zawodowe w jednym z 30 najpopularniejszych zawodów. Z kolei absolwenci 5 najczęściej wybieranych zawodów stanowią 26,5 proc. wszystkich absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych 8. Na poziomie rekrutacji stopień koncentracji jest jeszcze wyższy. Na 5 najbardziej popularnych zawodów przypada prawie 31 proc. wszystkich uczniów klas I w szkołach zawodowych. Niemal 78 proc. wszystkich zrekrutowanych to uczniowie kształcący się w 30 najbardziej popularnych zawodach. Wydaje się, że kształcenie zawodowe skoncentrowało się na zawodach, nie wymagających specjalistycznych maszyn i urządzeń. Głównym czynnikiem decydującym o specjalizacji są koszty kształcenia. 2. W dyskusji na temat szkolnictwa zawodowego dominuje spojrzenie przez pryzmat pracodawcy przemysłowego. W rzeczywistości liczba absolwentów w zawodach, które bezpośrednio należałoby łączyć z przetwórstwem przemysłowym jest stosunkowo niewielka. Dotyczy to również struktury kształcenia (w rankingu popularności zawodów pierwszym zawodem, który można wiązać bezpośrednio z przemysłem jest plasujący się na 9 pozycji technik mechanik, nota bene plasujący się niezwykle wysoko w rankingu najbardziej popularnych zawodów wśród bezrobotnych). W skali województwa pomorskiego można mówić w tym wypadku o wielkościach, mierzonych raczej w setkach, niż w tysiącach osób. Fakt ten należy również mieć na uwadze przy koncepcji tworzenia nowych struktur w postaci Centrów Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego, które (w proponowanym wariancie) miałyby odpowiadać na zapotrzebowanie odnośnie kształcenia w zakresie specjalistycznych kompetencji zawodowych. Stosunkowo niski popyt ze strony szkół, wynikający ze struktury kształcenia, znacząco ogranicza możliwości samofinansowania tego typu instytucji (o ile ukierunkowane by one były na przetwórstwo przemysłowe). Dotyczy to w szczególności liczby tego typu ośrodków. Doświadczenia niemieckie wskazują, że nie tylko instytucje pomocnicze (izby branżowe, które świadczą m.in. usługi w zakresie uzupełnienia kwalifikacji), lecz również 8 Struktura zawodowa uczniów klas pierwszych oraz absolwentów szkół zawodowych została zaprezentowana w załączniku statystycznym. 7 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego same szkoły zawodowe w przypadku specjalistycznych kwalifikacji, obsługują rozległy geograficznie obszar. Uczestnictwo w kilkudniowych, czy też kilkutygodniowych kursach wiąże się z zakwaterowaniem uczniów w miejscu szkolenia. Wydaje się, że zdecydowanie większy nacisk należałoby kłaść na możliwości finansowania ze źródeł zewnętrznych w zakresie kształcenia ustawicznego. 3. Popyt na pracowników będących absolwentami szkół zawodowych jest kształtowany w wysokim stopniu przez sektor MSP. Określenie potrzeb, jak również kształcenie dopasowane do wymagań pracodawców stanowi duże wyzwanie dla szkolnictwa zawodowego. W strukturze absolwentów szkół zawodowych dominują zawody związane bezpośrednio z sektorem usługowym. Nie dziwi to mając na uwadze fakt, iż w strukturze pomorskiego rynku pracy najistotniejszą rolę odgrywa sektor usługowy, na który przypada 62,4 proc. wszystkich miejsc pracy (wg BAEL 2012). Informacja ta jednak niesie za sobą dosyć istotne implikacje. Po pierwsze, popyt na pracę jest w znaczącym stopniu kształtowany przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw, co znacząco utrudnia uzyskanie odpowiedzi na pytanie o to, czego pracodawcy oczekują od absolwentów szkół zawodowych. Po drugie, mniejszym przedsiębiorstwom trudniej prawidłowo określić swoje wymagania co do potencjalnych pracowników w perspektywie czasowej (kogo będę poszukiwał za 2 lata, jakimi kwalifikacjami powinien się on legitymować, czy będę jeszcze w ogóle prowadził działalność i jaki będzie jej charakter). Ich preferencje zawodowe zmieniają się częściej, co należałoby uwzględnić chcąc tworzyć różnego rodzaju organizacje, których rolą byłoby uzupełnianie kwalifikacji zawodowych. Po trzecie, cechą specyficzną przedsiębiorstw z sektora MSP jest wysoka elastyczność, działanie w warunkach ciągłej zmiany. Fakt ten w istotny sposób wpływa na wymagania odnośnie kwalifikacji i kompetencji poszukiwanych pracowników. 4. Absolwenci najpopularniejszych kierunków, w zakresie których kształcą średnie szkoły zawodowe zmuszeni są do konkurowania na rynku pracy z absolwentami popularnych kierunków studiów wyższych. Dotyczy to w szczególności dyscyplin takich jak: ekonomia, informatyka, administracja i zarządzanie, hotelarstwo i turystyka, handel i logistyka. Wykształcenie wyższe jest zdecydowanie większym atutem w procesie rekrutacyjnym (w wielu przypadkach niesłusznie), stawiając absolwentów szkół zawodowych na przegranej pozycji (por. pozycja technika ekonomisty w rankingu bezrobotnych wg zawodów w załączniku statystycznym). 5. Szkolnictwo zawodowe nie reaguje na sygnały płynące z rynku pracy. Struktura absolwentów oraz, co gorsza, struktura zawodowa uczniów pobierających naukę w pierwszych klasach szkół zawodowych jest bardzo zbliżona do struktury zawodowej bezrobocia. W tabeli prezentującej strukturę bezrobotnych w załączniku statystycznym zaznaczono zawody, które pojawiają się (bądź też są podobne) wśród najbardziej popularnych kierunków kształcenia. Zawód kucharza (3 pozycja w rankingu bezrobotnych 8 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wśród zawodów) oraz technik ekonomista (6 pozycja w rankingu bezrobotnych wśród zawodów) to zawody najchętniej wybierane przez podejmujących kształcenie młodych ludzi. Brakuje instrumentów oceniających efektywność kształcenia w szkołach zawodowych. Stosowane narzędzia mają charakter nakładowy (ocena bazy techno-dydaktycznej nauczycieli), bądź też nie dają najbardziej pożądanej informacji zwrotnej (ocena kwalifikacji nauczycieli, wyników egzaminów zawodowych, czy matur). Zbyt rzadko śledzi się losy absolwentów. W przypadku stosowania odpowiednich narzędzi brakuje woli do podejmowania działań mających na celu poprawę efektywności kształcenia. O ofercie szkoły decyduje baza techniczno-dydaktyczna oraz posiadana kadra dydaktyczna. 6. Uczniowie szkół zawodowych nie biorą pod uwagę sytuacji na rynku pracy. Ich wybór jest w większym stopniu determinowany przez inne, niż szansa znalezienia zatrudnienia, czynniki takie jak: bliskość szkoły, wygoda, łatwy proces rekrutacji. 7. Uczniowie szkół gimnazjalnych nie korzystają z doradztwa zawodowego. Doradztwo zawodowe powinno być realizowane na poziomie gimnazjów. Zaledwie co 5 uczeń może z tego typu instrumentu skorzystać, co w najbliższym czasie ma się zmienić. 8. Program kształcenia jest niedostosowany do potrzeb pracodawców. Zdaniem pracodawców uczestniczących w posiedzeniu PST, w procesie kształcenia zbyt wiele wagi przykłada się do kształcenia teoretycznego. Również zajęcia praktyczne realizowane w szkole nie przygotowują w odpowiedni sposób do wykonywania zawodu. Zaledwie około połowa uczniów szkół zawodowych bierze udział w zajęciach praktycznych organizowanych u pracodawcy lub indywidualnym gospodarstwie rolnym9. Co jest najważniejsze? Funkcjonalność zamiast przerostu instytucji Podczas I posiedzenia PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego zastanawiano się, jak skonstruować pomorskie kształcenie zawodowe i ustawiczne, aby było w pełni efektywnym elementem systemu edukacyjnego województwa pomorskiego. W trakcie pracy warsztatowej uczestnicy starali się znaleźć odpowiedzi na następujące pytania: • CKZiU a aktualna oferta szkolnictwa zawodowego – czym się będą różniły? • Jak będzie kształtowana oferta centrów, jak dobierani będą nauczyciele? • Czy CKZiU będą centrami nowo zdefiniowanych kwalifikacji i kompetencji czy raczej kompilacją kilku dotychczasowych szkół zawodowych? 9 Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce, Raport końcowy, 2011, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa. 9 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • Co należy jeszcze zweryfikować, aby rozwinąć model wzorcowy? • Współpraca szkół z pracodawcami – jak mógłby wyglądać pomorski system praktycznej nauki zawodu? Propozycje rozwiązań/działań, identyfikacja barier i możliwe rozwiązania. Czy istnieją standardy profesjonalnego szkolenia pracowników przez firmy? Kodeks kultury współodpowiedzialności edukacyjnej pracodawców i szkół. • Jakie powinny być rozwiązania umożliwiające potwierdzanie efektów uczenia się w drodze poza systemem szkolnym? • Jak szkolnictwo zawodowe wpisać w system kształcenia całożyciowego? • W jaki sposób szkolnictwo zawodowe może niwelować efekty procesów restrukturyzacji i modernizacji gospodarki na poziomie regionu? Wnioski z I posiedzenia PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego wskazują na podstawowy problem szkół zawodowych w województwie pomorskim, jakim jest ich oderwanie od uwarunkowań rynkowych. Pracodawcy nie stanowią części systemu kształcenia zawodowego. Wynika to z faktu, że szkoły nie mają obowiązku współpracy z nimi – uwarunkowania prawne dają im zupełną swobodę w tym względzie. W związku z tym oczywiste jest, że istnieje rozdźwięk między tym, co jest nauczane, a potrzebami rynkowymi. W obecnym systemie kształcenia zawodowego współpraca szkół z pracodawcami jest dobrowolna. Dopiero po nawiązaniu współpracy podlega ona regulacji ze strony prawnej. Możliwość realizacji praktycznej nauki zawodu w warsztatach, pracowniach szkolnych, Centrach Kształcenia Praktycznego, Centrach Kształcenia Ustawicznego czy Centrach Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego powoduje, że uczeń może zdobyć wykształcenie zawodowe nie spędzając ani jednego dnia u pracodawcy. Tym samym szkoła zawodowa może teoretycznie funkcjonować nie współpracując z pracodawcami10. Potwierdzają to również badania jakości współpracy szkół zawodowych z pracodawcami. Najbardziej popularną formą współpracy jest organizacja wycieczek dydaktycznych oraz szkoleń, pokazów. Najmniej popularnymi formami współpracy są klasy patronackie oraz udostępnianie przez pracodawców sprzętu, materiałów, urządzeń11. A właśnie takie działania byłyby najbardziej skuteczne. W praktyce powiaty, odpowiedzialne za kształcenie zawodowe, interweniują najmocniej (czytaj: najbardziej nowatorsko), niestety, w poprawę bazy techniczno-dydaktycznej oraz oferowanie uczniom ponadprogramowych zajęć umożliwiających uzyskanie dodatkowych uprawnień zawodowych12, zaś najmniej – w zwiększenie w planach nauczania liczby godzin na kształcenie praktyczne oraz zwiększenie finansowania wynagrodzeń kadry dydaktycznej (chociażby zatrudnienie praktyków-pasjonatów). Najczęściej powiaty monitorują wyniki egzaminów zawodowych i wyniki matur, a najrzadziej badają poziom wiedzy i umiejętności uczniów oraz losy absolwentów. 10 Formy nauki zawodu, 2011, Raport końcowy oraz raporty powiatowe, PSDB dla Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie. 11 Diagnoza stanu współpracy pracodawców i organizacji pracodawców ze szkołami zawodowymi w subregionach województwa mazowieckiego, Mazowieckie Obserwatorium Rynku Pracy. 12 www.szkolazawodowa.men.gov.pl, 2010, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, raport na zlecenie MEN, Warszawa. 10 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Reforma szkolnictwa zawodowego (nowelizacja ustawy o systemie oświaty (Dz. U. nr 205 poz. 1206 z 2011 r. oraz towarzyszących jej 10 rozporządzeń13) daje miejsce na nowatorskie rozwiązania, realizację kształcenia w drodze nieformalnej i pozaformalnej tak, aby nieustannie rozwijać zdolności adaptacyjne uczniów. Ale, jak pokazując wnioski z I posiedzenia PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, należy te nowatorskie rozwiązania wprowadzać wtedy, kiedy „rynek” czyli pracodawcy uznają to za niezbędne. Od niedawna system umożliwia też samorządom tworzenie centrów kształcenia zawodowego i ustawicznego. Miałyby one, z jednej strony, odpowiadać na konieczność uczenia się przez całe życie – oferowałyby różnorodne kursy ułatwiające przekwalifikowanie, dopasowanie, a z drugiej – odpowiadałyby na potrzeby konkretnych branż regionu. Nasuwa się pytanie, co się stanie ze szkołami zawodowymi? Drugie pytanie dotyczy bardziej kluczowej kwestii – przygotowania kadr. Jeśli CKZiU zostałyby wyposażone w nowoczesne maszyny, kto będzie umiał je obsługiwać i jakimi metodami będzie nauczał? N te pytania starali się odpowiedzieć członkowie PST. Jak wynika z badań14 Centra Kształcenia Ustawicznego i Centra Kształcenia Praktycznego (a CKZiU mają powstać na ich bazie) borykają się z dużymi problemami kadrowymi. Na rozwiązanie czeka więc jeszcze problem właściwego wykorzystywania nowoczesnych środków kształcenia. W kontekście tworzenia nowych instytucji pojawia się jeszcze jedno pytanie – jaka jest pewność, że pracodawcy będą bardziej chętni do współpracy z takimi instytucjami niż ze szkołami? Jak wskazali w trakcie spotkania PST pracodawcy, inicjatywa wszelkich zmian w szkolnictwie zawodowym musi być oddolna. Trzeba zacząć od relacji szkoła-pracodawcy. Szkoła posiada 13 Rozporządzenia: z dnia 23.12.2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (poz.7); z dnia 11.01.2012 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych (poz. 186); z dnia 11.01.2012 r. w sprawie egzaminów eksternistycznych (poz. 188); z dnia 7.02.2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (poz.184); z dnia 7.02.2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych; z dnia 24.02.2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (poz. 262); z dnia 24.06.2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (poz. 752); z dnia 16.07.2012 r. w sprawie przypadków, w jakich do publicznej lub niepublicznej szkoły dla dorosłych można przyjąć osobę, która ukończyła 16 lub 15 lat oraz przypadków, w jakich osoba, która ukończyła gimnazjum, może spełniać obowiązek nauki przez uczęszczanie na kwalifikacyjny kurs zawodowy (poz.857); z dnia 9.08.2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowego programu szkolenia kandydatów na egzaminatorów, sposobu prowadzenia ewidencji egzaminatorów oraz trybu wpisywania i skreślania egzaminatorów z ewidencji (poz. 945); z dnia 14.09.2012 r. w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (poz. 1117). Pięć najważniejszych kwestii: wprowadzenie nowej podstawy programowej do szkół zawodowych; nauka w technikach i szkołach zawodowych powiązana z nauką w gimnazjach; kształcenie nie konkretnych zawodów ale kwalifikacji potrzebnych w zawodach lub do wykonywania konkretnych prac; egzamin zawodowy zawsze będzie miał część praktyczną; likwidacja liceów i techników uzupełniających dla dorosłych. 14 Kwiatkowski S. M., 2013, Kształcenie zawodowe i wyzwania gospodarcze w: Kształcenie zawodowe, Instytut Badań nad Demokracją, nr 2(8), marzec/kwiecień 2013, Warszawa. 11 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wszystko co trzeba, by kształcić, a pracodawca zna potrzeby rynkowe. Problem polega na tym, że ta współpraca się nie układa i należy szukać tego przyczyn i rozwiązywać bariery. Członkowie PST uznali, że najważniejszą kwestią jest poszukiwanie możliwych ścieżek, rozwiązań wspierających/inicjujących współpracę z pracodawcami tak, aby na stałe włączyć ich w proces kształcenia. Podkreślono, że w debacie nad poprawą jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego ważne jest, aby od debaty na temat rozwiązań organizacyjnych przejść do debaty na temat faktycznych problemów, leżących u podstaw jego niskiej jakości. Kluczowe jest przyjęcie odpowiedniej metody postępowania: należy podejść do edukacji od strony zdefiniowania problemu do rozwiązania, a następnie znalezienia narzędzi i umiejętnego wykorzystania ich do realizacji celów – nie odwrotnie15. Trzeba zadać sobie, zatem, najpierw pytanie o cele edukacji zawodowej, a potem szukać możliwości ich realizacji – zmieniając istniejące formy organizacyjne, dodając - w razie faktycznej potrzeby - nowe. Celem edukacji jako całości jest wykształcenie w osobie zaradności życiowej tak, aby potrafiła ona poradzić sobie na rynku pracy16. Całożyciowe uczenie się to ogół czynności i procesów mających na celu zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie określonych cech i umiejętności przez całe życie. Celem jest wykształcenie mechanizmów radzenia sobie w życiu. Zaradność życiowa w najważniejszym stopniu wpływa na jakość i satysfakcję z życia. Osoba, która dobrze radzi sobie w życiu, notuje wyższy dobrostan i odwrotnie. Osoba dobrze radząca sobie w życiu potrafi zaspokajać swoje potrzeby. W związku z tym kluczową rolę odgrywają trzy rodzaje kapitału, który zdobywany jest przez całe życie: 1. Kapitał relacyjny (relacje) 2. Kapitał doświadczalny, i determinowany nim kapitał zdolności – zdolność uczenia się nowych rzeczy i oduczania starych, skłonność do mobilności mentalnej, fizycznej i umysłowej, świadomość osobistych zasobów i talentów 3. Kapitał wiedzy – o świecie, o mechanizmach, o związkach przyczynowo-skutkowych – co, kto, jak, dlaczego, skąd? Uzmysłowienie sobie kluczowego celu edukacji zawodowej i tego, kto stanowi jej centrum podporządkowuje automatycznie wszystkie narzędzia realizacji tego celu, podkreślano na posiedzeniu PST. Właściwie sformułowane cele kształcenia zawodowego i dobrane do tych celów treści stanowią pierwszy etap unowocześniania procesu kształcenia zawodowego. Formy kształcenia, instytucje kształcenia powinny być naturalną konsekwencją przyjętych celów i związanych z nimi treści. Jak pokazała debata na I spotkaniu PST, najczęściej jednak zaczynamy od tworzenia instytucji, a następnie zastanawiamy się nad celami. 15 Śmigielski A., 2013, op.cit. Atlas Jakości Życia w województwie pomorskim – II edycja, 2012, raport w ramach projektu: Wzorcowy System Regionalny Monitoringu Jakości Usług Publicznych i Jakości Życia, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk. 16 12 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kluczowym narzędziem realizacji celów szkolnictwa zawodowego jest kontakt z „żywym” rynkiem pracy, praktyczna nauka w środowisku zakładu pracy. Nie da się tego wygenerować w sztuczny sposób. Zawsze będzie to opóźnione i niedopasowane. Wnioski z I posiedzenia PST wskazują na konieczność podjęcia w gronie pracodawców dyskusji o ich specjalizacjach, klastrach, kwalifikacjach i kompetencjach przez nich cenionych/poszukiwanych/potrzebnych. Trzeba wykorzystać już istniejącą ich wiedzę i doświadczenie, pobudzić ich do zaangażowania. Będzie to możliwe, jeśli oni uznają, że kwestia kształcenia jest też ich sprawą, oni są częścią systemu kształcenia. Bez ich obecności i zaangażowania żadne instytucje (nowe czy stare) nie zbliżą szkolnictwa zawodowego do rynku. Na tej podstawie można podjąć próbę opracowania katalogu/zestawu kompetencji i kwalifikacji, który byłby oderwany od ministerialnej „nowomowy” a zawierał praktyczne wskazówki, płynące z ust samych pracodawców, określających: kogo i o jakich kompetencjach potrzebują? Taki katalog musi być otwarty na nieustanne zmiany, stale uaktualniany, modułowy. Następnie, należy podjąć próbę „wpasowania” tego zestawu w obecnie funkcjonujące instytucje edukacyjne, współpracujących pracodawców, edukację formalną i nieformalną a dopiero na końcu, dla tego, czego nie da się (nawet po zmianach) zrobić w ramach istniejących struktur, wymyślać nowe rozwiązania instytucjonalne - czyli priorytetem jest przedyskutowana funkcjonalność a nie instytucjonalność - najpierw zmiany w ramach istniejących instytucji a nie budowanie nowych struktur. Systematyczne włączanie przedsiębiorców w proces kształcenia zawodowego mogłoby wyglądać w następujący sposób: określenie potrzeb pracodawców – „katalog pomorskich modułów kompetencji i kwalifikacji” analiza możliwości wykorzystania obecnego potencjału szkół zawodowych (kadry, infrastruktura, zaplecze techniczne, metody, treści) określenie braków wspólna z przedsiębiorcami decyzja, w jaki sposób te braki uzupełnić określenie wymiernych i mierzalnych korzyści dokonanego wyboru analiza ryzyka analiza kosztów harmonogram realizacji zadań oraz powiązanych działań nieustanna weryfikacja katalogu. 13 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rekomendacje: 1. Wprowadzenie rozwiązań prawno-finansowych, które zachęciłyby pracodawców do stałej współpracy ze szkołami zawodowymi – rekomendowana debata nad konkretnymi rozwiązaniami. Stworzenie standardów mających na celu związanie pracodawców z systemem kształcenia. Zachęcanie do udziału w tworzeniu programów edukacyjnych już w szkołach podstawowych (zajęcia praktyczne). 2. Rekomendowane położenie większego nacisku ze strony władz regionalnych na kształtowanie oferty edukacyjnej szkół we współpracy z konkretnymi firmami – szkoły powinny być za taką stałą współpracę nagradzane. Premiowanie działań oddolnych. 3. W strategicznie ważnych dla regionu obszarach, przeniesienie praktycznej nauki zawodu ze szkoły do przedsiębiorstwa (przykład Niemiec). W szkole zawodowej postawienie akcentu na teoretyczne aspekty zawodu oraz mocne podstawy kształcenia ogólnego, w szczególności kompetencji kluczowych. 4. Systemowe doradztwo zawodowe na stałe w gimnazjum, od klasy I, dla rodziców i dla dzieci. Można wprowadzić coroczne rozmowy na temat aspiracji dzieci. W to doradztwo powinny być zaangażowane różne instytucje: poradnie psychologicznopedagogiczne, ochotnicze hufce pracy ale także pracodawcy. 5. Polityka podnoszenia prestiżu szkoły zawodowej w województwie pomorskim – wspólne działania władz lokalnych, przedsiębiorców, szkół, rodziców i uczniów. 6. Stała sieć dialogu szkół, administracji samorządowej, pracodawców, uczniów, rad zatrudnienia, innych instytucji – stała aktualizacja „regionalnego katalogu modułów kompetencji i kwalifikacji”. 14 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Notatka metodologiczna – przedmiot analizy, metody i techniki, źródła informacji Przedmiotem analizy niniejszego sprawozdania było zdefiniowanie źródła problemu niskiej jakości kształcenia zawodowego w województwie pomorskim. Postawiono pytanie, czy powstanie centrów kształcenia zawodowego i ustawicznego ten problem zniweluje? Wnioski zostały opracowane na podstawie: 1. Dyskusji na I posiedzeniu PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, które odbyło się 23 maja 2013 r. W spotkaniu tym uczestniczyły 32 osoby: Gabriela Albertin - Kuratorium Oświaty w Gdańsku, Agnieszka Bojko - Zespół Szkół Ekonomicznych Im. Ks. St. Pasierba, Aleksandra Cięglewicz-Wachowiak Centrum Kształcenia Ustawicznego w Sopocie, Piotr Cymanowski - Zespół Kształcenia Zawodowego, Katarzyna Dampc - Starostwo Powiatowe Lębork, Jacek Mazur - Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół, Bogumiła Ropińska - Starostwo Powiatowe w Chojnicach, Wojciech Szczepański - Pracodawcy Pomorza, Andrzej Szuwarzyński Politechnika Gdańska, Wydział Zarządzania i Ekonomii, Arkadiusz Wódarczyk Flextronics International Poland Sp. z o.o./ Fundacja Edukacyjne Centrum Doskonalenia, Monika Zajkowska - Wyższa Hanzeatycka Szkoła Zarządzania w Słupsku, Marek Zimakowski - Urząd Gminy w Przywidzu, Adam Krawiec Departament Edukacji i Sportu UMWP, Katarzyna Mykowska – UMWP, Andrzej Rybka - Dolina Lotnicza, Stanisław Szultka – IBnGR, Wojciech Szafran - DEFS UMWP, Marcin Nowicki – IBnGR, Arkadiusz Śmigielski –Optinav, Anna Morawska - DRRiP UMWP, Ilona Borkowska - DRRiP UMWP, Przemysław Susmarski – IBnGR, Maciej Dzierżanowski – IBnGR, Beata Wierzba - CEN Gdańsk, Wojciech Woźniak – IBnGR, Wiesław Byczkowski UMWP, Hossein Ghaemi - Politechnika Gdańska, Dorota Granoszewska-Babiańska - UMWP, DES, Joanna Witkowska - UMWP, DEFS, Kamila Siwak - UMWP, DEFS, Katarzyna Szczuka - UMWP, DEFS, Anna Hildebrandt – IBnGR. 2. Ekspertyz przygotowanych przez Andrzeja Rybkę nt. modelowego CKZiU w Dolinie Lotniczej, Arkadiusza Śmigielskiego nt. oczekiwań pracodawców wobec szkolnictwa zawodowego 3. Analizy danych Systemu Informacji Oświatowej 4. Analizy dokumentów strategicznych, czasopism branżowych i dobrych praktyk Zastosowane metody i techniki: weryfikacja ekspercko-sieciowa, wywiady indywidualne, analiza danych pierwotnych, analiza przyczynowo-skutkowa, synteza, wnioskowanie. Źródła informacji: 1. Projekt Regionalnego Programu Strategicznego Aktywność Zawodowa i Społeczna 2. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 3. Ekspertyzy Andrzeja Rybki „Modelowy projekt CKZiU” i Arkadiusza Śmigielskiego „Jak z perspektywy pracodawców i wyzwań rynku pracy wyglądają oczekiwania wobec szkolnictwa zawodowego?” 4. Pokolenie bezrobocia, 2013, The Economist za: www.obserwatorfinansowy, 14.05.2013. 15 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5. Fachglossar – Betriebliche Ausbildung, Bundesministerium fur Bildung und Forschung, Bonn 2011 6. Mazik-Gorzelańczyk M., Niemiecki system kształcenia zawodowego wobec wyzwań rynku pracy, Biuletyn Niemiecki nr 19, www.csm.org.pl 7. Kędzierski M., 2013, Industrializacja Korei Południowej – co Polska może wykorzystać?, Instytut Sobieskiego, Warszawa. 8. Simi H., 2013, Szkolnictwo zawodowe w Finlandii – raport, Wielkopolski system monitorowania i prognozowania, Poznań. 9. Tersa J., 2013, „Odpowiedzialność i możliwości szkół i samorządów wobec efektywnego kształcenia zawodowego – szanse i ograniczenia” w: Kształcenie zawodowe, Instytut Badań nad Demokracją, nr 2(8) marzec/kwiecień 2013, Warszawa. 10. www.szkolazawodowa.men.gov.pl, 2010, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, raport na zlecenie MEN, Warszawa. 11. Kwiatkowski S. M., 2013, Kształcenie zawodowe i wyzwania gospodarcze w: Kształcenie zawodowe, Instytut Badań nad Demokracją, nr 2(8), marzec/kwiecień 2013, Warszawa. 12. Współpraca pracodawców i organizacji pracodawców ze szkołami zawodowymi – podstawowe informacje, 2013, Mazowieckie Obserwatorium Rynku Pracy, Warszawa. 13. Formy nauki zawodu, 2011, Raport końcowy oraz raporty powiatowe, PSDB dla Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie. 14. Atlas Jakości Życia w województwie pomorskim – II edycja, 2012, raport w ramach projektu: Wzorcowy System Regionalny Monitoringu Jakości Usług Publicznych i Jakości Życia, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk. 15. Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport końcowy, 2011, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa. 16 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Załączniki Załącznik nr 1 – Protokół z I posiedzenia PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego Załącznik nr 2 – Ekspertyza Andrzeja Rybki pt. „Modelowy projekt CKZiU” Załącznik nr 3 – Ekspertyza Arkadiusza Śmigielskiego pt. „Jak z perspektywy pracodawców i wyzwań rynku pracy wyglądają oczekiwania wobec szkolnictwa zawodowego?” Załącznik nr 4 – Case Niemcy Załącznik nr 5 – Case Korea Załącznik nr 6 – Case Finlandia Załącznik nr 7 – Załącznik statystyczny 17 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
![prezentacja szkoły zawodowe 14.06 [tryb zgodności]](http://s2.doczz.pl/store/data/001583602_1-36b9184e9e9f7c40a5182492f902b349-70x70.png "prezentacja szkoły zawodowe 14.06 [tryb zgodności]")
