społeczna klasyfikacja konsumentów

Henryk Banaszak
SKK - społeczna klasyfikacja konsumentów
Założenia
Rozważane poprzednio klasyfikacje odwołują się przede wszystkim (a te zbudowane na podstawie
SEI - wyłącznie) do jednego tylko aspektu położenia społecznego jednostki, jakim jest jego pozycja
zawodowa. Proponuję przyjąć, że społeczna pozycja jednostki jest wypadkową większej liczby
wymiarów społecznego zróżnicowania a kwestia wagi, jaką w jej wyznaczaniu odgrywa wykonywany
przez jednostkę zawód jest kwestią empiryczną a nie definicyjną, jak zakładało się w powyższych
klasyfikacjach.
Zakładam również, że pozycja społeczna jest atrybutem jednostki, choć niektóre jej wskaźniki
mogą odnosić się do cech gospodarstwa domowego, którego jest członkiem. Zakładam ponadto, że
identyfikacja pozycji społecznej jednostki, uwzględniająca jej wielowymiarowość, powinna brać pod
uwagę empiryczne zależności między tymi wymiarami.
W poniższej propozycji rozważa się trzy wymiary zróżnicowań społecznych definiowanych przez
poziomo posiadanych przez jednostkę zasobów kapitału ekonomicznego (E), kulturowego (K) oraz
społecznego (S). Przyjmuje się że pozycja jednostki w każdym z tych wymiarów jest szacowana na
podstawie wskaźników, zatem poziom posiadanych przez jednostkę zasobów każdego z kapitałów jest
traktowany jako zmienna ukryta (konstrukt).
Pozycja społeczna jednostki w jednowymiarowej hierarchii jest konstruktem konstruktów - jest
funkcją, której argumentami są zasoby trzech rodzajów kapitałów i również traktowana jest jako zmienna
ukryta, zasadniczo ciągła. Jej podział na zadaną liczbę przedziałów daje społeczną klasyfikację jednostek.
Henryk Banaszak - Społeczna klasyfikacja konsumentów
2
Schemat pomiarowy
Poziom zasobów każdego z kapitałów (E, K, S) jest szacowany na podstawie jego specyficznych
wskaźników, zmiennych E1- Ek, K1-Km oraz S1-Sr. Oszacowania te służą do oszacowania wartości
zmiennej P "pozycja społeczna" jednostki, której przedziały wartości definiują klasy A, B, ..., E.
W wyznaczaniu wartości zmiennej P uczestniczą zmienne X1-Xm, które są oczekiwanymi
konsekwencjami pozycji społecznej jednostki. Klasyfikacja społeczna {A, B, C1, C2, D, E}1 definiowana
jest za pomocą w przedziałów wartości zmiennej P.
Rys. 1. Schemat pomiarowy pozycji społecznej i wyznaczania za jej pomocą klas społecznych
E1
E2
.
.
.
E - Kapitał
ekonomiczny
A
Ek
X2
B
.
.
.
.
K1
K2
.
X1
K - Kapitał
kulturowy
P - Pozycja
społeczna
C1
.
Km
C2
.
.
S1
S2
.
.
.
D
S - Kapitał
społeczny
Sr
E
.
.
Xm
1
Zarówno przyjęta tu liczba klas jak i ich oznaczenia są identyczne jak w wypadku "social grades" w NRS; co ma na celu
podkreślenie związku obiema koncepcjami.
Społeczna klasyfikacja konsumentów
2
Henryk Banaszak - Społeczna klasyfikacja konsumentów
3
Wyznaczanie poziomu kapitałów i pozycji społecznej
Parametry modelu pomiarowego są wyznaczane metodą najmniejszych cząstkowych kwadratów
(PLS) , która daje rzetelne oszacowania także dla wskaźników, których rozkłady nie są normalne a także
jest pozwala uwzględniać w modelu wskaźniki o porządkowym charakterze. Parametry modelu a w
konsekwencji pozycję społeczną jednostki (P) oraz jej przynależność klasową wyznacza się
następujących krokach:
2
□ Pierwszy krok polega na oszacowaniu metodą PLS pozycji jednostki na skalach E, K i S.
□ W kroku drugim zmienne E, K i S zostają zestandaryzowane przez sprowadzenie ich do
przedziału 0-100 za pomocą przekształcenia (dla przykładu - zmienna E):
Eˆ ( )  min Eˆ
E100 ( ) 
*100
max Eˆ  min Eˆ
Wartość E100() jest ilorazem odległości Eˆ ( ) poziomu kapitału jednostki  szacowanemu przez
model pomiarowy od kresu dolnego takiego oszacowania, wartości min Eˆ 3 i wyraża tę odległość
w procentach dystansu, jaki dzieli tę odległość od kresu górnego oszacowania kapitału4. Dla
jednostki, dla której wszystkie wskaźniki kapitału przyjmują wartości minimalne E100()
przyjmuje wartość 0, dla jednostki, dla której przyjmują one wartości maksymalne E100()
przyjmuje wartość 100. Standaryzowane poziomy kapitałów są zatem względnymi miarami
położenia jednostki na skali zasobów i pokazują, jaką część dystansu między kresem dolnym i
górnym oszacowania kapitałów jednostka pokonała. Pozwala to porównywać jej położenie na
każdym z wymiarów kapitałów wedle tej samej, 100-punktowej metryki.
□ W kolejnym kroku wartości E100, K100 i S100 służą do wyznaczania (również metodą PLS) pozycji
jednostki na skali P przy czym parametry funkcji agregującej wyznaczane są z uwzględnieniem
relacji zmiennej P i walidujących skalę wskaźników X1-Xr .
□ Na zakończenie przedziałom wartości zmiennej P przyporządkowuje się klasy społeczne
{A, B, C1, C2, D, E} .
2
PLS jest metodą estymacji parametrów formatywnej odmiany modelu ścieżkowego, w którym zakłada się, że wszystkie
zmienne obserwowalne są wskaźnikami konstruktów i niema co do tego wątpliwości.
3
Kres dolny oszacowania osiągnęłaby w modelu pomiarowym jednostka, która w próbie może nie występować, a dla której
wszystkie wskaźniki definicyjne kapitału przyjmują minimalne (ale możliwe) wartości. Zakładamy tu, że współczynniki
modelu pomiarowego są dodatnie.
4
Kres górny oszacowania osiągnęłaby w modelu pomiarowym jednostka, która w próbie może nie występować, a dla której
wszystkie wskaźniki definicyjne kapitału przyjmują maksymalne (ale możliwe) wartości. Zakładamy tu, że współczynniki
modelu pomiarowego są dodatnie.
Społeczna klasyfikacja konsumentów
3
Henryk Banaszak - Społeczna klasyfikacja konsumentów
4
Wskaźniki
Trafność powyższego modelu pomiarowego zależy od trafnego doboru wskaźników
poszczególnych rodzajów kapitałów. Przy ich doborze pojawi się ponadto problem dystynkcji między
wskaźnikiem zasobów a jego behawioralną konsekwencją, która z metodologicznego punktu widzenia
może również być potraktowana jako wskaźnik zasobów kapitałowych. Część powyższych problemów
będzie można zapewne rozstrzygnąć empirycznie. Z kolei teoretycznego uzasadnienia będzie się
domagała reguła pozwalająca rozstrzygać dla jakich kategorii jednostek wskaźnikami ich indywidualnych
zasobów kapitałowych będą charakterystyki gospodarstwa domowego, którego są członkami - o ile w
przypadku osób niepełnoletnich nie będzie to zapewne trudne, o tyle w wypadku studentów lub osób
nigdy nie pracujących wymagać będzie teoretycznej dyskusji.
Wstępna lista wskaźników poziomu zasobów poszczególnych rodzajów kapitałów oraz ich
behawioralnych konsekwencji jest następująca:
Tabela 3. Wskaźniki poziomu zasobów kapitałów jednostki oraz ich behawioralnych konsekwencji - lista
wstępna
Kapitał
Ekonomiczny
Kulturowy
zawód
Poziom wykształcenia
dochody
Internet stałe łącze w
gosp. dom
2 i 3 samochód w gosp.
dom
Liczba książek w domu
zmywarka w gosp. dom
zasoby czasu wolnego
własny dom
karta kredytowa
notebook w gosp. dom.
rachunek bankowy
Inne elementy
wyposażenia gosp.
dom.
Znajomość języków
obcych
konsekwencje
Społeczny
kieruje/kierował pracą
innych ludzi
członkowstwo w
stowarzyszeniach,
klubach, NGO
więzi rodzinne jak
często się spotykają
spotyka się z
kolegami/sąsiadami
zawód i wykształcenie
ojca, matki
Sieć znajomości - kogo
zna (generator zasobów
i pozycji)
korzystanie z
prywatnego szkolnictwa
korzystanie z prywatnej
służby zdrowia
urlop
krajowy/zagraniczny
prywatne ubezpieczenie
medyczne
czy kupił książkę
przeczytał książkę
kupił płytę/muzykę
Powyższa lista ma charakter wstępny - powinna być starannie zweryfikowana tak teoretycznie
(czy nie ma wątpliwości, że dany wskaźnik jest wskaźnikiem tego a nie innego rodzaju kapitału) jak i
empirycznie (nie warto używać wskaźników o zbyt skośnych rozkładach
Społeczna klasyfikacja konsumentów
4