Olgierd Jakubowski WYWÓZ MUZEALIÓW ZA

Prawo w muzeach
Olgierd Jakubowski
WYWÓZ MUZEALIÓW ZA GRANICĘ
ednym z celów muzeów jest upowszechnianie
podstawowych wartości historii, nauki i kultury
polskiej oraz światowej. Realizacja tego zadania
powinna odbywać się nie tylko na terenie naszego państwa, ale również wychodzić poza jego
granice. Działania polskich muzeów organizujących
zagraniczne wystawy zmienne, czy czasowo wymieniających części swych zbiorów z instytucjami zagranicznymi, upowszechniają nasze materialne dziedzictwo
kulturowe i umożliwiają zapoznanie się z nim obywatelom innych państw. Dzięki wymianie zagranicznej
możliwe jest organizowanie zbiorczych wystaw dzieł
wybitnych artystów, jak również czasowe międzynarodowe wymiany części zbiorów, co uatrakcyjnia instytucje kultury dla zwiedzających. Możliwość zobaczenia
zbiorów polskich muzeów poza granicami kraju ułatwia Polakom zamieszkałym za granicą zachowanie ich
związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym, co
jest konstytucyjnym obowiązkiem naszego kraju1.
Wywóz muzealiów za granicę
w nowej rzeczywistości europejskiej
Wstąpienie do Unii Europejskiej zwiększyło konieczność promowania przez muzea naszego dziedzictwa
poza granicami polski. Wśród wielu zjawisk, jakie niesie integracja europejska, prowadzi ona również do
pogłębienia współpracy kulturalnej z innymi państwami wspólnoty. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską w art. 151 wymienia działania wspólnoty, które
mają zmierzać do zachęcenia do współpracy między
państwami członkowskimi oraz, jeśli to niezbędne, do
wspierania i uzupełniania ich działań w następujących
dziedzinach:
 pogłębiania wiedzy oraz upowszechniania kultury
i historii narodów europejskich;
 zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego
o znaczeniu europejskim;
320
MUZEALNICTWO
 niehandlowej wymiany kulturalnej;
 twórczości artystycznej i literackiej, włączając w to
sektor audiowizualny.
Dzięki tym przepisom możliwe jest prowadzenie
działań promujących kulturę podejmowanych zarazem przez wspólnotę i państwa członkowskie2. Cel
ten powinien być realizowany m.in. poprzez zwiększenia mobilności zbiorów muzealnych3. Promocja przez
muzea kultury polskiej poza granicami państwa nierozerwalnie łączy się jednak z wieloma zagrożeniami dla
bezpieczeństwa muzealiów związanych z ich wywozem
za granicę. Niestety w związku ze wzrostem dynamiki
procesów globalizacyjnych i integracyjnych pojawiły się zagrożenia w międzynarodowym obrocie towarowym, które pośrednio będą dotykać wywożonych
muzealiów4. Wspólnota Europejska niezależnie od
wspierania wymiany kulturalnej w swoim ustawodawstwie pozostawia państwom członkowskim możliwość
ustanowienia zakazów i ograniczeń przewozu, wywozu
lub tranzytu uzasadnionych ochroną skarbów narodowych posiadających wartość artystyczną, historyczną
lub archeologiczną5. Każde państwo członkowskie
może więc mieć różne regulacje normujące kontrole
wywozu muzealiów. Sytuacja ta powoduję, że organizując wymianę z zagraniczną instytucją, trzeba zdawać
sobie sprawę z różnorodności form kontroli wywozu
muzealiów w poszczególnych państwach wspólnoty6.
Wywóz dóbr kultury, w tym muzealiów, poza granicę celną Unii Europejskiej reguluje Rozporządzenie
Rady (WE) nr 116/2009 z 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury7. Celem Rozporządzenia
jest zapewnianie ochrony na zewnętrznych granicach
Wspólnoty tych dóbr kultury, które mogą, zgodnie
z ustawodawstwem krajowym państw członkowskich,
stanowić skarby narodowe. Ponieważ skuteczność
Rozporządzenia zależy w dużej mierze od efektywności kontroli przeprowadzanych na zewnętrznych granicach Wspólnoty, konieczne stało się ustanowienie
Prawo w muzeach
wspólnej kategorii dóbr kultury, tak aby nie obciążać
odpowiednich władz celnych koniecznością stosowania różnych regulacji krajowych. Uzyskania pozwolenia na wywóz poza terytorium Wspólnoty wymagają te
dobra kultury, które zostały wyszczególnione w aneksie do Rozporządzenia. By polskie muzeum mogło
legalnie i bezpiecznie wywozić swoje zbiory, musi spełnić wiele obowiązków, które nakłada na nie polskie
ustawodawstwo i regulacje wspólnotowe, jak również
dochować należytej staranności nawet w przypadku,
gdy przepisy bezpośrednio nie wskazują sposobu działania instytucji.
Kontrola wywozu muzealiów za granicę
w polskim systemie prawnym
W polskim systemie prawnym ochrona zbiorów
muzealnych podlega szczególnym rygorom, gdyż znajdujące się w nich muzealia stanowią nasze dobro narodowe. Zgodnie z przepisami Ustawy z 21 listopada
1996 r. o muzeach przenoszenie obiektów poza teren
muzeum wymaga zgody dyrektora tej instytucji. Szczegółowe kwestie odnoszące się do warunków, sposobu
i trybu przenoszenia muzealiów zostały uregulowane
w Rozporządzeniach Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego8. W tym właśnie akcie zawarto również
informacje o warunkach i sposobie przechowywania
w nowym miejscu oraz opracowywania dla nich dokumentacji naukowo-konserwatorskiej. W przypadku
wywozu muzealiów za granicę unormowania wynikające z ustawy o muzeach zostały uznane za niewystarczające i muzeum na podstawie przepisów Ustawy
z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami podlega przy tej czynności kontroli wojewódzkiego konserwatora zabytków, który to organ
wydaje pozwolenie na taką czynność muzeum. W polskim systemie prawnym w posiadaniu muzeów potencjalnie mogą się jeszcze znajdować ważne zezwolenia
na wywóz dóbr kultury, wydane na podstawie przepisów Ustawy z 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i muzeach.
Regulacje dotyczące
czasowego wywozu muzealiów
w Ustawie z 15 lutego 1962 r.
o ochronie dóbr kultury i muzeach
Do czasu wejścia w życie przepisów Ustawy z 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zagadnienia czasowego wywozu dóbr kultury za granice państwa polskiego regulowała Ustawa z 15 lutego 1962 r.
o ochronie dóbr kultury i muzeach. Kwestie terminów
zezwoleń na czasowy wywóz dóbr kultury normowało
Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z 30 czerwca 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków oraz
wydawania zaświadczeń na wywóz za granicę dóbr
kultury9. Zgodnie z zapisami §7 tego aktu zezwolenie
można było wydać na okres do 10 lat, jednakże przepis
wskazywał, że w wyjątkowych przypadkach zezwolenie
mogło być przedłużane. Gdy 23 lipca 2003 r. została
uchwalona Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami, w jej przepisach przejściowych znalazły
się zapisy, że decyzje ostateczne wydane na podstawie
przepisów poprzedniej ustawy zachowują ważność10.
Wydane zezwolenia na wywóz dóbr kultury miały status decyzji ostatecznych, więc zachowywały ważność
w nowym systemie prawnym11, jednakże nie można
ich obecnie przedłużać.
Zasady wywozu muzealiów w przepisach
Ustawy 23 lipca 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
Przepisy Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami jednoznacznie wskazują, że zabytki znajdujące się w inwentarzach muzeów, jak również wchodzące w skład zbiorów publicznych, nie mogą być
wywożone za granicę na stałe. Legalną formą wywozu
za granicę takich obiektów (czy to na wystawę czasową, czy do konserwacji) jest ich wywóz na podstawie
pozwoleń czasowych wydawanych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. By muzeum mogło otrzymać czasowe pozwolenie na wywóz, musi spełnić przesłanki, które przed wystawieniem dokumentu bada
wojewódzki konserwator zabytków, wskazujące:
 czy na wywóz zabytku pozwala jego stan zachowania;
 czy osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna,
w której posiadaniu znajduje się zabytek, daje
rękojmię, że nie ulegnie on zniszczeniu lub uszkodzeniu i zostanie przywieziony do kraju przed
upływem terminu ważności pozwolenia.
Brak łącznego spełnienia tych warunków powinien
skutkować odmową wydania muzeum pozwolenia czasowego. Nie ma jednak jasno określonych procedur
badania, czy dana instytucja spełnia powyższe przesłanki do wydania dokumentu. Brak dokładnej regulacji tego zagadnienia powoduje, że wojewódzcy konserwatorzy zabytków, oceniając rękojmie instytucji kultury, są pod dużą presją, gdyż w przypadku odmowy
wydania pozwolenia narażają się na zarzuty, że uniemożliwiają prowadzenie działalności statutowej i promocji polskiej kultury. Jest to istotne również w sytuacji, gdy do wojewódzkich konserwatorów zabytków
MUZEALNICTWO
321
Prawo w muzeach
docierają informacje o nieprawidłowościach w muzeach, ponieważ Ustawa o ochronie zabytków i opiece
nad zabytkami wskazuje te organy jako podmioty kontrolujące muzea czasowo wywożące zabytki po wydaniu dokumentu pozwolenia czasowego i posiadające
uprawnienia do cofania pozwoleń.
Przepisy ustawy wyróżniają trzy typy pozwoleń czasowych na wywóz zabytków za granicę:
 Jednorazowe pozwolenie na czasowy wywóz zabytku za granicę – pozwolenie to wydaje wojewódzki
konserwator zabytków na wniosek osoby fizycznej
lub jednostki organizacyjnej, w której posiadaniu
znajduje się zabytek, mającej zamiar jednorazowo
wywieźć za granicę ten zabytek w celach użytkowych lub wystawienniczych albo dla przeprowadzenia prac konserwatorskich. Termin ważności
omawianego pozwolenia nie może być dłuższy niż
3 lata od dnia wydania tego pozwolenia (art. 53).
 Wielokrotne pozwolenie indywidualne na czasowy
wywóz zabytku za granicę – pozwolenie to wydaje wojewódzki konserwator zabytków na wniosek osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej,
w której posiadaniu znajduje się zabytek, mającej
zamiar wielokrotnie wywozić za granicę ten zabytek w celach użytkowych lub wystawienniczych.
Termin ważności omawianego pozwolenia nie
może być dłuższy niż 3 lata od dnia wydania tego
pozwolenia (art. 54).
 Wielokrotne pozwolenie ogólne na czasowy wywóz
zabytków za granicę – pozwolenie to wydaje wojewódzki konserwator zabytków na wniosek muzeum lub innej instytucji kultury, która w związku
z prowadzoną działalnością zamierza wielokrotnie wywozić za granicę swoje zbiory, w całości
lub w części, w celach wystawienniczych. Termin
ważności omawianego pozwolenia nie może być
dłuższy niż 5 lat od dnia wydania tego pozwolenia
(art. 55).
W zasadzie wywóz zabytków przez instytucję muzealną może odbywać się na podstawie każdego z wymienionych typów pozwoleń czasowych, jednakże wielokrotne pozwolenie ogólne jest specjalnie przeznaczone
dla wywozu zbiorów przez instytucje muzealne i inne
instytucje kultury. Osoby fizyczne i podmioty niespełniające definicji instytucji kultury będą mogły czasowo
wywozić zabytki jedynie na podstawie dwóch pozostałych typów pozwoleń.
Ustawodawca, biorąc pod uwagę charakter prowadzonej przez instytucje kultury działalności, przewidział dla tego dokumentu wywozowego dłuższy termin
ważności w porównaniu z pozostałymi pozwoleniami
czasowymi na wywóz zabytków. W obowiązującym
322
MUZEALNICTWO
Rozporządzeniu z 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granicę tryb wydawania pozwoleń
przewiduje daleko idące udogodnienia dla instytucji
otrzymującej ten rodzaj pozwolenia. Zgodnie z tym
aktem wykonawczym instytucja, która otrzymywała
wielokrotne pozwolenie ogólne, w przypadku wywozu
obiektów dołączała do dokumentu pozwolenia wykaz
wywożonych zabytków, opatrzony na każdej ze stron
pieczęcią muzeum lub innej instytucji kultury i podpisem osób uprawnionych do podpisu wykazu wywożonych zabytków (muzeum we wniosku o wydanie dokumentu wywozowego wskazuje dwie osoby uprawnione
do podpisu wykazu). Wykaz zawiera określenie i opis
wywożonych zabytków oraz ich numery inwentarza.
Rozwiązanie takie powoduje, że instytucja posiadająca wielokrotne pozwolenie ogólne na czasowy wywóz
zabytków za granicę, w okresie jego ważności może wielokrotnie wywozić swoje zbiory na podstawie tego jednego dokumentu, zmieniając tylko załączniki ze spisem
wywożonych obiektów. Kontrowersyjnym aspektem
takiego rozwiązania był fakt, iż po wydaniu pozwolenia i wskazania osób uprawnionych do podpisu wykazu, to instytucja kultury bez udziału konserwatora12
wskazuje, które obiekty mogą znajdować się w wykazie
dołączonym do pozwolenia i w praktyce ocenia, czy
na wywóz zabytku pozwala ich stan zachowania. Konstrukcja ta sprawiała, że konserwator w praktyce miał
zmniejszoną możliwość kontroli na podstawie art. 56
Ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; jednocześnie rozmywa się odpowiedzialność obu podmiotów za zbiory.
Krótkie okresy ważności pozwoleń czasowych powodują wiele problemów dla instytucji kultury, związanych
z promocją dziedzictwa kulturowego za granicą. Przyjęte
w naszym kraju rozwiązania prawne powodują, że wiele
form pozyskiwania eksponatów, takich jak np. długoletnie wymiany depozytów pomiędzy muzeami polskimi a zagranicznymi jest utrudniona. W trudnej sytuacji
znajdują się zagraniczne instytucje kultury promujące
polskie dziedzictwo, które by pozyskać zbiory z instytucji muzealnych znajdujących się w Polsce, muszą liczyć
się z faktem, że zabytki będą mogły być w nich wystawiane przez bardzo ograniczony czas. Również transport
zabytków związany z obowiązkiem przywiezienia obiektu w terminie ważności pozwoleń generuje dla muzeów
i instytucji kultury dodatkowe wysokie koszty.
Zadania muzeów w związku
z czasowym wywozem muzealiów za granicę
Wywóz zbiorów muzealnych za granicę może wiązać się z wieloma okolicznościami, jednak niezależnie
Prawo w muzeach
od tego czy muzealia wyjeżdżają w związku z organizowaniem wystawy, czasową wymianą eksponatów, czy
w celach konserwacji, należy zachowywać szczególną
ostrożność.
Muzea, które czasowo wywożą swoje zbiory niezależnie od obowiązku uzyskania pozwolenia na wywóz,
powinny dokonać wewnętrznej analizy ryzyka takiego
wywozu i maksymalnie zabezpieczyć terminowy i niepogorszony zwrot eksponatów z zagranicy. Część obowiązków instytucji muzealnych w tym zakresie regulują akty wykonawcze do Ustawy 21 listopada 1996 r.
o muzeach. Przede wszystkim muzea wypożyczając
muzealia muszą pamiętać, że zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
z dnia 15 maja 2008 r. w sprawie warunków, sposobu
i trybu przenoszenia muzealiów – warunki przechowywania muzealiów w nowym miejscu muszą odpowiadać warunkom przechowywania muzealiów przed ich
przeniesieniem. Zapis ten jest nazywany zasadą niepogarszania warunków ochrony. Również w Rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia
1 grudnia 2008 r. w sprawie zabezpieczania zbiorów
w muzeach przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym zniszczeniem lub utratą zbiorów oraz sposobów przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia znajdują się zapisy,
że w przypadku wypożyczania zbiorów na wystawy
czasowe, muzeum użyczające sprawdza poziom ochrony eksponatów, a muzeum wypożyczające gwarantuje
ich właściwą ochronę w miejscu ekspozycji. Przepisy
wskazują ponadto, iż wypożyczenie zbiorów uznanych
przez dyrektora muzeum za szczególnie cenne wymaga
sporządzenia pisemnej opinii co do warunków ochrony
w miejscu ekspozycji, przez odpowiednio przeszkolonego pracownika muzeum lub rzeczoznawcę ministra
właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego, z zakresu bezpieczeństwa zbiorów publicznych albo Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych
(obecnie Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony
Zbiorów). Przy planowaniu wywozu zbiorów za granicę jest więc istotną kwestią zaplanowanie odpowiednio
wcześnie wizyty wskazanej osoby, by miała możliwość
sporządzenia opinii. Potencjalnie osoba sporządzająca rzeczową opinię może wykonać ją, posługując się
nadesłaną dokumentacją związaną z bezpieczeństwem
obiektu (np. według standardu Facilities Report). Eksperci zwracają jednak uwagę, że żaden dokument nie
jest w stanie przedstawić całościowo wszystkich danych
decydujących o bezpieczeństwie miejsca, w którym
może być przechowywane muzealium13. Biorąc pod
uwagę zapewnienie całkowitego bezpieczeństwa swoim czasowo wywożonym za granicę zbiorom, muzea
powinny stosować rozwiązanie, w którym omawiana
opinia powstaje na podstawie wizji lokalnej. Niestety należy podkreślić, że takie rozwiązanie generuje
dodatkowe koszty przy organizowaniu zagranicznych
wystaw czasowych.
Wywożąc muzealium za granicę bardzo istotną kwestią dla muzeum jest uregulowanie zasad bezpieczeństwa w czasie transportu. Na duże znaczenie tej kwestii
zwracają uwagę eksperci międzynarodowi14. Biorąc pod
uwagę wiele problemów, jakie mogą powstać w czasie
przewozu obiektów do zagranicznych muzeów, w trakcie negocjacji z partnerem powinno rozstrzygnąć się
wszystkie wątpliwości dotyczące transportu muzealiów poza granicami Polski. Wywożąc swoje eksponaty,
polskie instytucje muzealne muszą ponadto stosować
się do standardów zawartych w załączniku do Rozporządzenia w sprawie zabezpieczania zbiorów w muzeach przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem, grożącym zniszczeniem lub utratą zbiorów,
oraz sposobów przygotowania zbiorów do ewakuacji
w razie powstania zagrożenia.
Jedną z najistotniejszych czynności przy organizowaniu przez muzeum czasowego wywozu muzealiów
za granicę jest podpisanie odpowiedniej umowy wypożyczenia, dającej prawne gwarancje dotyczące terminowego i niepogorszonego zwrotu eksponatów. Polskie prawo nakłada na dyrektora muzeum obowiązek
zawarcia z podmiotem przyjmującym muzealia pisemną umowę określającą w szczególności:
 cel przeniesienia,
 miejsce przeniesienia,
 okres, na jaki następuje przeniesienie,
 wymagane warunki transportu,
 wymagane warunki przechowywania,
oraz sporządzenia wykazu muzealiów wraz z dokumentacją wizualną. Są to wymagania minimalne, które
muszą zostać odpowiednio sformułowane, aby skutecznie chroniły muzealium. W wielu przypadkach przy
wywozie muzealiów za granicę konieczne jest również
doprecyzowanie w zapisach umowy innych kwestii
związanych z ubezpieczeniem, zasadami eksponowania, czasowymi kontrolami itp. Przy zawieraniu umów
wart polecenia jest standard opracowany przez NEMO
– The Network of European Museum Organisations,
który obecnie ze względu na swoją wszechstronność
jest rekomendowany przez ekspertów15. Niezależnie
od zawartych umów, muzeum wywożąc swoje zbiory
za granicę, powinno stale kontrolować czy miejsce,
w którym przechowywane są obiekty i instytucja lub
osoba, w której posiadaniu się znajdują, dają rękojmię, że nie ulegnie on zniszczeniu lub uszkodzeniu
i zostanie przywieziony do kraju. Muzeum powinno
MUZEALNICTWO
323
Prawo w muzeach
mieć również plan awaryjny przywozu eksponatów na
wypadek, gdyby w kraju, do którego są wypożyczone,
zaistniały nagłe zagrożenia mogące mieć wpływ na bezpieczeństwo obiektów, np. klęski żywiołowe, niepokoje społeczne. Brak dołożenia należytej staranności przy
organizowaniu wywozu zbiorów, jak również nieodpowiednia kontrola warunków ich przechowywania za
granicą mogą potencjalnie skutkować dla muzealnika
odpowiedzialnością karną.
Odpowiedzialność karna za nieprzywiezienie
muzealiów w terminie ważności pozwoleń
na czasowy wywóz zabytków za granicę
Organizując zagraniczny wywóz obiektów muzealnicy powinni brać pod uwagę czas, na jaki zostało
wystawione pozwolenie wojewódzkiego konserwatora zabytków. Organ ten ma uprawnienia do kontroli
przywożenia zabytków w terminie ważności pozwoleń
na czasowy wywóz za granicę, ma również ustawowy
obowiązek zawiadamiać organy ścigania o fakcie nieprzywiezienia zabytku po upływie terminu pozwolenia. Obowiązek ten wynika bezpośrednio z art. 304
§2 kodeksu postępowania karnego. Przepis ten jasno
wskazuje, że instytucje państwowe i samorządowe, które
w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane
niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję
oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do
czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia,
aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. W przypadku gdy w trakcie dokonania oględzin
okaże się, że muzealia wróciły zniszczone lub uszkodzone, instytucja powinna również zawiadomić organy
ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art.
108 ww. ustawy. Zagadnienie odpowiedzialności za
przestępstwo nieprzywiezienia do kraju wywiezionych
czasowo zabytków w okresie ważności pozwolenia, gdy
wnioskodawcą jest osoba prawna, taka jak muzeum,
wiąże się z wieloma problemami faktycznymi i prawnymi. Biorąc pod uwagę, że często pod wnioskami
o wydanie pozwolenia podpisują się pracownicy merytoryczni instytucji, a decyzję o warunkach wypożycze-
nia podejmują inni pracownicy tej instytucji, trudno
określić kto faktycznie odpowiada za nieprzywiezienie
zabytku. Z podobnym problemem mamy do czynienia
w sytuacji, w której władze danej instytucji zmieniają
się w trakcie ważności pozwolenia, a problemy z przywiezieniem obiektu wynikają np. częściowo z decyzji
poprzedniego dyrektora. W przypadku nieprzywiezienia do kraju zabytku wywiezionego na pozwolenie czasowe, upoważniona osoba może odpowiadać ponadto
za wykroczenia z art. 113a Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tj. za niepowiadomienie
w terminie wojewódzkiego konserwatora zabytków
o przywiezieniu obiektu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wypożyczając swe zbiory za granicę,
muzeum musi dołożyć należytej staranności, by obiekty wróciły do Polski o czasie i w niepogorszonym stanie. Ten typ działalności instytucji podlega szczególnej
kontroli w związku ze zwiększonym zagrożeniem dla
zbiorów przebywających za granicą.
***
Trudno w dzisiejszej dobie otwartych granic i międzynarodowej współpracy kulturalnej ograniczać działalność muzeów związaną z wywozem muzealiów.
Wiele międzynarodowych wystaw nie mogłoby się
odbyć, gdyby nie możliwość pozyskiwania eksponatów z różnych państw. Podobnie polska kultura dzięki
wypożyczaniu zbiorów za granicę – podczas wystaw
czasowych czy wymiany z innymi muzeami – jest promowana na świecie. Muzealnik, organizując wypożyczenie muzealiów za granicę, powinien pamiętać, że
taka działalność może się wiązać z wieloma zagrożeniami dla tych obiektów. Przy dobrej współpracy
i współdziałaniu muzeum z wojewódzkim konserwatorem zabytków zagrożenie dla naszych zbiorów
publicznych poza granicami państwa może być zredukowane do minimum. W praktyce jednak mogą
wystąpić okoliczności, w których problem ze zwrotem wywiezionego muzealium będzie wynikał nie ze
złej woli instytucji, ale z powodów od niej niezależnych. W takich przypadkach potrzebna jest pomoc
państwowych i międzynarodowych instytucji w celu
ewentualnej restytucji obiektów.
Przypisy
1
Zob. art. 6 Konstytucji RP.
Z. Brodecki, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – Komentarz, Warszawa 2006,
s. 514.
2
324
MUZEALNICTWO
3 Zob. Raport końcowy oraz rekomendacje przedstawione Komisji ds. Kultury Rady Europy zalecający wdrożenie metod zwiększenia mobilności zbiorów muzealnych,
16.10.2010 r., red. D. Folga-Januszewska.
Prawo w muzeach
4 T. Michalak, Zwalczanie współczesnych w międzynarodowej wymianie towarowej. Wybrane metody, [w:] Otwarcie granic rynku a perspektywa być i mieć człowieka oraz narodu, red.
A. Kuś, P. Witkowski, Lublin 2006, s. 57.
5 Art. 30 (36) Traktatu Rzymskiego wymienia zakazy ze
względu na moralność publiczną, porządek oraz bezpieczeństwo publiczne, ochronę zdrowia i życia ludzi, zwierząt
i roślin, ochronę majątku narodowego posiadającego wartość artystyczną, historyczną lub archeologiczną oraz ochronę własności przemysłowej i handlowej.
6 Zob. Moving Art – A Guide to the Export and Import of
Cultural Goods Between Russia and the European Union, Delegation of the European Commission to Russia, Moskwa
2006.
7 Rozporządzenie Rady (WE) nr 116/2009 z dnia 18
grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury, Dz. U.L.
39, 10.02.2009.
8 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15 maja 2008 r. w sprawie warunków, sposobu i trybu przenoszenia muzealiów oraz Rozporządzeniu
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 1 grudnia
2008 r. w sprawie zabezpieczania zbiorów w muzeach przed
pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym
zniszczeniem lub utratą zbiorów oraz sposobów przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia.
9 Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z 30 czerwca
1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków oraz wydawania zaświadczeń na wywóz za granice dóbr kultury (Dz. U.
Nr 31, poz. 206.).
10 Zob. Art. 140. 1. Decyzje ostateczne wydane na podstawie przepisów Ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr
kultury (Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150, z 2000 r. Nr 120,
poz. 1268, z 2002 r. Nr 25, poz. 253 i Nr 113, poz. 984 oraz
z 2003 r. Nr 80, poz. 717) zachowują ważność.
11 Biorąc pod uwagę maksymalny termin 10 lat, zezwolenie wydane na podstawie starych przepisów wystawione
w 2003 r. może obowiązywać jedynie do roku 2013.
12 Istnieje praktyka, zgodnie z którą muzea i instytucje
kultury przedstawiają do wglądu wojewódzkim konserwatorom zabytków dołączane listy muzealiów, jednakże działania
te nie wynikają bezpośrednio z przepisów Rozporządzenia
w sprawie wywozu zabytków za granicę.
13 Zob. P. Ogrodzki, S. Kocewiak, Prawne podstawy ochrony i zabezpieczenia muzeów, Warszawa 2010, s. 88–89.
14 Zob. I. Kuznietzowa, Bezpieczeństwo w transporcie dzieł
sztuki, [w:] Kradzieże w muzeach – przyczyny, skutki, wnioski,
Warszawa 2006, s. 73.
15 Zob. D. Folga-Januszewska, Umowa wypożyczenia –
komentarz, „Muzealnictwo” 2008, nr 49, s. 42–58.
Olgierd Jakubowski
The Export of Museum Exhibits
International cultural exchange and cooperation take place
by, i.a. enabling and facilitating the process of becoming
acquainted with material world heritage by the largest possible
number of people. Increasing the mobility of museum collections provides an opportunity for contact with the culture of
various countries without the necessity of long-distance foreign
trips. Polish museums participate in popularisation of the art
and culture of Poland, especially by promoting our heritage
abroad. Legal regulations concerning export of exhibits, can
have a significant influence on the statutory tasks of museums.
The procedure of transporting museum collections outside the
country with the purpose of organization of the exhibition,
a temporary exchange, or conservation, is subjected to particular legal rigours and associated with a multitude of practical
problems. Members of the museum staff should keep in mind
the fact that norms stemming from a statue on museums and
concerning the transference of exhibits are insufficient. A museum is expected to obtain a permit from the voivodeship conservator of historical monuments upon the basis of the regulations
of the Statute of 23 July 2003 on the protection of monuments.
While sending collections to a foreign institution it is also necessary to remember to sign suitable agreements containing
clauses protecting the return of the exhibits – unharmed and
on time. Familiarity with rules and principles concerning the
export of museum exhibits is indispensable for workers of cultural institutions since any mistakes in that matter could involve
numerous threats to the exhibits.
Olgierd Jakubowski, prawnik, starszy specjalista w Dziale
Analiz Kryminalnych NIMOZ; pracował również w Ośrodku
Ochrony Zbiorów Publicznych; w latach 2006–2010 pełnił
funkcje sekretarza komisji ds. wywozu zabytków za granicę;
specjalizuje się w tematyce ochrony dziedzictwa kulturowego
przed przestępczością oraz kontroli wywozu dóbr kultury za
granicę; e-mail: [email protected]
MUZEALNICTWO
325