Anna Janas1, Piotr Osica2, Monika Ratajek-Gruda2

Janas Anna, Chiżyński Adam, Szczepkowska Aleksandra, Olborska Anna, Osica Piotr. Ogniska zakażenia pochodzenia zębowego u
chorych kardiologicznych = Dental focal infections in patients with cardiac issues. Journal of Education, Health and Sport.
2015;5(1):75-87. ISSN 2391-8306. DOI: 10.5281/zenodo.14049
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/2015%3B5%281%29%3A75-87
https://pbn.nauka.gov.pl/works/528333
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.14049
Formerly
Journal
of
Health
Sciences.
ISSN
1429-9623
/
2300-665X.
Archives
2011
–
2014
http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/issue/archive
Deklaracja.
Specyfika i zawartość merytoryczna czasopisma nie ulega zmianie.
Zgodnie z informacją MNiSW z dnia 2 czerwca 2014 r., że w roku 2014 nie będzie przeprowadzana ocena czasopism naukowych; czasopismo o zmienionym tytule otrzymuje tyle samo punktów co na wykazie
czasopism naukowych z dnia 31 grudnia 2014 r.
The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1089. (31.12.2014).
© The Author (s) 2015;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland and Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper.
Received: 15.06.2014. Revised 05.10.2014. Accepted: 25.12.2014.
Ogniska zakażenia pochodzenia zębowego u chorych kardiologicznych
Dental focal infections in patients with cardiac issues
Anna Janas1, Adam Chiżyński2, Aleksandra Szczepkowska2,
Anna Olborska2, Piotr Osica2
1
2
Zakład Stomatologii Ogólnej UM w Łodzi
Zakład Chirurgii Stomatologicznej UM w Łodzi
Adres do korespondencji:
dr n. med. Piotr Osica
Zakład Chirurgii Stomatologicznej UM w Łodzi
92-213 Łódź, ul. Pomorska 251
e-mail: [email protected]
Praca finansowana przez Uniwersytet Medyczny w Lodzi w ramach działalności statutowej nr
503/2-163-01/503/01.
Streszczenie
Spośród chorób układu krążenia, które mogą mieć związek z ogniskami zapalnymi w jamie ustnej na szczególną
uwagę zasługuje infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW).
Celem pracy było wykazanie ognisk zakażenia pochodzenia zębowego u chorych kardiologicznych,
Materiał i metody.
Badaniem retrospektywnym objęto 103 pacjentów (42 kobiety i 61 mężczyzn), leczonych w Zakładzie Chirurgii
Stomatologicznej UM w Łodzi, z powodu ognisk zakażenia pochodzenia zębowego, w okresie od 1 października
2010 roku do 20 listopada 2014 roku. Wiek chorych wahał się od 32 do 68 lat. U wszystkich pacjentów w
procedurach chirurgii 1- dnia usunięto ogniska zakażenia pochodzenia zębowego. Pacjenci stosowali doustne
antykoagulanty.
Wyniki. Oceniano ryzyko przedłużających się krwawień poekstrakcyjnych u leczonych osób. Wśród 55
chorych, którzy stosowali doustne antykoagulanty brak krwawienia wtórnego po wykonanym zabiegu
stwierdzono u 45 chorych, u których wskaźnik INR wahał się od 0,9 do 2. Natomiast u 10 osób stwierdzono
mały stopień krwawienia wtórnego w drugim dniu zabiegu u 6 chorych, a w 4 przypadkach w trzecim dniu po
zabiegu. Na późniejsze wystąpienie krwawień wpłynęło przerwanie terapii przeciwzakrzepowej i obniżenie
wskaźnika INR do 1,8.
Wniosek. Konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi u osób kardiologicznych na profilaktykę
stomatologiczną.
Słowa kluczowe: zębopochodne ogniska zakażenia, choroby serca.
Abstract
Among cardiovascular diseases that may be linked to the dental focal inflammations, endocarditis deserves
substantive attention.
The aim of the article was to demonstrate dental focal inflammations in patients with cardiac issues.
Material and methods.
87
Retrospective study included 103 patients (42 women and 61 men), treated in Department of Oral Surgery of
Medical University in Lodz, due to dental focal infections, between the 1st of October 2010 and 20 th of
November 2014. The age of the patients varied – from 32 to 68 years. The whole group was subjected to
elimination of the dental infections in procedures of 1 day surgery. Patients received oral anticoagulants.
Results.
The risk of prolonged post-extraction bleeding has been assessed. Among 55 anti-coagulant treated patients, no
post-operative bleeding has been ascertained in 45 cases, in which the preoperative INR ranged from 0,9 to 2.
Whereas in 10 cases the bleeding was described as oozing and occurred in 6 patients in second day after the
surgery and in 4 in the third day. Withdrawal of anticoagulant therapy caused the postoperative bleeding and
reducing the INR to 1.8.
Conclusion
Special considerations regarding the patients who receive the anticoagulant therapy and undergo dental surgery
are needed.
Key words: dental focal infections, cardiovascular diseases.
Spośród chorób układu krążenia, które mogą mieć związek z ogniskami zapalnymi w
jamie ustnej na szczególną uwagę zasługuje infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW). IZW jest
procesem zapalnym wywołanym zagnieżdżaniem się bakterii na zastawkach serca lub we
wsierdziu ściennym. Mimo postępów w kardiologii, IZW jest poważnym problemem
diagnostycznym i terapeutycznym (1,2).
Najczęstszą lokalizacją IZW są zastawki serca (przeważnie zastawka aortalna), jak
również aparat ścięgnisty, wsierdzie przedsionków i komór, brzegi ubytków
wewnątrzsercowych. Szczególnie zagrożoną grupą chorych są osoby po implantacji sztucznej
zastawki serca, które stanowią 10- 40% ogólnej liczby zachorowań na infekcyjne zapalenie
wsierdzia. Krążące we krwi bakterie, wysiewane z ogniska zakażenia, mogą osadzać się na
uszkodzonych bądź sztucznych zastawkach lub też na wsierdziu. IZW obejmować może
również duże naczynia krwionośne (np. drożny przewód tętniczy, przetoki tętniczo-żylne,
zwężoną cieśń aorty) lub operacyjnie wytworzone połączenia naczyniowe oraz elektrody
rozrusznika serca lub wszczepionego kardiowertera-defibrylatora (3).
Zapadalność na IZW w populacji ogólnej wynosi 2- 12 osób na 100 000 na rok i
zwiększa się z wiekiem. Do rozwoju IZW dochodzi przez bakteriemię, czyli przedostanie się
bakteri do krążącej krwi. Bakteriemia może być spowodowana przerwaniem ciągłości tkanek,
np. podczas ekstrakcji zęba, zabiegów w przyzębiu np. usuwania kamienia nazębnego,
leczenia kanałowego lub implantacji zęba (4).
Celem pracy była ocena stanu zdrowia jamy ustnej u pacjentów obciążonych chorobami
kardiologicznymi.
Materiał i metody
Badaniem retrospektywnym objęto 103 (42 kobiety i 61 mężczyzn) pacjentów (tab. I), w
wieku od 32 do 68 lat leczonych w Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej UM w Łodzi, od 1
października 2010 r. do 20 listopada 2014 r. Wśród badanych dominowali mężczyźni,
stanowili 59,2%, podczas gdy kobiety stanowiły 40,8%. Najliczniejszą grupą 21 osób (20,4%)
byli pacjenci w wieku 51- 53 lat, a w następnej kolejności, co do częstości- osoby w wieku
54- 56 lat (17,5%). Natomiast najmniejszą populację stanowiło 3 chorych w wieku 35- 36 lat
(2,9%) (tab. II).
Pacjenci byli w wieku od 32 do 68 lat, średni wiek badanych wynosił 52,2 ± 9,4 lat, a połowa
pacjentów nie ukończyła 54 lat. Kryteria włączenia do badania stanowiły: wiek chorych do 68
lat, prawidłowy wskaźnik INR do 2, III klasa wg. ASA oraz pisemna zgoda na udział w
badaniu. Natomiast kryteria wyłączenia z badania stanowiły: wiek chorych powyżej 68 lat,
przewlekła niewydolność wątroby i nerek, wskaźnik INR powyżej 2, stany chorobowe
przebiegające z ostrym wyniszczeniem, jak choroba nowotworowa, niedożywienie,
alkoholizm a także IV lub V klasa wg. ASA.
88
Pacjenci do leczenia chirurgicznego byli kierowani przez lekarzy różnych
specjalności. 71 osób (68,9%) skierowanych zostało przez kardiologów, 18 (17,5%) chorych
internistów, zaś pozostałych 14 (13,6%) pacjentów przez lekarzy POZ (tab. III).
14 chorych skierowanych z POZ, lekarze kierowali celem konsultacji i ewentualnego
wyeliminowania ognisk zakażenia występujących w jamie ustnej, co podyktowane było
wykonanymi badaniami USG jamy brzusznej i RTG płuc, gdzie nie znaleziono ognisk
zakażenia.
Wszystkie dane stanowiące materiał do badań retrospektywnych pochodziły z historii
chorób, ksiąg operacyjnych, kart ambulatoryjnych, a także dokumentacji medycznej, badań
dodatkowych oraz radiogramów i zdjęć RTG zębowych. Na
podstawie
wywiadu
i
dostarczonej przez chorych dokumentacji medycznej stwierdzono u 103 chorych obciążenia
kardiologiczne, u 48 (46,6%) rozpoznano przebyte infekcyjne zapalenie wsierdzia, w 21
(20,4%) przypadkach protezę zastawkową, a u 34 (33%) leczonych wrodzoną wadę serca
(tab. IV). Wskazaniem do usunięcia ognisk pochodzenia zębowego były u 47 osób (45,6%)
torbiele zębopochodne (ryc.1). W 26 przypadkach (25,3%) zęby zatrzymane z torbielami
zawiązkowymi, zlokalizowane pod ruchomymi uzupełnieniami protetycznymi. Natomiast u
pozostałych 30 pacjentów (29,1%) były to zęby zgorzelinowe lub złamane korony zębów
(ryc. 2). U tych pacjentów nie było wskazań do leczenia endodontycznego lub protetycznego.
Ponadto osoby te nie podejmowały chęci powyższej terapii (tab. V).
Chorzy byli przyjmowani planowo w celu wykonania zabiegu, z założeniem pozostania w
oddziale nie dłużej niż jedną dobę. W ocenie ogólnego stanu pacjentów przed zabiegiem,
uwzględniono uproszczony system wg ASA (American Society of Anaesthesiologists). Do
zabiegu w trybie jednego dnia kierowano chorych należących do III grupy, tj. chorych ze
współistniejącą chorobą układową, której zaawansowanie ogranicza jego wydolność, ale nie
stwarza zagrożenia życia. Ponieważ po zabiegach stomatologicznych przejściowa bakteriemia
u chorych kardiologicznych może trwać 30 do 60 minut, a przeważnie ok. 10 minut, dlatego
przed planowanym zabiegiem 1. dobę wcześniej pacjenci otrzymywali profilaktykę
antybiotykową. W ramach profilaktyki przeciwzakrzepowej pacjenci mieli zalecone różne
leki przeciwzakrzepowe: Acenocumarol, Sintrom, Syncumar i Warfin. Okres przyjmowania
leków przeciwzakrzepowych przed zabiegiem stomatologicznym wynosił od 6 miesięcy do 5
lat. Najwięcej, 21 pacjentów, przyjmowało Acenocumarol, 18 osób miało zlecony Warfin, w
dalszej kolejności Sintrom (12 osób) , a najmniej- 4 chorych przyjmowało Syncumar (tab.
VI). Najczęściej wskazaniem do stosowania terapii przeciwzakrzepowej w badanej populacji
były wykonane operacje kardiochirurgiczne oraz wrodzone wady serca. Doustne
antykoagulanty odstawiono na 72 godziny przed zabiegiem, a następnie wznowiono terapię
preparatami przeciwzakrzepowymi w następnym dniu po zabiegu. Dla oceny poziomu
antykoagulacji i monitorowania terapii przeciwzakrzepowej doustnymi antykoagulantami
wykorzystano międzynarodowy współczynnik INR, który wskazuje aktualny poziom
nasycenia doustnymi antykoagulantami, tzn. poziom terapeutyczny, który wynosi 2,0- 3,0.
Natomiast po operacjach wszczepienia sztucznych zastawek serca 2,5- 3,5.
U wszystkich pacjentów w dniu zabiegu przed jego wykonaniem analizowano wyniki
INR. Okazało się, że po odstawieniu antykoagulantów zdecydowana większość badanych
miała wartości INR od 0,9 do 2,0. U 93 (90,3%) chorych po odstawieniu antykoagulantów
wartość INR wynosiła od 0,9 do 2, zaś w 10 przypadkach od 0,9 do 1,8. Powyższe wskaźniki
uprawniały do wykonania zabiegu w procedurach chirurgii jednego dnia.
Wszystkie operacje wykonano w warunkach sali zabiegowej. Do znieczulenia
ogólnego wykorzystano lek Propofol. W czasie trwania zabiegu pacjenci byli cały czas
monitorowani w zakresie podstawowych czynników życiowych (ekg, pulsoksymetr,
kapnograf).
89
Szczególną uwagę zwracano na atraumatyczne wykonanie zabiegu. Do rany
pooperacyjnej aplikowano wchłanialną hemostatyczną gąbkę żelatynową- Unisponge.
Następnie brzegi rany zbliżano przez delikatne ich uciśnięcie, zaopatrywano chirurgicznie i
stosowano opatrunek uciskowy.
Po wykonanym zabiegu pacjenci byli kierowani do sali wybudzeń, gdzie lekarz
kontrolował stan ogólny chorego. Szczególnie zwracano uwagę na problemy z oddychaniem,
zaburzeniami równowagi i widzenia, w tym podwójne widzenie, bólem i zawrotami głowy,
nudnościami i wymiotowaniem.
Badanie wykluczające powyższe objawy, pozwoliły na określenie, że pacjent może
opuścić nasz szpital.
Wyniki
Łącznie u 103 pacjentów wykonano 189 zabiegów. Analiza wszystkich zabiegów wykazała,
że obejmowały one w 84 przypadkach (44,4%) wykonanie mnogich ekstrakcji zębów (ryc. 3)
(tab. VII). W 32 (16,9%) przypadkach były to plastyki połączenia ustno- zatokowego. U 47
(24,9%) chorych wykonano wyłuszczenia torbieli korzeniowych lub zawiązkowych.
Natomiast w 26 (13,8%) przypadkach usunięto zęby zatrzymane z torbielami zawiązkowymi
pod ruchomymi uzupełnieniami protetycznymi, u 20 chorych były to zatrzymane kły górne,
zaś u pozostałych 6 osób zęby przedtrzonowe.
Ponieważ u pacjentów stosujących długotrwale i profilaktycznie doustne
antykoagulanty wykonanie leczenia chirurgicznego wiąże się z ryzykiem przedłużających się
krwawień poekstrakcyjnych o różnym stopniu nasilenia, w ocenie wyróżniono ryzyko
krwawienia w postaci braku krwawienia, małego, średniego i znacznego krwawienia (tab.
VIII). Wśród 55 chorych, którzy stosowali doustne antykoagulanty brak krwawienia wtórnego
po wykonanym zabiegu stwierdzono u 45 chorych (81,8%). U tych chorych wskaźnik INR
wahał się od 0,9 do 2. Natomiast u 10 (18,2%) osób stwierdzono mały stopień krwawienia. W
stosunku do całej grupy 103 badanych, osoby z małym krwawieniem wtórnym stanowiły
9,7%. U leczonych chorych nie stwierdzono krwawienia średniego i znacznego stopnia.
Krwawienie wtórne obejmujące 10 (18,2%) osób wystąpiło w drugim dniu po zabiegu u 6
chorych, a w 4 przypadkach w trzecim dniu po zabiegu (tab. IX). Na późniejsze wystąpienie
krwawień wpłynęło przerwanie terapii przeciwzakrzepowej i obniżenie wskaźnika INR do
1,8. Ponadto 4 chorych nie zastosowało się do zaleceń lekarskich, tj. stosowania zimnych
okładów zewnętrznych operowanej okolicy i niespożywania twardych pokarmów po stronie
operowanej. U tych chorych wykonano w znieczuleniu miejscowym ponowne zaopatrzenie
chirurgiczne, gdyż brak zastosowania się do zaleceń lekarskich spowodował rozejście się
szwów w ranach pooperacyjnych.
Po powtórnym zaopatrzaniu ran pooperacyjnych i zwiększeniu reżimu pooperacyjnego
nie stwierdzono dalszych powikłań w postaci krwawienia późnego u tych chorych.
Dyskusja
Związek między chorobami uzębienia a stanem ogólnym organizmu stanowi trudny
problem terapeutyczny. Zębopochodne ogniska zapalne są często pierwotnym ogniskiem
chorobowym, które są przyczyną powstawania wtórnych ognisk w odległych narządach.
Każda zmiana o charakterze zapalnym, która jest zlokalizowana w organizmie człowieka,
może być przyczyną procesów patologicznych w nawet bardzo oddalonych od pierwotnego
źródła, narządach. Może ona powodować zaostrzenie już istniejącej choroby przewlekłej lub
też przyczyniać się do zainicjowania wielu poważnych schorzeń.
Marzec-Koronczewska i wsp. (5) i inni (6) są zdania, że źródłem potencjalnych ognisk
pierwotnych w jamie ustnej są: zęby zgorzelinowe i bezmiazgowe z kanałami
niewypełnionymi do wierzchołka korzenia, procesy zapalne okołowierzchołkowe, torbiele,
90
nieprawidłowo wykonane resekcje wierzchołków korzeni zębów, stany zapalne kości,
pozostawione korzenie, zęby zatrzymane oraz zapalenie przyzębia, Są to czynniki patogenne
w rozwoju choroby ogniskowej. Powyższe rozpoznania stanowiły wskazania w badaniach
własnych do leczenia chirurgicznego pacjentów kardiologicznych.
Wielu autorów (7,8,9) podnosi problem postępowania z chorymi obciążonymi
chorobami kardiologicznymi, wymagającymi interwencji z zakresu chirurgii
stomatologicznej. Według nich dokładnie zebrany wywiad lekarski, badanie kliniczne oraz
odpowiednie przygotowanie farmakologiczne pacjentów pozwala na bezpieczne wykonanie
leczenia chirurgicznego w jamie ustnej, celem sanacji ognisk zakażenia pochodzenia
zębopochodnego. Podczas usuwania ognisk zakażenia z jamy ustnej należy zabezpieczyć
chorego przed możliwością zaostrzeń schorzeń wtórnych, które mogą mieć poważne
następstwa, a w przypadkach ciężkich nawet doprowadzić do zejścia śmiertelnego. Dlatego
przed wykonaniem sanacji ognisk zakażenia w jamie ustnej chorych w materiale własnym
odpowiednio przygotowano do zabiegu. Stosowano osłonę antybiotykową 1 dobę przed
zabiegiem, kontynuując powyższą terapię do jej zakończenia. Takie postępowanie
podyktowane było wytycznymi w profilaktyce IZW, opracowane przez American Heart
Association (AHA), które zostały poparte badaniami klinicznymi wykonanymi w wielu
ośrodkach naukowych, a także opiniach ekspertów (10). W większości przypadków zlecano
pacjentom amoksycylinę, która jest antybiotykiem z wyboru w terapii doustnej, gdyż jest
dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego. Zapewnia także wysoką i stale utrzymującą się
koncentrację w osoczu krwi. Powyższa profilaktyka budzi jednak wiele kontrowersji wśród
różnych autorów. Jedni (11) dowodzą, że infekcyjne zapalenie wsierdzia jest jednostką
chorobową rzadko dotyczącą wykonania procedur stomatologicznych. Z tego powodu
uważają ją za zbyteczną, a zarazem szkodliwą, która niesie ze sobą ryzyko dla pacjenta
reakcji niepożądanych związanych z antybiotykoterapią. Natomiast zwolennicy (12) tej
profilaktyki podkreślają, że pozytywny efekt terapeutyczny zależy od wprowadzenia tej
terapii w życie przez lekarzy medycyny i stomatologów, co nie zawsze jest przestrzegane.
Dlatego Boyle i wsp. (13) podkreślają szczególną rolę edukacji zarówno pacjentów, jak i
lekarzy w tym zakresie. Należy również dodać, że w materiale własnym u leczonych
pacjentów w przypadkach zaostrzeń w czasie sanacji, dalsze zabiegi były wykonywane po ich
cofnięciu.
Wielu autorów (14, 15, 16) podkreśla poważny problem terapeutyczny w przypadku
przeprowadzenia sanacji jamy ustnej u pacjentów leczonych długotrwale doustnymi
antykoagulantami. Zgodnie twierdzą o możliwości przedłużających się krwawień
poekstrakcyjnych oraz ryzyku wystąpienia zakrzepów i zatorów w przypadkach nagłej
zmiany dawkowania lub przerwania terapii przeciwzakrzepowej związanej z zabiegiem
chirurgiczno-stomatologicznym. Wykonane badania własne potwierdziły hipotezę, iż
wykonanie zabiegu chirurgiczno-stomatologicznego, po odstawieniu terapii doustnymi
antykoagulantami jest możliwe i bezpieczne. Jednak warunkiem jest zachowanie zakresu
terapeutycznych wartości INR. Pacjenci stosujący profilaktycznie leki przeciwzakrzepowe,
którzy wymagają chirurgicznych zabiegów stomatologicznych, stanowią grupę wysokiego
ryzyka i powinni być włączeni do grup dyspanseryjnych. Ponadto chorzy wymagają objęcia
specjalistyczną opieką i okresową kontrolą przez zespół lekarsko-pielęgniarski w ośrodkach
posiadających wyszkolony personel i odpowiednie zaplecze medyczno-laboratoryjne.
Warto również podkreślić, iż własne obserwacje dowodzą o braku w piśmiennictwie
jednoznacznych ustaleń i standardów postępowania z tymi pacjentami. Najczęściej lekarze
praktycy często nie podejmują ryzyka związanego z wykonaniem zabiegów chirurgicznostomatologicznych, co utrudnia dostępność tych chorych do leczenia stomatologicznego. Jest
także powodem trudności w uzyskaniu doraźnej pomocy stomatologicznej, jak również
91
wykonania planowej sanacji zębopochodnych ognisk zakażenia, co u chorych
kardiologicznych jest szczególnie istotne.
Wnioski:
1. Stan zdrowia jamy ustnej u osób obciążonych chorobami kardiologicznymi jest zły.
2. Stan zdrowia jamy ustnej jest niezwykle istotnym czynnikiem, który należy uwzględnić w
diagnozowaniu i leczeniu chorych kardiologicznych.
3. Profilaktycznie przed zabiegami stomatologicznymi zaleca się osłonę antybiotykową.
4. Konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi u tych pacjentów na profilaktykę
stomatologiczną.
Piśmiennictwo
Genco R.J., van Dyke T.: Reducing the risk of CVD in patients with periodontitis. Nat.
Rev. Cardiol. 2010, 7, 479-480.
Offenbacher S., Beck J.D., Moss K.: Results from the Periodontitis and Vascular Events
(PAVE) Study: a pilot multicentered, randomized, controlled trial to study effects to
periodontal therapy in a secondary prevention model of cardiovascular disease. J.
Periodontol. 2009, 80, 190-201.
Stępińska J., Undas A.: Choroby wsierdzia. Red. A. Szczeklik w: Choroby wewnętrzne.
2005: 271-284.
Karchmer A. W: Diagnostyka i leczenie chorych z infekcyjnym zapaleniem wsierdzia.
Red. E. Braunwalda i L. Goldmana, wyd. pierwsze polskie red. G. Opolskiego:
Kardiologia. Urban & Partner, 2005, 643-663.
Marzec-Koronczewska Z., Płońska E., Kaczmarek A.: Przewlekłe infekcje zębopochodne
jako czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Czas. Stomat., 2001, 54, 249254.
Li X., Kolltveit K.M., Tronstad L., Olsen I.: Systemic diseases caused by oral infection.
Clin. Microbiol. Rev., 2000, 13, 547 – 558.
Elliot W.J.: Clinical features and management of selected hypertensive emergencies. J.
Clin. Hypertens., 2004, 6, 431 – 433.
Veughan C.I., Desanty N.: Hypertensive emergencies. Lancet, 2000, 356, 411 – 417.
Varon I., Marik P.E.: The diagnosis and management of hypertensive crises. Chest, 2000,
118, 214 – 273.
Wilson W., Taubert K., Gewitz M. i wsp.: Prevention of Infective Endocarditis.
Circulation 2007, 116, 1736-1754.
Morris A.M., Webb G.D.: Antibiotics before dental procedures for endocarditis
prophylaxis: back to the future. Heart.2001, 86, 3 – 4.
Lauber C., Lalh S.S., Grace M. i wsp.: Compton S. Antibiotic prophylaxis practices in
dentistry: a survey of dentists and physicians. J. Can. Dent. Assos., 2007, 73, 245 - 248.
Boyle N., Gallagher C., Sleeman D.: Antibiotic prophylaxis for bacterial endocarditis – a
study of knowledge and application of guidelines among dentists and cardiologists. J. Ir.
Dent. Assos., 2006, 51, 232 – 237.
14. Lewandowski B.: Miejscowe leczenie krwawień po usunięciu zębów u chorych po
wszczepieniu sztucznych zastawek serca w czasie długotrwałego leczenia
przeciwzakrzepowego. Pol. Mer. Lek., 2002, 67, 2- - 24.
Mehra P.D., Cottrel A.: Management of heparin therapy in the high-risk, chronically
anticoagulated oral surgery patient: a review and a propsed nomogram. J. Oral Maxillofac.
Surg., 2000, 58, 198 – 202.
Alframin D.J., Lalla R.V., Petersom D.E.: Management of dental patients taking common
hemostasis allering medications. Oral Surg.Oral Pathol. Oral Med., 2007, 103, 1- 11.
92
Tabela I. Rozkład badanej grupy w zależności od płci.
Tab. I. Distribution of investigated group according to sex.
Płeć
pacjentów
Liczba
pacjentów
%
Kobiety
42
40,8
Mężczyźni
61
59,2
Razem
103
100,0
Tabela II. Wiek chorych w latach.
Tab II. Age of patients in years.
Wiek chorych (lata)
Liczba pacjentów
%
32- 34
5
4,8
35- 36
3
2,9
37- 38
4
3,9
39- 41
6
5,8
42- 45
5
4,8
46- 50
12
11,7
51- 53
21
20,4
54- 56
18
17,5
57- 60
8
7,8
61- 64
7
6,8
65- 68
14
13,6
Razem
103
100,0
93
Tabela III. Pacjenci kierowani do leczenia chirurgicznego przez lekarzy
medycyny.
Tab. III. Patients referred by physicians.
Lekarz kierujący
Liczba pacjentów
%
Kardiolog
71
68,9
Internista
18
17,5
POZ
14
13,6
Razem
103
100
Tabela IV. Rozkład badanych w zależności od rozpoznania kardiologicznego.
Tab. IV. Distribution of treated patients according to cardiac diagnosis
Rozpoznania kardiologiczne
Liczba
pacjentów
%
Przebyte infekcyjne zapalenie
wsierdzia
48
46,6
Proteza zastawkowa
21
20,4
Wrodzona wada serca
34
33
Razem
103
100
94
Tabela V. Rozkład badanych w zależności od wskazań do usunięcia ogniska
pochodzenia zębowego.
Tab. V. Distribution of patients according to indications for elimination of dental
focal infection.
Wskazania do usunięcia ognisk
pochodzenia zębowego
Liczba
pacjentów
%
Torbiele zębopochodne korzeniowe i
zawiązkowe
47
45,6
Zęby zgorzelinowe lub złamane
korzenie zębów
30
29,1
Zęby zatrzymane z torbielami
zawiązkowymi pod uzupełnieniami
protetycznymi ruchomymi
26
25,3
Razem
103
100
Tabela VI. Okres przyjmowania leków przeciwzakrzepowych przez pacjentów.
Tab. VI. Duration of administration of anticoagulants.
Przyjmowany
Liczba
Czas przyjmowania leków
lek
pacjentów 6 miesięcy 1- 2 lata 3 lata 4 lata 5 lat
Acenocumarol
21
3
5
3
6
4
Sintrom
12
4
2
2
3
1
Syncumar
4
2
2
-
-
-
Warfin
18
8
4
3
2
1
Razem
55
17
13
8
11
6
95
Tabela VII. Rodzaj wykonanych zabiegów u pacjentów.
Tab. VII. Types of performed surgeries.
Rodzaj zabiegu
Liczba
zabiegów
% pacjentów
n=103
% zabiegów n=189
Mnogie usunięcia
zębów
84
81,6
44,4
Plastyka połączenia
ustno- zatokowego
32
31,1
16,9
Wyłuszczenie torbieli
zębopochodnych
47
45,6
24,9
Usunięcia zębów
zatrzymanych z
torbielami
zawiązkowymi pod
ruchomymi
uzupełnieniami
protetycznymi
26
25,2
13,8
Razem
189
-
100,0
96
Tabela VIII. Wystąpienie krwawienia wtórnego po wykonanym zabiegu.
Tab. VIII. Occurrence of postoperative bleeding.
Krwawienie
wtórne
Liczba pacjentów
% osób z
krwawieniem
n=55
%
pacjentów
n=103
brak
45
81,8
43,7
małe
10
18,2
9,7
średnie
-
-
-
znaczne
-
-
-
Razem
55
100,0
-
Tabela IX. Krwawienie wtórne po wykonanym zabiegu.
Tab. IX. Postoperative bleeding.
Krwawienie wtórne w
dniach
Liczba pacjentów
Frakcja
Drugi dzień
6
0,60
Trzeci dzień
4
0,40
Razem
10
1,00
97
Rycina 1. Na zdjęciu zębowym widoczna torbiel zębopochodna w okolicy zęba 11.
Fig. 1. The radiogram showing a radicular cyst in the area of tooth 11.
Rycina 2. Na zdjęciu pantomograficznym widoczne zęby zgorzelinowe i
złamane
korony zębów.
Fig. 2. The OPG showing infected and fractured teeth.
98
Rycina 3. Mnogie ekstrakcje zębów.
Fig. 3. Multiple teeth extractions.
99