Edukacja szkolna i przedszkolna

Fundacja Rzecznik Praw Rodziców
ŁAMANIE PRAW DZIECKA W OBSZARZE EDUKACJI SZKOLNEJ I PRZEDSZKOLNEJ
(analiza włączona do „Alternatywnego raportu polskich organizacji pozarządowych do Komitetu
Praw Dziecka ws. realizacji przez Polskę Konwencji ONZ o prawach dziecka", wrzesień 2015)
Analizując wykonywanie przez Polskę Konwencji o Prawach Dziecka, należy zwrócić uwagę na
negatywne zjawiska w obszarze edukacji. W 2008 roku władze centralne rozpoczęły wdrażanie
reformy oświatowej polegającej na obniżeniu wieku obowiązku szkolnego z siedmiu do sześciu lat.
Zmianie tej towarzyszyło objęcie obowiązkowym przygotowaniem przedszkolnym dzieci
pięcioletnich. Niestety nałożenie sztywnych obowiązków na młodsze dzieci nie zostało
poprzedzone odpowiednim przygotowaniem systemu edukacji na tak istotne zmiany. Sposób
przeprowadzenia reformy nie zabezpieczył dobra i praw dziecka, lecz przeciwnie – prawa te
naruszył, w szczególności prawo do nauki, wychowania i opieki odpowiedniej do wieku i poziomu
rozwoju.
Z tego powodu plany Ministerstwa Edukacji i koalicji parlamentarnej spotkały się z ogromnym
sprzeciwem społecznym, wyrażonym poprzez powstanie inicjatywy społecznej „Ratuj maluchy!”.
W okresie od 2011 do 2014 roku ruch rodziców zebrał łącznie 1,6 mln podpisów pod trzema
obywatelskimi projektami (dwa projekty ustaw i wniosek o referendum edukacyjne) na rzecz prawa
rodziców do decydowania w sprawach edukacji własnych dzieci. Mimo to koalicja rządowa
zignorowała wolę większości rodziców i doprowadziła do wdrożenia reformy. Problemy przez nią
stworzone nałożyły się na istniejące już wcześniej zaniedbania w systemie oświaty. Poniżej
wylistowano główne nieprawidłowości wpływające negatywnie na sytuację dzieci podlegających
obowiązkowej edukacji.
1) Brak poszanowania odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców w stosunku do
własnych dzieci w tak ważnym obszarze ich życia, jakim jest edukacja. Oprócz narzuconej
wbrew społeczeństwu reformy obniżenia wieku szkolnego, ustawodawca dodatkowo pozbawił
rodziców możliwości konsultowania programów nauczania i wyboru podręczników.
2) Polska szkoła nie zapewnia dzieciom prawa do nauki, wychowania i opieki odpowiedniej
do wieku i poziomu rozwoju. Podstawa programowa dla klas I–III, obowiązująca od 2009 roku,
nie uwzględnia harmonijnego rozwoju dziecka we wszystkich jego obszarach. Dodatkowo,
warunki lokalowe panujące w szkołach nie pozwalają na taką organizację nauczania, która
uwzględniałaby potrzeby dzieci sześcioletnich (np. nauka przez zabawę, ruch, zmienne rodzaje
aktywności).
3) Wprowadzenie faktycznego monopolu rządowego w zakresie wydawania podręczników do
edukacji wczesnoszkolnej skutkujące obniżeniem jakości podręczników i ryzykiem ideologizacji
procesów nauczania.
4) Brak obligatoryjnych minimalnych standardów w szkołach - warunki panujące w szkołach
pozostają w wielu kwestiach poza regulacją. W konsekwencji nie ma podstawy prawnej do
egzekwowania odpowiednich standardów. Niedofinansowanie systemu oświaty i brak
określonych prawem standardów skutkuje niskim poziomem infrastruktury szkolnej i organizacji
procesów nauczania:
1
Fundacja Rzecznik Praw Rodziców
• W szkołach powszechnie stosowana jest nauka zmianowa – problem dotyczy również
oddziałów przedszkolnych zlokalizowanych w szkołach. W skrajnych wypadkach dzieci
rozpoczynały naukę o godzinie 6.30 lub kończyły o godzinie 19.
• Złe warunki opieki świetlicowej - brak odpowiednich pomieszczeń oraz brak standardu
powierzchni przypadającej na jednego ucznia skutkują przepełnieniem, przeciążeniem dzieci
hałasem, brakiem warunków do odpoczynku czy odrabiania lekcji. Dla wielu dzieci opieka
świetlicowa jest niedostępna z powodu braku miejsc lub krótkiego czasu funkcjonowania.
Zdarza się, że opieka świetlicowa nie jest organizowana.
• Przepisy nie obligują do organizowania stołówek w szkole, co skutkuje brakiem stołówek
w wielu placówkach. Ponadto, na przestrzeni ostatnich kilku lat ogromna liczba samorządów
zrezygnowała z utrzymywania szkolnych stołówek na rzecz udostępniania szkolnych
pomieszczeń prywatnym firmom gastronomicznym i cateringowym. Doprowadziło to do
znacznego wzrostu cen posiłków przy jednoczesnym spadku jakości.
• Organizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach – władze wprowadziły obowiązek
przedszkolny dla pięciolatków, lecz nie zapewniły bazy placówek, które mogłyby przyjąć te
dzieci. Wskutek tego dzieci pięcioletnie trafiają do tzw. oddziałów przedszkolnych
zlokalizowanych w szkołach, które w większości mają standardy znacznie niższe od
przedszkolnych, a część z nich została zorganizowana w sposób zupełnie prowizoryczny.
Sposób organizacji ich pracy sprawia, że w praktyce często nie jest realizowana funkcja
opiekuńcza placówek.
• Organizowanie oddziałów przedszkolnych i pierwszych klas w zespołach szkół,
w których znajdują się gimnazja. Problemy wychowawcze tych placówek rzutują
niekorzystnie na warunki rozpoczynania nauki przez najmłodsze dzieci i ich bezpieczeństwo.
• Złe warunki realizacji zajęć wychowania fizycznego, brak miejsca do ćwiczeń fizycznych
(lekcje odbywają się na korytarzach). Problem jest również brak miejsca do przebierania,
w związku z czym nie jest poszanowane prawo dziecka do intymności.
• Brak placów zabaw, boisk - wiele szkół nie ma odpowiednich miejsc zabawy na dworze.
Problemem jest także organizowanie wyjść młodszych dzieci na place z powodu zbyt dużej
liczby dzieci przypadającej na jednego nauczyciela.
5) Brak bezpieczeństwa - problem przemocy w szkołach stanowi poważne naruszenie praw
dziecka do bezpiecznych warunków nauki1. Brakuje skutecznych działań właściwych w tym
zakresie władz publicznych. Najwyższa Izba Kontroli, najważniejsza instytucja kontrolna
w Polsce, oceniła w 2014 roku, że rządowy program „Bezpieczna i przyjazna szkoła” zakończył
się niepowodzeniem2.
6) Skrócenie czasu rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych i z zaburzeniami rozwojowymi w związku ze skróceniem czasu korzystania z edukacji i opieki przedszkolnej, skrócony został
znacznie czas, w którym dzieci mogą nieodpłatnie korzystać z terapii w orodkach wczesnej
1
Badania prowadzone wśród uczniów szkół podstawowych wskazują, że około ¼ z nich doświadcza w szkole
przemocy poważniejszej niż agresja słowna. Przykładowo, w latach 2013-2014 ok. 18 proc. uczniów szkół
podstawowych zostało w szkole okradzionych, 12% - padło ofiarą pobicia, 6% uczestniczyło w bójce, w której
używano niebezpiecznego narzędzia, 8% było zmuszanych do oddawania pieniędzy lub kupowania czegoś za swoje
pieniądze innym uczniom. Źródło: G..Mazurkiewicz, A.Gocłowska (red.):„Jakość edukacji. Dane i wnioski z ewaluacji
zewnętrznych powadzonych w latach 2013-2014”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;
http://www.npseo.pl/data/documents/4/338/338.pdf
2
Wyniki kontroli NIK: https://www.nik.gov.pl/plik/id,6956,vp,8803.pdf
2
Fundacja Rzecznik Praw Rodziców
interwencji (zajęcia w nich są przeznaczone tylko dla dzieci, które nie uczęszczają jeszcze do
szkoły).
POSTULATY:
- Ustawowe zagwarantowanie wpływu rodziców na podstawowe kwestie dotyczące edukacji
szkolnej ich dzieci
- Wprowadzenie regulacji określających obligatoryjne standardy w szkołach i przedszkolach
- Opracowanie i wdrożenie nowych podstaw programowych i metodyki uczenia, opartych na
podstawach naukowych
- Przywrócenie prawa wyboru podręcznika przez nauczycieli (na poziomie ustawy)
- Wprowadzenie skutecznego programu na rzecz poprawy bezpieczeństwa w szkołach
3