Odleżyny - mojarana.pl

Poradnik dla pacjenta
Odleżyny
dr n. med. Joanna Rosińczuk-Tonderys
Kierownik Zakładu Chorób Układu Nerwowego
Wydziału Zdrowia Publicznego AM we Wrocławiu
Kierownik Studium Kształcenia Podyplomowego
Wydziału Zdrowia Publicznego AM we Wrocławiu
Drogi Pacjencie, czy wiesz, co to jest odleżyna?
Odleżyna (decubitus) jest uszkodzeniem skóry o charakterze owrzodzenia,
będącym efektem ciągłego, długotrwałego niedokrwienia tkanek. Odleżyny nie
występują nigdy samoistnie jako jedyna jednostka chorobowa. Stanowią powikłanie
różnych chorób ogólnych, których konsekwencją jest przedłużone unieruchomienie
pacjenta. Czas pojawienia się odleżyny jest uzależniony od ogólnego stanu pacjenta
oraz od stopnia czynników ryzyka. U chorych nieprzytomnych odleżyna może
powstać nawet w ciągu 2 godzin, u innych pojawić się może w ciągu 14 dni od
chwili unieruchomienia. W pierwszym etapie charakteryzuje się zaczerwienieniem,
a następnie niedokrwieniem i w końcowym efekcie obumieraniem tkanek. W miarę
oddzielania się tkanek martwiczych powstają trudno gojące się owrzodzenia,
łatwo ulegające zakażeniu. Odleżyna jest to przechodzące w owrzodzenie skóry
ognisko martwicy, które powstaje wskutek działania ucisku lub tarcia.
Gdzie najczęściej występują odleżyny?
Poniższy rysunek przedstawia miejsca, gdzie najczęściej i najszybciej powstają
odleżyny.
Odleżyny powstają najczęściej w miejscach, gdzie odległość między powierzchnią
skóry, a znajdującym się pod nią układem kostnym jest niewielka. W tych
miejscach podczas długotrwałego unieruchomienia, zwłaszcza na twardym
podłożu, dochodzi do ucisku na tkanki, co w dalszej konsekwencji prowadzi
do niedokrwienia komórek.
Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn to:
1. kość ogonowa,
2. pośladki,
3. kręgosłup,
4. pięty.
W przypadku długotrwałego leżenia na boku:
5. kość biodrowa,
6. kość ramienna,
7. kość udowa po stronie bocznej,
8. kości boczne stopy.
3
6
1
5
2
7
4
8
Rycina 1. Umiejscowienie odleżyn
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
www.convatec.pl
3
Pacjent powinien siedzieć i leżeć w takiej
pozycji, która nie wywołuje nacisku na pięty, łokcie, głowę lub
uszy.
Aby uniknąć powstania odleżyn, musi
Pan/Pani lub Państwa opiekun pamiętać, aby wykluczyć i minimalizować
przyczyny powstawania odleżyn lub
unikać okoliczności sprzyjających ich
powstawaniu:
1. Często zmieniaj pozycję ciała
Należy zmieniać
pozycję pacjenta
co dwie godziny
– jeśli leży, i co godzinę – jeśli siedzi.
4
Najczęstszym i najważniejszym czynnikiem wywołującym odleżyny jest długotrwały
nacisk na skórę i tkankę podskórną. Z powodu pogorszenia mikrokrążenia
następuje zamknięcie światła naczyń krwionośnych, niedokrwienie tkanek,
zwolnienie przemiany komórkowej, a w efekcie śmierć komórki i powstanie
odleżyny. Dlatego częsta zmiana pozycji oraz poruszanie się są podstawą
zmniejszania ryzyka odleżyn. Przy zmianie pozycji ciała odciążaj miejsce
zmienione chorobowo. Musisz regularnie przestrzegać zmiany pozycji ciała
przynajmniej, co 2 godz., uwzględniając ułożenie na obu bokach, plecach
i brzuchu. Jeżeli chory ma zmiany odleżynowe, to nie powinien leżeć lub siedzieć
na odleżynie. Należy unikać nacisku bezpośrednio na małe powierzchnie ciała,
np. ucisku palcami przy zmianie pozycji chorego. Jeżeli pacjent jest bardzo
obolały i broni się przed zmianą pozycji, należy (w uzgodnieniu z lekarzem) przed
rozpoczęciem zmiany pozycji stosować leki przeciwbólowe. Należy pamiętać,
że najbardziej niebezpieczne dla chorego jest ułożenie w pozycji półleżącej
lub półsiedzącej. Pozycja ta powoduje, że chory ześlizguje się i stara się temu
zapobiec przez zapieranie się piętami o podłoże. Może to spowodować powstanie
odleżyn nie tylko na piętach, lecz także w okolicy kości krzyżowej, ogonowej
i kości kulszowych. W przypadku pacjentów stale leżących w łóżku – w celu
przeciwdziałania kontaktowi pomiędzy wyniosłościami kostnymi, takimi jak
kolana lub kostki – należy używać poduszek i klinów piankowych. Korzystne
jest wyłożenie łóżka runem owczym, które doskonale nadaje się dla pacjentów
wyniszczonych. Podkładki z runa owczego pod pośladkami, piętami i łokciami
zmniejszają tarcie między ciałem pacjenta a podłożem. Można korzystać
z poduszeczek, podkładek i kółek pod pośladki wykonanych z miękkiej tkaniny
lnianej i wypełnionych siemieniem lnianym (szczególnie w upalne dni). Plecy
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
chorego możemy odciążyć, układając go na brzuchu, ale należy pamiętać,
że jest to możliwe tylko, jeżeli chory jest wydolny oddechowo. Jest to pozycja
zalecana, gdy chory ma otarcia lub odleżynę na kości krzyżowej. Wezgłowie
łóżka powinno być utrzymywane na najniższym poziomie, na jaki pozwalają
względy medyczne i inne ograniczenia. Jeśli wezgłowie łóżka musi być uniesione,
czas uniesienia należy ograniczyć tak, jak to jest możliwe.
Powodem tego jest wzrost sił napinających działających na ciało: skóra i powięź
powierzchniowa pozostają unieruchomione w odniesieniu do pościeli, podczas
gdy powięź głęboka i kościec zsuwają się w kierunku nóg łóżka.
W przypadku korzystania z wózka:
Zmieniaj pozycję siedzenia.
Unoś się co 15-20 minut, aby chwilowo odciążyć miejsca nadmiernie
obciążone i ułatwić lepsze ukrwienie tej okolicy, jeśli jest to niemożliwe,
siedzenie w wózku nie powinno trwać dłużej niż 2-3 godziny.
Podkładaj wałki i poduszki pod pośladki, uda, kolana.
Urządzenia redukujące nacisk w łóżku. Każdy pacjent narażony na wystąpienie
odleżyn leżący w łóżku powinien być ułożony na urządzeniu redukującym
ucisk, takim jak pianka, żel, woda lub materac pneumatyczny statyczny lub
naprzemienny.
Tarcie i naciąganie. W celu uniknięcia tarcia, pociągania za skórę (możliwość
powstania mikrourazów przy cienkiej, wysuszonej skórze) podczas przenoszenia
ręcznego chorego, obracania chorego w łóżku lub podciągania w górę łóżka,
należy zastosować produkty do łatwego przemieszczania pacjentów, tzw.
łatwoślizgi. Celem stosowania tkanin ślizgowych i podkładek odciążających
jest rozłożenie ciężaru ciała na możliwie największą powierzchnię tak, aby
zmniejszyć ucisk na poszczególne punkty ciała oraz wyeliminować tarcia skóry
o podłoże, jakim jest prześcieradło i materac. Łatwoślizg może wyglądać jak
kawałek bardzo śliskiej tkaniny lub folii albo śpiwór mający w środku materiał
o bardzo niskiej przyczepności. Układa się je pod prześcieradłem. Pozycję chorego
zmienia się, pociągając za prześcieradło. Łatwoślizg przypominający śpiwór ma
także działanie przeciwodleżyniowe, szczególnie w połączeniu z materacem
przeciwodleżynowym. Przy zmianie pozycji chorego możemy zastosować technikę
„hamaka”, tj. nie dotykamy bezpośrednio ciała chorego, lecz przenosimy go na
podkładzie z mocnego płótna lub obracamy na bok bądź brzuch, pociągając
za przeciwległy brzeg prześcieradła. Każdy czynnik, który eliminuje kontakt lub
zmniejsza tarcie skóry o pościel będzie redukował możliwość uszkodzeń. Wśród
tych czynników są lubrykanty (takie jak skrobia kukurydziana czy kremy), błony
ochronne (takie jak błonowe opatrunki przezroczyste i uszczelniacze skóry),
opatrunki ochronne (takie jak hydrokoloidy) i poduszki ochronne.
www.convatec.pl
5
2. Codziennie kontroluj stan skóry
W rozwoju odleżyny niezwykle ważną rolę odgrywa stan skóry. Ochrona skóry
przed wtargnięciem drobnoustrojów oparta jest na następujących mechanizmach:
warstwa rogowa jest barierą dla drobnoustrojów, a niskie stężenie jonów
wodorowych na powierzchni skóry stwarza niekorzystne warunki do rozwoju
bakterii. Kontroluj skórę przynajmniej raz dziennie, ze szczególnym zwróceniem
uwagi na uwypuklenia kostne (głównie okolica krzyżowa, kończyny – łokcie,
pięty). Za pomocą lusterka lub drugiej osoby, najczęściej w czasie wykonywania
zabiegów higienicznych oraz przy zmianie ułożenia chorego. Zwracaj uwagę na
zabarwienie, zranienia, zadrapania, otarcia, temperaturę, wilgotność, napięcie
i obrzęki, zawartość podściółki tłuszczowej, blizny i odparzenia (okolica pachwin,
pach, u kobiet również okolica pod piersiami). Unikaj skaleczeń i uderzeń.
3. Codziennie dbaj o higienę i czystość całego ciała
Należy szczególnie dbać
o higienę pacjenta (regularne mycie gąbką lub
– jeśli to możliwe – kąpiele
w wannie albo prysznice).
6
Dla uzyskania najlepszych wyników skóra powinna być oczyszczana
przynajmniej 1 raz dziennie lub zaraz po zabrudzeniu. Podczas oczyszczania
należy zadbać o minimalizowanie siły i tarcia, któremu poddawana jest skóra.
Jeśli nietrzymanie moczu lub kału powoduje dodatkowe zanieczyszczenia,
skóra powinna być oczyszczana tak szybko, jak to możliwe, by ograniczyć
podrażnienia chemiczne. Narażenie skóry na wilgoć w związku z nietrzymaniem
moczu i stolca, poceniem się lub sączkowaniem rany można zmniejszyć, stosując
produkty specjalnie zaprojektowane do absorbowania wilgoci (pampersy,
wkładki, podkłady, pieluchomajtki). Temperatura wody w wannie powinna
wynosić od 37°C do 40°C. Należy pamiętać, że u pacjentów z uszkodzonym
rdzeniem kręgowym zmiany naskórka w strefie porażonej mogą wystąpić
po wykonaniu kąpieli w wodzie o temperaturze powyżej 30°C. Dobre efekty
daje mycie mydłem o pH 5,5 – neutralnym. Ważne jest dokładne osuszenie
powierzchni skóry w okolicy fałdów, gdzie sąsiednie powierzchnie wzajemnie się
stykają. Po umyciu stosuj na skórę oliwkę lub balsam nawilżająco‑natłuszczający
oraz zabiegi poprawiające ukrwienie skóry: masaż i oklepywanie. Oklepuj
i wklepuj krem propolisowy, krem z nagietka, płyn PC – 30V. Nie wolno rozcierać
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
gwałtownie ciała pacjenta, ponieważ powstałe tarcie może uszkodzić skórę
i głębiej położone tkanki. Nie należy razem stosować środków natłuszczających
i pudrów, ponieważ tworzy się wówczas rodzaj skorupy, która może stać się
przyczyną zmian prowadzących do powstania odleżyny.
W przypadku wystąpienia stolca półpłynnego i płynnego idealnym rozwiązaniem
jest zastosowanie systemu kontrolowanej zbiórki stolca FlexiSeal® FMS
(ConvaTec), który zmniejsza ryzyko wystąpienia odleżyn i zapewnia komfort
dla Pacjenta czy Pielęgniarki.
4. Dbaj o dostęp powietrza
Dodatkowym zabiegiem przeciwdziałającym odleżynom i poprawiającym stan
oraz samopoczucie pacjenta jest hydromasaż podwodny.
Ważna jest dbałość o czystość bielizny osobistej i pościelowej. Unikaj wilgotnej,
mokrej pościeli. Ubranie i obuwie powinno być miękkie, wykonane z naturalnych
materiałów, jak: bawełniana, len, jedwab, skóra. Dostęp do łóżka powinien być
z każdej strony, tak, aby można było wygodnie pielęgnować pacjenta. Łóżko
powinno być codziennie prześcielone, a prześcieradło dobrze naciągnięte.
Pościel nie może być krochmalona, a osoba sprawująca opiekę powinna
zwrócić uwagę, czy chory nie leży na szwach, guzikach, okruszkach. Unikaj
kółek pod łokcie i pięty.
5. Dbaj o prawidłowe odżywianie
Trzeba pamiętać, że powstawaniu odleżyn sprzyja: niewłaściwa masa
ciała – wychudzenie, ogólne wyniszczenie (brak wystarczającej ilości tkanki
tłuszczowej powoduje wzrost nacisku powierzchniowego na skórę) lub znaczna
nadwaga, otyłość (zwiększa nacisk w tych miejscach, gdzie kość blisko sąsiaduje
Pacjent powinien się
dobrze i zdrowo odżywiać, pić jak najwięcej
wody i innych płynów.
ze skórą). Niedobory witamin (B12, C), niedobór białka, zaburzenia gospodarki
elektrolitowej (sód, potas), makro- i mikroelementów (Fe, Zn), konieczność
nieustannego żywienia pozajelitowego lub przez zgłębnik. Prawidłowe żywienie
człowieka polega na systematycznym dostarczaniu organizmowi potrzebnych
www.convatec.pl
7
składników odżywczych w postaci odpowiednio zaplanowanych i prawidłowo
przyrządzonych posiłków.
Białko to podstawowy materiał budulcowy. Zapotrzebowanie na białko
człowieka dorosłego wynosi przeciętnie około 70 g dziennie. Odpowiednia
podaż białka, witamin i soli mineralnych, kalorii i płynów zapobiegnie
wystąpieniu ujemnego bilansu azotowego, osłabieniu oraz odwodnieniu.
Cynk jest niezbędny do syntezy białek i procesów naprawczych, ale należy
go podawać jedynie osobom z potwierdzonym niedoborem, podobnie jak
żelazo. Witamina C jest niezbędna do syntezy kolagenu i należy ją podawać
w ilościach przekraczających podstawowe zapotrzebowanie. Według wyników
badań, witamina C podana w łącznej ilości 1 g na dobę przyspiesza gojenie.
Chorzy z odleżynami powinni otrzymywać wszystkie witaminy (witaminę A
– chroniącą skórę, oraz witaminę B2 – ułatwiającą „oddychanie komórkowe”)
i pierwiastki śladowe w ilościach podstawowych, a w razie stwierdzenia
niedokrwistości – należy zastosować odpowiednie leczenie. W żywieniu chorych
wskazane jest stosowanie gotowych produktów, kompletnych pod względem
odżywczym, do leczenia żywieniowego drogą przewodu pokarmowego np.
Nutrison® Standard, Nutrison® Energy Plus, Nutrison® Multi Fibre, Peptison®.
Wśród odżywek przemysłowych podawanych doustnie rozróżniamy Nutridrinki
o różnych smakach.
Innymi rodzajami odżywek w postaci proszku są: Nutrison® w proszku,
Pepti‑2000®, Fantomalt®, Protifar®. Można nimi wzbogacić dietę domową
i szpitalną, dodając je do zup, sosów i innych dań.
Przykład diety wysokobiałkowej
8
Śniadanie I
Kawa z mlekiem, pieczywo (bułka, chleb graham),
masło, chuda szynka, parówka, zielona sałata
Śniadanie II
Napój owocowo‑warzywny, twarożek
ze szczypiorkiem, serek homogenizowany
Obiad
Zupa pomidorowa z ryżem, pierś kurczaka, szpinak,
ćwikła z jabłkami, ziemniaki piure, mus owocowy
Podwieczorek
Galaretka z winogron z bitą śmietaną
Kolacja
Bawarka, pieczywo, ser biały, jabłko
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
Potrawy dozwolone i niedozwolone
w diecie pacjenta z odleżyną
Rodzaj potrawy
Dozwolone
Niedozwolone
Napoje
Słaba herbata, kawa z mlekiem,
mleko, sok owocowo‑warzywny
Napoje alkoholowe
Pieczywo
Chleb pszenny, graham,
lecytynowy, żytni
Dodatki
Masło, miód, dżem, ser
twarogowy, chuda szynka,
polędwica gotowana, ryby
wędzone
Tłuste sery, tłuste wędliny,
konserwy rybne i mięsne, boczek
i smalec
Zupy
Warzywne, owocowe, krupnik,
mleczne
Fasolowa, z kapustą, na tłustych
wywarach mięsnych
Dodatki do zup
Grzanki, bułka, kasze drobne,
makaron, ziemniaki, lane ciasto
Nasiona strączkowe
Potrawy mięsne
Mięsa gotowane, pieczone
i duszone w folii, budynie mięsne
i warzywne
Potrawy smażone, duszone,
pieczone w tradycyjny sposób
Potrawy półmięsne
Budynie z mięs, warzyw, kasz,
makaronów
Potrawy smażone
Potrawy z jaj
Jajka na miękko, jajecznica
na parze, lane ciasto
Potrawy smażone
Potrawy z ryb
Chude ryby w postaci gotowanej,
duszonej
Potrawy smażone
Potrawy z warzyw
Warzywa gotowane, surówki
drobno tarte
Potrawy z mąki
Makarony, lane ciasto, kluski,
ciasto biszkoptowe, półfrancuskie
Ciasto smażone
Sosy
Warzywne, owocowe, mleczne,
podprawiane zawiesiną mąki
i mleka
Na mocnych, tłustych wywarach
mięsnych
Potrawy z kasz
Kasze rozklejane drobne na
sypko, z dodatkiem owoców
i warzyw
Potrawy smażone
Desery
Kompoty, soki owocowe, kisiele,
galaretki, musy, herbatniki
Tłuste, z alkoholem
www.convatec.pl
9
6. Rehabilitacja
Należy ćwiczyć mięśnie
pacjenta.
Jeśli istnieje możliwość poprawy sprawności i ruchliwości pacjenta, jeśli są one
zgodne z ogólnymi celami terapii, należy rozpocząć działania rehabilitacyjne.
Stosuje się kilka rodzajów pobudzania do aktywności i zmniejszania ryzyka
wystąpienia odleżyn. Są to m.in.: cały zakres ćwiczeń aktywnych i biernych
ruchów, uruchamianie, fizykoterapia, trening fizyczny, ćwiczenia z obciążeniem,
itp. Programy powinny być zindywidualizowane dla każdego pacjenta, przy
czym dla większości osób właściwym celem jest utrzymywanie aktualnego
poziomu sprawności oraz zakresu ruchów.
Co sprzyja powstawaniu odleżyn?
10
1. Czynniki wewnętrzne (uzależnione od stanu zdrowia chorego):
Zaburzenia ze strony układu nerwowego: udary mózgu i uszkodzenia rdzenia
kręgowego objawiające się hemi-, para- lub tetraparezą, stwardnienie
rozsiane, stwardnienie zanikowe (SLA), demencja starcza, osłabienie
percepcji czuciowej, zaburzenia świadomości, stan nieprzytomności chorego.
Zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia: niedokrwistość wyrażająca
się zarówno znacznym spadkiem poziomu hemoglobiny, jak i spadkiem ilości
krwinek czerwonych, niskie ciśnienie krwi, choroby serca, uszkodzenie naczyń
obwodowych (miażdżyca, cukrzyca), mniejsza elastyczność naczyń krwionośnych.
Choroby układu oddechowego: przewlekłe stany zapalne oskrzeli i płuc,
astma, rozedma, gruźlica, mniejsza elastyczność żeber, słabsza wydolność
mięśni oddechowych, duszność mająca ujemny wpływ na procesy wentylacji
płuc, co w konsekwencji powoduje niedotlenienie tkanek organizmu.
Uogólnione obrzęki.
Choroby wymagające zastosowania leków z grupy sterydów, cytostatyków.
Radioterapia.
Zmniejszona odporność organizmu.
Zmiana pH skóry.
Infekcja bakteryjna.
Ograniczenie możliwości poruszania się oraz ograniczenie zakresu i siły ruchu
zmuszające do długotrwałego przebywania w pozycji leżącej lub siedzącej:
choroba reumatyczna,
choroba zwyrodnieniowa,
schorzenia ortopedyczne (złamania kości, m.in. z powodu osteoporozy).
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
Niewydolność krążenia i oddychania.
Zaburzona czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej (maceracja skóry
jest spowodowana nadmierną wilgotnością prowadzącą do rozmiękczania
skóry i zmniejszania jej odporności. Stan ten pojawia się w następstwie
wzmożonej potliwości, nietrzymania moczu lub stolca, występowania ran
z nasilonym sączeniem.
Stan skóry: procesy fizjologiczne zachodzące w skórze wraz z wiekiem,
m.in. zmniejszenie ilości tkanki podskórnej, obniżenie elastyczności skóry
i wrażliwości na bodźce bólowe.
Zaburzenia mikrokrążenia, m.in. na skutek zmian miażdżycowych, prowadzą
do zmian troficznych skóry.
Rodzaj skóry: skóra sucha jest szczególnie narażona na uszkodzenia,
skóra bibułkowata, która występuje u ludzi w podeszłym wieku jest bardzo
podatna na uszkodzenia z powodu braku elastyczności.
Płeć: kobiety są dwa razy bardziej podatne na odleżyny niż mężczyźni.
Wiek i poziom umysłowy pacjenta: osoby w wieku podeszłym często mają
trudności z wyrażaniem swoich potrzeb, mogą nie być świadome swego
położenia. Zagrożenie wystąpienia odleżyn postępuje z wiekiem.
Masa ciała (budowa ciała): nadwaga ma wpływ na zwiększenie ucisku
w tych miejscach, gdzie kość jest położona pod cienką warstwą tkanki
– takim miejscem u chorych unieruchomionych w łóżku jest pięta
i kość krzyżowa, a u chorych leżących pośladki. Ucisk na tkankę może
powodować utrudnienie przepływu krwi. U chorych z niedowagą
brak odpowiedniej ilości tkanki powoduje wzmożenie nacisku
powierzchniowego.
Stan psychiczny chorego (np. depresja) ma wpływ na nieprzestrzeganie
przez niego zaleceń odnośnie pielęgnacji skóry.
2. C
zynniki zewnętrzne (niezależne od kondycji pacjenta; uwarunkowane
otoczeniem):
Temperatura otoczenia (zbyt niska lub wysoka).
Niewłaściwa bielizna i pościel (szorstka, sfałdowania pościeli).
Pozostawienie chorego w wilgotnej lub mokrej pościeli (otarcia naskórka
i jego maceracja).
Zaopatrzenie ortopedyczne.
Leki (przeciwbólowe, uspokajające, psychotropowe, sterydy).
Zakażenie – otarcia lub skaleczenia skóry stanowią wrota dla bakterii.
Nikotynizm – zarówno palenie, jak i wdychanie dymu nikotynowego nie
tylko podnosi ryzyko raka płuc i jest przyczyną wielu schorzeń sercowych,
ale powoduje także zmiany chorobowe naczyń krwionośnych prowadzące
do miażdżycy tętnic.
www.convatec.pl
11
3. Wczesne objawy powstania odleżyn
Objawy, jakie może zaobserwować sam pacjent, to:
1. zaczerwienienie skóry znikające po usunięciu ucisku,
2. zaczerwienienie skóry nieznikające po ucisku,
3. pęcherze naskórka,
4. otarcie naskórka.
W przypadku zmian w okolicy kulszowej wczesne objawy to:
1. niewielkie podwyższenie temperatury, które może wystąpić w każdym
przypadku,
2. niewielkie zgrubienie,
3. zaczerwienienie,
4. obrzmienie.
Klasyfikacja odleżyn według Torrance’a
Stopień
odleżyny
Opis odleżyny
Stopień I
Blednące zaczerwienie – reaktywne przekrwienie
i zaczerwienienie jako reakcja na działające ciśnienie.
Lekki ucisk palcem powoduje zblednięcie zaczerwienienia,
co wskazuje, że mikrokrążenie nie jest uszkodzone.
Stopień II
Nieblednące zaczerwienienie – rumień się utrzymuje
pomimo ucisku palcem. Spowodowane jest to
uszkodzeniem mikrokrążenia, zapaleniem i obrzękiem
tkanek. Może pojawić się powierzchniowy obrzęk,
uszkodzenie naskórka i pęcherze. Zwykle objawom tym
towarzyszy ból.
Stopień III
Uszkodzenie pełnej grubości skóry do granicy z tkanką
podskórną. Brzegi rany są dobrze odgraniczone, otoczone
obrzękiem i rumieniem. Dno rany jest wypełnione
czerwoną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających
się tkanek.
Stopień IV
Uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną.
Martwica tkanki tłuszczowej jest spowodowana zapaleniem
i zakrzepicą małych naczyń. Brzeg odleżyny jest zwykle
dobrze odgraniczony, lecz martwica może dotykać tkanek
otaczających. Dno może być pokryte czarną martwicą.
Stopień V
Zaawansowana martwica sięga do powięzi i mięśni.
Zniszczenie może także obejmować stawy i kości. Powstają
jamy, mogące łączyć się ze sobą. W ranie znajdują się
czarno‑brązowe masy rozpadających się tkanek.
12
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
Leczenie odleżyn
Leczenie odleżyn jest procesem trudnym i długotrwałym.
Dla personelu opiekującego się pacjentem oznacza
to konieczność opracowania kompleksowego planu
opieki, jego monitorowania, a jeśli zajdzie taka
potrzeba – wprowadzenia zmian w leczeniu.
Aby osiągnąć cele terapii zachowawczej, należy:
usunąć dalszy nacisk na zagrożony obszar
zachować zdrową skórę i zdrowe tkanki w otoczeniu
zmiany
usunąć tkanki martwicze z użyciem opatrunków,
np. opatrunki dynamiczne, hydrożele
zapobiegać zakażeniom i wspierać ich leczenie
nie dopuszczać do uszkodzeń nowo powstałej
ziarniny i nowo tworzonej skóry
Postęp w gojeniu rany zapewnia dołączenie do leczenia
miejscowego terapii schorzeń towarzyszących:
uzupełnienie niedoborów pokarmow ych,
szczególnie białka
wyrównanie niedokrwistości
kontrola cukrzycy
uzupełnienie niedoborów witamin i mikroelementów
stała kontrola bólu
stosowanie antybiotyków w celu uniknięcia
ogólnego zakażenia
Niezwykle ważne są również działania rehabilitanta lub
terapeuty, które przyspieszają ziarninowanie i gojenie
się rany. Te działania to przede wszystkim:
zwiększenie codziennej aktywności
rehabilitacja ruchowa
bierna i czynna rehabilitacja kończyn, drenaż
limfatyczny
ćwiczenia w przypadku niewydolności krążenia
i niewydolności oddechowej
Niezwykle skuteczną metodą leczenia miejscowego
odleżyn jest zastosowanie nowoczesnych opatrunków.
Nowoczesne, aktywne opatrunki nowej generacji
umożliwiają skuteczne leczenie odleżyn różnych
stopni. Opatrunki aktywne spełniają wymogi
nowoczesnej koncepcji leczenia ran w środowisku
www.convatec.pl
W celu uzyskania stabilnej
pozycji pacjenta, używać
poduszek i podgłówków. Nie
używać podkładek o spiralnych
(nieregularnych) kształtach.
30°
kość ogonowa
ie należy układać pacjenta na
N
biodrze ani bezpośrednio na
zranionym obszarze
ciała (jeśli pacjent ma ranę).
Należy utrzymywać wezgłowie
łóżka w możliwie najniższej
pozycji, chyba że zalecenie
lekarskie lub pielęgniarskie
jest inne.
rzy unoszeniu pacjenta
P
należy używać wyciągu (trapez
na bloczkach nad łóżkiem)
albo robić to przy użyciu
prześcieradła.
kładać pacjenta w taki
U
sposób, aby łagodzić nacisk
na wypukłe części ciała (kości).
13
14
wilgotnym Wintera, która polega na zamknięciu rany odleżynowej za
pomocą specjalnego, półprzepuszczalnego i pochłaniającego nadmiar
wysięku opatrunku, co powoduje przyspieszenie leczenia aż o 50%.
Współcześnie stosuje się nowoczesne opatrunki wykonane z biologicznych,
półsyntetycznych i syntetycznych materiałów, które spełniają wszystkie poniżej
podane funkcje:
1.Utrzymują wysoką wilgotność na powierzchni rany. Wilgotne środowisko
jest idealne dla gojenia się ran, ponieważ pozwala na migracje komórek,
a podczas wymiany opatrunku nie powoduje zerwania czy uszkodzenia
nowo powstałych tkanek.
2. Wytwarzają lekko kwaśny odczyn pod opatrunkiem, hamujący wzrost
wielu patogennych bakterii, ograniczając w ten sposób ryzyko infekcji.
3. Stymulują aktywność enzymów litycznych, rozpuszczających uszkodzone
i martwe tkanki.
4. Pobudzają angiogenezę i proces ziarninowania.
5. Nie przylegają bezpośrednio do rany.
6. Usuwają nadmiar wysięku i toksyczne cząsteczki.
7. Mogą być długo utrzymywane na ranie.
8. Pozwalają na swobodne parowanie z powierzchni i na przenikanie gazów.
9. Są wodoodporne.
10.Stanowią barierę dla drobnoustrojów.
11. Izolują ranę termicznie, powodując utrzymanie jej temperatury zbliżonej
do temperatury ciała.
12.Zmniejszają (łagodzą) ból samej rany. Dzieje się tak, ponieważ
– przy zmniejszonej prężności tlenu (hipoksja) – zmniejsza się produkcja
prostaglandyny E2, która jest odpowiedzialna za uwrażliwianie zakończeń
nerwowych na bodźce bólowe. W wilgotnym środowisku stymulacja
zakończeń nerwowych jest znacznie słabsza. Opatrunek działa jako
mechanizm osłonowy przed tarciem i innymi siłami działającymi na ranę.
13.Są nietoksyczne i nie powodują alergii.
14.Są odporne na uszkodzenia.
15.Dostępne są w różnych rozmiarach i kształtach, co umożliwia dowolny
wybór wielkości opatrunku.
16.Są łatwe do założenia i usunięcia.
17. Opatrunki zakładane na rany z dużym wysiękiem pochłaniają całkowicie
ten wysięk. W związku z tym pod powierzchnią opatrunku pojawia się
pęcherz. Jest to zjawisko normalne i opatrunek należy pozostawić na
ranie odleżynowej, nie odklejać go i nie zaglądać pod niego. Opatrunek
należy zmienić, jeśli pęcherz pod opatrunkiem zbliży się na odległość
mniejszą niż 2 cm od brzegu opatrunku lub gdy pojawi się wyciek spod
opatrunku.
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
18.Niektóre opatrunki, np. Granuflex Signal®, posiadają unikalny sygnalizator
(zielona, przerywana linia na powierzchni opatrunku), który wskazuje
właściwy moment zmiany opatrunku.
19.Opatrunek może pozostać na miejscu maksymalnie przez 7 dni.
Rodzaje opatrunków
Produkowane obecnie na świecie nowoczesne opatrunki stosowane w leczeniu
odleżyn można podzielić na 8 (głównych) grup:
1. H ydrokoloidy, np.: Granuflex ®, Granuflex ® Extra Thin, Granuflex ®
Bordered, Granuflex® Pasta (ConvaTec) – są to aktywne, nieprzepuszczalne
dla wody opatrunki w postaci płytek lub pasty. Dzięki swoim właściwościom
utrzymują wilgotne środowisko, idealne dla prawidłowego gojenia się
odleżyn. Hydrokoloidy utrzymują idealną wilgotność środowiska, aktywują
autolityczne oczyszczanie rany, zmniejszają ból w ranie. Również zmiana
opatrunków jest praktycznie bezbolesna dla pacjenta. Dzięki obniżeniu
pH w ranie hydrokoloidy hamują rozwój bakterii. Opatrunki te zmienia się
w zależności od potrzeb, co 1-7 dni. Stosujemy je do leczenia odleżyn II,
III, IV stopnia z umiarkowanym lub dużym wysiękiem.
2. O patrunki Hydrofiber®, np. AQUACEL® (ConvaTec) – mechanizm
działania opatrunków Hydrofiber® polega na natychmiastowej, pionowej
absorbcji płynu wysiękowego bezpośrednio do wnętrza struktury włókna.
Objętość pochłoniętego wysięku jest bardzo duża, a dzięki temu, że jest
on „zamykany” w strukturze opatrunku i nie kontaktuje się z otaczającą
skórą, znacznie zminimalizowane jest ryzyko jej maceracji i podrażnienia.
W kontakcie z wysiękiem z rany suchy opatrunek Hydrofiber® szybko ulega
przemianie w spójny, miękki i przejrzysty żel, dokładnie wypełniający
ranę, dostosowując się do kształtu jej powierzchni, utrzymując wilgotne
(i w temperaturze ciała) środowisko optymalne dla procesów gojenia ran
odleżynowych. Opatrunek pochłania do 25 razy więcej wysięku
niż waży i jest to zdecydowanie najwięcej ze wszystkich dotychczas
produkowanych opatrunków. Unikalną cechą tego opatrunku jest sekwestracja
bakterii chorobotwórczych, które mogą wywołać zakażenie rany. Bakterie
izolowane są między pęczniejącymi włóknami opatrunku. Dzięki temu
opatrunki Hydrofiber® mogą być stosowane w leczeniu ran skolonizowanych
przez bakterie, ran zagrożonych rozwojem infekcji.
3. H
ydrożele, np. GranuGel® (ConvaTec) – są to opatrunki, które mają
zdolność pochłaniania dużej ilości wysięku. Utrzymują wysoką wilgotność
rany, pozwalają na niezakłócony rozrost i migrację komórek. Hydrożele
(żele) posiadają również właściwości oczyszczające. Powodując uwodnienie
www.convatec.pl
15
16
tkanki martwiczej, ułatwiają procesy naturalnej autolizy, czyli rozpuszczania
tkanki martwiczej. Hydrożele stosujemy do leczenia płaskich lub o niewielkiej
głębokości odleżyn II, III i czasami IV stopnia. W jamie odleżynowej żel może
pozostawać do 3 dni, wymienia się go po osiągnięciu zdolności chłonnych
przez opatrunek zewnętrzny, przepłukując ranę 0,9% NaCl.
4. Półprzepuszczalne, błony poliuretanowe, np.: Opsite®, Tegaderm® (3M),
Bioclusive® (Johnson & Johnson), Hydrofilm® (Hartmann) – są to cienkie,
elastyczne błony dobrze przylegające do rany, nieposiadające dużych
właściwościach pochłaniających. Struktura błony pozwala na swobodne
parowanie z powierzchni rany, natomiast nie przepuszcza wody i bakterii.
Parowanie jest jednak zawsze mniejsze niż utrata płynu przez uszkodzone
tkanki, przez co pod opatrunkiem panuje duża wilgotność. Przezroczysta
powierzchnia błony pozwala na obserwację gojenia.
5. Dekstranomery, np.: Acudex® (Polfa Kutno), Debrisan® (Pharmacia),
Iodosorb® 0,9% (Perstorp Pharma) – są to opatrunki zbudowane z małych,
sferycznych ziarenek polisacharydów, które w kontakcie z wysiękiem formułują
żel. Duże molekuły i bakterie są usuwane z rany między przestrzeniami
utworzonymi przez ziarenka opatrunku. Stosowane są do leczenia dużych,
głębokich i zainfekowanych odleżyn. Działają skutecznie przez 24‑48 godzin.
Czysta, ziarninująca rana powstaje po około 8‑12 dniach. Opatrunki te
służą do leczenia głębokich odleżyn IV i V stopnia, mocno wydzielających,
zawierających martwicę.
6. H ydropolimerowe np. Combiderm ® (ConvaTec) – opatrunek
hydropolimerowy z hydrokoloidowym obramowaniem; tworzy wilgotne
środowisko gojenia rany, pochłania duże ilości wysięku, stosowany do
leczenia ran przewlekłych.
7. O
patrunki poliuretanowe, np.: Allevyn® (Smith & Nephew), Lyofoam® A,
Lyofoam® C-seton, Perma® Foam (Hartmann) – mogą mieć postać miękkiej,
elastycznej pianki, która ma strukturę wielu komórek powietrznych, płytek lub
gąbek. Zbudowane są z poliuretanu. Mają duże właściwości pochłaniające,
izolacyjne i oczyszczające. Są przepuszczalne dla powietrza i utrzymują wysoką
wilgotność między raną a opatrunkiem. Opatrunki te, w postaci płytek, stosuje
się do leczenia obficie wydzielających odleżyn II, III lub IV stopnia. Opatrunek
doskonale usuwa miękkie, martwicze tkanki. Na ranie utrzymuje się 1-5 dni.
8. O
patrunki alginianowe, np. Kaltostat® (ConvaTec) – są to opatrunki
z naturalnych polisacharydów otrzymywanych z glonów morskich, które
mają duże właściwości pochłaniające – w kontakcie z wysiękiem tworzy się
żelowo-włóknista powłoka. Dodatkowo w ranach krwawiących opatrunki te
tworzą macierz (zwiększona koncentracja wapnia na powierzchni rany), która
przyspiesza proces krzepnięcia krwi, hamując krwawienie. Są to opatrunki
o bardzo dużych właściwościach pochłaniających, absorbują 20 razy więcej
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
płynu niż wynosi ich ciężar własny. Dlatego wymagają rzadszej wymiany.
Opatrunki te stosujemy do czystych, wydzielających, płaskich odleżyn II,
III, IV stopnia. Jamy odleżynowe w V stopniu wypełniamy opatrunkami
w postaci sznura lub tamponu. Nie powinny one być stosowane na odleżyny
suche lub z objawami zakażenia. Można je zastosować do leczenia odleżyn
w każdym stopniu zaawansowania.
Coraz większą rolę odgrywają opatrunki złożone, takie jak
AQUACEL® Ag (ConvaTec). Stanowią ważną grupę opatrunków złożonych
przeciwdrobnoustrojowych (np. opatrunki Hydrofiber® ze srebrem). Stosowane
są w leczeniu ran zakażonych: owrzodzeń podudzi, odleżyn, owrzodzeń
w przebiegu stopy cukrzycowej, oparzeń. Opatrunek Hydrofiber® ze srebrem
wykazuje aktywność przeciwbakteryjną przez okres 14 dni. Należy go
umocować w ranie za pomocą gazy i bandaża. Innym rodzajem opatrunków
złożonych są opatrunki zawierające aktywowany węgiel zdolny do pochłaniania
mikroorganizmów. Dzięki zawartości srebra działają bakteriobójczo i powodują
eliminację nieprzyjemnego zapachu. Pielęgniarka powinna znać właściwości tych
opatrunków, aby wiedzieć, który z nich w danej sytuacji klinicznej zastosować.
Obecnie zwraca się również uwagę na takie cechy, jak: postać i wielkość
opatrunku, jego oporność na uszkodzenia, zdolność do pochłaniania wysięku.
Istotne jest, jak długo opatrunek utrzymuje się na ranie, czy jest łatwy w użyciu.
Nie bez znaczenia pozostaje także przystępna cena.
Opatrunki aktywne firmy ConvaTec Opatrunek
Opatrunki nierefundowane
Rozmiar
Opłata pacjenta
zł/1 szt.
2 cm x 45 cm
25,00
5 cm x 5 cm
2 cm x 45 cm
11,30
29,00
10 cm x 10 cm
14 cm x 14 cm
20 cm x 20 cm
8,59
16,32
32,74
20 cm x 30 cm
54,48
15 cm x 18 cm
33,80
5 cm x 10 cm
5 cm x 20 cm
6,11
11,36
5 cm x 5 cm
3,14
17
www.convatec.pl
Opatrunki aktywne firmy ConvaTec Opatrunki refundowane*
Rozmiar
Opłata pacjenta
zł/1 szt.
5 cm x 5 cm
10 cm x 10 cm
15 cm x 15 cm
10 cm x 10 cm
15 cm x 15 cm
20 cm x 30 cm
1,48
4,89
7,93
8,61
14,65
36,92
10 cm x 10 cm
14 cm x 14 cm
2,49
5,69
10 cm x 10 cm
15 cm x 15 cm
15 cm x 20 cm
20 cm x 20 cm
3,14
4,90
8,73
9,74
na piętę
18,5 cm x 19,5 cm
7,48
na kość krzyżową
20 cm x 22,5 cm
7,64
Opatrunek
**
**
nieprzylepny
przylepny
przylepny na piętę
10,69
15 g (tuba)
12,86
7,5 cm x 7,5 cm
10 cm x 10 cm
15 cm x 15 cm
6 cm x 6 cm
10 cm x 10 cm
10 cm x 13 cm
15 cm x 15 cm
4,50
5,55
6,75
4,86
9,78
12,80
12,41
7,5 cm x 12 cm
10 cm x 20 cm
2,89
6,46
7,5 cm x 7,5 cm
11 cm x 11 cm
15 cm x 15 cm
20 cm x 20 cm
10 cm x 10 cm
14 cm x 14 cm
19 cm x 19 cm
22 cm x 22 cm
4,28
6,09
10,38
8,33
6,53
11,47
26,84
24,58
18,5 cm x 20,5 cm
18,40
21 cm x 25 cm
22,93
przylepny na
kość krzyżową
18
30 g (tuba)
*O
patrunki ConvaTec znajdują się na liście wyrobów medycznych dostępnych za odpłatnością 30% dla pacjentów z przewlekłym
owrzodzeniem. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2011 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków
spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 stycznia 2012 r.
** Cena tych produktów powinna zostać poprawiona (obniżona) z datą nowego Obwieszczenia, planowanego na 15.01.2012 r.
Bezpłatna linia informacyjna: 800 120 093
www.convatec.pl
1
1
2
2
2
1
ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa
®/TM oznaczają zarejestrowane znaki towarowe ConvaTec Inc., Prawa autorskie – © 2011 ConvaTec.
Piśmiennictwo:
1. Van Rijswijk. Ingredient-based wound dressing classification. JOWC 15: 1; 2006.
2. World Union of Healing Societies (WUWHS) Principles of best practice: Wound Exudate and the role of dressings: A consensus document. London MEP Ltd. 2007.