40 lat płyt warstwowych w Polsce (1974-2014)

40 lat płyt warstwowych w Polsce (1974-2014)

NOWOCZESNE HALE 3/14
| TECHNIKI I TECHNOLOGIE
Tadeusz Markiton
konstruktor
40 lat płyt warstwowych
w Polsce (1974-2014)
Na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku, za sprawą coraz doskonalszych
technologii seryjnego wytwarzania, rozpoczęła się wielka światowa
kariera płyt warstwowych. W Polsce płyty warstwowe produkujemy już
od 40 lat. Nie mamy się czego wstydzić: już w 1974 roku
w Obornikach Wielkopolskich uruchomiono linię produkcyjną pierwszych
polskich płyt warstwowych z rdzeniem z poliuretanu: PW8/B. Od tej daty
rozpoczyna się historia nowoczesnej lekkiej obudowy w Polsce.
„Płyta obornicka”
Fot. 1. Pawilon handlowy z płyt PW8/B-Sc-1 (koniec
lat 70.)
Fot. 2. Montaż domku fińskiego (za www.etnograficzna.pl)
32
Fabryka Lekkich Elementów Obudowy
Hal Przemysłowych w Budowie FABEL została powołana w 1971 r.; trzy
lata później opuściły ją pierwsze płyty
PW8/W, a w 1975 r. została włączona
do kombinatu Metalplast. Potocznie mówiono o niej „Metalplast Oborniki” – nazwa ta szybko weszła do slangu budowlanego. Zakład produkcyjny, z technologią
i maszynami niemieckiej firmy Hennecke, należał wówczas do najnowocześniejszych w Europie. Przy pracy w systemie
3-zmianowym pozwalał na wyprodukowanie 800 tys. m2 płyt warstwowych
PW8/B. Kolejna linia wytwórcza, o podobnej wydajności, uruchomiona została
w 1976 r. Produkowano 3 typy płyt:
• PW8/B-U1 (grubość standardowa:
60 mm, na życzenie: 80 mm i 100 mm,
płyta uniwersalna),
• PW8/B-U2 (grubość standardowa:
90 mm, na życzenie: 150 mm i 180 mm,
płyta uniwersalna),
• PW8/B-Sc-1 (grubość standardowa:
90 mm, na życzenie 80 mm i 100 mm,
płyta ścienna).
Termin „płyta obornicka”, jak popularnie
nazywano PW8/B, stał się u nas synoni-
mem płyt warstwowych w ogóle, niezależnie od producenta – wystarczy wpisać
to hasło w wyszukiwarce...
Uruchomienie produkcji płyt warstwowych w ówczesnej Polsce było wydarzeniem bez precedensu: tylko idąca własną
drogą do socjalizmu Jugosławia podjęła
niemal równocześnie z nami produkcję
płyt z rdzeniem poliuretanowym (1974
r., firma Trimo, obecnie Słowenia); o próbach podejmowanych w innych krajach
RWPG nic nie wiadomo.
Nowoczesne technologie rodem z państw
zachodnich miały utrudniony dostęp
do bloku państw socjalistycznych. Bariera
ekonomiczna, którą stwarzały kosmiczne
przeliczniki dewizowe, była poważnym
problemem, ale zaciągnięte wówczas kredyty zaowocowały wielkimi inwestycjami
– fabryka płyt warstwowych w Obornikach była jedną z najciekawszych.
Początkowo wszystkie komponenty
do produkcji płyt sprowadzano z zachodu.
Dostarczająca technologię firma Hennecke należała do koncernu Bayer – wynalazcy oraz czołowego producenta poliuretanów stanowiących w formie spienionej
rdzeń płyt warstwowych. Blacha, z której
wykonano pierwsze płyty PW8/B, rów-
TECHNIKI I TECHNOLOGIE | NOWOCZESNE HALE 3/14
nież pochodziła z importu. Już w 1976
roku problem wsadu na okładziny został
rozwiązany: w świętochłowickiej Hucie
Florian otwarto nowoczesny Wydział
Blach Pokrywanych, z liniami ocynkowania ciągłego metodą Sędzimira oraz
powlekania organicznego metodą Coil-Coating. Podjęto produkcję całego asortymentu blach powlekanych, z których
część na miejscu przetwarzano na „trapezy” i kasety ścienne. Blachy przeznaczone
do produkcji płyt warstwowych pokrywano na odwrotnej stronie warstwą specjalnego lakieru „pod piankę”, zwiększającego adhezyjność spienionego poliuretanu.
Wsad w postaci taśm z blachy „czarnej”
dostarczała Huta im. Lenina.
Nie zapomniano o obróbkach blacharskich: zarówno w Obornikach, jak
i w Hucie Florian powstały nowoczesne
wydziały przetwórstwa blach wyposażone
w giętarki umożliwiające wykonywanie
profili o długości do 6 m i niespotykanej
dotychczas precyzji. Dzięki temu uzyskano kompletny system lekkiej obudowy
na światowym poziomie. W latach 80.
rozpoczęto produkcję płyt chłodniczych.
Lata 90. to nowe realia gospodarcze,
a wraz z nimi początki prywatyzacji firmy.
W roku 1997 w obornickim Metalplaście
uruchomiono kolejną linię produkcyjną,
sięgając, podobnie jak 23 lata wcześniej,
po najnowszą światową technologię.
Odtąd sztandarowym produktem stała
się seria nazwana „Isotherm”, w której
znalazły się różne rodzaje płyt z rdzeniem z poliuretanu, wełny mineralnej
oraz styropianu. Od 2005 r. zakład wraz
z Metalplast Holding wchodzi w skład
koncernu Ruukki, a dzięki ogromnemu
doświadczeniu ciągle jest jednym z liderów lekkiej obudowy.
Krótka historia płyt warstwowych
w Polsce…
Płyty serii PW8/W były pierwszymi
polskimi płytami warstwowymi w okładzinach metalowych produkowanymi
w sposób ciągły. Jednakże już na początku lat 60. eksperymentowano z materiałami konkurencyjnymi do powszechnie
stosowanych prefabrykatów betonowych.
Były to płyty warstwowe z okładzinami
z materiałów drewnopochodnych (np.
sklejka) lub azbestowo-cementowych,
czasem z dodatkowym metalowym
użebrowaniem. Wypełnieniem był styropian lub wełna mineralna (żużlowa).
Produkcję płyt z okładzinami metalowymi uruchomiono w 1968 r. w zakładach
Montomet w Piekarach Śląskich. Były
to elementy wykonane z dwu warstw
blachy trapezowej lub falistej połączonych profilami dystansowymi, wypełnione styropianem albo wełną mineralną,
znacznie jednak odbiegające budową
i kształtem od płyt dziś stosowanych.
Próby te odzwierciedlają wzrastające zainteresowanie lekką obudową zarówno
wśród projektantów i wykonawców, jak
i decydentów.
W 1972 roku przy ITB powstał Zakład
Badań Lekkich Przegród, którego wkładu jako patrona i koordynatora rozwoju
lekkiej obudowy w Polsce nie można
pominąć. Lata 1974-1990 należą już
bezspornie do Metalplastu i jego „płyt
obornickich”.
Od roku 1990, wraz ze zmianą ustroju
i nastaniem gospodarki rynkowej, zaczął
się rozkwit budownictwa lekkiego. Wielka liczba wznoszonych w tym czasie hal
hipermarketów i hurtowni generowała
popyt na płyty warstwowe. Powstały firreklama
33
NOWOCZESNE HALE 3/14
| TECHNIKI I TECHNOLOGIE
Rys. 1. Rodzaje płyt warstwowych PW8/B
my konkurencyjne dla Metalplastu, produkujące początkowo płyty z rdzeniem
styropianowym, by pod koniec dekady
proponować również wyroby z wełną
mineralną. Na rynku zaczęli pojawiać
się renomowani producenci z Zachodu,
część z nich uruchomiła w Polsce zakłady produkcyjne. Linie do produkcji płyt
warstwowych pojawiły się u większości
wytwórców blach trapezowych.
Obecnie działa u nas co najmniej kilkanaście firm produkujących płyty warstwowe,
o łącznej mocy przerobowej kilkunastu
mln m2 rocznie.
…I na świecie
Pomysł wzięto z natury: plaster miodu.
Uważa się (opracowania anglojęzyczne),
że pierwsze zastosowanie płyt warstwowych miało miejsce podczas II wojny
w lotnictwie: był to samolot bojowy
Mosquito. Jego poszycie wykonano
z równoległych płyt sklejki, pomiędzy
którymi umieszczono rdzeń z drewna balsa. Wymienia się też kapsułę księżycowego statku kosmicznego Apollo (1969 r.),
w którego poszyciu zastosowano metalowe płyty warstwowe z metalowym rdzeniem w kształcie plastra miodu. Źródła
europejskie wspominają nieśmiało, że już
w roku 1915 Hugo Junkers stosował takie właśnie, metalowe płyty warstwowe
w swoim eksperymentalnym samolocie.
Obecnie płyty warstwowe o strukturze
plastra miodu nie są powszechnie stosowane w budownictwie, choć taki rdzeń
używany jest np. przy produkcji drzwi.
Jednym z prekursorów budowlanych płyt
warstwowych na terenie Europy mógł być
tzw. domek fiński. Była to konstrukcja
o budowie modułowej, wykonana z drewnianych, ocieplonych płyt, która pozwalała dorosłemu mężczyźnie wraz z dwoma
Fot. 4. Trimo ArtMe (za www.trimo.pl)
Fot. 3. Kingspan AWP flex (z prospektu firmy
Kingspan)
34
Fot. 5. Euro Panels BD (ze strony europanels.pl)
Fot. 6. Kingspan KingBrick (z prospektu firmy
Kingspan)
pomocnikami w czasie nie dłuższym niż dwa tygodnie zmontować cały dom. W ramach reparacji wojennych domki takie
trafiały z Finlandii do Związku Radzieckiego, który płacił nam
nimi za węgiel. Po wynalezieniu poliuretanu (OTTO Bayer,
1930 r., forma spieniona później) i styropianu (1950 r. – BASF)
rozpoczęto prace badawcze nad zastosowaniem tych materiałów o niespotykanych dotąd właściwościach termoizolacyjnych.
Wykorzystano je w przemyśle AGD i chłodnictwie. Eksperymentowano nad łączeniem ich z różnymi, także metalowymi,
okładzinami. Pozostało tylko opracować technologię wytwarzania ciągłego – i tak powstała nowoczesna płyta warstwowa.
reklama
TECHNIKI I TECHNOLOGIE | NOWOCZESNE HALE 3/14
Płyty warstwowe współcześnie
Wyroby standardowe oferowane przez większość producentów
charakteryzują wysoka estetyka wykonania i zewnętrzne podobieństwo. Różnice występują w nośności, na którą ma wpływ
wiele czynników, takich jak: grubość użytych blach, jakość materiałów i trwałość zespolenia płyt.
Ostatnio obserwuje się dynamiczny rozwój produktów niestandardowych, znacznie wykraczających poza dotychczasowe
schematy. Oprócz ogromnej palety nowych barw i powłok, nowych rodzajów profilacji (np. falista), możliwości swobodnego
kształtowania płyt (np. w formie łuku) i bogactwa elementów
wykończeniowych (m.in.: zaokrąglone narożniki) pojawiły się
rozwiązania zarezerwowane dotychczas dla zupełnie innych
technologii. Oto niektóre z nich:
• płyty dachowe o wysokiej nośności (rozpiętość podpór do 6 m),
umożliwiające pracę tarczową dachu (Kingspan X-dek),
pozwalające na zastosowanie różnego rodzaju powłok zewnętrznych: bitumicznnych, foli PCV, paneli dachowych
łączonych na „rąbek” itd.;
• płyty dachowe z warstwą zewnętrzną w formie blachodachówki (np. Kingspan KS1000 RT, Euro Panels BD), produkowane z myślą o pawilonach handlowych i budownictwie
mieszkaniowym;
• płyty przełamujące schemat „modularności” obudowy (Kingspan AWP flex);
• płyty ścienne w formie eleganckiego kasetonu elewacyjnego
(Kingspan OPTIMO, TRIMO Qbiss One);
• płyty z wykończeniem materiałami ceramicznymi (Kingspan Thermatile) lub imitującym fasadę z cegły, kamienia
lub drewna (Kingspan KingBrick);
• fabrycznie wytłoczone wykończenie płyt imitujące graffiti
(TRIMO ArtMe Facade Design).
„40 lat minęło jak jeden dzień…” – na koniec chciałoby się zanucić piosenkę z popularnego serialu, zresztą rówieśnika płyt
obornickich. Płyty warstwowe owszem, weszły w wiek dojrzały,
ale tak całkiem po ludzku to... najlepsze dopiero przed nimi! 
Piśmiennictwo
1. Lekka obudowa. „Inżynieria i Budownictwo”, 8/9-1973.
2. Korycki O., Mateja K.: Lekkie ściany osłonowe i przekrycia dachowe – przegląd rozwiązań stosowanych w Polsce do 1990 r. Materiały z XV Ogólnopolskiej Konferencji „Warsztat pracy projektanta”,
Ustroń, 23-26 lutego 2000 r.
3. Lightweight Sandwich Construction. Ed. by J.M. Davies, Blackwell
Science, 2001.
4. History of Sandwich Construction and Honeycombs. www.econhp.de.
5. Materiały firm: Metalplast, Ruukki, Kingspan, Trimo, EuroPanels.
35