KRÓTKO O PROGRAMACH-czy autorski, znaczy - Hektor

AGNIESZKA WEINER
UMCS LUBLIN
„MUZYKA” W ZINTEGROWANYCH OFERTACH PROGRAMOWYCH STUDIUM PORÓWNAWCZE
Do ważnych zmian jakie przyniosła ostatnia reforma oświaty należy decentralizacja
oferty programowej. Ministerstwo Edukacji Narodowej dopuściło do użytku szkolnego wiele
programów1. Warunkiem akceptacji pozostaje
zgodność z wymaganiami podstawy
programowej 2. W tej wygodnej na pozór sytuacji zrodziło się ważne dla praktyków pytanie,
czy wszystkie publikowane programy są jednakowo warte polecenia?
Postaram się rozważyć ten problem w odniesieniu do wybranych pozycji przeznaczonych dla
I etapu kształcenia
KRÓTKO O PROGRAMACH-czy autorski, znaczy lepszy?
Spojrzenie na dziecko jako spójną, zintegrowaną całość zakłada stworzenie
adekwatnych programów kształcenia. Ich podstawy sięgają psychologii holistycznej.
Programy eksperientalne, a wśród nich zintegrowane, nastawione są na stymulację
harmonijnego rozwoju wszystkich sfer osobowości, przy czym osobowość traktowana jest jak
niepodzielna całość.
W programach zintegrowanych brak więc podziału na przedmioty, treści kształcenia
skoncentrowane są wokół ważnych dla dziecka problemów. Analizuje się je z różnych
punktów widzenia w sposób sprzyjający aktywizacji. Proces kształcenia realizowany jest
w formie ośrodków, jedno- lub kilkudniowych (o czasie trwania decyduje nauczyciel). Do
ośrodków dobierana jest treść z różnych rodzajów edukacji (polonistycznej, matematycznej,
środowiskowej, fizyczno-zdrowotnej, muzycznej, plastyczno-technicznej). W związku z taką
organizacją procesu nauczania – uczenia się, programy zintegrowane mają charakter ramowy,
nauczycielowi pozostawiając dobór treści, zakres tematyki i czas realizacji.
W roku 2001 dopuszczonych programów z zakresu zintegrowanej edukacji było 37, obecnie ich liczba
zwiększyła się znacznie.
2
Podstawy programowe – „zasadniczy akt prawny regulujący działania edukacyjne”, zatwierdzone do użytku
szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej. F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Impuls, Kraków
2001, s.123.
1
1
W obecnej sytuacji szkolnej podstawa programowa stanowi punkt wyjścia do
opracowywania przez specjalistów (nie tylko naukowców, ale także nauczycieli praktyków)
programów nauczania. Tworzenie programów autorskich ma bezpośredni związek
z decentralizacją systemu kształcenia. Jest zadaniem trudnym, wymagającym odpowiedniego
przygotowania z zakresu wielu dziedzin (przede wszystkim z dziedziny programów
kształcenia). Autor programu odpowiada za jego strukturę, zawarte w nim cele, materiał
nauczania, procedury osiągania celów, metody pracy i pomiar osiągnięć. Ponadto oczekuje się
nowatorstwa ( w zakresie koncepcji, celów, treści, realizacji itp.) w podejściu do opracowania
trzonu programowego, jakim jest podstawa programowa. Te właśnie cechy mają przede
wszystkim wskazywać na wartość autorskich programów.
CO WYBRAĆ ? – przegląd najczęściej używanych programów
Wśród wielu propozycji zintegrowanych programów nauczyciele dokonują wyboru
w oparciu o różnorodne argumenty, często także natury marketingowej. Jednak niewątpliwie
ważną cechą jest zawsze bogata oferta obudowy dydaktycznej do poszczególnych
programów. Propozycja programowa uzupełniona o zestaw podręczników, zeszytów ćwiczeń,
kart pracy, materiałów metodycznych i pomocy dydaktycznych ma największe szanse na
praktyczną realizację w szkole.
Do analizy wybrałam trzy programy, bardzo powszechnie używane przez nauczycieli.3 Są
to:
1. Program nauczania Poznaję świat i wyrażam siebie, A. Juszkiewicza i W. Wenta,4
2. Program zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej Z Ekoludkiem w szkole,
H. Kitlińskiej-Pięty,5
3. Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku klasy 1-3, J. Hanisz6.
Wszystkie wymienione propozycje posiadają pełną obudowę dydaktyczną i cieszą się od
kilku lat zaufaniem nauczycieli specjalistów zintegrowanej edukacji. Ich przydatność można
analizować z wielu punków widzenia. Mnie najbardziej interesuje możliwość wykorzystania
ich do realizacji edukacji muzycznej.
Opieram się na wynikach badań własnych – ankietyzacji 273 nauczycieli nauczania zintegrowanego z roku
2002.
4
Didasko, Warszawa 1999, numer dopuszczenia DWK-4014-11/99
5
Wyd. Żak, Warszawa 1999, DWK-4014-166/99
6
WSiP, Warszawa 1999, DWK-4014-267/99
3
2
Program Poznaję świat i wyrażam siebie oparto o filozoficzne podstawy pragmatyzmu
i progresywizmu. Autorzy proponują w nim podział na dwie części: określającą niezbędne,
ich zdaniem, wiadomości i umiejętności i drugą- pożądane rodzaje aktywności, zachowań
edukacyjnych i postaw ucznia. Osiągnięcia uzależniają autorzy od indywidualnych
predyspozycji, uzdolnień i aspiracji dziecka.7
Wśród wielu wytyczonych celów kształcenia można znaleźć także te, które bezpośrednio
odnoszą się do edukacji muzycznej (np. stopniowe wprowadzanie w dziedzictwo kultury
narodowej postrzeganej w kontekście kultury europejskiej). Treści zorganizowano wokół 11
rodzajów aktywności ucznia i przypisano im określone umiejętności kluczowe. Aktywności
bezpośrednio związane z edukacją muzyczną to: śpiewanie/granie, tworzenie, słuchanie.
Także wśród kręgów tematycznych znaleźć możemy odpowiedni – W krainie muzyki.
W programie Z Ekoludkiem w szkole treści zintegrowano wokół przenikających się
zagadnień. Spiralny ich układ ma zapewnić tworzenie pełniejszych struktur pojęciowych.8
Integracja dotyczy zarówno celów, treści, metod jak i organizacji nauczania. Wśród celów
sformułowano także te, dotyczące edukacji muzycznej ( kształtowanie wrażliwości moralnej,
estetycznej przez kontakt ze sztuką; stwarzanie możliwości zabaw i swobodnego ruchu przy
muzyce). Z sześciu wskazanych przez autorkę płaszczyzn integracji, jedna wiążę się
z muzyką: „Dziecko a sztuka, technika, muzyka”. Wynikać mają z ich realizacji konkretne
umiejętności – na przykład umiejętność wyrażania językiem sztuki swego stosunku do
rzeczywistości.
Jadwiga Hanisz punktem wyjścia dla wyznaczenia celów w swoim programie
kształcenia uczyniła określone zadania, ważne z punktu widzenia najbliższej przyszłości
(np. odkryć, uruchomić, rozwinąć wszystkie predyspozycje i zdolności poznawcze każdego
dziecka na miarę jego możliwości).9 Stąd cele szczegółowe, z których piąty, bardzo
rozbudowany, dotyczy muzyki: Kształtowanie kompetencji odbiorcy wytworów sztuki
i przyszłego ich twórcy”. W zakres tego celu wpisano:
-
wprowadzanie w dziedzictwo kultury narodowej, europejskiej i światowej,
-
przygotowanie do odbioru dzieła literackiego, plastycznego, muzycznego,
A. Juszkiewicz, W. Went, Program nauczania Poznaję świat… op. cit., s.10-11.
H. Kitlińska-Pięta, Program zintegrowanej.. op. cit., s. 10.
9
J. Hanisz, Program Wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji…op. cit., s. 3.
7
8
3
rozbudzanie wrażliwości estetycznej i zachęcanie do twórczej ekspresji, rozwijania
-
uzdolnień indywidualnych.
Wśród oczekiwanych kompetencji autorka wyróżnia kompetencje ucznia jako odbiorcy sztuki
i ich twórcy w zakresie np. percepcji muzyki, odtwarzania i prób tworzenia jej fragmentów.
W celu
dogłębnej analizy porównawczej sięgnęłam do obudowy dydaktycznej
wszystkich programów, a więc: opracowań metodycznych, podręczników, ćwiczeń dla
ucznia, kart pracy i słuchowych środków dydaktycznych.10
A.
RODZAJE
AKTYWNOŚCI
MUZYCZNEJ
W
WYBRANYCH
PROGRAMACH
Jedną z cech od lat stosowanej w polskich szkołach koncepcji umuzykalnienia jest
pluralizm form kontaktu uczniów z muzyką. Zabieg taki nie tylko umożliwia „dotarcie” do
każdego dziecka, stwarza mu szansę wyboru ulubionej aktywności, ale przede wszystkim
ukazuje te same problemy muzyczne z różnej strony. Podejście to, funkcjonujące w teorii
kilkadziesiąt lat i sprawdzone także w wieloletniej praktyce, powinno być kontynuowane.
Warto z tej strony przyjrzeć się omawianym pakietom edukacyjnym.
Wszystkie prezentowane programy proponują różnorodne formy kontaktu z muzyką.
Śpiew i ćwiczenia mowy w programie Poznaję świat i wyrażam siebie połączone są
często z innymi rodzajami aktywności muzycznej (np. akompaniowaniem na instrumentach
perkusyjnych, ruchem do piosenki) . Nauczycielom proponuje się płyty CD z nagraniami
piosenek oraz utworami do słuchania. Warty podkreślenia jest zróżnicowany dobór repertuaru
(muzyka ludowa, dziecięca i artystyczna) i skład wykonawczy. W opracowanym dla
nauczycieli i uczniów Śpiewniku można znaleźć duży wybór ciekawych piosenek.11
Ćwiczenia obejmujące grę na instrumentach są różnorodne. Dotyczą zabaw utrwalających
poznane wartości rytmiczne, tworzenia prostych akompaniamentów. Również ruchem
pozwala się aktywnie przeżywać muzykę. Proponowane ćwiczenia pobudzają wyobraźnię
i utrwalają realizowane treści. Ćwiczenia twórcze występują jednak rzadko. Te, które są –
należy ocenić pozytywnie. Propozycje z zakresu percepcji muzyki
są dość różnorodne
i stwarzają okazję do analizy wielu płaszczyzn: brzmienia, składu wykonawczego, stylu,
10
11
Do programu J. Hanisz wydawnictwo WSiP proponuje pakiet edukacyjny Wesoła Szkoła.
Wśród autorów tej części materiałów dydaktycznych znajduje się U. Smoczyńska-Nachtaman.
4
przebiegu linii melodycznej itp. Prezentacja utworów połączona jest z poznaniem życiorysów
kompozytorów, a prezentacji muzyki dawnej towarzyszy wiedza o historii i dawnych
instrumentach (np. Jan z Lublina, lutnia). Za wartościowe uważam także wprowadzenie
utworów nawiązujących do historii Polski (Bogurodzica, Rota).
Śpiew z ćwiczeniami mowy jest ważnym obszarem także w programie Z Ekoludkiem
w szkole. Nauka piosenek, ich utrwalanie, ćwiczenia intonacyjne i rytmiczne występują
często i połączone są z zapisem nutowym w podręcznikach. Początkowo słowa piosenek
umieszczone są oddzielnie, później- pod nutami. Bogaty i zróżnicowany repertuar pieśni
i piosenek nagrano na kasetach. Niestety ten cenny środek dydaktyczny zbyt często
proponowany jest jako zastępnik żywej prezentacji. Ćwiczenia z zakresu śpiewu łączone są
z inscenizacją, grą na instrumentach. Rozpoczyna się od ona ćwiczeń z instrumentami
perkusyjnymi, później dzieci poznają flet podłużny. Program nauczania prowadzony jest
systematycznie od pierwszej klasy. W materiałach dla ucznia zamieszczono odpowiednie
instruktaże i proste ćwiczenia. Najwięcej propozycji muzycznych dotyczy zabaw ruchowych.
Ma to swoje uzasadnienie, szczególnie w klasie pierwszej, odpowiada bowiem silnej
potrzebie aktywności motorycznej. Ćwiczenia twórcze proponowane są rzadko. Dotyczą
głównie sfery ruchowej. Najrzadziej obejmują głos. Słuchanie muzyki to analiza intelektualna
proponowanych utworów. Wiąże się czasem z ćwiczeniami twórczymi (np. obmyślanie akcji
do wysłuchanego utworu).
Znaleźć można jednak drobne błędy w tym zakresie. Do tematu „Muzyka góralska” –
autorka proponuje różne rodzaje edukacji poza muzyczną (!), a przy pierwszej lekcji
zapoznającej z fletem podłużnym proponuje się do wysłuchania „Syrinx” C. Debussy’ego.
Flet poprzeczny to przecież zupełnie inna barwa!12
W programie J. Hanisz śpiew i ćwiczenia mowy to aktywność bardzo często, bo
codziennie, zalecana uczniom. Do piosenek proponuje się różnorodne ćwiczenia
(odczytywanie nazw nut, taktowanie, wystukiwanie rytmu). Wśród propozycji nie brak pieśni
ludowych. Gra na instrumentach obejmuje ćwiczenia rozwijające umiejętności wykonawcze .
Ruch przy muzyce obejmuje także nieco ambitniejsze problemy (np. realizację zróżnicowanej
dynamiki
-zabawa
muzyczno-ruchowa
„Kwiatki”).
Dzieci
poznają
również
kroki
Uwagi krytyczne zamieszczone w niepublikowanej pracy magisterskiej K. Ignaciuk, Przydatność
zintegrowanych programów do edukacji muzycznej uczniów klas początkowych ,napisanej pod moim
kierunkiem, Lublin 2004
12
5
podstawowych tańców ludowych, które poprzedzone są zawsze piosenką w charakterze
danego tańca i analizą jego cech charakterystycznych. Dużą pomocą w tym zakresie jest
zestaw specjalnie opracowanych nagrań. Ćwiczenia z zakresu twórczości muzycznej wydają
się dość zróżnicowane (dotyczą melodii, rytmu, formy, układania tekstu itp.). Słuchanie
muzyki traktuje się jako ważny element edukacji muzycznej. Dzieciom proponuje się
muzykę wokalną, wokalno-instrumentalną, instrumentalną, z wielu okresów historycznych,
zarówno łatwą w konstrukcji i odbiorze, jak i wymagającą wnikliwej analizy intelektualnej.
Wszystkie utwory nagrano na płytach CD.
B.
CZ ESTOTLIWOŚĆ WYSTĘPOWANIA EDUKACJI MUZYCZNEJ
Analizując przydatność programów (wraz z obudową) nie sposób pominąć tak ważnego
zagadnienia jakim jest częstotliwość występowania ćwiczeń z zakresu edukacji muzycznej.
Nawet najbardziej starannie zaprojektowane zadania muzyczne nie spełnią swej roli, gdy będą
występować sporadycznie. Edukacja muzyczna powinna w zintegrowanym systemie
kształcenia występować codziennie. Nauczyciel może zorganizować krótkie, epizodyczne
zajęcia z jednym celem operacyjnym. Ważne, aby dobierać różne aktywności muzyczne
(wszystkie wyżej omówiono) i nie ograniczać się do integracji treściowej. W ciągu roku
szkolnego są także sposobności na organizowanie ośrodków skupionych wokół tematyki
muzycznej. Ponadto, ze względu na
specyfikę języka muzyki, część zadań nie będzie
integrować się z innymi rodzajami edukacji. Wówczas ćwiczenia - specyficznie muzyczne,
należy realizować poza ośrodkiem. Taka organizacja umożliwia sprawną, a przede wszystkim
skuteczną, realizację edukacji muzycznej w warunkach zintegrowanego kształcenia. 13
Zgodnie z podstawą programową w ciągu 36 tygodni, w których odbywa się nauka
szkolna (około 180 dni) w planie nauczania przewiduje się:
-
w klasie I – 15 godzin,
-
w klasie II -16 godzin,
-
w klasie III- 17 godzin.
Podczas dnia nauczyciel dysponuje czasem 3-5 godzin na realizację procesu dydaktycznego.
Oto jak w poszczególnych programach proponuje się realizować edukację muzyczną.
13
Por. A. Boguszewska, A. Weiner ; „160 pomysłów na nauczanie zintegrowane w klasach I-III, edukacja
plastyczno-muzyczna”, Impuls, Kraków 2002.
6
Autorzy programu Poznaję świat wyrażam siebie proponują najczęściej jeden lub dwa
rodzaje aktywności muzycznej w ośrodku dziennym. Czas przewidziany na ich realizację nie
przekracza 15 minut, czasem, wymaga zaledwie kilku minut. Niestety w wielu ośrodkach
dziennych nie przewiduje się w ogóle edukacji muzycznej.
W programie Z Ekoludkiem w szkole najczęściej w ciągu dnia proponuje się jeden
rodzaj aktywności muzycznej. Czas przeznaczony na realizację nie przekracza 15 minut.
W niektórych ośrodkach dziennych brak edukacji muzycznej.
W programie Wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku proponuje się
najczęściej jedną sytuację dydaktyczną w zakresie aktywności muzycznej dziennie, choć
zdarzają się przypadki nawet trzech sytuacji w ciągu jednego dnia. Trwają one z reguły od 3
do 5 minut. Pozytywny obraz zakłóca jednak fakt wielu – bo aż 111 ośrodków dziennychbez muzyki.14
Bardziej szczegółowe dane przedstawiono w tabelach.
Tabela 1. Czas trwania edukacji muzycznej w programie Poznaję świat i wyrażam
siebie w cyklu 3- letnim
Ilość ośrodków
Śpiew i
Gra na
Ruch z
Tworzenie
Percepcja
proponowanych
ćwiczenia
instrumentach
muzyką
muzyki
muzyki
ciągu roku
mowy
(występowanie
(występowanie
(występowanie
(występowanie
szkolnego
(występowa
w ciągu roku)
w ciągu roku)
w ciągu roku)
w ciągu roku)
(ogółem)
nie w ciągu
53
14
44
16
20
41
15
32
18
24
27
24
28
19
36
121
53
104
53
80
roku)
Klasa I
158
Klasa II
155
Klasa III
174
Ogółem
Te szczegółowe dane zostały obliczone przez K. Ignaciuk w ramach pracy magisterskiej pod moim
kierunkiem , wymagały przeanalizowania zarówno scenariuszy zajęć, jak i wszystkich materiałów
przeznaczonych dla ucznia, a więc zeszytów ćwiczeń, kart pracy oraz podręczników.
14
7
W klasie pierwszej proponuje się najwięcej zajęć ze śpiewu (53) i ruchu z muzyką
(44). Niewiele uwagi poświęca się innym aktywnościom – gra na i instrumentach 14 razy na
158 ośrodków w ciągu roku, tworzenie muzyki – 16 sytuacji dydaktycznych w roku.
Słuchanie muzyki proponuje się 20 razy w ciągu 10 miesięcy. W ciągu roku w 45 ośrodkach
brak jakichkolwiek propozycji sytuacji dydaktycznych z muzyki.
W klasie II maleje częstotliwość występowania śpiewu (do 41 sytuacji) i ruchu z muzyką
(32), na tym samym poziomie utrzymuje się ilość sytuacji z zakresu gry na instrumentach,
nieznacznie wzrasta ilość ćwiczeń z tworzenia i słuchania muzyki. Ilość ośrodków
dziennych, w których brak edukacji muzycznej wzrasta do 58. Bywa, że przez cały
tydzień nie proponuje się uczniom tego rodzaju edukacji.
W klasie III wzrasta ilość zajęć z gry na instrumentach – do 24 i słuchania muzyki – do 36,
jednak zdecydowanie maleje aktywność z zakresu śpiewu – tylko 27 sytuacji dydaktycznych
w ciągu roku. Pozostałe aktywności pozostają na poziomie nie zmienionym. Ilość propozycji
muzycznych w klasie III jest zaskakująco niska – aż w 110 ośrodkach dziennych (na 174)
brak edukacji muzycznej!
Tabela 2. Czas trwania edukacji muzycznej w programie Z Ekoludkiem w szkole
w cyklu 3- letnim
Ilość ośrodków
Śpiew i
Gra na
Ruch z
Tworzenie
Percepcja
proponowanych
ćwiczenia
instrumentach
muzyką
muzyki
muzyki
ciągu roku
mowy
(występowanie
(występowanie
(występowanie
(występowanie
szkolnego
(występowa
w ciągu roku)
w ciągu roku)
w ciągu roku)
w ciągu roku)
(ogółem)
nie w ciągu
95
21
63
12
25
71
26
48
16
28
52
31
45
24
32
218
78
156
52
85
roku)
Klasa I
170
Klasa II
169
Klasa III
167
Ogółem
8
W tej propozycji programowej najwięcej uwagi w klasie pierwszej poświęca się na
aktywność związaną ze śpiewem – 95 sytuacji dydaktycznych w roku. Dużo ćwiczeń
proponuje się dzieciom z zakresu ruchu z muzyką (63). Najsłabiej prezentowana jest
aktywność twórcza – tylko 12 sytuacji dydaktycznych. W ciągu roku szkolnego w 6
ośrodkach nie pojawia się żadna aktywność muzyczna.
W klasie II zwiększa się ilość propozycji dotyczących twórczości muzycznej – do 16, gry na
instrumentach – do 26 oraz percepcji muzyki – do 28. Aktywność ruchowa i zajęcia ze
śpiewu ulegają dość znacznej redukcji – o około 20 sytuacji. W ciągu roku w 11
scenariuszach brak propozycji zajęć muzycznych.
W klasie III wprawdzie wzrasta ilość ćwiczeń z zakresu gry na instrumentach ( do 31),
tworzenia muzyki (do 24) i percepcji ( do 32), dzieje się to jednak kosztem dalszej redukcji
śpiewu ( spadek o kolejne 20 sytuacji). W tej klasie 6 ośrodków pozostaje bez edukacji
muzycznej.
Tabela 3. Czas
trwania
edukacji
muzycznej
w
programie
Wczesnoszkolnej
zintegrowanej edukacji XX wieku w cyklu 3- letnim
Ilość ośrodków
Śpiew i
Gra na
Ruch z
Tworzenie
Percepcja
proponowanych
ćwiczenia
instrumentach
muzyką
muzyki
muzyki
ciągu roku
mowy
(występowanie
(występowanie
(występowanie
(występowanie
szkolnego
(występowa
w ciągu roku)
w ciągu roku)
w ciągu roku)
w ciągu roku)
(ogółem)
nie w ciągu
106
12
48
11
47
61
23
44
20
46
57
31
34
26
47
224
66
126
57
140
roku)
Klasa I
173
Klasa II
175
Klasa III
175
Ogółem
9
W klasie I w tym programie proponuje się stałą aktywność z zakresu śpiewu – 106
sytuacji dydaktycznych w ciągu roku. Zwraca się też uwagę na ćwiczenia z ruchu z muzyką
(48 sytuacji) oraz percepcję muzyki (47 sytuacji). Gra na instrumentach i tworzenie muzyki to
działalność marginalna (11 -12 sytuacji ogółem). W ciągu roku w 23 ośrodkach brak było
propozycji edukacji muzycznej.
W następnym roku nauki maleje ilość zabaw przy muzyce (do 44) i radykalnie śpiew – prawie
o połowę mniej niż w klasie I. Nieznacznie wzrasta ilość ćwiczeń twórczych (do 20) i z gry
na instrumentach (do 23). Słuchanie muzyki utrzymuje się na tym samym poziomie. W 41
scenariuszach dziennych brak muzyki.
W klasie III najczęstszą formą aktywności muzycznej jest śpiew (57 sytuacji), choć nadal
następuje redukcja ilości sytuacji. Maleje także ilość ćwiczeń ruchowych (do 34 w ciągu
roku). Proponuje się za to więcej ćwiczeń z gry na instrumentach i tworzenia muzyki. Ilość
ośrodków dziennych bez edukacji muzycznej w tej klasie wynosi 47.
C.
INTEGRACJA EDUKACJI MUZYCZNEJ Z INNYMI RODZAJAMI
EDUKACJI
Obraz analizy nie byłby pełny, gdyby pominąć możliwości integracji poszczególnych
rodzajów edukacji proponowane w omawianych programach. Celem tych zabiegów jest
ukazanie dziecku scalonego obrazu świata. Warto przyjrzeć się pomysłowości autorów we
wskazanym zakresie.
W programie Poznaję świat wyrażam siebie edukacja muzyczna integruje się przede
wszystkim z edukacją plastyczną, techniczną i polonistyczną. Proponuje się wyrażanie
różnymi technikami plastycznymi słuchanych utworów, wykonywanie przez dzieci
instrumentów, rytmizowanie tekstów, ćwiczenia z elementami poezji i prozy.
Pomysły integracji edukacji muzycznej z plastyczną i polonistyczną zawiera także
program Z Ekoludkiem w szkole . Ćwiczenia słownikowe na materiale muzycznym,
wykonywanie prac plastycznych do tematyki muzycznej, improwizacje muzyczne do tekstów
literackich – to nieliczne przykłady propozycji autorskich w tym zakresie.
10
Podobnie w programie Zintegrowanej edukacji XXI wieku. Integracja polega na łączeniu
plastyki i ćwiczeń językowych z edukacją muzyczną. Uczniowie wyrażają środkami
plastycznymi nastrój, charakter muzyki, rytmicznie recytują teksty, tworzą opowiadania,
wyrażają przeżycia związane ze słuchanymi utworami.
KONKLUZAJA – jakie szanse ma „muzyka”?
Czas na podsumowanie wyników analizy. Oto szereg spostrzeżeń jakie nasuwają się
w jej wyniku:

Do oceny przydatności programu konieczna jest dogłębna analiza zarówno programu,
jak i proponowanej obudowy dydaktycznej. Tylko takie podejście eliminuje
wyciągnięcie błędnych (przedwczesnych) wniosków.

Wszystkie omawiane programy postulują trafne cele edukacji muzycznej, wiążąc je
z wszechstronnym rozwojem osobowości uczniów.

We wszystkich omawianych propozycjach pojawiły się różnorodne aktywności
muzyczne.

Dopiero na etapie analizy częstotliwości sytuacji dydaktycznych zaznaczają się
różnice pomiędzy wybranymi do analizy programami.
Z wyżej przedstawionej analizy wynika, iż program Poznaję świat i wyrażam siebie
nieco marginalnie traktuje edukację muzyczną. Zawiera najmniej sytuacji dydaktycznych
związanych z realizacją muzyki. Alarmująco duża jest liczba ośrodków dziennych, w których
brak zajęć muzycznych. W I i II klasie to jedna trzecia zajęć, zaś w klasie III to 70%. A więc
humorystycznie podchodząc - jesień i zima bez muzyki, może trochę na wiosnę? Dla dzieci
jednak to bardzo poważne niebezpieczeństwo w postaci braku szansy na intensywny w tym
okresie rozwój zdolności i umiejętności muzycznych. I trochę szkoda, że autorzy nie do końca
wykorzystali możliwości współpracy z Urszulą Smoczyńską – Nachtman. Pomimo bowiem
pozyskania tak kompetentnej osoby, nie dali do końca szansy muzyce.
Program Z Ekoludkiem w szkole jawi się na tym tle najbardziej pozytywnie. Zajęcia
muzyczne przewiduje się prawie codzienne przez trzy lata zintegrowanej edukacji. Różnicuje
się aktywności, trafnie je dobierając do możliwości rozwojowych dzieci. Szkoda jedynie, że
tak niewiele czasu poświęca się na ważny obszar jakim jest percepcja muzyki.
11
Program J. Hanisz i jego obudowa w postaci Wesołej Szkoły mają swoje mocne strony.
Należy do nich duża ilość proponowanych ćwiczeń ze śpiewu (szczególnie w pierwszej
klasie) i położenie akcentu na ważną działalność z zakresu percepcji muzyki. Niestety,
zajęcia muzyczne nie prowadzone są systematycznie. Jedna czwarta ośrodków dziennych
pozbawiona została edukacji muzycznej.
Wadą wszystkich programów jest praktyczna rezygnacja z twórczych aspektów działań
muzycznych. Sytuacje z tego zakresu pojawiają się sporadycznie i obszar ten pozostaje nie
wykorzystany. Podobnie sprawa integracji między edukacjami. Wspólne tematy znaleźć
można przecież nie tylko w plastyce i języku polskim. Pozostaje nadzieja, że nauczyciele
praktycy wykażą się większą pomysłowością w tym zakresie.
12