Recenzja

48
Fragm. Florist. Geobot. Polon. 21(1), 2014
Recenzja
V. A. Bakalin, O. Yu. Pisarenko, V. Ya. Čerdanceva, P. V. Krestov, M. S. Ignatov,
E. A. Ignatova. 2012. Brioflora Sachalina. Monografija [Bryophytes of Sakhalin. Monograph]. 304 str., 19 kolorowych fotografii, 633 rycin w tym 630 map rozmieszczenia. Miękka
oprawa, format 20,5 × 14,7 cm. Izdatel’stvo Morskogo gosudarstvennogo universiteta imeni
admirala G. I. Nevel’skogo, Vladivostok. Cena: nie podano. ISBN 978-5-8343-0768-6.
Jeszcze do niedawna brioflora Rosyjskiego Dalekiego Wschodu
była słabo i fragmentarycznie poznana, a na pewnych obszarach jedyne dane na temat mszaków pochodziły z XIX lub pierwszej połowy
XX wieku. Należał do nich m.in. Sachalin, ogromna wyspa na Morzu
Ochockim u wschodnich wybrzeży Kraju Nadmorskiego, rozciągająca
się na przestrzeni 948 km z północy na południe i zajmująca 72492 km2.
Wzdłuż wyspy przebiegają dwa południkowe łańcuchy górskie, z których wschodni osiąga najwyższą kulminację 1609 m n.p.m. na Szczycie
Łopatina. Sachalin leży w strefie tajgi i dominują tu głównie różne
typy lasów jodłowo-świerkowych ze świerkami: ajańskim (Picea jezoensis (Siebold & Zucc.) Carrière) i sachalińskim (P. glehnii F.Schmidt)
oraz jodłą sachalińską (Abies sachalinensis F.Schmidt), a także lasy
z modrzewiem daurskim (Larix dahurica Turcz.) z gęstym podszyciem
krzewów i wysokich traw.
Pierwsza kolekcja mszaków na Sachalinie została zebrana w trak­­cie
wyprawy Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w latach 1860–1861
przez F. B. Schmidta i P. P. Glehna. Została ona opracowana przez fińskiego briologa S. O. Lindberga, a wyniki opublikowane w pracy z 1872
roku. Przez ponad całe stulecie była ona podstawowym źródłem wiedzy na temat brioflory tej wyspy, nie
licząc rozproszonych danych w japońskich publikacjach S. O. Okamury, Y. Horikawy i K. Sakuraiego
oraz przyczynku L. I. Savič z 1936 roku. Dopiero w pierwszej dekadzie obecnego wieku grupa rosyjskich
badaczy z Władywostoku i Moskwy przeprowadziła na Sachalinie szeroko zakrojone badania terenowe
flory mszakow, a ich wyniki są przedstawione w omawianej tu monografii. Badaniami objęta została cała
wyspa, co daje w miarę pełny obraz lokalnego rozmieszczenia mchów i wątrobowców na tym obszarze,
a ponadto zrewidowane zostały dostępne historyczne materiały zielnikowe.
Według obecnego stanu wiedzy na Sachalinie występuje 198 gatunków wątrobowców i 438 mchów.
Jak do tej pory nie znaleziono tu żadnego gatunku glewika, które należą do bardzo rzadkich roślin na Rosyjskim Dalekim Wschodzie. Lokalne rozmieszczenie wszystkich gatunków jest przedstawione na mapach
punktowych. Brioflora Sachalinu ma charakter borealny i dominują w niej szeroko rozmieszczone gatunki
holarktyczne, ale dość duży procent stanowią też gatunki wschodnioazjatyckie, które nierzadko osiągają
tu północną granicę zasięgu.
Przegląd flory wypełnia większą część opracowania. W części wstępnej znajduje się opis fizjograficzny
terenu badań, przegląd głównych formacji roślinnych, zarys historii badań briologicznych oraz zestawienie
badanych stanowisk z podaniem współrzędnych geograficznych. Po wykazach wątrobowców i mchów
znajdują się listy gatunków wykluczonych oraz krótkie analizy hepatikoflory i muskoflory. W sumie
książka obejmuje 8 autorskich rozdziałów, a całość zredagował Vadim A. Bakalin, z którego inspiracji
zostały przeprowadzone badania na Sachalinie.
Omówione opracowanie flory mszaków Sachalinu jest cennym źródłem danych chorologicznych dla
wątrobowców i mchów i wypełnia dotkliwą lukę w azjatyckiej literaturze briologicznej. Dawała się ona
wyraźnie odczuć przy jakichkolwiek próbach wykreślenia map zasięgowych gatunków holarktycznych na
Rosyjskim Dalekim Wschodzie, gdzie przez długi okres czasu jedyne dane pochodziły z Kraju Nadmorskiego. – Ryszard Ochyra, ul. Fryderyka Zolla 39, 30-898 Kraków, Polska.
104
Fragm. Florist. Geobot. Polon. 21(1), 2014
Recenzja
P. Majestyk, J. P. Janovec. 2011. The mosses of Madre de Dios, Peru. Sida, Botanical
Miscellany Number 37. xiv + 101 str., 66 rycin kreskowych i kolorowych fotografii. Miękka
oprawa, format 24,1 × 16,5 cm. BRIT Press, Fort Worth, Texas. Cena: 20 usd. ISSN 08831475; ISBN-13 978-1889878-36-2.
Amazonia zazwyczaj kojarzy się z niewyobrażalnym bogactwem
gatunkowym flory i tak jest istotnie w przypadku roślin naczyniowych.
W przeciwieństwie do nich, flora mchów razi swym ubóstwem, przynajmniej jeśli idzie o liczbę gatunków, bo pod względem częstości występowania te niepozorne roślinki prezentują się imponująco, zwłaszcza
w przypadku mchów epifitycznych. Tę cechę muskoflory Amazonii
w pełni ukazuje omawiana tu książeczka, prezentująca mchy departamentu Madre de Dios w południowo-wschodnim Peru przy granicy
z Brazylią i Boliwią. Tu na obszarze wielkości Austrii autorzy stwierdzili zaledwie 63 gatunki należące do 40 rodzajów i 28 rodzin. Jest
to niewiele nawet jak na Amazonię, której muskoflorę szacuje się na
nieco powyżej 300 gatunków. Gwoli ścisłości trzeba jednak zaznaczyć,
że faktycznie publikacja ta obejmuje mchy zebrane w zlewisku rzeki
Los Amigos, jednego z lewych dopływów rzeki Madre de Dios, na którego obszarze położona jest jedna z najbardziej aktywnie działających
stacji badawczych w dorzeczu Amazonki. Z drugiej jednak strony jest
to jeden z niewielu obszarów w górnej Amazonii, który zachował swój naturalny charakter.
Omawiana książeczka jest opisową florą mchów, zawierającą klucze do oznaczania rodzajów i gatunków oraz opisy wszystkich taksonów mchów stwierdzonych na badanym obszarze. Każdy gatunek
zilustrowany jest rycinami kresowymi, w większości przypadków reprodukowanymi, oczywiście za zgodą
wydawców, z Flory mchów Meksyku wydanej przez A. J. Sharpa, H. A. Cruma i P. Eckel w 1994 roku
oraz Flory mchów bocznozarodniowych Indii Zachodnich W. R. Bucka z 1998 roku. Tylko dla kilku
gatunków zaprezentowane są oryginalne kolorowe fotografie pokrojów roślin lub liści. Flora nie zawiera
żadnych nowości taksonomicznych i nomenklatorycznych, a głównym jej celem jest popularyzacja wiedzy
o mchach tego obszaru. Takie opracowania są bardzo potrzebne, gdyż zwracają uwagę na drobne i niepozorne rośliny, które są jednak istotnym i ważnym elementem mokrych lasów równikowych. Trzeba również dodać, że jest to pierwsza opisowa Flora mchów w Peru, ogromnym andyjskim kraju, posiadającym
bardzo bogatą i zróżnicowaną florę mchów, zwłaszcza w wysokich położeniach górskich. – Ryszard
Ochyra, ul. Fryderyka Zolla 39, 30-898 Kraków, Polska.
112
Fragm. Florist. Geobot. Polon. 21(1), 2014
Recenzja
J. Werner. 2011. Les bryophytes du Luxembourg. Liste annotée et atlas. Ferrantia 65.
138 str., 19 rycin, 8 tabel, 610 map rozmieszczenia. Miękka oprawa, format 24 × 17 cm.
Musée national d’histoire naturelle, Luxembourg. Cena: 10 €. ISSN 1682-5519.
Flora mszaków Luksemburga, niewielkiego księstwa wciśniętego
między Francję, Niemcy i Belgię, należy do jednej z najlepiej poznanych w Europie. Niemała w tym zasługa autora omawianej publikacji,
który jako briolog-amator od 30 lat niestrudzenie bada rozmieszczenie
mszaków w tym państewku, zajmującym nieco mniejszą powierzchnię
niż na przykład nasz obecny powiat olsztyński. Miarą postępu w badaniach nad brioflorą Luksemburga może być fakt, że w opublikowanej
przez niego (wraz z dwoma belgijskimi briologami: Ph. De Zuttere
i R. Schumackerem) w 1985 roku pracy1 podane były z tego obszaru
tylko 453 taksony (111 wątrobowców i glewików i 342 mchów), ale
już w wydanej w 2003 roku czerwonej liście mszaków2 ich liczba
wzrosła do 587 taksonów. Natomiast w omawianej tu publikacji autor
podaje z Luksemburga 601 taksonów (140 wątrobowów i glewików
i 461 mchów), przy czym liczba ta może wynieść 610 taksonów, gdy
włączone zostaną tu tereny graniczne.
Omawiana praca składa się z dwóch części. W pierwszej znajduje
się opatrzony przypisami aktualny wykaz systematyczny oraz alfabetyczny wszystkich taksonów glewików, wątrobowców i mchów stwierdzonych w Luksemburgu. Przy każdym taksonie podano w formie
skrótów obszar i częstość występowania, dane siedliskowe, kategoria zagrożenia oraz informację o pierwszym znalezisku w kraju, o ile zostało dokonane już po 1985 roku. Natomiast druga część jest atlasem
rozmieszczenia wszystkich taksonów, w którym występowanie każdego z nich przedstawiono na mapie
w czterokilometrowej siatce kwadratów. Autor zastosował tu zróżnicowanie sygnatur dla danych sprzed
i od 1975 roku, przy czym w przypadku tych ostatnich czarnymi kwadratami oznaczone są dane potwierdzone materiałami zielnikowymi lub oparte na wiarygodnych informacjach z literatury, podczas gdy czarne
kółka oznaczają inne dane, na przykład notowania w terenie.
W części wstępnej autor prezentuje ogólne informacje na temat warunków naturalnych Luksemburga,
klimatu, budowy geologicznej i regionów fitogeograficznych, krótko charakteryzuje ostatnio prowadzone
badania briologiczne i omawia przyjętą metodykę badań. W dalszej części dokonuje rozlicznych analiz
brioflory: fitogeograficznej, siedliskowej, częstości występowania i bogactwa florystycznego różnych regionów, zaś w części końcowej wskazuje najciekawsze pod względem briologicznym, ale zarazem najbardziej zagrożone obszary.
Omówiony pokrótce wykaz i atlas mszaków Luksemburga jest opracowaniem modelowym. Oczywiście zaprezentowany tu stopień szczegółowości opracowania możliwy jest do osiągnięcia tylko dla niewielkich badanych obszarów, a takim właśnie jest maleńkie księstwo Luksemburg, ale jest trudny do
zrealizowania w krajach o znacznie większych powierzchniach. – Ryszard Ochyra, ul. Fryderyka Zolla
39, 30-898 Kraków, Polska.
Patrz recenzja R. Ochyry: Wiadomości Botaniczne 33(3): 120–121 (1989).
Patrz recenzja R. Ochyry: Wiadomości Botaniczne 48(1–2): 87–88 (2004).
1
2