Przemówienie Ojca Świętego Franciszka do Jego Ekscelencji Pana

Nadzieja dla Europy1
Rozwój nauk nigdy nie przebiegał tak szerokim i głębokim torem jak
naszych czasach. Biologia, fizjologia, psychologia, socjologia, ekonomia,
polityka itd. starają się wyjaśniać ogromną złożoność zachowań ludzkich
oraz dostarczać narzędzi koniecznych i potrzebnych do unormowania życia
człowieka. W każdej z owych dziedzin nauki powstaje rozbudowany program
konkretnych wiadomości i precyzyjnych informacji o człowieku, jednakże
wiedza ta nie koresponduje z głębokimi prawdami, których poszukuje każda
istota ludzka. Dzisiaj niepodobna już marzyć o tym, że postęp naukowy
niemal samoczynnie zaowocuje polepszeniem życia albo że wypracowanie
nowych struktur społecznych lub niby-społecznych zapewni środki do
pokonania trudności i nieszczęść rodzaju ludzkiego. Człowiek współczesny
jest istotą podzieloną na skutek uwarunkowań – często subtelnych i
niejawnych – myśli liberalno-marksistowskiej z jednej strony i niepokojącej
skłonności do narcyzmu z drugiej strony. Obydwie te koncepcje życia,
wzajemnie sprzeczne i narzucające masowość, prowadzą do stłumienia
oryginalności, wolności i decyzyjności jednostki, rzutując na jej osobiste
wybory i ostateczne pytania o prawdę.
Narcyz to człowiek zamknięty w sobie, który rozluźnia albo zrywa więzi
z innymi. Jest to podmiot uciekający, niezdolny stawić czoło swoim kryzysom
tożsamości, apatyczny, obojętny na wszystko, skupiony na sobie,
pozbawiony pamięci historycznej, a zatem lekceważący powiązania
dawniejszych decyzji i splot wspólnych przeznaczeń i tak samo niewrażliwy
na obietnice i zaangażowanie dla przyszłości. Krótko mówiąc, jest to człowiek
1
rozbity, który nieobecność więzi i brak odpowiedzialności bierze za wolność i
autonomię; jego „ja” jest nastawione na posiadanie i konsumpcję rzeczy, w
których upatruje jedyną szansę na ustabilizowanie swojej tożsamości,
dlatego nie stawia sobie pytań o relacje wzajemności i pomocniczości i
nieuchronnie zapomina o świecie poza swoim przerośniętym ego.
Po drugiej stronie medalu widzimy podmiot żyjący w społeczeństwie
opanowanym przez technikę i przez rozum instrumentalny, który ją
podtrzymuje; one to sprawiają, że podmiot staje się do nich podobny i sam
przekształca się w funkcję. Dzisiaj tożsamość człowieka sprowadza się do
jego funkcjonalności, toteż mamy człowieka masowego, ujednoliconego przez
środki przekazu i globalną gospodarkę rynkową, która wszystko poddaje
merkantylizacji i zamienia skuteczność, kreatywność, potencjał jego istnienia
w wydajność, a zatem w osiągi ilościowe. Człowiek jest zmuszony mierzyć się
z nową, subtelną siłą, która oddziałuje na jednostki i wnika w ich
świadomość.
Tak wygląda sytuacja człowieka ponowoczesnego, wydanego na pastwę
losu, który godzi w jego ontyczną istotę, zagrażając właśnie temu, co
najbardziej dla niego charakterystyczne – świadomości oraz zdolności
zamierzonego działania w obranym celu. Zagrożona jest sama jego możność
bycia wyjątkowym, niepowtarzalnym we wspólnocie, ta możność, która z
kolei staje się jego pierwotnym prawem do ukonstytuowania swojej
tożsamości. Przychodzą na myśl słowa napisane ponad pół wieku temu przez
Maxa Schelera: „W toku historii trwającej ponad 10 tysięcy lat jest to
pierwsza epoka, w której człowiek stał się dla siebie problematyczny: już nie
wie, kim jest, i zdaje sobie sprawę z tej niewiedzy. Tylko przez to, że uczyni
tabula rasa ze wszystkich tradycji dotyczących tego problemu, że zachowa
2
największą ścisłość metodologiczną i największe zdziwienie, ta istota zwana
człowiekiem będzie mogła na nowo wyrobić sobie uzasadnione osądy”.
Mówiąc o antropologii Immanuela Kanta, Martin Heidegger powiada: „Żadna
epoka nie potrafiła zdobyć tylu tak różnorodnych wiadomości o człowieku co
nasza. A przecież żadna epoka nie poznała człowieka tak mało jak nasza. W
żadnej epoce człowiek nie był tak problematyczny jak w naszej”.
Pozostaje wszakże nadzieja, która do nas przychodzi od kogoś
całkowicie innego, jak trafnie to ujmuje psalm: „Uczyniłeś go [tj. człowieka]
niewiele mniejszym od istot niebieskich, / chwałą i czcią go uwieńczyłeś” (Ps
8, 6). Człowiek jest ostrą granicą między widzialnym i niewidzialnym, między
cielesnym i duchowym, w stanie wcielenia jako pośrednik między
stworzeniem a Stwórcą. Tym, co w pełni przywraca człowiekowi jego
chwalebne przeznaczenie, jest wcielenie Słowa.
Grzegorz z Nazjanzu w mowie na Wielkanoc powiada: „Bóg umieścił go
na ziemi, tego niejednorodnego wielbiciela, aby oglądał naturę widzialną, był
prowadzony ku niewidzialnemu, panował nad stworzeniami ziemskimi,
słuchał nakazów z góry; jest to istota zarazem ziemska i niebiańska,
nietrwała i nieśmiertelna, widzialna i niewidzialna, w pół drogi między
wielkością a nicością, ciało i duch jednocześnie, zwierzę wędrujące do
ojczyzny i, co jest największą tajemnicą, uczynione podobnym do Boga przez
prosty akt zgody na Bożą wolę”.
Człowiek jest powołany do tego, żeby przyjął w siebie wszechświat,
objął go swoim rozumieniem i swoją miłością dla wyrażania chwały oraz
nadawania, dzięki swojej pomysłowości, nazw istotom żyjącym, jak mówi
Księga Rodzaju. Rzeczywiście, człowieka ożywia – by posłużyć się wyrażeniem
Grzegorza z Nazjanzu – „przebłysk boskości”: on go niesie, pociąga i
3
kształtuje, uniemożliwiając mu całkowite utożsamienie się z ziemią, z której
jest ulepiony. „Człowiek nieskończenie przerasta człowieka” – powiadał
Blaise Pascal. Żadne z ziemskich uwarunkowań nie może człowieka
usatysfakcjonować ani określić. Człowiek przeto jest na obraz Boga,
ponieważ tak jak Bóg, wymyka się wszelkim określeniom. „Obraz nie jest
prawdziwie obrazem, jeżeli nie nosi wszystkich cech swojego wzorca. [...]
Cechą boskości jest nieuchwytność i obraz musi oddawać również ją. [...] My
jednak nie umiemy określić natury naszego bycia na obraz Stwórcy. [...] To
znaczy, że nosimy znamię niewyrażalnej boskości w tajemnicy, która w nas
mieszka” (Grzegorz z Nyssy, O stworzeniu człowieka).
Można by powiedzieć, że Bóg jest miejscem człowieka i że człowiek
przekracza wszystkie dane biologiczne, socjologiczne i psychologiczne
właśnie z racji tego otwarcia na zamieszkiwanie w Nim i ukierunkowania na
Niego. Tylko Bóg jest wolną odpowiedzią na natarczywe ideologie masowości i
indywidualizmu, którą chcą wpędzić człowieka w niewolę i oddalają go od
jego najprawdziwszego „ja”, będącego relacją. Ta zdolność przekraczania,
sprawiająca, że człowiek odrywa się od świata i bierze na siebie
odpowiedzialność, daje mu królewską wielkość króla-kapłana, gdyż
panowanie jest nierozdzielnie związane ze służbą i ofiarą. Obraz Boga odbija
się w człowieku przez jego rozumność i powołanie do wyrażania znaczenia,
ponieważ Bóg jest mądrością, logosem i miłością.
28 propozycji
Młodzi a wykształcenie
4
1. Wprowadzić system ewaluacji szkolnej, który by był od początku
ekwiwalentny i obejmował zestandaryzowane egzaminy, tak aby program
kształcenia uznawano na szczeblu europejskim, co pozwoliłoby ludziom
młodym na kontynuację nauki lub pracy w innym kraju2.
2. Zintensyfikować nauczanie przedmiotów całkowicie w językach
obcych po kursach językowych prowadzonych w szkołach podstawowych,
które pozwoliłyby osiągnąć poziom średnio zaawansowany.
3. Wychowywać nowych obywateli Unii Europejskiej, wprowadzając
do szkół podstawowe kursy prawa, ekonomii i europejskiej filozofii
politycznej oraz nauki społecznej Kościoła w połączeniu z doświadczeniami
aktywnego obywatelstwa w diecezjach, parafiach i katolickich placówkach
akademickich3.
4. Dać Unii Europejskiej jej najlepszą młodzież, przyznając zasłużone
i motywujące stypendia naukowe uczniom szkół średnich i wyższych, aby
umożliwić rozwój zorganizowanych umiejętności zarządzania dobrem
wspólnym w jednostkach badawczych we współpracy z instytucjami4.
5. Popierać wymianę kulturalną i wprowadzać projekty partnerstwa
między szkołami, wymianę młodzieży, semestralne pobyty za granicą, projekt
Erasmus także na poziomie szkoły średniej5.
6. Utworzyć agencję Unii Europejskiej, która wspierałaby dzieci z
rodzin pogrążonych w trudnościach społeczno-ekonomicznych, oferując im
usługi, ułatwienia i umowy, aby ułatwić im dostęp do wykształcenia6.
7. Już od szkoły podstawowej wprowadzić do programów nauczania
zajęcia w terenie, dzięki którym uczeń bezpośrednio poznawałby praktyczne
aspekty tego, czego uczy się z podręczników, i stopniowo zwiększać liczbę
5
godzin praktycznych, w miarę jak uczeń zbliża się do zakończenia cyklu
nauki i rozpoczęcia pracy.
Młodzież a innowacyjność
8. Działać w obszarze szkolnictwa, aby zapewnić ulepszenie i stałą
konserwację pomocy naukowych (np. wprowadzenie komputerów osobistych
i tabletów) ze środków pozyskiwanych z Unii Europejskiej lub od osób
prywatnych7.
9. Ustalić po stronie Europejskiej Konferencji Episkopatu
standardową kwotę konieczną i wystarczającą do utworzenia
przedsiębiorstwa zalążkowego (start-up), racjonalizując wydatki, i
przedsięwziąć stosowne środki sprzyjające dostępowi do kredytu dla ludzi
młodych, którzy planują założyć takie przedsiębiorstwo8.
10. Popierać kulturę inteligentnego miasta (smart city), prowadząc
kursy kształceniowe i doskonalące oraz ogłaszając konkursy z nagrodami,
aby zbierać pomysły na zrównoważony rozwój i podnosić jakość środowiska.
Pozwalać młodym na prowadzenie doświadczeń w tym kierunku w ośrodkach
miejskich9.
Młodzi a opieka zdrowotna
11. Popierać współpracę pomiędzy uczelniami i ośrodkami badań
medycznych, aby można było zdobywać wiedzę naukową i dzielić się nią od
pierwszych lat studiów, a nadto prowadzić wspólne kształcenie między
uczelniami z różnych krajów i tworzyć etykę szanującą życie10.
12. Zapewnić opiekę starszym i zatrudnienie młodym, wspierając
tworzenie spółdzielni ochrony zdrowia i udzielając mikrokredytów na mocy
6
dyrektyw europejskich, co stanowiłoby dla absolwentów alternatywę dla
posady publicznej, a także odciążenie ekonomiczne dla państwa11.
Młodzi a praca
13. Uruchomić europejski portal z informacjami o poszukiwanej i
oferowanej pracy z całego obszaru Europy we wszystkich językach krajów
Unii Europejskiej, tak aby był dostępny i zrozumiały dla wszystkich12.
14. Rozszerzyć i wzmocnić rolę Europejskiego Forum Młodzieży
(Youth European Forum), aby można było zasięgać jego opinii, ilekroć na
etapie decydowania pojawiają się kwestie dotyczące osób w młodym wieku.
15. Zorganizować cykliczne wydarzenia, w trakcie których świat
przedsiębiorczości i szkolnictwa wyższego z całej Unii Europejskiej mogłyby
się spotykać w celu wzajemnego poznania oraz organizowania partnerstwa
łączącego studentów, uczelnie i przedsiębiorstwa13.
16. Uzgodnić przepisy dotyczące praktyk, staży i nauki zawodu (pod
względem praw, wynagrodzeń i kwalifikacji), aby umożliwić studentom i
absolwentom zdobywanie wiadomości i doświadczeń dających się jednakowo
wykorzystać na całym terytorium Europy14.
17. Włączyć w program kształcenia wyższego, celem budowania
współpracy ponadgranicznej, rok obowiązkowej służby cywilnej odbywanej w
kraju bądź za granicą, zapewniając młodemu człowiekowi należyte środki
utrzymania15.
18. Wykorzystać ostatni rok kształcenia wyższego jako etap
wprowadzający młodego człowieka w świat pracy, pomagając mu w szukaniu
zatrudnienia albo tworzeniu własnego miejsca pracy przez udostępnienie mu
środków niezbędnych do założenia przedsiębiorstwa (wsparcie logistyczne,
7
materialne, intelektualne i ekonomiczne) bądź ośrodka badań, co ma miejsce
w niektórych krajach Unii Europejskiej16.
19. Otworzyć przed studentami prawa możliwość rozpoczęcia
praktyki zawodowej przed uzyskaniem dyplomu, pod warunkiem zdobycia
określonej liczby punktów i określonej średniej ocen ze złożonych
egzaminów, oraz umożliwić, by w czasie takiej praktyki wypłacano
wynagrodzenie proporcjonalne do aktywności zawodowej według
znormalizowanych kryteriów.
Młodzi a środowisko
20. Wprowadzić preferencyjne procedury, aby otworzyć młodym,
innowacyjnym rolnikom dostęp do kredytów; uprościć procedury
biurokratyczne; odciążyć podatkowo gospodarstwa zróżnicowane
biologicznie, które zajmują się badaniami, technologią i innowacjami
ukierunkowanymi na zwiększanie zatrudnienia lub tworzenie miejsc pracy17.
21. Wspierać przywracanie ręcznego wykonywania niektórych prac
rolnych celem zachowania tego rodzaju umiejętności, organizując spotkania i
seminaria dla rolników w terenie.
22. Pozwalać na zakładanie przez dzielnicowe grupy młodzieży
miejskich ogrodów warzywnych dla rekultywacji zdegradowanej gleby,
udostępniając do tego celu tereny nieuprawne. Urządzić w Brukseli ogród
wzorcowy, wspólnie uprawiany przez studentów z Unii Europejskiej18.
23. Tworzyć grupy komplementarnych przedsiębiorstw na małych
obszarach swobodnej wymiany, aby urzeczywistniać wzorce solidarności
rolniczej, a nie tylko eksploatacji zasobów19.
8
24. Dofinansowywać małe, samowystarczalne, bezemisyjne
przedsiębiorstwa rolne, które umożliwiałyby wejście w świat pracy osobom
upośledzonym, zepchniętym na margines, uchodźcom politycznym,
wysiedleńcom, gwarantując im pełne poszanowanie praw człowieka20.
25. Pozwolić w gminach Unii Europejskiej, na podstawie istniejących
dobrych wzorców, na prowadzenie samofinansującej się zbiórki odpadów
segregowanych, której koszty nie obciążałyby obywateli, przez sprzedaż
odpadów nadających się do ponownego wykorzystania pod kontrolą
odpowiednich agend europejskich21.
Młodzi a informacja europejska
26. Utworzyć sieć prasową i komunikacyjną, środki przekazu do
prowadzenia kampanii uwrażliwiających i uświadamiających w dziedzinie
projektów europejskich, aby informować o możliwościach udostępnianych
młodym ludziom na obszarach zatrudnienia i kształcenia, rozpowszechniając
takie informacje w sieci, programach telewizyjnych, prasie, serwisach
społecznościowych oraz ośrodkach kultury na drodze zachęt i ułatwień22.
Młodzi a dialog międzykulturowy
27. W oparciu o wspólnoty lokalne tworzyć miejsca integracji i
gościny w duchu wymiany pomiędzy religiami i kulturami, zwłaszcza dla
osób młodych pochodzących z krajów wyniszczonych wojnami, prowadząc
kursy kształceniowe, doskonalące i wdrażąjące do pracy zawodowej23.
28. Rozwijać forum młodzieży reprezentującej wszystkie religie
obecne w Unii Europejskiej, którego celem byłby dialog i wzajemny szacunek
między religiami na gruncie kontaktów młodych ludzi reprezentatywnych dla
9
młodzieżowych stowarzyszeń religijnych w krajach Unii Europejskiej zgodnie
z kryteriami międzynarodowości (religie istniejące co najmniej w dwóch
krajach Unii) i reprezentatywności (stowarzyszenia młodzieżowe
reprezentujące ruchy religijne). Utworzyć Europejskie Forum Stowarzyszeń
Chrześcijańskich oraz Europejskie Forum Stowarzyszeń Kościelnych w celu
dyskutowania nad ogólnoeuropejskimi problemami społecznymi24.
Opracowano z udziałem następujących osób:
Adriano Contardi
Alessandro Elia
Alessandro Raimondi
Alessio Modesti
Andrea Aversente
Anna Chiara Marcattilji
Anna Maria Bruzyska
Jessica Mlynarcik
Gabriele Guzzi
Giammarco Vocalelli
Marco Severa
Rosalba Fama
Sara Abate
Valeria de Gaetano
Veronica Baccanari
Nadzór:
Alfonso Balsamo
10
Renato Cursi
ks. Alessandro Fadda
Młodzież z kursów formacji społeczno-politycznej
Tłum. Paweł Borkowski
Przypisy
1
Dokument opracowany i przedstawiony przez młodzież katolicką, która
przyswaja sobie zasady nauki społecznej Kościoła i współpracuje przy
tworzeniu warsztatów zaproponowanych przez redakcję „La Società”. Tekst
ten, koncentrujący się na relacji „młodzież – wykształcenie – praca”, został
przedłożony najważniejszym instytucjom europejskim, ciałom
przedstawicielskim publicznym i prywatnym oraz Komisji Konferencji
Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE) w trakcie wizyty w Brukseli
w dniach 16-19 kwietnia 2015 r.
2
„Organy międzynarodowe powinny [...] zapewniać taką równość, która jest
podstawą prawa wszystkich do uczestnictwa w procesie pełnego rozwoju,
przy poszanowaniu uprawnionych różnic” (Papieska Rada „Iustitia et Pax”,
Kompendium nauki społecznej Kościoła, 442, Jedność, Kielce 2005).
3
„Odpowiedzialność za realizację dobra wspólnego, oprócz pojedynczych
osób, należy również do państwa, ponieważ dobro wspólne jest racją
istnienia władzy politycznej. Istotnie, państwo powinno gwarantować
spójność, jednolitość i organizację społeczeństwa obywatelskiego, którego
jest wyrazem, w taki sposób, aby dobro wspólne mogło być osiągane dzięki
wkładowi wszystkich obywateli” (tamże, 168).
11
4
„Urząd Nauczycielski Kościoła przypomina, że prawo międzynarodowe
«opiera się na zasadzie równouprawnienia wszystkich państw, na prawie
każdego narodu do samostanowienia i swobodnej współpracy w imię
najwyższego dobra wspólnego ludzkości» (Jan Paweł II, List z okazji
pięćdziesiątej rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej, 8)” (tamże, 157).
5
„Aktualne scenariusze głębokiej przemiany ludzkiej pracy powodują, że
jeszcze bardziej nagląca staje się potrzeba rozwoju autentycznie globalnego i
solidarnego, zdolnego do ogarnięcia wszystkich obszarów świata, nie
wyłączając tych mniej uprzywilejowanych” (tamże, 321).
6
„Zaangażowanie społeczne i polityczne wiernego świeckiego w obszar
kultury zmierza dzisiaj w pewnych określonych kierunkach. Pierwszy z nich
usiłuje zagwarantować każdemu człowiekowi prawo do kultury ludzkiej i
społecznej [...] To prawo pociąga za sobą prawo rodzin i osób do wolnej i
otwartej szkoły; [...] Zaangażowanie na rzecz wychowania i formowania osoby
zawsze jest podstawową troską w działalności społecznej chrześcijan” (tamże,
557).
7
„Nowe zdobycze wiedzy i technologie dzięki swoim olbrzymim możliwościom
mogą wnieść decydujący wkład w promowanie postępu społecznego” (tamże,
283).
8
„Jednym z głównych zadań ekonomii międzynarodowej jest dążenie do
całościowego i solidarnego rozwoju ludzkości [...]. To zadanie domaga się
takiej koncepcji ekonomii, która gwarantuje na poziomie międzynarodowym
sprawiedliwy podział dóbr i która zgodna jest z prawdą o wzajemnej
zależności – ekonomicznej, politycznej i kulturowej – która definitywnie łączy
między sobą ludy, oraz sprawia, że czują się one związane jednym losem. [...]
Dzisiejsze pokolenia czują potrzebę solidarności i pragną zdecydowanie
przezwyciężyć kulturę indywidualistyczną” (tamże, 373).
9
„Magisterium Kościoła podkreśla odpowiedzialność człowieka za utrzymanie
nieskażonego i zdrowego dla wszystkich środowiska: «Dzisiejsza ludzkość,
jeżeli zdoła połączyć nowe umiejętności i możliwości nauki z mocnym
wymiarem etycznym, będzie z pewnością w stanie promować środowisko jako
dom oraz jako bogactwo człowieka i wszystkich ludzi» (Jan Paweł II,
12
Przemówienie do uczestników sympozjum na temat zdrowia i ochrony
środowiska, 24 marca 1997 r., 5)” (tamże, 465).
10
„Nowe zdobycze techniczne i naukowe powinny służyć zaspokojeniu
najważniejszych potrzeb człowieka, aby wspólne dziedzictwo ludzkości mogło
być stopniowo pomnażane. Pełne urzeczywistnienie zasady powszechnego
przeznaczenia dóbr domaga się ponadto podejmowania działań na
płaszczyźnie międzynarodowej oraz planowych inicjatyw ze strony wszystkich
krajów” (tamże, 179).
11
„Dla wspierania prawa do pracy ważne jest dzisiaj [...], aby istniał
«nieskrępowany proces samoorganizowania się społeczeństwa» (Jan Paweł II,
Encyklika Centesimus annus, 16). Znaczące świadectwa i przykłady takiego
samoorganizowania się można dostrzec w licznych inicjatywach zarówno
społecznych, jak i podejmowanych przez przedsiębiorców, nacechowanych
różnymi formami uczestnictwa, współpracy i udziału pracowników w
zarządzaniu przedsiębiorstwami, które ukazują łączenie się solidarnych
energii. Stanowią one na rynku ofertę w postaci zróżnicowanego sektora
aktywności i inicjatyw pracowniczych, wyróżniających się szczególnym
nastawieniem na relacyjny wymiar produkowanych dóbr i usług
świadczonych w rozlicznych obszarach: kształcenie, ochrona zdrowia,
podstawowa opieka społeczna, kultura” (tamże, 293).
12
„Wobec szybko osiąganych przez stosunki gospodarczo-finansowe i rynek
pracy wymiarów ogólnoświatowych należy wspierać skuteczną współpracę
między państwami poprzez traktaty, porozumienia i plany wspólnych
działań, które bronić będą prawa do pracy również w najbardziej krytycznych
fazach cyklu ekonomicznego na poziomie krajowym i międzynarodowym”
(tamże, 292).
13
„Duch międzynarodowej współpracy wymaga, aby ponad ścisłą logiką
rynku istniała świadomość obowiązku solidarności, sprawiedliwości
społecznej i powszechnej miłości” (tamże, 448).
14
„Utrzymanie zatrudnienia zależy w coraz większym stopniu od
umiejętności zawodowych. System kształcenia i wychowania nie powinien
13
zaniedbywać formacji ludzkiej i technicznej, niezbędnej do pełnienia z
pożytkiem powierzonych obowiązków” (tamże, 290).
15
„Społeczność, która na wszystkich poziomach chce służyć istocie ludzkiej,
to taka społeczność, która stawia jako główny cel dobro wspólne, które jest
dobrem wszystkich ludzi i całego człowieka. Osoba nie może znaleźć
spełnienia jedynie w sobie samej, z pominięciem swojego bycia «z» innymi i
«dla» innych” (tamże, 165).
16
„Problemy związane z zatrudnieniem domagają się odpowiedzialnego
podejścia ze strony państwa, do którego należy obowiązek wspierania
aktywnej polityki pracy, to znaczy takich posunięć, które stwarzają
możliwości pracy” (tamże, 291).
17
„Obowiązek państwa polega nie tyle na bezpośrednim zapewnieniu pracy
wszystkim obywatelom [...], ile raczej na «popieraniu działalności
przedsiębiorstw poprzez tworzenie warunków zapewniających możliwości
pracy» (Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus, 48)” (tamże, 291).
18
„Zasada powszechnego przeznaczenia dóbr to podstawowy kierunek
moralny i kulturowy, którym należy iść w celu rozwiązania skomplikowanego
i dramatycznego węzła, wynikającego z kryzysu ekologicznego, z nędzy”
(tamże, 482).
19
„Zasada pomocniczości ochrania osoby przed nadużyciami wyższych
instancji społecznych i pobudza je do pomocy jednostkom i pośrednim
podmiotom społecznym w rozwijaniu ich zadań. [...] Urzeczywistnianiu
zasady pomocniczości odpowiadają: [...] zachęta kierowana w stronę
prywatnej inicjatywy w taki sposób, by każdy organizm społeczny, z
charakterystycznymi dla niego właściwościami, służył dobru wspólnemu”
(tamże, 187).
20
„Wymiar moralny ekonomii pozwala uchwycić jako nierozłączne, a nie
oddzielone i zamienne, cele tej ekonomii – wydajność ekonomiczną i
promocję pełnego rozwoju ludzkości” (tamże, 332). „Aby nabrać charakteru
moralnego, działalność ekonomiczna musi ogarnąć wszystkich ludzi i
wszystkie narody” (tamże, 333).
14
21
„Poważne problemy ekologiczne wymagają rzeczywistej przemiany
mentalności, skłaniającej do przyjęcia nowych stylów życia” (tamże, 486).
„Aktualne problemy ekologiczne, o ogólnoświatowym charakterze, mogą być
skutecznie podejmowane jedynie dzięki współpracy międzynarodowej, zdolnej
do zagwarantowania większej koordynacji w wykorzystaniu ziemskich
zasobów” (tamże, 481).
22
„Wobec szybko osiąganych przez stosunki gospodarczo-finansowe i rynek
pracy wymiarów ogólnoświatowych należy wspierać skuteczną współpracę
między państwami” (tamże, 292).
23
„Duszpasterskie zaangażowanie [Kościoła] rozwija się w dwóch kierunkach
– głoszenia chrześcijańskiego fundamentu praw człowieka i piętnowania
łamania tych praw. [...] Tego rodzaju zaangażowanie [...] otwarte jest na
pracę ekumeniczną, na dialog z innymi religiami, na wszystkie sprzyjające
kontakty z organizmami rządowymi i pozarządowymi na poziomie krajowym i
międzynarodowym” (tamże, 159).
24
„Naukę społeczną cechuje również stałe nawoływanie do dialogu między
wyznawcami różnych religii świata, aby umieli podejmować poszukiwanie
najbardziej odpowiednich form współpracy. Religie odgrywają ważną rolę w
osiągnięciu pokoju, który zależy od wspólnego zaangażowania na rzecz
pełnego rozwoju człowieka” (tamże, 537).
15