Biologia nauka ob yciu

Spis treci
Jak korzysta z papierowego
zeszytu wicze .............................................. 6
I
Biologia – nauka o yciu
1. Biologia jako nauka ................................ 7
2. Badanie wiata organizmów ..................11
3. Obserwacje mikroskopowe ....................16
4. Podsumowanie dziau: Biologia
– nauka o yciu .......................................19
II
Jedno organizmów
5. Komórki zwierzce .................................22
6. Komórki rolinne i bakteryjne ................25
7. Komórki, tkanki, narzdy iorgany .............
III.3 Królestwo zwierzt
19. Charakterystyka zwierzt.
Parzydekowce ............................................
20. Pazice. Nicienie .......................................
21. Piercienice .................................................
22. Miczaki......................................................
23. Stawonogi .................................................
24. Owady – najliczniejsza
grupa stawonogów ....................................
25. Charakterystyka krgowców.
Ryby ...........................................................
26. Pazy ...........................................................
27. Gady ...........................................................
28. Ptaki ...........................................................
29. Ssaki ............................................................
8. Sposoby odywiania si organizmów........
30. Podsumowanie rozdziau:
Królestwo zwierzt ....................................
9. Sposoby oddychania organizmów .............
Gra planszowa: Rónorodno zwierzt ............
10. Sposoby rozmnaania si
organizmów ...............................................
11. Podsumowanie dziau:
Jedno organizmów..................................
III
Rónorodno organizmów
III.1 Klasyfikacja organizmów
12. Zasady klasyfikacji organizmów.................
13. Systematyka organizmów ..........................
III.2 Królestwa:
bakterii, protistów, grzybów
14. Bakterie. Wirusy..........................................
15. Protisty – charakterystyka .........................
16. Protisty jednokomórkowe – przegld ........
17. Grzyby ........................................................
18. Podsumowanie rozdziaów:
Klasyfikacja organizmów oraz Królestwa:
bakterii, protistów, grzybów......................
Treci zawarte
w preprincie
Jak korzysta z papierowego
zeszytu wicze
Zeszyt, tak jak podręcznik, został podzielony na trzy działy
tematyczne: Biologia – nauka o życiu, Jedność organizmów,
Różnorodność organizmów.
W trzecim dziale – najobszerniejszym z nich – wyodrębniono
też rozdziały.
Kad lekcj
znajdziesz take
w elektronicznym
zeszycie wicze
Polecenie
do
wykonania
zadania jest
czytelnie
wyrónione
Kolejny numer
i tytu lekcji
jest taki sam
jak w podrczniku
Zadania typu
egzaminacyjnego
pozwol ci
doskonale
przygotowa si do
egzaminu
Rysunki w zadaniach
naucz ci analizowania
i interpretowania
rónych róde wiedzy
Kade zadanie
jest oznaczone
stopniem
trudnoci
Zadania podsumowujce
skutecznie pomog ci
sprawdzi wiedz i umiejtnoci
Oznaczenie stopnia trudnoci zadania:
– atwe
Analiza tekstu ródowego
umoliwi ci poprawne wykonanie
zada podsumowujcych
– rednio trudne
– trudne
Badanie świata organizmów
2
Badanie wiata organizmów
1. Wskaż ogólne pytania, które powinien zadać sobie każdy badacz planujący
doświadczenie.
A. Jaki jest cel eksperymentu?
B. Czy światło wpływa na rośliny?
C. Jaka jest intensywność fotosyntezy?
D. Jaki organizm będzie badany?
E. Jaki będzie stosowany rodzaj pokarmu?
F. W jaki sposób będą przeprowadzane badania?
G. W jaki sposób będą notowane wyniki?
H. Czy rodzaj pokarmu wpływa na wzrost organizmu?
2. Jedna z reklam telewizyjnych podaje, że codzienne intensywne ćwiczenia fizyczne
powodują obniżenie masy ciała. Wykonano eksperyment sprawdzający tę hipotezę.
W doświadczeniu wzięła udział grupa osób w tym samym wieku i o tej samej masie
ciała.
a) Sformułuj problem badawczy.
b) Określ próbę kontrolną i badawczą w tym doświadczeniu.
Próba kontrolna –
Próba badawcza –
c) Wskaż najlepszy, czytelny dla odbiorców sposób zaprezentowania wyników
tego doświadczenia.
A. Porównanie na wykresie całkowitej masy ciała po zakończeniu eksperymentu
dwóch grup: grupy ćwiczącej codziennie i grupy niećwiczącej.
B. Porównanie na wykresie masy ciała przed rozpoczęciem eksperymentu i po
zakończeniu eksperymentu w grupie ćwiczącej.
C. Porównanie na wykresie masy ciała przed rozpoczęciem eksperymentu i po
zakończeniu eksperymentu w grupie niećwiczącej.
D. Porównanie na wykresie masy ciała przed rozpoczęciem i po zakończeniu
eksperymentu osoby ćwiczącej i osoby niećwiczącej.
11
Badanie świata organizmów
4. W pewnej szkole o godzinie ósmej rano dokonano pomiarów masy ciała uczniów
jednej klasy. Uzyskano następujące wyniki (masę ciała podano w kilogramach): 39,
43, 53, 49, 51, 53, 49, 48, 50, 55, 40, 52, 47, 52, 45, 46, 48, 54, 56, 57, 47, 44, 48, 49, 51.
a) Na podstawie wyników uzupełnij tabelę, podając liczbę uczniów o masie ciała
mieszczącej się w określonym przedziale.
Masa ciaa uczniów (kg)
39–42
43–46
47–50
51–54
55–58
b) Sporządź wykres słupkowy przedstawiający liczbę uczniów o masie ciała mieszczącej się w poszczególnych przedziałach. Pamiętaj o odpowiednim opisaniu osi.
c) Podaj, który przedział masy ciała uczniów jest najczęściej reprezentowany.
Wpisz w lukę literę przypisaną odpowiedniemu przedziałowi.
A. 39–42. B. 43–46. C. 47–50. D. 51–54. E. 55–58.
Najczęściej reprezentowany jest przedział
.
5. Poniżej wymieniono różne czynności, które uczeń musi wykonać podczas planowania doświadczenia.
Uporządkuj je w poprawnej kolejności, wpisując numery od 1 do 6.
A. Formułuje wniosek.
D. Formułuje hipotezę.
B. Przeprowadza doświadczenie.
E. Określa problem badawczy.
C. Zbiera wyniki.
F. Analizuje i interpretuje wyniki
doświadczenia.
13
16
BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU
3
Obserwacje mikroskopowe
1. Na rysunku przedstawiono budowę mikroskopu świetlnego.
Wpisz do poniższej krzyżówki nazwy oznaczonych numerami części mikroskopu.
Litery w wyróżnionej kolumnie utworzą hasło.
1
4
3
6
2
5
1
2
3
O B
4
5
R
L
O
6
S
2. Wskaż poprawną odpowiedź.
Jaki obraz uzyskujemy w mikroskopie?
A. Nieodwrócony, pomniejszony.
B. Odwrócony, powiększony.
C. Pomniejszony, odwrócony.
D. Powiększony, nieodwrócony.
Obserwacje mikroskopowe
3. W pracowni biologicznej mikroskopy miały obiektywy powiększające 5, 10 i 40
razy oraz okulary powiększające 10 razy i 12,5 raza.
Wskaż odpowiedź zawierającą największe i najmniejsze powiększenie oglądanego
obiektu, jakie można uzyskać, posługując się opisywanymi mikroskopami.
A. 500 razy i 5 razy.
B. 400 razy i 50 razy.
C. 500 razy i 50 razy.
D. 400 razy i 5razy.
4. Podczas lekcji uczeń sporządził krótką notatkę opisującą metodę posługiwania
się mikroskopem świetlnym.
Przeczytaj notatkę i oceń prawdziwość każdego zdania. Podkreśl P, jeśli zdanie
jest prawdziwe, lub F, jeśli zdanie jest fałszywe.
A. Preparat mikroskopowy należy umieścić na obiektywie mikroskopu. P / F
B. Lusterko należy ustawić tak, aby preparat był odpowiednio oświetlony. P / F
C. Wstępną obserwację należy przeprowadzić przy użyciu obiektywu o średnim
powiększeniu. P / F
D. W celu ustawienia ostrości należy posłużyć się najpierw małą śrubą mikroskopu,
a następnie dużą. P / F
E. Jeśli chcemy otrzymać jeszcze bardziej powiększony obraz, musimy użyć obiektywu o większym powiększeniu. P / F
5. Rysunek przedstawia bakterie powiększone 7000 razy. Przyjmujemy, że przy
tym powiększeniu organizm ma wielkość 3 mm.
Oblicz, jaka jest rzeczywista wielkość bakterii.
Pamiętaj, że jeden mikrometr (1 μ) to jedna tysięczna milimetra (1 μ = 0,001 mm).
Wskaż rozwiązanie zadania, uzupełniając poniższe zdanie.
Rzeczywista wielkość bakterii to
A. 0,428 μ.
B. 0,0428 μ.
C. 0,00428 μ.
D. 0,000428 μ.
6. Uzupełnij zdanie.
W mikroskopie, którego okular powiększa 10 razy, a obiektyw 20 razy, uzyskam
powiększenie
razy.
17
18
BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU
6. Przyporządkuj etapy przygotowywania świeżego preparatu mikroskopowego do rysunków przedstawiających wykonane czynności, wpisując w luką cyfrę
rzymską oznaczającą dany etap.
II
III
I
V
IV
A. Nanieś kroplę wody na szkiełko podstawowe
B. Nałóż ostrożnie szkiełko nakrywkowe
.
.
C. Wytnij bardzo cienki skrawek liścia, który chcesz obejrzeć pod mikroskopem
.
D. Umieść fragment liścia na szkiełku podstawowym
E. Świeży preparat mikroskopowy jest gotowy
.
.
8. Poniżej przedstawiono obrazy krwi obserwowanej przez mikroskopy: optyczny
i elektronowy.
Dopasuj obrazy krwi do rodzajów mikroskopów, wpisując w lukę literę oznaczającą właściwy obraz.
A
B
B
I.
I. Mikroskop elektronowy –
II. Mikroskop optyczny –
Podsumowanie działu: Biologia nauka o życiu
4
Podsumowanie dziau:
Biologia nauka oyciu
Tekst źródłowy do zadań 1–5 i 8
Wpyw temperatury na przebieg fotosyntezy
Roliny wodne, takie jak moczarka kanadyjska, s samoywne, poniewa zachodzi
u
nich fotosynteza. W
tym procesie, dziki wykorzystaniu energii sonecznej,
roliny wytwarzaj cukry i
tlen. Tempo zachodzenia fotosyntezy mona okreli,
mierzc ilo powstajcych cukrów lub ilo wydzielanego tlenu. W
opisanym
poniej dowiadczeniu zastosowano t drug metod.
W
eksperymencie badano wpyw temperatury na tempo fotosyntezy. W
czterech
naczyniach z
wod umieszczono fragmenty moczarki kanadyjskiej o
jednakowej
dugoci. Roliny pod wod przykryto lejkiem, na którego wylot naoono
wypenion wod probówk. W
probówce gromadzi si jeden z
produktów
fotosyntezy – tlen. Naczynia umieszczono w
temperaturze: 10 °C, 20 °C,
30 °C, 60 °C. Ilo wydzielanego tlenu okrelano, mierzc wysoko supka gazu,
który gromadzi si w
probówce. W
naczyniu, w
którym fotosynteza zachodzia
najszybciej, supek tlenu by najwikszy.
zbierajcy si tlen
pcherzyk tlenu
woda
moczarka
kanadyjska
10 oC
20 oC
30 oC
60 oC
1. Przeanalizuj tekst źródłowy i wskaż poprawną odpowiedź na poniższe pytanie.
Jaki był cel tego eksperymentu?
A. Zbadanie wpływu temperatury na intensywność fotosyntezy.
B. Zbadanie ilości wydzielonego tlenu w różnych temperaturach.
C. Zbadanie wpływu ilości wydzielonego tlenu na fotosyntezę.
D. Zbadanie tempa fotosyntezy w wodzie.
19
22
Jedno organizmów
5
Komórki zwierzce
1. Przy nazwie elementu składowego komórki wpisz odpowiedni numer oznaczający ten element na rysunku.
3
4
2
1
A. cytoplazma
5
B. błona komórkowa
C. jądro komórkowe
D. mitochondrium
E. wodniczka
2. Uzupełnij zdania, wpisując w poprawnej formie gramatycznej wyrazy podane
poniżej.
transport substancji z procesy życiowe z wielkości z komórki z mitochondrium
I.
są „cegiełkami” budującymi wszystkie organizmy.
II. Komórki różnią się pod względem kształtu i .
III. W komórce zachodzą wszystkie
.
IV. Oddychanie komórkowe odbywa się w .
V. Błona komórkowa oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego i kontroluje
.
Komórki zwierzęce
3. Przyporządkuj poniższe opisy do wymienionych rodzajów komórek zwierzęcych (jeden z opisów nie pasuje). Wskaż literę oznaczającą rodzaj komórki
odpowiadający jej opisowi.
Opis rodzajów komórek
Rodzaj komórki
I. Są to komórki bardzo wydłużone, z dużą liczbą
wypustek wychodzących z ciała komórki.
A B
C
D
II. Komórki te mają kształt dysku i są wypełnione
czerwonym barwnikiem.
A B
C
D
III. Komórki te mają kształt pudełka i bardzo ściśle
do siebie przylegają, tworząc warstwę.
A B
C
D
IV. Są to komórki o wydłużonym kształcie, wypełnione dużą liczbą włókienek, które umożliwiają
skurcz komórki.
A B
C
D
A. komórka mięśniowa
B. komórka nerwowa
C. krwinka czerwona
D. komórka nabłonkowa
4. Wpisz właściwe nazwy struktur przedstawionych na fotografiach. Wykorzystaj
terminy z ramki.
chloroplast z mitochondrium z jądro komórkowe z wodniczka
I. Jest to
II. Jest to
23
26
JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW
4. Uczennice miały za zadanie narysować komórkę bakteryjną. Poniżej zamieszczono trzy przykłady ich prac.
mitochondrium
chloroplast
cytoplazma
cytoplazma
cytoplazma
jdro
komórkowe
jdro
komórkowe
A
B
a) Wskaż, który z rysunków jest najbliższy prawdzie.
C
A
B
C
b) Zaznacz struktury komórkowe, których uczennice nie powinny umieszczać
na rysunku komórki bakteryjnej.
A. błona komórkowa
B. jądro komórkowe
C. cytoplazma
D. chloroplast
E. ściana komórkowa
F. mitochondrium
G. DNA bakteryjne
5. Korzystając z dowolnego źródła informacji (literatury naukowej, internetu),
podaj nazwy substancji budujących ścianę komórkową u bakterii i roślin. Uzupełnij zdania terminami w odpowiedniej formie gramatycznej wybranymi z ramki.
chityna z mureina z celuloza z glikogen
I. Ściana komórkowa bakterii jest zbudowana z .
II. Ściana komórkowa roślin jest zbudowana z .
Komórki roślinne i bakteryjne
6. Na podstawie analizy rysunków zaznacz elementy, które występują zarówno
w komórce roślinnej, jak i bakteryjnej.
A. ściana komórkowa
B. błona komórkowa
C. wodniczka
D. cytoplazma
E. jądro komórkowe
F. mitochondrium
G. bakteryjny DNA
H. materiał zapasowy
7. a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
ed
dstawio
i no
o
Na rysunku przedstawiono
A. mitochondrium.
ndrium
nd
um.
B. chloroplast.
ast
st.
b) Wskaż poprawne informacje dotyczące elementu komórki przedstawionego
na rysunku.
A. Wytwarza substancje odżywcze w procesie fotosyntezy.
B. Wytwarza energię w procesie oddychania komórkowego.
C. Ma nieskomplikowaną budowę wewnętrzną.
D. Zawiera chlorofil.
27