Leczenie chirurgiczne

Organizacja Macmillan połączyła się z Cancerbackup. Razem zapewniamy
bezpłatne informacje wysokiej jakości, które są dostępne dla wszystkich.
Surgery: Polish
Leczenie chirurgiczne
Niniejsza broszura zawiera informacje na
temat chirurgicznego leczenia raka.
Leczenie chirurgiczne oznacza leczenie
choroby poprzez usunięcie fragmentu tkanki
ciała. Jest to jeden z głównych sposobów
leczenia raka. Zazwyczaj używa się w tym
celu noża chirurgicznego (skalpela). Innym
sposobem przeprowadzenia operacji jest
wykorzystanie laseru (wiązki światła o dużej
mocy), który może przeciąć tkankę. Czasami
używa się też cienkiego, metalowego pręta
(sondy), który zamraża komórki i niszczy
tkankę. Jest to tak zwana krioterapia.
Posiadamy również materiały na temat
chemioterapii i radioterapii, które są dostępne
w języku polskim.
Mamy nadzieję, że niniejsza broszura zawiera
wszystkie informacje niezbędne dla pacjenta.
Jeśli jednak pojawią się inne pytania,
dodatkowe informacje można uzyskać od
lekarza lub pielęgniarki w szpitalu, w którym
odbywa się leczenie.
Broszura odsyła również do innych materiałów
lub informacji opracowanych przez
organizację Macmillan. Niestety większość
z nich jest obecnie dostępna tylko w języku
angielskim. Niemniej jednak omówienie
tematów w nich zawartych jest możliwe dzięki
pomocy tłumaczy, którzy mogą towarzyszyć
pacjentom podczas rozmowy ze specjalistą w
dziedzinie onkologii.
Bezpłatna linii wsparcia Macmillan dostępna
pod numerem 0808 808 00 00 jest czynna
od poniedziałku do piątku, w godzinach od
9:00 do 20:00. Osoby niedosłyszące mogą
zadzwonić za pomocą telefonu tekstowego
pod numer 0808 808 0121 lub skorzystać
z usługi transmisji tekstu. Można również
odwiedzić stronę: macmillan.org.uk
Broszura zawiera następujące
informacje:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czym jest rak?
W jakim celu stosuje się leczenie
chirurgiczne?
Znalezienie odpowiedniego chirurga
Czy chirurg może wyleczyć nowotwór?
Na czym polega operacja?
Przygotowanie do operacji
Po operacji
Komplikacje długoterminowe
Zmiany fizyczne i emocjonalne
Czym jest rak?
Narządy i tkanki ciała ludzkiego zbudowane
są z małych bloczków nazywanych
komórkami. Rak to choroba tych komórek.
Pomimo, że komórki w różnych częściach
ciała mogą wyglądać i funkcjonować
inaczej, większość z nich regeneruje się i
rozmnaża w ten sam sposób. Zazwyczaj
dzieje się to w sposób uporządkowany i
kontrolowany. Jednak jeśli z jakiegoś powodu
proces ten wymknie się spod kontroli, komórki
nadal dzielą się i tworzą guz nazywany
nowotworem. Guzy dzieli się na łagodne
(nierakowe) i złośliwe (rakowe).
W przypadku nowotworu łagodnego komórki
nie rozprzestrzeniają się na inne części ciała,
nie są więc rakowate. Mogą jednak nadal
dzielić się w pierwotnym ognisku nowotworu
i naciskać na sąsiadujące organy, co może
wywołać problemy zdrowotne.
Nowotwór złośliwy składa się z komórek,
które mają zdolność przenoszenia się poza
pierwotne ognisko w organizmie. Jeśli
nowotwór pozostanie nieleczony, może
Strona 1 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne
rozprzestrzenić się na otaczające go tkanki.
Nowotwór złośliwy nazywany jest rakiem.
W jakim celu stosuje się leczenie
chirurgiczne?
Operacja nowotworu może zostać
przeprowadzona w kilku celach:
Diagnoza
Chirurg może pobrać niewielki fragment
tkanki, aby potwierdzić diagnozę nowotworu
i określić jego typ. Zabieg ten nazywany jest
biopsją. Pobrana próbka tkanki jest następnie
badana w laboratorium.
Leczenie
Gdy jest to możliwe, operację stosuje się w
celu usunięcia guza i otaczających go tkanek,
które mogą zawierać komórki nowotworowe.
Czasami interwencja chirurgiczna ma na celu
usunięcie komórek nowotworowych, które
rozprzestrzeniły się z pierwotnego ogniska
guza na inne części ciała, takie jak płuca
czy wątrobę.
Przed leczeniem chirurgicznym podaje się
czasami chemioterapię, aby zmniejszyć
wielkość nowotworu i zakres potrzebnej
interwencji chirurgicznej.
Klasyfikacja według stadiów
zaawansowania nowotworu
Klasyfikacja stadiów zaawansowania
nowotworu to proces używany przez lekarzy w
celu określenia wielkości guza i ustalenia, czy
nowotwór pozostaje w pierwotnym ognisku, czy
może rozprzestrzenić się na inne partie ciała.
Czasami lekarz musi wykonać niewielką
operację, aby określić stadium
zaawansowania nowotworu. Jest to
potrzebne, ponieważ guz nie zawsze jest
wykrywany na zdjęciach. Przykładem
operacji stosowanej w klasyfikacji stadium
zaawansowania nowotworu jest laparoskopia.
Chirurg wykona małe nacięcie w dolnej
części brzucha (podbrzuszu). W tym
celu używa się instrumentu nazywanego
laparoskopem (zob. str. 3), aby obejrzeć
miejsce, w którym występują zmiany i określić
wielkość guza, oraz czy rozprzestrzenił się on
na inne tkanki. U niektórych osób wykonuje
się podobne operacje w innych częściach
ciała. Informacja o stadium zaawansowania
nowotworu jest potrzebna do zaplanowania
leczenia. Czasami chirurg uzyskuje tę
informację podczas usuwania guza.
Rekonstrukcja
Ten rodzaj operacji można zastosować
w celu rekonstrukcji:
•
•
części ciała – na przykład odtworzenia
pęcherza
wyglądu części ciała – na przykład,
rekonstrukcja piersi po mastektomii
(operacji usunięcia piersi).
Kontrolowanie objawów
Jeśli raka nie można całkowicie usunąć lub
wyleczyć, operacja może czasami pomóc
kontrolować objawy choroby. Na przykład
usunięcie lub przesunięcie guza zmniejsza
zator, dyskomfort lub inne dolegliwości.
Jeśli do czasu postawienia diagnozy rak
zdążył rozprzestrzenić się na inne części ciała,
operacja rzadko bywa proponowana jako
główny sposób leczenia. W takim przypadku
sama operacja nie doprowadzi do wyleczenia.
W zależności od rodzaju nowotworu może
zostać zaproponowane leczenie komórek
rakowych poprzez organizm, na przykład
chemioterapią, terapią hormonalną lub
immunoterapią. Radioterapia może być
stosowana, aby kontrolować nowotwór,
którego nie można wyleczyć chirurgicznie.
Znalezienie odpowiedniego chirurga
W celu zdiagnozowania nowotworu pacjent
może odbyć wizytę u chirurga w lokalnym
szpitalu. Na przykład w przypadku podejrzenia
nowotworu piersi pacjent zostanie umówiony z
chirurgiem specjalizującym się w operacjach
piersi, a w przypadku podejrzenia nowotworu
żołądka – z chirurgiem specjalizującym się w
operacjach żołądkowo-jelitowych.
Rzadkie przypadki nowotworów wymagają
opieki jeszcze bardziej wyspecjalizowanych
chirurgów, posługujących się biegle
konkretnymi technikami chirurgicznymi. Może
to oznaczać, że pacjent zostanie skierowany
do specjalistycznego szpitala onkologicznego,
prawdopodobnie oddalonego od miejsca
jego zamieszkania.
Aby dowiedzieć się, do kogo zostanie wydane
skierowanie, należy porozmawiać z lekarzem
ogólnym. Wyjaśni on procedurę i, jeśli będzie
to konieczne, skieruje do innego lekarza w
celu uzyskania dodatkowej opinii chirurgicznej.
Można również zapytać chirurga, czy
specjalizuje się w operacjach danego rodzaju
nowotworu i jakie ma doświadczenie.
Strona 2 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne
Czy chirurg może wyleczyć nowotwór?
Chirurg usunie guza i otaczający go fragment
zdrowej tkanki. Nie można jednoznacznie
stwierdzić, czy operacja całkowicie wyleczy
nowotwór. Czasami zdjęcia nie wykazują
żadnych zmian, jednak niektóre komórki
nowotworowe mogły odłączyć się od guza
przed operacją i przenieść na inne partie
ciała. Bardzo małe grupy komórek nie zawsze
są widoczne na zdjęciach.
Czasami w trakcie operacji chirurg stwierdzi, że
nie ma możliwości całkowitego usunięcia guza.
Zdjęcia wykonane przed operacją nie zawsze
oddają prawdziwy obraz nowotworu, dlatego
chirurg nie zna czasami zasięgu choroby aż
do czasu przeprowadzenia operacji.
Na czym polega operacja?
Ważne jest, aby chirurg usunął „czyste
brzegi”. Oznacza to, że kraniec zdrowej tkanki
otaczającej guza, w której nie występują
komórki rakowe, powinien być usunięty wraz
z guzem. Tkanka usunięta w trakcie operacji
zostanie zbadana pod mikroskopem, aby
upewnić się, czy udało się to zrobić. Jest
to ważne, ponieważ wycięcie „czystego
brzegu” oznacza, że mniej prawdopodobne
jest, iż jakiekolwiek komórki rakowe zostały w
organizmie i zmniejsza ryzyko nawrotu raka.
Węzły chłonne
W niektórych sytuacjach chirurg usuwa
też węzły chłonne znajdujące się w
pobliżu nowotworu, gdyż często komórki
rakowe atakują to miejsce. Patolog (lekarz
specjalizujący się w diagnozowaniu chorób
poprzez badanie tkanek pod mikroskopem)
zbada węzły chłonne w kierunku obecności
komórek rakowych. Jeśli w węzłach zostanie
wykryta obecność komórek rakowych, może
występować podwyższone ryzyko nawrotu raka
w przyszłości. Pacjent może wymagać wtedy
dalszego leczenia, takiego jak radioterapia,
chemioterapia lub terapia hormonalna.
Wziernikowanie
W niektórych przypadkach możliwe jest
wykonanie wziernikowania (nazywanego
również operacją laparoskopową), aby
usunąć całego guza lub jego fragment
z danej części ciała. Przy takiej operacji
wykonuje się małe nacięcia zamiast jednego
długiego cięcia. Chirurg używa specjalnego
instrumentu nazywanego laparoskopem,
aby operować wewnątrz ciała i usunąć guz
poprzez małe nacięcie w skórze. Laparoskop
to cienka rurka zakończona obiektywem z
jednej strony i źródłem światła oraz szkłem
powiększającym z drugiej.
Główną zaletą wziernikowania jest o wiele
mniejsza rana po operacji, co oznacza krótszą
rekonwalescencję. Czasami osoby, które ze
względu na stan zdrowia nie mogą poddać
się operacji, mogą kwalifikować się do
wziernikowania.
Wziernikowanie pozwala osiągnąć tak samo
dobre rezultaty jak tradycyjna operacja. Musi
być jednak przeprowadzane przez specjalnie
przeszkolonych chirurgów posiadających
doświadczenie w operowaniu narzędziami
laparoskopowymi. Jeśli pacjent kwalifikuje
się do tego rodzaju operacji, może wystąpić
konieczność dojazdu do innego szpitala
celem jej wykonania.
Przygotowanie do operacji
W trakcie operacji i po jej zakończeniu za
bezpieczeństwo pacjenta odpowiada
chirurg i anestezjolog. Chirurg to osoba, która
przeprowadza operację. Anestezjolog zajmuje
się znieczuleniem i uśpieniem pacjenta na
czas operacji. Chirurg i anestezjolog muszą
być pewni, że stan zdrowia pacjenta pozwala
na przeprowadzenie operacji. Oznacza to, że
przed operacją może wystąpić konieczność
zgłoszenia się do szpitala na badania, które są
nazywane oceną wstępną.
W trakcie oceny wstępnej pielęgniarka zapyta
o przebyte choroby oraz alergie występujące
u pacjenta. Zbada także ciśnienie krwi, tętno,
wzrost i wagę. Ważne jest, aby na wizytę
zabrać ze sobą wszystkie brane obecnie leki,
w tym także leki ziołowe i suplementy.
Mogą zostać także wykonane różne badania,
które zazwyczaj obejmują:
•
•
•
Badania krwi.
Prześwietlenie klatki piersiowej, aby
sprawdzić czynności płuc.
Elektrokardiogram (EKG), aby sprawdzić
rytm i częstotliwość bicia serca.
Jest to bezbolesne i zazwyczaj trwa
tylko 5–10 minut.
U niektórych pacjentów trzeba wykonać
więcej badań niż u innych. Taka konieczność
może być związana z występującymi
schorzeniami lub rodzajem operacji, której
pacjent ma zostać poddany.
Strona 3 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne
Jeśli wykluczone zostało zastosowanie
znieczulenia ogólnego, nadal istnieje
możliwość wykonania operacji. Niektóre
operacje mogą być przeprowadzane
w znieczuleniu miejscowym lub
zewnątrzoponowym (znieczulenie
podpajęczynówkowe). Dzięki tym technikom
pacjent będzie świadomy podczas operacji,
ale nie będzie odczuwał bólu.
rozmiar. Pokaże także jak należy prawidłowo
zakładać pończochy.
Bardzo ważne jest, aby zrozumieć wszystkie
aspekty związane z operacją. Pacjent powinien
mieć możliwość porozmawiania na temat
operacji z chirurgiem. Rozmowa może odbyć
się podczas oceny wstępnej. Na spotkanie z
chirurgiem warto przyjść z osobą, która mówi
zarówno w języku polskim, jak i angielskim.
Chociaż dostępna jest pomoc tłumaczy,
pacjent powinien poinformować szpital z
wyprzedzeniem, jeśli chciałby z niej skorzystać.
Po operacji
Pacjent musi podpisać formularz zgody, aby
wyrazić zgodę na przeprowadzenie operacji.
Formularze zgody powinny być dostępne w
języku ojczystym pacjenta. Żadna operacja nie
zostanie przeprowadzona bez zgody pacjenta.
Przygotowanie do operacji
Z przyczyn bezpieczeństwa należy zdjąć
wszelką biżuterię lub metalowe przedmioty
przed udaniem się do sali operacyjnej na
zabieg. W niektórych sytuacjach nie trzeba
zdejmować biżuterii na czas operacji. Jeśli
będzie trzeba ją zdjąć, zazwyczaj pacjent
będzie mógł założyć ją ponownie wkrótce
po operacji. Należy także zmyć lakier na
paznokciach i makijaż.
Przed wykonaniem operacji nie można jeść
ani pić przez kilka godzin. Ta zasada jest
również znana jako „nic doustnie”.
Przed operacją może być konieczne
wykąpanie się i ogolenie owłosienia z obszaru,
na którym będzie przeprowadzana operacja.
Pielęgniarka opiekująca się pacjentem udzieli
konkretnych informacji. Owłosienie ciała jest
usuwane tylko, jeśli jest to konieczne. Robi
się to za pomocą jednorazowej maszynki do
golenia. Włosy zaczną odrastać po operacji.
Poddanie się operacji może grozić
wystąpieniem zakrzepu krwi w nodze.
Pończochy uciskowe (znane również jako
pończochy przeciwzatorowe) pomagają
zmniejszyć to ryzyko. Pacjent może zostać
poproszony o założenie pończoch uciskowych
na czas operacji i przez krótki czas po niej.
Pielęgniarka oceni ryzyko w przypadku
każdego pacjenta indywidualnie i zanotuje
Przed operacją niektórzy pacjenci chcą
spotkać się z osobą duchowną ze swojej
społeczności. W większości szpitali istnieje
możliwość zorganizowania takiej wizyty. Jeśli
pacjent chce spotkać się z taką osobą, musi
poinformować o tym pielęgniarkę.
Po wybudzeniu
Wybudzanie po operacji może wydawać
się straszne, dlatego dobrze wiedzieć,
czego można się spodziewać. Dzięki tym
informacjom także rodzina i przyjaciele będą
mogli przygotować się do wizyty, jeśli zechcą
odwiedzić pacjenta po operacji.
Prawdopodobnie początkowo będzie
występować uczucie senności. Później
pacjent może nawet nie pamiętać pierwszych
dwóch godzin po wybudzeniu. Pielęgniarka
będzie regularnie mierzyć ciśnienie krwi.
Pacjent może odczuwać jak od czasu do
czasu opaska do mierzenia ciśnienia zaciska
się na jego ramieniu.
Do ciała mogą być także podłączone różne
rurki. Poniżej znajduje się lista rurek najczęściej
stosowanych po operacjach, jednak nie
każdy pacjent będzie potrzebował ich
wszystkich:
•
•
•
Płyny będą podawane za pomocą
kroplówki (wlewu dożylnego) do czasu,
aż pacjent będzie mógł znów normalnie
jeść i pić. W zależności od rodzaju operacji
kroplówka może być potrzebna przez kilka
godzin lub kilka dni.
Do rany może być założony drenaż, aby
odfiltrowywać nadmiar płynu do małej
butelki. Zazwyczaj zdejmuje się go po kilku
dniach.
Do pęcherza może zostać wprowadzona
mała rurka (cewnik), aby odprowadzać
mocz do odpowiedniego zbiornika.
Cewnik zostanie usunięty, gdy pacjent
stanie się bardziej mobilny.
Rekonwalescencja
Ból Po operacji może występować ból.
Zostaną podane środki przeciwbólowe,
aby go zminimalizować. Odpowiednie
kontrolowanie bólu pozwoli pacjentowi na jak
najszybsze wstanie z łóżka.
Strona 4 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne
Nudności (mdłości) i wymioty Pacjent
może odczuwać mdłości. Zostaną podane
leki przeciwwymiotne, aby kontrolować te
objawy. Jeśli pacjent nadal odczuwa ból lub
mdłości, powinien poinformować opiekującą
się nim pielęgniarkę.
Poruszanie się Pacjenci po operacji zazwyczaj
dość szybko wstają z łóżka. Może im w tym
pomóc personel oddziałowy. Poruszanie się
przyśpiesza rekonwalescencję i zmniejsza
ryzyko wystąpienia komplikacji. Ćwiczenia
oddechowe i ćwiczenia nóg również
pomogą zminimalizować ryzyko wystąpienia
problemów pooperacyjnych, takich jak
infekcje klatki piersiowej czy zakrzepy.
Pielęgniarka lub fizjoterapeuta nauczy
pacjenta wykonywania tych ćwiczeń.
Higiena rany Ranę zamyka się za pomocą
klipów lub szwów. Szwy są zazwyczaj
zdejmowane po powrocie do domu przez
pielęgniarkę środowiskową lub w gabinecie
lekarza rodzinnego. Niektórzy chirurdzy
zakładają szwy rozpuszczalne, których nie
trzeba zdejmować. Szwy rozpuszczą się
całkowicie, gdy rana się zagoi. Aby zapobiec
infekcji, pacjent może otrzymać antybiotyki.
Blizny Blizna może na początku swędzieć.
Będzie miała postać czerwonej linii i może
być grudkowata w dotyku. Zaczerwienie
stopniowo zaniknie, a blizna stanie się cienką,
białą linią. Należy natychmiast poinformować
lekarza, jeśli rana staje się gorąca, bolesna,
zaczyna krwawić lub wyciekają z niej płyny.
W ciągu kilku pierwszych dni po operacji
pacjent może potrzebować pomocy w myciu
się i korzystaniu z toalety. Należy zgłosić
pielęgniarce, jeśli chce się, aby pomocy
udzielała pielęgniarka tej samej płci. Gdy
pacjent będzie mógł poruszać się swobodnie,
prawdopodobnie będzie w stanie sam
poradzić sobie z tymi czynnościami.
Czas rekonwalescencji będzie zależał
od wielkości obszaru poddanego
operacji. Posiadamy informacje na temat
poszczególnych operacji przy konkretnych
rodzajach nowotworów, są one jednak
dostępne tylko w języku angielskim.
Komplikacje długoterminowe
U wielu osób nie występują komplikacje
długoterminowe po zastosowaniu
chirurgicznego leczenia raka. U niektórych
jednak pojawiają się takie komplikacje.
Przed operacją chirurg powinien omówić
z pacjentem możliwe komplikacje
długoterminowe związane z danym rodzajem
operacji (oraz stopień prawdopodobieństwa
ich wystąpienia).
Rodzaj dolegliwości długoterminowych i
prawdopodobieństwo ich wystąpienia zależy
w dużym stopniu od rodzaju operacji i jest
różne u różnych osób.
Pacjent powinien mieć możliwość zadania
chirurgowi pytań przed operacją, aby
zrozumiał potencjalne ryzyko wystąpienia
długotrwałych komplikacji. Lęk przed operacją
jest naturalny. Jednak operacja to jeden z
najskuteczniejszych sposobów leczenia raka.
Operacje są zwykle przeprowadzane
przez chirurgów z dużym doświadczeniem
w leczeniu konkretnego rodzaju raka. W
przypadku niektórych chorób, takich jak rak
piersi lub jelita grubego pacjentem mogą
opiekować się pielęgniarki specjalistyczne,
które mają dokładną wiedzę na temat
konkretnych rodzajów raka.
Pielęgniarka lub chirurg wyjaśni przed
operacją jakich blizn i innych skutków można
się spodziewać oraz jakie procedury będą
przeprowadzane, aby zapewnić pacjentowi
najlepszą możliwą opiekę.
Przykłady długotrwałych komplikacji to:
Bóle nerwowe Sporadycznie pacjenci
odczuwają bóle nerwowe, które występują
częściej w przypadku niektórych rodzajów
interwencji chirurgicznych, takich jak operacja
klatki piersiowej (torakotomia).
Uszkodzenie nerwów W przypadku niektórych
operacji sporadycznie mogą wystąpić trwałe
skutki uboczne spowodowane uszkodzeniem
nerwów. Na przykład usunięcie gruczołu
krokowego (prostatektomia radykalna) może
powodować impotencję (brak możliwości
osiągnięcia erekcji) oraz utratę kontroli nad
pęcherzem, ponieważ nerwy sterujące tymi
funkcjami zostały usunięte wraz z guzem.
Impotencja Może czasami występować po
niektórych rodzajach operacji w dolnej części
jelita (odbycie).
Obrzęk limfatyczny Czasami, jeśli węzły
chłonne w danej części ciała wymagały
usunięcia, może w tym miejscu występować
opuchlizna nazywana obrzękiem limfatycznym.
Częściej zdarza się to w kończynach przy
których usunięto węzły chłonne oraz przy
radioterapii kierowanej na ten obszar.
Strona 5 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne
Węzły chłonne filtrują płyny układu
limfatycznego, tak więc usunięcie
węzłów chłonnych może powodować
nagromadzenie się płynów. Obrzęk częściej
występuje w kończynach, chociaż może
pojawić się także w innych częściach ciała.
Im wcześniej obrzęk zostanie zauważony,
tym łatwiej go kontrolować. Jeśli pacjent
zauważy opuchliznę dłoni (po interwencji
chirurgicznej w dole pachowym) lub stóp (po
interwencji chirurgicznej w pachwinie), należy
skontaktować się z lekarzem.
Zmiany fizyczne i emocjonalne
Po niektórych operacjach zmienia się wygląd
ciała pacjenta. Może to wpłynąć na sposób
postrzegania siebie pod względem fizycznym i
emocjonalnym. Jest dostępna pomoc z wielu
źródeł. W razie jakichkolwiek obaw, należy
porozmawiać z pielęgniarką lub lekarzem.
Są oni w stanie zaproponować pomoc lub
zorganizować wizytę u psychologa. Można
również zadzwonić pod bezpłatny numer
dyżurujących lekarzy onkologów
0808 808 00 00.
Niniejsza broszura została napisana,
poprawiona oraz zredagowana przez
zespół Macmillan Cancer Support's
Cancer Information Development. Została
zatwierdzona przez naszego redaktora
medycznego - dr Terry'ego Priestmana,
onkologa klinicznego.
Z podziękowaniami dla Patricka O'Dwyera, profesora
chirurgii oraz osób cierpiących na raka, które
pomogły w redagowaniu niniejszego wydania.
Niniejsza broszura została stworzona dzięki licznym,
rzetelnym źródłom, w tym:
•
Tobias, Hochauser. Cancer and its
management. Wydanie 6. 2010. Wiley-Blackwell.
•
•
Dougherty L, Lister S. The Royal Marsden
Hospital Manual of Clinical Nursing Procedures.
Wydanie 7. 2008. Wiley-Blackwell.
Poston G, et al. Textbook of Surgical Oncology.
2007. Informa Healthcare.
Broszura została zaktualizowana w roku 2012.
Następne wydanie będzie dostępne w roku 2013.
Dokładamy wszelkich starań, aby przekazywane
przez nas informacje były dokładne, jednak
nie można zakładać, że odzwierciedlają
one obecny stan badań medycznych, który
nieustannie ulega zmianom. Osoby, które
martwią się swoim stanem zdrowia powinny
skontaktować się z lekarzem. Organizacja
Macmillan nie ponosi odpowiedzialności za
jakiekolwiek szkody wynikające z nieścisłości
podanych tutaj informacji lub informacji
pochodzących od osób trzecich, takich
jak informacje przedstawione na stronach
internetowych, do których linki znajdują się na
naszej witrynie.
© Macmillan Cancer Support 2012. Organizacja
charytatywna zarejestrowana w Anglii i Walii
(261017), Szkocji (SC039907) oraz na Wyspie Man
(604). Z siedzibą przy 89 Albert Embankment,
Londyn, SE1 7UQ.
MAC12466_12_Polish
Strona 6 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne