plik pdf

PL5n s. 50
50
Propozycje scenariuszy lekcji
Na podstawie zestawienia wyników analiz będzie można wnioskować, że osobowość
bohatera się zmienia i kształtuje w trakcie kolejnych wydarzeń, a Cezary Baryka
nie jest postacią jednowymiarową, więc i jego charakterystyka wymaga uważnej
i wieloaspektowej analizy.
5. Podsumowanie i wnioski.
Na zakończenie lekcji prosimy uczniów, aby w punktach lub w formie krótkiej
notatki zapisali wnioski wypływające z lekcji i będące syntezą pracy nad postacią
literacką. Uczniowie powinni zauważyć, że:
Postać literacka to postać fikcyjna, skonstruowana za pomocą słowa. Źródłem
wiedzy o bohaterze jest zarówno jego charakterystyka dokonana bezpośrednio
przez narratora lub którąś z postaci, jak i słowa, myśli oraz czyny samego bohatera.
Informują o nim zarówno relacje, które nawiązuje i kształtuje z innymi, jak również
brak takowych. Wiedza o bohaterze jest niesprawdzalna w rzeczywistości, a im
więcej aspektów jego postaci jest poddanych analizie, tym większa jest wiedza
czytelnika o tym, z kim ma do czynienia.
6. Praca domowa.
Napisz trzystronicową charakterystykę Cezarego Baryki. W tym celu wybierz jeden
z momentów jego biografii i poddaj go uważnej i wieloaspektowej analizie.
Temat: Losy Cezarego Baryki albo prawicowe i lewicowe poglądy
Polski międzywojennej.
(czas realizacji – 2 lekcje)
Cele szczegółowe:
śledzenie losów bohatera, dostrzeżenie złożonej konstrukcji bohatera
dostrzeżenie politycznych kontekstów powieści
Materiał:
S. Żeromski, Przedwiośnie
podręcznik: Słowo autora – słowo postaci, s. 65
S. Żeromski, W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym, s. 65
Przygotowanie:
Zadając do przeczytania Przedwiośnie, prosimy uczniów, by przypomnieli sobie
wiadomości z historii pozwalające zrozumieć historyczno-polityczny kontekst
powieści. W trakcie lektury uczniowie powinni wynotować ważne momenty z życia
Cezarego Baryki, układając je chronologicznie (i określając w miarę możliwości czas
zdarzeń).
1. Rekonstrukcja losów bohatera; praca w grupach.
Prosimy uczniów, by dobrali się w trzy-, czteroosobowe grupy. Każda grupa ma za
zadnie wybrać któryś z etapów życia bohatera powieści i – jeśli jest to pierwsza
lekcja poświęcona Przedwiośniu – przedstawić go reszcie klasy tak, jakby nigdy
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
PL5n s. 51
51
Propozycje scenariuszy lekcji
wcześniej nie słyszeli o Cezarym Bryce. Przygotowując się do wystąpienia, uczniowie
powinni odpowiedzieć na poniższe pytania:
CEZARY BARYKA
Ile ma lat?
Czym się zajmuje?
O czym myśli, do czego dąży?
Jakie cechy charakteru są najbardziej wyraziste w danym momencie jego
życia∗ ?
Jak sytuacja, w której się znajduje, determinuje jego zachowanie?
Jak wygląda?
Prosimy uczniów, aby swej prezentacji nadali wymowny tytuł będący kluczem
interpretacyjnym, np. Synuś, Polak walczący, Kochanek itp. O to samo prosimy
słuchających – po prezentacji mają nadać jej tytuł. Jeżeli się okaże, że klasa
zatytułuje wystąpienie tak samo lub podobnie jak grupa przygotowująca wystąpienie (ujawnienie tytułu nadanego przez prezentujących następuje dopiero po
propozycji klasy), można zapisać tytuł na tablicy. W ten sposób stworzy się listę ról,
które w powieści odgrywa Cezary. Ponieważ zadanie ma na celu uporządkowanie
i przypomnienie losów bohatera, prezentacje muszą się odbywać zgodnie z biegiem
powieściowych zdarzeń.
Po drugiej i każdej kolejnej prezentacji powininiśmy stawiać klasie pytanie: Jakie
widzisz podobieństwa, a jakie różnice między Cezarym z wczesnego okresu bakińskiego a Cezarym z lat 1914–1918? Odpowiedzi dotyczące różnic i podobieństw
w zachowaniu i postawie Baryki w różnych okresach jego życia mogą się stać
punktem wyjścia do dyskusji na temat jego światopoglądu.
2. Próba określenia światopoglądu Baryki i wskazania jego źródeł; praca
z tekstem.
Zwracamy uwagę uczniów na to, że Przedwiośnie w zamierzeniu jest powieścią
polityczną (nie historyczną), toteż oczywiste jest, że główny bohater został uwikłany
w zdarzenia związane z polityką. Uczniowie niewątpliwie jednoznacznie wskażą
Wiatr od wschodu jako część, która opisuje tę sytuację. Jednak zanim przystąpimy
do analizy zdarzeń opisanych w ostatnim rozdziale książki, prosimy, aby grupy
ustaliły, jak się kształtował światopogląd Baryki przed przyjazdem do Polski (lata
1914–1918). Uczniowie powinni odszukać i przedstawić fragmenty (głośno odczytać
lub streścić) wskazujące na to, jak młody Baryka postrzegał świat i ludzi. Muszą
wziąć pod uwagę oddziaływanie:
domu rodzinnego (a później matki) w różnych okresach życia Cezarego,
kościoła,
szkoły,
wypadków w Baku i w Rosji.
∗
Słuchający muszą mieć świadomość tego, które z informacji są w tekście podane wprost,
a które przekazane pośrednio (czyli wynikają na przykład ze sposobu wypowiadania się
narratora czy postaci). Unikniemy w ten sposób manipulacji tekstem i nadinterpretacji.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
PL5n s. 52
52
Propozycje scenariuszy lekcji
Następnie proponujemy, aby uczniowie zbadali, jakie postawy obywatelskie i społeczno-polityczne przyjmują ludzie w otoczeniu Cezarego po jego powrocie
z Nawłoci oraz jaką postawę wobec otoczenia przyjął sam Baryka. Rozdajemy
grupom arkusze szarego papieru, pośrodku którego jest pionowo napisane słowo
CEZARY i prosimy, aby zespoły wypisały:
po prawej stronie słowa CEZARY założenia, program i sposób działania
prezentowany przez Gajowca,
po lewej stronie te same informacje dotyczące Lulka i jego środowiska.
Omawiając postać Gajowca, uczniowie zauważą m.in., że:
Celem jego pracy była Polska. Rozumiał, że równie istotna jak rozwój gospodarczy
(„Gajowiec marzył [. . .] o polskim pieniądzu”, s. 290) jest edukacja („Biada zaś
wszystkim bez oświaty!”, s. 277) i że niezbędna jest armia („A co byśmy byli poczęli
bez armii!”, s. 277). Jego celem jest utrzymanie niepodległości państwa („Obronić
się przed straszną koalicją wrogów”, s. 330) i reformowanie go, aby stworzyć
„stany zjednoczone, wolne i równe” (s. 331). Gajowiec jest legalistą i jedyną metodą
jego działania są reformy. Odwołuje się do przeszłości, patriotycznych wzorców
osobowych.
Omawiając postać Lulka, uczniowie zauważą m.in., że:
Reprezentuje on poglądy bolszewickie (pałał uwielbieniem dla poczynań reformatorskich sąsiedniego mocarstwa), antyburżuazyjne. Jest internacjonalistą. W czasie
wojny bolszewickiej „«zmuszony» był szukać pomocy za granicą” (s. 297). Obcy jest
mu patriotyzm i poczucie przynależności państwowej („żywiąc zupełną już wrogość
[. . .] względem nowo powstałej Rzeczypospolitej Polskiej” s. 295), jest antysocjalistą
i antynarodowościowcem („szczególną antypatią, nienawiścią [. . .] darzył miejscową
organizację socjalistyczną z odcieniem narodowym”, s. 295). Jego zdaniem władzę
powinien sprawować proletariat. Swe cele Lulek chce realizować przez walkę klas,
rewolucję i terror.
Omawiając postać Cezarego, uczniowie zauważą m.in., że:
Cezary – jak rewolucjonista – żąda od Gajowca szybkich i radykalnych zmian. W imię
sprawiedliwości społecznej żąda poprawy życia biedoty polskiej i żydowskiej, chce
nadania ziemi bezrolnym chłopom, stworzenia „nowych przemysłów”. Domaga
się zaprzestania prześladowań tych, którzy się sprzeciwiają poczynaniom władz.
Przewiduje, że Polska straci niepodległość na skutek strachu rządzących przed
możnymi („Nie stać was na złamanie magnaterii, która już raz pchnęła Polskę
w niewolę”, s. 328).
Baryka – jak Gajowiec – jest patriotą polskim, odrzuca antypolonizm Lulka („Lulkowi
[. . .] łatwo [. . .] wyzbyć się granicy polskiej, ponieważ jej nie widział na oczy”,
s. 300). Sam doświadczył rewolucji w Rosji (Baku, Moskwa, Charków) i wie, że
idee bolszewickie nie zapewniają spokojnego, dostatniego i bezpiecznego życia.
Doświadczenia wojny 1920 roku dowodzą, że lepiej zmieniać świat za pomocą
reform niż karabinu i terroru („widywał porabowane biblioteki, porozbijane dzieła
sztuki, potłuczone witraże”, s. 300).
3. Interpretacja zakończenia.
Informujemy uczniów, że Przedwiośnie, a szczególnie ostatnia scena powieści, było
odbierane jako wyraz poparcia dla idei komunizmu i bolszewizmu. Proponujemy
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
PL5n s. 53
53
Propozycje scenariuszy lekcji
uczniom, aby sami spróbowali rozstrzygnąć, czy autor powieści propagował któryś
z omawianych poglądów, czy wykorzystał swój autorytet i pozycję do szerzenia,
a nie zobrazowania którejś z opisanych ideologii. W tym celu proponujemy
analizę zachowania Cezarego w czasie robotniczej manifestacji ze szczególnym
zwróceniem uwagi na:
powód manifestacji,
to, kim są uczestnicy marszu,
wygląd Cezarego,
wyjście Baryki przed szereg.
Wnioski i wypowiedzi uczniów muszą zostać skonfrontowane z artykułem Żeromskiego zatytułowanym W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym.
5. Praca domowa.
Przeczytaj Słowo autora – słowo postaci i W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym.
W kontekście artykułu uzupełnij notatkę z lekcji dotyczącą wymowy ostatniej sceny
Przedwiośnia.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Temat: „Przedwiośnie”. O czym się nie mówi na lekcji i nie czyta
w brykach?
(czas realizacji – 1 lekcja)
Poniższy scenariusz lekcji odbiega od tych, które proponują omówienie lektury
szkolnie i typowo polonistycznie. Jest to pomysł na pracę z tekstem i obok tekstu,
na tropienie tych treści, które w czasie omawiania lektury są zwykle pomijane,
niebadane, traktowane tak, jakby były zbędne lub jakby ich wcale nie było.
Cele szczegółowe:
uświadomienie, że za treściami z pozoru nieznaczącymi, przypadkowymi kryje
się w tekście jakiś plan autora
uświadomienie, że czytanie bryków pozbawia czytelnika doznań i okazji do
refleksji
Wprowadzenie:
Przedstawiamy uczniom cel lekcji. Informujemy, że zwykle jest tak, iż to nauczyciel
wyznacza klasie kwestie do zbadania, oceny i interpretacji, problemy i zadania do
rozwiązania. Często zajmuje pozycję arbitra, który czuwa nad tym, aby temat został
zrealizowany zgodnie z jego planem.
Ta lekcja nie realizuje żadnego ważnego tematu, choć przy okazji Przedwiośnia
można by poruszać same uniwersalne zagadnienia. Będzie to lekcja w formie quizu
(będą podczas niej padały prawdopodobnie same dobre odpowiedzi).
Metoda pracy:
Uczestnicy zajęć muszą się podzielić na trzyosobowe grupy. Każda z nich
obiera sobie nazwę, zapisuje ją na kartce i wrzuca do jakiegoś pojemnika.
Zadaniem grup jest zadać i zapisać pytanie dotyczące na przykład fabuły,