Guzy slinianki przyusznej w materiale Kliniki Otolaryngologii w

PRACE ORYGINALNE
Guzy ślinianki przyusznej
Guzy ślinianki przyusznej w materiale Kliniki
Otolaryngologii w Warszawie w latach 1990–2006
The parotid gland’s tumours in material of Otolaryngology Department
Medical Academy in Warsaw in 1990–2006
Mirosława Pietniczka-Załęska1, 2, Andrzej Kukwa1
1
Klinika Otolaryngologii Oddziału Stomatologii Warszawskiego
Instytutu Medycznego, Szpital Czerniakowski
Kierownik: prof. dr hab. med. A. Kukwa
2
Oddział Otolaryngologii Międzyleskiego Szpitala Specjalistycznego w Warszawie
Kierownik: dr med. M. Pietniczka-Załęska
Summary
Introduction. The purpose of this work was the desire for handing over authors’ experience in diagnostic and operative
procedures in the case of the parotid gland’s tumours, presenting gathered material, ways of removing tumours and curing
results. They are paying special attention for dealing with tumours infiltrating skull base, penetrating intracranial, requiring practicing “the saving surgery”. Material and methods. The study is the analysis of 317 patients; 180 (58%) women
and 131(42%) men with parotid gland tumours in patients treated in ENT Department between X. 1989 – XII. 2006. In 222
cases they made a partial parotidectomy, in 63 total, in 11 radical parotidectomy, in 21 cases radical parotidectomy widened
for the radical neck dissection, where 8 patients were subjected to the radical saving surgery – subtotal petrosectomy and
craniotomy. Authors analyzed surgical treatment and intraoperative tumours stage. The results of histological diagnosis were
presented. Results. The period of follow-up is from 1.5 year to 16 years. The frequency of incidence of benign tumours was
81%. The most frequent tumours were pleomorphic adenoma and adenolymphoma. Malignant tumours constituted 19%
of all parotid gland tumours. The most common malignant tumours were adenoid cyst (15%) and undifferenciated (15%)
carcinomas. Out of 59 patients with malignant tumours 29 died. Conclusions. 1. There were 81% cases of benign neoplasm
and 19% malignant neoplasm in presented material. 2. The result of parotid gland treatment depends on tumor’s histopathology, the period of disease, the size of tumour, its expansion into the neighbourhood, infiltrating of the facial nerve and
metastases into the lymph nodes 3. Radical resection of tumour and metastases, reconstructing the continuity of tissues and
maintaining the quality of patients life, should be the principle of surgical treatment.
H a s ł a i n d e k s o w e : nowotwory, ślinianka przyuszna, leczenie operacyjne
K e y w o r d s : neoplasms, salivary parotid gland, surgical treatment
Otolaryngol Pol 2008; LXII (4): 395–399 © 2008 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi
WPROWADZENIE
Od 5 do 10% guzów nowotworowych umiejscowionych w obrębie głowy i szyi stanowią nowotwory
gruczołów ślinowych. Najczęstszym ich umiejscowieniem (w 80–85% przypadków) jest ślinianka przyuszna.
Lokalizacja ta ma istotny wpływ na zespół objawów
klinicznych, patologię tych guzów i sposób ich leczenia.
Jedynie 10–15% spośród nich to nowotwory złośliwe
[3, 5]; aczkolwiek wraz z wiekiem znamiennie zwiększa
się ich odsetek [1]. Są to nowotwory i zmiany nowo-
tworopodobne o najbardziej zróżnicowanej budowie
histologicznej, pochodzą one z macierzystej komórki
przewodów ślinowych i mają zdolność do zróżnicowania się w kierunku wszystkich elementów gruczołu.
Zweryfikowanie histologii guza nie jest więc łatwe,
acz istotne, ze względu na konieczność podjęcia decyzji o najskuteczniejszej metodzie leczenia. Z tego
względu w celu dokładnej diagnostyki konieczne
staje się oprócz badania cytomorfologicznego wykonanie badania immunohistochemicznego. Istnieją
charakterystyczne dla ślinianki przyusznej postaci
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
395
M. Pietniczka-Załęska, A. Kukwa
nowotworów; w przeważającej większości są to nowotwory nabłonkowe: z guzów łagodnych gruczolak
wielopostaciowy oraz gruczolak limfatyczny. Z nowotworów złośliwych zaś rak śluzowo-naskórkowy,
gruczolakorak, rak gruczołowo-torbielowaty, rak niezróżnicowany oraz rak płaskonabłonkowy.
Raki w śliniankach mogą się rozwijać w niezmienionym chorobowo gruczole, w długo rosnącym gruczolaku wielopostaciowym, guzie śluzowo-naskórkowym lub w niezłośliwych guzach nawrotowych.
Konieczne staje się zatem wczesne i doszczętne usuwanie guzów ślinianek, zarówno pierwotnych, jak
i nawrotowych.
W protokole postępowania diagnostycznego zmian
w śliniance przyusznej musi się znaleźć dokładne badanie podmiotowe i przedmiotowe (ze szczególnym
uwzględnieniem ruchomości guza i jego naciekania na
otaczające struktury, stanu funkcji nerwu twarzowego,
przemieszczenia bocznej ściany gardła, rozwarcia jamy
ustnej i współistniejącego powiększenia węzłów chłonnych), badanie ultrasonograficzne ślinianek oraz szyi
oraz biopsja diagnostyczna cienkoigłowa wykonana pod
kontrolą USG jako standardy diagnostyczne. W przypadkach podejrzanych o złośliwy rozrost nowotworowy,
o penetrację guza w przestrzeń przygardłową, naciekanie i niszczenie struktur otaczających standardem
diagnostycznym powinny stać się badanie TK z kontrastem obejmujące podstawę czaszki i twarzoczaszkę
oraz otwarta biopsja śródoperacyjna.
Należy pamiętać o możliwości odmiennej histopatologii przy kolejnych nawrotach guza.
Standardem terapeutycznym w leczeniu guzów łagodnych przyusznicy oraz złośliwych w I i II stopniu zaawansowania klinicznego jest parotidektomia częściowa
bądź całkowita z zachowaniem ciągłości i funkcji nerwu
twarzowego; takie samo postępowanie w odniesieniu do
nerwu twarzowego z guzami o niskiej złośliwości w III
stopniu zaawansowania. Poświęca się część lub cały
nerw twarzowy, jeśli wymaga tego radykalność resekcji. W zależności od histopatologii guza, jego stadium
zaawansowania klinicznego, granic resekcji różne jest
również postępowanie z I, II i III grupą węzłów chłonnych szyi oraz uzupełniającą radioterapią. Chemioterapia
nie jest leczeniem standardowym i prowadzona jest tylko
w ramach prób klinicznych.
W dobie rozwoju działań chirurgicznych coraz
częściej stosuje się chirurgię ratującą – w przypadku nowotworów przyusznicy obejmującą ingerencję
w podstawę czaszki, doły podskroniowy i skrzydłowo-podniebienny, zatokę jamistą, środkowy i/lub tylny
dół czaszki oraz kręgosłup.
Celem pracy autorów była chęć przekazania swoich
doświadczeń w postępowaniu diagnostycznym i ope-
396
racyjnym w przypadku guzów ślinianki przyusznej,
przedstawienie zgromadzonego materiału, sposobów
usuwania guzów, wyników leczenia oraz dalszych
losów operowanych przez nas pacjentów. Szczególną
uwagę chcieliśmy zwrócić na sposoby postępowania
z guzami rozległymi, naciekającymi podstawę czaszki,
penetrującymi wewnątrzczaszkowo, wymagającymi
stosowania chirurgii ratującej.
MATERIAŁ I METODY
W latach od X 1989 do XII 2006 roku w Klinice
Otolaryngologii Oddziału Stomatologii w Warszawie
leczono operacyjnie z powodu guza ślinianki przyusznej 317 pacjentów; 183 kobiety (58%) i 134 mężczyzn
(42%) w wieku od 5 do 94 lat (średnia wieku 48 lat).
Młodocianych pacjentów, w wieku od 5 do 18 lat było
24 (losy tych pacjentów zostały przedstawione w innej
pracy). 15 osób było uprzednio operowanych w innych Ośrodkach, 3 osoby w naszej Klinice. Głównym
objawem chorobowym było zniekształcenie okolicy
ślinianki przyusznej, trwające od kilku tygodni do kilkunastu lat, z wyczuwalną masą guza, różnie ruchomą
w stosunku do skóry i podłoża. U części pacjentów
występowały dolegliwości bólowe z uczuciem rozpierania w dotkniętej chorobą okolicy. Guzy o złośliwej
histopatologii rosły szybko, wcześnie powodując dolegliwości bólowe, objawy naciekania otaczających
tkanek, niedowładu bądź porażenia nerwu twarzowego,
powiększenie węzłów chłonnych szyi.
Rozpoznanie wstępne, wskazania i rodzaj zabiegu
ustalano na podstawie starannego badania podmiotowego i przedmiotowego, wyniku aspiracyjnej biopsji
cienkoigłowej, wyniku badania ultrasonograficznego; jeśli zachodziła potrzeba badania TK i/lub TRM
oraz otwartej biopsji śródoperacyjnej. Rozpoznanie
ostateczne ustalano na podstawie pooperacyjnych
wyników badań histopatologicznych, a stopień zaawansowania klinicznego nowotworów złośliwych
w odniesieniu do cech T i N ustalano śródoperacyjnie.
W tabelach I i II przedstawiono materiał.
Nowotworów złośliwych było 59 (19%), występowały one z prawie jednakową częstością u obu płci
(u 31 kobiet i u 28 mężczyzn). Najmłodszy chory miał
13 lat, najstarszy 94; nowotwory złośliwe występowały
najczęściej w 6 i 7 dekadzie życia. I stopień zaawansowania klinicznego miało 5 spośród 59 chorych, II – 14,
III – 30, a IV stopień 10 pacjentów. 24 pacjentów (40%)
z potwierdzonym pooperacyjnie guzem złośliwym
w chwili przyjęcia do Kliniki miało już tożstronny
z guzem obwodowy niedowład lub porażenie nerwu
twarzowego.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Guzy ślinianki przyusznej
Tabela I. Nowotwory łagodne i zmiany nowotworopodobne
Lp Rodzaj guza łagodnego i nienowotworowego
(nazewnictwo wg WHO 1991)
1 Gruczolak wielopostaciowy
2 Gruczolak limfatyczny
3 Gruczolak podstawnokomórkowy
4 Zapalenie ślinianki
5 Cysta gruczołów ślinowych
6 Gruczolak kwasochłonny
7 Łagodny przerost limfoepitelialny
8 Naczyniak limfatyczny w okolicy okołoprzyuszniczej
9 Pseudoguz o charakterze zapalnym (sarkoidoza)
10 Zmiany nowotworopodobne
Razem
Liczba
134
60
20
15
11
6
4
3
2
3
258
W naszej Klinice w każdym przypadku resekcji
guza ślinianki przyusznej (wyłączając przypadki
przedoperacyjnego uszkodzenia nerwu przez proces
nowotworowy) zasadą postępowania jest zidentyfikowanie pnia i gałęzi nerwu twarzowego po jego
wyjściu z otworu rylcowo-sutkowatego i zachowanie
jego ciągłości oraz funkcji; dokonanie jednoczasowej
rekonstrukcji nerwu, jeśli zaszła konieczność jego
uszkodzenia, bądź mioplastyki mięśni twarzy, jeśli
rekonstrukcja nerwu była niemożliwa.
Typ operacji jest uzależniany od: histopatologii
guza, jego lokalizacji, kolejnych nawrotów choroby, a zakres operacji od stopnia złośliwości, stopnia
zaawansowania klinicznego, lokalizacji i kierunku
penetracji nowotworu.
W sumie przeprowadzono 325 operacji usuwając
258 guzów łagodnych i nienowotworowych oraz 59
guzów złośliwych. 8 osób operowano 2-krotnie, 3krotnie, 1 pacjent miał wykonaną parotidectomię
obustronną (guz Warthina) (tab. III).
Zabiegom chirurgii ratującej poddanych było 8 pacjentów. Wiek chorych od 31 do 68 lat (średnia wieku
50 lat) dwóch pacjentów operowano z powodu rozległej
wznowy gruczolaka wielopostaciowego, w obu przypadkach naciekającego podstawę czaszki – piramidę
kości skroniowej – kość bębenkową wraz z wyrostkiem
rylcowatym aż do kłykcia potylicznego w kierunku otworu wielkiego, opuszkę żyły szyjnej wewnętrznej, dół
podskroniowy oraz staw żuchwowo-skroniowy; trzech
wznowy raka zrazikowokomórkowego naciekającego
piramidę kości skroniowej oraz oponę środkowego
i tylnego dołu czaszki i po 1 przypadku wznowy raka
gruczołowo-torbielowatego, raka w gruczolaku wielopostaciowym oraz rozległego przerzutu raka jasnokomórkowego nerki. We wszystkich przypadkach byli to
pacjenci operowani uprzednio 2, 3-krotnie w innych
ośrodkach, wszyscy z uszkodzonym nerwem twarzowym przez proces chorobowy bądź jatrogennie.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Tabela II. Nowotwory złośliwe
Lp
Rodzaj guza złośliwego
(nazewnictwo wg WHO 1991)
1 Rak niezróżnicowany
2 Rak gruczołowato-torbielowaty
3 Rak śluzowo-naskórkowy
4 Rak zrazikowo komórkowy
5 Rak w gruczolaku wielopostaciowym
6 Rak płaskonabłonkowy
7 Rak podstawnokomórkowy
8 Chłoniak złośliwy
9 Gruczolakorak
0 Rak łojowy
11 Przerzut raka jasnokomórkowego nerki
12 Mięsak
13 Czerniak
Razem
Liczba
9
9
8
8
8
4
2
2
2
2
2
2
1
59
Tabela III. Rodzaje zabiegów na guzach przyusznicy
Typ zabiegu
Parotidektomia częściowa
Parotidektomia całkowita
Parotidektomia całkowita z usunięciem n.VII
Parotidektomia całkowita poszerzona
o struktury przyległe, układ chłonny szyi i n.VII
Chirurgia ratująca
Razem
Liczba
przypadków
222
63
11
16
8
325
Tabela IV. Rodzaje zabiegów stosowanych w „chirurgii ratującej”
Rodzaj zabiegu
Petrosektomia subtotalna
Usunięcie stawu żuchwowo-skroniowego
wraz z wyrostkiem stawowym żuchwy
Usunięcie guza wraz z zatoką jamistą i wewnątrzjamistym odcinkiem tętnicy szyjnej wewnętrznej
Podwiązanie zatoki esowatej z usunięciem
opuszki żyły szyjnej wewnętrznej
Usunięcie nacieczonej opony środkowego
dołu czaszki z jej rekonstrukcją
Usunięcie guza z dołu podskroniowego
Zamknięcie ubytku płatem z mięśnia
piersiowego większego
Liczba
przypadków
8
7
1
4
2
5
3
W ramach chirurgii ratującej z jednego lub kilku
dojść przeprowadzono resekcję guzów w makroskopowo niezmienionych granicach. Najczęściej było to
dojście skroniowo-jarzmowe, petrosektomia z odsłonięciem naczyń i nerwów na szyi, mastoidektomia
z odsłonięciem zatoki esowatej i opuszki żyły szyjnej
wewnętrznej oraz kraniotomia dla dostępu do części
wewnątrzczaszkowej guza (tab. IV).
397
M. Pietniczka-Załęska, A. Kukwa
WYNIKI
213 (67,2%) operowanych przez nas pacjentów
miało wykonaną biopsję aspiracyjną cienkoigłową
i w 171 przypadkach (80,5%) wynik badania został
potwierdzony badaniem histopatologicznym preparatu pooperacyjnego. Najczęściej potwierdzalność
wyników uzyskiwano w przypadku guza mieszanego
i gruczolaka limfatycznego. Jeśli guz w BAC podejrzany był o rozrost złośliwy, zawsze wykonywano
badanie śródoperacyjne, które w 70% przypadków
potwierdzało podejrzenie i (co godne uwagi) było
również potwierdzane wynikiem badania preparatu
pooperacyjnego.
Badanie USG miało 290 pacjentów (91,7%), w większości przypadków jego wynik konweniował z obrazem
śródoperacyjnym. Badanie TK i/lub MR głowy i szyi
wykonano u 76 (24%) pacjentów, zawsze u pacjentów
z podejrzeniem guza przestrzeni przygardłowej, podejrzeniem rozrostu nowotworowego i w przypadkach
guza nawrotowego.
Guzów łagodnych i zmian nowotworopodobnych
było 258 (81%), najczęściej występującymi był gruczolak wielopostaciowy i gruczolak limfatyczny. Wśród
nowotworów złośliwych dominowały rak niezróżnicowany i rak gruczołowo-torbielowaty.
Okres obserwacji naszych pacjentów wynosi od
1,5 roku do 16 lat. Spośród 258 pacjentów z guzem
łagodnym, bądź guzem nienowotworowym ślinianki
przyusznej trwałego uszkodzenia nerwu twarzowego
w wyniku działań operacyjnych doznało 4 pacjentów z nawrotowym, obejmującym pień i gałęzie nerwu, w dwóch przypadkach penetrującym w obszar
dołu skrzydłowo-podniebiennego i przestrzeni wewnątrzczaszkowej gruczolakiem wielopostaciowym;
jednoczasowo wykonaną mieli mioplastykę mięśni
twarzy, by zapewnić skuteczną ochronę gałki ocznej
i zachowanie statycznej symetrii twarzy. W 3 przypadkach dużych gruczolaków wielopostaciowych
penetrujących w przestrzeń przygardłową wystąpił głęboki niedowład nerwu twarzowego, po kilku
miesiącach wycofał się, pozostawiając współruch (II
stopień H-B). U 1 pacjentki z dużym gruczolakiem
wielopostaciowym płata głębokiego, penetrującym do
przestrzeni przygardłowej podjęto decyzję o przecięciu
pnia nerwu twarzowego, po resekcji guza pień zeszyto
– uzyskano II stopień H-B. Niedowład gałęzi brzeżnej
wystąpił u 12 operowanych, w 4 przypadkach po
operacji nawrotowego gruczolaka wielopostaciowego
i w 2 przypadkach przy resekcji naczyniaka limfatycznego rejonu ślinianki przyusznej nie wycofał się. U 2
pacjentów, którzy zgodzili się na operację naprawczą,
obniżenie kącika ust uzyskano poprzez przemieszcze-
398
nie i wszycie do węzła kąta ust brzuśca przedniego
mięśnia dwubrzuścowego.
14 pacjentów cierpi z powodu miernie nasilonego
zespołu potliwości smakowej. W materiale nie wystąpiły pooperacyjne przetoki ślinowe.
Leczenie uzupełniające w postaci Co-terapii otrzymało 51 pacjentów, chemioterapię 8, a chemioimmunoterapię 3 chorych.
Spośród 59 pacjentów operowanych z powodu
nowotworu złośliwego ślinianki przyusznej – zmarło
29 osób (49%), 25 (42%) chorych z powodu rozsiewu choroby nowotworowej, 4 z innych niż choroba
zasadnicza powodów. Byli to pacjenci zgłaszający się
najczęściej w IV i III stopniu zaawansowania klinicznego choroby.
Pozostali żyjący to pacjenci zgłaszający się w I stopniu zaawansowania klinicznego – pozostają w naszej
ścisłej obserwacji.
Okres obserwacji pacjentów poddanych chirurgii ratującej wynosi od 4 lat do 7 lat; 8 pacjentów
poddanych chirurgii ratującej było reoperowanych
kilkakrotnie, 6 pacjentów zmarło z powodu progresji
choroby nowotworowej, pacjentka operowana z powodu nawrotu gruczolaka wielopostaciowego pozostaje
w stanie stacjonarnym, pacjent z rakiem gruczołowo-torbielowatym był jeszcze 2-krotnie reoperowany
w 2007 r.
DYSKUSJA
W prezentowanym materiale 317 chorych stwierdzono 258 (81%) przypadków nowotworów niezłośliwych i 59 (19%) nowotworów złośliwych. Wyniki
te korelują z doniesieniami innych autorów co do
częstości występowania ww nowotworów w śliniance
przyusznej [4, 8] Wśród nowotworów niezłośliwych,
jak w wynikach innych badaczy [2–4, 7, 8] najczęściej
występował gruczolak wielopostaciowy, 134 (54%),
częściej u kobiet między 30 a 50 rokiem życia [2,
4]; drugim w częstości występowania był gruczolak
limfatyczny (23%) [4, 7, 8]. W przypadku gruczolaka
limfatycznego synchroniczne – bądź metachroniczne
występowanie guza w obu śliniankach przyusznych
notowane jest w 5–7,5% przypadków [9], w naszym
materiale u 1 pacjenta (0,4%). Według Sikorowej i Meyzy prawdopodobieństwo transformacji gruczolaka
wielopostaciowego w jedną z form raka wynosi około
2% [7], w naszym materiale miało to miejsce w 8
przypadkach (13%).
Nowotwory złośliwe stanowiły 19% badanego materiału. Częściej występowały u mężczyzn (67%) niż
u kobiet (33%); stosunek ten był podobny do tego
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Guzy ślinianki przyusznej
przedstawianego w Krajowym Rejestrze Nowotworów
[6]. Wśród nowotworów złośliwych najczęstszym
był rak niezróżnicowany (15%) i rak gruczołowo-torbielowaty (15%), dominowały nowotwory złośliwe
w III – 30 (51%) i IV – 10 (17%) stopniu zaawansowania klinicznego; w tej grupie pacjentów stwierdzano
w chwili przyjęcia tożstronny głęboki niedowład bądź
porażenie nerwu twarzowego (24 pacjentów – 40%)
oraz przerzuty w węzłach chłonnych u 29 pacjentów.
Wszystkich chorych z nowotworem złośliwym zgodnie z obowiązującą zasadą poddano uzupełniającej
radioterapii [2, 11].
Podjęcie ryzyka chirurgii ratującej jest dużym
wyzwaniem dla chirurga. W większości przypadków należy liczyć się z koniecznością zamknięcia
światła tętnicy szyjnej wewnętrznej (konieczne przeprowadzenie próby Matasa przed zabiegiem!) i tego
konsekwencjami; uszkodzenia nerwów czaszkowych
i konsekwencjami; nieodwracalnego uszkodzenia narządu słuchu i równowagi oraz znacznego, widocznego okaleczenia chorego. Jest to cena doszczętności
chirurgii ratującej, ale także znaczne obniżenie jakości
życia pacjenta. Problemem w tego typu zabiegach są
również trudności z rekonstrukcją tkanek; odtworzenie ciągłości opony, wypełnienia martwej przestrzeni
pooperacyjnej, jednoczesnej rekonstrukcji porażonej
twarzy – neurorafii i/lub mioplastyki; zamknięcie
światła trąbki słuchowej, by zapobiec komunikacji
z nosogardłem oraz uzupełnienie ubytków skóry
płatami skórno-mięśniowymi. Należy też brać pod
uwagę trudności okresu pooperacyjnego, wynikające
z uszkodzenia wszystkich ww. struktur – zaburzenia
odkrztuszania, połykania, oddychania z możliwością
wystąpienia ostrej niewydolności krążeniowo-oddechowej i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
w związku z koniecznością założenia i utrzymywania
drenażu lędźwiowego w obawie przed pooperacyjnym
płynotokiem. Mimo tych wszystkich niedogodności
nasi pacjenci poddani chirurgii ratującej żyli dłużej,
z wyższym standardem jakości życia w myśl nowoczesnej medycyny.
WNIOSKI
1. W naszym materiale nowotwory łagodne stanowiły 81% przypadków, najczęstszymi były gruczolak
wielopostaciowy i gruczolak limfatyczny; nowotwory
złośliwe rozpoznano w 19% przypadków, najczęściej
występującymi był rak niezróżnicowany i rak gruczołowo-torbielowaty.
2. Wynik leczenia nowotworów ślinianek zależy od
histopatologii guza, czasu trwania choroby, wielkości
guza, jego ekspansji w sąsiedztwo, naciekania nerwu
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
twarzowego oraz obecności przerzutów w węzłach
chłonnych.
3. Zasadą postępowania operacyjnego powinien być
radykalizm resekcji nowotworu i jego ewentualnych
przerzutów, odtworzenie ciągłości tkanek sąsiedztwa
oraz dążenie do zachowania jakości życia pacjenta.
4. Warto podejmować trud chirurgii ratującej.
PIŚMIENNICTWO
1. Bień S. Zasady diagnostyki i chirurgicznego leczenia nowotworów
głowy i szyi. Nowotwory gruczołów ślinowych. Mag Otolaryngol
2005; 4: 23–29.
2. Bradley P. Recurent salivary gland pleomorphic adenoma:
etiology, management and results. Current Opinion in
Otolaryngol Head Neck Surg 2001; 9: 100–108.
3. Eversole L. Salivary gland pathology. Head and neck pathology
with clinical correlations. red. Yao-Shi Fu i in. Churchill
Livingstone, New York 2001, 242–292.
4. Gierek T, Majzel K, Jura-Szołtys E, Ślaska-Kaspera A, Witkowska
M, Klimczak-Gołąb L. Analiza histokliniczna huzów ślinianek
przyusznych u chorych operowanych w okresie 20 lat w Klinice
Laryngologii ŚlAM w Katowicach. Otolaryngol Pol 2007; 59(4):
399–403.
5. Gluckman J, Gullane P, Johnson J. Praktyczne postępowanie
w guzach głowy i szyi. Warszawa, PZWL 1996; 28–44.
6. Krajowy Rejestr Nowotworów. http//148.81.190.231/krn/std.
7. Sikorowa JL, Meyza J. Guzy ślinianek. Warszawa PZWL, 1989.
8. Spiro RH. SAlivary neoplasm: overvview of a 35-year experience
with 2.807 patients. Head Neck Surg 1986; 8; 177–184.
9. Stavrianos SD, McLean NR, Soames JV. Synchronous unilateral
parotid neoplasms of different histological types. Eur J Cancer
B Oral Oncol 1996; 25, 3–7.
10. Stręk P, Reroń E, Modrzejewski M i WSP. Analiza przyczyn
niepowodzeń onkologicznych w leczeniu chirurgicznym chorych
z gruczolakami wielopostaciowymi ślinianek przyusznych.
Otolaryngol Pol 1999; 53(supl 30): 247–249.
11. Wierzbicka M, Szyfter W, Bień S, Maciejewski B, Składowski
K, Milecki P. Guzy gruczołów ślinowych. Postępy w chirurgii
głowy i szyi. 2006 (supl. 1): 36–39
Adres autora:
Mirosława Pietniczka-Załęska
ul. Pożaryskiego 66
04-632 Warszawa
tel. 0 501 348 635
faks (022) 815 39 91
e-mail: [email protected]
Pracę nadesłano: 31.03.2008 r.
Zaakceptowano do druku: 18.05.2008 r.
399