Model kieratu polskiego

Model kieratu polskiego
• Czas powstania 1981 (model), XVII w. (oryginał) • Miejsce powstania Wieliczka, Polska • Wymiary wysokość: model – 125 cm x 100 cm, oryginał – 8,8 m, długość: oryginał – 16,4 m, szerokość: oryginał – 11,5 m • Numer inwentarzowy MŻKW, model: KMG/17, oryginał: II/147/1­11 • Muzeum Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce • Tematy technika • Technika kucie, stolarka • Materiał drewno, żelazo • Prawa do obiektu Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce • Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna • Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski • Tagi kopalnia, sól, model, 2D, audiodeskrypcja, technika W żupach krakowskich, na które składały się kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, ze względu na zaleganie złoża solnego na znacznych głębokościach, urobek solny wydobywano szybami za pomocą odpowiednich urządzeń, takich jak: maszyny z wałem poziomym (tj. kołowrót), koła ręczne i dreptakowe (dreptak wewnętrzny i zewnętrzny), maszyny z wałem pionowym (krzyż, kierat wodny — gapel, kierat wielicki i saski), maszyny z wałami pionowo­poziomymi (kierat trybowy z bębnem nawojowym, tzw. polski, z dwoma bębnami nawojowymi, z bębnem ciernym) oraz maszyny hamulcowe.
Opisywany model kieratu, tzw. polskiego, z poziomym wałem linowym, jest wierną kopią najstarszej — i zarazem największej z posiadanych przez wielickie muzeum — konnej maszyny transportowej. Urządzenia takie montowano nad szybami kopalń w Wieliczce i w Bochni już od połowy XV wieku. W XVII stuleciu zaczęto instalować je także pod ziemią. Pracowały w żupach krakowskich do II połowy XIX wieku, stopniowo zastępowane przez wydajniejsze kieraty saskie i węgierskie.
Prezentowana maszyna, która posłużyła za wzór do wykonania modelu, została złożona w 1957 roku z części znalezionych w rejonie szybików Franciszek i Ludowika na poziomie I, a brakujące elementy zrekonstruowano na podstawie ikonografii. Charakteryzuje się dużymi gabarytami: długość — 16,4 m, szerokość — 11,5 m, wysokość — 8,8 m, zbudowana jest z dwóch podzespołów, współpracujących z sobą za pośrednictwem drewnianej, zębato­szczeblowej przekładni trybowej. Pierwszy składa się z wału pionowego, koła zębatego i czterech ramion pociągowych, drugi — z wału poziomego, bębna linowego i koła szczeblowego. Blokadę urządzenia umożliwia jednoszczękowy hamulec.
Kierat był napędzany przez cztery pary koni, podnosił ładunki o ciężarze 2 ton z głębokości nieprzekraczającej 80 m. Przybliżona wydajność dzienna wynosiła 80 ton.
Opis działania kieratu polskiego:
Część napędowa składa się z dwóch zasadniczych elementów — urządzenia napędowego i linowego.
Urządzenie napędowe to drewniane koło zębate, spoczywające na skrzyżowanych belkach, przytwierdzonych do wału pionowego. Wał pionowy porusza się w dwóch drewnianych łożach. Dolne osadzone poniżej spągu (2940 mm), ustabilizowane grubymi belkami (400 mm), górne skonstruowane z belek osadzonych w stropie. Zakończenia wału wzmocnione są żelaznymi obręczami.
Urządzenie linowe stanowi wał poziomy, poziomy wał z osadzonym na nim współosiowo kołem szczeblowym i bębnem linowym. Ruch obrotowy z urządzenia napędowego (obracanego przez konie) jest przenoszony za pomocą przekładni zębatej na urządzenie linowe. Wał poziomy osadzony jest na dwóch łożyskach, łoże znajdujące się bliżej wału pionowego zamocowane jest na belkach (wzmocnione obręczami metalowymi), wpuszczonych w ocios i dodatkowo podwieszone na linie do stropu. Zakończenie wału wzmocniono obręczami metalowymi. Część pracująca wału wzmocniona dodatkowo przez obicie grubymi deskami o dł. 3000 mm i szer. 120 mm, średn. 1000 mm. Część pracująca z liną umiejscowiona jest bezpośrednio nad otworem szybu. Drugie zakończenie wału jest osadzone na pionowej konstrukcji belkowej, tworzącej ramę (belki osadzone w spągu) wys. 3600 mm.
Dokładne wymiary: średn. koła z wypustami na orczyki 10100 mm, przekrój wału pionowego 450 mm, wys. łoża dolnego 400 mm, średn. koła pionowego 5330 mm, szer. 910 mm, dł. wału 8250 mm, przekrój 520 mm.
Opracowanie: Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, © wszystkie prawa zastrzeżone