Miejsca Pamięci Społeczności Żydowskiej

Miejsca Pamięci Społeczności Żydowskiej
Opis
MIEJSCA PAMIĘCI SPOŁECZNOŚCI ŻYDOWSKIEJ W KALISZU
Czas trwania zwiedzania ok. 2 godz.
Żydzi pojawili się w Kaliszu w końcu XII wieku, za czasów panowania Mieszka III Starego
(1121-1202). W 1264 r. Bolesław Pobożny tzw. Statutem Kaliskim po raz pierwszy w Polsce
ustanowił autonomię gmin żydowskich i zapewnił m.in. ochronę osobistą mienia oraz pełnię swobód
religijnych. Statut był później potwierdzany i poszerzany kolejno przez Kazimierza Wielkiego,
ostatnich trzech Jagiellonów i Stefana Batorego.
Żydzi zajmowali się w Kaliszu przede wszystkim bankierstwem, a także kupiectwem. Mieszko
otoczył ich specjalną opieką - wszelkie prześladowania Żydów były wtedy surowo karane. Przed II
wojną światową mieszkało w Kaliszu około 20-30 tysięcy Żydów. Większość z nich nie przeżyła
okupacji niemieckiej. Dziś mieszka w tym mieście niewielu potomków ocalałych.
Wędrówkę należy rozpocząć od nowego cmentarza żydowskiego. Z dwóch cmentarzy żydowskich
po II wojnie światowej pozostał tylko jeden, przy ul. Podmiejskiej. Tam też zwieziono zabytkowe
tablice nagrobne ze starego cmentarza, którymi okupant umocnił obrzeża Prosny. Niestety na co
dzień cmentarz jest zamknięty. Zwiedzanie jest możliwe po wcześniejszym umówieniu się z Panią
Haliną Marcinkowską przedstawicielką Gminy Wyznaniowej Żydowskiej tel. 600 067 956.
Między dzisiejszymi ulicami Podmiejską, Widok i Serbinowską w latach 1919-20, powstał
nowy cmentarz żydowski. Cmentarz otoczony jest ceglanym ogrodzeniem, w które od
wewnętrznej strony, wmurowano najlepiej zachowane macewy. Najstarsze pochodzą z XV i
XVI wieku. W 2001 r. wyremontowano Taharę - przedwojenny dom przedpogrzebowy. Dziś
można tutaj oglądać przedwojenne fotografie, książki, gazety wydawane w jidysz,
elementy modlitewne strojów, m.in. szale (tałesy), czy kipy (nakrycia głowy, jarmułki). Są
także książki o historii Kalisza i miejscowych Żydów, świeczniki hanukowe oraz menora
(świecznik) otrzymana od b. ambasadora Izraela w Polsce Szewacha Weissa i ponad 20
grafik wykonanych w latach 1942-1943 w getcie w Kownie. Zabytkowa
Dziewiętnastowieczna tora (Pięcioksiąg Mojżesza) poszerzyła zbiory Domu Pamięci
Kaliskich Żydów w Kaliszu. Zabytek został kupiony na aukcji w Warszawie przez
anonimowego nabywcę. Tora jest prawie kompletna. Jej zwój ma ponad 10 metrów
długości, nie posiada jednak rączek. Musi zostać poddana konserwacji. Na razie nie
wiadomo, z jakich lat pochodzi zabytek. Na aukcję wstawiła Torę osoba, której dziadek
otrzymał ją na przechowanie od uciekającego w czasie II wojny światowej Żyda.
Konserwacją zabytku zajmie się bezpłatnie sofer, czyli osoba zajmująca się zawodowo
przepisywaniem tory.
Stary cmentarz żydowski w Kaliszu znajdował się przy ul. Nowy Świat. Założony został w 1287 roku.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy doszczętnie go zdewastowali, a płyty nagrobków
wykorzystali do wybrukowania Kanału Rypinkowskiego.
Dzielnica żydowska obejmowała dzisiejsze ulice – od Mostu Kamiennego – Narutowicza,
Parczewskiego, Złotą, Ciasną i Chopina.
Warto tu wymienić m.in.:
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Siedzibę partii Bund, ochronkę dla dzieci żydowskich przy ul. Kopernika 3,
Szkołę Religijną dla Dziewcząt Bejs Jaakow przy ul. Kościuszki 19,
Dom Dziecięcy im. Modema i Szkołę Powszechną „Bundu” im. J. L. Pereca przy ul. Kościuszki 18,
Żydowską Szkołę Powszechną „Tachkemoni” i Żydowskie Stowarzyszenie Oświatowe „Jabne” przy
ul. Kościuszki 14,
Złoty Róg róg al. Wolności i Śródmiejskiej,
Żydowską Szkołę Powszechną im. E. Orzeszkowej przy al. Wolności 29,
Żydowską Szkołę Rzemiosł przy al. Wolności 27,
Plac Rozmark przy ul. Przechodniej ,
Talmud Tora przy ul. Targowej 1,
Dom modlitwy chasydów przy ul. Wodnej 1,
Dom modlitwy cadyka, warsztat mechaniczny, warsztat kamieniarski, siedzibę organizacji
Haszomer Hacair przy ul. Ciasnej 21,
Getto 1942 przy ul. Złotej 18, 18a, 29 i 27,
Siedzibę partii Agudasa Jisraela przy ul. Chopina 5,
Aptekę Rotcejga przy rogu ul. Babina,
Dom Modlitwy i siedzibę Cechu Rzemieślników Żydowskich przy ul. Złotej 15,
Ochronkę dla Dzieci Żydowskich im. E. Orzeszkowej przy ul. Piskorzewskiej 17,
Dom Nagórskiego przy Głównym Rynku,
Siedzibę Komitetu Żydowskiego w 1945 przy Głównym Rynku 15,
Związek Rzemieślników Żydowskich przy ul. Browarnej 6,
Szkołę Powszechną im. Bera Borochowa i Dom Dziecięcy im. J. Szurka przy ul. Łaziennej 15,
Pomnik Książki przy ul. Babina (Planty),
I Halę targową – miejsce masowych deportacji do miejsc zagłady lub gett przy Nowym Rynku.
Z obiektów nieistniejących należy wspomnieć:
●
●
●
●
●
●
miejsce synagogi przy ul. Złotej,
miejsce synagogi reformowanej przy ul. Krótkiej 5-7,
miejsce Szpitala Żydowskiego przy Plantach,
miejsce budynku Zarządu Gminy Żydowskiej przy Plantach,
miejsce mykwy przy Plantach,
i miejsce teatru żydowskiego przy ul. Ciasnej 6.
Warto wiedzieć:
Strefa parkowania – w Kaliszu w obrębie centrum obowiązuje strefa parkowania. Parkowanie w
tej strefie wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty – 1/2h – 1zł, 1h – 2zł. Karty postojowe można
zakupić w kioskach i niektórych sklepach spożywczych.
Pamiątki kupisz w: Centrum Informacji Turystycznej przy ul. Zamkowej, w Cepelii na Głównym
Rynku.
Opracowanie: Centrum Informacji Turystycznej
[email protected]