wniosek_do_mf

Warszawa, dnia 25 marca 2013 r.
Sz.P.
Jacek Rostowski
Wicepremier
Minister Finansów
W nawiązaniu do dotychczasowej współpracy w zakresie zmian prawnych
uwzględniających bieżące potrzeby i wnioski środowiska spółdzielczego zrzeszonego
w Krajowym Związku Banków Spółdzielczych, KZBS zgłasza niniejszym na Pana ręce
wniosek dotyczący zmiany treści Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 grudnia
2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U.
Nr 235 poz. 1589 ).
Krajowy
Związek
Banków
Spółdzielczych
wnosi
o
wprowadzenie
w
treści
Rozporządzenia następujących zmian:
1) W ust. 3 załącznika nr 2 dodanie pkt 16 a) o brzmieniu:
„16 a) przeniesienie na bank, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami
i prowizją, prawa własności nieruchomości, użytkowania wieczystego lub spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu zapewniające:
1. bezwarunkowe
przeniesienie
własności
oznaczonej
nieruchomości
przez
przewłaszczającego na rzecz banku w celu zabezpieczenia wierzytelności banku,
2. zobowiązanie się banku do przeniesienia własności nieruchomości na powrót na rzecz
przewłaszczającego w razie spłacenia zabezpieczonej wierzytelności w oznaczonym
terminie lub jej wygaśnięcia z innej przyczyny,
3. zobowiązanie się banku do niewykonywania uprawnień właścicielskich w sposób
wykraczający poza cel ustanowionego zabezpieczenia,
4. ustalenie sposobu uzyskania zaspokojenia przez bank zabezpieczonej i niespłaconej
wierzytelności.”
1
2) W § 5 ust. 4 pkt 1) Rozporządzenia wprowadzenie nowej, następującej treści:
„1) w przypadku ekspozycji kredytowych zabezpieczonych zabezpieczeniami wymienionymi
w ust. 3 pkt 16 załącznika nr 2 do rozporządzenia - w bankach hipotecznych,
zabezpieczeniami wymienionymi w ust. 3 pkt 16 lit. a, b, c, e i f i pkt 16 a załącznika nr 2 do
rozporządzenia - w bankach spółdzielczych oraz zabezpieczeniami wymienionymi w ust. 3
pkt 16 lit. a, b, c, e i f załącznika nr 2 do rozporządzenia, pod warunkiem że zabezpieczenia
te ustanowione są na nieruchomości mieszkalnej - w pozostałych bankach kwota, o którą
można pomniejszyć podstawę tworzenia rezerw celowych, nie może być większa niż limit
pomniejszenia dla poszczególnych okresów opóźnienia w spłacie, określony w tabeli nr 1
załącznika nr 3 do rozporządzenia.”
UZASADNIENIE
W ramach systemowej zasady proporcjonalności, obowiązującej w regulacjach
bankowych występuje istotna potrzeba modyfikacji obciążeń regulacyjnych dotyczących
lokalnych banków spółdzielczych, w celu zmniejszenie administracyjnych i formalnych
obowiązków obciążających banki w związku z tworzeniem rezerw celowych. W ocenie
KZBS problematyka uregulowana treścią Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16
grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością
banków, mogłaby zostać zmodyfikowana w stosunku do obecnie obowiązującego stanu
prawnego, bez naruszania zasad bezpiecznego prowadzenia działalności bankowej.
Wnioski dotyczące postulowanych zmian dotyczą następujących kwestii:
- rozszerzenia katalogu zabezpieczeń umożliwiających zaklasyfikowanie ekspozycji
kredytowej poprzez uwzględnienie zabezpieczenia w postaci przewłaszczenia nieruchomości,
- zmiany limitu pomniejszania ekspozycji kredytowych określonego w Załączniku nr 3 do
rozporządzenia,
w
odniesieniu
do
zabezpieczeń
hipotecznych
ustanowionych
na
nieruchomościach nie służących dla celów mieszkaniowych.
UZASADNIENIE ZMIANY DOTYCZĄCEJ INSTYTUCJI PRZEWŁASZCZENIA
NIERUCHOMOŚCI
Kwestia prawnej dopuszczalności przewłaszczenia nieruchomości została w aktualnym
dorobku orzecznictwa rozstrzygnięta jednoznacznie. W ramach szeregu orzeczeń Sądu
Najwyższego potwierdzono dopuszczalność i skuteczność prawną tego zabezpieczenia (tak
2
m.in.Wyr. SN z 29.5.2000 r., III CKN 246/00, OSN 2000, Nr 11, poz. 213; wyr. SN
z 8.3.2002 r., III CKN 748/00, OSN 2003, Nr 3, poz. 33; uzasadnienie uchw. SN z 24.10.2001
r., III CZP 58/01, PB 2002, Nr 3, s. 25–27). Instytucja fiducjarnego przenoszenia własności
nieruchomości odgrywa coraz większą rolę w praktyce banków spółdzielczych. W ramach
instytucji przewłaszczenia nieruchomości strony zawierają postanowienia zapewniające
skuteczną ochronę ekspozycji kredytowej poprzez zapisy obejmujące najczęściej:
1. bezwarunkowe
przeniesienie
własności
oznaczonej
nieruchomości
przez
przewłaszczającego na rzecz banku w celu zabezpieczenia wierzytelności banku,
2. zobowiązanie się banku do przeniesienia własności nieruchomości na powrót na rzecz
przewłaszczającego w razie spłacenia zabezpieczonej wierzytelności w oznaczonym
terminie lub jej wygaśnięcia z innej przyczyny,
3. pozostawienie nieruchomości we władaniu przewłaszczającego na podstawie określonego
stosunku obligacyjnego (np. przechowania, najmu dzierżawy) lub prawnorzeczowego (np.
użytkowania),
4. zobowiązanie się banku do niewykonywania uprawnień właścicielskich w sposób
wykraczający poza cel ustanowionego zabezpieczenia,
5. ustalenie sposobu (sposobów) uzyskania zaspokojenia przez bank zabezpieczonej
i niespłaconej wierzytelności,
6. inne postanowienia (np. zakaz oddawania nieruchomości przez przewłaszczającego
osobom
trzecim;
określenie
wartości
nieruchomości;
obowiązek
ubezpieczenia
przedmiotu przewłaszczenia i cesja przyszłej wierzytelności wobec ubezpieczyciela na
rzecz banku).
Zakres postanowień umowy przewłaszczenia oznacza, że nie dochodzi do naruszenia
zakazu sformułowanego w art. 157 § 1 KC. Bank nabywa własność nieruchomości
bezwarunkowo i może wykonywać to prawo w granicach określonych w tzw. pactum
fiduciae. Umowa przewłaszczenia tworzy stan zabezpieczenia już w chwili nabycia przez
bank własności nieruchomości i trwa do czasu powtórnego (restytucyjnego) przejścia prawa
własności tej nieruchomości na przewłaszczającego lub skorzystania przez bank z uprawnień
przewidzianych w umowie w razie braku spłaty zadłużenia.
W aktualnym dorobku nauki prawa umowa przewłaszczenia nieruchomości została
poddana szerokiej i dogłębnej analizie obejmującej m.in. następujące prace:
1. M.Bączyk w System Prawa Prywatnego – tom 9 pod red. W.J.Katnera, Warszawa
2010;
3
2. A.Bieranowski,
Konstrukcja
prawna
przewłaszczenia
nieruchomości
na
zabezpieczenie, Rejent 2003, nr 7-8 ;
3. J. Pisuliński, Glosa do wyr. SN z 8.3.2002 r., III CKN 748/00, OSP 2003, Nr 3, poz.
37;
4. S. Rudnicki, Glosa do wyr. SN z 29.5.2000 r., III CKN 246/00, PS 2001, Nr 6, s. 120;
5. B.
Błażejczak,
Zabezpieczenia
wierzytelności
hipotecznych.
Zabezpieczenie
rzeczowo-prawne, Poznań 1991;
6. M. Orlicki, Przewłaszczenie na zabezpieczenie, Warszawa 1996;
7. Jaroński, System zabezpieczeń wierzytelności, Warszawa–Zielona Góra 1996.
W ramach powyższego dorobku nauki prawa podkreśla się, że umowa przewłaszczenia
nieruchomości na zabezpieczenie ma podobne cechy jak umowa przewłaszczenia ruchomości.
Stanowi umowę nienazwaną, wywiera skutki prawne rozporządzające i obligacyjne, jest
umową dwustronnie zobowiązującą, konsensualną i nieodpłatną. U jej podstaw leży causa
cavendi, usprawiedliwiająca oba transfery prawa własności nieruchomości między stronami
(pierwotny i restytucyjny). Tworzy fiducjarne zabezpieczenie rzeczowe, ponieważ jej
zasadniczym skutkiem jest przeniesienie prawa własności na wierzyciela (bank) w celu
kreowania stanu zabezpieczenia. Podobnie jak bankowa umowa przewłaszczenia ruchomości,
ma cechy umowy jednak nieakcesoryjnej, nie dzieli bowiem losu prawnego zabezpieczonej
wierzytelności w pełnym zakresie, a jedynie wygaśnięcie tej wierzytelności uprawnia
przewłaszczającego do żądania zwrotnego przeniesienia prawa własności.
Jednocześnie umowa przewłaszczenia zapewnia bankowi sprawne i efektywne sposoby
zaspokojenia, pozwalające na szybką reakcję w przypadkach niezbędnych dla zabezpieczenia
i zaspokojenia wierzytelności banku. W szczególności zaspokojenie banku z nieruchomości
przewłaszczonych nie obejmuje potrzeby prowadzenia przewlekłego i uciążliwego
postępowania egzekucyjnego, które stanowi poważną wadę aktualnie funkcjonującej hipoteki.
Należy podkreślić, że pomimo iż w większości krajów unijnych w ramach instytucji hipoteki
możliwe jest zaspokojenie wierzyciela hipotecznego w trybie przejęcia przedmiotu
zabezpieczenia na własność, to jednak aktualne prawo krajowe nie daje wierzycielom
hipotecznym takiej możliwości (art. 75 Ustawy o księgach wieczystych i hipotece).
Tymczasem
banki
spółdzielcze,
które w znacznej
części
posiadają ustanowione
zabezpieczenie na gruntach rolnych, mają możliwość nieskomplikowanego zbycia przedmiotu
zabezpieczenia samodzielnie w ramach zaspokojenia się z instytucji przewłaszczenia.
4
Nadto należy zaznaczyć, że instytucja przewłaszczenia nieruchomości zawiera szereg
elementów zapewniających należytą ochronę dłużnika. Obejmuje to nie tylko zawodową
staranność banku w ramach ustanawianych zabezpieczeń, ale również ustanowienie tego
zabezpieczenia w formie aktu notarialnego. Na podstawie art. 80 § 2 ustawy z dnia 14 lutego
1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369, z późn. zm.) „Przy
dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym
zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta
może powodować skutki prawne”. Odpowiednio również urzędowa funkcja notariusza
realizowana przy ustanowieniu tego zabezpieczenia zapewnia najwyższy poziom legalizmu
i skuteczności prawnej zawieranej umowy.
W tym stanie rzeczy, w świetle rozwiniętego obecnie dorobku nauki i orzecznictwa
instytucja przewłaszczenia nieruchomości stanowi obecnie skuteczne zabezpieczenie
wierzytelności banku i powinna być uwzględniona w zaktualizowanym spisie
zabezpieczeń umożliwiających zmianę klasyfikacji ekspozycji kredytowych.
UZASADNIENIE ZMIANY DOTYCZĄCEJ LIMITU POMNIEJSZANIA
EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH
Aktualne przepisy Załącznika nr 3 Rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia
16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością
banków zawierają ograniczone limity pomniejszania ekspozycji kredytowych, w przypadku
ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomościach innych niż przeznaczone na cele
mieszkaniowe.
W
ramach
treści
Rozporządzenia,
dłuższy
okres
uwzględniania
zabezpieczenia w ramach okresu opóźnienia dłużnika w spłacie zobowiązań dotyczy tylko
nieruchomości wykorzystywanych na cele mieszkaniowe. Takie rozwiązanie prawne stanowi
nieuzasadnione obciążenie dla banków spółdzielczych, które istotną część zabezpieczeń
ustanawiają na nieruchomościach rolnych. Aktualne doświadczenia praktyczne wskazują na
znaczne wydłużanie się procedur windykacyjnych związanych z zaspokojeniem się
z przedmiotu zabezpieczenia jaki stanowi nieruchomość. Obowiązujące na podstawie art. 75
Ustawy o księgach wieczystych i hipotece procedury windykacyjne, charakteryzują się bardzo
uciążliwą przewlekłością, która w odniesieniu do nieruchomości nie wykorzystywanych na
5
cele mieszkaniowe często przekracza maksymalny okres pomniejszenia ekspozycji
przewidziany w Tabeli nr 2 Załącznika nr 3 do Rozporządzenia Ministra Finansów.
Odpowiednio pomimo dołożenia przez bank należytej staranności w ramach egzekwowania
i windykowania swoich należności, bank nie jest w stanie uzyskać zaspokojenia
z nieruchomości innych niż wykorzystywane na cele mieszkalne w terminie ograniczonym
przepisami Rozporządzenia. Powoduje to nadmierne obciążenie banków spółdzielczych
działających na ograniczonym rynku i specjalizujących się w zaspokajaniu lokalnych potrzeb
finansowych.
W tym stanie rzeczy uzasadniony jest postulat zmiany w odniesieniu do banków
spółdzielczych limitu pomniejszania ekspozycji kredytowych w przypadku ustanowienia
zabezpieczenia na nieruchomościach innych niż przeznaczone na cele mieszkaniowe. Należy
podkreślić, że taka zmiana stanowiłaby oczywiście uzasadnioną realizację zasady
proporcjonalności obciążeń regulacyjnych i nie wpływałaby na zwiększenie ryzyka
w bankach spółdzielczych. Wynika to z faktu szczególnego obciążenia banków
spółdzielczych wieloszczeblową kontrolą, której nie doświadczają banki komercyjne.
W bankach spółdzielczych kontrola ich bezpieczeństwa i stabilności prowadzona jest nie
tylko przez Komisję Nadzoru Finansowego, ale również przez lustratora na zasadach
określonych w ustawie – Prawo spółdzielcze, jak również przez bank zrzeszających na
zasadach określonych w Ustawie z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków
spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Ta wieloszczeblowa
i rozbudowana struktura kontroli w bankach spółdzielczych zapewnia ich stabilność
i adekwatność zasad zarządzania ryzykiem. W związku z tak rozbudowaną strukturą
nadzorczą ruchu bankowości spółdzielczej, w pełni uzasadniony jest niniejszy postulat
dotyczący zmiany w odniesieniu do banków spółdzielczych limitu pomniejszania ekspozycji
kredytowych w przypadku ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomościach innych niż
przeznaczone na cele mieszkaniowe. Zmiana taka stanowiłaby również element uznania
szczególnych cech ruchu spółdzielczego, który stanowi wyraz społecznego zaangażowania
członków i ich lokalnej zaradności. Działalność banków spółdzielczych, nakierowana na
wspieranie lokalnych inicjatyw społecznych i gospodarczych, będąca sprawdzoną formą
samoorganizacji środowisk lokalnych z wielowiekową tradycją skutecznego działania
zasługuje na adekwatne wsparcie i realne zastosowanie zasady proporcjonalności o co
niniejszym wnioskuje Krajowy Związek Banków Spółdzielczych.
6
Zgłaszając powyższy wniosek mamy nadzieję na pilne podjęcie wspólnych prac
mających na celu dostosowanie obecnych przepisów do zgłoszonych propozycji.
Mając na uwadze racjonalność i celowość zgłoszonych propozycji liczymy na ich
pozytywną realizację.
Z poważaniem
Jerzy Różyński
Prezes Zarządu
Krajowego Związku Banków Spółdzielczych
7