do druku - Jacek Franek

KANCELARIA ADWOKACKA
RECHTSANWALTSKANZLEI
DR JACEK FRANEK
MAGISTER LEGUM EUROPAE
Eksport towarów do Niemiec - pośrednik 1
Gazeta Prawna - Styczeń 2004
Nr Wydania: 7, strona 23
Jak eksportować towar do Niemiec: pośrednik handlowy - część I
Tworzenie w Niemczech własnej filii, zajmującej się dystrybucją towarów, związane
jest zazwyczaj dla polskiego producenta zarówno z dużymi nakładami finansowymi jak
i z problemami natury administracyjnej. Ryzyko takiego przedsięwzięcia jest przy tym
dość wysokie, ponieważ nie wiadomo, czy oferowany produkt znajdzie w Niemczech
rynek zbytu. Niełatwo jest też rozprowadzać towar na obcym rynku, którego dokładne
wymogi i specyfika nie są producentowi dokładnie znane. W związku z tym większość
przedsiębiorstw decyduje się w początkowej fazie - fazie wprowadzania produktu na
nowy rynek - na korzystanie z pomocy wyspecjalizowanych pośredników handlowych
(Handelsvertreter), znających doskonale rynek towarów i usług swojego kraju.
1.
Uwagi ogólne
Oczywiście także korzystanie z pomocy niemieckiego pośrednika handlowego pociąga
za sobą wydatki, ponieważ pośrednikowi zapłacić trzeba prowizję i inne świadczenia
przewidziane prawem. Zapłata świadczeń następuje jednak dopiero wtedy, gdy
pośrednikowi uda się sprzedać towar. O rodzaju i wysokości świadczeń finansowych
przysługujących pośrednikowi decyduje zasadniczo prawo niemieckie. Wprawdzie
strony mogą umówić się czy stosowane ma być prawo polskie czy też niemieckie,
najczęściej jednak niemiecki pośrednik handlowy dążył będzie do określenia jako
obowiązujące prawa rodzimego, które jest mu dobrze znane.
Ustanowienie prawa niemieckiego nie jest jednak dla polskiego producenta
szczególnie niekorzystne, bowiem prawo to zbliżone jest w dużym stopniu do
polskiego prawa o agencji uregulowanego od lipca 2001 w polskim kodeksie
cywilnym. Podobieństwo to wynika z faktu, że polska regulacja bazuje na dyrektywie
UE o pośrednikach handlowych, a dyrektywa ta obowiązuje także w Niemczech. Co
więcej, ustawodawca polski, dokonując w 2001 nowelizacji stosownych przepisów
kodeksu cywilnego, wzorował się także na niektórych dodatkowych rozwiązaniach
przyjętych w ustawodawstwie niemieckim.
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]
Mimo wielu podobieństw do prawa polskiego, cały szereg kwestii uregulowanych jest
w niemieckim prawie agencji w sposób odmienny lub bardziej szczegółowy, tym
bardziej, że są to regulacje istniejące w Niemczech od bardzo już długiego czasu, bo
od roku 1878. Diabeł tkwi więc w szczegółach, dlatego zawieranie umowy z
niemieckim pośrednikiem handlowym powinno nastąpić tylko po konsultacji z
prawnikiem obeznanym w prawie niemieckim.
Umowa agencyjna niemiecka uregulowana jest w niemieckim kodeksie handlowym w
§ 84-92 c HGB (Handelsgesetzbuch). Większość norm ma tu charakter bezwzględnie
obowiązujących, to znaczy takich, które nie mogą być zmienione postanowieniami
umowy. Jeśli postanowienia umowy odbiegają od regulacji ustawowej na niekorzyść
pośrednika handlowego, automatycznie wkraczają w ich miejsce przepisy kodeksu
handlowego.
2. Działalność pośrednika handlowego
Podobnie jak w prawie polskim także w Niemczech pośrednik handlowy jest osobą
prowadzącą samodzielnie działalność gospodarczą, zajmującą się pośredniczeniem w
zawieraniu umów. Pośrednictwo to może objawiać się dwojako tzn. jako
pośrednictwo lub jako pełne przedstawicielstwo. W pierwszym przypadku pośrednik
wyszukuje kontrahenta, współpracuje w przeprowadzaniu rokowań, ale umowę z
kontrahentem zawiera mocodawca pośrednika, czyli polskie przedsiębiorstwo.
Natomiast w drugim przypadku pośrednik nie tylko dokonuje wyżej wspomnianych
czynności faktycznych, ale również zawiera umowę w imieniu mocodawcy. Jednakże
pełnomocnictwo do zawierania umów udzielane jest niezbyt często, gdyż
przedsiębiorstwa przed zawarciem umowy chcą najczęściej sprawdzić dane dotyczące
drugiej strony, a w szczególności jej wypłacalność; ponadto chcą one zachować dla
siebie pełną niezależność w dysponowaniu towarem.
W przypadku jednak gdyby pośrednik handlowy, któremu nie udzielono stosownego
pełnomocnictwa, zawarł mimo to umowę w imieniu przedsiębiorstwa, musi ono - jeśli
nie życzy ono sobie zawarcia tej umowy - niezwłocznie po dowiedzeniu się o
podpisaniu umowy przez pośrednika odmówić swojej zgody na jej zawarcie. Jeżeli
odmowa nie nastąpi niezwłocznie, umowę uznaje się za skutecznie zawartą.
Niezwykle istotnym jest więc, żeby przedsiębiorstwo reagowało w takich przypadkach
jak najszybciej, ponieważ w przeciwnym razie umowa - mimo braku pełnomocnictwa
pośrednika - dochodzi do skutku. Natomiast w przypadku gdy przedsiębiorstwo
odmówi potwierdzenia umowy, nie powstają dlań żadne obowiązki. Kwestia
opisanego powyżej tzw. milczącego zawarcia umowy uregulowana jest w prawie
polskim bardzo podobnie (art. 7603 KC). W prawie niemieckim, ze względu na
bezpieczeństwo obrotu, zasady te nie mogą zostać wyłączone postanowieniami
umowy. Możliwe jest jednak, a z punktu widzenia przedsiębiorstwa nawet konieczne,
ustanowienie w umowie z pośrednikiem dodatkowej odpowiedzialności
odszkodowawczej pośrednika wobec przedsiębiorstwa na okoliczność przekroczenia
przez niego umocowania.
Określenie w umowie zakresu pełnomocnictwa pośrednika istotne jest nie tylko na
etapie zawierania umów, ale także na etapie ich wykonywania. Jeśli nie zostanie on
określony, rządzą następujące reguły: w razie wątpliwości pośrednik handlowy nie
jest upoważniony do przyjmowania należności od nabywców towarów; w przypadku
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]
braku innej umowy między producentem a nabywcą pośrednik upoważniony jest
natomiast do przyjmowania zawiadomień o wadach towaru.
3. Prawo wyłączności
W ramach umowy pośrednikowi handlowemu może przez producenta przydzielone
zostać prawo wyłączności. W praktyce wyłączność ta dotyczy z reguły określonego
obszaru geograficznego. Przedsiębiorstwo zlecające nie ma wtedy prawa umocować
na tym terenie innych pośredników handlowych, ani też samodzielnie prowadzić
dystrybucji towarów. Ustalenie prawa wyłączności prowadzi do tego, że pośrednikowi
przysługuje prowizja od każdej umowy zawartej między producentem towaru a
klientem mającym siedzibę na obszarze objętym wyłącznością (miejsce zawarcia
umowy nie ma znaczenia), niezależnie od tego, czy pośrednik pośredniczył przy
zawarciu umowy czy też nie.
Czasami zdarza się także, że wyłączność dotyczy określonej grupy klientów. W tym
wypadku każda umowa zawarta między producentem towaru a jednym z klientów z
tej grupy prowadzi nawet bez uczestnictwa i pośrednictwa pośrednika do powstania
obowiązku zapłaty prowizji.
4. Obowiązki pośrednika handlowego
Najistotniejszym obowiązkiem pośrednika jest staranie się o pozyskanie nowych
klientów, a brak aktywności zmierzającej w tym kierunku uprawnia producenta do
zerwania umowy z pośrednikiem.
Pośrednik musi powiadamiać producenta o każdym nowo dokonanym pośrednictwie.
Pośrednik zobowiązany jest również do informowania producenta o stanie
prowadzonych spraw. Powinien on ponadto dostarczać producentowi informację o
pozyskaniu klienta, w szczególności o jego wypłacalności i innych okolicznościach,
które są istotne dla przeprowadzenia transakcji, jak i również informacji o rozwoju
rynku, zmniejszeniu zainteresowania produktem itp. Zakres informacji, które
pośrednik musi dostarczać producentowi jest w HGB określony w sposób bardzo
ogólny, może więc on, a z punktu widzenia interesów producenta, nawet powinien
zostać skonkretyzowany w ramach umowy.
Pośrednik ma obowiązek działania ze starannością ogólnie wymaganą w stosunkach
danego rodzaju, rozumianą tu jednak jako staranność podwyższoną odpowiadająca
działalności profesjonalnej. Ponadto pośrednik ma obowiązek zachowywać się lojalnie
względem mocującego go przedsiębiorstwa. Z ogólnej powinności lojalności wynika
obowiązek uprzedzenia przedsiębiorstwa, że pośrednik działa także na rzecz innego
zleceniodawcy. Pośrednika obciąża również obowiązek zachowania tajemnicy
zawodowej oraz zachowania milczenia na temat wszelkich poufnych informacji
dotyczących przedsiębiorstwa. Strefą tajemnicy objęte są informacje uzyskane przez
pośrednika w wyniku wykonywania przez niego czynności agencyjnych. Tajemnicą
objęte są w szczególności lista klientów oraz ich siedziby. Do tajemnic handlowych
przedsiębiorstwa należą ponadto przykładowo: sposób produkcji, dane obrazujące jej
wielkość, źródła zaopatrzenia i zbytu, warunki płatności. Dokumenty, które zostały
pośrednikowi przekazane przez przedsiębiorstwo, muszą być starannie
przechowywane i oddane najpóźniej w chwili rozwiązania umowy z pośrednikiem. W
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]
celu zabezpieczenia praw przedsiębiorstwa, kwestia zachowania tajemnicy
zawodowej powinna w szczegółowy sposób zostać uregulowana w umowie.
Pośrednika obowiązuje z mocy ustawy zakaz działalności konkurencyjnej. Nie wolno
mu rozprowadzać towaru, który spełnia tą samą funkcję co produkt
reprezentowanego przez niego przedsiębiorstwa. Mimo istnienia ustawowego zakazu
konkurencji powinien on zostać dodatkowo zapisany w umowie z pośrednikiem
handlowym. Potrzeba takiego dodatkowego zabezpieczenia wynika z tego, że
ustawowy zakaz konkurencji nie jest wystarczająco skonkretyzowany i dopuszcza
różne możliwości interpretacji przez orzecznictwo. Ustanowienie jasno
sformułowanego umownego zakazu konkurencji zamyka więc drogę do powstania
różnic interpretacyjnych. Umowny zakaz działalności konkurencyjnej powinien być
zawarty w formie pisemnej i dokładnie określać rzeczowy oraz terytorialny zakres
działania pośrednika. Zakaz działalności konkurencyjnej może zostać zawarty także na
czas po ustaniu umowy z pośrednikiem; przedsiębiorstwo zobowiązane jest wtedy do
zapłacenia pośrednikowi odpowiedniego odszkodowania.
Pośrednicy nie są zobowiązani do reprezentowania tylko jednej firmy. W praktyce
wielu pośredników zajmuje się dystrybucją także produktów innych producentów. Są
to najczęściej produkty, które uzupełniają się nawzajem lub nadają się do sprzedaży
dla tych samych odbiorców. Usługi takiego pośrednika mogą być zdecydowanie
tańsze, jednakże z punktu widzenia przedsiębiorstwa istotne jest stwierdzenie czy
pośrednik jest w stanie poświęcić odpowiednią ilość czasu i zaangażowania jego
produktowi. W razie zawierania umowy z takim pośrednikiem przedsiębiorstwo
powinno więc zwrócić uwagę na tenże fakt.
W razie naruszenia przez pośrednika któregokolwiek z wyżej wymienionych
obowiązków oraz powstania szkody w majątku przedsiębiorstwa (także utraconych
korzyści) producent ma prawo do żądania odszkodowania, natomiast w przypadku
ciągłego i nieustannego naruszania obowiązków także prawo do wypowiedzenia
umowy bez zachowania terminów ustawowych.
Ciąg dalszy dotyczący obowiązków ciążących na producencie towaru nastąpi.
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]