stosunek studentów do działań promujących

Nowiny Lekarskie 2006, 75, 5, 449–451
WERONIKA WRONA-WOLNY1, MARTA WDOWIK1, JANUSZ BRUDECKI2
STOSUNEK STUDENTÓW DO DZIAŁAŃ PROMUJĄCYCH ZDROWIE
NA PRZYKŁADZIE AKCJI INFORMACYJNO-EDUKACYJNEJ
DOTYCZĄCEJ HONOROWEGO ODDAWANIA SZPIKU KOSTNEGO
ATTITUDE OF STUDENTS TO HEALTH PROMOTING ACTIVITIES
AS EXEMPLIFIED BY VOLUNTARY BONE MARROW DONATION PROJECT
1Zakład
Pedagogiki i Wychowania Zdrowotnego, Instytut Nauk Humanistycznych, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków
Kierownik: prof. dr hab. Andrzej D. Tchorzewski
2Katedra Antropologii, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków
Kierownik: prof. dr Ryszard Żarów
Streszczenie
Wstęp. Działania promujące zdrowie mogą być skuteczne w poprawie zdrowia społeczeństwa. Do tych działań zaliczamy również spotkania
informacyjno-edukacyjne na temat honorowego oddawania szpiku kostnego.
Cel. Celem pracy było przedstawienie stosunku młodzieży akademickiej do chorób nowotworowych oraz ich postaw w odniesieniu do działań
promujących zdrowie.
Metodyka. Przeprowadzono dobrowolny sondaż diagnostyczny oparty na anonimowym kwestionariuszu pytań wśród 122 studentów z AWF
w Krakowie i Wrocławiu, UJ i Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Wyniki. Według opinii większości badanych warto umieścić problematykę chorób nowotworowych w przedmiotach biomedycznych zawartych
w programach nauczania studiów wyższych uczelni. Studenci bardzo wysoko ocenili metody przekazu informacji, ich przydatność do potrzeb
osobistych oraz zadowolenie z udziału w spotkaniu informacyjno-edukacyjnym,
Wnioski. Niemal wszyscy respondenci reprezentowali dojrzałą postawę w sprawie zdrowia i deklarowali chęć propagowania idei niesienia pomocy.
SŁOWA KLUCZOWE: działania promujące zdrowie, białaczka, przeszczep szpiku kostnego, honorowe oddawanie szpiku kostnego,
Fundacja Urszuli Jaworskiej.
Summary
Introduction. Health promotion should be effective in society health improvement. The promotions should be informative and should educate
on voluntary bone marrow donation.
The aim of this study was to examine student’s attitude to such activities.
Methods. The anonymous survey was conducted on 122 students from Cracow’s and Wroclaw AWF, Jagiellonian University and Świętokrzyska Academy in Kielce.
Results. In opinion of most of them it is necessary to improve information about oncologic disease in study programme. Methods of presentation, its usefulness for personal needs and satisfaction from the presence on the meeting were highly noted.
Conclusions. Almost all respondents demonstrated maturity in their health promotion attitude and declared wish of propagating the helping
attitude.
KEY WORDS: health promotion activity, leukaemia, marrow transplantation, voluntary bone marrow donation.
Wstęp
Działania promujące zdrowie, skupiające się na umożliwieniu młodym ludziom w aktywnym udziale w różnych
akcjach, mogą być bardzo skuteczne w poprawie zdrowia
ich samych i innych. Opracowanie specjalnych programów
zdrowotnych, planowanie i realizacja szczepień ochronnych, badania okresowe, dostęp do podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej, organizowanie akcji honorowego oddawania krwi, a także edukacja zdrowotna dotycząca czynników ryzyka, to właśnie przykłady działań
promujących zdrowie naszego społeczeństwa. Do tych
działań zaliczamy również spotkania informacyjno-edukacyjne na temat honorowego oddawania szpiku kostnego,
którego przeszczepianie jest skuteczną metodą leczenia
chorych na nowotwory krwi. Białaczki są schorzeniami
z grupy zespołów rozrostowych. Pojęciem tym określa się
choroby, które polegają na nadmiernym, niekontrolowanym
rozrastaniu się komórek jednego układu lub jednego etapu
rozwojowego tych samych komórek. Jest to proces typu
nowotworowego, gdyż rozrastające się komórki nie podlegają wpływowi fizjologicznych bodźców przyspieszających
lub hamujących ich wzrost w normalnych warunkach [1].
Biorąc pod uwagę dynamikę rozwoju białaczek dzielimy je
na ostre i przewlekłe, a w zależności od układu, z którego
pochodzą patologiczne komórki wyróżniamy białaczki
szpikowe i limfatyczne.
U dzieci wyodrębnia się trzy główne grupy białaczek: ostre białaczki limfoblastyczne, ostre białaczki nielimfoblastyczne (szpikowe) oraz przewlekłe białaczki
Weronika Wrona-Wolny i inni
szpikowe [2]. Pionierem w transplantacji szpiku kostnego jest E. Donnall Thomas urodzony w 1920 roku w
USA w Mart (Teksas), który rozpoczął karierę w latach
50-tych ubiegłego wieku w szpitalu Brighama w Bostonie. Pierwsze próby przeszczepienia szpiku kostnego w
Polsce prowadzone były w latach trzydziestych XX
wieku przez profesora Groera z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie [3].
Celem niniejszego opracowania było przedstawienie
stosunku młodzieży akademickiej do wymienionych
chorób oraz ich postaw w odniesieniu do działań promujących zdrowie.
Metodyka
Zespół Promocji Zdrowia przy Samorządzie Studenckim krakowskiej AWF zorganizował w roku akademickim
2003/2004 cykl spotkań dla młodzieży studenckiej o charakterze informacyjno-edukacyjnym na temat etiologii i rozwoju białaczek oraz honorowego oddawania szpiku kostnego. W spotkaniach brali udział: lekarz hematolog i dawca
szpiku kostnego. Po spotkaniach przeprowadzono wśród
122 studentów z Akademii Wychowania Fizycznego i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu i Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach dobrowolny sondaż diagnostyczny oparty
na anonimowym kwestionariuszu pytań. Respondenci
oceniali organizację akcji promocyjnej i przydatność poruszanej tematyki w ich życiu osobistym i zawodowym.
Obliczono średnią ważoną wszystkich odpowiedzi dla
ocenianej kategorii.
Zdecydowana większość młodzieży akademickiej
(94,4%) potwierdziła gotowość do zachęcania innych do
zapisywania się w Banku Honorowych Dawców Szpiku
Kostnego. Zwraca uwagę fakt, iż większość badanych
(74,9%) już przed spotkaniem z lekarzem, zetknęła się
z tematyką dotyczącą białaczek a także honorowego
oddawania szpiku kostnego, wskazując w szczególności
na prasę i telewizję jako źródła informacji. Z wypowiedzi badanych wynikało, iż zdecydowana większość
(95,1%) nie miała możliwości zapoznania się z zagadnieniami dotyczącymi białaczek oraz honorowego oddawania szpiku kostnego w trakcie zajęć dydaktycznych
na uczelni. Generalnie zauważa się, iż z opinii niespełna
połowy studentów (44,3%) dostęp do tych informacji był
utrudniony. Według opinii bardzo wysokiego odsetka
badanych, w programach nauczania przedmiotów biomedycznych powinna być uwzględniona problematyka
dotycząca białaczek (91%) oraz honorowego oddawania
szpiku kostnego (92,6%).
5
ważona średnia ocena kategoriia
450
4
3
2
Wyniki
1
W opracowaniu wykorzystano wybrane wyniki uwzględnione
w pracy magisterskiej J. Łopucha pt.: „Skuteczność i aspekty społeczne
studenckiej ogólnopolskiej akcji informacyjno-edukacyjnej dotyczącej
honorowego oddawania szpiku kostnego” napisanej w Zakładzie Wychowania Zdrowotnego AWF w Krakowie pod kierunkiem W. WronaWolny
przydatność informacji do
przyszłej pracy zawodowej
przydatność informacji w
stosunku do potrzeb
osobistych
metody przekazu informacji
organizacja spotkania
zadowolenie ze spotkania
1
zaangażowanie i
uczestnictwo w spotkaniu
Respondenci (w skali od 1 – minimum do 5 – maksimum punktów) oceniali takie parametry, jak: organizacja,
metody przekazu informacji, przydatność informacji do ich
potrzeb osobistych i w przyszłej pracy zawodowej, zaangażowanie, uczestnictwo a także zadowolenie z udziału w
spotkaniu informacyjno-edukacyjnym na temat honorowe1
go oddawania szpiku kostnego . Obliczona średnia ważona
dla poszczególnych parametrów odzwierciedla średnią dla
całej grupy, w większości wynosi w granicach 3,5–4,3
punkty.
Najwyżej oceniono zadowolenie z uczestnictwa w
spotkaniu, metody przekazu informacji, a także ich
przydatność do potrzeb osobistych studentów. Najniższą
wartość przypisano ocenie przydatności przekazywanych
informacji do przyszłej pracy zawodowej badanych,
która wyniosła 3,5 punktu (ryc. 1.). Na pytanie skierowane do badanych „Czy kiedykolwiek uczestniczyli w
spotkaniu o podobnej tematyce”, prawie wszyscy odpowiedzieli przecząco. Wśród studentów tylko 2 osoby
podały, iż brały udział w takim spotkaniu.
Ryc. 1. Ocena przez studentów organizacji, metod przekazu,
przydatności informacji do ich potrzeb osobistych, pracy zawodowej, zaangażowania i zadowolenia z udziału w spotkaniu
informacyjno-edukacyjnym na temat honorowego oddawania
szpiku kostnego.
Dyskusja
Promocja zdrowia jest istotnym elementem w walce
o przedłużenie życia ludzkiego i poprawę jego jakości
[4]. Uznanie zdrowia za wartość dla jednostki i zasób dla
społeczeństwa oraz uświadomienie wagi czynników go
warunkujących, było punktem wyjścia modyfikacji oficjalnego dokumentu państwowego w zakresie promocji
i ochrony zdrowia, jakim jest Narodowy Program Zdrowia (NPZ). Nadrzędnym, strategicznym celem jest poprawa zdrowia ludzkości i związanej z nim jakości życia
przez zmiany w stylu życia, kształtowanie środowiska
sprzyjającego zdrowiu i wyrównywanie różnic zdrowotnych. Podstawowym warunkiem osiągnięcia tego celu
Stosunek studentów do działań promujących zdrowie na przykładzie akcji informacyjno-edukacyjnej ...
jest uświadomienie jednostkom, grupom, społecznościom lokalnym, że są odpowiedzialni za zdrowie własne
i innych [5]. W myśl tego studiująca młodzież brała
udział w działaniach promujących zdrowie, jakim było
zorganizowanie przez samorząd studencki akcji profilaktyczno-edukacyjnej na temat rozwoju i przebiegu białaczek, a także honorowego oddawania szpiku kostnego.
Badani przejawiali wysoce dojrzałą postawę do spraw
zdrowia. Cechowały ich trzy komponenty, na które
zwrócił uwagę Demel [6]. Był to racjonalny, emocjonalnie zrównoważony stosunek do choroby, poczucie
współodpowiedzialności za zdrowie publiczne oraz
gotowość i umiejętność spieszenia z pomocą innym.
Działania profilaktyczne w odniesieniu do białaczek
dotyczą postępowania jednostek i społeczeństwa, polegające na wczesnym wykrywaniu i natychmiastowej,
skutecznej pomocy w okolicznościach zagrażających
utracie zdrowia [7]. Zabiegiem ratującym życie w przypadku białaczki jest przeszczep szpiku kostnego. Zaledwie 20–30 % chorych ma szansę na ten zabieg od dawcy
rodzinnego. Pozostali natomiast oczekują na przeszczep
od dawcy nie spokrewnionego [8]. Dlatego ważne jest
zwiększanie liczby osób zdeklarowanych w rejestrach
nie spokrewnionych dawców szpiku kostnego. W Polsce
istnieje największy taki rejestr w Fundacji Urszuli Jaworskiej [8]. Fundacja Urszuli Jaworskiej – Bank Dawców Szpiku Kostnego, to najprężniej działający od 1997
roku w kraju rejestr dawców. Głównym celem działalności Fundacji Urszuli Jaworskiej jest szeroko pojęta pomoc dla ludzi chorych na białaczkę, prowadzenie akcji
edukacyjnych i informacyjnych oraz pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku kostnego.
Udział studentów w akcji informacyjno-edukacyjnej
związanej z powyższą problematyką wskazywał na ich
zainteresowanie oraz chęć niesienia pomocy drugiemu
człowiekowi.
451
Wnioski
1. Według opinii większości badanych warto umieścić problematykę chorób nowotworowych w przedmiotach biomedycznych zawartych w programach nauczania
studiów wyższych uczelni.
2. Studenci bardzo wysoko ocenili metody przekazu informacji, ich przydatność do potrzeb osobistych oraz zadowolenie z udziału w spotkaniu informacyjno-edukacyjnym.
3. Niemal wszyscy ankietowani reprezentowali dojrzałą postawę ds. zdrowia i deklarowali chęć propagowania idei niesienia pomocy drugiemu człowiekowi.
Piśmiennictwo
1. Kuratowska Z.: Choroby krwi i układu krwiotwórczego.
W: Encyklopedia Zdrowia. (Red.) Gumułka W.S., Rewerski W. Wyd. V. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, 1,
855–859.
2. Ochocka M.: Choroby krwi i układu krwiotwórczego u
dzieci. W: Encyklopedia Zdrowia. (Red.) Gumułka W.S.,
Rewerski W. Wyd. V. Wydawnictwo Naukowe PWN,
1997, 2, 1274–1290.
3. Orlewska E.: Przeszczepianie szpiku kostnego – klinika
i eksperyment. Mag. Med., 1991, 3, 9, 12–14.
4. Wronkowski Z., Zwierko M.: Miejsce i znaczenie promocji zdrowia w zwalczaniu nowotworów złośliwych. W:
Promocja zdrowia. (Red.) Karski J.B. Wydanie Nowe,
Ignis, Warszawa, 1999, 108–119.
5. Karski J.B.: Promocja zdrowia z perspektywy ostatniej dekady XX wieku. W: Promocja zdrowia. (Red.) Karski. J.B.
Wydanie Nowe, Ignis, Warszawa, 1999, 19–39.
6. Demel M.: Pedagogika zdrowia. WSiP. Warszawa, 1980.
7. Last J.M.: A dictionary of epidemiology. Oxford University Press, Oxford, 1983.
8. Świerczek-Bażańska I., Turkiewicz D.: 2001, www.fundacja.
uj.pl