Historia Szwecji
Transkrypt
Historia Szwecji
KrÛtki zarys wiadomoúci o Szwecji Wydany przez: Instytut Szwedzki Paüdziernik 1998 Klasyfikacja: KZ 106 a Kc (Polish) Historia Szwecji Czternaúcie tysiÍcy lat temu obszar dzisiejszej Szwecji przykrywa≥a gruba pokrywa lodowa. W miarÍ ustÍpowania lodowca zaczynajπ siÍ pojawiaÊ na tych terenach pierwsi mieszkaÒcy. Najstarsza z odnalezionych w po≥udniowej Szwecji siedzib ludzkich pochodzi mniej wiÍcej z 10 000 r. p.n.e. Od r. 8000 do 6000 p.n.e. ludnoúÊ utrzymuje siÍ z ≥owiectwa i rybo≥Ûstwa, wykorzystujπc proste narzÍdzia z kamienia. Z epoki kamiennej, ktÛrej koniec przypada, jak siÍ powszechnie przyjmuje, na r. 1800 p.n.e., zachowa≥y siÍ liczniejsze juø úlady ludzkich siedzib i groby. NarzÍdziami z kamienia w znacznie doskonalszej postaci pos≥ugiwano siÍ rÛwniez w epoce brπzu, przypadajπcej na lata 1800-500 p.n.e. Nazwa epoki pochodzi od datowanych na te stulecia brπzowych przedmiotÛw religijnych i broni. EpokÍ brπzu w Skandynawii, zw≥aszcza na terenach dzisiejszej Danii, ale takøe Szwecji, cechuje wysoki poziom kultury, o czym úwiadczπ na przyk≥ad znalezione w grobach wytwory ludzkiej rÍki. Po r. 500 p.n.e., kiedy g≥Ûwnym surowcem wytwÛrczoúc i narzÍdzi staje siÍ øelazo, jest ich coraz mniej. We wczesnym okresie epoki øelaza (500 r. p.n.e.-400 r. n.e), w okresie wÍdrÛwki ludÛw (400-550) i tzw. okresie vendelskim (550-800) ≠ktÛrego nazwa pochodzi od miejscowoúci Vendel w Upplandii, gdzie chowano w ≥odziach miejscowych wielmoøÛw ≠ ludnoúÊ zamieszkujπca SzwecjÍ osiada w niej na sta≥e i rolnictwo staje siÍ podstawowπ dziedzinπ gospodarki. Epoka wikingÛw i okres wczesnego chrzeúcijaÒstwa Tzw. epokÍ wikingÛw (lata 800-1050) cechuje wyraüna ekspansja na wschÛd. Wikingowie dokonujπ licznych wypraw ≥upieskich i handlowych na wschodnie wybrzeøa Morza Ba≥tyckiego, zapuszczajπ siÍ rzekami na tereny obecnej Rosji, gdzie zak≥adajπ osady kupieckie i ksiÍstwa, czego przyk≥adem moøe byÊ choÊby ksiÍstwo Ruryka w Nowgorodzie. Wikingowie operujπcy na wschodzie docierajπ do Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego, rozwijajπc kontakty handlowe z Bizancjum i dominiami arabskimi. W tym samym czasie, w IX w., przyjeødøa do Szwecji z misjπ chrystianizacji Ansgar. Jednak dopiero w XI w. chrzeúcijaÒstwo obejmuje ca≥π SzwecjÍ, chociaø stara nordycka religia pogaÒska utrzymuje siÍ jeszcze w XII w., a pierwsza archidiecezja szwedzka powstaje w r.1164. Ekspansja Szwecji na wschÛd, wyprawy krzyøowe podejmowane w XII i XIII w. prowadzπ do podporzπdkowania Finlandii krÛlestwu szwedzkiemu. Powstanie krÛlestwa Oko≥o r. 1000 niezaleøne dotπd prowincje Szwecji skupiajπ siÍ wokÛ≥ oúrodkÛw usytuowanych w zachodniej i wschodniej Gˆtlandii oraz wokÛ≥ jeziora M‰laren, przede wszystkim w Upplandii. Od po≥owy XII w. trwajπ ostre walki o w≥adzÍ miÍdzy rodami SwerkerydÛw i ErykidÛw, ktÛre w latach 11601250 panujπ na przemian. W tym okresie g≥Ûwnymi oúrodkami administracyjnymi sπ jednak w dalszym ciπgu prowincje posiadajπce w≥asne zgromadzenia (tingi) i prawodawstwo. Dopiero w drugiej po≥owie XIII w. korona zyskuje wiÍksze wp≥ywy, zapewniajπc sobie autorytet i prÛbujπc ujednoliciÊ system prawny. W r. 1280 krÛl Magnus I Ladulås (1275-1290) wydaje ustawÍ stanowiπcπ o organizacji spo≥eczeÒstwa wed≥ug modelu feudalnego. Jako organ doradczy, powo≥uje siÍ RadÍ KrÛlestwa, w ktÛrej sk≥ad wchodzπ przedstawiciele warstwy moønych i duchowieÒstwa. W r. 1350, za panowania Magnusa II Erikssona (1319-1363), kodeksy praw obowiπzujπce w poszczegÛlnych prowincjach zastÍpuje jeden, wspÛlny dla ca≥ego kraju zbiÛr praw. Okres hanzeatycki W XIV w. intensywnie rozwija siÍ handel, zw≥aszcza w grupie niemieckich miast cz≥onkÛw pod przewodnictwem Lubeki. Do po≥owy XVI w. Hanza niemiecka opanowuje handel Szwecji, czego konsekwencjπ stajπ siÍ powsta≥e w Szwecji nowe, prÍøne oúrodki kupieckie dzia≥ajπce w ramach Hanzy. W tym okresie swÛj rozwÛj przeøywa rÛwnieø stanowiπce podstawÍ szwedzkiej gospodarki rolnictwo, do czego w duøej mierze przyczynia siÍ wprowadzenie systemu trÛjpolowego oraz udoskonalenie narzÍdzi pracy. W r. 1350 dotyka SzwecjÍ czarna úmierÊ, dziesiπtkujπc ludnoúÊ i powodujπc d≥ugotrwa≥y kryzys gospodarczy. Udaje siÍ go prze≥amaÊ dopiero w drugiej po≥owie XV w., kiedy na poprawÍ sytuacji ekonomicznej kraju zaczyna wp≥ywaÊ rosnπca produkcja øelaza w úrodkowej Szwecji. Unia kalmarska W r. 1389 krÛlowa Danii i Norwegii, Ma≥gorzata I, zostaje rÛwnieø krÛlowπ Szwecji, miÍdzy innymi dziÍki dziedzictwu i koligacjom rodzinnym. W r. 1397 z jej inspiracji dochodzi do zawarcia unii kalmarskiej, na mocy ktÛrej Norwegiπ, Daniπ i Szwecjπ ma w≥adaÊ jeden, wspÛlny monarcha. Jednak ca≥y okres unijny (1397-1521) znaczπ konflikty miÍdzy nadrzÍdnπ w≥adzπ krÛlewskπ a moønymi, buntujπcym siÍ niekiedy mieszczaÒstwem i stanem ch≥opskim. Wysi≥ki na rzecz zachowania jednoúci narodowej oraz wspÛlnych z Hanzπ interesÛw handlowych prowadzπ w r. 1520 do tzw. krwawej ≥aüni w Sztokholmie, kiedy to na polecenie unijnego krÛla duÒskiego Chrystiana II ginie osiemdziesiÍciu przywÛdcÛw opozycji szwedzkiej. Egzekucja staje siÍ powodem wybuchu powstania, w wyniku ktÛrego w r. 1521 dochodzi do detronizacji Chrystiana II i wyniesienia na tron szwedzki w r. 1523 Gustawa Wazy. Okres panowania WazÛw Za rzπdÛw Gustawa I (1523-1560) po≥oøone zostajπ podwaliny pod budowÍ paÒstwowoúci szwedzkiej. KoúciÛ≥ staje siÍ instytucjπ paÒstwowπ, jego dobra ulegajπ sekularyzacji, idee reformacji znajdujπ swÛj wyraz w wielu dziedzinach øycia. W tym czasie dochodzi rÛwnieø do reorganizacji administracji na wzÛr niemiecki i skupienia w≥adzy w rÍkach monarchy. PozycjÍ monarchii wzmacnia dodatkowo wprowadzona w r. 1544 zasada dziedzicznoúci tronu. Dotychczas Szwecja by≥a monarchiπ elekcyjnπ, co sprawia≥o, øe ilekroÊ tron by≥ wolny, warstwa wyøsza mog≥a siÍ domagaÊ swoich praw. Wysi≥ki arystokracji zmierzajπce do ograniczenia uprawnieÒ monarchy na rzecz Rady KrÛlestwa za panowania Eryka XIV (1560-1568), Jana III (1568-1592) i Zygmunta (1592-1599) koÒczπ siÍ niepowodzeniem. W okresie rzπdÛw Karola IX (1599-1611) i Gustawa II Adolfa (1611-1632) monarchia utrwala i umacnia swojπ pozycjÍ. Po úmierci Gustawa II Adolfa w r. 1632 w bitwie pod L¸tzen arystokracji udaje siÍ przeforsowaÊ tzw. FormÍ Rzπdu, ktÛra powo≥ujπc do øycia szereg ogniw administracyjnych, zapewnia jej skuteczny wp≥yw na sprawowanie w≥adzy. Realizowana w okresach ma≥oletnoúci monarchÛw≠krÛlowej Krystyny i Karola XI ≠ przestaje obowiπzywaÊ w r. 1680, kiedy Karol XI dokonuje konfiskaty uprzednich nadaÒ ziemskich dla arystokracji i szlachty. To posuniÍcie sprowadza warstwÍ moønych do roli pos≥usznych krÛlowi urzÍdnikÛw. Od epoki wielkoúci do polityki neutralnoúci Od rozpadu unii z Daniπ i Norwegiπ Szwecja dπøy do opanowania basenu Morza Ba≥tyckiego, co znajduje swÛj wyraz w prowadzonych od lat 60. XVI w. wojnach z Daniπ. W r. 1630 Szwecja z powodzeniem w≥πcza siÍ po stronie niemieckich protestantÛw do wojny trzydziestoletniej, Gustaw II Adolf staje siÍ jednym z wiodπcych monarchÛw w Europie, dwie wygrane wojny z Daniπ (1643-1645 i 1657-1658) przynoszπ zdobycze terytorialne w postaci duÒskich prowincji Skanii, Hallandii, Blekinge, Gotlandii i norweskich Bohus, J‰mtlandii, H‰rjedalen. W obrÍbie Szwecji znalaz≥a siÍ rÛwnieø Finlandia, czÍúÊ niemieckich prowincji pÛ≥nocnych oraz ziemie dzisiejszych republik nadba≥tyckich, a po pokoju westfalskim w r. 1648 i pokoju w Roskilde w r. 1658 Szwecja staje siÍ prawdziwπ potÍgπ pÛ≥nocnej Europy. Ma rÛwnieø przez pewien czas koloniÍ na terenie obecnego stanu Delaware w Ameryce PÛ≥nocnej. KrÛtki zarys wiadomoúci o Szwecji PaÒstwa pÛ≥nocne ok. r. 1450 WspÛlnoty Europejskiej i 1 stycznia 1995 r. zostaje cz≥onkiem Unii Europejskiej (UE), za czym w listopadzie 1994 r. opowiada siÍ w referendum 52.3% SzwedÛw. Jako cz≥onek UE, Szwecja zachowuje politykÍ nieaangaøowania siÍ w øadne sojusze militarne. Finnmark Laponia Norwegia H‰lsinglandia Dalarna V‰rmlandia Finlandia Upplandia Zachodnia Gˆtlandia Sztokholm Estonia Wschodnia Gˆtlandia Smalandia Kalmar Dania Inflanty Gotlandia Kurlandia i Skania ck a yø rz K on ak Z Prusy Pomorze W po≥owie XV w. do Szwecji naleøa≥y po≥udniowo-zachodnie tereny Finlandii. Laponia, jeszcze nie skolonizowana, znajdowa≥a siÍ poza granicami kraju. Granica wschodnia z Rosjπ zosta≥a ustanowiona w r. 1323. Nadal jednak ≠ nie liczπc ma≥ych hut øelaza i kopalni miedzi w Falun ≠ jest ubogim krajem rolniczym, opartym na gospodarce naturalnej, nie dysponujπcym dostatecznymi úrodkami, ktÛre pozwala≥yby na utrzymanie pozycji mocarstwowej. W wyniku przegranej w wielkiej wojnie pÛ≥nocnej (1700-1721) z si≥ami Danii, Polski i Rosji traci wiÍkszoúÊ zdobytych ziem po drugiej stronie Ba≥tyku, pozostajπc w granicach obecnej Szwecji i Finlandii. Podczas wojen napoleoÒskich Finlandia przypada w udziale Rosji, zostajπ rÛwnieø utracone ostatnie posiad≥oúci na Pomorzu Zachodnim. Uznany w r. 1810 za nastÍpcÍ tronu Szwecji francuski marsza≥ek Jean Baptiste Bernadotte czÍúciowo rekompensuje te straty, uzyskujπc w r. 1814 NorwegiÍ, po≥πczonπ ze Szwecjπ uniπ personalnπ. W r. 1905 w wyniku licznych debat dochodzi do poko- jowego jej rozwiπzania. Od czasu krÛtkotrwa≥ych walk stoczonych z Norwegiπ w r. 1814 w zwiπzku z tworzeniem unii personalnej Szwecja nie bierze udzia≥u w dzia≥aniach wojennych i poczπwszy od I wojny úwiatowej prowadzi politykÍ neutralnoúci w okresie wojny i nieangaøowania siÍ w sojusze militarne w okresie pokoju, opierajπc swoje bezpieczeÒstwo na silnej armii. Mimo to w r. 1920 przy≥πcza siÍ do Ligi NarodÛw, a w r. 1946 do ONZ i w ramach tychøe organizacji uczestniczy w wielu misjach pokojowych. ZakoÒczenie zimnej wojny i politycznego podzia≥u Europy tworzy w latach 90. XX w. nowe moøliwoúci dla szwedzkiej polityki zagranicznej i bezpieczeÒstwa, nowe moøliwoúci udzia≥u Szwecji w procesie intergracji Europy Zachodniej. Dlatego w r. 1991 Szwecja zg≥asza chÍÊ przystπpienia do grupy paÒstw RozwÛj ustrojowy, gospodarczy i polityczny W r. 1718, po úmierci wojowniczego krÛla Karola XII i poraøce Szwecji w wielkiej wojnie pÛ≥nocnej, szwedzki parlament (Riksdag) i Rada KrÛlestwa sπ dostatecznie silne, by wprowadziÊ nowπ FormÍ Rzπdu, ktÛra znosi absolutyzm krÛlewski i zwiÍksza uprawnienia Riksdagu. W tzw. epoce wolnoúci (1719-1772) Szwecja wykszta≥ca parlamentarnπ formÍ rzπdÛw: stronnictwa polityczne zmieniajπ siÍ u w≥adzy w wyniku uzyskiwanego poparcia wiÍkszoúci. W r. 1772 Gustaw III (1771-1792) na drodze bezkrwawego zamachu stanu redukuje rolÍ parlamentu, by w r. 1789 przywrÛciÊ absolutyzm. Osiemnastowiecznπ SzwecjÍ cechuje szybki rozwÛj kultury, na co majπ wp≥yw bliskie kontakty z Francjπ. Szybko rozwijajπcy siÍ wÛwczas handel zamorski doznaje dotkliwego uszczerbku podczas wojen napoleoÒskich, co w pierwszej po≥owie XIX w. prowadzi do ogÛlnej stagnacji i kryzysu gospodarczego. W drugiej po≥owie ubieg≥ego stulecia ≠ nie liczπc budowy kolei øelaznych i rozwoju przemys≥u drzewnego ≠ Szwecja nadal jest krajem biednym, w ktÛrym 90% ludnoúci utrzymuje siÍ z rolnictwa. W konsekwencji dochodzi do wysokiej emigracji, przede wszystkim do Ameryki PÛ≥nocnej. Poczπwszy od drugiej po≥owy XIX w. do r. 1930 wyjeødøa 1.5 mln. osÛb z kraju, ktÛry w r. 1850 liczy zaledwie 3.5 mln. mieszkaÒcÛw, a w r. 1930 niewiele powyøej 6 mln. Przemys≥ zaczyna siÍ rozwijaÊ w latach 90. XIX w., by do r. 1930 przekszta≥ciÊ SzwecjÍ w jedno z wiodπcych paÒstw przemys≥owych w Europie po II wojnie úwiatowej. Od r. 1809, po detronizacji Gustawa IV Adolfa (1792-1809), w polityce wewnÍtrznej kraju panuje spokÛj. Nowa konstytucja (Forma Rzπdu) wprowadza monteskiuszowski podzia≥ w≥adz. KrÛtko potem nastÍpcπ tronu Szwecji obwo≥uje siÍ francuskiego marsza≥ka Jeana Baptiste Bernadotte, ktÛry w r. 1818 zostaje krÛlem Karolem XIV Janem (1818-1844). ChoÊ jego rzπdy cechuje konserwatyzm, coraz wyraüniej zaznacza swojπ obecnoúÊ liberalna opozycja. W r. 1842 wprowadza siÍ obowiπzkowπ naukÍ i otwiera szko≥y powszechne. Rzπdy syna i wnuka Karola XIV Jana, Oskara I (18441859) i Karola XV (1859-1872) dajπ úwiadectwo liberalnego prze≥omu: w r. 1846 znosi siÍ gildie, w latach 50. i 60. XIX w. dopuszcza siÍ wolny han-del, w r. 1862 powstajπ samorzπdy lokalne, a cztery lata pÛüniej dokonuje siÍ reformy par-lamentarnej, zastÍpujπc istniejπcy od w. XV czteroizbowy parlament stanowy dwuizbowym, ktÛry przetrwa do r. 1971, kiedy to zostanie wprowadzony system jednoizbowy. W w. XIX nastÍpuje rozwÛj popularnych ruchÛw, wolnych koúcio≥Ûw, towarzystw trzeüwoúci, organizacji kobiecych, ale przede KrÛtki zarys wiadomoúci o Szwecji Szwedzkie imperium w basenie Morza Ba≥tyckiego 1658-1721 Tereny norweskoszwedzkorosyjskie Laponia im he od r T J‰mtlandia cja in ow Pr H‰rjedalen Finlandia ia Dalarna Dania Norweg wszystkim kszta≥tuje siÍ ruch robotniczy, coraz silniejszy w miarÍ postÍpujπcej w drugiej po≥owie XIX w. industrializacji kraju. Na prze≥omie wiekÛw staje siÍ on wyrazicielem poglπdÛw reformistycznych, a w r. 1917 pierwsi jego reprezentanci, socjaldemokraci, wchodzπ do rzπdu. W r. 1909 wprowadza siÍ powszechne prawo wyborcze dla mÍøczyzn, w r. 1921 dla kobiet i ta w≥aúnie data stanowi prze≥om w formach rzπdÛw parlamentarnych. W latach 30., kiedy do w≥adzy wracajπ socjaldemokraci, powstajπ plany budowania spo≥eczeÒstwa dobrobytu, realizowane we wszystkich zasadniczych punktach po II wojnie úwiatowej. Podczas II wojny úwiatowej powstaje rzπd koalicyjny, w ktÛrego sk≥ad wchodzπ cztery partie demokratyczne. Po wojnie w≥adzÍ przejmujπ socjaldemokraci, a urzπd premiera piastujπ kolejno: Per Albin Hansson, po jego úmierci, od r. 1946 do 1969, Tage Erlander i do r. 1976 Olof Palme. W latach 40. i 50. za rzπdÛw socjaldemokratÛw wspÛ≥pracujπcych blisko z innymi partiami demokratycznymi przeprowadza siÍ duøo reform, ktÛre k≥adπ podwaliny pod budowÍ szwedzkiego paÒstwa dobrobytu. Jednoczeúnie pojawiajπ siÍ liczne g≥osy za zmianπ starej, obowiπzujπcej od r. 1809 konstytucji. Po d≥ugich debatach w r. 1974 zostaje przyjÍta nowa Forma Rzπdu, ktÛra stanowi, øe w≥adzÍ w paÒstwie sprawujπ obywatele wybierani w wolnych powszechnych wyborach. Parlament wydaje ustawy, úciπga podatki i powo≥uje rzπd, ktÛry jest przed nim odpowiedzialny. KrÛl zachowuje urzπd g≥owy paÒstwa, ale jego uprawnienia ograniczajπ siÍ do funkcji czysto reprezentacyjnych. Po úmierci Gustawa VI Adolfa (1950-1973) tron obejmuje Karol XVI Gustaw, pierwszy krÛl Szwecji, ktÛry sprawuje w≥adzÍ zgodnie z zasadami nowej konstytucji. W r. 1980 zostaje wniesiona poprawka do sukcesji, ktÛra gwarantuje rÛwne prawa dziedziczenia mÍskim i øeÒskim potomkom. Oznacza to w praktyce, øe nastÍpcπ tronu jest ksiÍøniczka Wiktoria, nie zaú jej m≥odszy brat Karol Filip. åwiatowy kryzys gospodarczy, na ktÛrego pog≥Íbienie wp≥ynÍ≥y w r. 1973 drastyczne podwyøki cen ropy, powoduje wzrost bezrobocia w Szwecji. Szybki rozwÛj przemys≥u w latach 50. i 60. oraz szybki wzrost produkcji na poczπtku lat 70. przynoszπ sta≥π poprawÍ poziomu øycia, ktÛry w drugiej po≥owie lat 70. roúnie nieco wolniej, a u schy≥ku lat 80. pozostaje bez zmian. Kryzys gospodarczy prowadzi do odejúcia od w≥adzy socjaldemokratÛw, ktÛrych w wyniku wyborÛw parlamentarnych w r. 1976 zastÍpuje niesocjalistyczny rzπd koalicyjny, a jego premierem zostaje Thorbjˆrn F‰lldin, przewodniczπcym Partii Centrum. Spory wokÛ≥ przysz≥oúci rozwoju energii jπdrowej powodujπ duøo zmian personalnych. Wybory parlamentarne w r. 1982, zdominowane problemami bezrobocia i deficytu budøetowego, koÒczπ siÍ zwyciÍstwem socjaldemokratÛw. Na czele rzπdu staje Olof Palme. DziÍki dewaluacji i energicznym dzia≥aniom rzπdu udaje siÍ poprawiÊ sytuacjÍ gospodarczπ kraju. Zdecydowanie wiÍkszy udzia≥ Szwecji Sztokholm a iÒsk ka F o t a Z Estonia Ingria Rosja Bohus Inflanty Gˆteborg Gotlandia Smalandia Hallandia Roskilde Kopenhaga ie ck Blekinge Skania Kurlandia y a≥t eB z or M Rosja Brema Pomorze Polska W latach 1658-1721 Szwecja by≥a potÍgπ na pÛ≥nocy Europy. Po poraøce w wielkiej wojnie pÛ≥nocnej (1700-1721) utraci≥a swoje prowincje na po≥udniu i wschodzie Zatoki Botnickiej, a takøe w Niemczech, zachowujπc jedynie niewielkπ czÍúÊ Pomorza. w miÍdzynarodowym obrocie handlowym w r. 1983 i w latach nastÍpnych pozwala zrÛwnowaøyÊ krajowy budøet, co rzπd wykorzystuje, poszerzajπc sektor paÒstwowy. ZabÛjstwo premiera Olofa Palmego 28 lutego 1986 r. by≥o dla SzwedÛw, od blisko dwustu lat nienawyk≥ym do tego rodzaju politycznej przemocy, ogromnym szokiem. Palmego zastÍpuje Ingvar Carlsson, ktÛry we wszystkich istotnych kwestiach kontynuuje politykÍ poprzednika. W latach 80. ulega zahamowaniu gwa≥towny wzrost produkcji cechujπcy dotychczas gospodarkÍ szwedzkπ. U schy≥ku dekady i na poczπtku lat 90. produkcja przemys≥owa zaczyna spadaÊ i odnotowuje siÍ ujemny bilans p≥atniczy. Jednoczeúnie poszerzenie sektora paÒstwowego negatywnie obciπøa gospodarkÍ. Wzrost bezrobocia wp≥ywa na pog≥Íbianie siÍ deficytu budøetowego i szybko rosnπcy d≥ug publiczny. Roúnie rÛwnieø niezadowolenie z rzπdÛw socjaldemokratÛw. W wyniku wyborÛw parlamentarnych w r. 1991 zastÍpuje ich niesocjalistyczny gabinet koalicyjny, w ktÛrym urzπd premiera obejmuje przywÛdca Partii Umiarkowanej, Carl Bildt. Pomimo wysi≥kÛw zmierzajπcych do oøywienia przesiÍbiorczoúci i znacznych oszczÍdnoúci w sektorze paÒstwowym koalicji nie udaje siÍ uporaÊ z bezrobociem, z rosnπcym deficytem budøetowym i z coraz wiÍkszym d≥ugiem publicznym. Wybory parlamentarne w r. 1994 koÒczπ siÍ ponownym dojúciem do w≥adzy socjaldemokratÛw, ktÛrzy formujπ rzπd mniejszoúciowy, wybierajπc na premiera Ingvara KrÛtki zarys wiadomoúci o Szwecji Carlssona. W marcu 1996 r. Carlsson rezygnuje z urzÍdu z powodÛw osobistych i zastÍpuje go dotychczasowy minister finansÛw, Gˆran Persson. Szwecja po≥owy lat 90. nadal zmaga siÍ z wysokim poziomem bezrobocia, sporym deficytem budøetowym i znacznym d≥ugiem publicznym. Socjaldemokratyczny rzπd realizuje politykÍ oszczÍdnoúci i wyøszych podatkÛw. Jednak korzystniejsze tendencje gospodarcze na rynku miÍdzynarodowym, wzrost eksportu i stabilniejszy bilans p≥atni- czy pozwalajπ øywiÊ nadziejÍ na lepsze perspektywy w przysz≥oúci. Mimo kryzysu gospodarczego, ktÛry doknπ≥ kraj w pierwszej po≥owie lat 90., SzwecjÍ w dalszym ciπgu cechuje wysoki poziom øycia i duøy zakres zabezpieczeÒ socjalnych. Wazowie Gustaw I Eryk XIV Jan III Zygmunt Karol IX Gustaw II Adolf Krystyna (regent od 1521) (regencja 1632-1644) 1523-1560 1560-1568 1568-1592 1592-1599 1604-1611 1611-1632 1644-1654 Wittelsbachowie, linia Pfalz-Zweibr¸cken Karol X Gustaw Karol XI (regencja 1660-1672) Karol XII Ulryka Eleonora 1654-1660 1672-1697 1697-1718 1719-1720 Fryderyk I Heski 1720-1751 (regent od 1599) Instytut Szwedzki (SI) jest agencjπ rzπdowπ powo≥anπ do propagowania wiedzy o Szwecji za granicπ. Wydaje liczne publikacje w wielu wersjach jÍzykowych poúwiÍcone najrÛøniejszym aspektom szwedzkiego spo≥eczeÒstwa. Niniejszy biuletyn stanowi czÍúÊ serwisu informacyjnego SI. Dane w nim zawarte moøna wykorzystywaÊ pod warunkiem podania ørÛd≥a. Oldenburgowie, linia Holstein-Gottorp Adolf Fryderyk Gustaw III Gustaw IV Adolf (regencja 1792-1796) Karol XIII 1751-1771 1771-1792 1796-1809 1809-1818 Bernadotte Karol XIV Jan Oskar I Karol XV Oskar II Gustaw V Gustaw VI Adolf Karol XVI Gustaw 1818-1844 1844-1859 1859-1872 1872-1907 1907-1950 1950-1973 1973- WiÍcej informacji moøe udzieliÊ Ambasada KrÛlestwa Szwecji lub Konsulat Szwedzki w Polsce. Svenska Institutet Box 7434, SE-103 91 Stockholm, Sweden Adres dla interesantów: Sverigehuset (Sweden House), Hamngatan/Kungsträdgården, Stockholm Tel. +46-8-789 20 00 Fax +46-8-20 72 48 E-mail: [email protected] http://www.si.se Svenska Institutet ISSN 1101-6183 Bohlins Grafiska, Kristianstad KrÛlowie Szwecji od r. 1523