Gabriela Walenta-Czerniejewska Etap edukacyjny: szkoła po

SCENARIUSZ
ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH KOŁA MŁODYCH HISTORYKÓW
Autor: Gabriela Walenta-Czerniejewska
Etap edukacyjny: szkoła podstawowa (klasy IV–VI)
Temat: Turniej rycerski nie na miecze, lecz na głowy
Czas: dostosowany do potrzeb uczniów
Cele ogólne: inspirowanie do aktywności poznawczej, rozwijanie zainteresowania historią
Cele szczegółowe:
Uczeń:
 korzysta ze słowników, encyklopedii
 gromadzi i selekcjonuje informacje dotyczące bitwy pod Grunwaldem, rycerzy
średniowiecznych i czasów, w których żyli
 prezentuje swoją wiedzę i umiejętności w różnych formach
 wygłasza własne opinie i argumentuje je
 efektywnie pracuje samodzielnie i w grupie
 myśli kreatywnie
Kształtowane umiejętności:
 praca w grupie
 komunikacja w grupie
 korzystanie ze źródeł
Metody i formy pracy (według W. Okonia):
 asymilacja wiedzy (pogadanka, dyskusja, praca z książką)
 samodzielne dochodzenie do wiedzy (formułowanie problemów, burza mózgów)
 praktyczne (ćwiczenia, realizacja zadań wytwórczych)
 grupowa
 indywidualna
Środki dydaktyczne i materiały:
 karta pracy – diagram krzyżówki z objaśnieniami haseł (załącznik 1)
 encyklopedie, słowniki, książki dla dzieci o tematyce historycznej, podręczniki historii
 plansza z hasłem-rymowanką
 duże arkusze papieru, mazaki, kredki, klej UHU, Patafix – masa klejąca nazywana
„glutkiem”
 karta pracy – tabela do planowania prac (załącznik 2)
 propozycje zadań i odpowiedzi dla uczniów szkoły podstawowej (załącznik 3)
i gimnazjum (załącznik 4)
Uwagi o realizacji lekcji:
Scenariusz dotyczy tematyki „grunwaldzkiej”. Obejmuje propozycję przygotowania przez
uczniów zainteresowanych historią „turnieju rycerskiego”sprawdzającego wiedzę o bitwie
pod Grunwaldem i przedstawia przykłady zadań turniejowych. Między opisanymi zajęciami
a przeprowadzeniem turnieju nauczyciel może realizować spotkania Koła Młodych
Historyków stanowiące kontynuację zaproponowanych zajęć. Liczba, częstotliwość i czas
trwania tych spotkań powinny być adekwatne do zakresu zaplanowanych zadań, poziomu
zainteresowania uczniów oraz ich zaangażowania w proces indywidualnego i grupowego
wykonywania prac (przydzielonych i ewentualnie takich, których uczniowie nie przewidzieli,
a są niezbędne dla powodzenia całego przedsięwzięcia) związanych z przygotowaniem
i organizacją turnieju.
Koordynując pracę uczniów, nauczyciel powinien umożliwić im korzystanie z zasobów
biblioteki szkolnej i pomocy nauczyciela bibliotekarza, zorganizować część spotkań
1
w pracowni komputerowej z dostępem do Internetu. Monitorując działania i ich postępy,
dobrze jest docenić zaangażowanie, samodzielność, współpracę itd. W razie potrzeby należy
uświadomić uczniom znaczenie starannej, przemyślanej aranżacji przestrzeni (w tym miejsca
dla widzów) i wystroju sali, w której odbędzie się turniej.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie
a) uczniowie indywidualnie rozwiązują krzyżówkę z hasłem (załącznik 1)
b) nauczyciel zaprasza dzieci do przygotowania „turnieju rycerskiego” dotyczącego bitwy
pod Grunwaldem, który oni – młodzi historycy – zorganizują dla rówieśników
c) uczniowie wyjaśniają, jak rozumieją określenie „turniej rycerski”, z czym je kojarzą i na
czym może polegać ich zadanie
d) uczniowie w grupach weryfikują trafność przedstawionych przez siebie wyjaśnień –
odszukują w słownikach i encyklopediach hasło „turniej rycerski”, sporządzają notatki
(mogą pisać, rysować na dużych arkuszach papieru, które zostaną wyeksponowane w sali)
oraz prezentują efekty swojej pracy
2. Projektowanie „turnieju rycerskiego”
a) nauczyciel informuje, że zapraszając uczniów do przygotowania „turnieju rycerskiego”
miał na myśli:
„Turniej rycerski
nie na miecze lecz na głowy,
kto w nim zwycięży
niech rozstrzygną białogłowy”
b) wiesza w widocznym miejscu planszę z zapisanym hasłem-rymowanką, zachęca uczniów
do skomentowania jego treści, wyjaśnia znaczenia słowa „białogłowy”
c) określa rolę uczniów w zawodach i zachęca, żeby przygotowali propozycje organizacji
„turnieju na głowy”
d) uczniowie w grupach generują pomysły (burza mózgów) i przedstawiają je w wybranej
przez siebie formie
e) grupy prezentują efekty swojej pracy i wybierają propozycję uznaną przez wszystkich za
najlepszą lub przygotowują modyfikację pomysłów grup, tworząc nową koncepcję
(nauczyciel zachęca dzieci do dyskusji, przedstawiania i argumentowania własnego
zdania)
3. Zaplanowanie działań związanych z organizacją turnieju
a) uczniowie przygotowują w grupach listę prac, które należy wykonać, prezentują swoje
propozycje i wspólnie sporządzają wykaz niezbędnych działań, wpisując je w tabelę
w układzie chronologicznym (załącznik 2)
b) uczniowie wspólnie ustalają przydział prac zależnie od ich umiejętności, zainteresowań
i gotowości do współdziałania z innymi – ustalenia zapisują w tabeli
4. Podsumowanie
a) uczniowie dzielą się wrażeniami z zajęć
b) uczniowie omawiają sposób organizacji pracy w ustalonych zespołach i informują się
wzajemnie, kto jakie materiały może przynieść i udostępnić
Wykaz załączników:
Załącznik 1 (karta pracy – krzyżówka)
Załącznik 2 (karta pracy – plan działań)
2
Załącznik 3 (karta pracy – turniejowe pytania i odpowiedzi dla uczniów szkoły podstawowej)
Załącznik 4 (karta pracy – turniejowe pytania i odpowiedzi dla gimnazjalistów)
Bibliografia:
1. Grunwald walka 600-lecia (praca zbiorowa), Narodowe Centrum Kultury, Warszawa
2010.
2. Kowalska Z. Krzyżacy w innym świetle, Wydawnictwo Janineum – Wien, Wydawnictwo
Diecezji Tarnowskiej BIBLOS, Tarnów 1996.s
3. Nowakowski A. O wojskach Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu
Niemieckiego w Jerozolimie zwanego krzyżackim, Ośrodek Badań Naukowych, Olsztyn
1988.
4. Pizuński P. Krzyżacy od A do Z, WydawnictwoArenga, Skarszewy 1999.
5. Podręczniki szkolne do nauki historii.
6. Polityka. Pomocnik historyczny, Wydanie specjalne 4/2010.
3
Załącznik 1
Karta pracy (krzyżówka)
Rozwiąż krzyżówkę, odszukaj i zaznacz na diagramie hasło
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Dawna stolica Polski
Nauka o dziejach
Rodzaj dawnej broni
Walczyli na nich rycerze
Inaczej walka
Osłaniał się nią rycerz
Miejsce bitwy
Pieśń, którą śpiewali rycerze przed bitwą
4
Załącznik 2
Karta pracy (plan działań)
Zaplanujcie działania związane z organizacją „turnieju rycerskiego”
Lp.
Co trzeba zrobić?
1.
Opracowanie regulaminu
2.
Upowszechnienie informacji
o turnieju
Kto i z kim ma
to zrobić?
Kiedy zostanie
to zrobione??
Co jest
potrzebne do
wykonania?
5
Załącznik 3
Karta pracy (turniejowe pytania i odpowiedzi dla uczniów szkoły podstawowej)
Propozycje pytań i zadań do turnieju dla uczniów szkoły podstawowej
1. Kim byli giermkowie?
2. Podaj dokładną datę bitwy pod Grunwaldem.
3. Kto dowodził wojskami polsko-litewskimi w bitwie pod Grunwaldem?
4. Podaj nazwę pieśni zaśpiewnej przez Polaków przed bitwą pod Grunwaldem.
5. Jak się nazywał słynny polski rycerz, biorący udział w bitwie pod Grunwaldem, do dziś
uznawany za wzór cnót rycerskich?
6. Kto dowodził wojskami krzyżackimi w bitwie pod Grunwaldem?
7. Podaj trzy dowolne elementy uzbrojenia rycerza podczas bitwy pod Grunwaldem.
8. Gdzie znajdowała się główna twierdza i jednocześnie stolica zakonu krzyżackiego?
9. Z jakiego państwa pochodził król Władysław Jagiełło?
10. Która strona miała przewagę liczebną?
11. Ile mieczy przynieśli posłowie zakonu krzyżackiego Władysławowi Jagielle i Witoldowi
przed bitwą pod Grunwaldem?
12. Ile godzin trwała bitwa pod Grunwaldem?
13. Kim był wielki książę Witold?
14. Jak wyglądało godło Polski w XV wieku?
15. Jak wyglądało godło zakonu krzyżackiego w XV wieku?
16. Czym była kopia?
17. Jak nazywał się wielki mistrz krzyżacki, który zginął w bitwie pod Grunwaldem?
18. Podaj imię i nazwisko polskiego malarza, który przedstawił na obrazie bitwę pod
Grunwaldem.
19. Po której stronie walczyli Tatarzy?
20. Na terenie jakiego państwa znajdował się Grunwald w czasie bitwy pod Grunwaldem?
21. Ilu walczących liczyły wojska polsko-litewskie przed bitwą pod Grunwaldem?
22. Ilu walczących liczyły wojska zakonu krzyżackiego przed bitwą pod Grunwaldem?
23. O jakiej porze dnia rozpoczęła się bitwa pod Grunwaldem?
24. Jakie trofea wojenne Władysław Jagiełło umieścił po bitwie na Wawelu?
25. Ile kilogramów ważyła zbroja rycerza w XV wieku?
26. Czym była kolczuga?
27. Podaj imię i nazwisko polskiego pisarza, który w swojej powieści Krzyżacy opisał bitwę
pod Grunwaldem.
28. W jakim celu rycerze dekorowali swoje tarcze herbami?
29. Gdzie został zawarty pokój kończący wojnę, podczas której miała miejsce bitwa pod
Grunwaldem?
30. Jaką część wojsk utracili Krzyżacy w bitwie pod Grunwaldem?
Odpowiedzi
1. Giermek – w średniowieczu młodzieniec pochodzący z rodziny szlacheckiej,
towarzyszący rycerzowi na wojnie. Walczył przy boku rycerza, nosił za
nim kopię, tarczę i hełm. Służba jego traktowana była jako pierwsza praktyka,
przygotowanie do stanu rycerskiego, które kończyło się uroczystym pasowaniem
na rycerza.
2. 15 lipca 1410 roku
3. Król Władysław Jagiełło
4. Bogurodzica
5. Zawisza Czarny
6
6. Wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen
7. Hełm, zbroja, tarcza, kolczuga, kopia, miecz, kusza, łuk
8. Malbork
9. Z Litwy
10. Wojska polsko-litewskie
11. Dwa
12. 6 godzin
13. Władca Litwy, dowódca wojsk litewskich podczas bitwy pod Grunwaldem
14. Biały orzeł w koronie na czerwonym tle
15. Czarny krzyż na białym tle
16. Kopia – broń ciężkozbrojnych rycerzy, złożona z grotu osadzonego na długim drzewcu
17. Ulrich von Jungingen
18. Jan Matejko
19. Polsko-litewskiej
20. Państwo zakonu krzyżackiego
21. Około 30000
22. Około 21000 lub 18000 (obie odpowiedzi są poprawne)
23. Południe
24. Chorągwie krzyżackie
25. Od 20 kg do 40 kg (należy uznać odpowiedź w tym przedziale)
26. Był to rodzaj pancerza wykonany z kolistych, bardzo drobnych elementów (stalowych
pierścieni), gęsto splecionych ze sobą, tworzących niemalże jednolitą tkaninę. Chroniła
rycerza przed zranieniem
27. Henryk Sienkiewicz
28. Dzięki temu wiadomo było, do jakiego rodu rycerz należy
29. W Toruniu
30. Około 50%.
7
Załącznik 4
Karta pracy (turniejowe pytania i odpowiedzi dla gimnazjalistów)
Propozycje pytań i zadań do turnieju dla uczniów gimnazjum
1. Kto dowodził wojskami zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem?
2. Jak nazywał się naczelny wódz wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem?
3. Jak nazywał się dowódca wojsk litewskich w bitwie pod Grunwaldem?
4. Wymień dwa ludy, które walczyły wraz z wojskami polsko-litewskimi pod Grunwaldem
5. Po której stronie wojsk była liczebna przewaga?
6. Jakiego typu wojska znajdowały się w chorągwi?
7. Co znajdowało się na chorągwiach poszczególnych wojsk?
8. Ile chorągwi liczyło wojsko polskie?
9. Ile chorągwi liczyły siły litewskie?
10. Ile chorągwi wystawił zakon krzyżacki?
11. Jaką rolę w bitwie pełnił Dżadżal ad-Din?
12. Pod jaką nazwą w terminologii niemieckiej jest znana bitwa pod Grunwaldem?
13. Wyjaśnij, dlaczego król Władysław Jagiełło opóźniał rozpoczęcie walki?
14. Dlaczego dwaj posłowie zakonu krzyżackiego przynieśli Władysławowi Jagielle
i Witoldowi dwa nagie miecze przed bitwą?
15. Podaj nazwę pieśni zaśpiewnej przez Polaków przed bitwą pod Grunwaldem
16. O jakiej porze dnia rozpoczęła się bitwa pod Grunwaldem?
17. Z jakiego miejsca naczelny wódz wojsk polsko-litewskich dowodził w bitwie pod
Grunwaldem?
18. Jaki rodzaj sił polsko-litewskich ruszył jako pierwszy do ataku?
19. Ile godzin trwała bitwa pod Grunwaldem?
20. Kim byli kopijnicy?
21. Podaj imię i nazwisko kronikarza, który przedstawił przebieg bitwy pod Grunwaldem
22. Jaki rodzaj broni obecny w bitwie pod Grunwaldem został po raz pierwszy użyty w tej
części Europy?
23. Podaj nazwę co najmniej jednego rodzaju broni użytego przez strzelców podczas bitwy
pod Grunwaldem
24. Kim był Zawisza Czarny?
25. Które skrzydło wojsk polsko-litewskich zostało zmuszone do odwrotu w czasie bitwy?
26. Podaj pełną nazwę zakonu krzyżackiego
27. Jaką nazwę nosi wojna, podczas której toczyła się bitwa pod Grunwaldem?
28. Wymień trzy rodzaje broni użyte w bitwie pod Grunwaldem
29. Podaj trzy elementy uzbrojenia, które chroniły rycerza przed zranieniem w czasie walki
30. Jakie były postanowienia I pokoju toruńskiego?
Odpowiedzi
1. Ulrich von Jungingen
2. Władysław Jagiełło
3. Wielki książę Witold
4. Rusini i Tatarzy
5. Wojsko polsko-litewskie
6. Jazda rycerska
7. Godła
8. 50
9. 40
10. 51
8
11. Dowódca wojsk tatarskich
12. Bitwa pod Dannenbergiem
13. Władysław Jagiełło opóźniał celowo rozpoczęcie walki, licząc na to, że letnie słońce
osłabi zakutych w zbroję rycerzy zakonu stacjonujących na polanie; wojska polskolitewskie stały w cieniu w lesie
14. Krzyżacy chcieli sprowokować stronę polsko-litewską do rozpoczęcia bitwy
15. Bogurodzica
16. Około południa
17. Ze wzgórza
18. Lekka jazda
19. 6 godzin
20. Ciężkozbrojna jazda uzbrojona w kopie i miecze
21. Jan Długosz
22. Artyleria
23. Kusza, łuk
24. Najsłynniejszy polski rycerz, niepokonany w licznych turniejach i bitwach; jest symbolem
cnót rycerskich; brał udział w bitwie pod Grunwaldem
25. Prawe skrzydło
26. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
27. Wielka wojna z zakonem krzyżackim
28. Kusza, łuk, miecz, kopia, topór, tasak, korda
29. Zbroja płytowa lub kolczuga, hełm, tarcza
30. Litwa odzyskała Żmudź na czas życia Władysława Jagiełły i Witolda; Polska odzyskała
ziemię dobrzyńską
9