Własność intelektualna w Portugalii

Własność intelektualna w Portugalii
2015-10-27 14:22:08
2
Portugalskie prawo własności intelektualnej obejmuje 2 główne dziedziny: • Prawo własności przemysłowej; •
Prawa autorskie.
Własność intelektualna w Portugalii
Własność przemysłowa ma na celu ochronę wynalazków, dzieł estetycznych (design) i znaków używanych do
wyróżnienia produktów i firm na rynku. Prawo autorskie służy ochronie utworów literackich i artystycznych (w
tym oryginalnych dzieł literatury i sztuki).
Portugalia jest członkiem najważniejszych międzynarodowych konwencji i porozumień w tej dziedzinie, takich
jak: Konwencja Berneńska o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych, Powszechna Konwencja o Prawie
Autorskim, Konwencja Rzymska o Ochronie Wykonawców, Producentów Fonogramów oraz Organizacji
Nadawczych, Konwencja Paryska o Ochronie Własności Przemysłowej oraz Porozumienie w Sprawie Handlowych
Aspektów Praw Własności Intelektualnej Związanych z Handlem (porozumienie TRIPS), regulowane przez
Światową Organizację Handlu (WTO). Znamienny jest również duży wpływ prawodawstwa unijnego na istniejący
system regulacji dot. własności intelektualnej.
Prawa autorskie
Kluczowa legislacja stosowana w Portugalii w zakresie prawa autorskiego to przede wszystkim przepisy zawarte
w Kodeksie Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych (Código do Direito de Autor e dos Direitos Conexos - CDADC),
zatwierdzonym dekretem z mocą ustawy nr 63/85 z dnia 14 marca 1985 r., który podlegał w międzyczasie
wielokrotnym zmianom i był uzupełniony przez odrębne akty regulujące konkretne rodzaje dzieł, specjalne prawa
i inne kwestie.
Prawo autorskie jest prawem osobistym, który daje jej posiadaczowi możliwość wyłącznego używania lub
korzystania z dzieła, w całości lub w części, zgodnie z procedurami określonymi przez system norm prawnych. Za
dzieło uznaje się intelektualną twórczość w dziedzinie literackiej, naukowej lub artystycznej uzewnętrznioną w
dowolny sposób. Przedmiotem ochrony jest, więc forma ekspresji dzieła (przedmiot niematerialny), która może
być odtwarzana za pomocą wielu materialnych nośników. Nośniki te są niezależne od praw autorskich.
Kodeks Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych przewiduje także ochronę praw pokrewnych, związanych z
działalnością twórców, wykonawców, producentów fonogramów i nagrań wideo oraz organizacji nadawczych.
Prawa pokrewne są niezależne od praw autorskich i mają komplementarne zastosowanie do systemu prawnego
praw autorskich.
Prawo autorskie jest uznawane niezależnie od rejestracji, zgłoszenia lub innych formalności. Mimo to, w
przypadku np. tytułu niepublikowanego dzieła czy też tytułu dziennika lub innego periodyku, ochrona prawna
jest skuteczna tylko poprzez rejestrację w Inspecção-Geral das Actividades Culturais – IGAC (Generalny
Inspektorat Działalności Kulturalnej) działającym przy Ministerstwie Kultury,
Należy zauważyć, że programy komputerowe (software) stanowią twórczość intelektualną i dlatego są chronione
na mocy prawa autorskiego, w analogiczny sposób jak dzieła literackie. Oprogramowanie może być, więc
zarejestrowane w IGAC. W przypadku sprzętu komputerowego (hardware) rejestracja powinna być dokonana w
Instituto Nacional de Propriedade Industrial (INPI) (Narodowy Instytut Własności Przemysłowej), ponieważ nie są
one chronione prawem autorskim, tylko prawem własności przemysłowej.
3
Ochrona prawna programów komputerowych jest przewidziana w dekrecie z mocą ustawy nr 252/94 z dnia 20
października 1994 r., następnie zmienionej Poprawką nr 2-A/95 z 31 stycznia 1995 r. oraz dekretem z mocą
ustawy nr 334/97 z dnia 27 listopada 1997 r., i stwierdza, że oprogramowanie, które ma twórczy charakter,
podlega analogicznej ochronie jak w przypadku utworów literackich.
Oprogramowanie wykonanie w obrębie firmy jest traktowane jako dzieło zbiorowe. Jeżeli oprogramowanie
zostało wykonane przez pracownika w ramach wykonywanych przez niego funkcji lub według instrukcji
wydanych przez pracodawcę, albo na zamówienie, to ostatecznym właścicielem praw z nim związanych jest
odbiorca tego oprogramowania. Łamanie przepisów dotyczących programów komputerowych, przede wszystkim
tych, o których mowa w ustawie nr 109/2009 z dnia 15 września o cyberprzestępczości, traktowane jest jako
przestępstwo, np. nielegalne powielanie oprogramowania.
Jednostką zarządzającą w Portugalii prawami autorskimi jest Sociedade Portuguesa de Autores – SPA
(Portugalskie Stowarzyszenie Autorów). SPA reprezentuje stowarzyszonych w nim portugalskich twórców z
obszaru wszystkich dziedzin literackich i artystycznych oraz ich następców i cesjonariuszy. Ponadto organizacja
ta występuje w imieniu autorów, następców i cesjonariuszy zapisanych w około 200 istniejących pokrewnych
stowarzyszeniach w 90 krajach na wszystkich kontynentach, z którymi SPA ma podpisane umowy.
Do głównych zadań SPA należy:
■
■
■
■
■
wydanie zezwoleń na korzystanie z dzieł twórców, których prawa autorskie reprezentuje (krajowych i
zagranicznych, czy będą to autorzy, ich następcy czy też cesjonariusze);
ustalenie warunków korzystania z dzieł;
pobieranie opłat dotyczących korzystania z dzieł;
podział uzyskanych kwot, po odliczeniu prowizji, wśród właścicieli poszczególnych praw;
pełnienie funkcji o charakterze społecznym, kulturalnym i dydaktycznym.
Własność przemysłowa
Własność przemysłowa w warunkach portugalskich stanowi zbiór przepisów prawnych dotyczących: patentów na
wynalazki, wzorów użytkowych, znaków fabrycznych, znaków handlowych i znaków odnoszących się do
świadczonych usług, wzorów i modeli przemysłowych, nazw i oznaczeń instalacji, logotypów, nazw pochodzenia i
oznaczeń geograficznych, wyróżnień i nagród, etc., mających na celu przede wszystkim zagwarantować osobie
fizycznej lub prawnej możliwość całkowitego wykorzystywania swoich środków przemysłowych i handlowych, a
także ochronę prawną przeciw nielegalnej i szkodliwej działalności osób trzecich.
Własność przemysłowa obejmuje:
■
■
■
przepisy prawne odnoszące się do innowacji z zakresu techniki i wzornictwa (patenty, wzory użytkowe,
topografie produktów półprzewodnikowych, wzory i modele przemysłowe);
przepisy odnoszące się do znaków rozpoznawczych, będących własnością przedsiębiorcy (osoby fizycznej lub
prawnej), tj. znaki, nazwy i oznaczenia instalacji, loga, nagrody i nazwy pochodzenia i oznaczenia
geograficzne);
przepisy odnoszące się do nieuczciwej konkurencji.
4
Ochrona lub rejestracja nie jest obowiązkowa dla obywateli lub firm zamierzających rozwijać lub eksploatować
wynalazek, twórczość lub wyróżnić swoje produkty lub usługi na rynku. Jest ona jednak wskazana, biorąc pod
uwagę zalety, jakie ze sobą niesie, tj. przede wszystkim fakt, że zabezpiecza legalny monopol, który pozwala
zapobiec używaniu przez osoby nieuprawnione marki, patentu, wzoru itp., uprawniając tym samym wskazany
podmiot do wykorzystywania wszystkich mechanizmów prawnych w celu likwidowania lub karania jakiejkolwiek
działalności nielegalnej.
Ponadto rejestracja zezwala na używanie symboli zapobiegających naruszeniom (®) (Pat.n.º) (D M n.).
Zastosowanie tych symboli jest zezwolone jedynie osobom lub firmom, które wcześniej dokonały rejestru lub
ochrony, zapobiegając w ten sposób szkodliwym działaniom.
Dodatkowo rejestracja daje możliwie największe bezpieczeństwo inwestycjom realizowanym przez firmę. Rejestr
i ochrona mają na celu zapewnienie, iż na rynku nie istnieją żadne inne podobne lub takie same marki, patenty,
wzory (lub inne formy), minimalizując tym samym ryzyko konfliktu z posiadaczami wcześniejszych praw, mogące
doprowadzić do ewentualnego zobligowania do wycofania inwestycji z rynku.
Prawo własności uzyskane poprzez ochronę lub rejestr jest na tyle elastyczne, aby jego właściciel mógł je
przekazać lub zdobyć licencje na użytkowanie swoich marek, patentów lub wzorów, czyniąc w ten sposób swoje
inwestycje rentownymi.
Co jest przedmiotem ochrony i rejestracji
Wynalazki
Rezultaty działalności twórczej we wszystkich zakresach technologii mogą być chronione dokumentem
czasowym, poprzez:
■
■
■
Patenty
Wzory użytkowe
Topografie produktów półprzewodnikowych
Znaki
Element graficzny, będący figurą lub słowem, wykorzystywany w celu identyfikacji produktów lub usług, instalacji
lub jednostki na rynku, może być chroniony poprzez:
■
■
■
■
■
■
■
Marki
Nazwy
Oznaczenia
Loga
Wyróżnienia i nagrody
Nazwy oryginalne
Nazwy geograficzne
5
Design
Wygląd lub wzór przedmiotu (konfiguracja estetyczna jest rezultatem kreatywności firmy lub projektanta) może
być chroniony poprzez wzorce i modele.
Instytucje ochrony własności intelektualnej i rejestracji
W Portugalii, własność i wyłączny użytek nabywa się drogą ochrony lub rejestru w Instituto Nacional da
Propriedade Industrial – INPI (Krajowy Instytut Własności Przemysłowej). Tym niemniej rejestr i ochrona uzyskane
w Portugalii w Krajowym Instytucie Własności Przemysłowej nie chronią marki, patentu lub modeli w żadnym
innym kraju.
Krajowy Instytut Własności Przemysłowej to organ odpowiedzialny za wdrażanie prawodawstwa krajowego, w
tym głównie Kodeksu Własności Przemysłowej (Código da Propriedade Industrial CPI), zatwierdzonego dekretem
z mocą ustawy nr 36/2003 z dnia 5 marca 2003 r. i zmienionego dekretami z mocą ustawy nr 318/2007 z dnia 26
września, nr 360/2007 z dnia 2 listopada 2007 r., nr 143/2008 z dnia 25 lipca 2008 r. oraz ustawą nr 16/2008 z
dnia 1 kwietnia 2008 r., który zawiera podstawowe przepisy prawne odnoszące się do praw własności
przemysłowej, a także konwencji, traktatów i umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Portugalię.
W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje dekret z mocą ustawy nr 143/2008 w sprawie zasad i procedur
własności przemysłowej, który został przyjęty w celu skrócenia terminu rejestracji własności przemysłowej,
uproszczenia formalności, jak również tworzenia nowych usług pobudzających innowację.
Kodeks Własności Przemysłowej reguluje także:
■
■
■
■
zagadnienia topografii produktów półprzewodnikowych;
zasady dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych i systemu środków ochrony roślin;
ochronę prawną wynalazków biotechnologicznych (poprzez transpozycję dyrektywy unijnej nr 98/44/WE z dnia
6 lipca);
ochronę prawną wzorów i modeli (poprzez transpozycję dyrektywy unijnej nr 98/71/WE z dnia 13 października).
Prawo własności przemysłowej (marki, patenty, wzorce, modele) jest prawem terytorialnym dając wyłączność
jedynie w kraju nadającym gwarancję. Na przykład, jeśli marka jest zarejestrowana tylko w Portugalii, jej
właściciel może posługiwać się nią tylko w kraju, w którym przysługują mu prawa, nie mogąc przeszkodzić w
użyciu takiego samego lub podobnego znaku np. w Hiszpanii. Jeśli strategią firmy jest eksport produktów lub
zdobycie nowych rynków, System Własności Przemysłowej (Sistema de Propriedade Industrial) oferuje wiele
możliwości pozwalających na ochronę różnych form własności przemysłowej w innych krajach.
Zastrzeżenie pierwszeństwa
W przypadku wyboru jednej z możliwości ochrony własności za granicą, wniosek o rejestr lub ochronę, z którym
6
wystąpiono w Portugalii, pozwala na korzystanie w przeciągu 6 lub 12 miesięcy z przywileju pierwszeństwa przy
przedstawianiu wniosku w innym kraju – zwłaszcza w którymkolwiek kraju członkowskim Światowej Organizacji
Handlu lub Konwencji Paryskiej o Ochronie Własności Przemysłowej. Jeśli ten termin był przestrzegany, to przy
przedstawianiu wniosku za granicą można używać daty złożenia wniosku w Portugalii, co określa się jako
„Zastrzeżenie pierwszeństwa”.
Zwalczanie podrabiania i piractwa
Patenty, znaki towarowe, wzory itd. zapobiegają wykorzystaniu przez osobę trzecią produktu lub procesu
będącego przedmiotem patentu, identycznego lub podobnego znaku dla tych samych lub podobnych produktów
lub chronionego wzoru lub modelu bez zgody właściciela.
Posiadacze chronionej lub zarejestrowanej własności przemysłowej mogą wystąpić do sądów o ukaranie
przestępców, składając skargę do właściwych organów, jak: Autoridade para a Segurança Alimentar e Económica
(Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywnościowego i Gospodarczego), Brigada Fiscal da Guarda Nacional Republicana –
GNR (Fiskalna Brygada Narodowej Gwardii Republikańskiej – GNR) lub prokuratorów.
Dodatkowo, istnieje Centrum Arbitrażowe dla Własności Przemysłowej, Nazw Domen, Firm i Nazw Handlowych ARBITRARE, gdzie można kierować wszelkie spory z zakresu własności przemysłowej, nazw domen (pt.), firm i
nazw handlowych, pod warunkiem, że nie dotyczą one praw niezbywalnych i nie podlegają, na podstawie
specjalnej ustawy, wyłącznie sądowi lub sądowi polubownemu.
Proces jest dwujęzyczny (portugalski i/lub angielski) i działa w trybie online, dzięki czemu nie jest konieczna
obecność w ARBITARE. Maksymalny okres dla rozwiązania sporu wynosi sześć miesięcy, z wyjątkiem przypadków
o dużej złożoności. Orzeczenie arbitrów posiada taką samą wartość, co wyrok sądu pierwszej instancji, przy czym
koszty są niższe niż w sądzie.
Procedury administracyjne dotyczące rejestracji
Jak wyżej wspomniano, aby uzyskać ochronę wynalazku na terytorium Portugalii, np. za pośrednictwem patentu
czy znaku towarowego, należy zwrócić się do Krajowego Instytutu Własności Przemysłowej. Obecnie w Portugalii
jest możliwe zarejestrowania znaków towarowych, patentów i wzorów online na stronie internetowej Krajowego
Instytutu Własności Przemysłowej, w następujących zakładkach:
■
■
■
Znaki
Patenty
Design
Składane tą drogą wnioski, mogą korzystać ze zniżki opłat w wysokości 50% w przypadku zgłoszeń patentowych,
30% - zgłoszeń design i znaków towarowych oraz 10% w przypadku pozostałych zgłoszeń krajowych.
Alternatywnie, można składać wnioski tradycyjną metodą, bezpośrednio w Krajowym Instytucie Własności
Przemysłowej, drogą pocztową, lub ewentualnie w niektórych punktach obsługi przedsiębiorców tzw. balcões de
empresa w Espaços da Empresa i Instytucie Rejestru i Notariatu. Wnioski te nie korzystają jednak z mających
zastosowanie w tym procesie zniżek opłat.
7
Przed złożeniem wniosku należy upewnić się, co nie może być rejestrowane. Informacje te znajdują się na stronie
internetowej Krajowego Instytutu Własności Przemysłowej, w następujących zakładkach:
■
■
■
Znaki
Patenty
Design
Ponadto, ważne jest sprawdzenie, co jest chronione, posługując się w tym celu z informacji, np. z baz danych
Krajowego Instytutu Własności Przemysłowej, do których dostęp jest bezpłatny.
W przypadku patentów, wzorów użytkowych oraz modeli, należy zweryfikować czy obiekt ochrony lub rejestru
nie był wcześniejszej podany do publicznej wiadomości, gdyż może to uniemożliwić dokonanie ochrony.
Złożony wniosek podlega formalnej weryfikacji i zostaje opublikowany w Internecie w Biuletynie Własności
Przemysłowej (Boletim da Propriedade Industrial). Następnie, wszystkie osoby mające jakiekolwiek zastrzeżenia
w stosunku do danej rejestracji, mogą je zgłaszać w wyznaczonym okresie czasu, po którym dopiero proces
zostaje poddany dogłębnej analizie Krajowego Instytutu Własności Przemysłowej (z wyjątkiem przypadków, w
których nie ma możliwości przeprowadzenia badania). W dalszej kolejności wydany zostaje dokument o
przyznaniu (pełnej lub częściowej) lub odmowie rejestracji bądź ochrony.
Udzielona ochrona lub rejestracja jest utrzymywana poprzez regularne uiszczanie opłat. Należy także zauważyć,
że niektóre prawa są ograniczone w czasie, stając się z czasem domeną publiczną:
■
■
■
■
patenty: 20 lat od daty zgłoszenia;
wzory użytkowe: 6 lat od daty zgłoszenia (z możliwością przedłużenia do 10 lat);
wzory i modele: 5 lat od daty zgłoszenia, odnawialny na identyczne okresy do maks. 25 lat;
znaki towarowe i inne charakterystyczne znaki: 10 lat od daty przyznania rejestracji, gdzie okres ten jest
odnawialny na czas nieokreślony.
„Znak towarowy od zaraz”
Specjalna procedura „Marca na Hora” (Znak od zaraz), stworzona na podstawie dekretu z mocą ustawy nr
125/2006 z dnia 29 czerwca 2006 r.), umożliwia nabycie w momencie tworzenia firmy za pomocą procesu
„Empresa na Hora” (Firma od zaraz) wcześniej zatwierdzonego i zarejestrowanego w imieniu państwa znaku
odpowiedniego dla danej firmy. Dekret z mocą ustawy nr 318/2007 z dnia 26 września 2007 r. poszerzył
możliwość uzyskania „znaku od zaraz", czyniąc jego nabycie niezależne od założenia spółki. Znak towarowy
można nabyć drogą elektroniczną za pośrednictwem strony internetowej Empresa na Hora, gdzie udostępniona
jest również lista wcześniej zatwierdzonych firm i znaków.
Za pomocą usługi „Aquisição de Marca na Hora” (Nabycie znaku od zaraz) możliwe jest, niezależnie od tego, czy
zakładana jest firma, wybranie nazwy firmy online za pomocą listy przedsiębiorstw ze znakiem zarejestrowanym
(Lista de Firmas com Marca Registada). Dostarczany jest kod dostępu, w celu sprawdzania statusu wniosku.
Oprac.
8
Elżbieta Siuta Correia
Ekspert POiG, WPHI Lizbona
Marzec 2014
9