sztuka w służbie propagandy

Elżbieta Anioła, Marzena Teterus, Sztuka w służbie propagandy
TEMAT: Sztuka w służbie propagandy.
SZKOŁA: technikum, liceum
KLASA: trzecia, czwarta.
CELE LEKCJI
Uczeń potrafi:
a) określić ideologiczną rolę sztuki w czasach Polski Ludowej, ze szczególnym
uwzględnieniem socrealizmu;
b) zaprezentować najważniejsze założenia sztuki okresu socrealizmu;
c) powiedzieć, jaką rolę przypisywano artystom w Polsce Ludowej (szczególnie w
czasach socrealizmu);
d) wymienić tytuły wybranych prac twórców socrealizmu;
e) określić, jakie znaczenie dla systemu miało zaangażowanie artystów w służbę
propagandy;
f) wyjaśnić pojęcia: „pokolenie pryszczatych”, „inżynierowie dusz”;
g) analizować tekst literacki, dzieło sztuki, tekst źródłowy;
h) zaprezentować wyniki swojej pracy.
CZAS ZAJĘĆ: 2 godziny.
FORMY PRACY: praca w grupach, praca zespołowa, praca indywidualna.
METODY PRACY: metoda tekstu przewodniego, „burza mózgów”, mapa myśli, wykład
aktywizujący z prezentacją multimedialną, analiza problemowa.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: teksty literackie – socrealistyczne; reprodukcje obrazów
socrealistycznych, reprodukcje plakatów, teksty źródłowe, pieśni propagandowe, fragmenty
filmów dokumentalnych, kartki papieru, projektor, komputer, ekran, tablica interaktywna.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
CZĘŚĆ I:
1. Nauczyciel określa cele zajęć, zapoznaje z planem lekcji, podaje temat.
2. Uczniowie nanoszą na oś czasu okresy historyczno-literackie w powojennej Polsce
(wykorzystują wiedzę z historii, języka polskiego, wiedzy o kulturze).
3. Zaprezentowanie uczniom wykresu przedstawiającego funkcje sztuki. Zwrócenie
uwagi na polityczną rolę sztuki w czasach socrealizmu (sztuka na usługach
propagandy komunistycznej).
4. Pokazanie fragmentów wypowiedzi Bolesława Bieruta i Władysława Gomułki
(z plakatem propagandowym w tle) ilustrujących tezę, że sztuka podporządkowana
jest ustrojowi komunistycznemu. Zaprezentowanie fragmentu filmu dokumentalnego
„Stacja PRL” emitowanego przez TVP (ok. 4 min.).
5. Prezentacja multimedialna dotycząca Pałacu Kultury i Nauki – przykładu
monumentalnej architektury epoki socrealizmu.
CZĘŚĆ II (klasa podzielona na 4 grupy):
1
Elżbieta Anioła, Marzena Teterus, Sztuka w służbie propagandy
I. Literatura (grupa I):
Adam Ważyk, „Piosenka o Coca-Cola”,
Adam Ważyk, „Rzeka”,
Adam Ważyk, „Widokówka z miasta socjalistycznego”,
Konstanty Ildefons Gałczyński, „Stalin”,
Tadeusz Konwicki, „Przy budowie” (fragmenty),
Witold Zalewski, „Traktory zdobędą wiosnę”,
Zadanie: Wyobraźcie sobie, że jesteście na zebraniu młodych aktywistów Związku
Młodzieży Polskiej. Spróbujcie przekonać swoich kolegów do czytania tego typu
literatury. Wybierzcie osobę do prezentacji pracy grupy.
II. Malarstwo (grupa II):
Aleksander Kobzdej, „Podaj cegłę”,
Juliusz Krajewski, „Ziemia chłopom”,
Wojciech Weiss, „Manifest”,
Wojciech Fangor, „Postacie”,
Andrzej Wróblewski, „Fajrant w Nowej Hucie”,
Zadanie: Wyobraźcie sobie, że jesteście przewodnikami w Muzeum Komunizmu.
Przygotujcie się do prezentacji obrazów, uwzględniając charakterystyczne cechy
malarstwa socrealistycznego.
III. Plakat (grupa III):
Zestaw plakatów prezentujących epokę socrealizmu.
Zadanie: Przyjrzyjcie się plakatom. Zwróćcie uwagę na kolory tła, przedstawienie
postaci, obiektów, pierwszy plan, obramowanie, hasło, temat, sytuację
zaprezentowaną w tle.
IV. Materiały źródłowe (grupa IV):
Fragmenty dzienników Józefa Tejchmy i Mieczysława Wojtczaka dotyczących
filmu Andrzeja Wajdy „Człowiek z marmuru”.
Fragment zapisu cenzury z 14 stycznia 1975 roku.
Fragment rozmowy ze Zbigniewem Herbertem z „Hańby domowej” Jacka Trznadla.
Zadanie I: Napisz list do przyjaciela/przyjaciółki w USA – studentki historii,
w którym opiszesz fragment peerelowskiej rzeczywistości. Wykorzystaj otrzymany
materiał źródłowy.
(lub)
Zadanie II: Napisz rozprawę na temat rzeczywistości PRL. Wykorzystaj otrzymany
materiał źródłowy.
CZĘŚĆ III (podsumowanie):
1. Uczniowie prezentują prace grupowe.
2. Uczniowie wypełniają tabelę (tablica interaktywna) podsumowującą temat: „Sztuka
w służbie propagandy”.
3. Socrealizm – tworzenie mapy myśli.
4. Zadanie domowe: Socrealizm w historii i w tekstach kultury (literaturze, malarstwie,
filmie, architekturze). Przygotuj ustną prezentację.
Zajęcia opracowano wykorzystując scenariusz lekcji języka polskiego w szkole
ponadgimnazjalnej oraz bibliografię przygotowane przez Wiesławę Młynarczyk
i Sławomira Stępienia.
2
Elżbieta Anioła, Marzena Teterus, Sztuka w służbie propagandy
BIBLIOGRAFIA:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Baraniewski Waldemar, Ideologia w architekturze Warszawy okresu realizmu
socjalistycznego, Warszawa 1996.
Baraniewski Waldemar, Sztuka a totalitaryzmy [w:] Sztuka świata, T. 9 [aut. tekstów pol.
Waldemar Baraniewski, Józef A. Mrozek, Maria Poprzęcka, Piotr Szubert, Przemysław
Trzeciak], Warszawa 2001.
Basista Andrzej, Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu,
Warszawa-Kraków 2001.
Drygalski Jerzy, Kwaśniewski Jacek, (Nie)realny socjalizm, Warszawa 1992.
Fik Marta, Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, Londyn 1989.
Lipiński Piotr, Majewski Piotr M., Dekady. 1945–1954, Warszawa 2006.
Miłosz Czesław, Zniewolony umysł, posłowie Włodzimierz Bolecki, Kraków 1999.
Możejko Edward, Realizm socjalistyczny: teoria, rozwój, upadek, Kraków 2001.
Olszewski Andrzej K., Dzieje sztuki polskiej 1890–1980 w zarysie, Warszawa 1988.
Piotrowski Piotr, Awangarda w cieniu Jałty. Sztuka w Europie Środkowo-Wschodniej w
latach 1945–1989, Poznań 2005.
Rokicki Konrad, Kłopotliwy dar: Pałac Kultury i Nauki [w:[ Zbudować Warszawę
piękną... O nowy krajobraz stolicy (1944-1956), pod red. Jerzego Kochanowskiego,
Warszawa 2003.
Słownik realizmu socjalistycznego, red. Zdzisław Łapiński, Wojciech Tomasik, Kraków
2004.
Sztuka świata, T. 10 [aut. tekstów pol. Józef A. Mrozek, Przemysław Trzeciak, Wojciech
Włodarczyk], Warszawa 2001.
Tomasik Wojciech, Inżynieria dusz: literatura realizmu socjalistycznego w planie
„propagandy monumentalnej”, Wrocław 1999.
Trznadel Jacek, Hańba domowa, wyd. nowe rozszerzone, Warszawa 1997.
Włodarczyk Wojciech, Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950–1954, Kraków 1991.
Włodarczyk Wojciech, Sztuka polska 1918–2000, Warszawa 2000.
3