O przekonaniach i przekonywaniu (2)

O przekonaniach i przekonywaniu (2)
Jerzy Pogonowski
Zakªad Logiki Stosowanej UAM
www.logic.amu.edu.pl
[email protected]
21 lutego 2007
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
1 / 17
Wprowadzenie
Plan na dzi±:
Ustalenie, co audytorium wie o: kategorialnym opisie j¦zyka
naturalnego, klasycznym rachunku logicznym, pragmatyce logicznej.
Argumentacja: podstawowe poj¦cia.
Tworzenie diagramów argumentów.
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów.
Dzisiejsza prezentacja jest nieco krótsza, z dwóch powodów:
1
doko«czyli±my przed chwil¡ to, czego nie zd¡»yli±my zrobi¢ tydzie«
temu;
2
b¦d¦ si¦ sporo miotaª przy tablicy, rysuj¡c diagramy argumentów, wraz
ze stopniami akceptowalno±ci przypisanymi zarówno poszczególnym
przesªankom, jak i przej±ciom inferencyjnym.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
2 / 17
Argumentacja: podstawowe poj¦cia
Argumentacja: podstawowe poj¦cia
Przypomnienie z poprzedniego wykªadu:
argument;
standaryzacja argumentu;
przesªanka;
wniosek (konkluzja, teza);
entymemat;
przej±cie inferencyjne;
argumentacja (praktycznie) poprawna.
Dzisiaj postaram si¦ pokaza¢ na wybranych przykªadach, jak dokonuje si¦:
standaryzacji argumentu;
oceny (praktycznej) poprawno±ci argumentu.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
3 / 17
Argumentacja: podstawowe poj¦cia
Umowa notacyjna
W tej i dalszych prezentacjach przyjmiemy nast¦puj¡ce skróty:
APM dla ksi¡»ki: Tokarz, M. 2006. Argumentacja. Perswazja.
Manipulacja. Wykªady z teorii komunikacji.
Gda«skie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gda«sk.
CWA dla ksi¡»ki: Tokarz, M. 2006. ‚wiczenia z wnioskowania i
argumentacji.
‘l¡skie Wydawnictwa Naukowe Wy»szej Szkoªy
Zarz¡dzania i Nauk Spoªecznych w Tychach, Tychy.
SWW dla ksi¡»ki: Szymanek, K., Wieczorek, K.A., Wójcik, A.
2003. Sztuka argumentacji. ‚wiczenia w badaniu argumentów.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
KLP dla ksi¡»ki: Hoªówka, T. 2005. Kultura logiczna w
przykªadach.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
SAST dla ksi¡»ki: Szymanek, K. 2001. Sztuka argumentacji.
Sªownik terminologiczny.
Jerzy Pogonowski (MEG )
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
4 / 17
Argumentacja: podstawowe poj¦cia
Umowa notacyjna
JJJ dla ksi¡»ki: Jadacki, J.J. 2004. Elementy semiotyki logicznej i
metodologii w zadaniach.
Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
PRL dla ksi¡»ki: Sucho«, W. 2005. Prolegomena do retoryki
logicznej.
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello«skiego, Kraków.
ERY dla ksi¡»ki: Schopenhauer, A. 2000.Erystyka, czyli sztuka
Ocyna Wydawnicza Alma-Press, Warszawa.
prowadzenia sporów.
SD dla ksi¡»ki: Marciszewski, W. 1971. Sztuka dyskutowania.
Wydawnictwo Iskry, Warszawa.
UPD dla ksi¡»ki: Pszczoªowski, T. 1974. Umiej¦tno±¢
przekonywania i dyskusji.
Wiedza Powszechna, Warszawa.
PTP dla ksi¡»ki: O'Keefe, D. 1990. Persuasion: Theory and
Research.
Sage Publications, London.
Podobnie jak w ubiegªym tygodniu, w niniejszej prezentacji cytujemy
fragmenty z CWA i APM.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
5 / 17
Argumentacja: podstawowe poj¦cia
Przykªady: standaryzacja argumentu
CWA. PRZYKŠAD 5.3.1.
Dokonaj standaryzacji nast¦puj¡cego rozumowania:
Z tego, co cny Sanczo opowiedziaª, zrodziª si¦ w mojej duszy pewien
skrupuª i jakby szepce do ucha:
Je»eli Don Kichote z Manczy jest szalony, pomylony i pozbawion rozumu,
a Sancho Pansa jego giermek wie o tym, a mimo wszystko sªu»y mu i
towarzyszy oraz pokªada nadziej¦ w ró»nych jego obietnicach, bez
w¡tpienia musi by¢ bardziej szalony i bezrozumny ni» pan jego; je»eli za±
tak si¦ sprawy maj¡, za zªe by ci, ksi¦»no pani, wzi¦to, gdyby± takiemu
Sanczowi daªa rz¡dy wyspy; je»eli bowiem nie umie si¦ sam rz¡dzi¢, jak»e
potra rz¡dzi¢ drugimi?.
(M. de Cervantes, Don Kichote)
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
6 / 17
Argumentacja: podstawowe poj¦cia
Przykªady: standaryzacja argumentu
ROZWIZANIE.W skªad przytoczonego rozumowania ksi¦»nej wchodz¡
nast¦puj¡ce s¡dy:
A. Sanczo Pansa wie, »e Don Kichote jest szalony, a jednak mu sªu»y
[przesªanka ukryta];
B. Je»eli Sanczo Pansa wie, »e Don Kichote jest szalony, a jednak mu
sªu»y, to sam musi by¢ szalony;
C. Sanczo Pansa jest szalony;
D. Je»eli Sanczo Pansa jest szalony, to nie umie si¦ sam rz¡dzi¢ [przesªanka
ukryta];
E. Sanczo Pansa nie umie si¦ sam rz¡dzi¢;
F. Kto nie umie si¦ sam rz¡dzi¢, nie potra te» rz¡dzi¢ drugimi;
G. Sanczo Pansa nie potra rz¡dzi¢ drugimi;
H. Kto nie potra rz¡dzi¢ drugimi, temu nie mo»na powierzy¢ rz¡dów nad
wysp¡, o której mowa w tym epizodzie [przesªanka ukryta];
T. Sanczo Pansy nie mo»na powierzy¢ rz¡dów nad wysp¡.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
7 / 17
Tworzenie diagramów argumentów
Tworzenie diagramów argumentów
Diagram argumentu odzwierciedla jego struktur¦. Zaznaczamy w nim:
poszczególne przesªanki;
konkluzj¦;
sposób, w jaki grupy s¡dów uzasadniaj¡ inne (szeregowy, równolegªy,
mieszany);
stopnie akceptowalno±ci poszczególnych stwierdze«;
siª¦ przej±¢ inferencyjnych.
Uwaga. Graczne reprezentacje argumentów maj¡ najcz¦±ciej posta¢
wykresów, które w matematyce nazywa si¦ drzewami. By¢ mo»e, niektórzy
ze sªuchaczy mieli szcz¦±cie pozna¢ np. drzewa dowodowe na
elementarnym kursie logiki.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
8 / 17
Tworzenie diagramów argumentów
Przykªady: tworzenie diagramów argumentów
Diagram argumentu z rozwa»anego wy»ej przykªadu CWA. 5.3.1.
otrzymamy poprzez zªo»enie nast¦puj¡cych diagramów cz¦±ciowych:
A
+
B
↓
C
C
+
D
↓
E
E
+
F
↓
G
G
+
H
↓
T
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
9 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
We wnioskowaniach badanych w klasycznym elementarzu logicznym
ograniczano si¦ do sytuacji wielce uproszczonych, wyidealizowanych.
Mianowicie, brano pod uwag¦ jedynie:
warto±¢ logiczn¡ poszczególnych zda«;
zachodzenie (lub nie) wynikania logicznego.
W badaniach argumentacji bierzemy natomiast pod uwag¦:
stopie« uzasadnienia poszczególnych zda«;
siª¦ przej±¢ inferencyjnych pomi¦dzy poszczególnymi zdaniami.
Podamy jedn¡ z mo»liwo±ci oceny (praktycznej) poprawno±ci argumentów,
proponowan¡ przez Marka Tokarza (APM, CWA).
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
10 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
Stopnie akceptowalno±ci
Analizuj¡c poprawno±¢ argumentacji odbiorca dokonuje oceny stopnia
akceptowalno±ci wszystkich przesªanek podanych bez dowodu. Ocena
odbywa si¦ w skali pi¦ciostopniowej, wedªug nast¦puj¡cego klucza (P i T
oznaczaj¡ dowolne s¡dy, A(P ) za± oznacza stopie« akceptowalno±ci s¡du
P ):
je±li nie jest mo»liwe, »eby s¡d P byª prawdziwy, wówczas: A(P )
= 1;
je±li jest bardzo prawdopodobne, »e s¡d P jest faªszywy, wówczas:
( ) = 2;
A P
je±li warto±ci logicznej s¡du P nie mo»na ustali¢, wówczas: A(P) = 3;
je±li jest bardzo prawdopodobne, »e s¡d P jest prawdziwy, wówczas:
( ) = 4;
A P
je±li jest pewne, »e s¡d P jest prawdziwy, wówczas: A(P )
= 5.
S¡d uznajemy za akceptowalny, czyli mo»liwy do przyj¦cia bez dalszej
dyskusji, je»eli wedªug nas jego stopie« akceptowalno±ci wynosi 4 lub 5.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
11 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
Siªa przej±¢ inferencyjnych
W ocenie siªy przej±cia od przesªanki P do wniosku T kierujemy si¦
nast¦puj¡cymi wytycznymi:
je±li T nie ma zwi¡zku logicznego z P , wówczas: siªa przej±cia od P
do T wynosi 1;
je±li taka sytuacja, w której P jest prawd¡ a T faªszem, jest bardzo
prawdopodobna, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 2;
je±li nie da si¦ stwierdzi¢, czy P uzasadnia T mocno, czy sªabo,
wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 3;
je±li taka sytuacja, w której P jest prawd¡ a T faªszem, jest maªo
prawdopodobna, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 4;
je±li przej±cie od P do T jest pewne, tj. je±li T wynika dedukcyjnie z
P,
wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 5.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
12 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
Metoda obliczania
W argumentacji prostej z przesªank¡ P maj¡c¡ stopie« akceptowalno±ci x ,
w której siªa przej±cia od P do tezy T oceniona zostaªa na y , obliczony
stopie« akceptowalno±ci s¡du T , czyli A(T ) to mniejsza z tych dwóch
wielko±ci x i y .
Aby obliczy¢ A(T ) w argumentacji równolegªej o przesªankach P1 i P2
rozkªadamy t¦ argumentacj¦ na dwa argumenty proste: od P1 do T i od P2
do T .
Dla ka»dego z tych argumentów skªadowych obliczamy pomocniczy stopie«
akceptowalno±ci A1 (T ) i A2 (T ) wedªug zasady obowi¡zuj¡cej dla
argumentu prostego.
Ostatecznym stopniem akceptowalno±ci A(T ) jest wi¦ksza z obu wielko±ci -
( )
A1 T
i A2 (T ).
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
13 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
Identycznie post¦pujemy, gdy w argumentacji równolegªej jest wi¦cej
przesªanek, na przykªad cztery: P1 , P2 , P3 i P4 , z tym, »e wtedy
otrzymujemy cztery stopnie pomocnicze: A1 (T ), A2 (T ), A3 (T ) i A4 (T ), a
ostatecznym stopniem akceptowalno±ci A(T ) jest najwi¦kszy z nich.
W argumentacji szeregowej przesªanki traktujemy tak, jakby stanowiªy ono
jedno zdanie o ogólnym stopniu akceptowalno±ci równym stopniowi
akceptowalno±ci najsªabszej z przesªanek i obliczamy stopie«
akceptowalno±ci tezy tak, jakby±my mieli do czynienia z argumentem
prostym.
A wi¦c stopie« akceptowalno±ci tezy w argumencie szeregowym maj¡cym
na przykªad trzy przesªanki to najmniejsza z czterech wielko±ci: trzech
stopni akceptowalno±ci poszczególnych przesªanek oraz siªy przej±cia
inferencyjnego od przesªanek do wniosku.
Mówimy, »e teza jest akceptowalna w ramach danej argumentacji, albo
krótko »e argumentacja jest akceptowalna, je»eli w wyniku oblicze«
otrzymujemy A(T )
=4
lub A(T )
= 5.
Argumentacja jest nieakceptowana gdy A(T )
Jerzy Pogonowski (MEG )
< 4.
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
14 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
Przykªady: ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
ROZWIZANIE dla CWA 5.3.3.
›adne z u»ytych praw ogólnych B, D, F i H nie jest caªkowicie
bezwyj¡tkowe, ka»de z nich jednak wyra»a zdroworozs¡dkowy, mo»liwy do
zaakceptowania punkt widzenia, np. taki, »e gdy osoba x sªu»y osobie y , o
której wie, »e jest szalona, to osoba x sama najpewniej nie jest w peªni
normalna (przesªanka B), albo taki, »e gdy kto± nie ma do±¢ rozumu, »eby
zadba¢ o swoje wªasne interesy, nie b¦dzie te» miaª go do±¢, »eby dba¢ o
interesy innych (przesªanka F). Wszystkim tym "prawom" dajemy wobec
tego ocen¦ 4. Zdanie A ma charakter faktualny - jest ono empirycznie
prawdziwe (w ±wiecie opisanym przez Cervantesa), gdy» Sanczo Pansa
wielokrotnie daje dowody tego, »e zdaje sobie spraw¦ z szale«stwa swojego
pana, Don Kichota. Wszystkie przej±cia logiczne od przesªanek do
wniosków zastosowane w analizowanym rozumowaniu s¡ dedukcyjne i jako
takie otrzymuj¡ ocen¦ 5.
Oceny te wpisujemy teraz do diagramu:
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
15 / 17
Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów
A
+
(5)
B
(4)
↓(5)
C
C
+
D
(4)
↓(5)
E
E
+
F
(4)
↓(5)
G
G
+
H
(4)
↓(5)
T
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
16 / 17
Koniec na dzi±
Koniec
Tu, je±li starczy czasu, ogl¡damy tekst Aloszy Awdiejewa o inferencjach
potocznych.
Na nast¦pnym wykªadzie prawdopodobnie obejrzymy fragmenty mojej
prezentacji Szcz¦±ciarze epistemiczni przygotowanej na konferencj¦
Applications of logic to philosophy and the foundations of mathematics, XII
i po±wi¦con¡ reprezentacji systemów przekona« w logice epistemicznej, wraz
z modaln¡ interpretacj¡ kilku fundamentalnych twierdze« metalogicznych.
O ile, oczywi±cie, w dalszym ci¡gu ktokolwiek b¦dzie tymi wykªadami
zainteresowany.
Jerzy Pogonowski (MEG )
O przekonaniach i przekonywaniu (2)
21 lutego 2007
17 / 17