3. Maciej Śledź„Nieracjonalny zakaz utrudnia pełnienie funkcji w

DZIENNIK GAZETA PRAWNA, TYGODNIK PRAWO W FIRMIE NR 21 (2907), 1 LUTEGO 2011 ROKU
KONSEKWENCJE SKAZANIA ZA PRZESTĘPSTWO
Nieracjonalny zakaz utrudnia pełnienie funkcji w spółkach prawa handlowego
Przepisy pozwalają osobie skazanej za zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem pełnić funkcje w organach spółek
kapitałowych, a osobie skazanej za przestępstwo wyrębu drzewa w lesie – już nie
Całe szczęście, że tylko niewielka część przedsiębiorców ma okazję poznać problemy osób skazanych za niektóre
przestępstwa wymienione w kodeksie karnym (k.k.) oraz przewidziane w kodeksie spółek handlowych (k.s.h.). Regulacje z art.
18 k.s.h. prowadzą do wielu komplikacji w życiu osób pełniących ważne funkcje w spółkach prawa handlowego oraz
funkcjonowaniu samych spółek. Zgodnie z art. 18 par. 2 k.s.h. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji
rewizyjnej albo likwidatorem osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach
rozdziałów XXXIII – XXXVII kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590 i w art. 591 ustawy. W następnych jednostkach
redakcyjnych uregulowano także okres trwania tego zakazu i możliwość ubiegania się o zwolnienie z zakazu lub skrócenie jego
okresu.
Katalog przestępstw
Zakaz pełnienia funkcji w organach spółek kapitałowych lub likwidatora dotyczy osób skazanych m.in. za przestępstwa
przeciwko ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami
wartościowymi uregulowane w kodeksie karnym.
Jeżeli zaczniemy analizować przepisy kodeksu karnego, dojdziemy do przekonania, że na przykład osoba skazana za
zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem może pełnić powyżej przedstawione funkcje (rozdział XIX kodeksu karnego nie
został ujęty w art. 18 par. 2 k.s.h.), a osoba skazana za przestępstwo wyrębu drzewa w lesie już nie (rozdział XXXV został
wymieniony w tym przepisie). Podobne przykłady można by mnożyć.
Zauważyć należy, że katalog przestępstw ujęty w art. 18 par. 2 k.s.h. wymienia wszystkie przypadki mniejszej wagi w
odniesieniu do poszczególnych typów przestępstw oraz przestępstwa nieumyślne. Ustawodawca nie czyni także żadnych
wyjątków dla osób, co prawda skazanych za przestępstwa wymienione w art. 18 par. 2 k.s.h., lecz w stosunku do których sąd
zastosował nadzwyczajne złagodzenia kary czy też odstąpił od jej wymierzenia.
Można stwierdzić, że rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w art. 18 par. 2 k.s.h. nie jest do końca racjonalne. Pamiętać
przy tym należy, że w każdej sprawie karnej sąd rozpoznający sprawę może zastosować środek karny na podstawie art. 41 k.k.
(zakaz zajmowania stanowiska). Przy nałożeniu środka karnego z art. 41 k.k. sąd jest zobowiązany do zbadania, czy sprawca
nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska albo pokazał, że dalsze zajmowanie stanowiska zagraża istotnym dobrom
chronionym prawem. Tego rodzaju orzeczenie jest o wiele bliższe rzeczywistości niż arbitralny, ustawowy zakaz pełnienia
funkcji.
Zatarcie skazania
Problem stanowi regulacja czasu trwania zakazu. Otóż ustawodawca w art. 18 par. 3 k.s.h. przewidział, że zakaz, o którym
mowa w par. 2, ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednakże nie może
zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary. W pewnych więc przypadkach
okres obowiązywania zakazu może trwać pomimo zatarcia skazania. Pamiętać należy, że w przypadku wymierzenia przez sąd
kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania skazanie ulega zatarciu po upływie sześciu miesięcy od
dnia zakończenia okresu próby (vide: art. 76 par. 1 k.k.). Jeżeli sąd wymierzy karę dwóch lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem wykonania kary na okres dwóch lat, to po upływie dwóch lat i sześciu miesięcy od
uprawomocnienia się wyroku skazanie ulegnie zatarciu. Niestety w takim przypadku pomimo zatarcia skazania ustawodawca
przewiduje dalsze trwanie zakazu przez następne dwa i pół roku. To pozwala stwierdzić, że rozwiązanie z art. 18 par. 3 k.s.h.
nie zostało skorelowane z regulacją zatarcia skazania zawartą w kodeksie karnym – skoro bowiem wraz zatarciem skazanie
uważa się za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się je z rejestru skazanych, to brak jest podstaw do dalszego stosowania
zakazu.
Zwolnienie z zakazu
Rozwiązania dotyczące postępowania w sprawie zwolnienia z zakazu uznać należy za wyjątkowo nieprzemyślane.
Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 18 par. 4 zd. 1 k.s.h. w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, o
którym mowa w par. 2, skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w
spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu.
Trudno zrozumieć, dlaczego możliwość złożenia tego wniosku została ograniczona czasem i dlaczego czas ten liczy się od dnia
uprawomocnienia się wyroku skazującego. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że osoba skazana za jedno z
przestępstw wymienionych w art. 18 par. 2 k.s.h. może w ogóle nie być zainteresowana pełnieniem funkcji członka zarządu w
okresie pierwszych trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, a dopiero po upływie tego
trzymiesięcznego okresu podjąć działania zmierzające do pełnienia tych funkcji. W tej sytuacji skazany nie będzie mógł złożyć
wniosku o uchylenie zakazu lub ograniczenie czasu jego trwania, gdyż upłynie już termin do złożenia wniosku.
Można więc stwierdzić, że rozwiązania z art. 18 par. 2 k.s.h. zostały przewidziane z myślą o osobach, które w czasie
uprawomocnienia się wyroku skazującego pełniły już określone funkcje w organach spółek handlowych przy zupełnym
pominięciu sytuacji prawnej osób, których funkcji tych nie pełniły, a dopiero po skazaniu uzyskały możliwość ich sprawowania.
Prowadzi to do sytuacji, w której każdy obywatel skazany za jedno z przestępstw z art. 18 par. 2 k.s.h. powinien zapobiegliwie
złożyć wniosek o zwolnienie go z zakazu, gdyż w przeciwnym razie po upływie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się
wyroku będzie zmuszony do respektowania zakazu przez następne pięć lat.
Kolejnym przeoczeniem ustawodawcy jest zupełne pominięcie w treści art. 18 k.s.h. przesłanek, które sąd rozpatrujący wniosek
skazanego powinien badać w celu rozstrzygnięcia, czy wniosek ten jest zasadny. Sprawia to, że decyzja w tym zakresie zależy
od zupełnie arbitralnej decyzji sądu, której zasadności nikt nie jest w stanie zweryfikować. Rozwiązanie takie jest nie do
zaakceptowania w demokratycznym państwie prawa.
Postulowane zmiany
Należy postulować wyeliminowane przedmiotowego przepisu z systemu prawnego i pozostawienie sądom karnym rozstrzygania
o możliwości pełnienia funkcji przez skazanego w ramach środka karnego przewidzianego w art. 41 k.k. lub też postulować
daleko idące zmiany.
Racjonalnym rozwiązaniem byłoby wskazanie, że zakaz pełnienia funkcji dotyczy osób skazanych jedynie za przestępstwa
umyślne, i to w ograniczonym zakresie, przez wyeliminowanie z tego katalogu przypadków mniejszej wagi oraz przestępstw o
lżejszym ciężarze gatunkowym. Należałoby skorelować czas trwania zakazu z okresem zatarcia skazania, aby wyeliminować
ryzyko, że zakaz pełnienia funkcji będzie trwał po zatarciu skazania. Istotną zmianą byłoby przyznanie uprawnienia do złożenia
wniosku także osobom skazanym za przestępstwa umyślne, chyba że został w stosunku do nich orzeczony zakaz pełnienia
funkcji jako środek karny i rezygnacja z określenia terminu do złożenia wniosku na rzecz rozwiązania, w którym wniosek ten
można by było złożyć w każdym czasie w okresie obowiązywania zakazu. Wreszcie należałoby rozważyć, jakie przesłanki
powinien badać sąd w postępowaniu o zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji, oraz dążyć do wyraźnego wskazania tych
przesłanek w ustawie.
Art. 18 kodeksu spółek handlowych
§ 1. Członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem może być tylko osoba
fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
§ 2. Nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem osoba, która
została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII –
XXXVII kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590 i w art. 591 ustawy.
§ 3. Zakaz, o którym mowa w § 2, ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku
skazującego, jednakże nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia
okresu odbywania kary.
§ 4. W terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, o którym mowa w § 2, skazany może
złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej
lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Nie dotyczy to przestępstw popełnionych umyślnie. Sąd
rozstrzyga o wniosku, wydając postanowienie.
Maciej Śledź, adwokat, partner w Kancelarii Nowosielski, Gotkowicz i Partnerzy Adwokaci i Radcy Prawni z siedzibą w Gdańsku
MACIEJ ŚLEDŹ
adwokat, partner w Kancelarii Nowosielski, Gotkowicz i Partnerzy Adwokaci i Radcy Prawni z siedzibą w Gdańsku
Podstawa prawna
Ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 ze zm.),
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.).