Obywatele i mass media w publicznym dyskursie. Przyczynek do

Obywatele i mass media w publicznym dyskursie.
Przyczynek do socjologii komunikacji politycznej.
Adam Bartoszek
Zakład Socjologii Organizacji, Gospodarki i Metodologii Badań Społecznych,
Instytut Socjologii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski
ul. Bankowa 11/217, 40-007 Katowice
Postawiony tu problem badawczy wynika z pytania – jak obywatele uczestniczą w debacie
o przemianach systemu polityczno-gospodarczego, definiowanego językiem środków
masowego przekazu? W wystąpieniu zostanie przedstawiony autorski model relacji pomiędzy
mass mediami a ich odbiorcami i przedyskutowana siła mechanizmów służących mediom,
oraz ich polityczno-biznesowym patronom, do organizowania debaty publicznej. Siły te tkwią
one odmiennych typach racjonalności, zakorzenionych w dwóch odrębnych układach
świadomości zbiorowej. Proponuje się wyróżnienie opinii publicznej i opinii obywatelskiej.
Dyskurs polityczny realizowany za pośrednictwem mediów masowego komunikowania
odwouje się do profesjonalnych form przekazu, jest budowany przez zespoły dziennikarskie
oraz obsługujących ich potrzeby informacyjne rzeczników sił politycznych i zawodowych
ekspertów-komentatorów na podstawie logiki celowo-racjonalnej. Służy on kształtowaniu
przekonań opinii publicznej, bedącej tworem profesjonalnych uczestników debaty politycznej.
Natomiast przekaz podawany sobie przez „zwyczajnych” obywateli, oparty jest na
zdroworozsądkowych, potocznych interpretacjach, czynionych z pozycji własnych życiowych
interesów a zakorzenionych w etyczno-moralnym uniwersum obywatelskich przekonań o
naturze panującego ładu publicznego. Jest to spontaniczna opinia obywatelska, którą
aktywizują ideologie polityczne, stereotypy, resentymenty, uprzedzenia a krystalizują interesy i
potrzeby egzystencjalne uczestników różnych środowisk społecznych. Wyróżnione zostaną
odpowiadajace tym dyskursom dwa źródła prawomocności, utrwalającej władzę mediów nad
opinią publiczną i nad opinią obywatelską: I źródło prawomocności mass mediów – to,
obiektywne i profesjonalne informowanie opinii; II źródło – to, weryfikowanie działań władz
politycznych oraz krytyka instytucjonalnych naruszeń etyki i porządku społecznego
(delegitymizacja złych praktyk władzy politycznej i administracji). Prawomocność II rodzaju
ma charakter uzasadnień emocjonalno-etycznych, stanowiąc
szczególnie dla opinii
obywatelskiej źróło motywacji do analizowaznia wystąpień publicznych w mediach.
Obywatele wykazują szczególne wyczulenie na wystąpienia publiczne, które opisują
naruszenia etyczne i praktyki grupowego egoizmu, niszczące prawa do godnego życia
słabszych zbiorowości społecznych. Mass media funkcjonują zatem jako ośrodki
kompromitacji reprezentantów władzy politycznej i w tej swojej krytycznej funkcji spełniają
najważniejszą rolę dla demokratycznego dyskursu. Spory wokół IV RP były w gruncie rzeczy
sporami o niezależność mediów kontrolujących włądzę i o kryteria ich uprawomocnienia.
Liderzy PiS stosowali praktyki listracyjne, jako narzędzie delegitymizacji
postkomunistycznego segmentu opinii publicznej i eliminacji z debaty publiczej osób
powiązanych z komunistycznymi strukturami i służbami. Sens i efekty tej socjotechniki
zostały odrzucone na poziomie opinii obywatelskiej. Mylą się więc liderzy prawicy, że PiS
przegrał z postkomunistycznymi mass mediami lub układem. Debata obywatelska nie może
toczyć się wyłącznie wokół polityki, ponieważ jej język nie jest konstruktywny, monologi i
polilogi rodzą chaos moralny. Obywatele w wyborach powszechnych restytuowali
uprawomocnienie dla nieantagonistycznej wizji dyskursu politycznego.