antydoping w polsce

Transkrypt

antydoping w polsce

Antydoping w Polsce
Instytut Sportu, Warszawa 2009
Redakcja
Andrzej Pokrywka
Autorzy
Dariusz Błachnio
Paweł Kaliszewski
Jarosław Krzywański
Dorota Kwiatkowska
Rafał Piechota
Andrzej Pokrywka
Michał Rynkowski
Korekta
Maria Jaskłowska
Redakcja techniczna
Piotr Żmijewski
Projekt okładki
Jolanta Kolary
Publikacja wydana
ze środków Instytutu Sportu
na podstawie umowy
z Ministerstwem Sportu i Turystyki nr 2009/06/56/DKDZ.
Wydawca:
Instytut Sportu
Trylogii 2/16,
01-982 Warszawa
www.insp.pl
Druk:
„Jurgraf”, Warszawa
©Copyright by
Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT), Warszawa 2009
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie w całości
lub fragmentach bez zgody MSiT zabronione.
ISBN 978-83-903294-0-6
Spis Treści
Wstęp............................................................................................5
1. Reguły Antydopingowe w Polsce.................................................7
1.1. Ustawa o sporcie kwalifikowanym i akty wykonawcze do ustawy.................................8
1.2. Projekt ustawy o sporcie.............................................................................................13
1.3. Inne ustawy................................................................................................................16
1.4. Umowy międzynarodowe...........................................................................................17
1.4.1. Konwencja Antydopingowa Rady Europy.......................................................................... 17
1.4.2. Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie........................................ 18
1.4.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe....................................... 20
1.5. Podsumowanie...........................................................................................................22
2. Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie................................25
2.1. Struktura organizacyjna..............................................................................................25
2.2. Kontrola antydopingowa............................................................................................27
2.2.1. Planowanie badań antydopingowych.................................................................................. 28
2.2.2. Wybór zawodnika do kontroli antydopingowej.................................................................. 29
2.2.3. Powiadamianie zawodnika o kontroli antydopingowej....................................................... 29
2.2.4. Pobieranie próbek............................................................................................................... 29
2.2.5. Bezpieczeństwo i działania po wykonaniu kontroli............................................................. 30
2.3. Współpraca z polskimi związkami sportowymi i innymi podmiotami.......................31
2.3.1. Współpraca w zakresie organizacji przeprowadzania kontroli antydopingowych............... 31
2.3.2. Współpraca w zakresie działalności edukacyjnej i informacyjnej........................................ 33
2.3.3. Współpraca w zakresie wymiany informacji....................................................................... 35
2.4. Orzekanie o naruszeniu przepisów antydopingowych i procedura odwoławcza.........36
3. Wyłączenia dla Celów Terapetycznych.......................................39
3.1. Kryteria uzyskania wyłączenia terapeutycznego (TUE).............................................39
3.2. Organy udzielające wyłączeń terapeutycznych...........................................................40
3.3. Wnioski o udzielenie wyłączenia terapeutycznego.....................................................41
3.4. Rozpatrywanie wniosków o udzielenie wyłączenia terapeutycznego –
Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUEC)..........................................41
3.5. Retroaktywne TUE ...................................................................................................43
3.6. Zgłoszenie użycia substancji zabronionej...................................................................43
3.7. Wyłączenia terapeutyczne w Polsce . .........................................................................44
4. Zakład Badań Antydopingowych Instytutu Sportu.....................45
4.1. Akredytacje ...............................................................................................................45
4.2. Działalność rutynowa.................................................................................................50
4.3. Badania naukowe.......................................................................................................52
4.4. Wyposażenie analityczne............................................................................................53
4.5. Współpraca międzynarodowa....................................................................................58
4.6. Podsumowanie...........................................................................................................59
Aneks (Lista substancji i metod zabronionych w sporcie)................67
Wstęp
W listopadzie 2009 roku minęło 5 lat od momentu, w którym Zakład Badań Antydopingowych
stał się pełnoprawną częścią światowego systemu antydopingowego. Mimo że laboratorium antydopingowe przy Instytucie Sportu w Warszawie powstało już w 1987 roku, dopiero fakt przyznania
mu akredytacji przez Światową Agencję Antydopingową spowodował, że wszystkie międzynarodowe
federacje sportowe zaczęły uznawać rezultaty badań wykonywanych w stolicy Polski.
Rok 2009 pod wieloma względami był szczególny dla Zakładu Badań Antydopingowych
i to nie tylko ze względu na fakt wykonania rekordowej w jego historii liczby analiz (ponad 3300 próbek).
We wrześniu laboratorium obsługiwało badania antydopingowe dwóch wielkich sportowych wydarzeń, które miały miejsce w naszym kraju, Mistrzostw Europy koszykarzy i Mistrzostw Europy
siatkarek. Tym samym, po raz pierwszy w swojej historii, zespół Zakładu pracował w systemie ciągłym (zmianowym), ponieważ termin wydawania wyników był skrócony z 10-ciu dni roboczych
do 48 godzin. Było to bardzo dobre przetarcie zarówno przed EURO 2012, jak i innymi ważnymi międzynarodowymi imprezami sportowymi, których organizację powierzono Polsce. Ponadto,
w Zakładzie były analizowane m.in. próbki pobrane podczas kontroli antydopingowej od zawodników uczestniczących w Młodzieżowych Mistrzostwach Europy do lat 23 w podnoszeniu ciężarów,
kolarskim wyścigu Tour de Pologne a także kilku imprezach, które odbywały się poza granicami
naszego kraju.
Rok 2010 to rok jubileuszu 100-lecia badań antydopingowych na świecie. Warto podkreślić, że za pioniera tychże badań jest uznawany warszawski farmaceuta Alfons Bukowski.
W 1910 roku wykazał on obecność alkaloidów w ślinie koni. Opracowaną przez Bukowskiego procedurę wykorzystywano do badań koni wyścigowych na torach w Warszawie, Budapeszcie i Wiedniu.
Tak chlubne tradycje w walce z dopingiem zobowiązują i stawiają przed pracownikami Zakładu
Badań Antydopingowych nowe wyzwania. Bardzo dobry poziom i renoma w wykonywaniu rutynowych analiz próbek biologicznych sportowców stają się niewystarczające. Kolejnym celem jest zdobycie tak mocnej pozycji w dziedzinie badań antydopingowych, jaka od wieku przysługuje Alfonsowi
Bukowskiemu. Można będzie to osiągnąć wyłącznie poprzez znaczne zwiększenie aktywności naukowej i przeprowadzenie projektów badawczych o kluczowym dla analityki antydopingowej znaczeniu.
Zamierzeniem niniejszej publikacji była krótka prezentacja Zakładu Badań Antydopingowych.
Przedstawiciele środowiska sportowego rzadko mają okazję osobiście odwiedzić to jedno z najnowocześniejszych laboratoriów analitycznych w naszym kraju. To dobrze, gdyż z reguły wizyty te są
związane z uczestnictwem w procedurze odwoławczej, czyli tzw. analizą próbki B. Takiej „atrakcji”
nie życzymy żadnemu sportowcowi, przekonani o słuszności zasady fair play i konieczności jej przestrzegania przez uczestników sportowej rywalizacji. Mając jednak świadomość, że Zakład Badań
Antydopingowych jest tylko elementem systemu antydopingowego w Polsce, poprosiliśmy naszych
Kolegów z innych instytucji o uzupełnienie tego wydawnictwa o informacje z ich obszaru działalności. Ponieważ autorami poszczególnych rozdziałów są praktycy, na co dzień związani z problematyką
antydopingową, pozostaje mieć nadzieję, że niniejsza publikacja okaże się przydatna różnym grupom
środowiska sportowego.
Andrzej Pokrywka
Rozdział
1
Reguły Antydopingowe w Polsce
Rafał Piechota
Departament Współpracy Międzynarodowej, Ministerstwo Sportu i Turystyki
S
ystem reguł antydopingowych, czyli norm prawa, których ratio legis jest zapobieganie oraz
zwalczanie zjawiska dopingu w sporcie, tworzą w Polsce reguły zawarte w aktach normatywnych rangi ustawowej i w wydanych na ich podstawie aktach wykonawczych, a także w wiążących
Polskę ratyfikowanych umowach międzynarodowych. Katalog ten uzupełnić należy o reguły tworzone przez Światową Agencję Antydopingową, stosowane przez organizacje lub międzynarodowe
federacje sportowe. Pierwsza z grup reguł antydopingowych to normy prawa powszechnie obowiązującego, stanowiące część polskiego porządku prawnego. Druga to prawo wewnątrzorganizacyjne (korporacyjne) ruchu sportowego. Choć nie stanowią one prawa powszechnie obowiązującego,
to ze względu na wyspecjalizowany charakter, efektywnie wpływają na kształt ustawodawstw krajowych. Z uwagi na piramidalną strukturę ruchu sportowego, w przypadku konfliktu tych reguł
z normami prawa powszechnie obowiązującego, stosowane bywają też przed tymi ostatnimi.
Reguły antydopingowe, stanowiące prawo powszechnie obowiązujące, pomieszczono w polskim porządku prawnym przede wszystkim w ustawie z dnia 29 lipca 2005r. o sporcie kwalifikowanym1 oraz w wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych, a także pośrednio w ustawie z dnia
6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne2, czy ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii3. Istotne zmiany w zakresie przedmiotu regulacji pierwszej z nich wprowadzi ustawa o sporcie4, której projekt, przygotowany w Ministerstwie Sportu i Turystyki, trafił do Sejmu
w sierpniu 2009 r. Prawo powszechnie obowiązujące to także ratyfikowane umowy międzynarodowe. W ich ramach reguły antydopingowe funkcjonują w Konwencji Antydopingowej Rady
Europy z dnia 16 listopada 1989 r.5 oraz w Międzynarodowej Konwencji sporządzonej w Paryżu
w dniu 19 października 2005 r. o zwalczaniu dopingu w sporcie6, przyjętej w ramach UNESCO.
Pośród aktów prawa wewnątrzorganizacyjnego ruchu sportowego, zawierających reguły antydopin1 Dz.U. Nr 155, poz. 1298 z późn. zm.
2 Dz.U. Nr 126, poz. 1381 z późn. zm.
4 Tekst projektu ustawy o sporcie wraz z uzasadnieniem, dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Sportu i Turystyki: http://www.msport.gov.pl
5 Dz.U. z 2001 r. Nr 15, poz. 149
6 Dz.U. z 2007 r. Nr 142, poz. 999
8 | Reguły antydopingowe w Polsce
gowe, wymienić należy przede wszystkim Światowy Kodeks Antydopingowy7 Światowej Agencji
Antydopingowej (WADA), wraz z międzynarodowymi standardami tej organizacji oraz regulaminy antydopingowe poszczególnych międzynarodowych federacji sportowych, opracowane w pełnej
zgodności z Kodeksem.
Ustawa o sporcie kwalifikowanym, a w jeszcze większym stopniu ustawa o sporcie, której
wejścia w życie należy się spodziewać niebawem, uwzględnia standardy międzynarodowe, wyznaczone tak w obu wspomnianych umowach międzynarodowych, jak i w Kodeksie Antydopingowym
WADA. Stąd też mówić można o pośrednim obowiązywaniu w Polsce standardów określonych
w niewiążącym Polskę Kodeksie. Z drugiej strony, Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu
Dopingu w Sporcie, do której załącznikami są dwa standardy międzynarodowe WADA (Lista substancji i metod zabronionych oraz wyciąg z Międzynarodowego Standardu Wyłączeń dla Celów
Terapeutycznych) i do której Kodeks stanowi dodatek (dokument załączony w celach informacyjnych, niewiążący), jako źródło prawa powszechnie obowiązującego, wprowadza standardy te do
prawa polskiego.
1.1. Ustawa o sporcie kwalifikowanym i akty wykonawcze do ustawy
Ustawa o sporcie kwalifikowanym to w chwili obecnej, tj. do momentu wejścia w życie ustawy
o sporcie, kluczowy akt prawa krajowego rangi ustawowej, zawierający przepisy dotyczące zapobiegania oraz zwalczania dopingu w sporcie. Przepisy te pomieszczono w rozdziale szóstym ustawy,
zatytułowanym Zwalczanie dopingu w sporcie. Liczy on sobie sześć artykułów, w ramach których
ustawodawca podjął próbę zdefiniowania dopingu w sporcie, a także określenia statusu oraz kompetencji Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie, a ponadto wprowadził ustawowy obowiązek
poddawania się przez zawodników badaniom antydopingowym. Warto bliżej przyjrzeć się przepisom tego rozdziału.
Definicja dopingu w sporcie zawarta w przedmiotowej ustawie ma charakter mieszany. Składa
się na nią człon abstrakcyjny (ogólny) definicji, zawarty w art. 50 ustawy, uzupełniony o człon pragmatyczny w postaci wykazu środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których
stosowanie jest zabronione. Wykaz ustala się w formie rozporządzenia, do wydania którego upoważnienie zawarto w art. 52 ustawy. Model definicji mieszanej dopingu w sporcie jest powszechny
w praktyce tworzenia aktów prawa, tak krajowego, jak i międzynarodowego, poświęconych zapobieganiu i zwalczaniu dopingu w sporcie (por. Konwencja Antydopingowa Rady Europy oraz
Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie).
Pierwszy człon takiej definicji, mający charakter abstrakcyjny, określa w sposób opisowy działania, jakie uznać należy za doping w sporcie. Każdorazowo operuje on jednak terminem „substancje i metody zabronione” lub innym bliskoznacznym wyrażeniem. Wyjaśnienie tego terminu
zawiera człon pragmatyczny definicji w postaci listy (wykazu) substancji i metod zabronionych,
określającej z nazwy substancje i metody, których stosowanie będzie uznane za doping w sporcie.
W przypadku ustawy o sporcie kwalifikowanym człon abstrakcyjny definicji jako doping w sporcie
7 Tekst Światowego Kodeksu Antydopingowego, dostępny na stronie internetowej Światowej Agencji Antydopingowej
(WADA): http://www.wada-ama.org
Rafał Piechota | 9
określa stosowanie przez zawodników zakazanych środków farmakologicznych lub metod uznanych za dopingowe. Zdaniem autora komentarza do ustawy o sporcie kwalifikowanym: „definicja
<<dopingu>> jest zgodna z definicją terminu <<doping w sporcie>>, zamieszczoną w treści art.
2 ust. 1 pkt a Konwencji Antydopingowej sporządzonej w Strasburgu 16.11.1989 r., którym jest
podawanie sportowcom lub używanie przez nich farmakologicznych klas środków dopingujących
oraz stosowanie metod dopingowych”8. Nie jest to jednak opinia do końca prawdziwa. Już bowiem
Konwencja Antydopingowa, którą cytuje autor komentarza, pod pojęciem dopingu rozumie nie
tylko stosowanie przez zawodników zakazanych środków farmakologicznych, ale i ich podawanie
zawodnikom, podczas gdy w ustawie o sporcie kwalifikowanym mowa jest tylko o tym pierwszym.
Dziwić też powinien fakt, że ustawodawca, podejmując prace nad projektem przedmiotowej ustawy, nie wziął pod uwagę przepisów Światowego Kodeksu Antydopingowego WADA, dokumentu
co prawda niewiążącego, ale jednak o istotnym znaczeniu faktycznym. Kodeks ten znacznie rozszerza katalog zachowań, określonych jako doping w sporcie9, ujmując w nim chociażby podżeganie do
użycia substancji zabronionej lub zastosowania metody zabronionej, unikanie kontroli dopingowej,
czy usiłowanie użycia substancji zabronionej lub zastosowania metody zabronionej, a także handel
nimi. Ustawa o sporcie kwalifikowanym nie uwzględnia zatem w tym zakresie obowiązujących
standardów międzynarodowych, ograniczając zakres podmiotowy i przedmiotowy pojęcia „doping
w sporcie”.
Człon pragmatyczny definicji dopingu w sporcie, zawartej w ustawie o sporcie kwalifikowanym, tworzy wykaz środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione, określany w formie rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw kultury
fizycznej i sportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 52 nie został jednak jak dotąd wydany akt wykonawczy. Prowadzone
w tym zakresie w 2006 r. prace legislacyjne nie zostały zwieńczone sukcesem. W związku z tym,
na podstawie art. 80 ustawy o sporcie kwalifikowanym, nadal obowiązuje w tym zakresie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione10, wydane na podstawie art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej11. Pozostając
w mocy, stoi ono w sprzeczności z odpowiednimi przepisami Międzynarodowej Konwencji
o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, tj. załączoną do niej Listą substancji i metod zabronionych.
Przytoczony przykład ilustruje kuriozalny charakter przyjętego w ustawie o sporcie kwalifikowanym rozwiązania legislacyjnego, polegającego na wprowadzeniu obowiązku wydawania aktu
wykonawczego w przedmiocie ustalenia wykazu środków farmakologicznych i metod uznanych za
dopingowe, których stosowanie jest zabronione. Wszak odpowiedzialność dyscyplinarna, związana
np. ze stwierdzeniem takiej substancji w organizmie zawodnika lub zastosowaniem przez niego
metody zabronionej, będzie realizowana przez polskie związki sportowe w oparciu o obowiązujące
w tym zakresie przepisy wewnętrzne (najczęściej autorstwa międzynarodowych federacji sportowych, opracowane w pełnej zgodności z Kodeksem i międzynarodowymi standardami WADA,
8 Cajsel W. Ustawa o sporcie kwalifikowanym. Komentarz. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 251.
9 Por. art. 1 w związku z art. 2.1-2.8 Kodeksu WADA oraz Wach A. Światowy Kodeks Antydopingowy – aspekty prawne.
Sport Wyczyn. 2003, Nr 7-8, s. 40.
10 Dz.U. Nr 195, poz. 2005
w tym Listą substancji i metod zabronionych), nie zaś w oparciu o przepisy ustawowe, w tym o wydane na podstawie upoważnienia ustawowego przedmiotowe rozporządzenie. Utrzymanie ponadto takiego rozwiązania oznacza prowokowanie sytuacji kolizji przepisów rozporządzenia z treścią
wiążącego Polskę załącznika do Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie,
tj. wspomnianej Listy substancji i metod zabronionych. Nawet bowiem przy zachowaniu należytej
dyscypliny legislacyjnej i systematyczności w wydawaniu co roku aktu wykonawczego, określającego wykaz środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest
zabronione, nie można wykluczyć sytuacji takiego właśnie konfliktu norm prawnych.
Kontynuując analizę przepisów ustawy o sporcie kwalifikowanym, w art. 51 określa ona status,
a także tryb działania i kompetencje Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Członków komisji, w liczbie od 10 do 15, powołuje na okres 4-letniej kadencji minister właściwy do spraw kultury
fizycznej i sportu w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Ustawa przewiduje
też warunki dla obligatoryjnego i fakultatywnego odwołania członka Komisji. Pośród przykładowych zadań organu właściwego w sprawach dopingu, jak określa Komisję ustawa, wymienia się
opracowywanie propozycji rozwiązań prawnych i programów walki z dopingiem w sporcie, przeprowadzanie kontrolnych badań antydopingowych, a także prowadzenie edukacji profilaktycznej
oraz upowszechnianie listy środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe. Ustawa
przewiduje ponadto finansowanie działalności Komisji oraz kontrolnych badań antydopingowych
ze środków budżetu państwa. Warto też, poza nawiasem regulacji ustawowej, przypomnieć, iż
Komisja pełni w Polsce funkcję narodowej agencji antydopingowej (NADO) w rozumieniu przepisów Światowego Kodeksu Antydopingowego WADA.
Ustawa o sporcie kwalifikowanym wprowadza ponadto, w ramach rozdziału o zwalczaniu dopingu w sporcie (art. 53), obowiązek poddania się przez zawodników kontrolnym badaniom antydopingowym, tak w czasie zawodów sportowych, jak i poza nimi – w czasie treningów, zgrupowań,
konsultacji i innych zajęć sportowych. Dodatkowo ustawa przewiduje karę pozbawienia licencji
zawodnika na okres od 6 miesięcy do 2 lat w przypadku niewywiązania się z tego obowiązku.
Rozwiązanie to należy ocenić jako kontrowersyjne. Trudno bowiem orzec, jakie jest ratio legis
wprowadzenia tak określonego ustawowego obowiązku. Dla zawodników bardziej efektywnym
jego źródłem pozostają nadal przepisy wewnętrzne organizacji sportowych, tj. międzynarodowych
federacji sportowych i WADA. Konieczność poddania się temu obowiązkowi wynika z charakteru
uczestnictwa zawodników we współzawodnictwie sportowym. Również sankcje za niewywiązanie
się z tego obowiązku są nakładane bez względu na obowiązujące w tym zakresie przepisy ustawy
o sporcie kwalifikowanym. Co więcej, Światowy Kodeks Antydopingowy WADA konstytuuje dwa
odrębne przewinienia dopingowe, związane z szeroko rozumianym unikaniem kontroli antydopingowej. Art.2.4 Kodeksu przewiduje, iż niestawiennictwo w wyznaczonym miejscu w okresie
tzw. 60-minutowe go okienka12 poza zawodami lub nieprzedstawienie wymaganych informacji
12 Zawodnik należący do tzw. RTP (ang. Registered Testing Pool), zobowiązany do przedstawienia informacji o miejscu
swojego pobytu, musi ponadto określić dla każdego dnia jedno 60-minutowe okienko między godziną 6 rano a 23 wieczorem, podczas którego deklaruje on dostępność dla kontroli dopingowej w wybranym i ustalonym przez siebie miejscu.
Zob. Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 – analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, Nr 2, s. 188.
Rafał Piechota | 11
na temat miejsca pobytu13, jeśli ma miejsce trzykrotnie w czasie 18 miesięcy, stanowi przewinienie
dopingowe. Podobnie w przypadku odmowy lub niestawienia się bez uzasadnienia w punkcie pobrania próbki fizjologicznej po należytym powiadomieniu lub w wypadku unikania pobrania próbki
w inny sposób, o czym mowa w art. 2.3 Kodeksu WADA.
Zróżnicowanie stanów faktycznych, dających się zakwalifikować jako unikanie kontroli antydopingowej, a co za tym idzie, niejednorodna ich ocena w zakresie zagrożenia sankcją, zwłaszcza
gdy w rachubę wchodzi możliwość popełnienia tego przewinienia jako kolejnego14 za co grozi
kara zakazu udziału we współzawodnictwie sportowym w wymiarze przekraczającym dwa lata,
wpływa na negatywną ocenę rozwiązania legislacyjnego przyjętego w art. 53 ustawy (szczególnie
w zakresie wymiaru przewidzianej w nim kary). Biorąc powyższe pod uwagę, wydaje się, że ustawodawca powinien zrezygnować z wprowadzania ustawowego obowiązku poddawania się kontrolnym
badaniom antydopingowym, a samo działanie, polegające na unikaniu kontroli antydopingowej,
zakwalifikować winien jako doping w sporcie i pomieścić w ramach członu abstrakcyjnego definicji
dopingu, obok takich zachowań jak używanie substancji zabronionej, czy stosowanie metody zabronionej. Rozwiązanie takie zgodne byłoby z obowiązującymi standardami międzynarodowymi.
Art. 54 ustawy o sporcie kwalifikowanym zawiera kolejne już w omawianym rozdziale upoważnienie do wydania aktu wykonawczego. Zobowiązuje się w nim ministra właściwego do spraw
kultury fizycznej i sportu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, do określenia, w drodze rozporządzenia, podmiotów przeprowadzających analizy antydopingowe, w sposób
uwzględniający konieczność zapewnienia prawidłowości przeprowadzania tych analiz. Na podstawie tak sformułowanego upoważnienia ustawowego wydane zostało rozporządzenie Ministra
Sportu z dnia 4 września 2006 r. w sprawie podmiotów przeprowadzających analizy antydopingowe15. Określa ono kryteria konieczne do spełnienia przez podmioty przeprowadzające w rozumieniu przepisów ustawy analizy antydopingowe. Pośród nich wymieniono obowiązek posiadania
ważnej akredytacji Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) oraz zawarcie umowy na przeprowadzanie analiz antydopingowych z Komisją do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Jedynym
podmiotem posiadającym akredytację WADA w Polsce jest Instytut Sportu. Jednak fakt ten nie
zobowiązuje Komisji do zawarcia umowy właśnie z Instytutem. Komisja może zdecydować o wyborze podmiotu spoza terytorium naszego kraju, co, wziąwszy pod uwagę przepisy o zamówieniach
publicznych, nie jest wcale tak nieprawdopodobne. Pozbawienie z kolei Instytutu Sportu głównego
zleceniodawcy usługi wykonania analiz antydopingowych mogłoby, z uwagi na wymagania WADA
co do minimalnej liczby przeprowadzonych analiz, doprowadzić do utraty akredytacji przez laboratorium działające w ramach Instytutu. Z tego punktu widzenia, nie jest to rozwiązanie korzystne,
13 Międzynarodowy Standard Badań WADA przewiduje tworzenie przez organizacje antydopingowe tzw. RTP, czyli puli
zawodników (grup docelowych) rejestrowanych na potrzeby badań antydopingowych. Zawodnicy zakwalifikowani do takiej puli, poddani są specjalnemu reżimowi informowania o miejscu pobytu. Są zobowiązani przed rozpoczęciem każdego
kwartału do przekazania odpowiedniej organizacji informacji o miejscu swojego pobytu, obejmującej szczegółowe dane
na temat harmonogramu swojej aktywności w ciągu następnych trzech miesięcy. Zob. Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 – analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, Nr 2, s. 188.
14 Ponowne naruszenie reguł antydopingowych powoduje, zgodnie z postanowieniami Kodeksu WADA, zastosowanie
surowszej sankcji niż w przypadku pierwszego przewinienia dopingowego. W art. 10.7 Kodeksu pomieszczono szczegółową
tabelę, która obrazuje, jakie są granice zagrożenia karą, w przypadku różnych konfiguracji kolejnych przewinień dopingowych. Zob. Piechota R. Nowy Kodeks Antydopingowy WADA 2007. Sport Wyczyn. 2008, Nr 1-3, s. 133.
15 Dz.U. Nr 169, poz. 1212
tym bardziej że Minister Sportu i Turystyki, zgodnie z zapisami Kodeksu WADA16, raz na trzy lata
przesyła do Światowej Agencji Antydopingowej list poparcia, w którym zobowiązuje się do stałego
wspierania finansowego laboratorium antydopingowego i prowadzonych w nim badań naukowych
oraz pokrycia kosztów analiz przynajmniej minimalnej (wymaganej do utrzymania akredytacji)
liczby próbek w ciągu roku. Stąd też znacznie lepszym rozwiązaniem wydaje się to, przyjęte w projekcie ustawy o sporcie, o którym będzie jeszcze mowa.
Ostatnim artykułem w rozdziale ustawy o sporcie kwalifikowanym, poświęconym zwalczaniu dopingu w sporcie, jest art. 55. Przewiduje on poddanie odpowiedzialności dyscyplinarnej
zawodników, trenerów oraz innych osób za naruszenie przepisów antydopingowych określonych
przez międzynarodowe organizacje sportowe. Przyjęcie takiego rozwiązania może dziwić, jako
że rozszerza krąg podmiotów, których zachowanie podlega odpowiedzialności z tytułu naruszenia reguł antydopingowych o trenerów oraz inne osoby, podczas gdy w definicji dopingu mowa
jest tylko o pewnych zachowaniach samych zawodników. Można zatem wnioskować, że trenerzy
i wspomniane w art. 54 ustawy inne osoby ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie
przepisów antydopingowych, określonych przez międzynarodowe organizacje sportowe, mimo że
ich działanie, ze względu na ograniczony zakres podmiotowy regulacji art. 50 ustawy, nie stanowi
dopingu w sporcie. Wątpliwości budzi również celowość zamieszczania w ustawie przepisu tej treści, co art. 54. Przepis ten pełni bowiem jedynie funkcję informacyjną, nie konstytuując żadnego
obowiązku realizacji odpowiedzialności dyscyplinarnej w sprawach o naruszenie reguł antydopingowych. Wrażenie to potęguje fakt, że w ustawie nie określono podmiotów uprawnionych do realizacji tej odpowiedzialności.
16 World Anti-Doping Code, the International Standard for Laboratories (January 2009).
1.2. Projekt ustawy o sporcie17
Projekt ustawy o sporcie, który w sierpniu 2009 r. trafił do Sejmu, również zawiera rozdział
poświęcony zwalczaniu dopingu w sporcie. Jest on mniej obszerny niż analogiczny rozdział ustawy
o sporcie kwalifikowanym. Składa się bowiem z trzech artykułów. Dotyczą one przede wszystkim
definicji dopingu w sporcie, statusu i kompetencji Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie oraz
sposobu finansowania badań antydopingowych oraz innych działań Instytutu Sportu, niezbędnych
dla utrzymania akredytacji WADA. Dodatkowo projekt ustawy o sporcie w art. 66 wprowadza
zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny18, kryminalizując również niektóre zachowania, polegające na naruszeniu reguł antydopingowych.
Projekt ustawy o sporcie w art. 50 zawiera mieszaną definicję dopingu. Jej człon abstrakcyjny znajduje się w ust. 1 tego artykułu. Warto podkreślić, iż enumeratywne wyliczenie zachowań,
uznanych za doping w sporcie, jak to uczyniono w treści art. 50 ust. 1 projektu ustawy, zgodne
jest z przyjętymi standardami międzynarodowymi w tym zakresie, tj. zarówno z wiążącą Polskę
Międzynarodową Konwencją o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, jak i niewiążącym instrumentem,
jakim jest Kodeks WADA.
Przy uwzględnieniu powyższego, projekt ustawy jako „doping w sporcie” określa obecność
substancji zabronionej lub jej metabolitów, lub markerów w próbce fizjologicznej osoby uczestniczącej lub przygotowującej się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym, a także użycie,
usiłowanie użycia, pomocnictwo lub podżeganie do użycia przez osobę uczestniczącą lub przygotowującą się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym substancji zabronionej, lub metody
zabronionej oraz posiadanie w związku z uczestnictwem lub przygotowaniem do uczestnictwa we
współzawodnictwie sportowym substancji zabronionej, lub przyrządów umożliwiających stosowa17 Autor zdaje sobie w pełni sprawę z faktu przedstawienia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej w tym samym czasie
dwóch projektów ustawy o sporcie, a mianowicie projektu rządowego (druk nr 2313 z dnia 28 sierpnia 2009 r.) oraz poselskiego (druk nr 2374 z dnia 14 maja 2009 r.). Tym niemniej, przedmiotem analizy i omówienia autor zdecydował się
uczynić jedynie projekt rządowy. Projekt poselski, w opinii autora, nie wnosi nowej jakości legislacyjnej do przepisów
o zwalczaniu dopingu w sporcie, albo powielając tylko rozwiązania przyjęte w obowiązującej ustawie o sporcie kwalifikowanym, albo kopiując te, na których oparty jest (lub był wcześniej) projekt rządowy, a z których zrezygnowano w toku
prac, uznając je za nieefektywne. I tak, zbliżony kształt jak w rządowym projekcie ustawy o sporcie ma proponowana
w projekcie poselskim regulacja w zakresie definicji dopingu w sporcie (jednak w przeciwieństwie do projektu rządowego
nie ma ona tu charakteru wyczerpującego, poprzez odwołanie do przepisów organizacji sportowych), funkcjonowania
i kompetencji Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie (różnica sprowadza się do formy aktu prawnego, regulującego
szczegółowo zasady działania Komisji) oraz udzielenia dotacji Instytutowi Sportu w celu utrzymania akredytacji WADA.
Różnica między przepisami o zwalczaniu dopingu w sporcie, zawartymi w obu projektach ustawy, uwidacznia się natomiast w sposobie formułowania przepisów karnych. Projekt poselski nie wprowadza do Kodeksu karnego nowego rozdziału
dedykowanego przestępstwom przeciwko zasadom rywalizacji sportowej, w tym tzw. przestępstwom dopingowym.
Zmienia jedynie brzmienie przepisów o korupcji w sporcie (obecnie art. 296b Kodeksu karnego), a w zakresie zwalczania
dopingu w sporcie penalizuje, jednak w ramach postanowień projektu ustawy (art. 61), a nie Kodeksu karnego, obrót substancjami zabronionymi i przyrządami służącymi do przeprowadzenia metody zabronionej. Idea penalizacji tego rodzaju
przewinienia dopingowego towarzyszyła także pracom nad rządowym projektem ustawy. Porzucono ją jednak ze względu
na ostatecznie pozytywną ocenę obowiązywania w tym zakresie przepisów innych ustaw, w tym Prawa farmaceutycznego
i Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Trudno oprzeć się wrażeniu, iż także kilka innych rozwiązań przyjętych z pewnymi modyfikacjami w projekcie poselskim zaczerpnięto z projektu rządowego. Świadczyć o tym może chociażby obecność
substancji zabronionych wśród przedmiotów ulegających przepadkowi na podstawie projektowanego art. 296d Kodeksu
karnego, o czym mowa w art. 83 projektu poselskiego ustawy o sporcie, wprowadzającego zmiany do Kodeksu karnego.
Może to dziwić, ponieważ projekt poselski nie wprowadza do Kodeksu karnego żadnych przepisów odnoszących się do
zwalczania dopingu w sporcie. Czyni to natomiast projekt rządowy, z którego prawdopodobnie skopiowano to rozwiązanie.
nie metody zabronionej. Katalog ten obejmuje także podanie lub usiłowanie podania substancji zabronionej oraz udział w przygotowaniu lub zastosowaniu metody zabronionej w związku z uczestnictwem lub przygotowaniem do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym, jak również
utrudnianie lub udaremnianie kontroli dopingowej lub manipulowanie jej przebiegiem oraz wprowadzanie do obrotu substancji zabronionych lub przyrządów umożliwiających stosowanie metody
zabronionej lub uczestniczenie w takim obrocie.
Poza rozszerzeniem w projekcie ustawy katalogu zachowań, stanowiących doping w sporcie,
autor projektu zdecydował także o rozszerzeniu zakresu podmiotowego tej definicji, jako że przepisy art. 50 ust. 1 dotyczą zachowań nie tylko samych zawodników. Ponadto, w związku z użyciem
przez autora projektu terminu „uczestnictwo lub przygotowanie do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym”, rozumieć należy, iż doping w sporcie stanowią zarówno zachowania, które
miały miejsce w czasie zawodów sportowych, jak i poza nimi. Ostatnie rozwiązanie jest analogiczne
do przyjętego w obowiązującej ustawie o sporcie kwalifikowanym.
Projekt ustawy o sporcie przewiduje istnienie okoliczności, uzasadniających traktowanie pewnych zachowań na zasadzie wyjątku od zdefiniowanego w art. 50 ust. 1 dopingu w sporcie. Wyjątek
ten dotyczy zachowań, które spełniają przesłanki określone w definicji dopingu, ale jednak z określonych powodów nie mogą być traktowane jako takie. Dotyczy to, na podstawie art. 50 ust. 2,
wszystkich zachowań związanych z przyjmowaniem przez zawodnika substancji zabronionej lub
metody zabronionej, jeśli jest to uzasadnione celem leczniczym, a zawodnik otrzymał zgodę Komisji
do Zwalczania Dopingu w Sporcie na stosowanie określonej substancji zabronionej lub metody
zabronionej. Wyjątek ten związany jest z wprowadzeniem przez WADA Międzynarodowego
Standardu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUE), którego wyciąg stanowi również załącznik do Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie. Drugi wyjątek, o którym
mowa w art. 50 ust. 2, dotyczy wprowadzania do obrotu substancji zabronionych lub przyrządów
umożliwiających stosowanie metody zabronionej, lub uczestniczenia w takim obrocie, w odniesieniu do produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu na zasadach przewidzianych w ustawie
Prawo farmaceutyczne. Na potrzeby definicji dopingu w sporcie przepisy art. 50 ust. 2 uznać należy
za element negatywny jej członu abstrakcyjnego.
Definicję dopingu w sporcie uzupełniają w projekcie ustawy o sporcie przepisy art. 50 ust. 3-5,
tworzące jej człon pragmatyczny. Przepisy te posługują się terminami „substancja zabroniona” oraz
„metoda zabroniona”. Autor projektu podjął próbę ich zdefiniowania w sposób ogólny, ze względu
na wymogi legislacyjne. Ostatecznie jednak w zakresie wyczerpującego ich określenia odsyła do
załącznika nr 1 (Lista substancji i metod zabronionych WADA) do Międzynarodowej Konwencji
o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie oraz jego zmian, dokonywanych w trybie przewidzianym w art.
34 tej konwencji. Rozwiązanie takie jest niezwykle istotne z punktu widzenia praktyki stosowania
prawa, a także w kontekście zasady „pewności prawa”. Wejście w życie ustawy, a co za tym idzie,
przyjęcie takiego rozwiązania, zniesie, wprowadzony przez ustawę o sporcie kwalifikowanym, obowiązek określania w drodze rozporządzenia wykazu środków farmakologicznych i metod uznanych
za dopingowe, których stosowanie jest zabronione.
Art. 50 projektu ustawy o sporcie określa ponadto w ust. 6 zasady realizacji odpowiedzialności
dyscyplinarnej za stosowanie dopingu w sporcie. Podmiotami zobowiązanymi do wykonywania
zadań w tym zakresie czyni projekt ustawy podmioty prowadzące działalność sportową, w tym
w szczególności polskie związki sportowe. Przepis ten pozwala zatem w praktyce na realizację odpowiedzialności dyscyplinarnej tak przez organizacje międzynarodowe, jak i przez polskie związki
sportowe, w zależności od tego, kto jest organizatorem współzawodnictwa sportowego lub kto
odpowiada za przeprowadzone badanie antydopingowe. Podstawą realizacji tak rozumianej odpowiedzialności dyscyplinarnej są regulaminy podmiotów wskazanych w art. 50 ust. 6. Przyjęta w ten
sposób reguła jest wyrazem poszanowania przez autora projektu autonomii organizacji sportowych.
Projekt ustawy o sporcie dużo miejsca poświęca też Komisji do Zwalczania Dopingu
w Sporcie, nie wprowadzając jednak wielu istotnych zmian w zakresie jej funkcjonowania, w stosunku do obowiązującej ustawy o sporcie kwalifikowanym. Różnice w stanie prawnym dotyczyć
będą jedynie ograniczenia liczby członków Komisji, modyfikacji przykładowego zakresu zadań,
a także uregulowania pozycji Komisji w systematyce sektora finansów publicznych. Dotąd przepisy
ustawy o sporcie kwalifikowanym mówiły jedynie o finansowaniu działalności Komisji ze środków budżetu państwa. Projekt ustawy o sporcie określa natomiast formę działania biura Komisji,
zapewniającego jej obsługę. Otrzymuje ono status jednostki budżetowej ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zmiana dotyczy także statutu Komisji. Na podstawie art. 51 ust. 6 ustawy o sporcie
kwalifikowanym organizację Komisji, tryb i sposób jej działania określa regulamin uchwalony przez
Komisję i zatwierdzony przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu. Projekt
ustawy o sporcie przewiduje, że regulamin ten będzie nadawany przez tegoż ministra w drodze
zarządzenia.
Projekt ustawy o sporcie zmienia również model finansowania badań antydopingowych oraz
wszelkich innych wydatków związanych z utrzymaniem akredytacji WADA przez laboratorium,
działające w ramach organizacyjnych Instytutu Sportu. W związku ze zmianą przez WADA wymogów akredytacyjnych19 oraz w celu wyeliminowania krytykowanego w niniejszym opracowaniu
modelu finansowania badań antydopingowych za pośrednictwem Komisji do Zwalczania Dopingu
w Sporcie, autor projektu ustawy zdecydował o zmianie kierunku przepływu środków na ten cel,
a także o zmianie ich charakteru. Na podstawie art. 52 projektu ustawy, minister właściwy do spraw
kultury fizycznej20 może udzielić dotacji celowej Instytutowi Sportu w Warszawie, w wysokości
określonej w ustawie budżetowej, na zadania związane z utrzymaniem akredytacji WADA oraz zakup sprzętu służącego do przeprowadzania badań antydopingowych. Jak czytamy w uzasadnieniu
projektu ustawy o sporcie, rozwiązanie takie ma dodatkowo pozwolić na realizację zobowiązań wynikających z Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie: „Zgodnie z konwencją, w celu realizacji jej postanowień, państwa-strony zobowiązały się do podjęcia odpowiednich
działań ustawodawczych, regulacyjnych oraz obejmujących wdrażanie odpowiednich polityk w tym
19 Nowy Międzynarodowy Standard dla Laboratoriów WADA, przyjęty przez Komitet Wykonawczy tej organizacji 20
września 2008 r., stanowi o podniesieniu minimalnego progu wykonywanych przez laboratorium badań, jako warunku
koniecznego podtrzymania akredytacji WADA. Próg ten wynosił poprzednio 1500 badań (analiz próbek biologicznych)
wykonanych w ciągu roku. Standard podniósł go do 3000 próbek rocznie. Zob. Piechota R. Międzynarodowe standardy
WADA 2009 – analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, Nr 2, s. 192.
20 Na podstawie art. 65 projektu ustawy o sporcie, w ustawie z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej
(Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 z późn. zm.) dział administracji „kultura fizyczna i sport” zmienia się na dział „kultura
fizyczna”.
zakresie. Ponadto, postanowienia konwencji przyjmują, że państwa-strony zapewnią fundusze
na wspieranie krajowego programu badań lub wesprą organizacje antydopingowe w finansowaniu
kontroli antydopingowej przez bezpośrednie subwencje lub dotacje. Rozwiązanie przyjęte w art.
52 projektu ustawy pozwoli skutecznie i efektywnie zrealizować nałożone na Polskę zobowiązania,
wynikające z konwencji.”21
Projekt ustawy o sporcie dokonuje też szeregu zmian w przepisach obowiązujących, w tym,
na podstawie art. 66, wprowadza odrębny rozdział do ustawy Kodeks karny, dedykując go przestępstwom przeciwko zasadom rywalizacji sportowej. Rozdział ten penalizuje też pewne zachowania, polegające na stosowaniu dopingu w sporcie. Dotyczy to odpowiednio podania małoletniemu
uczestniczącemu lub przygotowującemu się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym
substancji zabronionej lub zastosowania wobec niego metody zabronionej oraz podania substancji
zabronionej, lub stosowania metody zabronionej wobec osoby uczestniczącej lub przygotowującej
się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym bez jej wiedzy. Przestępstwa te, określone
w projektowanym art. 264f § 1 i 2 Kodeksu karnego, będą zagrożone grzywną, karą ograniczenia
wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy, „w projektowanym art. 264f § 1 Kodeksu karnego będą objęci szczególną ochroną małoletni
w związku z potrzebą silniejszej ochrony ich zdrowia (…). Dodatkowym argumentem przemawiającym za wprowadzeniem ochrony małoletnich przed stosowaniem wobec nich dopingu jest
obniżanie się wieku inicjacji w sporcie oraz potrzeba krzewienia wśród młodzieży uczestniczącej
we współzawodnictwie sportowym uczciwych i prawidłowych postaw, przeciwdziałania takim nieuczciwym zachowaniom, które mogą nie tylko wpłynąć na rezultat rywalizacji, ale również wywierać na jej uczestników demoralizujący wpływ” (s. 28). Wątpliwości budzić może jedynie zakwalifikowanie jako przestępstwa podania wszelkich substancji zabronionych lub zastosowania
wszelkich metod zabronionych w przypadku zachowań, określonych w projektowanym art. 264f §
1 i 2. Praktyka innych państw (np. Słowacji) wskazuje bowiem na celowość penalizacji zachowań,
polegających na podaniu jedynie najniebezpieczniejszych dla zdrowia klas substancji zabronionych
(np. steroidów anabolicznych, hormonów i pokrewnych substancji).
1.3. Inne ustawy
Komplementarny charakter w stosunku do przepisów projektowanej ustawy o sporcie, a także (a może przede wszystkim...) do standardów międzynarodowych, wysłowionych w Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, czy w nieposiadającym mocy obowiązującej w polskim porządku prawnym Kodeksie WADA, mają
przepisy niektórych ustaw, w tym przede wszystkim ustawy z dnia 6 września 2001 r.
Prawo farmaceutyczne, ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, a także ustawy
z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych22 oraz ustawy
z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi23.
21 Z uzasadnienia do projektu ustawy o sporcie, s. 25.
Przedmiot regulacji wymienionych aktów prawnych dotyczy substancji, spośród których pewne zakwalifikować można również jako substancje zabronione, w rozumieniu przepisów o zwalczaniu dopingu w sporcie. Ustawy te, określając warunki wykonywania nadzoru nad wytwarzaniem
tych substancji, ich przetwarzaniem, przerabianiem, obrotem nimi, czy ich posiadaniem, służą także realizacji zadań państwa w zakresie zwalczania dopingu w sporcie, a w szczególności tych, wymierzonych przeciwko udziałowi w obrocie substancjami zabronionymi, czy ich posiadaniu.
Przepisy wspomnianych ustaw, w związku z zakwalifikowaniem pewnych substancji, objętych zakresem ich regulacji, jako substancji zabronionych, służą także wzmocnieniu profilaktyki
antydopingowej, dzięki realizacji na ich podstawie działalności wychowawczej, edukacyjnej, czy
informacyjnej.
1.4. Umowy międzynarodowe
Konwencja Antydopingowa Rady Europy i Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu
Dopingu w Sporcie UNESCO zawierają reguły antydopingowe o charakterze ogólnym, które nie
dają się co do zasady bezpośrednio zastosować, a które dla takiego zastosowania wymagają przyjęcia określonych rozwiązań w aktach prawa krajowego. Obie konwencje tworzą szereg obowiązków
pozytywnych i negatywnych dla państw-stron, których realizacja wymaga przyjęcia takich właśnie rozwiązań. Nie zmienia to jednak faktu, że obie konwencje stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce, a tym samym zawarte w ich treści reguły antydopingowe stanowią
część polskiego porządku prawnego. Dlatego warto bliżej przyjrzeć się przedmiotowi regulacji obu
konwencji.
1.4.1. Konwencja Antydopingowa Rady Europy
Konwencja Antydopingowa Rady Europy, sporządzona 16 listopada 1989 roku
w Strasburgu, to pierwszy o takim znaczeniu instrument prawa międzynarodowego w dziedzinie zwalczania dopingu w sporcie. Konwencja ta, podpisana przez Polskę w dniu jej
sporządzenia, a ratyfikowana dnia 7 września 1990 r., w życie weszła 1 listopada 1990 r.
„Konwencja, stanowiąca rodzaj zobowiązania dla organów rządowych jej sygnatariuszy, jest instrumentem harmonizującym międzynarodową w tym zakresie kooperację. Nie jest więc dokumentem,
którego zadaniem jest rozwiązanie skomplikowanych problemów technicznych towarzyszących
walce z dopingiem - jej celem jest redukowanie i eliminacja zjawiska dopingu ze sportu poprzez jak
najdalej zintegrowane działania prawne i uporządkowaną na tym gruncie współpracę międzynarodową. Odnosi się to zarówno do ustanawiania przepisów i regulaminów walki z dopingiem, jak
i procesu finansowania i kontrolowania realizacji programów antydopingowych, a także zawierania
porozumień międzynarodowych o współpracy w zakresie kontroli zawodników i zespołów przebywających na terenie danego kraju oraz organizowania i subsydiowania laboratoriów”24.
24 Zaczerpnięto w 2005 r. ze strony internetowej: www.men.waw.pl (aktualnie nieaktywnej).
Konwencja zobowiązuje państwa-strony do podjęcia wspólnych działań na rzecz ograniczenia, a w przyszłości wyeliminowania zjawiska dopingu w sporcie. Realizacja tak określonego
celu odbywa się zarówno poprzez działania na płaszczyźnie koordynacji wewnątrzpaństwowej, jak
i współpracy międzynarodowej. Dlatego też, obok kontroli przedsięwzięć i akcji własnych organów
rządowych oraz instytucji (art. 3 Konwencji), państwa-strony zobowiązują się również do podjęcia
wzajemnej współpracy w zakresie działalności antydopingowej, a także do popierania podobnej
współpracy pomiędzy właściwymi organizacjami sportowymi (art. 8). W płaszczyźnie koordynacji wewnątrzpaństwowej wysiłki państw-stron powinny, zgodnie z postanowieniami Konwencji,
zmierzać przede wszystkim w kierunku ograniczenia na własnym obszarze dostępności substancji
zabronionych25.
Konwencja Antydopingowa zobowiązuje też państwa-strony do zorganizowania lub pomocy
w zorganizowaniu na ich terytorium laboratoriów antydopingowych, odpowiadających kryteriom
przyjętym przez właściwe międzynarodowe organizacje sportowe, jak również do udzielania pomocy, mającym siedzibę na ich terytorium organizacjom sportowym, w uzyskaniu dostępu do laboratoriów na terytorium innego państwa-strony (art. 5). Stosownie do postanowień Konwencji,
państwa-strony zobowiązane są również do opracowania i realizacji, w razie potrzeby we współpracy z zainteresowanymi organizacjami sportowymi i środkami masowego przekazu, programów
edukacyjnych i kampanii informacyjnych, podkreślających niebezpieczeństwo, jakie dla zdrowia
niesie doping i szkodę, jaką wyrządza sportowym wartościom etycznym (art. 6).
Istotne znaczenie dla interpretacji założeń Konwencji ma jej Protokół Dodatkowy, przyjęty
3 lipca 2002 r. przez Komitet Ministrów Rady Europy. Zawiera on postanowienia dostosowujące
treść Konwencji do nowej sytuacji międzynarodowej w dziedzinie walki z dopingiem w sporcie.
„Po pierwsze, Protokół zakłada wzajemne uznawanie przez jego strony kontroli dopingowych
(w celu zgodności z normami uznawanymi w skali międzynarodowej - organizacje antydopingowe
zobowiązuje się do posiadania certyfikatu ISO). Po drugie zaś, na mocy przepisów Dodatkowego
Protokołu, uznane zostają kompetencje Światowej Agencji Antydopingowej i innych organizacji
kontrolujących stosowanie dopingu, działających w jej imieniu i prowadzących kontrole sportowców poza zawodami”26.
1.4.2. Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie
Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie to akt prawny przygotowany w ramach UNESCO. Projekt końcowy Konwencji został zaprezentowany i przyjęty
25 Stąd też państwa-strony zobowiązane są do przyjmowania odpowiednich regulacji prawnych lub środków administracyjnych (włącznie z postanowieniami o kontroli obrotu, posiadania, przywozu, rozprowadzania i sprzedaży) w tym zakresie (art. 4 ust. 1 Konwencji). „Strony lub w razie potrzeby odpowiednie organizacje pozarządowe przyjmują jako kryterium
subsydiowania organizacji sportowych przestrzeganie przez nie przepisów antydopingowych” (art. 4 ust. 2 Konwencji),
a także „pomagają swym organizacjom sportowym w finansowaniu kontroli i analiz dopingowych, bezpośrednio poprzez
subsydia i dotacje lub poprzez uwzględnianie kosztów tych kontroli i analiz przy ustalaniu całościowych subsydiów lub dotacji przyznawanych tym organizacjom; podejmują kroki wstrzymujące dotowanie z funduszy publicznych treningu sportowców, którzy zostali zawieszeni w wyniku dokonania wykroczenia dopingowego w sporcie, na okres ich zawieszenia;
popierają i w razie potrzeby ułatwiają przeprowadzanie przez ich organizacje sportowe kontroli dopingowych wymaganych
przez kompetentne międzynarodowe organizacje sportowe podczas zawodów” (art. 4 ust. 3 lit a-c Konwencji).
26 Zaczerpnięto w 2005 r. ze strony internetowej: www.men.waw.pl (aktualnie nieaktywnej).
w dniu 19 października 2005 r., podczas Konferencji Generalnej UNESCO, w czasie trwania jej
33. sesji. Konwencja weszła w życie, zgodnie z jej art. 37 ust. 1, 1 lutego 2007 r., a więc pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie pełnego miesiąca od dnia złożenia trzydziestego
dokumentu ratyfikacyjnego (dokument taki w dniu 11 grudnia 2006 r. przekazał Luksemburg).
Polska Konwencję ratyfikowała w dniu 28 grudnia 2006 r., kiedy to Prezydent RP podpisał dokument ratyfikacyjny w tej sprawie. Dnia 17 stycznia 2007 r. Sekretariat UNESCO w Paryżu
potwierdził jego otrzymanie. Zgodnie z art. 37 konwencji, weszła ona w życie w stosunku
do Polski 1 marca 2007 r.
Konwencja miała stanowić panaceum na wszelkie problemy, zwłaszcza natury prawnej,
związane z funkcjonowaniem dotychczas obowiązujących przepisów antydopingowych. Miał
to być dokument, który wprowadzając bezpośrednio zharmonizowane i zunifikowane standardy Światowego Kodeksu Antydopingowego WADA, pozbawiony będzie wad tego ostatniego27.
Konwencja bowiem, jako umowa międzynarodowa, posiada w przeciwieństwie do Kodeksu walor
prawa powszechnie obowiązującego. Jednak idea, by Kodeks stanowił załącznik do Konwencji, będąc jej integralną częścią, czy nawet został wprost inkorporowany do treści Konwencji, nie została
zrealizowana28. Tym niemiej, Konwencja bezpośrednio i pośrednio wspiera założenia Kodeksu,
wyznaczając państwom zadania w obszarze jego obowiązywania.
Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie zobowiązuje państwa-strony do podjęcia określonych działań na szczeblu krajowym (część II Konwencji) oraz w zakresie
współpracy międzynarodowej (część III). Na polu działań krajowych państwa odpowiadają między
innymi za ograniczenie dostępności i stosowania w sporcie substancji i metod zabronionych oraz
usprawnienie kontroli dopingowych. W tym celu będą one podejmować starania w zakresie zwalczania nielegalnego handlu substancjami i metodami zabronionymi oraz kontroli ich produkcji,
importu, dystrybucji i sprzedaży. Państwa zobowiązują się także do podjęcia określonych kroków
w stosunku do personelu pomocniczego zawodników, w przypadku naruszenia przez nich reguł antydopingowych. Zobowiązania te polski ustawodawca realizuje w sposób opisany we wcześniejszej
części niniejszego opracowania (por. ustawa o sporcie kwalifikowanym, projekt ustawy o sporcie).
Konwencja w zakresie współpracy międzynarodowej nakłada na państwa obowiązek wspierania misji walki z dopingiem, realizowanej przez Światową Agencję Antydopingową (WADA).
Ponadto, ustanawia tzw. Fundusz dobrowolny, czyli Fundusz przeznaczony na wyeliminowanie
dopingu. Środki Funduszu obejmują między innymi wkłady wnoszone przez państwa-strony, darowizny lub zapisy dokonywane przez określone podmioty. Konwencja nie traci z pola widzenia
także istotnej kwestii zapobiegania praktykom dopingowym. Nakłada na państwa liczne obowiązki w zakresie edukacji i szkolenia (część IV), które mają służyć realizacji funkcji prewencyjnej.
Konwencja zawiera także odpowiednie zapisy dotyczące badań naukowych (część V).
27 Wach A. Światowa Konwencja Antydopingowa. Sport Wyczyn. 2007, Nr 1-3, s. 138-139.
28 Do Konwencji w formie załączników dołączono jedynie Listę substancji i metod zabronionych oraz wyciąg
z Międzynarodowego Standardu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych. Kodeks został do Konwencji dołączony jedynie
w formie dodatku, który na mocy postanowień samej Konwencji ma jedynie charakter informacyjny i nie stanowi jej integralnej części (art. 4 ust. 2), a przez to nie tworzy dla państw żadnych zobowiązań w sferze prawa międzynarodowego.
1.4.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe
Światowy Kodeks Antydopingowy został opracowany pod auspicjami Światowej Agencji
Antydopingowej (WADA), zastępując Kodeks Antydopingowy Ruchu Olimpijskiego, obowiązujący jeszcze formalnie do Igrzysk Olimpijskich w Atenach. Kodeks WADA został przyjęty przez
uprawniony organ statutowy organizacji dnia 5 marca 2003 r.29 Kodeks to tzw. „living document”,
co oznacza, że jest on poddawany okresowym rewizjom, w zależności od zmieniających się warunków prawno-faktycznych oraz od charakteru i tempa tych zmian. Ostatniej rewizji Kodeksu dokonano 17 listopada 2007 r., na mocy decyzji Rady Założycielskiej WADA. Zrewidowany Kodeks
wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. Kodeks, uzupełniony o standardy międzynarodowe30
oraz tzw. modele najlepszych praktyk31, stanowi zasadniczy element realizowanego przez WADA
Światowego Programu Zwalczania Dopingu w Sporcie. Celem tego przedsięwzięcia „jest – z jednej
strony – ochrona fundamentalnego prawa sportowca do uczestnictwa w uczciwym i wolnym od
dopingu współzawodnictwie oraz promowanie zdrowia, z drugiej zaś – zapewnienie harmonizacji, koordynacji i poprawa skuteczności działań, zmierzających do wykrywania, zniechęcania i zapobiegania dopingowi w sporcie międzynarodowym oraz krajowym”32. Skuteczność tego procesu
gwarantować ma wypracowany przez WADA mechanizm harmonizujący, oparty na dokumentach
różnego szczebla, wyznaczających wspólne cele programu i techniki ich realizacji. Należą do nich
Kodeks (poziom 1), a także wspomniane międzynarodowe standardy (poziom 2) oraz modele najlepszych praktyk (poziom 3).
Kodeks WADA jest dokumentem, który ze względu na swój status prawny, wzbudza wiele
kontrowersji. Jako że został opracowany i przyjęty w ramach Światowej Agencji Antydopingowej
to nie może on mieć dla państw, w tym również dla Polski, charakteru wiążącego. „Agencja jest
bowiem fundacją – podmiotem powstałym w oparciu o przepisy prywatnego prawa szwajcar29 Sygnatariuszami Światowego Kodeksu Antydopingowego są Światowa Agencja Antydopingowa, Międzynarodowy
Komitet Olimpijski, międzynarodowe federacje sportowe, Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski, narodowe komitety
olimpijskie, narodowe komitety paraolimpijskie, a także organizatorzy najważniejszych imprez sportowych oraz narodowe
organizacje antydopingowe.
30 Międzynarodowe standardy WADA dotyczą różnych obszarów technicznych i operacyjnych Światowego Programu
Zwalczania Dopingu i są opracowywane w porozumieniu z ruchem sportowym i władzami publicznymi. Celem standardów pozostaje harmonizacja działań prowadzonych przez podmioty krajowe, odpowiedzialne za te właśnie techniczne
i operacyjne obszary programu. Standardy międzynarodowe traktować należy jako integralną część Kodeksu, jako że są
one niezbędne dla procesu jego właściwego wdrożenia. Zostały one ujęte w ramach odrębnych dokumentów, ze względu
na swój techniczny charakter. Ma to sprzyjać uelastycznieniu trybu ich zmiany, jako że jest on niezależny od rewizji
samego Kodeksu. Decyzję o zmianie treści standardów międzynarodowych podejmuje Komitet Wykonawczy WADA,
nie zaś Rada Założycielska tej organizacji, jak to ma miejsce w przypadku Kodeksu. Aktualnie obowiązuje pięć standardów międzynarodowych WADA. Cztery z nich pozostawały w mocy także przed 1 stycznia 2009 r., w tym Lista substancji i metod zabronionych, a także Międzynarodowy Standard Badań, Międzynarodowy Standard dla Laboratoriów oraz
Międzynarodowy Standard Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych. Z dniem 1 stycznia 2009 r. mocy obowiązującej nabrał
też zupełnie nowy standard, tj. Międzynarodowy Standard Ochrony Prywatności i Danych Osobowych. Zob. szerzej: Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 – analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, 2: 185-197.
31 Modele najlepszej praktyki konstruowane w oparciu o postanowienia Kodeksu zostały opracowane jako najnowsze
rozwiązania w różnych dziedzinach zwalczania dopingu. Modele zostały również zarekomendowane przez WADA i są
obecnie udostępniane Sygnatariuszom na żądanie, ale nie mają charakteru obowiązującego. Modele udostępniane są
w postaci dokumentacji antydopingowej, zawierającej m.in. reguły i przepisy antydopingowe, dostosowane do potrzeb
każdej z ważniejszych grup Sygnatariuszy (np. międzynarodowych federacji sportów drużynowych). Oprócz modeli dokumentacji antydopingowej Agencja udziela także Sygnatariuszom pewnej pomocy szkoleniowej. (Zaczerpnięto w 2005 r. ze
strony internetowej: http://www.menis.gov.pl).
32 Wach A. Światowy Kodeks Antydopingowy – aspekty prawne. Sport Wyczyn. 2003, 7-8: 37-43.
skiego. O ile zatem możliwość wpływania Agencji na organizacje i związki sportowe nie stwarza
wielu problemów, to kłopotliwe bywają relacje między Agencją a rządami państw”33. Istnieje uzasadniona obawa co do charakteru tych relacji i co do możliwości wpływania Światowej Agencji
Antydopingowej na przyjmowane przez państwa rozwiązania prawne w zakresie zwalczania dopingu w sporcie. Podobne wątpliwości towarzyszą też możliwości włączenia norm tworzonych przez
WADA do krajowego porządku prawnego. Dotyczy to zarówno Kodeksu, jak i międzynarodowych
standardów.
Obowiązywanie Kodeksu po wejściu w życie Międzynarodowej Konwencji
o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie.
Stosunek państw do Kodeksu próbuje się czasem wyjaśniać, nazywając je jego Sygnatariuszami. Nie jest to jednak prawdą. Państwa, choć podpisały
tzw. Deklarację Kopenhaską, która przewidywała powstanie Światowej Agencji Antydopingowej
na zasadach partnerstwa między państwami i organizacjami sportowymi, to jednak nigdy
nie stały się stronami Kodeksu. Jak już wspomniano, na niczym spełzła też inna próba formalnego związania państw postanowieniami Kodeksu, polegająca na włączeniu go do treści
Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie. Mimo fiaska tej ostatniej inicjatywy, zaryzykować można tezę, iż Konwencja wprowadziła jednak jakościową zmianę w za33 Dauerman T. Doping w ujęciu międzynarodowym.
http://www.dauerman-law.com.pl/?name=publikacje_d_f&id=303&lang=pl.
kresie obowiązywania Kodeksu w krajowych porządkach prawnych. Co prawda dokument ten
nadal pozostaje niewiążący, a przez to nie stanowi dla państw, w tym Polski, źródła prawa powszechnie obowiązującego, to jednak Konwencja w celu skoordynowania walki z dopingiem
w sporcie na szczeblu krajowym i międzynarodowym zobowiązuje państwa-strony do przestrzegania zasad Kodeksu jako podstawy działań przewidzianych w artykule 5 Konwencji,
tj. działań służących realizacji celów Konwencji.
W różny sposób przedstawia się z kolei status standardów międzynarodowych. Dwa z nich,
tj. Lista substancji i metod zabronionych oraz wyciąg z Międzynarodowego Standardu Wyłączeń
dla Celów Terapeutycznych, są załącznikami do Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu
Dopingu w Sporcie i jako takie stanowią jej integralną część, mając tożsamy z Konwencją charakter prawny (tzn. stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego). Pozostałe standardy mają,
podobnie jak Kodeks, jedynie charakter informacyjny. Jednak, tak jak to jest w przypadku Kodeksu,
którego zresztą standardy te stanowią integralną część, uznać je można za pośrednio stosowane
przez państwa, w związku z prowadzeniem działań służących realizacji celów Międzynarodowej
Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie.
Analizując szczegółowo Kodeks nadmienić należy, że zawiera on wiele ciekawych rozwiązań prawnych, dotyczących przede wszystkim sposobu zdefiniowania dopingu, a także charakteru odpowiedzialności w przypadku przewinień dopingowych, czy kwestii wykonania orzeczonej kary. Kodeks konstruuje definicję dopingu w sporcie w oparciu o katalog
czynów, stanowiących przewinienia dopingowe (człon abstrakcyjny definicji). Wystąpienie jednego
lub
więcej
naruszeń
reguł
antydopingowych,
określonych
postanowieniami
Kodeksu (art. 2.1. – 2.8.), jest w tym przypadku konieczne. Kodeks wprowadza także spójny system
sankcji dyscyplinarnych, których dolegliwość uzależnia od rodzaju przewinienia.
1 stycznia 2009 r. wszedł w życie zrewidowany Światowy Kodeks Antydopingowy, przyjęty 17 listopada 2007 r. przez Radę Założycielską WADA, w czasie trwania Trzeciej Światowej
Konferencji tej organizacji w Madrycie. Przewiduje on kilka zasadniczych zmian w dotychczas
obowiązującej regulacji. Najważniejsze z nich dotyczą obowiązkowego zawieszenia zawodnika
w przypadku pozytywnego wyniku próbki A, skrócenia czasu oczekiwania między tym wynikiem
a analizą próbki B, a także zmiany statusu zawodnika odsuniętego od udziału w zawodach w rezultacie naruszenia reguł antydopingowych (zakaz treningów w klubie i uczestnictwa we wszelkich
oficjalnych zajęciach sportowych) oraz, co najważniejsze, wprowadzenia nowego elastycznego systemu sankcji, umożliwiającego uwzględnienie indywidualnych okoliczności sprawy. Nie powiodła
się natomiast próba umieszczenia w nowym Kodeksie zapisu o uzależnieniu organizacji najważniejszych imprez sportowych od ratyfikacji Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu
w Sporcie.
1.5. Podsumowanie
Reguły antydopingowe w polskim porządku prawnym występują w sposób rozproszony. Brak
jest jednego aktu prawnego regulującego w sposób kompleksowy zagadnienia zapobiegania i zwalczania dopingu w sporcie. Istniejące w rodzimym porządku prawnym reguły antydopingowe za-
warto zarówno w aktach prawa powszechnie obowiązującego, w tym w szczególności w ustawach
i wydanych na ich podstawie rozporządzeniach oraz w ratyfikowanych umowach międzynarodowych, jak i w aktach pozbawionych waloru powszechnego obowiązywania, niewiążących, których
jednak znaczenie w praktyce zwalczania dopingu w sporcie jest nie do przecenienia.
Pluralizm i złożony charakter obecnych w polskim prawie reguł antydopingowych negatywnie
wpływa na ich przejrzystość, i to zarówno w ocenie organów je stosujących, jak i osób bezpośrednio poddanych ich reżimowi, czyli zawodników oraz osób z ich otoczenia. Jednak pomimo tak
złożonego charakteru omawianych reguł, można zaryzykować twierdzenie, że tworzą one dość
spójny wewnętrznie system, w ramach którego mają często uzupełniający względem siebie charakter, a z rzadka jedynie dochodzi między nimi do kolizji, choć sytuacji takich nie da się oczywiście
uniknąć34.
Reguły antydopingowe w prawie polskim tworzą unikalny konglomerat norm, nie tylko
o zróżnicowanym pochodzeniu (normy wywodzące się z prawa międzynarodowego publicznego,
a także bezpośrednio z prawa krajowego), randze (normy ustawowe oraz normy pomieszczone
w aktach wykonawczych), ale i o niejednorodnym charakterze (normy karne, administracyjne, dyscyplinarne). Różnorodność tych reguł, spowodowana działalnością legislacyjną, prowadzoną na zasadzie „pospolitego ruszenia”, przez wielu prawodawców (ustawodawcy krajowi, międzyrządowe
organizacje międzynarodowe, pozarządowe organizacje sportowe), stanowi o ich specyfice. Fakt ten
nie przesądza jednak ani o ich skuteczności tych reguł, ani też o jej zdecydowanym braku.
34 Por. Piechota R. Pluralizm reguł antydopingowych. W: Pluralizm prawny, TNOiK, Toruń 2009 (w druku).
Rozdział
2
Komisja do Zwalczania Dopingu
w Sporcie
Michał Rynkowski, Dariusz Błachnio
Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie
T
worząc system antydopingowy w Polsce, w roku 1988 powołano Komisję Antydopingową,
działającą w latach 1991-93 pod nazwą Rada do Zwalczania Dopingu w Sporcie, którą ostatecznie – w 1993 roku – przekształcono w Komisję do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Obecna
Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie, której przewodniczy prof. dr hab. Jerzy Smorawiński,
jest jednostką organizacyjną powołaną na mocy art. 51 ustawy o sporcie kwalifikowanym1. W skład
Komisji wchodzi od 10 do 15 członków (aktualnie – 12) wybieranych przez ministra właściwego do
spraw kultury fizycznej i sportu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Okres
kadencji członków Komisji wynosi 4 lata.
Elementarnym zadaniem Komisji jest prowadzenie krajowej polityki antydopingowej poprzez realizację programu badań antydopingowych, edukację i profilaktykę, upowszechnianie listy
substancji i metod uznanych za dopingujące oraz opracowywanie rozwiązań prawnych i programów walki z dopingiem w sporcie. Jednostką nadzorująca i finansującą działalność Komisji jest
Ministerstwo Sportu i Turystyki.
2.1. Struktura organizacyjna
Jednostkami organizacyjnym Komisji są: Plenum Komisji, Prezydium Komisji, Biuro Komisji,
Zespół Planowania Badań i Oceny Wyników Próbek Biologicznych oraz Komitet Wyłączeń dla
Celów Terapeutycznych. Zaprezentowany schemat organizacyjny Komisji czeka obecnie na formalne zatwierdzenie przez Ministra Sportu i Turystyki.
1 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (Dz.U. Nr 155, poz. 1298, z późn. zm.).
26 | Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie
Prezydium
I Vice Przewodniczący
Przewodniczący
II Vice Przewodniczący
Komitet TUE
Dyrektor Biura Komisji
Zespół Planowania Badań
i Oceny Wyników Próbek Biologicznych
Biuro Komisji
Główny Księgowy
Sekretariat Komisji
Kierownik Wydziału Zarządzania Badaniami
Wydział Zarządzania Badaniami
Przewodniczący Zespołów Kontrolujących
Zespoły Kontrolujące
Schemat organizacyjny Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie
Plenum Komisji
Plenum Komisji wyznacza kierunki działania oraz określa kierunki polskiej polityki antydopingowej w ramach ustawy o sporcie kwalifikowanym. Jest to ciało, w którego skład wchodzą
członkowie Komisji, wywodzący się ze świata medycyny, kultury fizycznej, sportu, i prawa. Pracami
Plenum Komisji kieruje Przewodniczący Komisji, wybierany bezwzględną większością głosów,
przy obecności co najmniej połowy liczby członków. Plenum Komisji zbiera się co najmniej 4 razy
do roku.
Prezydium Komisji
Prezydium Komisji obraduje między posiedzeniami Plenum Komisji, wykonując zadania
Plenum, z wyłączeniem opracowań przepisów prawnych oraz planu finansowego Komisji. W skład
Prezydium wchodzą członkowie wybierani przez Plenum Komisji.
Biuro Komisji
W skład Biura Komisji wchodzą Sekretariat, Wydział Zarządzania Badaniami oraz stanowisko Głównego Księgowego. Biuro Komisji pełni rolę wykonawczą i administracyjną w zakresie przewidzianym regulaminem i ustawą o sporcie kwalifikowanym. Pracami Biura kieruje
Dyrektor Biura Komisji. Kluczową komórką organizacyjną Biura jest Wydział Zarządzania
Badaniami, którego podstawowym zadaniem jest przeprowadzanie badań antydopingowych
od procesu pozyskiwania informacji o miejscach pobytu zawodników, poprzez wysyłanie zespołów
kontrolujących, zbieranie i archiwizowanie wyników badań, na analizie kończąc.
Zespół Planowania Badań i Oceny Wyników Próbek Biologicznych
Podstawowymi zadaniami Zespołu jest zatwierdzanie krótkookresowych planów badań, analiza prawidłowości wypełnionej dokumentacji kontroli antydopingowej oraz dokonywanie oceny
Michał Rynkowski, Dariusz Błachnio | 27
wyników badań. Zespół Planowania Badań i Oceny Wyników Próbek Biologicznych zbiera się co
najmniej raz na dwa tygodnie. W jego skład wchodzi od 3 do 5 osób.
Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych
Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych jest to zespół odpowiedzialny za rozpatrywanie wniosków o uzyskanie wyłączenia dla celów terapeutycznych oraz zgłoszeń użycia substancji. W skład Komitetu wchodzą wysoko wykwalifikowani specjaliści z dziedziny medycyny
i farmakologii.
2.2. Kontrola antydopingowa
Kontrole antydopingowe podczas imprez sportowych lub obecne w systemie obozowego
szkolenia sportowego, stały się powszechnością dla zawodników, trenerów, organizatorów i pozostałych osób uczestniczących w życiu sportowym. Ich przeprowadzanie nie budzi żadnej sensacji
i traktowane jest jako naturalne uzupełnienie obowiązków każdego sportowca. Mimo to wiedza
zawodników i towarzyszących im osób w zakresie problematyki antydopingowej jest wciąż niewystarczająca. Do takiego stwierdzenia przekonuje codzienna praktyka realizowanych kontroli i osobisty kontakt pracowników Komisji z zawodnikami. Także stan wiedzy na temat antydopingowego
postępowania kontrolnego u innych współodpowiedzialnych za kontrolę antydopingową osób, nie
zawsze jest satysfakcjonujący. Mowa o trenerach, lekarzach i organizatorach imprez sportowych.
Nie można dopuścić do sytuacji, w której dezinformacja w tym obszarze doprowadzi do popełniania błędów i nieświadomego łamania przepisów antydopingowych. Należy podkreślić fakt, że
w kontekście przepisów Światowego Kodeksu Antydopingowego, to zawodnik jest odpowiedzialny za to, co zostanie wykryte w jego próbce, a nieświadomość i niewiedza nie zwalniają go od tej
odpowiedzialności.
Stąd też niniejsze opracowanie należy traktować jako uzupełnienie podstawowej wiedzy
o przebiegu kontroli antydopingowej. Intencją autorów jest również to, aby jednoznacznie rozwiać
pojawiające się czasem wątpliwości dotyczące możliwości tendencyjnych i manipulowanych działań
pojawiających się na wielu etapach postępowania kontrolnego. Przedstawione informacje powinny
utwierdzić środowisko sportowe w przekonaniu, że działające w Polsce Komisja do Zwalczania
Dopingu w Sporcie oraz akredytowane przez Światową Agencję Antydopingową laboratorium
antydopingowe przy Instytucie Sportu (Zakład Badań Antydopingowych) funkcjonują według
międzynarodowych standardów i dają pełną gwarancję bezstronności badań antydopingowych oraz
bezpieczeństwa i ochrony wszystkich danych z nią związanych. Ponadto wprowadzony i utrzymywany w Komisji System Zarządzania Jakością ISO definiuje zawodnika, w świetle obowiązujących
przepisów, jako najbardziej szanowaną i chronioną osobę.
Wychodząc z założenia, że przydatna wiedza dotycząca kontroli antydopingowej została
w sposób szczegółowy zawarta we właściwych zapisach Światowego Kodeksu Antydopingowego
należałoby wszystkich zainteresowanych odesłać do jego lektury. Przyznać jednak trzeba, że jest to
dokument bardzo obszerny, stąd też poniżej zwrócono uwagę na najważniejsze z punktu widzenia
zawodnika i innych zainteresowanych osób momenty antydopingowego postępowania kontrolne-
go. Zamiarem autorów jest przedstawienie krótkiego zbioru absolutnie niezbędnych i praktycznych
wskazówek związanych z kontrolą antydopingową, które pozwolą na jej bezpieczne i poprawne
przeprowadzenie. Ponadto, przy opisie każdego etapu podano najczęściej pojawiające się, głównie
na skutek braku wiedzy i niezrozumienia procedur, stereotypy na temat działań związanych ze
zwalczaniem dopingu we współczesnym sporcie wyczynowym. Aby uniknąć tego rodzaju sytuacji, należy podkreślić w tym miejscu absolutną konieczność niewymuszonego kontaktu pomiędzy
Komisją Antydopingową a osobami zainteresowanymi we wszystkich teoretycznych i praktycznych
aspektach związanych z problematyką antydopingową. Celem pracowników Komisji jest wprowadzenie wysokich standardów we wspólnych kontaktach, a szczególnie w zakresie edukacji, informacji oraz profilaktyki antydopingowej.
2.2.1. Planowanie badań antydopingowych
Każda Narodowa Agencja Antydopingowa, w tym również Komisja do Zwalczania Dopingu
w Sporcie, dysponuje opracowanym przez siebie rocznym planem badań i posiada w swoich strukturach komórkę analiz i planowania, która realizuje ten plan (oczywiście z niezbędnymi modyfikacjami). W Polsce każda kontrola antydopingowa wynikająca ze wspomnianego planu jest ostatecznie zlecana do wykonania przez wąską, zapewniającą poufność informacji, grupę osób tzw.
Zespół Planowania Badań i Oceny Wyników Próbek Biologicznych. Kluczowymi informacjami
dla opracowania rocznego planu są te, które dotyczą:
• ogólnej ilości możliwych do wykonania testów antydopingowych (zależnych od dostępnego
budżetu),
• ilości testów moczu i testów krwi,
• ilości testów wykonywanych na i poza zawodami,
• podziału badań ze względu na dyscypliny olimpijskie i nieolimpijskie,
• rankingu dyscyplin o dużej skali ryzyka dopingowego,
• statystyki badań i możliwości wprowadzania bieżącej korekty.
Wokół samego planowania i powyższych punktów są formułowane niekiedy błędne i nieprawdziwe opinie sugerujące, że:
• agencja antydopingowa działa bez przyjętego planu,
• wykonywanie testów ze względu na udział poszczególnych dyscyplin sportu jest przypadkowe,
• wykonywanie testów ze względu na udział poszczególnych dyscyplin sportu jest tendencyjne i nie uwzględnia rzeczywistych zagrożeń.
2.2.2. Wybór zawodnika do kontroli antydopingowej
Ten etap kontroli uwzględnia najczęściej następujące kryteria:
•
•
•
•
•
poziom sportowy zawodnika,
progresję wyników i osiągnięć sportowych zawodnika,
okresy treningowe i kalendarz startów,
rodzaj uprawianej dyscypliny sportu,
retrospektywną analizę badań.
Tak jak w przypadku planowania badań, tak i przy wyborze zawodnika do kontroli, często
można usłyszeć nieprawdziwe zastrzeżenia związane z:
• przypadkowym typowaniu zawodnika do kontroli,
• typowaniu ze względu na znane nazwisko,
• typowaniu przy uwzględnieniu osób trzecich (konkurenci, trenerzy).
2.2.3. Powiadamianie zawodnika o kontroli antydopingowej
Podstawowe reguły obowiązujące na tym etapie są następujące:
• zawodnik o kontroli antydopingowej powinien być powiadomiony jako pierwszy przez
uprawnionego członka zespołu kontrolującego lub współpracującego wolontariusza,
• zawodnik od momentu pisemnego powiadomienia ma określony czas (najczęściej jest to 30
lub 60 minut) aby pojawić się w Stacji Kontroli Dopingu,
• zawodnik od chwili powiadomienia aż do momentu przybycia do Stacji Kontroli Dopingu
znajduje się pod „dyskretnym” nadzorem osoby do tego uprawnionej,
• zawodnik po zawiadomieniu nie może korzystać z toalety.
Na tym etapie dochodzi niekiedy do naruszenia przepisów, które najczęściej leżą po stronie organizatora imprezy sportowej, a w szczególności dotyczą braku zabezpieczenia możliwości
eskorty i doprowadzenia zawodnika do Stacji Kontroli Dopingu.
2.2.4. Pobieranie próbek
Sesja pobierania próbek (moczu lub krwi) odbywa się w Stacji Kontroli Dopingu, czyli miejscu, które zgodnie z przepisami powinno by odizolowane, aby zapewnić podstawowe poszanowanie intymności. Miejsce takie powinno być starannie przygotowane przez organizatora zawodów.
W przypadku kontroli wykonywanych w trybie „poza zawodami” (zgrupowanie sportowe, testy
na obiektach klubowych lub w domu), o wyborze miejsca przeznaczonego do przeprowadzenia
kontroli antydopingowej decyduje Przewodniczący Zespołu Kontrolującego, który odpowiada za
całość przeprowadzonej kontroli oraz wszelkie decyzje podejmowane w trakcie jej przebiegu.
W szczególności decyduje on o:
•
•
•
•
wyborze miejsca kontroli,
sposobie powiadamiania zawodników wyznaczonych do kontroli antydopingowej,
czasie jakim dysponuje zawodnik aby pojawić się w stacji kontroli dopingu,
możliwości udzielenia pozwolenia na uczestnictwo zawodnika wyznaczonego do kontroli
antydopingowej w konferencji prasowej lub ceremonii dekoracji.
Zawodnik po przybyciu do Stacji Kontroli Dopingu w wyznaczonym na zawiadomieniu czasie powinien:
• okazać dokument tożsamości z aktualnym identyfikującym go zdjęciem, a w szczególnych
przypadkach powinien przedstawić dokument uzupełniający,
• jeśli to możliwe, szczególnie w przypadku zawodników niepełnoletnich, przybyć z osobą
towarzyszącą (trener, lekarz, opiekun); osoba towarzysząca podpisuje wraz z zawodnikiem
protokół kontroli dopingu tylko w przypadku, kiedy uczestniczy od początku do końca
w całej procedurze kontrolnej,
• wybrać zestaw certyfikowanych przez WADA i MKOl naczyń do zbiórki moczu oraz
sprawdzić ich stan pod kątem ewentualnej usterki, wady czy stopnia czystości,
• umiarkowanie nawadniać organizm w przypadku niemożności oddania próbki moczu,
• oddać wymaganą przepisami ilość moczu pod nadzorem członka zespołu kontrolującego,
• wszystkie czynności wykonywać samodzielnie,
• przekazać informacje dotyczące przyznania wyłączeń terapeutycznych i przyjmowanych
przez ostatnie 7 dni preparatów leczniczych,
• na protokole kontroli dopingu sprawdzić dokładnie poprawność zapisanych danych, ze
szczególnym uwzględnieniem unikalnego kodu badania,
• zwrócić się do przedstawicieli zespołu kontrolującego o stosowne wyjaśnienia w przypadku
jakichkolwiek wątpliwości pojawiających się na każdym etapie postępowania kontrolnego,
• zwrócić się do przedstawicieli zespołu kontrolnego lub organizatora imprezy sportowej
o udostępnienie tłumacza w przypadku trudności językowych.
Wymienione powyżej kluczowe punkty sesji pobierania, w niesłusznej opinii niektórych osób,
mogą posłużyć za przedmiot manipulacji. Najczęściej zgłaszane wątpliwości dotyczą:
• niedostatecznej obserwacji przy pobieraniu próbek,
• złego zabezpieczenia pobranych próbek z możliwością ingerowania w ich skład,
• bezstronności kontrolerów w stosunku do badanych zawodników (ewentualność działań
korupcyjnych).
2.2.5. Bezpieczeństwo i działania po wykonaniu kontroli
Po przeprowadzeniu kontroli antydopingowej przedstawiciele zespołu kontrolującego mają
obowiązek prawidłowo zabezpieczyć pobrane próbki oraz sporządzoną dokumentację, a także
przygotować transport próbek do laboratorium i dokumentów do siedziby agencji antydopingowej. Transport próbek do laboratorium antydopingowego odbywa się natychmiast po zakończeniu
kontroli (przez przedstawiciela zespołu kontrolującego lub zakontraktowanego przewoźnika firmy
kurierskiej), a ich odbiór jest potwierdzany przez podpis uprawnionego pracownika. Dostarczana
do laboratorium dokumentacja pozbawiona jest danych personalnych zawodników, a ich analiza
odbywa się według akredytowanych procedur analitycznych, zgodnych z wymaganiami Światowej
Agencji Antydopingowej.
Najczęściej spotykane zastrzeżenia dotyczące tego etapu kontroli dotyczą:
• obawy o brak należytego bezpieczeństwa przy transporcie próbek,
• obawy przed przekazaniem danych zawodnika pracownikom laboratorium,
• obawy o możliwość popełnienia błędu przez pracowników laboratorium.
2.3. Współpraca z polskimi związkami sportowymi i innymi podmiotami
Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie współpracuje z polskimi związkami sportowymi
i innymi podmiotami na trzech płaszczyznach. Pierwsza jest związana z organizacją przeprowadzania kontroli antydopingowych, druga – z realizacją programu edukacyjno-informacyjnego, trzecia – z wymianą informacji, m.in. o miejscach pobytu zawodników.
2.3.1. Współpraca w zakresie organizacji przeprowadzania kontroli
antydopingowych
Przy organizacji ważnych zawodów sportowych (np. rangi międzynarodowej) organizator powinien mieć na uwadze, że koniecznie będzie przeprowadzenie badań antydopingowych.
Zazwyczaj organizatorem jest polski związek sportowy działający na zlecenie międzynarodowej federacji. W takim przypadku ilość badań, sposób typowania zawodników oraz inne szczegółowe informacje dotyczące kontroli, określa nadrzędna w stosunku do związku, międzynarodowa federacja
sportowa. Ze względu na fakt, że w związkach zazwyczaj brak jest przeszkolonego personelu, zdolnego do przeprowadzenia kontroli antydopingowej, z reguły konieczna jest współpraca z Komisją
do Zwalczania Dopingu w Sporcie. W terminologii używanej przez Komisję tego rodzaju kontrole
traktowane są jako kontrole „zewnętrzne”, czyli takie, które są nadprogramowe w stosunku do
narodowego planu kontroli. Poniżej przedstawiono etapy postępowania przy organizacji kontroli
„zewnętrznej”.
a) Zgłoszenie
Pierwszym krokiem do rozpoczęcia współpracy jest równoległe zgłoszenie się do Komisji
oraz do Zakładu Badań Antydopingowych Instytutu Sportu w Warszawie. Do Komisji powinna
być skierowana prośba o nawiązanie współpracy w zakresie przeprowadzenia kontroli antydopingowej. Na tym etapie ważne jest, aby organizator zawodów sportowych określił liczbę próbek, ich
rodzaj oraz program zawodów. W piśmie do Zakładu Badań Antydopingowych (akredytowanego
laboratorium antydopingowego) należy wykazać ilość i rodzaj badań oraz czas, w jakim powinny
być przeprowadzone analizy. Na tym etapie konieczne jest także ustalenie z laboratorium kosztów
przeprowadzenia analiz danego typu. Zgłoszenia powinny być skierowane w terminie co najmniej
na 14 dni przed odbyciem się zawodów.
b) Organizacja kontroli
Jeśli Komisja dysponuje wystarczającą ilością informacji o planowanej kontroli antydopingowej, może rozpocząć wybieranie składu zespołu kontrolującego. Kryteriami uwzględnianymi
na tym etapie są: doświadczenie w przeprowadzaniu kontroli na zawodach rangi międzynarodowej,
znajomość języka obcego oraz dyspozycyjność. Ilość kontrolerów uzależniona jest głównie od ilości
planowanych badań.
Obowiązkiem organizatora imprezy jest zapewnienie odpowiednich warunków do przeprowadzenia kontroli antydopingowej. Konieczne jest przygotowanie miejsca, które można będzie zaadoptować na stacje kontroli antydopingowej. Tego rodzaju miejsce powinno zostać zorganizowane
w oparciu o regulacje określone w Międzynarodowym Standardzie Badań. Stacja kontroli antydopingowej powinna składać się z: poczekalni, stanowiącej oddzielne pomieszczenie zapewniające
intymność zawodnikom podczas okresu oczekiwania na oddanie próbki moczu lub krwi, pomieszczenia biura kontroli, w którym odbywają się weryfikacja tożsamości zawodnika i wypełnianie
formularzy kontroli oraz z toalety zapewniającej możliwość swobodnej obserwacji przez członka
zespołu kontrolującego drogi oddawania moczu do pojemnika. W przypadku przeprowadzania
badań krwi wystarczy zorganizowanie dwóch pomieszczeń: poczekalni oraz pokoju zabiegowego,
w którym równocześnie może znajdować się biuro stacji kontroli antydopingowej.
Kolejnym obowiązkiem organizatora jest zapewnienie obecności osób doprowadzających
zawodników do stacji kontroli antydopingowej (chaperones). Udział osób doprowadzających jest
istotnym elementem prawidłowo przeprowadzonego badania antydopingowego. W niektórych sytuacjach kontrolerzy nie są w stanie obserwować każdego zawodnika z osobna, zwłaszcza w chwilach gdy zawodnik po otrzymaniu zawiadomienia o obowiązku poddania się kontroli musi z jakiś
względów oddalić się od miejsca zawodów (np. po licencje zawodnika lub dowód tożsamości).
W takich przypadkach osobą towarzyszącą zawodnikowi jest osoba doprowadzająca, która obserwuje czy zawodnik nie próbuje lub wprost nie manipuluje od momentu zawiadomienia o kontroli
do chwili stawienia się do kontroli.
c) Sposób finansowania
Ze względu na to, że kontrole na zawodach rangi międzynarodowej nie są uwzględnione
w narodowym programie badań, podmiotem finansującym jest organizator. Na ostateczną cenę
przeprowadzenia kontroli składają się: wynagrodzenie kontrolerów antydopingowych oraz koszty
ewentualnego ich zakwaterowania, jak również koszty analiz laboratoryjnych i transportu próbek.
d) Podpisanie umów z poszczególnymi członkami zespołu kontrolującego
Ponieważ Komisja jest jednostką budżetową nie może prowadzić działalności gospodarczej.
Tym samym nie ma prawnych możliwości przyjmowania jakichkolwiek środków finansowych od
podmiotów zewnętrznych. Z tego względu Komisja jest jedynie „pośrednikiem” pomiędzy organizatorem zawodów a zespołem kontrolującym, mającym przeprowadzić kontrolę antydopingową.
Umowy (umowy zlecenia) zawierane są bezpośrednio pomiędzy organizatorem a poszczególnymi
kontrolerami antydopingowymi, w oparciu o warunki przedstawione przez Komisję. Podpisanie
umów powinno nastąpić najpóźniej jeden dzień przed rozpoczęciem kontroli antydopingowej, aby
kontrolerzy mogli działać na podstawie zlecenia a nie w oderwaniu od niego.
e) Przeprowadzenie kontroli
Każda kontrola realizowana za pośrednictwem Komisji jest przeprowadzona zgodnie
z Międzynarodowym Standardem Badań Światowej Agencji Antydopingowej (WADA). Ponadto,
ze względów bezpieczeństwa oraz konieczności zapewnienia przejrzystej polityki zarządzania badaniami, kontrola przeprowadzana jest w oparciu o normę ISO 2008:9001, której przestrzeganie
umożliwia przeanalizowanie każdego etapu kontroli, począwszy od planowania, aż do oceny wyników badań laboratoryjnych. Warto także wspomnieć, że kontrolerzy Komisji są przeszkoleni
w zakresie ochrony danych osobowych, aby dać zawodnikom gwarancje, że dane personalne, które
udostępnili, są właściwie przechowywane, przetwarzane i archiwizowane, bez możliwości pozyskania ich przez osoby trzecie.
f ) Rozliczenie kontroli
Zapłata wynagrodzenia dla członków zespołu kontrolującego może odbyć się bezpośrednio
przed lub po kontroli w formie gotówki lub za pomocą przelewu bankowego.
2.3.2. Współpraca w zakresie działalności edukacyjnej i informacyjnej
W każdej dobrze zorganizowanej i prawidłowo działającej Narodowej Agencji Antydopingowej
funkcjonuje dział zajmujący się szeroko pojętą edukacją, informacją oraz profilaktyką w zakresie
zwalczania dopingu w sporcie. Ponad wszelką wątpliwość tego rodzaju aktywność jest niezbędna
i przyczynia się do wzrostu świadomości w obszarze zagadnień związanych z konsekwencjami stosowania dopingu, a w perspektywie przyczynia się do jego eliminacji. Działalność taka powinna być
kierowana do wszystkich osób związanych ze sportem, niezależnie od wieku i pełnionej funkcji.
Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie realizuje program edukacyjny w dziedzinie poszerzania wiedzy dotyczącej zjawiska dopingu w sporcie. Organizacjami, z którymi stale współpracuje
są: Ministerstwo Sportu i Turystyki, Federacja Sportu Młodzieżowego, polskie związki sportowe
oraz inne organizacje, które wspierają program lub są nim zainteresowane. Program skierowany jest
do trzech grup odbiorców. Pierwszą, są sportowcy uprawiający sport wyczynowy (kwalifikowany),
ich trenerzy oraz personel medyczny. Drugą grupą są młodzi zawodnicy o niesprecyzowanych jeszcze planach dotyczących swojej kariery, ich trenerzy oraz rodzice.
Najszerszą grupę odbiorców stanowi młodzież gimnazjalna i licealna, która w szczególny
sposób narażona jest na problem dopingu oraz na stosowanie suplementów diety bez wymaganej
wiedzy i kontroli.
W 2009 roku Komisja rozpoczęła ścisłą współpracę z Federacją Sportu Młodzieżowego.
W ramach współpracy przedstawiciele Komisji towarzyszą młodym uczestnikom zawodów organizowanych przez Federację (Ogólnopolskie Olimpiady Młodzieży).
Na sportowych arenach rozstawiany jest specjalny mobilny punkt edukacyjny, w którym
można otrzymać materiały edukacyjne, przewodnik zawodnika, wziąć udział w quizie antydopingowym lub skorzystać z konsultacji ekspertów antydopingowych. Inną formą współpracy są
szkolenia organizowane dla trenerów w województwach, realizowane w formie wykładów połączonych z częścią warsztatową, na której poruszane są tematy wzbudzające największe wątpliwości ze strony trenerów. Kolejną formą współpracy jest przekazywanie materiałów edukacyjnoinformacyjnych drogą elektroniczną, które Komisja przekazuje Federacji, ta zaś przesyła je dalej
do wojewódzkich kierowników wyszkolenia, a ci do trenerów wojewódzkich. W ostatniej fazie
informacja powinna dotrzeć do młodych zawodników. Jest to prosty system wymagający jedynie
odpowiedniego zaangażowania wszystkich jego uczestników.
Komisja oferuje także polskim związkom sportowym możliwość nawiązania podobnej
współpracy w zakresie realizacji antydopingowego programu edukacyjnego. Przy określaniu warunków współpracy możliwe jest bazowanie na sprawdzonych już formach lub wspólne opracowanie programu edukacyjnego ściśle dopasowanego do potrzeb konkretnego związku sportowego.
Efekty niektórych pilotażowych działań Komisji w 2009 roku związanych z edukacją okazały się na tyle zachęcające, że członkowie Komisji postanowili znacznie rozszerzyć ich zasięg
wykorzystując do tego celu możliwości, jakie w przekazywaniu informacji daje internet. Przy
jego wykorzystaniu na stronie Komisji www.antydoping.pl powstaje specjalny projekt „platformy edukacyjnej”. Dotychczas działania informacyjne i edukacyjne Komisji ograniczały się do
udostępnienia pod numerem (22) 695 367 464 (695 DOPING) Antydopingowego Pogotowia
Informacyjnego (API). Usługa ta daje możliwość szybkiego uzyskania informacji na temat procedur antydopingowych lub statutu środków farmakologicznych w aspekcie badań antydopingowych lub pod kątem wyłączeń terapeutycznych.
2.3.3. Współpraca w zakresie wymiany informacji
W czerwcu 2009 roku został uruchomiony nowy program antybaza/whereabouts, służący do zbierania informacji o miejscach treningowych zawodników klubowych. Podmiotami,
do których pracownicy Komisji zwrócili się z prośbą o przekazywanie tych informacji są polskie
związki sportowe, kluby oraz spółki zajmujące się zarządzaniem rozgrywek ekstraklasy. System
został zaprogramowany z myślą o prostej i szybkiej obsłudze. Został napisany w sposób intuicyjny tak, żeby osoba posiadająca nawet minimalną wiedzę na temat pracy z komputerem
poradziła sobie z wprowadzaniem wymaganych danych. Informacje o miejscach treningowych
zawodników stanowią bazę do planowania wyjazdów zespołów kontrolujących. Niestety, zdarzało się, że podawane przez kluby informacje były wprowadzone do systemu w sposób nierzetelny. Skutkowało to różnymi komplikacjami w przeprowadzaniu kontroli antydopingowej
lub koniecznością jej odwołania, tym samym narażanie Komisji na niepotrzebne dodatkowe
koszty. Każdy taki przypadek jest monitorowany przez Komisję i raportowany do odpowiedniej
instytucji nadrzędnej, którą zazwyczaj jest odpowiedni związek sportowy. Mimo, iż w ustawie
o sporcie kwalifikowanym nie ma przepisu stanowiącego o obowiązku przekazywania do Komisji
informacji, o których mowa powyżej, podmioty współpracujące powinny je przekazywać, dając
tym samym wyraźny sygnał o popieraniu krajowej polityki antydopingowej. W ostateczności, gdy
dochodzi do rażących uchybień ze strony klubów, Komisja może zgłosić ten fakt międzynarodowej federacji sportowej i prosić o interwencję w konkretnej sprawie. W większości przypadków
regulacje federacji nakazują aktywne wspieranie programów antydopingowych.
Często zdarza się, że polskie związki sportowe proszone są przez swoje macierzyste
międzynarodowe federacje sportowe o podanie informacji na temat wyników badań antydopingowych konkretnych zawodników. Zazwyczaj dotyczy to sportowców, którzy uzyskali nietypowy wynik analityczny (Atypical Finding - ATF), w przypadku których wymagane jest
przeprowadzanie dodatkowych badań. Komisja jest gotowa udzielić takich informacji, ale
na określonych warunkach, zapewniających bezpieczeństwo przesyłanych danych osobowych
przed dostaniem się w niepowołane ręce. Z tego względu wypracowano system zawierania porozumień pomiędzy Komisją a polskimi związkami sportowymi w zakresie przesyłania danych
osobowych, gwarantujący przekazanie bardzo wrażliwych informacji wyłącznie osobom upoważnionym do ich odbioru.
2.4. Orzekanie o naruszeniu przepisów antydopingowych i procedura
odwoławcza
Komisję do Zwalczania Dopingu w Sporcie mylnie uznaje się za instytucję odpowiedzialną
za orzekanie o winie i wysokości kary za naruszenie przepisów antydopingowych. Tymczasem
Komisja jest jedynie organem oceniającym czy doszło do naruszenia przepisów antydopingowych. Organizacją, która orzeka o winie i wysokości kary za doping jest właściwy polski związek
sportowy. Rolą Komisji jest przekazywanie kompletnej dokumentacji, z której wynika fakt naruszenia przepisów antydopingowych. Dokumentacja ta zawiera zazwyczaj: wyniki badań laboratoryjnych, protokół kontroli, ocenę naruszenia przepisów antydopingowych dokonaną przez
Zespół Planowania Badań i Oceny Wyników Próbek Biologicznych. W niektórych wyjątkowych
przypadkach, gdy doszło do manipulacji ze strony zawodnika, dokumentację stanowią: protokół kontroli, ocena naruszenia przepisów antydopingowych oraz raport z kontroli sporządzony przez przewodniczącego zespołu kontrolującego. Wszystkie powiadomienia są zatwierdzane
przez Przewodniczącego Komisji. O systemie dyscyplinarnym stanowi ustawa o sporcie kwalifikowanym2 a konkretnie art. od 39 do 41. Art. 39 o charakterze fundamentalnym stanowi że
„Odpowiedzialność dyscyplinarna związana z naruszeniem, w czasie lub w związku z zawodami
sportowymi, reguł technicznych i dyscyplinarnych określonych przez właściwe polskie związki
sportowe jest realizowana w trybie i na zasadach ustalonych w ich regulaminach, z uwzględnieniem przepisów międzynarodowych organizacji sportowych. Regulaminy, o których mowa w ust.
1, powinny określać w szczególności organy dyscyplinarne uprawnione do orzekania, ich kompetencje, tryb postępowania oraz rodzaje wymierzanych kar.”
W przepisach statutowych bądź regulaminowych każdego związku sportowego określona
jest procedura orzekania o naruszeniu przepisów antydopingowych. Zawodnik ma prawo do złożenia wyjaśnień przed organem rozpatrującym sprawę. W takim przypadku zawodnik powinien
przedstawić wszystkie fakty, które mogą mieć wpływ na wynik postępowania. Każdy zawodnik,
od każdej decyzji wydanej przez organ dyscyplinarny, nie tylko dotyczącej naruszenia przepisów
antydopingowych, ma prawo odwołać się do Trybunału Arbitrażowego działającego przy Polskim
Komitecie Olimpijskim (PKOl). Termin, w którym zawodnik ma prawo wnieść skargę na decyzję organu dyscyplinarnego związku, jest uzależniony od zapisów związkowego regulaminu,
bądź statutu. Statut Trybunału Arbitrażowego przy PKOl wyznacza granice czasowe, w których
2 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (Dz.U. Nr 155, poz. 1298, z późn. zm.).
wniesienie skargi jest możliwe. Stanowi o tym art. 8 ust. 1 statutu Trybunału3: „Zaskarżenie do
Trybunału decyzji dyscyplinarnych lub regulaminowych może nastąpić w terminach określonych
przez statuty polskich związków sportowych, które nie mogą być dłuższe niż 30 dni od daty doręczenia stronie decyzji wraz z uzasadnieniem”. Jeżeli regulamin związku nie stanowi o terminie
na wniesienie skargi, na mocy ustawy o sporcie kwalifikowanym termin 30 dni biegnie od chwili
wydania decyzji dyscyplinarnej przez odpowiedni organ. Przy składaniu skargi trzeba liczyć się
z koniecznością wniesienia stosownej opłaty za wpis, jednak nie wyższej niż 4000 złotych4.
Zawodnik nie jest jedynym podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi na decyzję dyscyplinarną, taką możliwość ma również Światowa Agencja Antydopingowa (WADA). Różnica polega na tym, że WADA ma prawo odwołać się od decyzji prawomocnej a zawodnik takiego prawa
nie posiada. WADA może skorzystać z prawa do odwołania się od prawomocnej decyzji, która
zapadła w dowolnej instancji, na szczeblu krajowym, zgodnie z artykułem 13.1.1 Światowego
Kodeksu Antydopingowego, kierując odwołanie do Trybunału Arbitrażowego (CAS), działającego przy Międzynarodowym Komitecie Olimpijskim w Lozannie. Zawodnik również ma prawo odwołać się do CAS, ale może to uczynić jedynie wówczas, gdy wszystkie instancje krajowe
zostaną wyczerpane.
3 Art. 8. Statutu Trybunału Arbitrażowego do Spraw Sportu przy Polskim Komitecie Olimpijskim, tekst jednolity na dzień
22 października 2007 r. z uwzględnieniem Uchwał Zarządu PKOl Nr 71 z dn. 20 marca 2007 r., Nr 79 z dn. 1 września
2007r. i Nr 84 z dn. 22 października 2007r.
4 Art. 43 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (Dz. U. Nr 155, poz. 1298, z poźn. zm.).
Rozdział
3
Wyłączenia dla Celów Terapetycznych
Jarosław Krzywański
Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej
W
yłączenie dla Celów Terapeutycznych (Wyłączenie terapeutyczne, TUE – Therapeutic
Use Exemption) jest to zgoda na użycie przez sportowca substancji lub metody zabronionej znajdującej się na Liście substancji i metod zabronionych (Lista zabroniona) Światowej
Agencji Antydopingowej (WADA). Zasady udzielania wyłączeń terapeutycznych opisane są
szczegółowo w „Międzynarodowym Standardzie Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych”, który jest integralną częścią „Światowego Kodeksu Antydopingowego”. Międzynarodowy Standard
Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych został przyjęty po raz pierwszy w roku 2004 i wszedł
w życie w roku 2005. Od 1 stycznia 2009 roku obowiązuje nowy (wersja 3.0), zmieniony standard.
Podstawą do opracowania Międzynarodowego Standardu TUE był przegląd różnych procedur i protokołów międzynarodowych federacji sportowych, Międzynarodowego Komitetu
Olimpijskiego, narodowych agencji antydopingowych oraz odpowiednich rozdziałów poprawionego Międzynarodowego Standardu Kontroli Dopingowej (International Standard for Doping
Control). Dokument został oceniony, omówiony i przygotowany przez szeroką grupę ekspertów powołanych przez WADA, po przeprowadzeniu wszechstronnych konsultacji. WADA
przyjęła standard międzynarodowy określający zasady, na jakich stosowane są wyłączenia od
zakazu używania substancji i metod zabronionych z przyczyn terapeutycznych. Tekst oficjalny
Międzynarodowego Standardu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych znajduje się w WADA
i został opublikowany w języku angielskim i francuskim. W razie jakiejkolwiek sprzeczności
między wersją angielską i francuską, wersją obowiązującą jest wersja w języku angielskim.
W Polsce szczegółowe zasady udzielania wyłączeń dla celów terapeutycznych opisane są na stronach internetowych Komisji do Zwalczania Dopingu www.antydoping.pl oraz
Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej www.coms.pl.
3.1. Kryteria uzyskania wyłączenia terapeutycznego (TUE)
Światowy Kodeks Antydopingowy nakłada na międzynarodowe federacje sportowe oraz narodowe agencje antydopingowe obowiązek stworzenia odpowiednich warunków, aby sportowiec
40 | Wyłączenia dla Celów Terapeutycznych
z udokumentowanym stanem medycznym wymagającym stosowania substancji zabronionej lub
metody zabronionej, mógł zwrócić się o zgodę na użycie substancji zabronionej lub metody zabronionej z powodów terapeutycznych.
Wyłączenie dla celów terapeutycznych (TUE) może być udzielone sportowcowi i daje mu
prawo do używania substancji zabronionej lub metody zabronionej umieszczonych na Liście zabronionej. Wniosek o TUE jest badany przez Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUEC).
Komitet TUEC jest powoływany przez organizację antydopingową.
Wyłączenie przyznawane jest wyłącznie na podstawie następujących kryteriów:
• Sportowiec powinien złożyć wniosek o TUE nie później niż dwadzieścia jeden (21) dni
przed terminem, do którego powinien uzyskać zgodę na wyłączenie (na przykład zawody),
• Zdrowie sportowca uległoby znacznemu pogorszeniu, jeśli substancja zabroniona lub metoda zabroniona zostałaby wycofana w trakcie leczenia ostrego lub przewlekłego stanu chorobowego,
• Terapeutyczne użycie substancji zabronionej lub metody zabronionej nie przyczynia się do
poprawy wyników, innej niż poprawa, jakiej można by oczekiwać od sportowca po powrocie
do stanu zdrowia po zakończeniu leczenia uzasadnionego stanu chorobowego,
• Nie istnieje rozsądna terapeutyczna alternatywa wobec substancji, która jest substancją zabronioną lub metody, która jest metodą zabronioną,
• Konieczność używania substancji, która jest substancją zabronioną lub metody, która jest
metodą zabronioną, nie może wynikać, całkowicie lub częściowo, z wcześniejszego stosowania substancji z Listy zabronionej w celach innych niż terapeutyczne.
Każde udzielone TUE jest anulowane przez organ przyznający TUE, jeśli:
a. Sportowiec nie dostosuje się bezzwłocznie do jakiegokolwiek wymogu lub
warunku nałożonego przez organizację antydopingową, która udzieliła zgody
na stosowanie substancji i (lub) metod zabronionych do celów terapeutycznych,
b. Upłynął okres, na który przyznano TUE,
c. Sportowiec został poinformowany, że TUE zostało cofnięte przez organizację
antydopingową.
3.2. Organy udzielające wyłączeń terapeutycznych
Dla sportowców klasy międzynarodowej organem przyznającym TUE jest odpowiednia międzynarodowa federacja sportowa, dla sportowców klasy krajowej narodowa organizacja antydopingowa (w Polsce – Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie).
Każda federacja międzynarodowa publikuje listę sportowców klasy międzynarodowej, którzy tworzą zarejestrowaną grupę sportowców poddawanych badaniom. Kryteria umieszczenia
sportowca na tej liście są jasno zdefiniowane, np. do grupy testowej można zaliczać tylko tych
sportowców, którzy są klasyfikowani do określonego miejsca na światowych listach rankingowych
Jarosław Krzywański | 41
lub którzy są członkami zespołów narodowych, itd.
Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie jest organem, do którego występują z wnioskiem
o przyznanie TUE wszyscy podlegający jej sportowcy (sportowcy klasy krajowej), których ich własna federacja międzynarodowa nie umieściła w zarejestrowanej grupie sportowców poddawanych
badaniom.
3.3. Wnioski o udzielenie wyłączenia terapeutycznego
Wniosek o udzielenie wyłączenia terapeutycznego (TUE) zostanie rozpatrzony tylko po otrzymaniu wypełnionego formularza wnioskowego, do którego należy dołączyć pełną dokumentację medyczną. Formularze TUE są dostępne na stronach:
www.wada-ama.org, www.antydoping.pl, www.coms.pl oraz na stronach międzynarodowych federacji sportowych.
Sportowcy klasy międzynarodowej, którzy tworzą zarejestrowaną grupę sportowców poddawanych badaniom, wysyłają wniosek do federacji międzynarodowej. Sportowcy klasy krajowej wysyłają wniosek do Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie.
Ogólne zasady obowiązujące przy składaniu wniosków:
• Sportowiec nie może wnioskować o TUE do więcej niż jednej organizacji antydopingowej.
We wniosku należy podać sport, dyscyplinę oraz (gdy zasadne) konkretną pozycję lub rolę
sportowca,
• Wniosek musi zawierać zestawienie wszystkich poprzednich i (lub) aktualnych wniosków
o zgodę na używanie substancji, które są zabronione lub stosowanie metody, która jest zabroniona, organ do którego taki wniosek złożono oraz decyzję tego organu,
• Wniosek musi zawierać całą historię medyczną oraz wyniki wszystkich badań dodatkowych
(laboratoryjnych, obrazowych, itp.) istotnych dla wniosku,
• Wszystkie dodatkowe wymagane badania medyczne, których zażąda Komitet TUEC, zostaną wykonane na koszt wnioskodawcy lub jego krajowego organu sportowego,
• Do wniosku należy dołączyć oświadczenie odpowiednio wykwalifikowanego lekarza, potwierdzające konieczność zażywania substancji, która jest substancją zabronioną lub konieczność stosowania metody, która jest metodą zabronioną w toku leczenia sportowca oraz
opisujące, dlaczego nie można użyć w leczeniu tego stanu dozwolonej substancji,
• Należy określić dawkę, częstotliwość, drogę oraz czas podawania substancji, która jest substancją zabronioną lub metody, która jest metodą zabronioną. W przypadku zmiany, należy
złożyć nowy wniosek.
3.4. Rozpatrywanie wniosków o udzielenie wyłączenia terapeutycznego – Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUEC)
Organem zajmującym się rozpatrywaniem wniosków o udzielenie wyłączenia dla celów terapeutycznych jest Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUEC). W skład Komitetu
TUEC wchodzi co najmniej trzech (3) lekarzy posiadających doświadczenie w zakresie opieki
i leczenia sportowców oraz doskonałą wiedzę z zakresu medycyny klinicznej i sportowej. Aby zapewnić niezależność decyzji, większość członków TUEC nie powinna być związana jakimkolwiek
konfliktem interesów, ani nie powinna pełnić żadnej roli w organizacji antydopingowej. Wszyscy
członkowie Komitetu TUEC podpisują oświadczenie, że nie są związani jakimkolwiek konfliktem
interesów. Komitet TUEC może korzystać z doświadczeń medycznych i naukowych ekspertów
powoływanych do oceny konkretnego wniosku.
W standardowych okolicznościach decyzje Komitetu TUEC powinny być podejmowane
w ciągu trzydziestu (30) dni od otrzymania wszystkich dokumentów. Decyzje są przekazywane
sportowcowi na piśmie przez właściwą organizację antydopingową. W przypadku wniosku o TUE
złożonego w rozsądnym czasie poprzedzającym zawody, Komitet TUEC powinien podjąć starania,
aby zakończyć proces TUE przed rozpoczęciem zawodów. WADA, z własnej inicjatywy, może
przeprowadzić ocenę w dowolnym czasie. Jeśli decyzja dotycząca przyznania TUE zostanie po jej
ocenie cofnięta przez WADA, cofnięcie nie działa wstecz i nie powoduje unieważnienia wyników
sportowca uzyskanych w okresie, w jakim TUE zostało udzielone oraz wchodzi w życie nie później
niż czternaście (14) dni od przekazania decyzji sportowcowi.
W Polsce Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych jest powoływany przez
Przewodniczącego Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Aktualnie działa w oparciu o specjalistów Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej oraz powoływanych ekspertów.
Przewodniczącym Komitetu jest prof. dr hab. med. Artur Mamcarz.
Konsultant ortopeda
Przewodniczący
Komitetu d/s Wyłączeń
Terapeutycznych
Koordynator zespołu
d/s monitorowania
procedur
antydopingowych
Konsultant
specjalista chorób
wewnętrznych
Konsultant
pneumonolog
alergolog
Konsultant
dermatolog
Konsultant kardiolog
Konsultant
endokrynolog
Konsultant
diabetolog
Konsultant ginekolog
Konsultant
gastroenterolog
Konsultant
specjalista
medycyny sportowej
Schemat organizacyjny Komitetu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych
Jarosław Krzywański | 43
3.5. Retroaktywne TUE
Retroaktywne TUE jest to zgoda na używanie substancji lub metody zabronionej zatwierdzona przez Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych po zgłoszeniu przez laboratorium antydopingowe pozytywnego wyniku badania próbki antydopingowej (wyniku niekorzystnego analitycznie – AAF). W takiej sytuacji wniosek o wyłączenie terapeutyczne składany jest przez sportowca po
zastosowaniu substancji zabronionej. Może to mieć miejsce tylko w ściśle określonych sytuacjach:
a. Konieczne było natychmiastowe leczenie w nagłej sytuacji medycznej,
lub
b. Z powodu wyjątkowych okoliczności nie było wystarczającego czasu
lub możliwości złożenia wniosku o wyłączenie dla celów terapeutycznych lub Komitet TUEC nie miał wystarczająco dużo czasu lub możliwości rozpatrzenia wniosku przed kontrolą dopingową, lub
c. W przypadku stosowania wybranych leków z grupy beta-2 agonistów,
w leczeniu astmy oskrzelowej;
3.6. Zgłoszenie użycia substancji zabronionej
Przyjmuje się, że niektóre substancje umieszczone na Liście zabronionej są używane do leczenia chorób oraz kontuzji często występujących u sportowców. Substancje te, dla których nie jest
zabroniona dana droga podawania, powinny być zgłaszane w celu monitorowania ich stosowania.
Powyższy wymóg jest ograniczony do glukokortykosterydów podawanych w postaci iniekcji (dostawowych, okołostawowych, dościęgnowych, nadtwardówkowych, podskórnych) oraz wziewnie,
a także – od 2010 roku – wybranych beta-2 agonistów stosowanych wziewnie.
Sportowcy klasy międzynarodowej zgłaszają użycie substancji zabronionej do międzynarodowej federacji poprzez system ADAMS (Anti-Doping Administration and Management System)
lub w inny sposób określony przez tę federację. Sportowcy klasy krajowej zgłaszają użycie substancji zabronionej do Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie (formularz Zgłoszenia Użycia
Substancji Zabronionej znajduje się na stronie www.antydoping.pl lub www.coms.pl). Wypełniony
formularz należy przesłać do Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie.
Zgłoszenie powinno być złożone w tym samym czasie, w którym rozpoczyna się stosowanie
danej substancji. W zgłoszeniu należy podać diagnozę, nazwę substancji, dawkę, nazwisko i informacje kontaktowe lekarza. Ponadto sportowiec musi zgłosić używanie danej substancji na formularzu kontroli dopingowej.
3.7. Wyłączenia terapeutyczne w Polsce
Liczba wniosków o udzielenie wyłączenia terapeutycznego rośnie z każdym rokiem. Wynika
to głównie z coraz lepszego rozumienia przepisów antydopingowych przez sportowców i ich otoczenie. Do Komitetu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych wpływają wnioski zarówno polskich
sportowców, jak i sportowców zagranicznych uczestniczących w sportowej rywalizacji na terenie
Polski (np. w zespołach ligowych).
W latach 2007-2008 obowiązywały dwa rodzaje wyłączeń terapeutycznych: procedura skrócona (aTUE) oraz standardowa (TUE). W roku 2007 rozpatrzono 53 wnioski o udzielenie wyłączenia terapeutycznego, w tym 48 aTUE i 5 TUE. W roku 2008 ogólna liczba wniosków wyniosła
58, w tym 53 aTUE i 4 TUE. Rok 2009 przyniósł nową wersję Kodeksu i nową wersję Standardu
Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych. Zamiast procedury skróconej wprowadzono „Zgłoszenie
użycia substancji zabronionej”, co znacznie usprawniło monitorowanie miejscowego stosowania
leków z grupy glukokortykosteroidów oraz wprowadzono obowiązek składania wniosku TUE wraz
z pełną dokumentacją medyczną w przypadku astmy oskrzelowej (wcześniej obowiązywała skrócona wersja wniosku – aTUE). W 2009 roku wpłynęło ponad 60 wniosków o udzielenie wyłączenia
terapeutycznego - TUE oraz 90 zgłoszeń użycia substancji zabronionych.
Rozdział
4
Zakład Badań Antydopingowych
Instytutu Sportu
Paweł Kaliszewski, Dorota Kwiatkowska, Andrzej Pokrywka
Zakład Badań Antydopingowych, Instytut Sportu
U
stawą o kulturze fizycznej z dnia 3 czerwca 1984 roku, w Polsce oficjalnie zabroniono stosowania środków farmakologicznych i innych substancji dopingowych w sporcie. Trzy lata
później, we wrześniu 1987 roku, w Instytucie Sportu w Warszawie utworzono Laboratorium
Kontroli Dopingu. Tym samym, po 77 latach od pierwszych udokumentowanych badań antydopingowych na świecie prowadzonych przez warszawskiego farmaceutę Alfonsa Bukowskiego,
powstało w naszym kraju typowe laboratorium antydopingowe. Jego pierwszym kierownikiem
był dr Marek Daniewski. W 1995 roku Laboratorium Kontroli Dopingu zostało przekształcone
w Zakład Badań Antydopingowych. W latach 1996 – 2001 funkcję kierownika Zakładu pełnił dr
Krzysztof Chrostowski, a od roku 2002 dr inż. Dorota Kwiatkowska. Obecnie w Zakładzie Badań
Antydopingowych zatrudnionych jest 13 osób. W latach 1987-2009 w laboratorium antydopingowym Instytutu Sportu przebadano około 40 tysięcy próbek, z których ponad 1000 zawierało
substancje zabronione.
4.1. Akredytacje
Zakład Badań Antydopingowych (ZBA) od marca 1997 roku posiada akredytację ISO
(ISO – Międzynarodowa Organizacja ds. Standaryzacji). Pierwszy certyfikat, przyznany
przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, potwierdzał że ZBA spełniał wymagania normy
PN-EN 45001 oraz Przewodnika ISO/IEC 25. Przepisami ustawy z dnia 28 kwietnia
2000 roku o systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw1 z Polskiego
Centrum Badań i Certyfikacji wydzielono krajową jednostkę akredytującą – Polskie Centrum
Akredytacji (PCA). W lutym 2001 roku wprowadzono normę PN-EN ISO/IEC 17025:2000
„Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”, która zastąpiła normę PN-EN 45001 i Przewodnik ISO/IEC 25. W związku ze zmianą dokumentów
odniesienia, ZBA dostosował system jakości do nowej normy i podczas auditu w nadzorze przez
PCA, w 2002 roku, zmodyfikowany system jakości został uznany za odpowiadający wymaganiom
1 Dz.U. z 2000 r. Nr 43, poz. 489
46 | Zakład Badań Antydopingowych Instytutu Sportu
normy ISO/IEC 17025, a przyznany certyfikat akredytacji potwierdził także kompetencje techniczne ZBA do przeprowadzania badań antydopingowych. W maju 2007 roku ZBA otrzymał
od PCA kolejny Certyfikat Akredytacji Laboratorium Badawczego, ważny do lutego 2011 roku,
potwierdzający spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005.
Paweł Kaliszewski, Dorota Kwiatkowska, Andrzej Pokrywka | 47
W 2001 roku, po pozytywnym przebrnięciu przez proces akredytacyjny, ZBA otrzymał akredytację Stowarzyszenia Oficjalnych Chemików Wyścigów Konnych (AORC – Association of
Official Racing Chemists) w zakresie badań antydopingowych zwierząt.
Jednak od początku działalności ZBA priorytetowym zadaniem było uzyskanie akredytacji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (MKOl), zastąpionej
w 2004 roku przez akredytację Światowej Agencji Antydopingowej (WADA).
Już w latach 1989-1991 miały miejsce pierwsze wystąpienia dyrekcji Instytutu Sportu do MKOl
z wnioskami o rozpoczęcie procedury akredytacyjnej. Niestety, pozostały one bez odpowiedzi.
Dopiero późniejsze działania dyrektora Instytutu oraz przedstawicieli rządu na międzynarodowym
forum antydopingowym, umożliwiły ZBA przystąpienie do procesu akredytacyjnego. Z najważniejszych wydarzeń w tamtym okresie warto wymienić:
• organizację przez Instytut Sportu Międzynarodowego Seminarium Antydopingowego
(Gniew 1999), z udziałem dyrektorów akredytowanych laboratoriów w Kreischy k. Drezdna
(prof. Klaus Müller), Lozannie (dr Laurent Rivier) i Gent (prof. Frans Delbeke),
• wizytę w ZBA dyrektora Komisji Medycznej MKOl – dr. Patricka Schamascha (wizytę
zorganizowała pani Irena Szewińska, członek MKOl),
• nominację WADA dla ówczesnego dyrektora Instytutu Sportu, prof. Ryszarda Gruczy,
na niezależnego obserwatora badań antydopingowych podczas Igrzysk Olimpijskich w Salt
Lake City (2002),
• wybór prof. R. Gruczy na funkcję Przewodniczącego Grupy Monitorującej Konwencję Antydopingową Rady Europy (2002).
Ostatecznie, po kilkunastu latach starań i po zaliczeniu trzech testów przedakredytacyjnych
oraz testu końcowego (w latach 2002-2004), w listopadzie 2004 roku WADA przyznała Zakładowi
Badań Antydopingowych Instytutu Sportu akredytację, umożliwiającą przeprowadzanie badań antydopingowych w warszawskim laboratorium. Ten historyczny sukces był udziałem niewielkiego
zespołu w składzie: Ryszard Grucza, Dorota Kwiatkowska, Andrzej Pokrywka, Ewa Turek-Lepa,
Dorota Michalak, Ewa Partyka, Danuta Stańczyk, Barbara Wójcikowska-Wójcik oraz – w pierwszym okresie procesu akredytacyjnego – Krzysztof Chrostowski.
Akredytacja jest przyznawana na okres jednego roku i aby ją przedłużyć niezbędne jest wypełnianie zaleceń zawartych w Światowym Kodeksie Antydopingowym, Międzynarodowym
Standardzie dla Laboratoriów oraz w Dokumentach Technicznych i Przewodnikach WADA,
a przede wszystkim pomyślne zaliczenie czterech testów re-akredytacyjnych, które są przesyłane co
kwartał do wszystkich laboratoriów akredytowanych przez WADA (aktualnie na całym świecie jest
tylko 35 takich laboratoriów – tab. 1).
Tabela 1. Miejscowości, w których znajdują się laboratoria antydopingowe akredytowane przez
Światową Agencję Antydopingową.
EUROPA
Ateny
Barcelona
Bukareszt
Gent
Helsinki
Kolonia
Kreischa
Lizbona
Londyn
Lozanna
Madryt
Moskwa
Oslo
Paryż
Praga
Rzym
Sztokholm
Warszawa
Wiedeń
AZJA
Ankara
Bangkok
Dehli
Penang
Pekin
Seul
Tokio
AMERYKA
Bogota
Hawana
Los Angeles
Montreal
Rio de Janeiro
Salt Lake City
AFRYKA
Bloemfontein
Tunis
OCEANIA
Sydney
Wymagania zawarte w normie ISO/IEC 17025 dotyczą zarządzania laboratorium oraz wymagań technicznych. Spełnienie wymagań odnoszących się do zarządzania laboratorium jest równoważne ze spełnieniem wymagań systemu zarządzania jakością zawartego w normie ISO 9001,
ale nie jest wystarczające do potwierdzenia kompetencji laboratorium do wykonywania konkretnych badań lub wzorcowań. Dlatego druga grupa wymagań normy ISO/IEC 17025 jest związana z kompetencjami technicznymi laboratorium i dotyczy: wyposażenia laboratorium, spójności
pomiarowej, metod badania i wzorcowania oraz ich walidacji, personelu, warunków lokalowych
i środowiskowych, pobierania próbek, postępowania z obiektami badań i wzorcowań, zapewnienia
jakości wyników oraz przedstawiania wyników. Akredytacja ta jest potwierdzeniem kompetencji do
wykonywania określonych badań przeprowadzonych wg ogólnoświatowych kryteriów i zapewnia,
że uzyskiwane wyniki są rzetelne, bezstronne i wiarygodne oraz powinny być uznawane nie tylko
na poziomie krajowym, ale również międzynarodowym.
Posiadanie przez laboratorium ważnej akredytacji potwierdzającej spełnienie wymagań normy
ISO/IEC 17025 jest warunkiem koniecznym przy ubieganiu się o akredytację WADA. Ponieważ
wymagania normy ISO/IEC 17025 odnoszą się do każdego laboratorium badawczego, niezależnie
od jego rodzaju, wielkości i struktury oraz stosowanych metod, WADA wprowadziła szczegółowe
przepisy dla laboratoriów antydopingowych. Są one zawarte w Międzynarodowym Standardzie
dla Laboratoriów2, który został wprowadzony w celu zapewnienia wiarygodności danych dowodowych uzyskiwanych w czasie analiz antydopingowych oraz ujednolicenia wydawanych wyników
i raportów we wszystkich laboratoriach akredytowanych. Dodatkowo, Międzynarodowy Standard
dla Laboratoriów wraz z odpowiednimi Dokumentami Technicznymi określają kryteria, które muszą być spełnione przez laboratoria antydopingowe, aby uzyskać i utrzymać akredytację WADA.
Warto dodać, że WADA w porozumieniu z Międzynarodową Organizacją Współpracy w zakresie
Akredytacji Laboratoriów (ILAC) szkoli biegłych, aby przygotować ich do audytowania laboratoriów antydopingowych. Obecnie, na całym świecie, jest 52 takich audytorów. Wśród nich m.in.
jest reprezentująca Polskie Centrum Akredytacji prof. dr hab. Ewa Bulska, kierownik Pracowni
Teoretycznych Podstaw Chemii Analitycznej Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego.
2 WADA International Standard for Laboratories, Version 6.0, January 2009.
4.2. Działalność rutynowa
Podstawowym elementem działalności ZBA jest przeprowadzanie analiz próbek pobieranych od sportowców podczas kontroli antydopingowych. Głównym zleceniodawcą badań przeprowadzanych w Zakładzie jest Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Ponadto analizy
próbek moczu i (lub) krwi odbywają się na zlecenie federacji sportowych, organizatorów imprez
sportowych lub niezależnych firm przeprowadzających kontrolę antydopingową w imieniu różnych organizacji (np. WADA).
Próbki moczu pobrane od zawodników rozlewane są do dwóch specjalnych pojemników
oznaczonych tym samym numerem poprzedzonym literami „A” i „B” (tzw. „próbka A” i „próbka B”).
Analogicznie postępuje się z próbkami krwi, które pobierane są do dwóch probówek oznaczonych
w analogiczny sposób. Dokumentacja docierająca wraz z próbkami do każdego laboratorium antydopingowego nie zawiera danych personalnych zawodnika, od którego próbka została pobrana.
Ma to na celu zapewnienie pełnej bezstronności pracowników laboratoriów. Próbki oraz dokumentacja dostarczone do ZBA są staranie sprawdzane i wprowadzane do bazy danych. Przyjętym
do analizy próbkom nadawany jest numer laboratoryjny. „Próbki A” poddawane są ponad dziesięciu różnym procedurom przesiewowym (skriningowym) pozwalającym na wykrycie kilkuset substancji i (lub) ich metabolitów. Substancje zabronione w sporcie wymienione są na Liście substancji i metod zabronionych Światowej Agencji Antydopingowej (tzw. Lista zabroniona), która jest
corocznie aktualizowana. Aktualną, oryginalną wersję Listy zabronionej można znaleźć na stronie
internetowej Światowej Agencji Antydopingowej - www.wada-ama.org. Jeżeli po przeprowadzeniu procedur skriningowych, w badanej próbce zostanie stwierdzona obecność substancji zabronionej (lub wystąpi jedynie podejrzenie jej obecności) wykonywana jest procedura konfirmacyjna,
która pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie obecności konkretnej substancji.
Akredytowane laboratorium antydopingowe jest zobligowane poinformować o każdym wyniku pozytywnym (wyniku niekorzystnym analitycznie; Adverse Analytical Finding – AAF) lub
nietypowym (Atypical Finding – ATF) zarówno zleceniodawcę badań, jak i Światową Agencją
Antydopingową oraz odpowiednią dla danej dyscypliny międzynarodową federację sportową.
W przypadku, gdy zawodnik nie zgadza się z wynikiem analizy „próbki A” może wnioskować
o przeprowadzenie analizy „próbki B”. W takim przypadku laboratorium wykonuje analizy potwierdzeniowe wyłącznie dla substancji stwierdzonych w „próbce A”.
Zgodnie z aktualnymi przepisami, próbki pobrane podczas kontroli antydopingowej mogą
być ponownie analizowane w ciągu 8 lat od daty pobrania. Dzięki temu w wielu przypadkach
można zastosować nowe metody wprowadzane do analityki antydopingowej, pozwalające zidentyfikować te substancje, których albo nie można było wykryć w okresie, w którym pobrano próbki,
albo nie były one uznane za doping, co mogło spowodować, że nie były w ogóle monitorowane
w próbkach zawodników. Wykrycie takich substancji w próbkach pobranych podczas kontroli
antydopingowej w okresie do 8 lat wstecz, może skutkować odebraniem wszelkich tytułów, medali
czy rekordów zdobytych lub uzyskanych w tym okresie. Obecnie w ZBA prowadzone są badania
oparte na wykorzystaniu ultrasprawnej chromatografii cieczowej sprzężonej ze spektrometrem
mas z analizatorem czasu przelotu (UPLC-QTOF). Układ ten pozwala na poszukiwanie i charakteryzowanie pod względem chemicznym substancji lub metabolitów dotychczas niewykrywa-
nych. Pozwala także tworzyć bazę danych niezidentyfikowanych substancji, dzięki której będzie
można szybko przeszukiwać retrospektywne dane w przypadku wprowadzenia na Listę zabronioną
nowych substancji.
Jak już wspomniano, w ZBA wykonywane są także badania antydopingowe próbek biologicznych zwierząt, które uczestniczą w zawodach sportowych. Niestety, aktualnie ten rodzaj działalności ogranicza się wyłącznie do współpracy z Polskim Związkiem Jeździeckim.
Warto wspomnieć, że Lista substancji zabronionych u koni (Equine Prohibited List) zasadniczo różni się od tej publikowanej przez WADA. Składa się ona z trzech grup substancji: dopingujących, leków klasy A i leków klasy B. Obecność substancji dopingujących
świadczy o podjęciu działań wpływających na zachowanie i wydolność konia. Stwierdzenie
w próbce biologicznej zwierzęcia obecności leków klasy A i B może dowodzić o naruszeniu przepisów o leczeniu weterynaryjnym konia. Wszystko to powoduje, że spektrum monitorowanych klas substancji w badaniach antydopingowych u koni jest szersze niż u ludzi.
Wśród zabronionych substancji dopingujących znajdują:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
substancje przeciwzapalne (steroidowe i niesteroidowe),
substancje przeciwpsychotyczne, przeciwpadaczkowe i hipotensyjne,
substancje przeciwdepresyjne, inhibitory monoaminooksydazy,
substancje uspokajające,
narkotyki, opioidowe analgetyki, endorfiny,
stymulanty,
beta-blokery,
diuretyki i inne środki maskujące,
steroidy anaboliczne, promotory wzrostu,
hormony peptydowe,
naturalne i syntetyczne produkty hormonalne (ACTH, kortyzol),
substancje stosowane u ludzi lub u innych gatunków, które dodatkowo mogą być też stosowane u koni,
• substancje uczulające i odczulające,
• nośniki tlenu,
• i inne substancje o podobnej budowie chemicznej lub podobnym działaniu biologicznym.
Wśród leków z klasy A i B, monitorowanych przez laboratoria antydopingowe w próbkach
koni, są m.in.: środki miejscowo-znieczulające, substancje zwiotczające mięśnie, antykoagulanty,
mukolityki, środki przeciwkaszlowe i przeciwcholinergiczne.
Rutynowo, w Zakładzie Badań Antydopingowych Instytutu Sportu, wykonywane są nie
tylko badania antydopingowe zlecane przez Komisję do Zwalczania Dopingu, Polski Związek
Jeździecki czy organizacje działające pod egidą WADA lub AORC. W ostatnich latach coraz
częściej pracownicy ZBA prowadzą badania na zlecenie prokuratury, sądu, policji, służb celnych
lub szpitali. Z reguły dotyczą one przypadków użycia środków lub metod uznanych za dopingu-
jące w sporcie bądź też nielegalnego handlu tymi substancjami. Wynik takich analiz może być
dowodem w sprawie karnej lub pomocą w ocenie właściwego (lub nie) postępowania w leczeniu
chorych lub podporządkowaniu się tych ostatnich zaordynowanemu leczeniu farmakologicznemu.
4.3. Badania naukowe
Ważnym elementem w pracy laboratorium antydopingowego, będącym jednocześnie jednym
z warunków koniecznych dla uzyskania i utrzymania akredytacji WADA, jest prowadzenie badań
naukowych. Dlatego działalność ZBA nie ogranicza się wyłącznie do rutynowych analiz próbek
biologicznych na obecność środków zabronionych w sporcie. W ponad dwudziestoletniej działalności ZBA jego pracownicy prowadzili liczne prace eksperymentalne, których rezultaty były
prezentowane w kraju i za granicą, a także opublikowali wiele prac w czasopismach naukowych
i innych wydawnictwach. Głównym tematem naukowym Zakładu jest „Wykrywanie substancji
i metod zabronionych w sporcie”. W ramach realizacji tego tematu wykonano wiele projektów
badawczych, np.:
• Profil steroidowy sportowców polskich,
• Narkotyki w polskim sporcie,
• Potencjalne ryzyko naruszenia przepisów antydopingowych po spożyciu odżywek i suplementów,
• Wpływ flory bakteryjnej na substancje dopingujące w próbkach moczu.
Obecnie pracownicy ZBA realizują następujące tematy badań naukowych:
• Wykrywanie selektywnych modulatorów receptorów androgenowych (SARMSniesteroidowych androgenów) i specyficznych substancji steroidowych w moczu z wykorzystaniem spektrometrii mas,
• Włosy jako alternatywny dla moczu materiał biologiczny do oceny stosowania dopingu
w sporcie,
• Badanie zmian LH jako dodatkowego parametru przy ocenie profilu steroidowego sportowców,
• Badanie zmian liczby retikulocytów we krwi oraz wybranych parametrów hematologicznych w rocznym cyklu treningowym u sportowców,
• Opracowanie metody wykrywania insuliny z wykorzystaniem układu UPLC/Q-TOF.
• Badanie profilu lizoform erytropoetyny w populacji środkowoeuropejskiej przy zastosowaniu metody opartej na IEF (isoelectric focussing) i detekcji chemiluminescencyjnej,
• Badanie poziomu hormonu wzrostu w populacji środkowoeuropejskiej przy zastosowaniu
metod opartych na immunoluminometrii (ILMA),
• Badanie wskaźnika 13C/12C populacji środkowoeuropejskiej przy zastosowaniu układu GCC-IRMS,
• Zastosowanie układów UPLC/MS/MS i UPLC/Q-TOF w identyfikacji metabolitów substancji zabronionych w sporcie.
4.4. Wyposażenie analityczne
Przez długie lata podstawowym układem analitycznym laboratorium antydopingowego był
chromatograf gazowy sprzężony ze spektrometrem mas (GC/MS). Początkowo został on uzupełniony tandemowym spektrometrem mas (MS/MS) i spektrometrem mas wysokiej rozdzielczości
(HRMS). Dopiero przejęcie przez WADA nadzoru nad laboratoriami i wprowadzanie nowych
klas związków na podstawową listę substancji zabronionych w sporcie, wymusiło konieczność rutynowego zastosowania chromatografów cieczowych sprzężonych z tandemowymi spektrometrami
mas (LC/MS/MS) oraz wielu innych technik analitycznych.
Poniżej przedstawiono wykaz podstawowej aparatury instrumentalnej, wykorzystywanej
w ZBA.
Chromatograf cieczowy z detektorem czasu przelotu (UPLC/Q-TOF)
• UPLC Waters Acquity / Micromass QTof Premier.
Aparat ten jest niezwykle skutecznym narzędziem w wykrywaniu nowych środków farmakologicznych, które mogą być przyjmowane w celach dopingowych oraz zbieraniu
danych o niezidentyfikowanych substancjach.
Prowadzone są na mim także badania mające
na celu udoskonalić metody wykrywania dopingu hormonami peptydowymi.
Chromatografy cieczowe sprzężone z tandemowymi spektrometrami mas (UPLC/MS/MS
i HPLC/MS/MS) lub wyposażone w detektor UV/VIS (HPLC/UV/VIS)
• UPLC Waters Acquity / Micromass QuattroPremier XE API.
Układ analityczny używany do wykrywania diuretyków, narkotyków, stymulantów, beta-adrenolityków, steroidów anaboliczno-androgennych, β-2-agonistów,
inhibitorów aromatazy, selektywnych
modulatorów receptorów estrogenowych
oraz androgenowych.
• LC Waters Alliance 2695XC / MS Micromass QuattroMicro API.
Aparat wykorzystywany do wykrywania glukokortykosteroidów, narkotyków oraz benzodiazepin.
• ThermoFinnigan Surveyor Pump P4000 / UV2000.
Aparat używany do oznaczania stężenia
efedryny i jej pochodnych.
Preparatywny chromatograf cieczowy
• Waters 2767 Sample Manager / HPLC Waters 1525 Binary Pump / Waters Jetstream2 /
Waters 2487 Dual Wavelength Absorbance Detector.
System do oczyszczania próbek biologicznych, wykorzystywany głównie
w procesie przygotowania próbek do
analizy w układzie GC/C/IRMS.
Chromatograf gazowy z izotopowym spektrometrem mas (GC/C/IRMS)
• Thermo Trace GC Ultra / Thermo Delta V Advantage Isotope Ratio MS
Układ używany do odróżnienia steroidów endogennych od egzogennych.
Chromatografy gazowe ze spektrometrami mas (GC/MS)
•
•
•
•
•
Agilent Technologies 6890 / AT 5975B inert XL MSD oraz detektorem NPD.
Agilent Technologies 6890 / AT 5975B inert XL EI/CI MSD.
Agilent Technologies 6890 / AT 5973N.
Hewlett-Packard 5890 series II Plus / HP 5972.
Hewlett-Packard 5890 series II / HP 5970.
Układy używane do wykrywania narkotyków, stymulantów, diuretyków,
steroidów anaboliczno-androgennych.
Chromatografy gazowe ze spektrometrami mas wyposażonymi w pułapkę jonową (GCQ)
• Thermo GC Focus / Polaris Q.
• ThermoQuest Trace GC 2000 Series / GCQ plus.
Aparaty wykorzystywane do wykrywania i oznaczania niskich zawartości
steroidów anaboliczno-androgennych
w materiale biologicznym.
Analizator hematologiczny
• Bayer Advia 120
Analizator hematologiczny pozwala na określenie parametrów krwi
u sportowców. Dawniej, w niektórych
dyscyplinach (kolarstwo, narciarstwo
biegowe, lekkoatletyka – biegi długodystansowe) na podstawie wartości
niektórych parametrów (hematokryt,
hemoglobina, retikulocyty) dopuszczano (lub nie) zawodnika do udziału
w sportowej rywalizacji. Obecnie badania hematologiczne przeprowadza
się cyklicznie, a uzyskane w ich wyniku dane umieszcza się w tzw. „paszporcie biologicznym sportowca”.
Fluorymetr
• Delfia 1232, Wallac Platewash 1296-026
Aparat używany do oznaczania stężenia hormonów peptydowych takich jak LH i hCG.
Luminometr
• BERTHOLD AutoLumatPlus LB 953
Używany jest do wykrywania egzogennego hormonu wzrostu w surowicy.
System do wykrywania erytropoetyny rekombinowanej oraz modułowy czytnik płytek ELISA
• System detekcji obrazów luminescencyjnych Fuji LAS 4000.
• Aparat do elektroforezy GE Healthcare Muliphor II.
• Czytnik TECAN SUNRISE.
Aparaty używane do wykrywania egzogennej erytropoetyny.
4.5. Współpraca międzynarodowa
Utrzymywanie najwyższego standardu pracy laboratoriów antydopingowych związane
jest ze stałym doskonaleniem osób w nich zatrudnionych. Dlatego też niezbędna jest współpraca pomiędzy laboratoriami antydopingowymi na całym świecie. Pracownicy Zakładu Badań
Antydopingowych wielokrotnie odbywali staże w laboratoriach w Niemczech (Kreisha, Kolonia),
Hiszpanii (Barcelona), Belgii (Gent), Austrii (Seibersdorf ), Szwecji (Sztokholm) i Szwajcarii
(Lozanna). Współpraca między laboratoriami polega również na wymianie doświadczeń nabywanych zarówno w trakcie wykonywania analiz antydopingowych, jak i podczas prowadzonych
badań naukowych. Głównym miejscem wymiany takich doświadczeń są organizowane corocznie warsztaty antydopingowe w Kolonii, na których pracownicy laboratoriów antydopingowych
prezentują wyniki swoich badań oraz uczestniczą w zajęciach praktycznych w laboratorium
Instytutu Biochemii Niemieckiego Uniwersytetu Sportowego.
Inną formą praktycznej współpracy pomiędzy akredytowanymi laboratoriami są
tzw. testy edukacyjne organizowane przez WADA i WAADS (Światowe Stowarzyszenie
Naukowców Antydopingowych). Dostarczają one wielu informacji niezbędnych do tworzenia
dokumentów technicznych, które ujednolicają wykonywanie procedur przeprowadzanych w laboratoriach antydopingowych oraz określają wymagania jakościowe.
W 2006 roku WADA pozytywnie rozpatrzyła wniosek o sfinansowanie projektu badawczego pt. „Comparative gene expression profiling in human buccal epithelium and leukocytes after
the abuse of anabolic steroids”, zgłoszonego przez ZBA wspólnie z partnerami z Monachium
(Instytut Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Technicznego) i Kreischy (Instytut Analiz Dopingu
i Biochemii Sportowej). Projekt ma na celu poszukiwanie zmian ekspresji genów w komórkach
nabłonka policzka i limfocytach krwi obwodowej, w zależności od stosowania leków z grupy
steroidów anabolicznych. Do przeprowadzenia badań są wykorzystywane nowoczesne techniki
biologii molekularnej (mikromacierze DNA). Wyniki badań być może pozwolą na opracowanie
nowych metod wykrywania steroidów anaboliczno-androgennych, znacznie wydłużających okno
detekcji, tj. okres, w którym będzie możliwe udowodnienie ich użycia.
Pracownikom Zakładu Badań Antydopingowych nie obca jest również działalność edukacyjna. W latach 2005-2008 ZBA, wspólnie z partnerami z Niemiec, Hiszpanii, Bułgarii i Grecji,
realizował projekt pt. „Biomedyczne niekorzystne efekty stosowania dopingu”, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Końcowym etapem projektu było stworzenie portalu internetowego na temat szkodliwego działania środków dopingujących na organizm człowieka.
Znalazły się na nim m.in. materiały dydaktyczne skierowane do różnych grup odbiorców (lekarzy, trenerów, sportowców, studentów, uczniów). Portal jest dostępny pod adresem http://www.
doping-prevention.com
4.6. Podsumowanie
Działalność Zakładu Badań Antydopingowych jest skoncentrowana na:
• wykonywaniu analiz próbek biologicznych ludzi i zwierząt, pobranych podczas kontroli antydopingowej,
• wykonywaniu ekspertyz i opinii z zakresu badań antydopingowych oraz przeprowadzaniu
analiz próbek różnego rodzaju (na zlecenie policji, prokuratury, sądu, itp.) pod kątem tych
substancji, które są zabronione w sporcie,
• doskonaleniu systemu jakości i utrzymywaniu wysokiego poziomu badań, zgodnie z wymaganiami normy ISO 17025 oraz przepisów Światowej Agencji Antydopingowej (WADA),
• udziale w międzynarodowych programach badawczo-wdrożeniowych dotyczących problemów zwalczania dopingu w sporcie,
• prowadzeniu własnych badań naukowych związanych z wykrywaniem substancji zabronionych w sporcie oraz analizą efektów zdrowotnych i społecznych ich stosowania,
• prowadzeniu działań profilaktycznych i edukacyjnych na temat niekorzystnych efektów stosowania dopingu.
Kwartalnik Naukowy
Volume 26
Number 1/2009
Edited by the Institute of Sport Warsaw, Poland
Indeks 353892
PL ISSN 0860-021x
Indexed in: Research Alert ® (ISI)
Focus on Sport Science & Medicine™ (ISI)
Sports Documentation Monthly Bulletin
SPORTDiscus
A QUARTERLY JOURNAL OF SPORT AND EXERCISE SCIENCES
3
13
CF SHORT TERM CAFFEINE SUPPLEMENTATION AND
INTERMITTENT EXERCISE ON MUSCLE DAMAGE
MARKERS – M.Machado, J.F.F.Vigo, A.C. Breder,
J.R.Simões, M.C.Ximenes, A.C Hackney
CHANGES IN HANDGRIP FORCE AND BLOOD LACTATE AS
RESPONSE TO SIMULATED CLIMBING COMPETITION
– J.Gajewski, E.Hübner-Woźniak, P.Tomaszewski, E.
Sienkiewicz-Dianzenza
23
BODY COMPOSITION OF ITALIAN FEMALE HOCKEY
PLAYERS – C.M. Calò, S. Sanna, I.S. Piras,
33
TRAINING INDUCED CHANGES ON PHYSIOLOGICAL AND
BIOCHEMICAL VARIABLES OF YOUNG INDIAN FIELD
HOCKEY PLAYERS – I. Manna, G.L. Khanna, P.C. Dhara
45
EFFECTS OF REHABILITATION BASED ON ENDURANCE
TRAINING IN ADOLESCENT GIRLS WITH SURGICALLY
TREATED SCOLIOSIS – M. Laurentowska, M. Głowacki, E.
Michalak, E. Deskur-Śmielecka, A. Barinow-WojewódzkI
55
EXAMINATION OF RELATIONSHIP BETWEEN 30 SECOND
WINGATE TEST PERFORMANCE AND SPIROMETRIC
RESPIRATORY FUNCTIONS IN YOUNG ADULTS – C. Arslan,
P. Pavan, G. Vona
M. Koz, E. Gür, A. Karadag
71
HISTOCHEMICAL RESPONSES OF RATS EXERCISED IN
TWO WEEKLY FREQUENCIES AND INGESTING STANDARD
OR HYPERCALORIC DIET
– I.F. Freitas, Jr, R.R. Gomes, J.P.J. Sabino
45
ELOCITIES AND JOINT ANGLES DURING DOUBLE
BACKWARD STRETCHED SALTO PERFORMED WITH
STABLE LANDING AND IN COMBINATION
WITH TEMPO SALTO – J. Sadowski,
33
TRAINING INDUCED CHANGES
ON PHYSIOLOGICAL AND BIOCHEMICAL VARIABLES OF
YOUNG INDIAN FIELD HOCKEY PLAYERS – I. Manna, G.
L. Khanna, P.C. Dhara
145
EFFECTS OF REHABILITATION BASED
ON ENDURANCE TRAINING IN ADOLESCENT GIRLS
WITH SURGICALLY TREATED SCOLIOSIS
– M. Laurentowska, M. Głowacki, E. Michalak, E.
Deskur-Śmielecka, A. Barinow-Wojewódzki
156
RESPIRATORY FUNCTIONS IN YOUNG ADULTS
– C. Arslan, M. Koz, E. Gür, A. Karadag
123
VELOCITIES AND JOINT ANGLES DURING DOUBLE
BACKWARD
155
RESPIRATORY FUNCTIONS IN YOUNG ADULTS
– C. Arslan, M. Koz, E. Gür, A. Karadag
171
HISTOCHEMICAL RESPONSES OF RATS EXERCISED IN
TWO WEEKLY FREQUENCIES AND INGESTING
STANDARD OR HYPERCALORIC DIET
187
VELOCITIES AND JOINT ANGLES DURING DOUBLE
BACKWARD – I.F. Freitas, Jr, R.R. Gomes, J.P.J. Sabino
– I.F. Freitas, Jr, R.R. Gomes, J.P.J. Sabino I.F. Freitas,
Jr, R.R. Gomes, J.P.J. Sabino
W. Boloban, A. Mastalerz, T. Niznikowski
www.biolsport.com
Problematyka czasopisma dotyczy wpływu wysiłków fizycznych,
uprawiania sportu, środków farmakologicznych, metod treningowych oraz
środowiska na organizm i jego rozwój.
Kwartalnik Teoretyczno-Metodyczny
www.cos.pl/sw/
Czasopismo popularyzuje wiedzę i najnowsze osiągnięcia nauk o sporcie,
m.in.: fizjologii, psychologii, biologii, biomechaniki, medycyny oraz historii,
socjologii, prawa, a także teorii treningu, wskazując zwłaszcza - poprzez
metodykę - na praktyczne jej zastosowania w sporcie.
ul. Łazienkowska 6A, 00-449 Warszawa
tel./fax: +48 22 529 89 12
Komisja jest samodzielnà jednostkà organizacyjnà
nadzorowanà i finansowanà przez Ministerstwo Sportu
i Turystyki.
Wszystkie kontrole antydopingowe przeprowadzane sà
w oparciu o regulacje Mi´dzynarodowego Standardu
Badaƒ oraz w oparciu o system ISO 9001 : 2008.
Zadania Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie:
• Przeprowadzanie badaƒ antydopingowych,
• Prowadzenie edukacji profilaktycznej,
• Upowszechnianie listy Êrodków farmakologicznych
i metod uznanych za dopingowe,
• Opracowywanie rozwiàzaƒ prawnych
oraz programów walki z dopingiem w sporcie.
www.antydoping.pl
Antydopingowe Pogotowie Informacyjne 24h
0695 36 74 64, 0695DOPING
Aneks
Lista substancji i metod
zabronionych w sporcie
Światowa Agencja Antydopingowa
(WADA)
Światowy Kodeks Antydopingowy
LISTA ZABRONIONA
2010
STANDARD
MIĘDZYNARODOWY
Oficjalny tekst Listy zabronionej będzie nadzorowany przez Światową Agencję
Antydopingową (WADA) i zostanie opublikowany w językach angielskim
i francuskim. W razie wystąpienia jakiejkolwiek sprzeczności pomiędzy wersjami,
decydującą jest wersja angielska.
Niniejsza lista obowiązuje od 1 stycznia 2010
Lista zabroniona 2010
19 września 2009
LISTA ZABRONIONA 2010
ŚWIATOWY KODEKS ANTYDOPINGOWY
Obowiązuje od 1 stycznia 2010
Wszystkie substancje zabronione, z wyjątkiem substancji z klas
S1, S2.1 do S2.5, S4.4 i S6.a oraz metod zabronionych M1, M2
i M3, będą traktowane jako “substancje określone”.
SUBSTANCJE I METODY ZABRONIONE W KAŻDYM CZASIE
(PODCZAS ZAWODÓW I POZA ZAWODAMI)
SUBSTANCJE ZABRONIONE
S1. ŚRODKI ANABOLICZNE
Środki anaboliczne są zabronione.
1.
Steroidy anaboliczno-androgenne (SAA)
*
a. Egzogenne SAA, w tym:`
1-androstendiol (5α-androst-1-en-3β,17β-diol); 1-androstendion (5αandrost-1-en-3,17-dion); bolandiol (19-norandrostendiol); bolasteron;
boldenon; boldion (androsta-1,4-dien-3,17-dion); kalusteron; klostebol;
danazol (17α-etynylo-17β-hydroksyandrost-4-eno[2,3-d]izoksazol);
dehydrochlorometylotestosteron (4-chloro-17β-hydroksy-17αmetyloandrosta-1,4-dien-3-on); dezoksymetylotestosteron (17α-metylo-5αandrost-2-en-17β-ol); drostanolon; etyloestrenol (19-nor-17α-pregn-4-en-17ol); fluoksymesteron; formebolon; furazabol (17β-hydroksy-17α-metylo-5αandrostano[2,3-c]-furazan); gestrinon; 4-hydroksytestosteron (4,17βdihydroksyandrost-4-en-3-on); mestanolon; mesterolon; metenolon;
metandienon (17β-hydroksy-17α-metyloandrosta-1,4-dien-3-on); metandriol;
metasteron (2α,17α-dimetylo-5α-androstan-3-on-17β-ol); metylodienolon
(17β-hydroksy-17α-metyolestra-4,9-dien-3-on); metylo-1-testosteron (17βhydroksy-17α-metylo-5α-androst-1-en-3-on); metylonortestosteron (17βhydroksy-17α-metyloestr-4-en-3-on); metylotestosteron; metribolon
(metylotrienolon, 17β-hydroksy-17α-metyloestra-4,9,11-trien-3-on);
miboleron; nandrolon; 19-norandrostendion (estr-4-en-3,17-dion);
norboleton; norklostebol; noretandrolon; oksabolon; oksandrolon;
oksymesteron; oksymetolon; prostanozol (17β-hydroksy-5αandrostano[3,2-c] pirazol); chinbolon; stanozolol; stenbolon; 1-testosteron
(17β-hydroksy-5α-androst-1-en-3-on); tetrahydrogestrinon (18a-homoLista zabroniona 2010
19 września 2009
2
pregna-4,9,11-trien-17β-ol-3-on); trenbolon i inne substancje o podobnej
strukturze chemicznej lub podobnym działaniu biologicznym.
**
b. Endogenne SAA, w przypadku przyjmowania egzogennie:
androstendiol (androst-5-en-3β,17β-diol); androstendion (androst-4-en-3,17dion); dihydrotestosteron (17β-hydroksy-5α-androstan-3-one); prasteron
(dehydroepiandrosteron, DHEA); testosteron
oraz następujące metabolity i izomery:
5α-androstan-3α,17α-diol; 5α-androstan-3α,17β-diol; 5α-androstan3β,17α-diol; 5α-androstan-3β,17β-diol; androst-4-en-3α,17α-diol;
androst-4-en-3α,17β-diol; androst-4-en-3β,17α-diol; androst-5-en3α,17α-diol; androst-5-en-3α,17β-diol; androst-5-en-3β,17α-diol; 4androstendiol (androst-4-en-3β,17β-diol); 5-androstendion (androst-5-en3,17-dion); epi-dihydrotestosteron; epitestosteron; 3α-hydroksy-5αandrostan-17-on; 3β-hydroksy-5α-androstan-17-on; 19-norandrosteron;
19-noretiocholanolon.
2. Inne środki anaboliczne, w tym (grupa nie ogranicza się
wyłącznie do wymienionych związków):
Klenbuterol, selektywne modulatory receptora androgenowego (SARMs),
tibolon, zeranol, zilpaterol.
Dla potrzeb tej części:
*
”egzogenny” odnosi się do związku, który zwykle nie jest wytwarzany naturalnie
przez organizm.
**
”endogenny” odnosi się do związku, który jest wytwarzany przez organizm w
sposób naturalny.
S2. HORMONY PEPTYDOWE, CZYNNIKI WZROSTU I SUBSTANCJE
POKREWNE
Wymienione poniżej substancje i czynniki je uwalniające są zabronione:
1. Środki stymulujące erytropoezę [np. erytropoetyna (EPO),
darbepoetyna (dEPO), glikol metoksypolietylenowy epoetyny beta
(CERA), hematide];
2. Gonadotropina łożyskowa (hCG) i hormon luteinizujący (LH) u
mężczyzn;
3. Insuliny;
4. Kortykotrofiny;
19 września 2009
3
5. Hormon wzrostu (hGH), insulino-podobny czynnik wzrostu (IGF-1),
mechaniczne czynniki wzrostu (MGFs), płytkopochodny czynnik
wzrostu (PDGF), czynniki wzrostu fibroblastów (FGFs),
naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu (VEGF) i czynnik
wzrostu hepatocytów (HGF) jak również każdy inny czynnik wzrostu
wpływający na syntezę/degradację białka mięśnia, ścięgna lub więzadła,
unaczynienie, zużytkowanie energii, zdolność regeneracyjną lub zmianę
typu włókien;
6. Preparaty płytkopochodne (np. masa płytkowa, “wirowanie krwi”)
podawane domięśniowo. Inne drogi podania wymagają deklaracji o ich
użyciu, zgodnie z Międzynarodowym Standardem Wyłączeń dla Celów
Terapeutycznych.
i inne substancje o podobnej strukturze chemicznej lub podobnym
działaniu biologicznym.
S3. BETA-2 AGONIŚCI
Wszystkie substancje z grupy beta-2 agonistów, z uwzględnieniem obu izomerów
optycznych – jeśli takie występują, są zabronione, z wyjątkiem podawanych
przez inhalację salbutamolu (maksymalnie 1600 mikrogramów w ciągu 24
godzin) i salmeterolu, dla których wymagana jest deklaracja o ich użyciu,
zgodnie z Międzynarodowym Standardem Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych.
Przyjmuje się, że obecność salbutamolu w moczu, w stężeniu przekraczającym
1000 ng/ml, nie będzie efektem zamierzonego użycia tej substancji w celach
terapeutycznych i będzie uważane za wynik pozytywny (wynik niekorzystny
analitycznie – AAF), chyba że sportowiec udowodni, uczestnicząc w
kontrolowanym badaniu farmakokinetycznym, że odbiegający od normy wynik
związany jest z użyciem terapeutycznej dawki (maksymalnie 1600 mikrogramów
na dobę) wziewnego salbutamolu.
S4. ANTAGONIŚCI I MODULATORY HORMONÓW
Wymienione poniżej klasy są zabronione:
1. Inhibitory aromatazy, w tym (grupa nie ogranicza się wyłącznie do
wymienionych przykładów): aminoglutetymid, anastrozol, androsta1,4,6-trien-3,17-dion (androstatriendion), 4-androsten-3,6,17-trion
(6-okso), eksemestan, formestan, letrozol, testolakton.
2. Selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERMs), w tym
(grupa nie ogranicza się wyłącznie do wymienionych przykładów):
raloksifen, tamoksifen, toremifen.
3. Inne substancje antyestrogenowe, w tym (grupa nie ogranicza się
wyłącznie do wymienionych przykładów): klomifen, cyklofenil,
fulvestrant.
19 września 2009
4
4. Środki modyfikujące funkcje miostatyny, w tym (grupa nie ogranicza się
wyłącznie do wymienionych przykładów): inhibitory miostatyny.
S5. DIURETYKI I INNE ŚRODKI MASKUJĄCE
Środki maskujące są zabronione. Zalicza się do nich:
Diuretyki, probenecid, preparaty zwiększające objętość osocza (np.
glicerol;
podawane
dożylnie
preparaty
albuminy,
dekstranu,
hydroksyetyloskrobii i mannitolu) i inne substancje o podobnym działaniu
biologicznym.
Do diuretyków zalicza się:
Acetazolamid, amilorid, bumetanid, kanrenon, chlortalidon, kwas
etakrynowy, furosemid, indapamid, metolazon, spironolakton, tiazydy
(np. bendroflumetiazyd, chlorotiazyd, hydrochlorotiazyd), triamteren i
inne substancje o podobnej strukturze chemicznej lub podobnym działaniu
biologicznym (z wyłączeniem drosperinonu, pamabromu i preparatów
miejscowych dorzolamidu i brinzolamidu, które nie są zabronione).
Wyłączenie dla celów terapeutycznych dla diuretyków i środków maskujących
traci ważność w przypadku, gdy mocz sportowca zawiera substancję z tej grupy
w połączeniu z progowym lub podprogowym poziomem substancji zabronionej
(ych).
19 września 2009
5
METODY ZABRONIONE
M1. METODY POPRAWIAJĄCE TRANSPORT TLENU
Następujące metody są zabronione:
1.
Doping krwią, w tym podawanie własnej, jednoimiennej lub obcopochodnej
krwi, lub preparatów krwinek czerwonych każdego pochodzenia.
2.
Podawanie produktów, które sztucznie zwiększają wychwyt, transport lub
dostarczanie tlenu, takich jak (grupa nie ogranicza się wyłącznie do
wymienionych przykładów): związki perfluorochemiczne, efaproksiral (RSR
13) i zmodyfikowane produkty hemoglobiny (np. substytuty krwi oparte na
hemoglobinie, mikrokapsułkowane produkty hemoglobiny), z wyłączeniem
suplementacji tlenem.
M2. MANIPULACJE CHEMICZNE I FIZYCZNE
1.
Fałszowanie, lub zamiar zafałszowania, właściwości i ważności próbek
pobranych do kontroli antydopingowej jest zabronione. Przykłady
manipulacji (nie ograniczają się wyłącznie do wymienionych): kateteryzacja
pęcherza moczowego, zamiana moczu i/lub fałszowanie składu moczu przed
dodanie jakiś składników (np. proteaz).
2.
Infuzje dożylne są zabronione, z wyłączeniem tych przyjętych w
uzasadnionych przypadkach w przebiegu leczenia szpitalnego lub badań
klinicznych.
M3. DOPING GENETYCZNY
Następujące działania, mające zdolność do poprawy wyników sportowych, są
zabronione:
1-
Transfer komórek lub elementów genetycznych (np. DNA, RNA);
2-
Użycie środków farmakologicznych lub biologicznych, które zmieniają
ekspresję genów.
Agoniści receptorów aktywowanych przez proliferatory peroksysomów (PPARδ),
np. GW 1516, i agoniści osi PPARδ-AMP-kinaza białkowa aktywowana przez AMP
(AMPK), np. AICAR, są zabronieni.
19 września 2009
6
SUBSTANCJE I METODY
ZABRONIONE PODCZAS ZAWODÓW
Oprócz substancji i metod z kategorii od S1 do S5 i od M1 do M3,
które wymieniono powyżej, podczas zawodów są zabronione także
następujące kategorie substancji:
SUBSTANCJE ZABRONIONE
S6. STYMULANTY
Zabronione są wszystkie stymulanty (z uwzględnieniem obu izomerów
optycznych, jeśli takie występują), z wyjątkiem pochodnych imidazolu do
stosowania miejscowego oraz substancji umieszczonych w Programie
Monitorującym 2010*.
Do stymulantów zalicza się:
a: Stymulanty nieokreślone:
Adrafinil; amfepramon; amifenazol; amfetamina; amfetaminil;
benfluoreks; benzfetamina; bynzylopiperazyna; bromantan;
klobenzoreks; kokaina; kropropamid; krotetamid; dimetyloamfetamina;
etyloamfetamina; famprofazon; fenkamina; fenetylina; fenfluramina;
fenproporeks; furfenoreks; mefenoreks; mefentermina; mezokarb;
metamfetamina (D-); p-metyloamfetamina; metylenodioksyamfetamina;
metylenodioksymetamfetamina; metyloheksanamina
(dimetylopentyloamina); modafinil; norfenfluramina; fendimetrazyna;
fenmetrazyna; fentermina; 4-fenylopiracetam (karfedon); prenylamina;
prolintan.
Stymulant, który nie jest wymieniony w tej sekcji jest uznawany za substancję
określoną.
b: Stymulanty określone (przykłady):
Adrenalina**; katyna***; efedryna****; etamiwan; etylefryna;
fenbutrazat; fenkamfamina; heptaminol; izomethepten;
lewometamfetamina; meklofenoksat; metyloefedryna****; metylofenidat;
niketamid; norfenefryna; oktopamina; oksylofryna;
parahydroksyamfetamina; pemolina; pentetrazol; fenprometamina;
propyloheksedryna; pseudoefedryna*****; selegilina; sibutramina;
strychnina; tuaminoheptan oraz inne substancje o podobnej strukturze
chemicznej lub podobnym działaniu biologicznym.
19 września 2009
7
*
Substancje umieszczone w Programie Monitorującym 2010 (bupropion, kofeina,
fenylefryna, fenylopropanolamina, pipradrol, synefryna) nie są traktowane jako
substancje zabronione.
** Adrenalina w połączeniu ze środkami miejscowo-znieczulającymi lub
stosowana miejscowo (np. donosowo, oftalmologicznie) nie jest zabroniona.
*** Katyna jest zabroniona, jeśli jej stężenie w moczu przekroczy wartość 5
µg/ml.
**** Efedryna i metyloefedryna są zabronione, jeśli stężenie któregoś z
wymienionych związków w moczu przekroczy wartość 10 µg/ml.
***** Pseudoefedryna jest zabroniona, jeśli jej stężenie w moczu przekroczy
wartość 150 µg/ml.
S7. NARKOTYKI
Zabronione są następujące narkotyki:
Buprenorfina, dekstromoramid, diamorfina (heroina), fentanyl i jego
pochodne, hydromorfon, metadon, morfina, oksykodon, oksymorfon,
pentazocyna, petydyna.
S8. KANABINOIDY
Naturalny lub syntetyczny ∆9-tetrahydrokanabinol (THC) i kanabinoidy (np.
haszysz, marihuana, HU-210) są zabronione.
S9. GLUKOKORTYKOSTEROIDY
Wszystkie glukokortykosteroidy są zabronione, jeśli są stosowane doustnie,
dożylnie, domięśniowo lub doodbytniczo.
Zgodnie z Międzynarodowym Standardem Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych
(TUE) sportowiec musi złożyć deklarację o ich użyciu w przypadku zastosowania
glukokortykosteroidów
dostawowo,
okołostawowo,
okołoościęgnowo,
nadtwardówkowo, śródskórnie i przez inhalację, z wyjątkiem przypadków o
których mowa poniżej.
Preparaty miejscowe, jeśli są użyte otologicznie, w schorzeniach jamy ustnej,
dermatologicznie (włącznie z jonoforezą / fonoforezą), w chorobach dziąseł,
donosowo, oftalmologiczne i zaburzeniach okołoodbytniczych nie są zabronione
i nie wymagają ani TUE, ani deklaracji o ich użyciu.
19 września 2009
8
SUBSTANCJE ZABRONIONE W NIEKTÓRYCH
SPORTACH
P1. ALKOHOL
Alkohol (etanol) jest zabroniony tylko podczas zawodów, w sportach
wymienionych poniżej. Oznaczenie stężenia alkoholu będzie przeprowadzone
poprzez analizę wydychanego powietrza i/lub krwi. Hematologiczna wartości
progowa, której przekroczenie powoduje naruszenie przepisów antydopingowych,
to 0.10 g/l.
•
•
•
•
Karate (WKF)
Kręglarstwo (FIQ)
Łucznictwo (FITA)
Pięciobój nowoczesny (UIPM),
gdy jedną z konkurencji jest
strzelectwo
•
•
•
•
Sporty
Sporty
Sporty
Sporty
lotnicze (FAI)
motorowe (FIM)
motorowodne (UIM)
samochodowe (FIA)
P2. BETA-BLOKERY
W wymienionych poniżej sportach beta-blokery są zabronione tylko podczas
zawodów, chyba że sprecyzowano inaczej.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bilard i snooker (WCBS)
Bobsleje (FIBT)
Brydż (FMB)
Bule (CMSB)
Curling (WCF)
Gimnastyka (FIG)
Golf (IGF)
Kręglarstwo (FIQ)
Łucznictwo (FITA),
(zabronione także poza zawodami)
Narciarstwo/snowboard (FIS),
dotyczy tylko takich konkurencji
narciarskich, jak skoki,
freestyle aerials/half pipe
oraz konkurencji snowboardowych
half pipe/big air
Zabronionymi beta-blokerami
wymienionych przykładów):
są
•
•
•
•
•
•
•
•
(grupa
Pięciobój nowoczesny (UIPM),
gdy jedną z konkurencji jest
strzelectwo
Sporty lotnicze (FAI)
Sporty motorowe (FIM)
Sporty motorowodne (UIM)
Sporty samochodowe (FIA)
Strzelectwo (ISSF, IPC),
(zabronione także poza zawodami)
Zapasy (FILA)
Żeglarstwo (ISAF),
dotyczy tylko wyścigów sterników
nie
ogranicza
się
wyłącznie
do
Acebutolol, alprenolol, atenolol, betaksolol, bisoprolol, bunolol,
karteolol, karwedilol, celiprolol, esmolol, labetalol, lewobunolol,
metipranolol, metoprolol, nadolol, oksprenolol, pindolol,
propranolol, sotalol, timolol.
19 września 2009
9

antydoping w polsce

Transkrypt

Podobne dokumenty

Stop Doping Line

Światowa Agencja Antydopingowa

doping w sporcie