Wadliwość i nierzetelność ksiąg podatkowych

Wadliwość i nierzetelność ksiąg podatkowych
Wpisany przez Anna Drabik
Nierzetelne prowadzenie ksiąg stanowi przestępstwo zagrożone sankcją w postaci grzywny do
240 stawek dziennych.
Na podatnikach prowadzących działalność gospodarczą ciąży obowiązek prowadzenia
ksiąg. Księgi prowadzone przez podatnika muszą spełniać wymogi w odniesieniu do
prawa bilansowego, jak i podatkowego. Prowadzenie ksiąg zgodnie z przepisami
warunkuje uznanie ich jako dowód w postępowaniu podatkowym.
Przez księgi podatkowe należy rozumieć księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i
rozchodów, ewidencje oraz rejestry. Pojęcie prawidłowości ksiąg zostało zdefiniowane w
ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) dalej:
OP.
Artykuł 181 OP nadaje równą moc dowodową wszystkim dowodom w nim wymienionym,
jednakże z treści art. 193 § 3 wynika, że księgi podatkowe mają szczególny znaczenie.
Przykładem takiej interpretacji jest wyrok WSA w Lublinie z dnia 29 stycznia 2008 r., sygn. I
SA/Lu 726/07: Tę szczególną moc dowodową ksiąg podatkowych należy interpretować jako
zakaz określania w postępowaniu podatkowym elementów mających wpływ na wysokość
podatku, bez uprzedniego stwierdzenia w sposób uregulowany prawem prowadzenia ksiąg w
sposób nierzetelny lub wadliwy, które w danej sprawie objęte były zakresem
prawnopodatkowego stanu faktycznego, a które zgodnie z przepisami prawa powinny być
zaewidencjonowane w księgach zgodnie z ich rzeczywistym przebiegiem
.
1/5
Wadliwość i nierzetelność ksiąg podatkowych
Wpisany przez Anna Drabik
Zgodnie z art. 193 § 1 OP księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy
stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Z powyższego wynika, iż
kryterium prawidłowości ksiąg jest ich niewadliwość i rzetelność.
Księgi podatkowe uważa się za rzetelne, jeżeli dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan
rzeczywisty (art. 193 § 2 tej OP). Zatem księgi nierzetelne to księgi, które nie odpowiadają
stanowi rzeczywistemu, czyli nie dokumentują rzeczywistych zdarzeń księgowych. Przykładem
nierzetelności ksiąg może być np. brak dowodu będącego podstawą wpisu do księgi lub
dokonania wpisów do ksiąg w nieprawidłowej wysokości.
W sytuacji, w której organ podatkowy uzna, iż podatnik dokonywał czynności prawnych
pozornych, np. podatnik dysponuje kompletem dowodów księgowych, jednak nie
odzwierciedlają one prawdziwego obrazu zdarzeń gospodarczych jednostki, księgi mogą być
uznane za nierzetelne.
Księgi podatkowe mogą być uznane za nierzetelne również wtedy, gdy poszczególne elementy
działalności gospodarcze rażąco odbiegają od przeciętnych składników osiąganych w danej
branży i podobnych warunkach prowadzonej działalności. Przykładowo, w wyroku NSA Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku z dnia 14 września 2000 r. sygn. I SA/Gd 2018/99 czytamy:
Wynikająca z księgi podatkowej marża, zrealizowana przez skarżącego w wysokości
odbiegającej od marż poszczególnych grup asortymentowanych towarów, stosowanych przy
sprzedaży udokumentowanej, uzasadnia
wniosek
co do tego, że księga podatkowa nie odzwierciedla rzeczywistego stanu rzeczy w zakresie
wysokości przychodów i tym samym nie może stanowić dochodu w postępowaniu podatkowym.
Za niewadliwe uważa się księgi podatkowe prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi z
odrębnych przepisów (art. 193 § 3 OP). Wszystkie księgi, ewidencje oraz rejestry należy
2/5
Wadliwość i nierzetelność ksiąg podatkowych
Wpisany przez Anna Drabik
prowadzić zgodnie z wymaganiami formalnymi określonymi w przepisach ich dotyczących.
Za formalny błąd należy uznać m.in. pomyłkę w dacie ujęcia faktury czy też zapis
niechronologiczny.
Za wadliwość należy również uznać nieprawidłowe udokumentowanie zdarzeń gospodarczych.
Przepisy prawa podatkowego nie regulują kwestii prawidłowego opisu dokumentów
podatkowych dla celów księgowych, na podstawie których u podatnika powstaje koszt bądź
przychód podatkowy. Jednakże ma to znaczenie w zakresie zweryfikowania prawidłowości
zaliczenia poszczególnych wydatków do kosztu uzyskania przychodów bądź rozpoznania
przychodu. W sytuacji, gdy dokument stanowiący podstawę ewidencji w księgach nie obrazuje
zasadności poniesienia danego wydatku i ujęcia go w księgach jako kosztu uzyskania
przychodu, istnieje ryzyko uznania przez organ skarbowy wadliwości ksiąg, a tym samym
oszacowania podstawy opodatkowania.
Należy podkreślić, że przepisy nie zezwalają na uznanie księgi za wadliwą, jeżeli stwierdzone
wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy (art. 195 par 5 OP). Dopiero taki stan
wadliwości, który uniemożliwia ustalenie podstawy opodatkowania, w całości lub w części,
uzasadnia odrzucenie ksiąg. To na organie podatkowym spoczywa obowiązek wykazania
niezgodność zapisów z zasadami dokonywania tych zapisów.
Odrzucenie ksiąg podatkowych, jako dowodu może spowodować ustalenie podstawy
opodatkowania w drodze oszacowania. Zgodnie z art. 23 OP organ podatkowy określa
podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli:
3/5
Wadliwość i nierzetelność ksiąg podatkowych
Wpisany przez Anna Drabik
1. brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia lub
2. dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy
opodatkowania, lub
3. podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy
opodatkowania.
Oszacowanie jest dokonywane w zakresie, w jakim organ odmówił uznania wiarygodności
ksiąg. Organ podatkowy dysponuje w tym celu odpowiednimi metodami, wybór konkretnej
metody szacowania organ podatkowy musi uzasadnić.
Najbardziej restrykcyjne jest niewątpliwie nieuznanie zapisów całej księgi. Możliwe jest również
zakwestionowanie zapisów księgi w części dotyczącej danego okresu lub danej części księgi.
Z nieprawidłowym prowadzeniem ksiąg rachunkowych wiąże się również odpowiedzialność
karna z ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks Karny Skarbowy (Dz.U. z 2007 r., Nr 111,
poz. 765 ze zm.) dalej: KKS. Nierzetelne prowadzenie ksiąg stanowi przestępstwo zagrożone
sankcją w postaci grzywny do 240 stawek dziennych. W przypadku, gdy nierzetelność jest
mniejszej wagi lub księgi były prowadzone wadliwie, kara grzywny określana jest kwotowo, a
czyn taki kwalifikuje się jako wykroczenie karne skarbowe. Wadliwe prowadzenie ksiąg podlega
karze grzywny za wykroczenie skarbowe (art. 61 KKS).
Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste,
rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Stawka dzienna nie może być niższa od
jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej
czterystukrotności. Oznacza to, że stawka dzienna może wynosić w 2009 r. od 42,53 PLN do
17 012,00 PLN.
4/5
Wadliwość i nierzetelność ksiąg podatkowych
Wpisany przez Anna Drabik
Odpowiedzialność za nieprawidłowe prowadzenie ksiąg rachunkowych przewiduje także,
niezależnie od przepisów KKS, ustawa o rachunkowości. Zgodnie z jej przepisami nierzetelne
lub wadliwe prowadzenie ksiąg podlega karze grzywny lub karze pozbawienia wolności do lat
dwóch, albo obu tym karom łącznie.
Nierzetelność i wadliwość ksiąg rodzi ryzyko odpowiedzialności karnej oraz warunkuje
prawidłowe określenie podstawy opodatkowania. Warto zatem zwracać szczególną uwagę na
poprawność ksiąg i ewidencji podatkowych oraz należytą archiwizację dokumentów
stanowiących dowody poszczególnych zapisów w księgach podatkowych, aby uniknąć
problemów w sytuacji badania ksiąg przez organ podatkowy.
5/5