biologia kl. III

Klasa III
gimnazjum
Wymagania podstawowe
Uczeń zna pojęcia: tętno, pęcherzyk płucny, wdech, wydech, przepona, oddychanie tlenowe,
metabolizm, wydalanie, naskórek, skóra, narząd, gameta, zaplemnienie, zapłodnienie, miesiączka,
poród, bliźnięta, łożysko, hormon, mózg, odruch, bodziec, gruczoł dokrewny, nerwice, stres, ekologia,
ekosystem, populacja, gatunek, obieg materii, przepływ energii, komórka, tkanka narząd, układ,
substancja organiczna, przemiana materii i energii, fotosynteza, oddychanie, DNA, gen, samożywność,
cudzożywność, wymiana gazowa, wydalanie.
Uczeń wymienia nazwy: części układu oddechowego i moczowego, chorób związanych z
zanieczyszczeniem środowiska, gruczołów skórnych, narządów rozrodczych męskich i żeńskich,
komórek rozrodczych, głównych części układu nerwowego, narządów zmysłów, chorób oczu i uszu,
gruczołów dokrewnych. ekosystemów, stosunków nieantagonistycznych i antagonistycznych, kilku
mikro- i makroskładników niezbędnych do życia, głównych substancji organicznych, chorób
dziedzicznych człowieka, organizmów jednokomórkowych, kilku tkanek roślinnych i zwierzęcych,
głównych narządów i wszystkich układów człowieka, czynników wpływających na intensywność
fotosyntezy, narządów oddechowych, sposobów rozmnażania się, królestw świata ożywionego.
Uczeń rozróżnia: sposoby obrony przed zarazkami, spalanie i oddychanie, mocz pierwotny
i ostateczny, części skóry, rozmnażanie płciowe i bezpłciowe, dojrzałość biologiczną i psychiczną,
odruchy warunkowe i bezwarunkowe, poszczególne części oka i ucha podczas analizy rysunku, sposób
działania układów nerwowego i hormonalnego, stan zdrowia i choroby. cechy ludzkie i zwierzęce,
duży i mały obieg krwi, biotop i biocenozę, rodzaje rozmieszczenia organizmów, pasożyty i żywicieli,
na rysunkach komórki roślinne od zwierzęcych, rodzaje metabolizmu, organizmy jednokomórkowe
i wielokomórkowe, rodzaje organizmów cudzożywnych, rozmnażanie bezpłciowe i płciowe.
Uczeń potrafi: wymienić substraty oddychania komórkowego, podać drogi usuwania produktów
metabolizmu, wymienić choroby zakaźne układu oddechowego; wybrać taki sposób postępowania,
który wpływa na zwiększenie sprawności układu oddechowego, wymienić choroby układu moczowego i
skóry, przyczyny łojotoku, wskazać skutki narażenia na promieniowanie UV, określić rolę narządów
rozrodczych, opisać rozwój człowieka, podać sposoby przygotowania matki do porodu i rolę ojca w tym
okresie, wymienić sposoby zapobiegania zarażeniu się chorobami przenoszonymi drogą płciową,
wymienić elementy chroniące układ ośrodkowy nerwowy, podaje przykłady odruchów warunkowych i
bezwarunkowych, wskazać elementy ochronne oka i ucha, ocenić wpływ dźwięków na swoje zdrowie i
zdolność do pracy, ocenić długość i warunki snu, wymienić przyczyny cukrzycy i sposoby jej
zapobiegania, wymienić czynniki powodujące choroby, wskazać sposoby i zasady hartowania się.
odróżnić działania z zakresu ochrony przyrody i ochrony środowiska, podać kilka przykładów wpływu
środowiska na organizmy, podać przykład rośliny i zwierzęcia będących wskaźnikami jakości
środowiska, podać przykłady różnych sposobów rozmieszczenia populacji, scharakteryzować krótko
zależności między populacjami, omówić na czym polega obieg materii, wskazać kilka przykładów
degradacji środowiska przez człowieka, opowiedzieć hipotezę powstania życia, podać po jednym
przykładzie wpływu makro- i mikropierwiastków na życie organizmów, przedstawić role pełnione przez
substancje odżywcze organiczne, wskazać skąd komórka czerpie tlen i substancje odżywcze i co dzieje
się z substancjami zbędnymi, podać substraty i produkty fotosyntezy, uzasadnić sens procesów
oddychania, wskazać rolę DNA, powiedzieć czym zasłużył się Mendel, podać kilka przykładów
osiągnięć genetyki, podać funkcje spełniane przez główne rodzaje tkanek, omówić rolę szparek,
zrozumieć sens trawienia, porównać funkcjonowanie płuc i skrzeli, wymienić kilka produktów
przemiany materii, omówić sposób rozmnażania się roślin nasiennych oraz ssaków, pokrótce omówić
historię życia na Ziemi.
Uczeń wie, że: AIDS to zespół nabytego upośledzenia odporności, układ składa się z narządów a te
z tkanek, palenie tytoniu jest często przyczyną raka płuc, alkohol ma zgubny wpływ m.in. na pracę
nerek i strukturę skóry, zasady i prawa ekologii są podstawą ochrony środowiska i ochrony przyrody,
łańcuchy pokarmowe zaczynają się od producentów, gatunek tworzą populacje, dominuje
rozmieszczenie skupiskowe populacji, stosuje się normy wysiewu, pasożyty w innych rejonach świata
stanowią zagrożenie dla przybyszów, gatunek ludzki nie może bezkarnie ciągle zwiększać swej
liczebności, stan środowiska zależy od nas samych, komórki łączą się w tkanki a tkanki w narządy, tak
nadmiar jak i niedobór pierwiastków szkodzi zdrowiu, właściwa dieta sprzyja zdrowiu, geny to
fragmenty DNA odpowiedzialne za wystąpienie jakiejś cechy, katabolizm jest przeciwieństwem
anabolizmu, dziedziczenie płci u ludzi związane jest z chromosomami X i Y, można nie chorować a
jedynie być nosicielem choroby, tylko niewielka część energii słonecznej jest absorbowana w procesie
fotosyntezy, życie na Ziemi zależy od fotosyntezy, organizmy po śmierci rozkładane są przez
destruentów, największy wpływ na budowę układu pokarmowego ma rodzaj pokarmu, w drodze
ewolucji wykształcały się coraz to bardziej skomplikowane struktury organizmów, nie należy sypać soli
w pobliżu roślin, organizmy przy swojej różnorodności mają wiele wspólnych cech.
Uczeń wyjaśnia: funkcje krwi, związek między alkoholem i nikotyną a chorobami układu krążenia,
jaki tryb życia prowadzi do zawału serca, rolę poszczególnych części układu oddechowego, działanie
mięśni oddechowych, dlaczego świeczka w zamkniętym słoiku zgaśnie, wpływ pyłów na sprawność
oddechową, rolę roślinności jako naturalnego filtru, pojęcie wydalanie, dlaczego produkty metabolizmu
muszą być usunięte z organizmu, mechanizm wydalania moczu, rolę pełnioną przez skórę, sens
rozmnażania się, zmiany okresu dojrzewania, w jaki sposób dochodzi do połączenia się gamet,
znaczenie świadomego macierzyństwa, na czym polega higiena okresu ciąży, rolę aktywności życiowej,
rolę układu nerwowego, skutki niedotlenienia mózgu, dzięki czemu odbywają się czynności układu
nerwowego, znaczenie odruchu jako mechanizmu obronnego, funkcjonowanie oka i ucha, wpływ
komputera i telewizji na zdrowie, sposoby zapobiegania wadom wzroku, rolę ucha w utrzymaniu
równowagi, rolę węchu i smaku, działanie gruczołu dokrewnego, wpływ stresu na zdrowie, związek
między stanem środowiska a stanem zdrowia, pojęcia minimum, optimum i maksimum zakresu
tolerancji, konieczność utrzymywania terytorium przez niektóre organizmy, dlaczego czasem stosuje się
obliczanie zagęszczenia populacji, relację drapieżca - ofiara, co powoduje konkurencja, istotę
współżycia a obrębie porostu, pojęcie sieci pokarmowej, niekorzystny wpływ wybranych substancji na
środowisko, różnice między przedmiotem martwym a żywym organizmem, jakie są najistotniejsze błędy
w odżywianiu się, dlaczego genetyka jest źródłem postępu ale i potencjalnym niebezpieczeństwem, rolę
pełnioną przez główne tkanki roślinne i zwierzęce, wybrane przystosowania zwierząt do pobierania
pokarmu i oddychania, sens spulchniania gleby, rolę zapłodnienia wewnętrznego i błon płodowych w
opanowaniu środowisk lądowych.
Uczeń poczuwa się do: asertywnej postawy wobec palących i pijących, dbania o swoje zdrowie,
odpowiedzialności za jakość otaczającego go środowiska, zapewnienia sobie i swojej rodzinie
właściwego sposobu odżywiania się, tolerancji względem osób niepełnosprawnych, niesienia pomocy
ofiarom nieszczęśliwych wypadków, tolerancji w stosunku do chorych na AIDS.
Klasa III
gimnazjum
Wymagania rozszerzające
Uczeń zna pojęcia: nabłonek migawkowy, struny głosowe, nagłośnia, pylica, astma, naturalny filtr
roślinny, pęcherz moczowy, zwieracz moczowy, mocznica, trądzik, melanina, ciałko żółte, zarodek,
płód, błony płodowe, choroby weneryczne, akson, kora mózgowa, łuk odruchowy, daltonizm, narząd
równowagi, profilaktyka zdrowotna, siedlisko, nisza ekologiczna, tolerancja ekologiczna, organizm
wskaźnikowy, opór środowiska, piramida wieku, allelopatia, komensalizm, alternatywne źródła energii,
organelle, makroelementy, mikroelementy, kwasy nukleinowe, przebudowa związków w organizmie,
dziedziczność, zmienność, kodon, chromosom, selekcja, mutacja, genom, chloroplast, hydrofit,,
półpasożyt, filtratory, osmoza, osmoregulacja, partenogeneza, metamorfoza, zapłodnienie krzyżowe,
łożysko, ewolucja, dobór naturalny.
Uczeń wymienia nazwy: wszystkich poznanych narządów, wytworów naskórka, kilku hormonów,
części ośrodkowego układu nerwowego, substancji zagrażających zdrowiu, systemów ochronnych, kilku
organizmów wskaźnikowych, organizmów żyjących w skupiskach, roślin owadożernych, sposobów
biernej obrony
u ofiar, organizmów żyjących w symbiozie oraz komensali, 3 pierwiastków mających
największy udział w skorupie ziemskiej i organizmach, makroelementów, grup substancji organicznych,
energii wytwarzanych w organizmach, kilku chorób genetycznych człowieka, czynników mutagennych,
tkanek roślinnych i zwierzęcych, aparatów gębowych owadów, grup roślin zarodnikowych, i
nasiennych, typów zwierząt, małp człekokształtnych.
Uczeń rozróżnia: duży i mały obieg krwi, wymianę zewnętrzną i wewnętrzną, mocz pierwotny i
ostateczny, bliźniaki jedno- i dwujajowe, poszczególne okresy życia, poszczególne wady wzroku,
działania w zakresie ochrony przyrody i ochrony środowiska, konsumentów I i II rzędu, składniki
biotopu, niszę i siedlisko, zagęszczenie i liczebność; populacje rozwijające się, ustabilizowane i
wymierające; obronę czynną i bierną, pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne, mutualizm i protokooperację,
zmiany naturalne i sztuczne w środowisku, fazy fotosyntezy, oddychanie tlenowe i beztlenowe,
genotyp i fenotyp, odmiany kapusty, organy roślin wyższych, poszczególne szczeble łańcuchów
troficznych, trawienie zewnętrzne i wewnętrzne, systemy klasyfikacji.
Uczeń potrafi: wykonać rysunek pęcherzyka płucnego i oznaczyć jego elementy; wykazać, że w
płucach zachodzi wymiana gazowa, wymienić produkty przemiany materii, wskazać na rysunku
elementy budowy nerki, wykonać rysunek schematyczny skóry, wymienić przyczyny i objawy łupieżu
oraz łojotoku, wymienić mechanizmy obronne skóry, podać dokładnie funkcje poszczególnych
narządów rozrodczych, objaśnić cykl miesięczny, objaśnić na schemacie działanie łożyska, uzasadnić
rolę wierności w zapobieganiu zarażeniu się AIDS, wykonać rysunek schematyczny neuronu, dokonać
podziału mózgowia ze względu na budowę i funkcje, wskazać położenie kilku ośrodków korowych,
podać przykłady różnych odruchów, przykłady przeciwstawnego działania w ramach układu
autonomicznego, wymienić sposoby zapobiegania wadom wzroku, na rysunku wskazać położenie
gruczołów dokrewnych, podać przykłady ujemnego działania czynników związanych z
zanieczyszczonym środowiskiem, wybrać styl życia pozwalający mu w dobrej kondycji dożyć
sędziwego wieku, wskazać konkretne sposoby polepszenia środowiska naturalnego, podać przykłady
różnej tolerancji środowiskowej, wymienić składniki powietrza negatywnie oddziaływujące na rośliny,
wymienić organizmy równomiernie i przypadkowo zasiedlające środowisko, obliczyć liczebność na
podstawie zagęszczenia, podać organizmy o różnych krzywych przeżywania, wymienić różne
przystosowania obserwowane u drapieżców i pasożytów, wskazać rośliny o oddziaływaniu
allelopatycznym, podać przykłady mutualizmu, podać przyczynę dla której drapieżniki są nieliczne,
opisać jak powinno się postępować ekologicznie w swoim najbliższym otoczeniu, wskazać rolę wody w
życiu organizmów, scharakteryzować główne składniki organiczne, wymienić procesy zachodzące poza
komórką, wykazać znaczenie chlorofilu, powiązać pojęcia genu i chromosomu, opisać doświadczenie
Mendla (z grochem), podać kilka przykładów osiągnięć genetyki, porównać sposób funkcjonowania
pantofelka i dowolnego organizmu wielokomórkowego, omówić budowe różnych tkanek roślinnych i
zwierzęcych, uzasadnić zależność budowy liścia od warunków środowiskowych, porównać wydatki
energetyczne związane z wymianą gazową u ryb i ssaków, podać przykłady rozmnażania bezpłciowego,
omówić cykl rozwojowy dowolnej rośliny nasiennej, w skrócie przedstawić ewolucję naszej planety.
Uczeń wyjaśnia: rolę trombocytów, pracę serca, mechanizmy obronny przed infekcjami, przyczyny i
skutki zespołu sercowo – naczyniowego, budowę poznanych układów, przebieg wymian gazowych,
powstawanie moczu, skutki przebywania w złych warunkach środowiskowych, schemat metabolizmu,
sposoby walki z pasożytami skóry, objawy typowych chorób wenerycznych, przebieg porodu, zmiany
zachodzące w trakcie cyklu miesięcznego, na schemacie budowę układu nerwowego, związek między
systematycznym zdobywaniem wiedzy a szybkością zapamiętywania i lepszą pamięcią, budowę
siatkówki. związek budowy tchawicy z jej funkcją, role pełnione przez jamę nosową, funkcjonowanie
ruchów oddechowych, pojęcie – oddychanie tlenowe i beztlenowe, dlaczego każda komórka potrzebuje
energii, związek między środowiskiem a astmą, współdziałanie nerki z układem krążenia,
funkcjonowanie nerki, rolę gruczołów skórnych, sposób postępowania w przypadku trądziku, rolę
melaniny, sposób powstawania dziury ozonowej, różnice w sposobach rozmnażania się, działanie
hormonów płciowych, zmiany psychiczne okresu dojrzewania, budowę mózgu, pojęcie odruchu, rolę
obwodowego układu nerwowego, proces odbioru wrażeń wzrokowych, funkcjonowanie oka i ucha,
skutki nerwowego trybu życia, funkcjonowanie układu hormonalnego, pojęcie homeostazy organizmu,
pojęcie gatunku, wpływ zakwaszenia wody na życie w jeziorach i rzekach, przyczyny migracji,
przyczynę niestabilności pewnych układów żywiciel - pasożyt, skąd wzięła się na Ziemi taka
różnorodność gatunków, dlaczego różnorodność sprzyja równowadze biocenotycznej, jak przemieszcza
się energia w ekosystemie, rolę błonnika w diecie, przebieg metabolizmu w różnych okresach życia
osobnika, jaką przewagą ma oddychanie tlenowe nad beztlenowym, główną różnicę między
rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym, rolę DNA, pojęcie chromosomów homologicznych, przyczynę
równowagi płci, przyczynę zespołu Downa, powstawanie nowych odmian hodowlanych, pojęcie:
inżynieria genetyczna, sens poradnictwa genetycznego, wpływ światła na przebieg fotosyntezy,
przyczynę różnic w budowie przewodu pokarmowego mięsożercy i roślinożercy, działanie wszystkich
spotykanych u zwierząt narządów oddechowych, na przykładach działanie zjawiska osmozy, pojęcie
homeostazy, zależność rozmnażania się roślin zarodnikowych od obecności wody strategie rozrodcze na
przykładzie dwóch organizmów, dlaczego żółwie wodne składają jaja na lądzie, dlaczego fenotyp nie
odpowiada dokładnie genotypowi, konstrukcję nazwy gatunku.
Uczeń poczuwa się do: popierania idei krwiodawstwa.
Klasa III
gimnazjum
Wymagania uzupełniające
Uczeń zna pojęcia: płyn tkankowy, błona półprzepuszczalna, azbestoza, kanalik kręty, miedniczka
nerkowa, witamina D, termoregulacja, pasożyty zewnętrzne, pępowina, menopauza, środki
antykoncepcyjne, popęd płciowy, dendryty, opony mózgowe, kurza ślepota, adrenalina, insulina.
rośliny synantropijne, nagana, mikoryza, wydajność ekologiczna, osteoporoza, pojemność cieplna,
ciepło parowania, RNA, asymilacja, dysymilacja, nukleotydy, geny dominujące i recesywne, hemofilia,
daltonizm, anemia sierpowata, terapia genowa, plecha, absorpcja, widmo światła, transpiracja, biofagi,
saprobionty, wodniczka, przetchlinka, korzenie oddechowe, jajożyworodność, stromatolity, pula
genowa, Karol Linneusz.
Uczeń rozróżnia: układ krwionośny i limfatyczny, wydalanie i wydzielanie, zarodek i płód, zmęczenie
i znużenie, przemęczenie i wyczerpanie, ekosystemy wrażliwe i odporne, niektóre dobre i złe
następstwa roślin, znaczenie poszczególnych makro- i mikroelementów, związki wysoko- i
niskoenergetyczne, role pełnione przez DNA i RNA, rodzaje mutacji, objawy kilku chorób
genetycznych, komórczaki i właściwe komórki, rodzaje w obrębie grup tkanek, rodzaje osmoregulacji,
przeobrażenie zupełne i niezupełne, rozwój prosty i złożony.
Uczeń potrafi: odczytać zapis wyniku analizy krwi, dokonać analizy działania krtani, wyróżnić na
schemacie części wymiany zewnętrznej i wewnętrznej, wykonać schemat budowy kłębuszka
nerkowego, wymienić składniki moczu pierwotnego i ostatecznego, udzielać pierwszej pomocy w
wypadku oparzeń i odmrożeń, ocenić wpływ freonów na środowisko, opisać zmiany zachodzące
podczas dojrzewania, wyliczyć okres płodności, określić kiedy człowiek uzyskuje dojrzałość społeczną i
pełną, porównać budowę mózgu i rdzenia kręgowego, dokonać podziału mózgowia dokładnie
wskazując funkcje jego elementów, wykonać rysunek ilustrujący wrażliwość języka na cztery smaki.
w oparciu o kilka przykładów podać wskazać związek między ekologia a działalnością ochroniarską,
ułożyć sieć pokarmową dla typowych ekosystemów, podać przykłady roślin synantropijnych, mając do
dyspozycji rysunki omówić zagadnienie bioindykatorów zanieczyszczenia powietrza, zaplanować
doświadczenie pomocne przy ustalaniu normy wysiewu, podać przykłady walki biologicznej ze
szkodnikami i chorobami, podać przyczynę wysokiej śmiertelności w przypadku niektórych chorób
zakaźnych w danym rejonie, wskazać wiele przykładów dewastacji środowiska w różnych rejonach
świata, ocenić słuszność hipotezy o ziemskim pochodzeniu życia, opisać budowę DNA i RNA,
powiedzieć co dzieje się w mitochondriach, uzasadnić jedność świata ożywionego na podstawie
jedności funkcji życiowych organizmów, podać sposób ułożenia genów w chromosomach, przyczynę
związku nie których chorób genetycznych z płcią osobników,
uzasadnić pojedynczą ilość
chromosomów w gametach, ocenić korzyści i niepokoje związane z odczytaniem ludzkiego genomu,
uzasadnić ścisłą zależność jednokomórkowców od środowiska wodnego, sporządzić rysunki typowych
tkanek; przyporządkować narządy odpowiednim układom w organizmie człowieka, zinterpretować
wykresy przedstawiające zależność fotosyntezy od natężenia światła, temperatury i stężenia CO2; opisać
przystosowanie budowy liści do warunków fotosyntezy, zaprojektować doświadczenie wykazujące
udział chlorofilu w fotosyntezie, podzielić organizmy cudzożywne na grupy i podgrupy, uzasadnić
konieczność powstania aparatów szparkowych u organowców, wymienić sposoby wentylacji narządów
wymiany gazowej, podać wiele przykładów różnorodności w zakresie zapylania i rozsiewania nasion,
wskazać przykłady różnych strategii rozrodczych, rozpoznać na rycinach nazwy głównych grup
wymarłych roślin i zwierząt.
Uczeń wyjaśnia: mechanizm ataku wirusa HIV, dlaczego przetacza się taką samą krew jaką ma
biorca, związek między budową tętnic a przepływem krwi w naczyniach włosowatych, sens
krążenia wrotnego, rolę zastawek, udział krwi w termoregulacji, sposób powstawania limfy, rolę
węzłów chłonnych, zasadę działania sztucznej nerki, wpływ kosmetyków na skórę, znaczenie wielkiej
liczby plemników w jednej porcji nasienia, rolę poszczególnych błon i wód płodowych, jak postępować
by uniknąć zarażenia chorobami wenerycznymi, działanie poszczególnych części mózgowia,
mechanizm przewodzenia impulsów nerwowych, negatywny wpływ hałasu, związek zmysłów smaku i
węchu ze zmysłem wzroku, przyczyny migracji osobników, pojęcie półpasożytnictwa, dlaczego niektóre
gatunki są rzadki a inne częste, dlaczego żadnego gatunku nie wolno nam uznać za niepotrzebny lub
szkodliwy, przyczynę niewielkiej liczebności drapieżników szczytowych, różnice w kształtach różnych
piramid biocenotycznych, przyczynę wysokiej produktywności w szklarniach, zjawisko kumulacji
substancji toksycznych w łańcuchach pokarmowych, sens skracania łańcuchów pokarmowych z
udziałem człowieka, zjawiska termoregulacji występujące w żywych organizmach, co dzieje się w
organizmie w czasie silnego głodu, związek między fotosyntezą a oddychaniem, dlaczego w swych
doświadczeniach z grochem w drugim pokoleniu mieszańców Mendel uzyskał proporcję barwy
kwiatów 3:1, związek DNA z produkcją białek, przyczynę proporcji płci u człowieka, różnicę między
doborem naturalnym i sztucznym, budowę i rolę aparatu szparkowego, wpływ efektu cieplarnianego na
intensywność fotosyntezy, różnice między rozmnażaniem się roślin zarodnikowych i nasiennych, wpływ
środowiska na zmiany ewolucyjne.
Uczeń poczuwa się do: odpowiedzialności za zdrowie własne i innych, pomocy w utrzymaniu dobrej
jakości środowiska, kontroli swego zachowania seksualnego.