docmodel bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych w
download 
Reklamacja Transkrypt
model bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych w
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... Anna Klugowska* Oddział Kolekcji Dziedzinowych Biblioteka Uniwersytecka Toruń MODEL BIBLIOTEKARZA DZIEDZINOWEGO Z ZAKRESU SZTUK PLASTYCZNYCH W KONTEKŚCIE PRZEMIAN INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH W BIBLIOTECE UNIWERSYTECKIEJ W TORUNIU [VISUAL ARTS SUBJECT LIBRARIAN – MODEL OF THE PROFESSION IN A MODIFIED INFORMATION-COMMUNICATION SPACE OF UNIVERSITY LIBRARY TORUŃ] Abstrakt: Przyszłość bibliotekarstwa dziedzinowego będzie stymulowana przez zaawansowane technologie i zmiany przestrzeni informacyjno-komunikacyjnej biblioteki naukowej spowodowane rozwojem ruchu Open Access. Również globalny kryzys gospodarczy, w obliczu którego dziś stajemy, może być wyjątkowym bodźcem do działania i szukania nowych rozwiązań. Na podstawie obserwacji ewoluowania roli i statusu bibliotekarza dziedzinowego i własnych doświadczeń oraz przeglądu literatury fachowej zamierzam nakreślić model bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych, dla którego komunikacja jest kluczowym obszarem aktywności zawodowej. BIBLIOTEKARZ DZIEDZINOWY – BIBLIOTEKA SZTUKI 0.2 – KOMUNIKACJA NAUKOWA – OPEN ACCESS – SZTUKI PLASTYCZNE – TORUŃ Abstract: The future of subject librarian’s profession will be fashioned by the expansion of ICT and diverse changes involved in information and communication environment of scientific library due to the development of Open Access initiatives. The global economical crisis we are facing nowadays may reveal itself as an exceptional impulse for proactive seeking of innovative solutions. Referring to her insight into recent evolution of subject librarians’ professional status, to the conclusion of librarianship literature review and her own experience, the author attempts to sketch a model for plastic arts subject librarian, in which communication aptitudes and creativity are defined as core competences. ART LIBRARY 0.2 – OPEN ACCESS – SCHOLARLY COMMUNICATION – SUBJECT LIBRARIAN –TORUŃ – VISUAL ARTS * * * * Mgr ANNA KLUGOWSKA, kustosz, bibliotekarz dziedzinowy z zakresu sztuk plastycznych, Oddział Kolekcji Dziedzinowych, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu; magister historii sztuki (UAM Poznań); studia podyplomowe: bibliotekoznawstwo i informacja naukowa (Uniwersytet Gdański);. Dwie najważniejsze publikacje: (2008) Klasyfikacja Systematyczna Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu – od klasyfikacji fakultetowej do znaków miejsca w wolnym dostępie. dok.elektr http://www.ebib.info/images/SBP/konf/oprac_rzecz_2007/pracuj_lokalnie/Klugowska.doc[odczyt: 16.06.2008]; (2008) Czy biblioteka jest kluczem do sukcesu użytkowników czyli co użytkownicy bibliotek zawdzięczają ICT (Information Communication Technology) oraz aktywności społecznej pracowników? – sprawozdanie z konferencji. Kraków 2–3 czerwca 2008, Zagadnienia Informacj Naukowej, 2008 nr 2. Adres elektr.: [email protected] 165 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... Wstęp Zdecydowałam się na wyrażenie poglądu na temat optymalnego współczesnego modelu bibliotekarza .dziedzinowego z zakresu Sztuk Plastycznych jako orędownik idei poprawy wizerunku zawodu bibliotekarza. Kształt tego stanowiska zamierzam nakreślić na podstawie obserwacji ewoluowania roli i statusu bibliotekarza dziedzinowego i własnych doświadczeń oraz przeglądu literatury fachowej. Moje wieloletnie doświadczenie zawodowe w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu obejmuje pracę w Gabinecie Zbiorów Graficznych a obecnie w Oddziale Kolekcji Dziedzinowych. Wykształcenie z zakresu historii sztuki oraz bibliotekoznawstwa i informacji naukowej predestynuje mnie do obecnie zajmowanego stanowiska bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych. Zmienna natura biblioteki naukowej i aktywności zawodowej bibliotekarza dziedzinowego W połowie lat 90. w niektórych polskich bibliotekach naukowych w wyniku zmian tradycyjnych struktur organizacyjnych związanych z wprowadzaniem zintegrowanych systemów komputerowych przyjął się model specjalisty dziedzinowego [Śliwińska 1994]. Ze względu na wymagane kwalifikacje i wykonywane zadania stanowisko to przypominało bibliotekarza zbiorów specjalnych, który zajmuje sie kompleksowo zbiorami z jednej dziedziny wiedzy czyli: aktywnie uczestniczy w ich gromadzeniu, zajmuje się ich merytorycznym opracowaniem oraz udziela informacji na ich temat. W kolejnych latach wraz z upowszechnieniem zastosowania technologii informacyjnych w bibliotekach i ze względu na specjalistyczne wykształcenie i doświadczenie bibliotekarskie zaczęto bibliotekarzom dziedzinowym przypisywać zadania edukacyjne i współpracę z kadrą dydaktyczną uczelni [Konieczna 2001, s. 18]. Obecnie zakres niektórych zadań uległ poszerzeniu, a innych przeobrażeniu. Wybór literatury dziedzinowej jest jednym z elementów zarządzania kolekcją. Natomiast poprzez działalność edukacyjną, informacyjną i współpracę z pracownikami naukowo-dydaktycznym bibliotekarz kształtuje umiejętności informacyjne użytkowników, jak również wizerunek biblioteki i zawodu bibliotekarza. Przyszłość bibliotekarstwa dziedzinowego będzie stymulowana przez zaawansowane technologie, przeobrażające się społeczeństwo z informacyjnego w medialne [Goban-Klas 2005, s. 42] i zmiany przestrzeni informacyjno-komunikacyjnej biblioteki naukowej. Dynamiczny, nieustanny rozwój technologiczny udoskonalający proces komunikacji z jednej strony ułatwia dostęp do źródeł wiedzy zgromadzonych na całym świecie z drugiej zaś przyśpiesza tempo zmian i rozproszenia informacji. Obecnie technologie Web 2.0 stawiają przede wszystkim nacisk na wspieranie interakcyjności pomiędzy użytkownikami Sieci a także na ich aktywność w procesie produkcji i redystrybucji informacji i wiedzy, która w efekcie prowadzi do zacierania się różnicy między twórcą i odbiorcą informacji. Transformacje technologiczne wpływają również na funkcjonowanie bibliotek akademickich i bibliotekarzy. Wzrost znaczenia bibliotekarzy dziedzinowych zarządzających profesjonalną informacją z określonej dziedziny wiedzy jest efektem zmienność i nadmiaru informacji. Internet, który miał służyć pierwotnie głownie komunikacji naukowej, jest dziś narzędziem pracy bibliotekarza umożliwiającym mu nie tylko pozyskiwanie informacji ale również komunikowanie się z użytkownikami. Media elektroniczne przekształcają świat w globalną wioskę, biblioteki naukowe ewoluują w wirtualną przestrzeń Internetu aby ostatecznie stać się jedną ogólnoświatową biblioteką cyfrową gwarantującą nieograniczony dostęp do informacji [Nahotko 2007, 166 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... s. 28]. Zapewnienie wolnego dostępu do informacji i wiedzy jest dziś podstawą funkcjonowania nowoczesnej rozwijającej się biblioteki naukowej. Obecnie uczestniczymy w procesie przejściowym od biblioteki tradycyjnej do cyfrowej. Wciąż mamy do czynienia z hybrydowymi publikacjami i bibliotekami [Nahotko 2007, s. 29]. Trudno jednak nie zauważyć, że wzrost publikacji elektronicznych wpływa na zmianę metody i narzędzi pracy bibliotekarza dziedzinowego, który nie tylko gromadzi, opracowuje i udostępnia dokumenty drukowane, ale również zajmuje się wyborem i przetwarzaniem zasobów internetowych. A to z kolei wymaga umiejętności korzystania z ciągle udoskonalanych technologii sieciowych. Żyjemy w dwóch przenikających się światach: w świecie wykreowanym przez media i rzeczywistym. Nie jesteśmy w stanie ogarnąć obrazu rzeczywistości zniekształcanego przez media, które manipulują informacją prezentując tylko znikomy procent problemów współczesnego świata. (o czym często pisał i mówił Ryszard Kapuściński). Dlatego też, funkcjonujący w erze mediów bibliotekarz dziedzinowy powinien mieć świadomość wartości informacji aktualnej, relewantnej, a przede wszystkim wiarygodnej. Rola bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych w środowisku artystyczno-naukowym Nie sztuka jest dziś wyznacznikiem rozwoju cywilizacji tylko PKB, jednakże to ona jest skarbem czasami bezcennym, który całkowicie i w sposób niewytłumaczalny wyraża i wzbogaca ludzką kondycję. Artyści poświęcają życie tworząc ją, konserwatorzy pracują nieustannie aby ją zachować, naukowcy i dydaktycy poświęcają się badaniom i nauczaniu, kustosze muzeów i centrów sztuki prezentują ją na wystawach, bogaci kolekcjonerzy wydają na nią fortuny, a masowi odbiorcy cenią sobie chwile kiedy mogą ją po prostu podziwiać. Wszyscy Ci ludzie tworzą środowisko i kulturę artystyczną, w której bibliotekarz dziedzinowy z zakresu sztuk plastycznych odgrywa wyjątkową rolę w procesie komunikacji. Aktywność zawodowa bibliotekarza dziedzinowego wyznaczona jest z jednej strony przede wszystkim przez funkcje jakie Biblioteka spełnienia wobec uczelni z drugiej zaś przez wymagania środowiska artystycznego rozproszonego w rzeczywistości realnej i wirtualnej. Posiadając wiedzę z zakresu kreacji artystycznej, badań nad sztuką i jej popularyzacji bibliotekarz dziedzinowy zapewnia środowisku artystyczno-naukowemu swobodny dostęp do profesjonalnej informacji zarówno w formie tradycyjnej i nowoczesnej jak również tekstowej i wizualnej. Zmiany w przestrzeni informacyjno-komunikacyjnej Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu Najistotniejsze transformacje, które miały miejsce w Bibliotece w ciągu ostatniego dziesięciolecia to proces komputeryzacji, współpraca z centralnym katalogiem NUKAT, stworzenie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej (dalej KPBC, pierwsze dokumenty pojawiły się w 2005 r.) i realizacja projektu wprowadzenia systemu wolnego dostępu do zbiorów (w latach 2005-2008). Wydarzeniom tym towarzyszyły zmiany organizacyjne: struktury Biblioteki, przestrzeni zarówno fizycznej jak i informacyjno-komunikacyjnej pociągające za sobą przemianę świadomości bibliotekarzy. Wykorzystując dobre doświadczenia zarówno bibliotek zachodnich jak i polskich biblioteka przystąpiła do projektu zmiany komunikacji naukowej poprzez wprowadzenie wolnego dostępu do pólek. Idea tej formy udo- 167 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... stępniania nie była obca bibliotece, ponieważ pierwsza otwarta kolekcja literatury obcojęzycznej funkcjonowała od 1998 roku. Proces realizacji projektu wolnego dostępu obejmował modernizację przestrzeni, zmiany w zakresie funkcjonowania informacji i korektę struktury organizacyjnej. Adaptacja przestrzeni do nowej formy udostępniania zbiorów w obecnej (od 1973 roku) siedzibie była możliwa, dzięki prostej formie architektonicznej budynku z powtarzalnymi modułami pozwalającymi na dowolne rozplanowanie przestrzeni. Budynek biblioteki zaprojektowany został przez architektów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej w oparciu o modele zachodnich kampusów akademickich, dla których biblioteka już wówczas była centrum informacyjnym z wolnym dostępem do zbiorów. Wdrażanie projektu było przedsięwzięciem bardzo ambitnym wymagającym ogromnego wysiłku logistycznego, zaangażowania i determinacji wszystkich pracowników biblioteki. Zmiany te przeprowadzane były etapami bez wstrzymywania działalności biblioteki, wsparcia finansowego władz uniwersyteckich czy też grantów zewnętrznych. Przystosowanie przestrzeni na II piętrze dla potrzeb wolnego dostępu wymagało przemieszczenia całych magazynów i agent biblioteki. We wrześniu 2005 roku specjalistyczny księgozbiór Gabinetu Zbiorów Graficznych (liczący ok. 30 tys vol i ok. 400 tytułów czasopism) został przeniesiony z III pietra na II do obszaru wolnego dostępu i wydzielona została Kolekcja Sztuki, której księgozbiór poddany został wdrażaniu zadań strategicznych projektu. Punktem wyjścia była selekcja oparta na ustalonych wcześniej zasadach typowania pozycji do kolekcji otwartych. Przy wycofywaniu pozycji do magazynów kierowano się następującymi kryteriami: niską wartością naukową i dydaktyczną dokumentu, nieaktualnymi treściami dokumentu, tematyką niezgodną z profilem gromadzenia kolekcji, formą dokumentu (nietypowa i poniżej 50 str. objętości), nietypowym językiem dokumentu. Ponadto kontynuowano retrospektywne komputerowe katalogowanie księgozbioru i nadawanie znaków miejsca (sygnatur). Kolejnym etapem było naklejanie sygnatur i zabezpieczeń na książki. Ustawienie księgozbioru według sygnatur, odzwierciadlających system Klasyfikacji Systematycznej Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu zakończył proces realizacji projektu. Kolekcja Sztuki jest kontynuacją specjalistycznego księgozbioru Gabinetu Zbiorów Graficznych, którego historia sięga 1951. Dlatego też jest ona najzasobniejszą i najpełniej reprezentującą dziedzinę wiedzy kolekcją wśród 13 pozostałych w obszarze wolnego dostępu . Wolny dostęp do półek wprowadził nową jakość w zakresie informacji i usług bibliotecznych. Procedury wyszukiwawcze tradycyjnych zasobów Biblioteki zostały udoskonalone poprzez ustawienie księgozbioru według jego treści z zastosowaniem systemu sygnatur Klasyfikacji Systematycznej Biblioteki UMK. Dzięki tym zabiegom użytkownik zyskał bezpośredni dostęp do księgozbioru co pozwala na lepsze jego wykorzystanie i zweryfikowanie wyboru literatury na podstawie informacji katalogowej a także przejrzenie pozycji o podobnej tematyce. W wyniku reorganizacji przestrzeni do każdej kondygnacji przypisana została funkcja biblioteki. Na parterze znajdują się informacja i bramki, które stanowią punkt kontrolny i zabezpieczenie dla pozostałych agent biblioteki. I piętro to przestrzeń wypożyczalni, katalogów i rekreacyjna, gdzie użytkownik może poczekać na zamówioną książkę. II piętro pełni funkcje udostępniania księgozbioru zarówno na miejscu jak i na zewnątrz w Wolnym Dostępie oraz w czytelniach Głównej i Pomorzoznawczej. Zbiory Specjalne Biblioteki są przechowywane i udostępniane na III piętrze. Zmieniła się rola pomieszczeń Biblioteki, nie służą one tylko do przechowania książek i wykonywania rutynowych czynności ale zyskały one nową jakość przestrzeni wzajemnego komunikowania się zarówno bibliotekarzy jak i użytkowników. Uległa również zmianie struktura organizacyjna BUMK (w 2008 r.) w wyniku, której 168 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... wyłoniony został formalnie zespół bibliotekarzy dziedzinowych sprawujący merytoryczną opiekę nad specjalistycznym kolekcjami w Wolnym Dostępie. Narzędzia komunikacji naukowej warsztatu pracy bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych Księgozbiór kolekcji sztuki jest dobrze uporządkowanym zasobem wiedzy, którego przeszukiwanie jest możliwe dzięki narzędziom takim jak katalogi i systemy opracowania treści w tym przypadku języki informacyjno-wyszukiwawcze: KABA i symbole Klasyfikacji Systematycznej Biblioteki UMK odzwierciedlające strukturę treściową księgozbioru. Narzędzia te są stosowane do rzeczowego opracowania tradycyjnych zbiorów biblioteki i wyszukiwania materiałów w katalogach bibliotecznych i bibliografiach. Natomiast przeszukiwanie internetowych zasobów możliwe jest dzięki katalogom, wyszukiwarkom i pełno tekstowym systemom wyszukiwawczym. Serwis głównej strony internetowej Biblioteki dostarcza narzędzi wyszukiwawczych gwarantujący dostęp zarówno do matadanych czyli opisów bibliograficznych, katalogów bibliotecznych, jak również do baz abstraktowych i czasopism pełno tekstowych. Na stronie domowej Biblioteki dostępne są następujące katalogi: komputerowy Horizon, katalog czasopism elektronicznych, zeskanowane katalogi kartkowe: wydawnictw zwartych i ciągłych, Zbiorów Specjalnych oraz internetowy katalog rozproszonych polskich bibliotek KARO, Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT, Witryna Biblioteki udostępnia również bogaty zestaw odnośników do elektronicznych baz i czasopism zarówno komercyjnych jak i na licencji Open Access. Bazy komercyjne najbardziej odpowiednie dla środowiska artystycznego-naukowego to EBSCO, JSTOR. Natomiast przeszukiwanie elektronicznych zasobów udostępnianych w trybie Open Access możliwe jest dzięki metawyszukiwarce OAISTER http://www.oaister.org/ i serwisowi czasopism DOAJ, który zapewnia pełno tekstowy dostęp do 70 tytułów czasopism z zakresu sztuk plastycznych i historii sztuki. Polskie zasoby Open Access reprezentowane są przez rodzimą Kujawsko-Pomorską Bibliotekę Cyfrową (KPBC), której strona serwisu odsyła do wyszukiwarki Federacja Bibliotek Cyfrowych [http://fbc.pionier.net.pl/owoc]. Niektóre polskie biblioteki cyfrowe pełnią także w pewnym stopniu rolę repozytorium tekstów współczesnych. Zarówno katalogi biblioteczne jak biblioteki cyfrowe mają przyjazne narzędzia wyszukiwawcze umożliwiające przeglądanie kolekcji (browsing), przeszukiwanie przez indeksy (indexing). Istnieje również w przypadku KPBC możliwość ograniczenia przeszukiwań do metadanych albo pełnych tekstów. Katalog komputerowy Horizon jest zintegrowany z KPBC poprzez aktywne linki umożliwiające dostęp do elektronicznej wersji dokumentu. Struktura księgozbioru Kolekcji Sztuk a problemy badawcze i warsztat naukowy jej użytkowników Podstawą kompetencji zawodowych bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych jest znajomość problemów badawczych swojej dziedziny i warsztatu potrzebnego do ich rozwiązywania. Wiedza ta jest niezbędna do prowadzenia planowej polityki gromadzenia księgozbioru, który reprezentuje dyscypliny nauk zgodne z kierunkami kształcenia na uczelni obejmujące historię sztuki, muzealnictwo, konserwację, restaurację oraz ochronę zabytków i dóbr kultury. Obszar badawczy tych dyscyplin obejmuje: struktury, techniki, formy 169 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... oraz treści ideowe i odbiór dzieł sztuki, uwarunkowania twórczości artystycznej, dzieje historii sztuki jako dyscypliny naukowej i jej aktualne ukierunkowania. [Białostocki 1973, s. 13–14]. Podstawowymi narzędziami badawczymi tych dziedzin wiedzy jest szeroki wachlarz analiz obejmujący: analizę strukturalno-stylistyczną dzieła sztuki, kontekstualną dotyczącą interpretowania źródeł historycznych i postrzegania zjawisk artystycznych w kontekście historyczno-kulturowym, przemian światopoglądowych i rozwoju myśli filozoficznej, analizę treściowo – ikonograficzną i interpretację ikonologiczną z uwzględnieniem wpływu źródeł pozaartystycznych, tendencji religijnych i tekstów literackich. Generalnie rzecz ujmując nauki o sztuce oparte są na obserwacji, opisie dzieła sztuki i badaniach porównawczych, dlatego też istotne znaczenie informacyjne dla użytkownika mają ilustracje zawarte w publikacjach Uwzględniając specyfikę badawczą i warsztatową tych dyscyplin gromadzone są różne gatunki opracowań od bibliografii, spisów inwentarzy, katalogów topograficznych zabytków poprzez katalogi zbiorów i wystaw dzieł sztuki do opracowań monograficznych i innych publikacji teoretycznych. Te dwa ostatnie przez długi czas były wyznacznikiem i motorem rozwoju badań nad historią sztuki, ale od niedawna można zaobserwować rosnącą pod tym względem rolę ekspozycji muzealnych i towarzyszących im katalogów. To poprzez nie coraz częściej dochodzi do ujawnienia nowych faktów, sformułowania nowej problematyki i rewizji skostniałych poglądów. Specyficzny gatunek literacki, jakim jest katalog wystawy, przekroczył wąsko rozumiane granice dokumentacji, stając się interpretacyjnym przedłużeniem (nierzadko wielkiej wartości naukowej) efemerycznego wydarzenia artystycznego. Praktyka zawodowa bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych Aktywność zawodowa bibliotekarza dziedzinowego zasadniczo obejmuje kilka zazębiających się obszarów działania: zarządzanie księgozbiorem Kolekcji Sztuki, zarządzanie informacją, komunikowanie się ze środowiskiem artystyczno-naukowym uczelni poprzez współpracę z kadrą naukową oraz kształtowanie umiejętności informacyjnych użytkowników. • Zarządzanie księgozbiorem kolekcji sztuki obejmuje: - planowe gromadzenie i rozwój kolekcji zgodne z programem kształcenia i badań WSP i Katedry Historii Sztuki systematyczną selekcję księgozbioru opartą na rejestrze wypożyczeń i korzystania z publikacji, polegającą na wycofywaniu do magazynu pozycji „niechodliwych” i typowanie pozycji popularnych z magazynu do Kolekcji Sztuki w wolnym dostępie. wybór literatury z EO typowanie publikacji do zakup ochrona i zabezpieczanie zbiorów poprzez utrzymywanie na odpowiednim poziomie parametrów wilgotności, temperatury i stopnia zakurzenia otoczenia • Zarządzania informacją obejmuje: organizowanie różnego typu źródeł informacji z zakresu sztuk plastycznych i nauk o sztuce przetwarzanie i udostępnianie użytkownikowi treści zawartych w specjalistycznej literaturze przy zastosowaniu jiw: Kaba i Klasyfikacji Systematycznej Biblioteki umożliwiające użytkownikom szybsze dotarcie do właściwej informacji bibliograficznej i wyszukanie literatury na dany temat 170 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... informowanie o różnych formach źródłach informacji i wiedzy rozproszonej w Internecie i możliwościach dotarcia poprzez metawyszukiwarki metadanych i pełnych tekstów. • Komunikowanie się ze środowiskiem artystyczno-naukowym uczelni przybiera różne formy i obejmuje: kontakty z pracownikami naukowo- dydaktycznym WSP i Katedry Historii Sztuki UMK celem zapewnienia doboru literatury odpowiadającej projektom badawczym i programom nauczania poszczególnych zakładów i instytutów uczelnianych kształtowanie umiejętności informacyjnych użytkowników poprzez interpersonalne rozmowy i wywiady z użytkownikami mające na celu rozpoznanie ich potrzeb informacyjnych i w rezultacie ustalenie strategii wyszukiwawczej. szkolenia grupowe dla studentów I roku, grup seminaryjnych czy też indywidualne na życzenie nauczycieli akademickich w formie wykładów i ćwiczeń w zakres których wchodzi omawianie: wszelkiego rodzaju dziedzinowych źródeł informacji naukowej, systemu sygnatur w Wolny Dostępie, narzędzi informacyjno-wyszukiwawczych sprawowanie opieki nad praktykami studenckimi i adeptami przyszłego zawodu oraz kształtowania postaw ustawicznego uczenia się i dostosowywania się do tempa zmian Aby w pełni sprostać wyzwaniom jakie niesie wielokierunkowość i wielozadaniowość stanowiska bibliotekarza dziedzinowego niezbędne jest połączenie wiedzy dziedzinowej z zakresu nauk o sztuce i współczesnych technologii informacyjnych ze skutecznością działania. Wiedza merytoryczna i umiejętność działania świadczy o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych bibliotekarza dziedzinowego, które pozwalają na efektywne funkcjonowanie w zróżnicowanym i przeobrażającym się środowisku użytkowników. Umiejętność działania obejmuje szeroki wachlarz kluczowych kompetencji społecznych jak również predyspozycji osobowościowych [Majewska 2005, s. 77–80]. Jest to przede wszystkim biegłość w identyfikowaniu problemów i twórcze ich rozwiązywania oparte na logicznym myśleniu. Uwarunkowania oraz potrzeby zmian zadań bibliotekarza dziedzinowego z zakresu sztuk plastycznych Biblioteki akademickie od czasu wprowadzenia zintegrowanych systemów komputerowych zawsze starały się nadążyć za rozwijającymi się technologiami aby sprostać wymaganiom przeobrażającego się społeczeństwa informacyjnego. Nagromadzenie i rozproszenie informacji w sieci powoduje chaos informacyjny i tym samym zwiększa wymagania użytkowników w zakresie znajomości różnorodnych źródeł i formatów. Świadomość uczestnictwa w tym procesie bibliotekarza dziedzinowego powinna stymulować do podejmowania nowych wyzwań i do ciągłego doskonalenia kompetencji informacyjno-komunikacyjnych. Po 20 latach istnienia Internet osiągnął następny etapu rozwoju, określany mianem Internetu drugiej generacji, dając jej użytkownikom większe możliwości interaktywnego uczestnictwa w tworzeniu informacji i wiedzy. Fenomen zjawiska Web 2.0 zmienił oblicze świata polityki, gospodarki i również bibliotek (Library 2.0) dlatego też nie powinien być lekceważony przez bibliotekarzy dziedzinowych. W obliczu tych przeobrażeń technologiczno-społecznych biblioteki tracą monopol na bycie głównym centrum informacji na rzecz internetowych wyszukiwarek, Google, Amazon, Wikipedii. Współczesne pokolenie studentów preferuje zdalny dostęp do zasobów bibliotek a najbardziej tych pełnotekstowych. Internet odgrywa coraz większą rolę w ułatwianiu i usprawnianiu pracy naukowej historyków 171 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... sztuki, konserwatorów, czy też muzealników. Czasopisma elektroniczne, biblioteki cyfrowe, archiwa i repozytoria instytucjonalne zyskują na znaczeniu również wśród nauk o sztuce. Powstają portale, platformy, serwisy dziedzinowe umożliwiające zarówno dostęp do profesjonalnej wiedzy jak i komunikację naukową środowiska. Funkcjonowanie tych dziedzinowych serwisów oparte jest o interaktywne tworzenie ich treści przez użytkowników. Rozproszenie zasobów informacyjnych z zakresu nauk o sztuce w Internecie i ich dynamiczny przyrost, spowodował utrudnienia w procesie wyszukiwawczym. Sam bibliotekarz dziedzinowy nie jest wstanie scalić, segregować, kategoryzować i ocenić przydatność tych informacji uwzględniając potrzeby i preferencje użytkowników tworzących i zdobywających wiedzę. W tej sytuacji należy szukać nowych rozwiązań, które stymulowałyby środowisko artystyczno-naukowe uczelni do współpracy w zakresie integracji wiedzy o sztuce rozproszonej w Sieci. Bibliotekarz dziedzinowy z zakresu sztuk plastycznych animatorem Wirtualnej Biblioteki Sztuki Wyszukiwanie i analiza rozproszonych w Sieci informacji wymaga podejścia aktywnego, ponieważ zdobywanie i tworzenie wiedzy jest procesem twórczym. Użytkownik nie może być biernym odbiorcą gotowego „produktu”, ale głównym i aktywnym uczestnikiem procesu informacyjno-wyszukiwawczego [Poślada 2005, s. 100]. Pierwszym krokiem stymulującym w środowisku aktywne poznawanie i docieranie do zasobów internetowych z zakresu sztuk plastycznych będzie zainicjowanie powstania wielotematycznego i wielofunkcyjnego portalu Wirtualnej Biblioteki Sztuki. Wykorzystując narzędzia technologii i filozofię Web 2.0 Biblioteka będzie funkcjonować w oparciu o wiedze, doświadczenie, współpracę w tworzeniu nowych treści i wzajemnym motywowaniu się jej użytkowników [Casey, Savastinuk 2007]. Adresatem portalu w początkowej fazie rozwoju byłoby środowisko artystyczno-naukowe uczelni. Natomiast rolą bibliotekarza dziedzinowego będzie zaktywizowanie i zintegrowanie społeczności wokół współtworzenia tego typu biblioteki. Niewątpliwie jest to trudne wyzwanie, gdyż polega na przełamywaniu stereotypów postrzegania usług informacyjno-bibliotecznych, konsumpcyjnej i biernej postawy wobec procesu zdobywania i docierania do źródeł wiedzy i informacji. Współczesny użytkownik musi być aktywny, aby odnieść sukces ww szybko zmieniających się czasach [Nicholas 2001, s. 34]. Celem użytkowników i bibliotekarza będzie kompletowanie rozproszonych źródeł informacji i budowanie powiązań tematycznych co w efekcie doprowadzi do integracji wiedzy z zakresu nauk o sztuce. Zachętą do aktywnego udziału użytkowników w tym procesie będzie łatwy w obsłudze wyposażony w interaktywne narzędzia komunikacji i wyszukiwawcze serwis Biblioteki. Architektura informacji serwisu będzie uporządkowana według działów i kategorii zaproponowanych przez bibliotekarza dziedzinowego. Użytkownicy będą mieli możliwość zmiany, przegrupowania, dodawania i rozwijania tych kategorii w zależności od potrzeb. Strona główna serwisu zostanie podzielona na dwa działy informacyjny i tematyczny. W dziale informacji użytkownik otrzyma dostęp do zasobów bibliotek, również cyfrowych i repozytoriów muzeów i archiwów poprzez katalogi, wyszukiwarki, portale i serwisy dziedzinowe udostępniające zarówno metadane jak również pełno tekstowe dokumenty elektroniczne. Wymianę opinii i poglądów dotyczących książek, e-publikacji i źródeł oraz tworzenie rankingów ich oceny zapewni użytkownikom dostęp do forów i blogów dziedzinowych. Część tematyczna będzie otwartą kolekcją tworzoną przez użytkowników z zastosowaniem odnośników z adresami URL pełnotekstowych publikacji elektronicznych. Użytkownicy będą mogli organizować się w zespoły i grupy w zależności od zainteresowań 172 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... i tworzyć fora dyskusyjne wokół poszczególnych kolekcji tematycznych. Dzięki wykorzystaniu eksperckiej wiedzy użytkowników zgromadzone zostaną najefektywniejsze źródła informacji i wiedzy z zakresu sztuk plastycznych, które poddane zostaną ich krytycznej ocenie. To z kolei umożliwi użytkownikom szybkie dotarcie do wiarygodnej informacji tematycznej oraz śledzenie na bieżąco stanu badań nauk o sztuce. Interaktywne narzędzia do komunikacji zapewnią kontakt z bibliotekarzem w czasie rzeczywistym np. bezpłatne i powszechnie dostępne komunikatory internetowe Skype, GG. Biblioteka będzie mogła odegrać ważną rolę w promocji uczelni i propagowaniu sztuki w społeczeństwie. Organizowanie wirtualnych wystaw artystów WSP UMK oraz czatów z nimi jak również z ludźmi nauki, historykami sztuki, konserwatorami, kustoszami zbiorów czy też kolekcjonerami dzieł sztuki niewątpliwie wzbogaci ofertę otwartej Biblioteki i zainicjuje nową formę komunikacji w środowisku. Wirtualna Biblioteka Sztuki stanie się dla swoich użytkowników platformą do wymiany informacji i komunikatów związanych z ich wspólnymi zainteresowaniami, przekonaniami, postawami. Z kolei bibliotekarz dziedzinowy pracujący online może wspomóc proces tworzenia się tej społeczności poprzez motywowanie użytkowników portalu do budowania relacji, które umożliwią dzielenie się doświadczeniami i osiągnięciami pomiędzy użytkownikami [Filipowicz 2004] Ten model bibliotekarza dziedzinowego wymagać będzie. • zastosowania narzędzi interaktywnego komunikowania się np.: blogi, fora zjednujących szerokie kręgi środowiska artystycznego aby dzielić się poglądami i wiedzą • znajomości dziedzinowych zasobów open access i wykorzystanie tego modelu komunikacji naukowej to tworzenia treści Wirtualnej Biblioteka Sztuki • znajomość platform internetowych umożliwiających zintegrowany dostęp do dziedzictwa kulturowego, przechowywanego w bibliotekach, archiwach i muzeach krajów europejskich np: Europeana, Michael • ścisłej współpracy ze środowiskiem naukowym i artystycznym WSP UMK i Katedry Historii Sztuki WNH UMK; udział w radach wydziału i wykładach i propagowanie inicjatywy Wirtualnej Biblioteki Sztuki • większego zaangażowania w nauczanie umiejętności informacyjnych użytkowników Natomiast Wirtualna Biblioteka Sztuki będzie elastyczna, dynamiczna, zmienna, poddającą się ocenie swoich klientów i pozwalającą im współkształtować oferowane zasoby i usługi. [Casey, Savastinuk 2007] Propozycja działów i kategorii informacyjnych strony portalu . Wirtualna Biblioteka Sztuki e-INFORMACJE STRONY TEMATYCZNE KATALOGI TEMATY WSZUKIWARKI FORA TEMATYCZNE e-CZASOPISMA BLOGI e-KSIĄŻKI PORTALE DLA HISTORYKÓW SZTUKI PORTALE DLA ARTYSTÓW ILUSTRACJE KATEDRY, ZAKŁADY, PLACÓWKI NAUKOWE MUZEA 173 Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się... KONFERENCJE STOWARZYSZENIA PROJEKTY BADAWCZE ARCHIWA ENCYKLOPEDIA I SŁOWNIKI BIBLIOGRAFIE Zakończenie Bibliotekarz dziedzinowy z zakresu sztuk plastycznych w roli animatora otwartej Wirtualnej Biblioteki Sztuki jest tylko projektem modelu stanowiska, nad wdrożeniem którego warto dyskutować, ponieważ w obliczu medializacji świata nauki [Jazdon 2005, s. 33–46] praktyka zawodowa bibliotekarza dziedzinowego powinna ewoluować od udzielającego i dostarczającego informacji o zasobach do interaktywnego partnera, konsultanta i komentatora propagującego wolny dostęp do komunikacji i informacji naukowej. Przemiany technologicznospołeczne wymagają od bibliotekarza dziedzinowego umiejętności wykorzystania narzędzi komunikacyjnych i medialnych w wspieraniu procesów naukowo-badawczych swojej uczelni jak również w propagowaniu sztuki i wiedzy o niej w społeczeństwie. Interaktywny portal Wirtualnej Biblioteki Sztuki wzbogaciłby ofertę naukowo-dydaktyczną Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu poszerzając jej spektrum działania poza przestrzeń fizyczną budynku i tym samym podnosząc jej prestiż. Wykorzystane źródła i opracowania Białostocki, J. (1973). Pojęcia, kierunki i metody historii sztuki. [W:] Wstęp do historii sztuki. T. 1, Przedmiot, metodologia, zawód [red. nauk. Piotr Skubiszewski]. Warszawa :Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 13–14. Casey, M.; L. C. Savastinuk (2007). Library 2.0. A guide to participatory library service, Medford, N.J. : Information Today. Filipowicz, G. (2004). Zarządzanie kompetencjami zawodowymi. Warszawa: Polskie Wydaw. Ekonomiczne. Goban-Klas, T. (2005). Cywilizacja medialna, Warszawa: Wydaw. Szkolne i Pedagogiczne, s. 42. Jazdon, A. (2005). Miejsce biblioteki w medializacji nauki. [W:] Dacko-Pikiewicz, Z.; M. Chmielarska, red. Rola biblioteki naukowej w tworzeniu społeczeństwa wiedzy. Dąbrowa Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu, s. 40. Konieczna, D. (2001). Rola bibliotekarza dziedzinowego w procesie edukacji [W:] Bagłowska, J.; J. Szewczak, red. (2001). Bibliotekarz dziedzinowy w bibliotekach akademickich. Toruń: Wydaw. UMK, s. 17–19. Majewska, M. (2005). Kompetencje bibliotekarza wobec zmian społecznych i edukacyjnych i edukacyjnych. [W:] Drzewiecki, M.; M. Majewska, red. Biblioteka w społeczeństwie informacyjnym: edukacja – informacja – media. Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, s. 77–80). Nicholas, D. (2001). Ocena potrzeb informacyjnych w dobie Internetu 2001, s. 34. Poślada, U. (2005). Rola bibliotekarza w kształtowaniu społeczeństwa wiedzy. Predyspozycje zawodowe bibliotekarza a sposoby pracy z czytelnikiem. [W:] Dacko-Pikiewicz, Z.; M. Chmielarska, red. Rola biblioteki naukowej w tworzeniu społeczeństwa wiedzy. Dąbrowa Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu, s. 97. Nahotko, M. (2007). Cyfrowa nauka-cyfrowe publikacje-cyfrowe biblioteki Prz. Bibl. nr 75, s. 26. Śliwińska, M. (1994). Zmiany organizacyjne w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Prz. Bibl. nr 62, z. 1/2, s. 79–87. 174
