Istota rachunkowości zabezpieczeń cz. I

ACCOUNTICA
Miesięcznik
Nr 5/Lipiec 2009/www.gierusz.com.pl
Spis treści :
1. Istota rachunkowości zabezpieczeń – mgr Katarzyna Gierusz
Artykuł stanowi kontynuację cyklu poświęconego instrumentom pochodnych i
rachunkowości zabezpieczeń. Autor zwrócił szczególną uwagę na sposoby zabezpieczania
się przed ryzykiem finansowym (hedging wewnętrzny i zewnętrzny) oraz na odmienny
sposób traktowania transakcji zabezpieczających przez ekonomię i rachunkowość.
1
Istota rachunkowości zabezpieczeń.
Działalność
przedsiębiorstw
jest
pochodnych. Sposób ten charakteryzuje
zdominowana przez szeroko rozumiane
się
ryzyko. Obecnie, na wartość firmy i jej
kosztami
przyszłość ma wpływ nie tylko ryzyko
zabezpieczenia
charakterystyczne
sposobów
dla
danego
rodzaju
działalności, ale coraz częściej kluczową
rolę odgrywa ryzyko finansowe (wspólne
dla wszystkich branŜ), w którego skład
wchodzą wahania kursów walut, stóp
procentowych i cen towarów. W celu
ograniczenia
fluktuacji
strat
tych
gospodarcze
wynikających
kategorii
rozpoczęły
z
jednostki
poszukiwania
skutecznych metod zabezpieczania się.
Początkowe
przyszłego
próby
poziomu
prognozowania
poszczególnych
zmiennych spełzły na niczym. Dopiero
gwałtowny rozwój
rynków finansowych
przyniósł oczekiwane efekty.
Obecnie,
mniejszym
w
chcąc
stosunku
i
niŜszymi
do
hedgingu-
zewnętrznego.
zabezpieczania
Do
wewnętrznego
moŜna zaliczyć1:
-
indeksowanie-
wyraŜana
jest
kwota
i
kontraktu
płatna
w
walucie
kupującego przy jednoczesnym określeniu
zasady
przeliczania
ceny
z
waluty
sprzedającego na walutę kupującego;
-
podział
ryzyka-
transakcji,
obok
wyraŜonej
stałej
bądź
w
ceny
walucie
sprzedającego bądź w walucie kupującego,
ustalany
jest
przedział
zmiany
kursu
waluty akceptowany przez obie strony. W
przypadku, gdy kurs waluty zmieni się w
granicach
transakcji
przedsiębiorstwa
ryzykiem
wcześniej
nie
przeciwnym
ustalonych,
ulega
wypadku
cena
zmianie,
cena
w
podlega
zabezpieczyć swoje transakcje finansowe
korekcie do poziomu wartości rynkowej;
mają sposobność wyboru spośród dwóch
- wycena w dwóch walutach- wyraŜenie
moŜliwości, przy czym naleŜy zauwaŜy, Ŝe
ceny towaru lub usługi w dwóch walutach.
warianty te nie wykluczają się. Pierwsza
Taki
opcja to zabezpieczenie wewnętrzne, które
zagranicznych
pozwala wyeliminować ryzyko finansowe
transakcji, gdyŜ ryzyko zmiany kursu
bez
potrzeby
uŜycia
sposób
wyceny
klientów
do
zachęca
zawarcia
instrumentów
1
Por. C. Kotyla, 2003, str. 46- 48
2
waluty obciąŜa dostawcę. NaleŜy jednak
drugiej. Tak więc „ mechanizm transakcji
mieć na uwadze, Ŝe często sprzedawca
zabezpieczających opiera się na zasadzie,
zastrzega sobie prawo do zmiany ceny w
Ŝe
przypadku znacznych wahań kursu lub
dokonywana
jest
cena wyraŜona w obcej walucie zawiera
zabezpieczająca,
zmieniają
kwotę uwzględniającą dodatkowe ryzyko;
odwrotnym kierunku do zmian cen na
- przyspieszanie lub opóźnianie płatności-
rynkach natychmiastowych”
sposób
ceny
ten
znajduje
ramach
zastosowanie
grup
i
w
koncernów
międzynarodowych.
Polega
korygowaniu
terminów
walutowych
w
na
przepływów
celu
eliminacji
ruchów
kursów
walutowych. UmoŜliwia równieŜ sięgnięcie
do wewnętrznych źródeł walutowych bez
potrzeby
zawierania
zewnętrznych
kontraktów.
przed
obu
rynkach
na
którym
transakcja
się
w
2.
Niestety
nie
ulegają
doskonałe
zabezpieczenie
(perfect
hedging), gwarantujące pokrycie strat w
całości jest niemal nieosiągalne.
Z zabezpieczenia zewnętrznego mogą
korzystać
zarówno
sprzedawcy
jak
i
nabywcy, przy czym ich oczekiwania co do
przyszłego kształtowania się cen będą
odmienne. W przypadku sprzedawcy za
korzystny naleŜałoby uznać wzrost ceny
Drugim
się
na
instrumentu,
równoległym zmianom w związku z czym
niepotrzebnego obrotu lub wykorzystania
nieoczekiwanych
ceny
sposobem
ryzykiem
zabezpieczenie
zabezpieczania
finansowym
okresu
bieŜącego.
Odwrotnie
sytuacja
zwane
przedstawia się w przypadku nabywcy, dla
hedgingiem. Metoda ta opiera się na
którego spadek ceny naleŜałoby uznać za
wykorzystaniu instrumentów pochodnych
zjawisko pozytywne. W związku z tym
i
hedging moŜna podzielić na:
polega
zewnętrzne,
jest
przedmiotu transakcji w stosunku do
na
przyjęciu
terminowym
pozycji,
przeciwstawna
do
rynku
kasowym.
tej
na
rynku
która
jest
zajmowanej
na
Dzięki
temu
straty
wynikające z jednej z tych operacji są
rekompensowane przez zyski osiągane z
- hedging zakupowy- zajmowanie długiej
pozycji na rynku terminowym
(zakup
kontraktów terminowych). W przypadku
2
C. Kotyla, 2003, str. 50
3
gdy cena instrumentu bazowego wzrośnie,
ramach
wbrew oczekiwaniom nabywcy, poniesie
będzie
on stratę na rynku kasowym (nabywając
rachunkowość zabezpieczeń. Wynika to z
towar po cenie wyŜszej niŜ w dniu zakupu
faktu,
kontraktu terminowego), ale jednocześnie
widzenia ekonomicznego nie jest toŜsame
osiągnie
ze stanowiskiem rachunkowości w tej
zysk
na
sprzedaŜy
wcześniej
zabezpieczenia
tak
Ŝe
samo
kwestii.
wzrostem
zabezpieczenie
aktywu
bazowego
ich
wartość teŜ wzrosła),
-
hedging
Według
zarządzania
sprzedaŜowy-
traktowana
zabezpieczenie
zakupionych kontraktów (gdyŜ wraz ze
ceny
zewnętrznego,
z
punktu
pierwszego
to
poglądu
część
ryzkiem,
przez
procesu
mająca
na
celu
zajmowanie
ochronę jednostki przed niekorzystnymi dla
krótkiej pozycji na rynku terminowym
niej zmianami czynników zewnętrznych3,
(sprzedaŜ kontraktów terminowych). W
takimi jak wahania kursów walut i stóp
przypadku,
procentowych.
gdy
cena
instrumentu
Z
kolei
w
bazowego spadnie, wbrew oczekiwaniom
przepisów
sprzedawcy, poniesie on stratę na rynku
oznacza
kasowym, ale jednocześnie osiągnie zysk
instrumentów zabezpieczających, których
zrealizowany na powtórnym zakupie (po
zmiany
niŜszej
zmianę
cenie)
wcześniej
sprzedanego
kontraktu.
Transakcje
wybór
w
ramach
hedgingu
mają
likwidują
niekorzystnym
ryzyko
związane
kształtowaniem
się
z
cen
instrumentów bazowych, ale jednocześnie
pozbawiają firmę dodatkowych zysków w
godziwej
wartości
więcej
kompensują
godziwej
lub
pozycji
związanych
z
nią
nabyty kontrakt terminowy został uznany
za
zabezpieczający
przed
ryzykiem
finansowym musi wpisywać się w drugą
definicję oraz spełnić wymagania stawiane
mu przez rachunkowość zabezpieczeń.
Wykorzystanie
instrumentów
pochodnych w ograniczaniu ryzyka na
poziomu tych cen.
nie
lub
to
przepływów pienięŜnych. Tak więc, aby
przypadku pomyślnego ukształtowania się
Niestety,
pojęcie
jednego
wartości
zabezpieczanej
jedną wspólną cechę- bez względu na ich
rodzaj
rachunkowości,
rozumieniu
kaŜda
transakcja
zawarta przez jednostkę gospodarczą w
jakie
3
naraŜone
jest
przedsiębiorstwo
P. Czajor, 2006, str. 972
4
wymagało
wprowadzenia
odpowiednich
rozwiązań
księgowych.
derywatów
nabytych
Osiągnięcie
powyŜszego
celu
Ewidencja
moŜliwe jest dzięki zastosowaniu dwóch
celach
metod. Pierwsza z nich odnosi się do
w
zabezpieczających jako aktywa finansowe
zmiany
przeznaczone
do
zabezpieczanej w stosunku do innych
odzwierciedlała
prawdziwego
obrotu
jednostki.
Ponadto,
ujmowania
kontraktów
powodował
nie
sposobu
wyceny
obrazu
wymagań.
taki
sposób
zezwala na pomiar wartości instrumentu
na
kontach
zabezpieczanego (np. wyrobów gotowych)
niedopasowanie
zabezpieczeń
i
według wartości godziwej mimo iŜ ustawa
nierzadko straty pomimo zastosowania
czy teŜ MSSF-y narzucają inny sposób.
zabezpieczenia.
doprowadzić
Dzięki temu, Ŝe obie pozycje wyceniane są
wizerunek podmiotów gospodarczych do
w ten sam sposób (instrumenty pochodne
zgodnego z prawdą księgowi potrzebowali
wyceniane są zawsze w wartości godziwej)
nowego
zdarzeń
moŜliwe jest uzyskanie kompensujących
uwzględniającego specyfikę instrumentów
się zmian wartości, a co za tym idzie
pochodnych.
wykazanie
Chcąc
sposobu
Tworząc
księgowe
Rachunkowość
pozycji
ewidencji
zasady
rachunkowości
zabezpieczeń za najwaŜniejszy uznano cel
uzyskania kompensującego wpływu na
rachunek
zysków
instrumentu
i
strat
z
wyceny
zabezpieczającego
zabezpieczanego.
i
Uzyskanie
symetrycznych i znoszących się zmian w
wartości
pozycji
zabezpieczanej
i
zabezpieczającej wyeliminowałoby problem
niedopasowania księgowego i pozwoliłoby
na
uniknięcie
wyniku
znaczących
finansowego
fluktuacji
prezentowanego
pomiędzy okresami bilansowymi.
w
księgach
pełnego
zabezpieczenia.
W przypadku gdy jednostka nie
stosuje zasad rachunkowości zabezpieczeń
moŜe
dochodzić
do
znacznych
wahań
wyniku finansowego w sprawozdawczości
śródrocznej.
miesiącu
przychody
Podmiot
moŜe
z
ujawniać
tytułu
zabezpieczenia
warunków
pozytywnie
zabezpieczaną
ten
rynkowych
jak
i
jednym
znaczne
zastosowanego
poniewaŜ
zarówno
w
zmiana
wpłynęła
na
na
pozycję
instrument
zabezpieczający. Z kolei w następnym
5
okresie moŜe wykazywać stratę na obu
szczegółowych zasad uznawania, metod
pozycjach.
wyceny, zakresu ujawniania i sposobu
PowyŜszy
scenariusz
nigdy
nie
prezentacji
instrumentów
finansowych
wystąpi w firmie stosującej rachunkowości
(Dz.U. z 2001r. Nr 149, poz. 1674) nie
zabezpieczeń.
narzucają firmą powyŜszego rozwiązania.
Wahania
istotnych
czynników takich jak kursy walut lub
JeŜeli
stopy
wycenie i w momencie ujęcia transakcji to
procentowe
strony
powodują
wzrost
zabezpieczanej
instrumentu
z
jednej
jednostka
wartości
pozycji
nie
drugiej
spadek
rachunkowości
z
zabezpieczającego,
bądź
ma
pozorom
ona
duŜa
akceptuje
obowiązku
róŜnice
stosowania
zabezpieczeń.
liczba
w
spółek
Wbrew
preferuje
odwrotnie. Dzięki temu przedsiębiorstwa
tradycyjne podejście do problemu. Równie
nie tracą na tym rodzaju transakcji, ale i
częstą praktyką jest wybiórcze stosowanie
nie zyskują, gdyŜ nie jest to cel ich
zasad
zawarcia.
znaczy tylko do niektórych transakcji.
Druga metoda polega na zmianie
Taka
rachunkowości
wybiórcza
zabezpieczeń
to
implementacja
momentu ujęcia wyceny w rachunku
spowodowana jest duŜą liczbą wymogów
zysków i strat. Modyfikacja tradycyjnego,
jakie
memoriałowego
zastosować to preferencyjne rozwiązanie.
podejścia
umoŜliwia
muszą
być
spełnione
by
móc
rozpoznanie w rachunku wyników zysków
lub
strat
związanych
z
instrumentem
zabezpieczającym w tym samym okresie co
kompensujące je
straty lub zyski
na
pozycji zabezpieczanej4. W ten sposób
zachowana jest zasada współmierności
przychodów i kosztów.
Zarówno
MSR
Nr
39
jak
i
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia
12
4
grudnia
2001r.
w
sprawie
PwC, 2005, str.11
6
Literatura:
1. Czajor P., Instrumenty finansowe, w Rachunkowość i Sprawozdawczość finansowa tom I, pod red.: E.
Walińskiej, Dom Wydawniczy ABC Polskie Wydawnictwa Profesjonalne, Warszawa 2006.
2.
Kotyla C., Zabezpieczenia w rachunkowości, ODDK, Gdańsk 2003.
3. PriceWaterhouseCoopers, IFRS- IAS 39 Achieving hedge accounting in practice, grudzień 2005.
7