ożywi(a)ć v żëwic, ożëwi(a)c, zrëszë(wa)c, zwelechni(a)c

ożywi(a)ć v żëwic, ożëwi(a)c, zrëszë(wa)c, zwelechni(a)c

ożywi(a)ć v żëwic, ożëwi(a)c, zrëszë(wa)c, zwelechni(a)c; ~ się (z)robic sã żëwi,
welech, zrëszëc sã òdżëwic, -ã, -ił, sł., ‘przywrócić do życia’: Ju le Pón Bóg jegò mòże
òdżëwic. (II) ôżëwiac, òżiwióm, -ôł, òżëwiôj, sł., ‘ożywiać’.
òżëwic, -ã, -ił, sł., ‘ożywić’
ożywienie n ożëwienié, zrëszenié n
ożywiony ad ożëwiony, rëszny, welech, pòdskacony; ~ chãcią pòdskacony chãcą
Ó
ósemka ósemka
ósemka ƒ ósemka ƒ; format ~ki format ósemczi, ósemkòwi format
ósmak m (jakaś dawna moneta wartości ósmej części pełnej jednostki monetarnej)
ósmôk m
ósmy - ósmi EG Ósma część beczki - achtel(-k) RA
ósmy num ósmi; pò ósme pò ósmémù
ów prn nen, ten nen, na, no, zaim., ‘ów, owa, owo’: Nen kòscół stoji ju dwasta lat. Nen
ksądz tak gôdôł. Na góra je wësokô. Jak no swińczã kwiczi! ‘jak owo prosię
kwieczy’. Na nym dakù sedzą warnë. Na nëch błotach. Do nëch kôt. Trafił w nã
wierzbã ; owa kòbieta na białka, owe dzieckò no dzeckò, to i owò to ë no,
mówiono o tym i owym bëła gôdka o tim ë o nym, gôdało sã o tim i o nym
ówczesny ad notejszi, nonejszi, noczôsny, notejny Tr, tejczasny, tedëczasny Gò;
ówczesna moda móda z tegò (tegò tam) czasu; tejczasnô / notejszô móda;
ówdzie prn gdzes (tam); tu i ~ tam sam, môlama, stron
pac! int bó!
paca f 1. paca f - cegła niewëpôlonô; 2. narzędzie murarza: a) mała paca: rajberka f; b)
duża paca: kardecza f (Gò) {‘kardecza’ in – zob. kardacz}
pacha ƒ pôcha f, pòdpôszé n; nosić pòd
~ą nosëc pòd pôchą
pachciarka ƒpachtôrka, najimôczka ƒ pachtôrka, -czi, ż., ‘pachciarka, dzierżawczyni’:
To je nasza pachtôrka. Òna wzã w pachtã tamné niwë. pachtôrczin, -ëna, -ëné, przym.,
‘należący do pachciarki’: Pachtôrczëné dzecë zriwają jabka w wajim ògrodze.
pachciarski ad pachtarsczi, najimny pachtarsczi, -kô, -czé, przym., ‘pachciarski,
dzierżawny’: ùgòda pachtarskô. To są jegò pachtarsczé dochòdë.
pachtarstwò, -a, n., ‘pachciarstwo, dzierżawienie’: Pachtarstwò mie ju zmierzało, terô
pùdã na swòje włôsné gòspòdarstwò.
pachciarz m pachtôrz, najimôcz m pachtôrz, -a, m., ‘pachciarz, dzierżawca’: Na swiãti
Jón ë na Gòdë pachtôrz przënôszô mù pieniądze pachtarzów, -owi, -owô, -owé, przym.,
‘pachciarzów’: To są pachtarzowé kònie.
pachnący - òb. wonny
pachnący ad pôszny, pôchnący, wòni(aj)ący
pachnąć - òb. wonieć
359
pachnąć v pôchnąc, wòniac, czëc, cknąc; to
~nie kòzą to niese sôdzą, to ~nie szubienicą to niese szëbnicã a. tim sã zarobi na szëbnicã, wiesz, czym to ~nie?
wiész, co to niese? Wòniô (pôchnie) jak pańsczé gówno. Robòta smierdzy, chleba
(chléb) wòniô. Sy
pachnidło n pôchniączka, pôchaƒ
pacholę zob. chłopiec, młodzieniec
pacholęcy zob. dziecinny, chłopięcy, młodzieńczy
pachòłek m 1. pachôłk, Tr: pachôłka, bùzer m {‘pachôłk’ arch Sy: chłopiec uczący się
rzemiosła}; chùdy ~ biédôk, pléwka m 2. parobk (do skòrzen); pachołki nabrzeżne
nôbrzeżny pòlérë [Założëta (załóżta) linë na pòlérë. Sy]
pachòłkòwać v szarwarkòwac, służëc
pacht m pachta f pacht m, harąd ƒ [Móm w pachce sztërë mòrdżi gruntu. Wieleż të
bierzesz pachtë (òpłatë za dzerżawã) za to pòle? Sy] pacht, -u, m., ‘czynsz dzierżawny;
dzierżawa’, niem. Pacht: Òni mie dają dzesãc talarów pachtu. Ob. pachta [dzerżawa, harãda].
(II) [Hilf]
pachta, -ë, ż., ‘dzierżawa, pacht’, niem. Pacht: Te niwë òjc wëpùscył jemù w pachtã. Òni
tu sedzą na pachce. Tã łączkã wzãlë w pachtã. [Ob. pacht]
{‚pachta’ żart charłãstwò [Jidzemë na pachtã (na jabka do sąsada).] Gò}
pachtowy ad pachtowi, harãdny
pachwina f an słabiznaƒ
pacierz m 1. pôcérz (lok: || -curz || -cerz || -córz), zdr pôcórk m; ew. mòdlëtwa ƒ; [tegò
pôcerza; Jesz móm dzys tëlé pôcerza do mówieniô. Nie ùcz ksãdza pôcurza, czej òn
gò sóm mòże. Mów z wilkã pôcérz, a òn gôdô: òwca. Jaczi pôcérz, taczi całi dzéń.
Tam dze czeliszczi zwònią, tam pôcurza nie òdmôwiają. Czôrny pôcérz (gùsła).
Diôbli pôcérz (nôłóg przeklinaniô). Z tobą gadac / robic, a z mëszą pôcerz mówic.
Sy Zmówił pôcérz ë szedł spac. Ra]; mówić ~ mówic pôcérz; odmówić ~ zmówic /
òdmówic pôcérz; umieć coś jak ~ rozmiôc cos jak pôcérz; nienabożny, bylejak
odmawiany ~ robaczi (Sp) / pòpstrzony (Sy)
pôcérz [Jak môsz mówic taczi
pòpstrzony pôcérz, to lepi nie mów żódnégò. Sy]; nie ucz księdza ~a nie ùcz(ë)
ksãdza pôcerza; nie ùczë stôrégò kòta mëszë chwatac (Sy); nie pòùczôj méstra /
stôrégò chłopa co / jak òn mô robic; 2. kręgosłup: krzél, pôcornik m
pacierzowy ad 1. do modlitwy: pôcórny, pôcerzowi; ew. mòdlëtewny; 2. dot
kręgosłupa: krzélny, krzélowi; stos ~ zob. pacierz 2
paciorek m 1. pôcórk m [Mówkôj le, dzeckò pôcórk. Sy Zmówiã jesz pôcórk ë spac
pùdã. Ra]; 2. kuleczka, koralik, paciorek różańca: pôcórka ƒ [Na szëji mô pôcórczi.
Ra]
pacjent m chòri, pacjent, chwiérnik,
chwiérôcz ƒ
packa ƒ1. klapka, pëta ƒ 2. szëpla, szëpelkaƒ
Pacyfik m Pacyfik m, Wiôldżi a. Spòkójny
Ocean
pacyfikacja ƒpacyfikacjô f, ustatkòwanié,
uspòkòjenié n
pacyfikacyjny ad pacyfikacjowi, statkòwi,
uspòkòjeniowi
pacyfista m lubòtnik spòkòju
pacyfizm m zgrôwa do spòkòju
360
pacykarz m 1. mùlôrz, pòdrzucôrz m
2. fam pépla, bëlejacznik m
pacykòwać v 1. pòdrzëcac 2. fam péplac,
bëlejaczëc
paczenie (się) n kòszlawienié (sã), wëkòszlôwianié (sã), krzéwienié (sã), wëkrzéwianié
(sã), rzad: paczenié (sã), òd(k)sztôłcanié (sã) / znie(k)sztôłcanie (sã), defòrmòwanié
(sã); ew. dżãcé / wëdżibanié (sã); o mokrych deskach, wystawionych na słońce:
wąbierzenié (sã), łãgòwanié (sã), kòlbierzenié (sã), kòpónkòwanié (sã), kòpërczec
(sã) n [Ni móm niżódny radë na to łãgòwanié. Ra]
pacześ zob. zgrzebie
pacześny zob. zgrzebny
paczka ƒ 1. paczk, -ù, m., zdr. od pak, ‘paczka’. (II)
paczét m 2. karno, grónkò n; mãżczyzna sortujący ~ki paczétnik m, kòbieta sortująca
~ki paczétnica ƒ ~ bielizny pak piérze, ~ pòcztowa pò-cztowi paczét, wesoła ~
wiesołé, roz-wòloné karno
paczkarnia ƒ paczétny môl, paczetow-niô ƒ
paczkòwać v paczétowac
paczula ƒ bòt paczula ƒ
paczuszka ƒ paczétk m
paczyć v (deformować, koślawić) kòszlawic, krzéwic / wëkrzéwiac; rzad: paczëc /
wëpaczëwac, szpòtawic, defòrmòwac, znie(k)sztôłcac; ew. psëc (psëc sztôłt /
fòrmã); w zn. zginać, wyginać: dżąc || lok dżic, wëdżibac / wëdżinac, łãgòwac [òn to
kòszlawi / krzéwi / wëkrzéwiô / paczi / wëpacziwô / szpòtawi / defòrmùje /
sznie(k)sztôłcô || znie(k)ształcywô / psëje / gnie / wëdżibô / wëdżinô / łãgùje; Ten te
bótë tak kòszlawi, że òn je zarô i tak wëkòszlawi. Gò Łãgòwôł swój czij, jaż gò
złómił. Ra]
paczyć się kòszlawic sã / wëkòszlawiac sã, krzéwic sã / wëkrzéwiac sã, rzad: paczëc sã
/ wëpaczëwac sã, òd(k)sztôłcac sã / znie(k)sztôłcac sã, defòrmòwac sã; ew. dżąc /
wëdżibac sã, robic sã krzëwi, pùklati; o mokrych deskach, wystawionych na słońce:
wąbierzëc sã (lok: || bąbierzëc sã || wąbiedrzëc sã || gąbierzëc sã), kòlbierzëc sã,
łãgòwac sã || wãgòwac sã, lok: lëgnąc sã, kòpërczec sã; o deskach paczyć się w
poprzek, tworząc półkoliste zagłębienia: kòpónkòwac sã {‘kòpónkòwac sã’ - por.
kòpónka = niecka; ‘łãgòwac sã’ – por. łãdżi = dżibczi; ‘lëgnąc sã’ in lok. = pol. a)
lęgnąć się – zob.; b) pol. przeciągać się - zob.; ‘lëgnąc sã’ – por. ‘lëga’ = pol. nizina;
‘lëgłi’ pol. o terenie: nizinny; ‘wlëgłi’ = pol. wklęsły} [Swiéżé déle, abò czej déle
długò leżą na deszczu i słuńcu, to òne sã wąbierzą / łãgùją / kòlbierzą / paczą /
krzéwią / wëkrzéwiają / kòpërczą / kòpónkùją. Gò Mòkré desczi (déle) sã łãgùją
letkò. Lz Te dwiérze gąbierzą sã. Deska sã łãgùje, czej je mòkrô Te dwiérze sã
łãgùją. - Ra Dél lëgnie sã na słunuszkù. Déle sã kòpërczą na słuńcu. Déle na deszczu
kòpónkùją sã. Sy]
paćkać v pòt péplac, pacanic, klaksac
paćkanina ƒ péplanié, pacanié n, péplón-ka, pacónka ƒ
padaczka zob. epilepsja
padaczkòwy zob. epileptyczny
361
padać - padac. 1. w znacz. ùpadac, przewracac sã, np. Człowiek pôdô czasã na zemiã, ale
sã pòdniese. 2. w znacz. zdëchac, np. Jima chòwa czãsto pôdô. 3. ò deszczu, sniegù, plëskù:
padac, szlagac (môl.) SY, ewent. ò sniegù: sëpac, walëc, kwaczac lok Sy; ò deszczu: strzic,
lôc, chilac [Deszcz / sniég / grôd padô(-ł) całi dzéń. To bądą lëché żniwa, bò to całi tidzéń
padô. Sniég sëpie, to padô / wali jaż taczima szëszmieniama. To (ten deszcz) strzëże. Wczora
jesz barżi strzëgło. Sy Wejle jak to leje, to jaż chilô całima wãbórkama, richtich òberwanié
chmùrë. Gò] Padać często, z przerwami padac tej sej, przepadëwac [Nôlepi wszëtkò rosce,
czej to tak przepadiwô, nawetka pôrã razy na dzéń. Gò] 4. Lëstë / jabka / krëszczi / slëwë
spôdają / òpôdają. 5. brzôd òpôdô / spôdô. padac, pôdóm, -ôł, padôj, sł., ‘padać, upadać’: To
deszcz padô. Lëstë z drzewa pôdają.
padać v padac, prëczkòwac, mżëczkòwac, twérowac, żmiôc, chajac, monotonnie padać:
kroplowac; uderzać bez przerwy: maczkòwac {‘maczkòwac’ in zob. maczek}
[Deszcz maczkùje na òkna. Sy];
{‘chajac’ = pol. a) o śniegu a. śniegu z deszczem: padać; b) uciekać}
; pada deszcz deszcz padô, prëczkùje, mżëczkùje, twérëje, żmi, mżi, monotonnie pada:
kroplëje, żart seje [To dzys kroplëje całi dzéń. Sy]
pada śnieg sniég padô, parzi, lopi, chajô a. to snieżi, pada grad padô grôd a. to gradëje,
czã-sto ~ (prze)padëwac, szlagac, szla-gòtac, ~ (śnieg z deszczem) plëskac,
plëszczec, plëzgac, czapac, kwaczac; ew. padac; pada śnieg z deszczem padô plësk
a. to plëskô, plëszcze, czapi [Padô plësk, prosto w pësk. Sy], skòń-czyć ~ wëpadac,
wëmżëc, wëżmiôc, wëplëszczëc, ~ (o zamarzającym de-szczu) zlodzëc, żłodzëc, ~
w odstã-pach (o deszczu) tãczëc, bydło pada bëdłô pôdô, zdëchô, pada na cztery
łapy uchôdô sëchim pãczem ◊ lësa a. wilka ogrôżka trzãse; w piekle jôr-mark;
zaraza padô (pada deszcz i zara-zem świeci siońce); zob. paść
padalec m slëmiéń, padalc ◊ głôdczi, sëti, tłësti jak slemiéń padalc, -a, m., ‘padalec’:
●jadowiti jak padalc.
slëmiéń, -a, m., ‘padalec niejadowity’.
padanie n padanié, zwrôcanie, walenién
padlina ƒ scyrz m, zdechlëna f,scërzëskò,
scërzëszcze n
padół m dolë(z)na f; ~ płaczu dolëzna
jiwru
Padwa fgeo Padówaƒ
padyszach m padiszach m
pafi int bó!
paginacja ƒdr stronowanié n, numeracëjo,
paginacëjo ƒ
paginować v stronowac, numerowac, paginowac
pagòda ƒ pagòda f, indijskô kòntina
pagórek pagórk, -a, m., ‘pagórek, wzgórze’: Tam na pagórkach mieszkają Kaszëbi, dołã
zôs Niemcë.
zob. górka
pagórkòwatość ƒ grzëp(k)owatosc, (u)rz-
362
mistosc ƒ
pagórkowaty - górkòwati EG, pagórkòwati EG, pnisti SY (= pnący sã pòd górã), np.
Bądzemë më jesz długò jachelë pò tim pnistim? SY pagórkòwati, przym., ‘pagórkowaty’:
pagórkòwatô òkòlëca.
pagórkòwaty ad grzëpòwati, (u)rzmisti,
górkòwati, kòsmati {‘kòsmati’ in zob. kosmaty} Na kòsmatim pòlu lëchò sã òrze. Sy];
teren ~ urzmi(z)na ƒ
pajac m hómpelman niem.; ew. pajac m [Wëwijô pajama jak hómpelman / pajac. Gò]
pająk zool pajk [Sedzy cëchò jak pajk. Ra]
pająk m 1. pajk, paji(cz)k m ◊ jesc (mało)
jak pajk 2. żirandol m
pająkòwaty ad pajkòwati
pajda (chleba) - fajt RA, żuchel SY, żuchòlińc (môl.) SY, żugòl (zab.) SY. Cëż të za
żuchle walisz, białkò! SY, Czej të twaczé dwa zjész żuchòlińce, tej môsz dosc. SY
Chto bë taczé żugòle krojił jak të. SY
pajda ƒ gleń, pézôk, fëfel, rzãp, lok pajda (chleba) m
pajãczarz m pòt złodzéj od piérze pajãcznica: ~ gałãzísta bòt pajicznik m
pajęczy ad pajkòwi, pajiczi (|| lok pajãczi); sieć ~cza pajiczëna f, pajiczô séc, pajiczé
jadro; nić ~cza pajkòwa / pajiczô przëdza = nitka)
pajęczyna pajiczëna (|| lok pajãczëna || pajczëna Ra), arch lok: paruszëna ƒ [Brzãczec
jak mùcha w pajiczënie. Sy] Pajk sedzy na pajiczënie. Ra
pak m pëk a. pék m; smarować ~iem
pékòwac ◊ trzëmac sã kògòs jak pëk
osë (upòrczywie)
paka ƒ 1. paka f, bal m 2. sodzô, kluzô,
prizô ƒ 3. karno n pakiecik m paczétk m pakiet m paczét m
pakłak m wôrp; warpòwé, slédné płótno
pakòwacz m pakòwnik, pakôcz m
pakować (się) - pakòwac (sã). Ò nieproszonym gòscu, nadchadac przëchadac - òb.
przychodzić, przyjść. Wpakować się - wtarmòlëc sã (môl.) SY || wtromòlëc sã EG,
przëtarmòlëc sã (môl.) SY}
pakòwać v pakòwac
pakòwanie n pakòwanié n
pakòwny ad rëmny, pakòwny
pakòwy ad pakòwi
pakt m pakt m, ugòda, zgòda ƒ, dorozmienié, ugôdanié n; ~ o nieagresji
ugòda o nieagresji, niénarabczënkù, ~
piãciu mòcarstw ugòda pińc mòcarz-twów
paktować - paktowac EG
paktować v paktowac, dogadowac sã
pakùły pl paklepié n; ew. odpadki wełny, lnu, : klutë, kluntrë pl. ~ do uszczelniania
łodzi mãg m
pakunek pakùnk
pakùnek m pakùnk m, bòrda f, paczi pl; rãczne ~nki rãczné paczi, bagaże
pal m pôl, słup, (arch Tr || stołp), rzad kólc m, zgr: pôlëszcze || -skò n; wbić na ~ wcygnąc na kólc, ~ do suszenia sieci ja-drownicaƒ {‘kólc’ = pol. a) pałka, maczuga; b)
słup, pal; c) kołek w płocie, sztacheta}
363
palacz m pôlôcz, pòdskôcôrz, kùrzajk m palëpiéck, -a, m., ‘palacz; ten, co pali w piecu;
kopciuszek’. W powieści o trzech braciach głupi nazywa się palëpiéckã. (II) [Ceyn]
pôlôcz, -a, m., ‘palacz, człowiek palący tytoń’. (II)
paladyn m paladina, wòjôrz m
palafít m nawòdnica ƒ, nawòdné szëdlëce na pôlach
palanka ƒ stołpnica ƒ
palant m sp klepatkaƒ, pòdbijôkm; piłka ~owa pùczk pòdbijôka
palarnia ƒ kùrzalniô ƒ; ~ kawy brunica kawë
palący ad pôlący, kùrzący; ~ca kwestia nëkającô, nieodłożnô sprawa; ~ się pôlący sã;
snop ~cej się słomy kùrléwc m [To sã pôlëło, a wiater z kùrléwcama gònił pò wsy.
Sy]
palba ƒ strzélëzna ƒ
pakòwać v pôlcovac
palcowy ad palcati, paleczny
palczasty ad palcati; kòło ~te palcaté kòło
palec pôlc (|| lok palec),, arch bòdél Sy (por. bód, bòdik = róg, różk) [Pòdôj kòmù pôlc,
a òn pò całą rãkã sygô. Môsz të dłudżé bôdéle jak złodzéj. Të tima swima bòdélama
wëbódł całą czeszéń. - Sy Ùkôzôł na niã wiôldżim pôlcã. Òna mô grëbé, cenëchné,
brëdné pôlce. Nacziwôł mù pôlcã. - Ra
]; daj komu ~ a on... dôj kòmù pôlc, a òn zarô bądze chcôł miec rãkã; pòdôj kòmù pôlc,
a òn bądze pò twój łokc sygôł (Sy)
~ ser-deczny piestrzińc, sejk m, ~ środ-kòwy (wë)strzédnik m, (wë)strzédny pôlc, ~
wielki palecznik, wiôlgòsz m, wiôldżi pôlc, ~ maly malëczk m, môłi pôlc, ~
wskazujący pòkôzywôcz m, pòkôzywający pôlc, ~ Bòży Bòżi pôlc, biegły w
palcach spòsobny w pal(ë)-cach, chòdzić na palcach chòdzëc na czëpkach, na
pal(ë)cach, odcisk pal-ców odcësk pal(ë)ców, mòżna pòłi-czyć na palcach mòże
pòrechòwac na pal(ë)cach, wyssać z paka ubzdurzëc, zmëslëc so, wësusac z pôlca ◊
miec pôlce smòłą utrzepónë (o złodzieju) [Wszëtkò z palca ten łżéla sobie wësusôł.
Sy] Por. paluszek
palenie n pôlenié, bùzowanié, balrowanié, skwarzenié n; ~ tytoniu kùrzenié n, ~ kawy
brunienié kawë, ~ wzbronione! nie mdze kùrzoné! a. tu sã nie kùrzi! ~ w gardle
żgaga f, pôlenié w gardle
palenisko w piecu - żôlnica SY, trzón SY [‘trzón’ mô jesz jiné znaczenia - òb. trzon]
paleniskò n ogniszcze n, blat, szparét, szpòr, trzón lok {‘trzón. in = pol. a) dno pieca
chlebowego = kasz. tło; b) spodnia skórka chleba}, pòdgrôpnik m, żôlnica ƒ
paleografia ƒ paleografijo f, znajemnosc
stôrëch pismión
paleontologia ƒ paleontologijô f, wiédzô o skamiałoscach
palestraƒadwòkacëzna, palestra, justicjô ƒ, anwaltstwò n
palestrant m jurista, adwòkata m, uczałi w prawie
Palestyna fgeo Palestina ƒ
paleta ƒpalétaƒ paletka (deska do gry rzutnej krążka) òtlówka f
paliatyw m med pòłspòsób, paliatiw m
palić (się), płonąć - palëc sã, gòrzëc RA òd HF, gòrac SY, RA (= błyszczeć), np. To
gwës
te pieniãdze gòrzałë. RA. Na
złodzéju skóra gòrô. RA
òd
CE. To sã swiécy, jaż gòrô. SY Taczi òdżin, że jaż gòrô. SY. [przër. ‘dogòrëwac’
SY - 1. gasnąc, dogasac, dopôliwac
sã, np. Òdżin dogòrzôł. SY. 2. ùmierac,
ùtëpòwac, np. Nasz tatk ju dogòriwô. SY]. Płonąć - gòrac, palëc sã, swiecëc sã. Przër. spalić się
364
palić v napalać v napôlëwac || -liwac; w zn. mocno palić w piecu: bùzowac, lok:
balrowac, glejowac, gluzowac {‘bùzowac’ Sy: a) dorzucać opału do ognia; b)
dobrze się palić; c) wiele jeść; d) mocno pukać} [òn napôliwô / bùzëje / balrëje /
gluzëje] [Nie bùzuj tak wiele, bò sã piec rozwali. Terô më bądzemë mòglë balrowac
(w) piécczi, bò jidze zëma. Më tak nie gluzëjemë jak wa, bò ni mómë wãgla. - Sy];
palëc, pôlã, -ił, palë, sł., ‘palić’: Wilëją Swiãtégò Jana pôlą na Kaszëbach wiôldżé ògnie
pò pòlach ë na pagórkach. (II): ●piec pôlony ‘piec ogrzany; piec, w którym się właśnie
paliło’: Òn całą noc w pôlonym piecu sedzôł.
pôlëc, glejowac, bùzowac , balrowac, lok gluzowac; ~ w piecu pôlëc, bùzowac, balrowac
w piecu, piéckù, blace, ~ papierosy kùrzëc, smãdolëc cygaretë, dimkòwac (zadimkòwac) Sy,
kwalmòwac, czadzëc, dëmic / smrodzëc cygaretama - Gò ~ kadzidło kadzëc, przeslécac sã,
palić się palëc sã, pôlã sã, -ił sã, palë sã, sł., ‘: Mòkré drzewò nie chce sã palëc (nie pôli
sã dobrze). Ra
pali się! pôli sã! a. odżin!, dobrze sie palić (w wpiecu): bùzowac [Òdżin bùzëje. Sy]
robòta pali mù się w rãkù robòta mù jidze od rãczi, nie pali się to sã nie pôli a. to
mô czas, słońce pali słuńce brënie, prô, pôli, sëje płomã, pal gò sześć, diabli! niech
gò klinë wezną, daj gò klinowi, niech to szwernót weznie, móm
namkłé! ◊ na nim sã wszëtkò pôli (szybkò niszczy odzież); pòd nim sã pôli (śpieszy się)
palik m pôlëk m, ew. lok: kólc
palikòwać v pôlëkòwac, wbijac pôlëczi; w zn. mocować łańcuch bydła do palika
wbitego w ziemię: pôlowac, kólcowac, ùwiãzac / ùrzeszëc do pôl(ëk)a / kólca [Më
kólcëjemë krowë, tej òne wicy mléka dôwają. Ùrzeszë krowã do kólca. - Sy]; wbić
palik wraz z łancuchem i uwiązanym bydlęciem w inne miejsce: przepôlowac /
przekólcowac (krowã) [Wez i przekólcuj tã òwcã, bo tam ju żódny trôwë ni ma. Sy]
palisada ƒ palisada, ogarda a. ogroda ƒ
palisadować v ogrodzëc palisada,
palisander m palisander m
paliwo palëwò Lz, Gò [Zbiornik palëwa w mòtocyklu / auce, tj. bak.]; por benzyna,
olej, ropa, gaz, opał, węgiel, koks
paliwò n opôł m; ~ stałe, plynne, gazowe opôł cwardi, rzôdczi, gazowi
paliwòda m jarchòla, rozwòlińc, stożoch, plesta m
paliwowy palëwòwi Gò [Stacjô || -cja benzynowô / palëwòwô. Zbiornik / zawór (kran)
palëwòwi. Por opałowy
palma ƒ palma ƒ; ~ mãczeństwa palma mãczelnictwa, ~ pierwszeństwa palma
pierszëznë, przédnictwa, dobëcô
palmiarnia ƒ palmiarniô ƒ, palmòwi bùdink
palmòwy ad palmòwi; P~wa Niedziela Palmòwô Niedzela
palnąć (strzelić) palnąc Sy [Scygnął krzos i pôlnął. Sy (krzos - kurek przy broni palnej
starszego typu)]
palnąć v wpôlëc, strzélnąc, wëniécëc, pôlnąc [Scygnął krzos (kùrk strzélbë) i pôlnął. Sy]
; ~ sobie w łeb zastrzélëc sã, strzélëc so w łep, ~ z bicza pãknąc batigã, ~ kògò
wëniécëc, wpôlëc, wczadzëc kòmùs, ~ głupstwò rzec głëpstwò; w zn. pomylić sie,
zrobić błąd: , strzélnąc (a. pôlnąc) boka, tj. zmilëc sã, zrobic błąd / zmiłkã,
pòpełnic / zrobic głëpstwò
365
, ~ kòmùś słowa prawdy wëniécëc kòmùs całą prôwdã
palnik m pôlëdło n, palnik m kuchenka dwu- / czteropalnikowa plôt(k)a dwa- /
sztërëpalnikòwô;
palność ƒ pôlenié sã n
palny ad ts Gò, pôlący; materiał ~ materiôł palny materiał łatwopalny materiôł
łôtwòpalny
palony ad pôlony
palować v stołpòwac, pôlowac, obzowac
palowanie n stołpòwanié, pôlowanié, obzowanié n, pôlëzna ƒ
palpitacja ƒ klëwa, klepanié serca, palpitacëjo ƒ
palto zob. płaszcz
palto n wiérzknica ƒ, mańtel m
paluch m pôlcoch, palecznik m, pôlcëszcze n
paluszek m paluszk, pôlck m paluszeczk, -a, m., zdr. od paluszk, ‘paluszeczek’.
paluszk, -a, m., zdr. od pôlc, ‘paluszek’: ●òn je tak wiôldżi jak dzecny paluszk.
palusznik: ~ krwawy m bòt palësznica ƒ
pała zob. pałka; ~łę (stopień niedostateczny, dwóję) dostać / postawić komu dostac /
pòstawic (dac) kòmù dwójã / stãpiéń niedostateczny; kłaść ~łę na wszystko kłasc /
pòłożëc lagã na wszëtkò; miec na wszëtkò namkłé, miec wszëtkkò (g)(dzes (vulg
dosł. w dupie), òlewac wszëtkò [òn to òléwô]; zakuta ~ zob. głupek
pałac królewski - króléwc SY
pałac m pałac, palast, dwór m We westrzódkù wsë stoji pałac. Ra; wart Pac ~a, a ~
Paca są so(bie) wôrt, ni mają so nick do wëtikani
pałacowy ad pałacowi, palastny, dwórny pałacowi, przym., ‘pałacowy’: wachtôrz
pałacowi ‘stróż pałacowy’.
pałacyk m pałack, palastk, dwórk m
pałać v żôlëc, sëjac, pôlëc, gòrac, płomic {‘sëjac’ in = bùchac cepłã} [Mie głowa tak
sëjô, jakbë jem miôł gôrączkã. Òna w piéckù tak napôlëła, że jaż sëjô. Ra]; ~
miłością sëjac mi(e)łotą ~ żądzą, zemstą sëjac chełpizną, mstą, twarz pała skarniô
sã żôli, gãba pôli
pałający ad sëjący, żôlący, pôlący
pałasz m szabla ƒ
pałaszować v 1. wëwijac szblą 2. chmòlëc plëkac, tłómic
pałąk - pałąg, np. tegò pałąga EG
pałąk m pałąg m pałąg, -ãga, m., ‘kabłąk, pałąk, ucho przy cebrze itp.’: Chwôcëła za
pałąg ë przëniosła wãbórk do jizbë.
pałążk, -a, m., zdr. od pałąg, ‘kabłączek, mały pałąk’.
; ~ resorowy piórowi pałąg, człowiek wyrabiający ~ ki dżibnik, pałãżnik m;
najwyższy punkt pałąka przy koszu dzib m lok [Schwacëc kòsz za dżib. Pałąg
nôrëchli złómie sã w dżibie. - Sy]. Por. łuk
pałąkowaty ad pałãżny, pałãgòwati pałãgòwati, przym., ‘kabłąkowaty, zakrzywiony’:
Òn taczi całi pałãgòwati.
pałeczkaƒpôłeczkaƒ, czijôszk, bijôczk m; ~ do bãbnienia czijôszk do bãbnieniô,
~ kapelmistrza czijôszk kapelméstra
pałka - pôłka EG, skôl [tegò skôla] Sy, bònnik SY [Jak ce òbòniã bònnikã, to të sã jak
żaba rozplaszczisz. Jô móm bònnik wiedno pòd łóżkã, bez bònnika nigdë niejdã (nie
jidã) spac. - Sy]. Pałka do mielenia tabaki - pôłka do rozcéraniô tobaczi,
366
wiercëpôl, tobacznik, młolôk, mielôk, mielnik, krãcëszk [Jak ce tim mielnikã
zadwignã, tej të Pùck ùzdrzisz. Sy] {‘mielôk’ in zob. pogrzebacz, żarna} Pałka bot
rogòżëna, pôłka Lz. - Przër. maczuga
pałka ƒ pôłka, karkùlëca, pôlnica dãbówka, palëga, karkùlëca, laga ƒ, kramólc, skôl,
kólc, krëkùlc, mielôk, palcôter m [ Sprac kògòs lagą. Chto wié, gdzeż je mòja laga?
Kólce wiészają krowóm i òwcóm, żebë nie lôtałë. - Sy]; szalona~ szôl m; ~ do miele
nia tabaki tobacznik, mielôk, młolôk, mielnik, krącëszk m, ~ szerokòlistna bòt
doktarzkô a. wòdnô baszka pałka szerokolistna bot rogòżëna [akc. –gò] Sy
pałuba ƒwòznô deka
pamflecista m pòdkòrbiajk, pamflétnik m
pamflet - ts. EG, ewent. paszkwil EG
pamflet m pòdkòrbiónka, pamfléta ƒ
pamiątka - ts., np. Ju ni ma na swiece zakątka, gdze bë nie òsta pò nas pamiątka. DH.
Zgùbiła jem szpilkã òd włosów, co prôwda to je małô ùrónka (zgùba), ale dlô mie
pamiątka. SY Jô chcã ji pòdarowac na
mój złoti zégark,
to dlô ni bądze pò mie fëjnô pamiątkã. EG W znacz. znak, szlach, pòòstałosc pò
czim - pòmión SY, np. Pò nich ju ani pòmiónu nie òstało. - Przër. wspomnienie,
ślad, zabytek pamiątka, -czi, ż., ‘pamiątka’: Na pamiątkã tegò cëdu wëstawilë
pòtemù na tim môlu wiôldżi kòscół.
pamiątka pamiątka; na pamiątkę na wdôr neol
pamiątka ƒ wdôr, wspòmink m, pamiątka f; na ~tkã na wdôr, na pamiątkã, na
pamiątkowy - pamiątkòwi, np. Ksądz pò swòji primicji rozdôwôł pamiątkòwé
òbrôzczi.pamiątkòwy ad pamiątkòwi, wdôrny, wdôrzający, wspòminkòwi;
kòlumna ~wa pamiątkòwi stołp, medal ~ pamiątkòwô medala, tablica ~wa pamiąt
statkòwô tôfla, tôblëca
pamięć pamiãc; ku pamięci na wdôr neol Tr? Mający dobrą pamięć, pojętny, łatwo
uczący się spamiãtlëwi || spamiãtny (môl.) SY. Por. pojętny pamięć nieulotna inform
nieùlotnô pamiãc (Rkj)
pamiãc, -ë, ż., ‘pamięć’: Jô móm dobrą pamiãc. Òna ni mô nijaczi pamiãcë.
pamięć ƒ môg, wdôr m, pamiãc, pamiãtlëwòsc ƒ, pamiãtanié n
Łżéla mùszi miec dobrą pamiãc. Sy ; jeśli mnie ~ nie myli jele mie pamiãc nie mili, być
zakòchanym bez ~ci bëc za nią, jakbë mia zadóné, dla ~ci na wdôr, dlô pamiãcë, do
merkaniô, merkù, na ~ z głowë, z pamiãcë, zachòwać co w ~ci otrzëmac cos w
głowie, w pamiãcë, bëc
pamiãtlëwi, utrwalić się w ~ci umòcpangernic sã w
pamiãcë, to mi wyszło z ~ci to mie wëlecało z głowë, dziękùjã za ~ dzëkùjã za
wdôr, za pamiãc, uwiecznić czyją ~ uwiecznić, uwiekòwac, ustalatnie kògòs
pamiãc, za ludzkiej ~wci za lëdzczi pamiãcë ◊ miec kùrzą pamiãc (o słabej
pamiãci)
pamiãtać pamiãtac, -óm, -ôł, sł., ‘pamiętać’: Jô to długò pamiãtôł, ale w kùńcu jô to
zabéł.
v wdôrzac, pamiãtac, mëslëc, bôczëc; ja o tym ~tam jô o tim mëszlã, pamiãtóm, ~taj o
mnie! wdôrzë mie! mëslë o mie! pamiãtôj o mie!, ~ o sobie mëslëc, pamiãtac o se,
odkąd ~tam jak le so wdarzëc mògã, jak le mòja pamiãc sygô, nie ~tam jegò słów
nie przëbôcziwóm, nie wdôrzóm so, nie pamiãtóm jegò słów, o ile ~tam jele so
przëbôcziwóm ◊ miec rozëm
mechã obrosłi (nie pamiãtać)
pamiãtlëwi
EG,
spamiãtlëwi
(w 2 znacz. = pòjãtny) SY, np. Pón Bóg nie je
pamiętliwy
rëchlëwi, ale spamiãtlëwi. SY
367
pamiãtnik m pamiãtnik, dniewnik, wspòmnik m
pamiętny pamiãtny, przym., ‘pamiętny’: To mdze pamiãtny dzéń w mòjim żëcu.
- pamiãtny EG, np. To béł pamiãtny dzéń, czej sã zaczãła wòjna, bò...pamiãtny ad
pamiãtny, pamiãtlëwi; ~ dzień pamiãtnica f, pamiãtny dzéń
pan - pón, np. tegò pana. Jesz je Pón Bóg w niebie. Do Pana Bòga... Przódë do pana
(dzedzëca, szlachcëca) abò do ksãdza mówilë: jegòmòsc. EG (òd;
SY). Jô nie
jem niżódnym panã, gadôj do mie: të. EG Ach Panie, wezce
mie ju do sebie, bò...
EG Chłop jak snop, pón jak zbón. Ra; panëszk, -a, m., zdr. od pón, ‘pan, panuś’: To
béł dobri panëszk.
pl: panowie; ew. o panu i pani (dawniej o szlachcie): państwò [‘Miãso dlô państwa,
gnôtë dlô czeladzë. Ra]; jaki ~, taki kram jaczi pón, taczi króm (Ce)
pan m pón, wasta m, Wë; ~ domù pón chëcze, môla, P~ Bóg Pón Bóg, być swòim
własnym ~em bëc sóm sobie panã, , co ~ ówi? co Wë gôdôce? ~ młody na(ł)ożeni, żeńbiôrz,
kawalér nawòżeny, -égò, m., ‘pan młody, narzeczony’: Nawòżeny przëstąpił do wôłtarza.
●jemù sã wiedze jak nawòżenémù. Przysł. Zeszlë sã rôz dwaji nawòżeny (nawòżeniowie).
nawòżéńc, -a, m., ‘narzeczony, pan młody’. Ob. nawòżeny. (II)
panoszec, -ejã, -ił, sł., ‘panoszeć, hardzieć, robić się panem’: Przëszedłszë do majątkù,
znôjma panosził, a terô ze mną nie chce gadac.
panów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘panów’: To béł panów pies. Na panowëch niwach.
Za panowé dëtczi.
pón, pana, m., 1. ‘pan’: To je pón Francëszk Janta-Pôłczińsczi ‘Franciszek JantaPołczyński’; pón szkólny ‘nauczyciel’; Pón Jezës; Pón Bóg. Jô panu nieco pòwiém ‘ja panu
coś powiem’. Zaniesë to panowi ‘zanieś to panu’. Z panã Bògã! Ó panie! Kòchóny Panie!
(II): 2. ●młodi pón ‘pan młody, nowożeniec’.
panaceum n oglowi spòsób (na wëlékarzenié), panaceum n
panama ƒ kłobùk panama m
pancernik m pancernik m
pancerny ad pancerny, pancerowi; pòciąg wspòmink ~ pancerny cug
pancerz m pancer m; ~ pòkładowy pòsadowi pancer, dolna czãść ~a krokówc m
Pandora ƒ Pandora ƒ; pùszka ~ry biksa Pandorë
panegiryczny ad wëchwôlający
panegiryk m wëchwôlającé pismò, mòwa
panegirysta m wëchwôliwôcz m
panek m pónk, panëszk, pańc, wastk m pónk, -a, m., zdr. od pón, ‘panek, półpanek,
ubogi panek’półpónk, -a, m., ‘półpanek; niby szlachcic, niby gbur; szlachcic zubożały’:
Lepszi gbùr jak héwò taczi półpónk.
panewƒ1. panewkaƒ2. bùska = biksa ƒ
panewka ƒ1. môłô panewka 2. òsnô bùska; spalić na ~wce spòwiedzec
pangermanizm m pangermanizna ƒ
pangermański ad pangermańsczi, mańsczën
pani - ts. EG, np. Pani z miasta, dupa z casta. EG Jô panią skądkas znajã, le tak terô
zarô ni mògã na panią wlezc. EG (òd: SY) Mòja pani prosëła, żebë waspani bëła tak
dobrô, a pòżëcza ji miech, żebë mòja pani sã mògła przëkrëc, bò to deszcz padô. EG
368
(òd: SY) Z ni je terô wiôlgô pani stónô, a tak to le bëła takô... EG Jô bë sã chcôł
pani spëtac, czë... EG Tam te dwie panie tak ze sobą rozmôwiałë, a jô... EG
pani ƒ pani, wastnô, dama ƒ, Wë; ~ domù pani domôcégò, ~ dobrodziejka łaskòwô
pani, udawać wielką ~ą miec sã za wiôlgą panią, złośl ósmôkòwô pani, czy ~ jedzie z
pòwrotem? czë Wë jachôce nazôt? panëszka, -czi, ż., ‘pani, paniczka’: Panëszka szła na
niwë ë pilëje lëdzy ‘pani poszła w pole i pilnuje ludzi’. Mòja złotëchnô panëszkò!
panin, przym., ‘panin’: z paninégò rozkazu; w paninym łóżkù.
panic(z) - pańc SY || panic Lz, np. Ti pańcowie na królewsczim dwòrze... EG (òd: SY)
panicz m pańc, pańck, paniczk, panëlk m panic, -a, m., ‘panicz’: ●szëkòwny jak panic.
Ob. pańc. pańc, -a, m., ‘panicz’: Pani z pańcã przëszła do naju. Taczi pańcowie krëpów nie
jôdają ‘tacy panicze nie jadają kaszy’. Uw: W okolicy Żywca słyszałem formę paniec, pańca.
paniczk, -a, m., zdr. od panicz, ‘paniczyk’: Naszi paniczkòwie w karczmie sedzą,
gòrzôłkã piją. Mój paniczkù!
paniczyk (zgardl.) - panëczk EG || paniczk EG
paniczny ad paniczny; ~ strach paniczny, wiôldżi strach
panienka - òb. panna
panienka ƒ panienka, panulka, panëszka, jakòszka, wastka, brutuszka ƒ panienka, -czi,
ż., zdr. od panna, ‘panienka’: Baro miłô panienka.
panieński ad dzéwczëcy, jakòszny; wianek ~ jakòszny wiónk, w stanie ~ńskim za
dzéwczëca
panieństwò n dzéwczëcëzna, dzéwczëcosc, jakòsznota ƒ, dzéwczëctwò n; pòzbawić
~ństwa odjakòszëc, wëzbëc dzéwczëctwa ◊ wzyc wiónk a. skazëc dzéwczã a.
zerwac dzéwczëcy kwiat
panika - òb. popłoch, przestrach
panika zob. popłoch
paniusia - paniusza EG
pannna 1. panna Gò, zdr. panienka EG, brutka (niem.) EG, zdr. panienka EG,
wëkwitnica [akc. –kwit-] [Nie bądã ce słëchała, bò jesz twòją czôpnicą (białką,
żoną) nie jem – rzekła brutka do kawalera. Czejże të sã òżenisz, wëkwitnico? Ni
mògã sã nazdrzec na tã wëkwitnicã. – Sy]. Stara p. - kòkwa (môl.) SY, kùczepa SY
[‘kùczepa’ (niem.) HPT]. [Òni mają dwa dzéwczãta, a to są ju taczé pannë do żeńbë.
EG Takô wiôlgô panna të jes, a takô łaszczëwô (przëmilnô). SY]. - Przër.podlotek.
2. ~ wodna zob. nimfa
panna ƒpanna, panulka, panëszkaƒ, dzéw czã n, dzéweczka ƒ; ~ na wydaniu do mãżnô,
na(ł)ożeniô, żeniôrka ƒ, dzéwczã zdatné do żeńbë [Żeniôrków we wsë je dosc, le jich nicht
nie chce. Sy], stara ~ ajkùla, bacza, klukawica, kòkwa, krëszka, not(k)a, łãpa, përa, knëraƒ
panna, -ë, ż., ‘panna’: ●skôcze jak panna w tuńcu; czerzwieni sã jak panna.
, zostać starą ~ną ostac ajkùlą, baczą, klukawicą, stôrą panną ◊ złośl ostac stôra bëką,
krëszką; zniesc jaje Òstac sedzec na klepiskù (òstac stôrą panną). – Sy
, ~ bez pòsagù gòlëca f, skajca bez spòsobù a. przëdôcë,; ~ młoda skajca, na(ł)ożeniô,
nażeniô, brutkaƒ
pannica ƒ brut(usz)ka, panulka ƒ, dze-wùs m
panoplia ƒ całowné uzbarnienié wòjarza
369
panoptikùm n panoptikùm n, wëstôwk apartnosców
panorama ƒ panorama ƒ, krãgòbrôzk panoramiczny ad panoramòwi, panoramny,
krãgòbrazny
panoszyć się - panoszëc sã EG, rozkrzeszczac sã SY (= dosł. ò krzach: rozrastac
sã)panoszyć się panoszëc, paniowac, pańsz-czëc, bùsznic, rozsôdac, rozkòscérzac sã, dôwac
od se, miec sã za cos panoszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘panoszyć się, być hardym’: Òn sã
panoszi, òn sã spòlasził ‘panoszy się, spolaczał’. Nie panoszë sã tak strodze!
panować v panowac, rzãdzëc, gòspòdarzëc, królowac, wastowac [òn panëje, ò panowôł,
òni panëją; Nie lubiã do nich jic, bò tam taczi pòsep (smùtk / pòsãpnosc / kòmùda) panëje.
Tam (w Darmacji) nie bëło pieniãdzy le panowa darmòwizna. - Sy]; ~ nad sobą panowac
nad sobą, trzëmac sã, ~ nad czym trzëmac nad czims górã, pa~ nowac nad czims, przestać ~
wëpa-nowac, wërządzëc, wëgòspòdarzëc, wëkrólowac Przër. królować, dominować,
rządzić, istnieć panowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘panować’: Të ni môsz nade mną panowac. Za
panowaniô césarza Titusa. Czej na drożëzna panowa na Kaszëbach.
panowanie panowanié Gò [np. Pón swòjim panowanim òbjimô wszechswiat. Gò bibl]
panowanie n panowanié, rządzenié, gò-spòdarzenié, królowanié, wastowa-nié, arch
państwò n [Naszi biédë mdze dłëżi jak jejich państwa. Ce, Ra Pòd carsczim
panowanim. Ra]
pantalony pl bùksë, pantalónë pl
pantałyk: zbić z ~u zdostac z równowôdżi pantarka ƒ zoo perliczka ƒ
panteista m panteista m
panteistyczny ad panteistny
panteizm m panteizna ƒ
panteon m panteón m, môl sławë
pantera zool ts. zdr. panterka
pantera zob. lampart
pantofel - bócëk. Kobieta trzymająca męża pod pantoflem - òb. babsztyl
pantofel m 1. wstãpka || stãpka || żart sztãpka, czómpa, trãpta, szlora f; ew. w zn. kapeć:
kapioszka, jizbówka ƒ; pl: wstãpczi || stãpczi || żart sztãpczi, czómpë, trãptë, szlorë,
jizbòwé pantofle; żart kòcé łapczi; zob. kapcie, laczki; 2. bót m; ~ drewniany
(laczek) kòrka ƒ, kòrcëszcze, kòrcëskò n, ~ lakierowany lakòwi, laké-rowóny bót,
~fle spòrtowe szpòrtowé bótë; wziąć męża pod ~ òbùzdac / òbùzdzëc {‘òbùzdac’ /
‘òbùzdzëc’ dosł. nałożëc ùzdã kòniowi – zob. okiełznać} [Jô sã nie dóm òbùzdac.
Niebòszczëka òna òbùzdzëła, ale mie òna tak chùtkò nie òbùzdzy. - Sy Trzëmac
kògò na tidrze. Jem dosc stôrô, a wa mie chceta jak kòzã trzëmac na tidrze. Òn je na
tidrze (pòwrózkù) ù swòji białczi. - Sy]. ; być pòd ~flem bëc czitlőnã, babùlą ◊ jegò
białka nosy bùksë; chtos czitle a. spódnik nosy; bëc na tidrze; ona mô te lécczi a. tã
uzdã. Por. buty, kapeć, laczek
pantofelek m bócëk m; ~ balowy balowi bócëk
pantoflarz m 1. czómpòwnik m 2. czitlóna, babùla m; trzymać męża pòd ~flem – zob.
pantofel
pantoflowy: pòczta ~flowa klapë pl ◊ wieskô pòczta
pantograf m tech pantograf m, statk do céchòwani
pantomima ƒ pantomima ƒ
panujący ad panëjący; dom ~ panëjącô chëcz a. rózga panowników
pański ad pańsczi; Pański Bòżi, Pańsczi; „oto Słowo Pańskie / Boże” to je słowò
Pansczé / Bòżé; Wieczerza ~ska Swiãtô Wieczerzô
370
pański ad pańsczi; Pański Bòżi, Pańsczi, Wieczerza ~ska Swiãtô Wieczerzô; ~kie oko
konia tuczy pańsczé òkò w kòżdi nórt zazdrzi Sy pańsczi, -kô, -czé, przym., ‘pański’:
Mòdlëtwa Pańskô. Pò pańskù. To są dëcht pańsczé wëmësłë. Pańskô łaska jezdzy na pestrim
kòniu. Pańsczé òkò kònia tëczi. Przysł. [Ceyn] Chłopsczi rozëm – pańsczé szczescé! Ra; z
pańska, przysł., ‘z pańska’.
państewko n państewko n, krôjik m
państewkò n krôjik m, państewkò n państewkò, -a, n., zdr. od państwò, ‘państewko’:
Do césarstwa niemiecczégò nôleżą różné môłé państewka.
państwo n 1. państwo n; ~ młodzi państwò młodi Gò, na(ł)ożeni pl, młodô pôra, ti
młodi, młodo-żeniałi pl 2. państwo n, krôj m; ~ lenne państwò lenné Gò, podléżny
krój Tr; ~ demokratyczne demòkraticzné państwò; ~ ludowe lëdowé państwo;
głowa ~stwa głowa (a. szef / przédnik) państwa / kraju
państwò n 1. wastwò, państwò n Miãso dlô państwa, gnôtë dlô czeladzë. Ra panów, owi, -owô, -owé, przym., ‘panów’: To béł panów pies. Na panowëch niwach. Za panowé
dëtczi. państwò, -a, n., 1. ‘państwo (Staat)’: mòsczewsczé państwò; w państwie prësczim, 2.
‘państwo, pańskość’: ●Chòrëją na państwò. 3. ‘państwo (pan i pani)’: Pùdã do naszégò
państwa. Mòscëwé Państwò! - Ra
; ~ młodzi na(ł)ożeni pl, młodô pôra, młodo-żeniałi pl 2. krôj m, państwò n; ~ lenne
pòdléżny krój, ~ ludowe lëdowé pań~ stwò, głowa ~stwa przédnik kraju
państwowość ƒ państwòwòsc, ewent państwòwiznaƒ
państwòwòść ƒ krajowizna, państwòwiz-naƒ
państwowy ad państwòwi, ewent krajowi; budżet ~ państwòwi / krajowi bùdżet;
pożyczka ~wa krajowi pożiczk, urząd ~ krajowi ùrząd
państwòwy ad krajowi, państwòwi; bùdżet ~ krajowi bùdżet, pieniãżny ustôw, pòżyczka ~wa krajowi pòżiczk, urząd ~ krajowi urząd
pańszczyzna ƒ szarwarkowizna, paniczëna Sy, pańszczëzna Ra ƒ, szarwark m. - Przër.
szarwark pańszczëzna, -ë, ż., ‘pańszczyzna’: W dôwnëch czasach chłopi mùszelë robic
pańszczëznã.
pańszczyzna ƒ szarwarkòwizna, paniczëna ƒ, szarwark m
pańszczyźniany ad szarwarczny, szarwarkòwi, paniczny; chłop ~ szarwarczik,
panicznik, szarwarkòwnik m, ludność ~źniana paniczëna ƒ, szarwarkowi lëdze
pańszczyźniany ad szarwarczny, paniczny, szarwarkòwi; chłop ~ szarwarczik, panicznik, szarwarkòwnik m, ludność ~źniana paniczëna ƒ, szarwarkòwi lëdze
papa m 1. òjc, tata, zdr. tatk, papaszk m; 2. pap m; 3. munia, flaba ƒ
papa m 1. ojc, tatk, papaszk m 2. pap m 3. mùnia, flaba ƒ
papier m papiór m; ~ listowy papiór do pisaniô; ~ śniadaniowy papiór do òwijaniô
sztulów / jedzeniégò, papiór sniadaniowi; ~ rysunkowy papiór do céchòwaniô, ~
higieniczny higeniczny / toaletowi / usôdkowi papiór, ~y wartościowe wôrtoscowé
papiorë, ~ liniowany linkòwóny, réżkowóny papiór; bristol bristol; ~ milimetrowy
papiór milimétrowi
papier m papiór m; ~ listowy papiór do pisaniô, ~ rysunkòwy papiór do céchòwaniô, ~
higieniczny usôdkòwi papiór, ~y wartościowe wòrtné pa-piorë, ~ liniowany réżkòwóny
papiór; ~ ścierny szmërgel m; ew. papiór scérny; ew. niem. zandpapiór m [Szmërglã szorëją
topòrzëska, grablëska, szëflëska (sztilë òd topòrów, grablów / szëplów), żebë bëłë głôdczé.
371
Òstrzëc so jãzëk na szmërglu (ò òstrim, cãtim jãzëkù.) - Sy] papiór, -oru, m., ‘papier’: To
wszëtkò bëło na tim papiorze napisóné. Skùpiają stôré papiorë.
papiórk, -a, m., zdr. od papiór, ‘papierek’: Docz të mie dôł ten papiórk?
papierek m papiórk, rzesz m, banknota ƒ
papiernia ƒ papiérniô f, fabrika / wëtwórniô papiora || -ru
papiernia ƒ papiérniô f, fabrika papiora; papiorowi, przym., ‘papierowy, papierzany’:
pieniądze papiorowé. Ra
papiernictwò n fabrikòwanié papiora
papiernictwo n fabrikowanié / produkcjô / wërób papiora
miazga papiernicza papiórowô || papiórnô mùżdżówka;
papierniczy ad papiorny; przemysł ~ pa-piornô industrëjô
papierniczy ad papiorny, papiorowi; przemysł ~ przemësł papiorowi / papiorny
~ papiernicze / piśmienne / biurowe materiałë / artikùłë || -tikle papiórowé / pisemné
(a. pismienné / pismieniowé) / biórowé;
papiernik m fabrikańt, hańdlôrz papiorã papiernik m 1. fabrikańt - producent papioru;
2. hańdlôrz papiorã)
papieros m cygareta ƒ papieros m cygareta ƒ, pl cygaretë, zgr. cygarecëska; lufka do
~sów szpëc do cygaretów, fifka
papierośnica ƒ cygaretnica ƒ papierośnica ƒ cygaretnica ƒ
papierośnik m cygaretnik m
papierowy ad papiorowi; pieniądz ~pa-piorowé dëtczi, pieniãdze
papierówka ƒ wczasné jabka papiorówka,
papieski ad papiesczi, papieżny papieski – papiesczi Gò pôpiesczi, -kô, -czé, przym.,
‘papieski’: wòjskò pôpiesczé.
papiestwò n papieżëna ƒ papieżstwò Gò pôpiestwò, -a, n., ‘papiestwo’.
papież m papiéż || lok pôpiéż m, ojc swiãti [tegò papieża; Papiéż Jan Trzëdwadzesti. Bëc
w Rzimie, a nie widzec papieża. Sy]; sprawòwać urząd ~ża papieżowac [Leòn Trzënôsti baro
długò papieżowôł. Sy] pôpiéż, -eża, m., ‘papież’: Pôpiéż je nôwëższą głową kòscoła
katolëcczégò. ●mądri, swiãti, nieòmilny jak pôpiéż. Ra
papiloty - papilotë (pòl.) EG. Np. Òna so włosë nakrącëła na papilotë. Przódë sã robiło
papilotë ze stôri gazétë. EG
papilot m papilota ƒ, ~ty (kołki używane do kręcenia włosów) pl tëblë ( lok || té- || tu-)
[Mùszã sobie włosë na tëble zakrãcëc, bò mie tak lëchò leżą. Sy] {‘tébel’ – zob.
kołek}
papinek m pépczoch, łamisz, pieszczk
papinkòwaty ad wëpépkóny
papista m papista, papieżnik m
372
papka ƒ papka ƒ || papk m [Chcesz të chleba z blutką? –Blutworztë jô nie jém. – A
mòże zjész përznã zôcérczi? – Paczérczi jô nie jém. – A cëż të, ù diôchła jész? –
Papk. Gò]. Por. kleik
papkòwaty ad papkòwati
papla (czł. gadatliwy a. nie umiejący dochować tajemnicy) czł. nie umiejący dochować
tajemnicy: rozplestańc, pleskòt m, papla m/f [Rozplestańcowi lepi ò tim nie gadac,
bò òn to zarô rozpleszcze. Pòwiém tobie, bò wiém, że nie jes papla. - Sy]. Por.
gadulski pépa, -ë, m. i ż., ‘papla, gaduła’: Ten pépa wszëtkò wëgôdô, co mù le
pòwiész.
paplać v plesc, pleskòtac, pleszczëc, pleskac, gadac trzë pò trzë, trzepòtac, szczebielëc,
szlabrotac, gãstolëc; rzad lok: kôrkòtac, paplac, përotac, pëdrotac, żabrotac, paprotac,
bablotac, jazgòtac, feflotac, pùszczac słowa na wiater SY, brãtolëc (môl.) SY Plestac krëpë z
bùlwama (gadac bële co). Sy {‘szlabrotac’ - ò kaczkach: czapac dzëbą w mùle; ‘kôrkòtac’ – ò
kùrach: kôrkac, skrzeczec} [Co të tam plecesz / pleszczesz / pleskòcesz / pleskôsz /
szlabrocesz? Gò Pleszcze, jakbë mù gapa mùsk wëżarła. Ten stôri Gafka, czej ten do nas
przińdze, to òn brãtoli ë brãtoli, to ni mô ani rãczi, ani nodżi, nicht nie wié, co òn chce.. Jô na
wiater słów nie pùszczajã || pùszczóm, le kòżdé słowò rzeszotëjã (= dobiéróm òstróżno).
Chtos kôrkôł, że të sã żenisz z Pawłã... Lëdze kôrkòcą, a nie wiedzą co. – Sy: Òn tak bële co
paproce. Wa bë tak paprotała do kùńca swiata. Paproce jak papùga.- Ra]. Por. bredzić,
gadać, ględzić pépac, -óm, -ôł, sł., ‘paplać’: Co òna pépa? ‘co ona paplała?’. Òna tak pépô
bële co ‘ona tak gada byle co’
paplanina - pleskòtanié || pleskanié EG || pleszczënë EG, szlabrotanié EG, szlabrot SY [
w 2 znacz. ‘szlabrot’ = pòl. gaduła - òb.].Np. Ten człowiek mie zamãczi tim swòjim
szlabrotã (szlabrotanim, pleszczenim || pleskòtanim - EG) SY Kòmù bë sã chcało
wiedno taczich pleszczënów
słëchac. EG [np. Ale ne słowa wëdôwałë sã jima
pleszczënama i nie delë
jima wiarë.]- Przër. brednie, ględzenie
paplanina zob. brednia, gadanie, ględzenie, jazgot
paprać (się) pòt péplac, zobòtac, oëblac, bùlbrotac (sã); ten, kto paprze (się) pépla,
péplot, zobòt, bëblot, bùlbrot m
papranie n, ~ranina ƒ péplëna, ƒ, péplota-nié, zobòtanié, bëblotanié n; w zn. robota w
polu podczas niepogody: papranina f
paprochy pl (to, co się naprószyło) parzënë [akc. pa-] arch pl [Wëjim z tegò mléka te
parzënë. Sy]
paproć ƒ bòt parpac, parparc, parpòcƒ paproc, -ë, ż., ‘paproć’: lëst paprocë. Òna szuka
kwiata òd paprocë. Ob. paparc paprocëna, -ë, ż., ‘łodyga paproci’: Légł na paprocënie.
paprotka: ~ słodka bot miodny kòrzónk, miodnô parpac [Miodny kòrzónk temù sã tak
nazéwô, bò òn mô miodnawi (słodkawi) kòrzéń. Sy] {kasz. ‘paprotka’ = pol. bot.
rokiet pierzasty}
papryka ƒ paprika ƒ
papuć zob. kapeć
papùga ƒ papùga ƒ papuga zool papùga Paproce jak papùga. Ra
papùzi ad papùgòwi
papùżka ƒ papùżka ƒ papużka zool papùżka
para - 1. pôra zdr. pôrka, dwòje - EG. [Jô le gò tak wzãła na szôl (òb. wabić), ani jem
373
nie mësla(ła), żebë z nas czedës bëła pôra. Sy Jima sã ùrodzëła pôrka / òni mają pôrkã (tzn.
dwòjôczczi, knôp i dzéwczã). Gò]; Ropa sã ùnôsza nad grôpã ‘para się unosiła nad garnkiem’.
Ropa jidze z wòdë. - Ra
~ wiader a. koszy niesiona na „szchaniach” , tj. drewnianych nosidłach a. w rękach
dracht m [Nie niesë wicy bùlew, trzë drachtë starczą. Halôj mie dracht wòdë. Sy]
- Przër. parzysty. 2. para wodna - para Sy, Gò, Bù, ropa Gò, ewent. dôka; [np.
Òtemknijta òkna, co ta para / ropa wëlecy. Nie pùscëc parë z gãbë. Lepi tã parã
òstawic na gòrącą strawã (lepi nie gadac za wiele). – Sy Ten gãsti dim to bëła mòja
cepłô para, zmiarzłô w tim zëmnym lëfce. Bù „Lifringa swini”] – por téż: parowniô
Sy = czôrnô kùchniô, bakùz; por. opary
para ƒ1. pôra, zdr. pôrka pôra, -ë, ż., ‘para, dwoje’: Pierszô pôra lëdzy, to bëlë Adóm ë
Éwa. Piérwi diôbeł pôrã lëdzy [skòrzni] zedrze, niżlë pôrã lëdzy do grëpë dostónie. Przysł.
[Ceyn] To kòsztëje pôrã złotëch.
; ~ małżeńska żeniałi, pôra żeniałëch, chłop z białką, mtoda ~ młodô pôra, kawalér z
bùrtką, na(ł)o-żeni pl, chòdzić ~mi chòdzëc pôrama, chôdac w pôrach, nie do ~ry
nie je do pôrë, dobrać do ~ry spôrowac, skùro-wac,
kòpërlëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘łączyć się, kojarzyć się, parzyć się’: Biéda z Jãdzą sã
kòpërlą ‘Bieda łączy się z Jędzą, tj. Bieda z Jędzą chodzą w parze’. Przysł. [Ceyn]
(II)
dobrany do ~ry spôrowóny, iśé w ~rze jic w pôrze 2. ropa, para ƒ [Jak para z kòcełka,
tak dôka sã pòdniosła z łąk. Lz Jôd (drobny grôd) to je para zmiarzłô pòdczas mrozu.
Sy]; całą siłą ~ry całą mòcą, nie śmiał pary z ust pùścić nie wôżił sã gãbë
otemknąc a. on ani mùk
parabòla ƒ 1. parabòla ƒ 2. jinoskarniô ƒ, przërównanié n
parabòliczny ad 1. parabòlowi 2. jinoskarny, przërównóny
parać się 1. zajëmac sã, zajimac sã / trudnic sã czim; ew. sprawiac cos / kògòs; żart:
bawic sã w cos; 2. drëszëc sã
parada ƒ parada, widzałosc, pómpa ƒ;
głowa od ~dy słabô, pùstô głowa,
wleźć kòmù w ~dã przińc kòmùs przéką ◊ parada, móda grzeje (marznąć
dla elegancji)
paradny ad paradny, widzałi, oczny, pëszny, apartny; on jest ~! on je apartny!
paradoks m paradoks m, dba procëm
zdrów rozëmòwi
paradoksalny - ts. EG
paradoksalny ad paradoksowi, procëm
zdrów rozëmòwi
paradować v statkòwac, przeslécac sã, paradowac paradowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘paradować’: ●paradëje w tëch ruchnach jak jakô szlachcónka. (II) [Hilf]
paradyż m rôj, paradiz m
parafia ƒ parafiô ƒ [Jaczi ksądz, takô parafiô, a jakô parafiô, taczi ksądz. Sy] parafijô, i, ż., ‘parafia’: Nasza parafijô mô przez òsmë tësący dësz.
parafijka, -czi, ż., zdr. od parafijô, ‘parafijka’: môłô parafijka.
374
parafialny ad parafialny, parafiowi parafijalny, przym., ‘parafialny’: kòscół
parafijalny; wëdatczi parafijalné.
; wieś
~na kòscelnô wies, gmina ~na parafijôƒ
parafíanin m parafión m parafijón, -a, m., ‘parafianin’: Zeszło sã czile parafijanów ë
tak sã dogôdelë, jeżbë zarô jic do ksãdza.
parafianka ƒ parafiónka ƒ parafijónka, -czi, ż., ‘parafianka’: To je nônôbòżniészô
parafijónka.
parafiański ad małomiastny
parafiaństwò n małomiastnosc ƒ parafiańszczyzna ƒ małomiascëzna ƒ parafinaƒ
parafina ƒ
parafować v parafowac, pòdpisowac parafraza ƒ parafraza ƒ, przesztôłcenié n
parafrazować v parafrazowac, przesztôłcac
paragraf m paragraf m
Paragwaj m geo Paragwaj m
paragwajski ad parag-wajszczi
paralela ƒ paralela ƒ; przeprowadzić ~lã
przerównac jedno z drëdżim
paralelny ad paralelny
paralityczka ad rëszony
paralityk m rëszony paraluszã
paraliż m paralusz a. paralisz m {‘paralusz’ = parala, paralk, paraluch, złi dëch,
diôbéł; por. paralusznik = niegòdzwc; parala in = natrzasélc, naczidlôk}
paraliżować v paraluszã rëszëc
paraliżująco adv paraluszno, rëszącë;
dziatać ~ paraluszno, rëszącë dzejac parantela ƒ krewiństwò n, krewnosc, parantela ƒ
parapet m oknica f, oknownik m
parasol szorëm, parasón || parasol Sy parasol m deszczownik, szorm m
parasolka ƒ słuńcownik, słuńcowi szorm
◊ żart kòcé niebò
parasolnik m fabricznik, fabrikańt szormów
parawan m òdgroda ƒ; ew. ścianka ze słomy chroniąca od wiatru / deszczu: cyszónka,
cyszokôpa, schróniô, zôstawa, zaszczit, lesëca f [akc. na pierszą szlabizã] {‘lesëca’
in = pol. przenośny płot, którym odgradzają owce na pastwisku [Òwce są w
lesëcach. Sy]} [Schòw sã za schróniã. Za tą zôstawą wiater nóm g... zrobi. - Sy]
parcela ƒ parcela f, plón m
parcelacja ƒ parcelacjô ƒ
parcelacyjny ad parcelacyjny
parch m parch m, parchnica, parchawica ƒ; parch2, -ù, m., 1. ‘parch (choroba owiec i ludzi)’: Òna mô parchë. Parchã lecy
‘czuć od niego parchy, a może: żydem trąci’. 2. ‘przezwisko na żydów’: Parchòwi nosy
wòdã. Pùdzesz të parchù!. Używa się także tylko w l.mn. w pierwszym znaczeniu.
~kòński kóńsczi lësziń, parch,
375
swôrb, zarazić się ~em zarwac parch,
oparchniec, pòkrywać się ~em parchniec
parchaty zob. parszywy
parcianka ƒ part, warp m
parciany ad parcany, warpòwi; parcany, przym., ‘parciany, z grubego płótna zrobiony’:
Òni nawet w swiãto przëòblokają parcané bùksë. Parcanô szlachta ‘szlachta zagonowa,
chodaczkowa’.
~na czãść
odzieży parcónka ƒ, ~ne spòdnie parcónczi pl, parcané bùksë
parcie n piercé, cësnienié n, nëkanié na
bùten
parcieć v przec, parszczec, gnic
pardon m przebôczenié, darowanié n; bez
~u bez miłoserdzégò, nieustãpno pardwa ƒ orn pardwaƒ
parę - pôrã || (môl.) pôrë EG, czile
parã prn pôrã; za ~ dni w pôrë dniach a.
za pôrã dniów
parędziesiąt - pôrãdzesąt EG
paręnaście - pôrãnôsce. - Przër. kilkanaście
parias m parias m, człowiek bez prawa park m park, ogard m, ogrodowiszcze n;
~ kùltury ogardnica ƒ, park kùlturë, ~
samòchòdowy autopark m, môl stojeni
autów
parka ƒ pôrkaƒ pôrka, -czi, ż., zdr. od pôra, ‘para, parka’: pierszô pôrka lëdzy; pôrka
krôsniãt. Szëkòwnô pôrka!
parkan m ogrodzenié n, płot z délów,
ogrodzëna, ogarda ƒ
parkiet m parkét m parkiet - parket EG. Np. Pòdłoga z parketu. EG
parkietowy - parketowi EG
parkinsonizm m med szëdrówka ƒ; czło~ wiek cierpiący na ~ szëdrôk, szëderjón m
parkòcić się 1. kùnowac, bùkòwac, prësowac 2. kòzlëc sã
parlament m parlament m parlamentariusz m parlamentarnik m parlamentarny ad
parlamentny, parlamentarny
parlamentaryzm m parlamentarëzna ƒ parlamentarz m parlamentora m
parlamentować v parlamentowac
parlamentowanie n parlamentowanié n
parmezan m sér parmezan
Parnas m 1. Parnas m, góra mùzë 2. fig pòezëjô ƒ, pòécë pl
parnik m ropnik m, kòceł do parzeni, gò-towani
parno (-nie) - parno SY (= pòl. upalnie, duszno). Np. To sã mô na bùrzã, bò to je tak
parno. Sy Słuńce parno przëswiécało. Bù. - Przër. upalnie
376
parny - ts. SY (= pòl. upalny, duszny). Np. [Parny dzéń. Sy Parné cepło słuńca. Bù]. Przër. upalny
parno adv spôrzno
parność ƒ spôrznosc ƒ
parny ad spôrzny ropisti, przym., ‘parny, nasycony parą’. (II)
parobek parobk [Tãdżi / bëlny parobk. Ra]; być za ~ka parobczëc arch Sy
parobczak, ~bek m parobk m; być ~kiem parobczëc; bëc, służëc za parobka
parodia ƒ parodiô ƒ. Por. imitacja, naśladownictwo, przedrzeźnianie
parodiować v prodiowac. Por. drwić, małpować, naśladować, przedrzeźniać
parodysta m parodista m. Por. drwinkarz, figlarz, imitator
parodniowy ad pòrëdniowi
parokònka ƒ wóz na pôrã kòni
parokònny ad we dwa kònie, w pôrã kòni
parokrotnie adv pôrãrazowò
parokrotny ad pôrãrazowi
paroksyzm m paroksëzna ƒ, napòdënk (chòroscë, gòrzu) m
parol m paróla ƒ; zagiąć ~ na kògò, na co na kògòs, na cos uwząc sã, obsa-dzëc sã
paronychia ƒ obiég m, obranié, sturzenié nokca
parostatek m ropôcz m, ropny okrãt
parotygòdniowy ad pôrëtidzeniowi, pôrë-niedzélny
parować - parowac, dãpòwac (niem.) ropic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘parować’: Wôr sã ropi ‘z
wrzątku para unosi się do góry’. Ob. ropòwac sã. (II) ropòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł.,
‘parować’: Wòda sã ropùje. Bùlwë w grôpie sã ropùją.
parować v 1. òdbijac uderzenié 2. ropic (sã), parowac, dãpòwac (żelë: para... = ropa
Gò)
parowanie n ropienié n
parowiec (statek z napędem parowym) - sztimer SY, NéceL {‘sztimer’ in = piéck
żelôzny}, ropôcz TR, parôcz BU,
parowiec m sztimer, ropôcz m, ropny okrãt [Kùter, sztimer abò jakô łodza bë sã
przewrócëłë, czejbë òne ni miałë balasztë (-sztu). Jô ju jachôł sztimrã. – Sy]; ~ osobòwy osobny, pasażérny ropôcz, ~ to-warowy wôrny ropôcz, sztimer m
parowisty ad wiłozowati, dołowati
parowòzowania ƒ pòdwòzark do lokòmò-tiwów
parowòzowy ad lokòmòtiwny
parowóz m lokòmòtiwa, banowô maszina [W Elbiągù fabrëkùją parowé wòzë
(parowòzë, lokòmòtiwë). Ra]
ƒ; ~ doprzãgòwy doprzëgłô lokòmò~ tiwa, ~ z paleniskiem stalowym lokò~ mòtiwa ze
stalanym trzónã
parowy ad ropny, ropòwi; [W Elbiągù fabrëkùją parowé wòzë. Ra]
kąpiel ~wa ropne kąpanié, maszyna ~wa ropnô maszina
parów m wiwóz, wiłoz, dół m
parówka ƒ1. parzówka ƒ, wòrztka do pa~ rzeni 2. mòknica ƒ
parposz (ryba z rodziny śledziowatych) zool majewnik (w 2 znacz. = pol chrabąszcz)
parpòsz m zoo majewnik m
parsek m fiz ast parsek m – jednostka miarë długòscë w astronomii
parsk m pôrzk m, prusënaƒ
377
parskać v pôrzkac, prusac; zob. parsknąć parskac, pôrskóm (-czã), -ôł, parskôj, sł.,
‘parskać’: ●pôrscze jak kóń. (II)
parskanie n pôrzkanié, prusanié n
parsknąć v pôrzknąc (|| lok pôrsknąc) [Pôrsknął (pôrzknął) jak kóń. Ra]; ~ śmiechem
pôrzk-nąc ze smiéchù
parskniãcie n pôrzknienié, pôrzkniãcé n
parszywiec m parch, parchańc, parchat-nik m parsziwc {‘parsziwc’ Sy: a) czł. pokryty
parchami, brudas, niechluj; b) pleśń na owocu}
parszywieć v parchniec
parszywość f parchatosc
parszywy ad parchòwi, parchati, parszny parszëwi {‘parszëwi’ Sy: a) pokryty parchami;
b) obłudny, nieszczery} [Të parszëwi strëchù, bądzesz mie w òczë swiécył, a slôdë w dupie
òrôł. Sy] parchati, przym., ‘parszywy’: Jedna parchatô òwca całą strzódã zarazy. Przysł.
[Ceyn] Parchaté żëdë.
partacki ad niezdarny, sfùchrowóny, pòpëzglóny, pòczwarzony. Zob. spartaczony
partactwo n czwarzenié, pëplanié || péplanié, pëzlowanié, pëzglotanié, pëzg(ò)lenié,
pizgòlenié, piskanié, pazlakòwanié, paskùdzenié, fùchrowanié, wôrpanié,
kletoszenié, parcenié, kùckanié arch, szustanié n, pëzglëna, madrota Sy; ew. Tr:
pëplëna || pëplowina, niérzwina, kletoszëna, gwińdrzëna ƒ; ew. psëcé materiału,
zszustónô, zwôrpónô, spëplónô, lëchô robòta {‘pizgòlenié’ = dosł: piskanié, rëcé,
nurcowanié, norzenié; ‘szustanié’ = robienié pò łepkach, niedokładno a chùtkò}
[Przódë jednak taczégò parceniô nie bëło jak dzys. Sy Të wiész, że taczégò
fùchrowaniô / pëzlowaniô / pizgòleniô jô nie lëdóm. Kò to je le psëcé materiału. Gò]
partacz m pëzglôcz, pëzgòla, pëzlôk Gò || Sy pazlôk, fùchrownik, czwara, czwaruga,
czwarzuch, madrôcz (lok: || madrownik || madôcz m || madra || mada m/f), niezgraba,
niezgaja, pazgaja, niérzwa (lok || nirzwa), parcëch, parzëch || parzuch, paprôcz,
paskùda, brozler lok || brodel lok, mëdlôk || mëdlôrz, pépla, pëploch, kùck arch,
przëklepnik, grëczôl || -czôk arch, brodel, dżińda, gwińdra Tr; ew. szczególnie w zn.
lichy krawiec: łatôcz, prëzdoluch, prãtola; szczególnie w zn. lichy malarz: grëzdôcz,
grëczôl, mazôcz, czapa; szczególnie w zn. lichy murarz: klaks; ew. ktoś robiący
szybko ale niedokładnie: szustôcz / (ò)szuster, méza, mézek; ew. niedbały rolnik:
patarôk || paterôcz, nierzwicczi m {‘parcëch’ – por. „part” w zn. grëbé, samòrobné
płótno; ‘pëzglôcz’, ‘pëzgòla’, ‘pëzlôk’ || ‘pazlôk’ („pëzl-„ > „pëzgl”) – por.
pëzglëc = pol. a) wiązać byle jak; b) partaczyć; ‘pazgaja’ in = pol. nicpoń; ‘czwara’,
‘czwaruga’, ‘czwarzuch’ in = lëchi gòspòdôrz, lëchô gòspòdëni; ‘czwara’ in = a)
czł. kłótlëwi; b) pleskòt, flabòcëch; ‘niérzwa’ in = pol. a) motłoch; b) bałagan; c)
pole zaniedbane; d) guzdrała; ‘paterôcz’ = gòspòdôrz a rzemiãsnik niedbałi
‘paprocz’ = pol. brudas, niechluj; ‘pépla’, ‘pëploch’ – por. pepla = pol. guzdrała;
por. pép(lónk)a = glëmza, gãstô pòtrawa; ‘szustôcz’, ‘(ò)szuster’ - por. „szustac”
pracować powierzchownie, pośpiesznie, szastać [Òna nie robi, le szustô]; ‘méza || zek’ – por. méznąc = ùderzëc – por. maznąc, chlapnąc; ‘mëdlôk || -lôrz’ in =
òszëkańc - por. mëdlëc = pol. a) mydlić; b) oszukiwać; ‘przëklepnik’ in = pol.
majsterklepka; ‘parzëch’ in = bògati gbùr, gòspòdôrz; ‘paskùda’ mô jesz 5 jin.
znaczeniów; ‘madrôcz’ || ‘madrownik’ || ‘madra’ || ‘madôcz’ || ‘mada’ = pol.
nieudolny majsterkowicz – por. mad(row)ac = pol. manipulować 2,; ‘mada’ in –
zob. mada; ‘grëczôl’ – por. ‘grëczë’ pl = pol. a) gryzmoły; b) narośle, zgrubienia na
378
korzeniach roślin okopowych; por. ‘grëczôł’ = pol. gruczoł; por. grëczôk = pol.
chleb a. placek z mąki gryczanej, lok: chleb razowy} [Pò tim parcëchù wszëtkò sã
zarô psëje. Tegò nie bierzë do robòtë, ten pëzglôcz jesz nic dobrégò nie zrobił. Co za
pëzgòla z cebie. Szchalëjetą (szka-) na pazlaka, a do niegò łazyta z bótama. Z niegò
je taczi czwaruga. Madrôcz to je, a nié méster. Ten madra wszëtkò pòmadrze.
Nowëch bótów ten niezgraba bë nie ùsził, ale naprawic òn tëlé na prawi. Ni ma to
jinszich krôwców, że wa prawie do tegò prëzdolucha jidzeta? Na co të chòdzysz do
tegò niezgaje. Dzys sã mało trafi jaczi dobri rzemiãsnik, to colemało są dzys
parzëchòwie. ! Nasz kòwôł to je taczi kùck. Jeden kùck rozwali całi Pùck. Ju le ju
nie chòdzta wiãcy z bótama do tegò paprôcza. Do tegò prãtolë të chcesz jic? Ùzdrzisz le, ten prãtola ce to tak sprãtoli, że to nie mdze do òbleczeniô. Môta wa
dobrégò szewca? – Taczégò sobie pazgajã. Jô ju z niczim wicy nie pùdã do tegò
zmëdlôrza. Mój chłop to je taczi przëklepnik, òn wszëtkò zrobi, chòc òn sã nigdze
nie ùcził. To nie je szewc, le dżińda. Ten pëploch nie pòtrafi ani gòzdza wbic
pòrządno. Jô ju z niczim wicy nie pùdã do tegò zmëdlôrza. Le do tegò niérzwë nie
chòdzta z bótama, bò je wama pòniérzwi. Nie dawôj wicy szëc temù łatôczowi.
Paterôcz nigdë nic ni mô ani sã niczegò nie dorobi.- Sy]
partaczka f pëzglôczka || pëzlôczka Gò || Sy pazlôczka [akc. pë-, pa-], czwara,
zmëdlôrka, parcëcha, parzëcha, niezgraba, fùchrownica Gò [akc. czwa-, zmë-, pa-, gra-, -row-] f [Ta pëzglôczka nie pòtrafi nic bëlnégò zrobic. Ta so wëszuka
krôwczkã pazlôczkã. To je takô czwara, òna le tak czwarzi, ji nic robòta nie jidze òd
rãkù (rãczi). Jô ce gôda, nie chòdz do ti zmëdlôrczi, bò ce zmëdli tã sëkniã. Kòmù ta
niezgraba jesz co dobrze ùszëła? - Sy] {parcëcha’ Gò – por. ‘parcëch’ – pol. partacz;
‘mëdlôrka’ por. zmëdlëc = pol. spartaczyć; por. „mëdlëc” = pol. a) mydlić; b)
oszukiwać; por. „zamëdlëc” = pol. a) zamydlić; b) zatuszować aferę}. Por. partacz
partaczyć v pëzg(ò)lëc || pëzglotac, pëzlowac Gò || Sy pazlakòwac, czwarzëc (ew.
czwarzëc sã z czim), fùchrowac, madrac, kletoszëc || klutoszëc, niérzwic, paskùdzëc,
prëzdolëc (= òsoblëwie w zn. lëchò krawczëc / szëc), parcëc, brozlowac lok ||
brodlowac lok, prãtolëc (òbszëwac / (p)łatac przëòdzéwk), pëplac || péplac,
pëzg(ò)lëc || pizgòlëc, piskac (= dosł. rëc), dżińdac, brodlowac, wôrpac || lok
wôrpòlëc (= òsoblëwie w zn. lëchò szëc), grëczac arch, kùckac arch, gwińdrowac Tr,
mëdlëc (= dosł. òszëkiwac); ew. szustac (= robic chùtkò ale niedokładno), ew. cos
(z)robic w rãkawicach [Do naszégò kòwôla nie chòdzta z tim, bò ten za baro parcy.
Nasz krôwc pëzgli, ale czej òn chce, to òn pòtrafi ùszëc. Cëż të tak pëzgòlisz? Nie
radzył bëm tobie jic do naszégò krôwca z òbùcym do szëcô, bò za baro pazlakùje
(pëzlëje). Czwarzi, chòc sã na tim nie znaje. - Sy Òn to czwarzi / òn sã z tim czwarzi
(tzn. kùstrzi, gniece długò). Gò Do tegò kòwôła nie chòdzta wicy, bò òn kletoszi.
Nie chòdzta do tegò strëcha, bò òn niérzwi. Tak prëzdolëc to jô téż pòtrafiã, chòc
krôwcã nie jem. To je taczi brodel, co le brodlëje. Òn kùckô. Tak kùckac jak nasz
szewc, to jô téż pòtrafiã. Piérwi lëdze tak nie pëplalë jak dzys. Jak të wôrpiesz! Na
co të wôrpiesz (rozpôrôsz, przerôbiôsz) tã sëkniã? – Òna je mie za môłô. Sedzała
kòle òkna i prãtolëła bùksë. Jô tak całi dzéń prãtolã, abò czas mie minie. - Sy Të to
tak le péplôsz Ce Le rób dokładno, nie fùchruj, starôj sã, co të tegò nie sfùchrëjesz.
Gò] {‘wôrpac’ in = pol. a) pruć, łatać, naprawiać; b) pędzić (zob.), śpieszyć się,
posuwać się, biegać, jechać, płynąć; arch tkać „wôrp” (tj. samodział) - materiał
wełniany domowej roboty; ‘prãtolëc’ dosł. ekspr. = (p)łatac, òbszëwac, flëkòwac
òbùcé; ‘pëzglëc’ = pol. a) wiązać byle jak; b) partaczyć = ‘pëzgòlëc’ (spieszëc sã
przë robòce), ‘pëzl(ow)ac” Gò („pëzl-„ > „pëzgl”) || Sy ‘pazlakòwac’; kasz.
‘partaczëc sã’ Sy = ‘czwarzëc sã’ pol. przestawać z hołotą; ‘mëdlëc’ = pol. a)
379
mydlić; b) oszukiwać; por. ‘zmëdlëc’ = spartaczyć;’ zamëdlëc’ = pol. zatuszować
aferę}
partaczenie zob. partactwo
parter - ts. EG, dół SY, EG, dólnô kondignacjô EG, przëzemié (czech.) EG. Np. Òni
mieszkają na parterze / na dole / w przëzemim. - EG
parter m pierszi szos, parter m; mieszkać na ~rze mieszkać na pierszim szosu
partia - partiô EG. - Przër. skrzydło w 2 znacz.
partia ƒ part, dzél m, partëjô, rola ƒ; ~ małżeńska żeń m, żeńba, żeńka f, ~ szachów
szachòwô rozegra / rozgriwka f / rozegranié n; ~mi partama, dzélama, w małych
~ch w môłëch partach, dzélach, ~ pracy partëjô robòcëch, członek ~tii nôleżnik
partëji, trudna ~ teatr cãżkô rola
partner m partner, wespółbiwôcz m
partnerka ƒ partnerka, wespółbiwôczka ƒ
partolić v wôrpac, kletoszëc, szustrac
partota m prãtola, pépla, szustôcz, niérzwa, niezgaja, dżińda m
partycypòwać v bëwac, wespół bëc, wespół dzejac
partyjka ƒ (roze)grôwka ƒ
partyjniak m partnik m
partyjność ƒ partnictwò n
partyjny - partijny EG
partyjny ad partny, partiowi
partykùlarny ad sobisz, sobiech, partikù-larista m
partykùlaryzm m sobieszëna, partikùlarëzna
partykùlarz zob. odludzie
partykùta ƒ gr partikla ƒ
partytura ƒ mùz partituraƒ
partyzancki ad partizancczi, chróstowi Sy
partyzant m lasowi, laséwc, partizana, rzad chróstowi m {‘lasowi’, ‘laséwc’ in =
robòtnik lasowi abò mieszkańc lasu} [Przëstãpic do lasowëch. Nierôz ti lasowi do
nas przëszlë. Co të psë tak szczekają, to dze pewno ti lasowi jidą. Jic do laséwców.
Më mëslelë, że to bëlë Miemcë, a to bëlë laséwcë. – Sy]
partyzantka ƒ 1. partizanka ƒ 2. tacewnô wòjna
parweniusz - òb. dorobkiewicz
parweniusz m doroslôk, doskrobôcz m
paryski ad parisczi
parytetm paritet m, równowôrtnotaƒ
Paryż m geo Pariz m
paryżanin m parizón m
paryżanka ƒ parizónka ƒ
parzenie n 1. parzenié, brzëskanié n, brzësk m 2. pôrowanié n; ~się pôrowanié sã,
kùnbwanié, bùkòwanié, zolenié n
parzony ad parzony, brzëskóny
parzyć v 1. parzëc, brzëskac parzëc, -ã, -ił, sł., 1. ‘parzyć’: To miã parzi. 2. ‘sypać,
rozsypywać’ 2. parzyć się parzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., 1. ‘parzyć się’, 2. ‘sypać się,
rozsypywać się, rozpraszać się’: 3. parzyć się o zwierzętach: kojarzyć się w pary,
ewent. kopulować ze sobą) - pôrowac sã EG, np. Òne sã tam pôrëją / pôrowałë.
380
pôrowac, kùnowac, bùkòwac
parzysty - pôrzësti, do pôrë, np. Lëczbë pôrzësté - dwa, sztërë, szesc.... Dwa bótë
pòdobné, ale nié do pôrë, bò jeden mniészi, drëdżi wikszi.
parzysty ad pôrowati, pôrzësti, do pôrë
pas - 1. pas, zdr. pasyk m [Òn nie nosy pasa do bùksów, le ùżiwô drôbantë. Na pasu tatk
przódë òstrził brzëtew. - Gò To je stôrodôwny pas pòlsczi. Ra]; 2. w zn.ciało ponad
biodrami, brzuch, talia: przëpaszé || przipaszé, òpaszé n, pas m – zob. kibić [W
przipaszim të jes cenkô, za to twòja sostra ni mô niżódnégò przipaszégò. Sy
Wiérnota mù bądze jegò pasã na òpaszim. Gò bibl Jiz]; 3. pas karc. jô paszëjã Sy
(paszowac = pol. chwilowo rezygnować z gry [Jô paszëjã. = terô nie grajã]; w 2
znacz paszowac kartë = pòl. tasować karty).
pas m 1. pas, skrôw(k), sztremel, sztrép m, m(o)rãga ƒ; ~ bezpieczeństwa retny pas, ~
rupturowy wëpãklënowô pòdwiązka, zima za ~ein zëma je za dwiérzama, kòl
wrotk, ~y z kògò drzeć zdzerac, żiwcã ze skórë obdzerac, tragarski pas do noszeniô,
~transmisyjny nëkòwny pas, zacisnąć ~a zmie-rac, skrómno żëc, do ~a wpół, do
przëpaszé, w ~y w sztrépë, w pasë, w mòrãdżi, ~ ziemi sztremel zemi, ~ natarcia
mil cona ataczi, ~ obronny obarny sztremel, cona zatôrczeniô sã; 2. karc pas inv,
wëcopanié sã z licytacji [Jô gôdajã (gôdóm) kątór (żart: kóntra), na co przecywnik,
czej òn mô mòcną kartã, òdpòwiôdô re, a czej òn mô słabą, to òn rzecze pas. Sy].
pasać v pasac [òn pôsô. Nasz pies sóm pôsôł. To są ju lata, jak jô gãsë pôsała. Òni pôsają
òwce na naszim. – Sy] pasac, pôsóm, -ôł, pasôj, sł., ‘pasać, paść’: Òni bë chcelë pasac swój
dobëtk w królewsczich lasach. Chto pôsô w piątczi, ten mùszi ë w swiątczi. Przysł. [Ceyn]
pasc2, pasã, pasł, pasë, sł., ‘paść’: Të môsz pasc na swòjim pastwiszczu, a nié na mòjim.
pasamòn m obsada, knëpka, bòrta ƒ
pasamònik m obsadnik, pasamentéra m
pasat m pasat m
pasaż m pasaża ƒ pasaż ts. Gò
pasażer m pasażéra, jachôcz m, rézëjący człowiek; miły ~ ir zbrzëgłi chłop, wesoły ~
wiesołi chlop; wëkrëkùs m
pasażerski ad pasażérny, rézëjący; satno-lot ~ pasażérné lacadło, pòciąg ~ pa~ sażérny
cug
pascha ƒ żëdowsczé Jastrë
pasek - pasyk òpaszé, -ô, n., ‘pasek u fartucha, spódnicy itp.’
pasek m pôsk, pasyk, sztremelk, sztrép, sznurk m; ~ do wecowania brzytwy pasyk do
odcyganiô brzëtwie, w paski mòrãgòwati, sztrépòwati, w pasyczi, ~ sukna sztremel
sukna, wòdzić kògò na paskù prowadzëc kògòs na sznurkù
pasemkò n sztremelk m, blewiązka ƒ
paser - odbiérnik SY, ewent. hamstrownik EG (inacz. = pòl. przemytnik), kombinator
(pòl.) EG
paser m òdbiérnik, òdbiérôrz || -cz kùpc kradłégò [Gdze ni ma òdbiérnika, tam ni ma
kradnika. Sy]
paserka ƒ kùpcka kradłégò
paserstwo - przechòwiwanié abò skùpianié (i sprzedôż dali) ùkradłëch rzeczi EG,
hamster EG (inacz. = pòl. przemyt)
paserstwò n kùpisz kradłégò
pasiasty ad mòrãgòwati, sztrépòwati
381
pasibrzuch m żarłôk, darmòjôda, legan m brzuchopas m żérôk, òbżartélc, sëtôcz,
sëtobrzësznik m. Por. brzuchacz
pasiecznik m pszczołownik, pszczolnik m
pasieczny ad pszczołowy
pasieka ƒ pszczelnik m
pasierb - paserzb || -sérzb SY
pasierb m paserzba m
pasierbica - paserzbica || -sérzbica SY pasierbica ƒ paserzbica ƒ
pasikònik m skòczk m
pasjaƒ1. legòtka, chełpiznaƒ, trôpich m; ~ do gry trôpich na granié, ~ do pò-dróży
legòtka, trôpich na rézã, ~mi (co) lubić lubic bez kùńca, jegò ~ to obrazy jegò
ulubienim są obrazë a. on so ulubił obrazë 2. górz m; wpaść w ~jã wpadnąc w górz
pasjans ts. Gò
pasjans m pasjansaƒ
pasjonat m pasjonat(a) m; ew. w zn. miłośnik czegoś: lubiéńc m; w zn. entuzjasta:
entuzjasta, zapôlińc m (entuzjastka, zapôlińcka ƒ); w zn. zwolennik: przëstojnik m
(czegòs); w zn. ideowiec: jideówc || Tr dejówc(a) m [tegò jideówca / dejówcë / wca], człowiek òddóny jaczi deji / ùdbie; w zn. czł. uparcie realizujący zamiar:
ùdbôcz, ùdbélc, ùdbôla, nôdbón, nôdbélc m [Ùdbôla wiedno sobie cos taczégò ùdbô,
czegò wëkònac ni mòże. Co ùdbôcz sobie ùdbô, to òn zrobi, chòcbë sã całô wies
smiała. – Sy]. Ew. zob. altruista, idealista
pasjonować się rozlubic sã
paskarski ad hamstrowny, hamsterny, hamstersczi
paskarz m hamster m
paskòwać v hamstrowac
paskuda zob. paskudnica
paskudnica f nielusnica, czura, szluńca, szlizdra, szlińdra, szlągwa, paskùdnica,
brzëdôlka, swiniôrka f
paskudnie adv brzëdkò, lëchò, swiníarzkò, paskùdnie || -no paraluszno . Por.
diabelnie, pieklielnie
paskudnik m swiniôrz, paskùda, trzepòt, brzëdôl m
paskudny - òb. odrażający
paskudny ad swiniarsczi, paskùdny, brzëdczi paskùdny, paraluszny, przesniti. Por.
diabelny, piekielny
paskùdziarz m paskùda, patarôk, pépla, niezgaja, swiniôrz m
paskùdzić v kletoszëc, szustrac, wôrpac, swiniarzëc; ~ się trzepac sã, swinic sã, nie
warto się tym ~ nie je wôrt so tim rãce trzepac
paskùdztwò n swiniarztwò, brzëdalstwò n, czura ƒ paskùda, -ë, ż., ‘paskuda,
nieczystość, plugastwo’. paskùdztwò, -a, n., ‘paskudztwo, nieczystość, plugastwo’.
pasmanteria ƒ obsadë pl, obsadzëna ƒ
pasmanteryjny ad obsadowi
pasmo - pasmò SY, np. tegò pasma. Jedno pasmò mô sztërdzescë nitków, dzesãc
pasmów to jeden tôl. SY W znacz. czãstotlëwòsc (elektron.) - pasmò radiowé, np.
Radio trzeba przestawic na jiné pasmò, bò na tim pasmie lëchò graje. EG pasmo
górskie, łańcuch górski réga
382
pasmò n pasmò n, swòra ƒ, w zn. nić przeznaczona na osnowę: parmiéń m; w zn. jedno
z trzech pasm włosów, na które składa się warkocz: parmiéń m {‘parmiéń in = pol.
a) promień [Parmienie słuńca. Sy]; b) garść rozproszonego lub źle zagrabionego
zboża [Pòdniesë nen parmiéń. Sy]}
[Parmiéń nawijô sã na snowadła. Jedno pasmò mô sztërdzesce nitków (nitków wełnë),
dzesãc pasmów to je jeden tôl. Sy]
; ~ gór réga, sztremel gór, ~ dni naszych pòsãbica naji dniów a. stegna naj żëcégò
pasować - pasowac, ewent. stosowac sã SY, np. Te cemno wëmalowóné sanë nie stosëją
sã do ti cemny jizbë, lepi żebë wa je bëła na jasno wëmalowa. SY. W znacz. zgadzać się „grac” EG, zgadzac sã EG, „klapòwac” EG, sztëmòwac (niem.) EG, pasowac EG. pasowac1,
-ëjã, -owôł, sł., ‘być stosownym, pasować’: Pasëje jak wół do karétë. To jemù tak pasëje jak
żëdowi flińta. [Przysł.]
Nie pasować - nie pasowac, ewent. nie stosowac sã SY, nie składac sã, ewent. „nie
grac” EG, nie
zgadzac sã EG. Np. Jô sã do nich wëbiéróm, ale mie nigdë nie
pasëje /
mie sã jakòs wszëtkò tak nie skłôdô. Jô próbùjã te dwie czãscë òd
autoła
spasowac (złożëc / pòskładac do grëpë), ale jedna z drëgą mi sã tu nie
skłôdô. EG cos pasëje kòmù jak Żëdowi flinta; chtos pasëje jak wół do karétë
Pasëje jak garbôl (pùklati) do scanë. (Ra)
òni do se pasëją (to dwòje do se pasëje) jak pi(ã)sc do òka Ja
pasować v 1. pasowac; ~ do siebie paso-wac do se(bie)
dobrze pasujący zob. dopasowany
2. paszowac; ~w kar-tach paszowac w kôrtach, rzec pas a. nie jic dali 3. biôtkòwac; ~
się (z kim) biôtkòwac sã (z czims) 4. ~ na rycerza zrobic wòjarzã
pasowanie n 1. pasowanié n 2. paszo-wanié n 3. biôtkòwanié n; ~ ze śmier-cią
biôtkòwanié ze smiercą; umierac 4. ~ na rycerza zrobienié wòjarzã
pasożyt m cëzożiwaca m
pasożytnictwò n cëzożëwizna ƒ
pasożytniczy ad cézożëwny; roślina ~a cëzożëwnô roscëna
pasożytować v cëzożëwic
pasta ƒ pasta ƒ, wiks m; ~ do obùwia wiks m, ~ do pòdłogi wiks na pòdłogã, ~ do
zãbów pasta, krém do zãbów
pastel m pastela ƒ; malarz stosujący ~te-le pastelnik m, pastelny malôrz
pastelowy ad pastelny, pastelowi; obraz ~ pastelny obrôz, ołówek ~ pastelny ołówk
pasterka - 1. dziewczyna pasąca gęsi - pasturka. 2. kobieta pasąca bydło - skòtôrka
(zab.) SY skòtôrka, -czi, ż., ‘pasterka do bydła’.
. 3. nabożeństwo nocne w Boże Narodzenie - pasterka EG
pasterka ƒ 1. pasturka, skòtôrka pastureczka, ƒ2. Pa-sterka fkòśc
pasternak (bot.) - pasternôk SY?
pasternak m bòt pasternôk (lok: || pesternôk Ra || pestarnôk) m {‘pasternôk’ in: môłi
chłop} [Cebie, pasternôkù, jô w taszã wsadzã. Zmiarzłi jak pasternôk. - Sy]; figa z makiem
(... z pasternakiem) figa z makã (.. z pasternôkã) - nic
pasterski - pastursczi EG, Sy [Pastursczi pies. Szedł z torbą pasturską przez remiã. – Sy
Pastursczi rënczôk (czij z òstrzim i rënką). Sy]
pasterski ad pastersczi, pastursczi, pas-térzny; list ~ pastersczi lëst pasturniô, -i, ż.,
‘chata pasterska’: To je pasturniô, czëlë kôta dlô pasturzi. Pón Jezës przëszedł na swiat w
pasturni. pastursczi, -kô, -czé, przym., ‘pasterski’: To są psë pastursczé. Pasturskô kôta;
kłobùk pastursczi.
383
arch skòtarsczi, -kô, -czé, przym., ‘pastuszy’: kłobùk skòtarsczi ‘kapelusz pasterski’.
skòt, -u, m., ‘skot, bydło’.
pasterstwò n pasterzëzna, pasterzëna ƒ, pasterztwò n pasturstwò, -a, n., ‘pasterstwo’.
skòtarstwò, -a, n., ‘pasterstwo, paszenie bydła’.
pasteryzator m pasterizownik m
pasteryzować v pasterizowac
pasteryzowanie n pasterizowanié n
pasterz - pasturz, zdrobn. pasturk SY. Np. Na przëùrzmie pase pasturk krowã. SY.
Pasterz bydła - skòtôrz (zab.) SY
pasterz m pasturz, skòtôrz, -a, m., ‘pasterz do bydła’.skòtôrz m; ~ kóz kòzy pasturk ◊
najesc sã jak pasturz (do syta); (wë)tłómaczëc cos kòmù jak pa~ sturz krowie (bić kògò
kijem)
pasterzować - pasturzowac SY
pastewnik m pôsnik m, wédaƒ
pastewny ad pôsny; prawò ~ne pôsné
prawò, opłata ~na pôsny dëtk, zôpłata
za wédã
pastor (duchowny ewangelicki) - préder || predich || (môl.) predisz - SY.{‘préder’ niem. Prediger} Np. Dzys nie mdze nôbòżéństwa w kòścele, bò préder mùszôł
wëjachac. „Préder wlôzł w mlékò” || „préder zawitôł do waju” – tzn. mlékò sã
przëpôlëło. - SY - Przër. pastorski
pastor m ksydz, pòp, pastor m, syn, córka
~a pòpiã, pòpiątkò n, ziemia należąca
do ~a pòpòwizna ƒ
pastoralny ad idilny, wsowi, pastoralny
pastorał - pastorôł np. tegò pastorału EG
pastorał m biskùpòwa palëca, pastorał m
pastorowa ƒ ksydzka, pòpka, pòpinô, pastorkaƒ
pastorski (dotycz. pastora) - prédrów SY. Np. Prédrów syn téż sã ùczi za prédra.
Prédrowe kònie sã dzys spłoszëłë. - SY
pastorstwò n ksydztwò n, ksydzëna, pòpòwina, pastorzëzna ƒ
pastuch m pasturz m
pastuszek m pasturk, pastuszk m
pastuszka ƒ pasturka, pastuszkaƒ
pastwa ƒ zwënéga, nikwa ƒ, zrabczenié
n; stać się ~wą płomieni zrobic sã
zwënégą płominiów, oddać na ~wã
niechac, ostawic namienienimù
384
pastwić się (kòmùs) dożérac, (kògòs) mãczëc / katowac , (na kògòs) górz wëlewac,
pastwic sã (Gò), ew. mscëc sã (òkrutno / bestialskò a. w òkrutny / bestialsczi spòsób
sã mscëc) / wëżëwac sã na kògùms; ew. bawic kògùm sã jak kòt mëszą. Por.
dokuczać, napastwić się
znęcać się dosôdzac, doskôcac (kòmùs),
mãczëc, pizakòwac (kògòs) ◊ orzechë
kòmùs na głowie lãbrac a. drewka na
czims rãbic
znęcanie się n dosôdzanie, doskôcanié,
mãczenié, pizakòwanié
pastwienie się n dożéranié kòmùs, mãczenié / katowanié kogòs n,
lëché obchôdanié sã z kògùm; pastwienié sã (Gò), ew. mszczenie sã / wëżiwanié sã na
kògùms
n
pastwisko n pôsnik m, wéda, arch karwia,
parzëdniô ƒ;pastwisko pastwiskò || pastwiszcze n, pasnô łąka, łąka do paseniô, wigón m,
wéda niem f Gò {‘wigón’ = pol. wygon w 2 znacz. = droga prowadzącô z wiosczi na pòle}
[Dobré pastwiskò tëczi bëdło. Nëkôj krowë na wigón. Sy [Wënëkelë wszeden dobëtk na
pastwiskò.Të môsz pasc na swòjim pastwiszczu, a nié na mòjim. Dobëtk chòdzy pò
pastwiszczu ë sã nie pase. - Ra] pôsnik, -a, m., ‘pastwisko, wygon’: Dobëtk swój pôsają na
pòspólnym pôsnikù ‘bydło swoje pasą na wspólnym pastwisku’.
]. Pastwisko w pobliżu zabudowań, ogrodzone kòpla Gò~ przeznaczona na
pastwisko pasnô łąka, łąka do paseniô
Gãsô / krowiô krziwda (= łąka, pastwiskò). [Pasc na gãsy krziwdze. Nëkac krowë na
krowią krziwdã. Të, smôrkòla, pôlisz? - Lepi żebës szedł na gãsą krziwdã, tam
mdzesz miôł dosc do pôleniô (... gãsëch luńtów). - Sy] {‘gãsô krziwda’ in =
pierzëna [Jic pòd gãsą krziwdã. Mòżesz jic kùlac sã pò gãsy krziwdze. - Sy]}
~ ogrodzone rozgarda
ƒ, ~, gdzie krowy się bòdą bòdowiszcze n Por. łąka
pastylka ƒ tabletka, tôfelka, tôflaƒ; ~ czekòladowa szekòladowô tôfelka, ~ prasowana tablet(k)a ƒ
pasujący do czego pasowny Sy, pasowiti lok Sy; zob. odpowiedni
pasujący zob. dopasowany
pasyjka ƒ lubòtnictwò n
pasywa pl pasywa pl
pasywność ƒ pasywnota, obzëbłosc ƒ pasywny ad pasywny, obzëbłi
pasza fùter niem, òkôrma arch Sy, kôrma Gò, żercé Gò, pasza pòl. Gò, pastew (w 2
znacz. = kasztan bot) [téż czesczé: pastwa = pòl. pasza] [ Òkôrmë móm latos dosc.
385
Bez òkôrmë sã lëchò gòspòdarzi. Jak wrëczi nie ùroscą, mało mdze òkôrmë. – Sy];
pasza treściwa òbsëpka Sy || òbsëp Sy || òsëpka lok Sy, por. obrok
pasza1 ƒ charna, pastwa, pastew, kôrma, òkôrma,
jôda ƒ [Më mómë latos kôrmë i kôrmë. Sy]; ~ treściwa o(b)sëpka, obmiészkaƒ
pasza2 zob. basza
paszcza ƒ 1. mùnia, flaba, mërma, rzad pol. paszcza Lh ƒ [Òdżin smòkóm z paszczë
bùchô. Lh]
2. fig gôrdzel, przepadniô f, zôtor m
paszczęka f paszczãka f rzad La, Lh, Tr; pl: pãszczãczi [Kòżdi nalôzł straszną smierc w
paszczãkach smòka. Lh, La?- Lz]
paszkwil m wëszczerzëna ƒ
paszkwilant m wëszczërga, wësmiéwôcz,
wësmiéwca m
paszpòrt m pas m
paszpòrtowy ad pasowi; urząd ~ pasowi
urząd, wydział ~ pasowi oddzél, przymùs ~ pasowi mùsz
paszteciarnia ƒ pasztétowniô, pasztéterë-jô f
pasztecik m pasztétk m
pasztet m pasztéta ƒ
pasztetnik m pasztétnik m
pasztetowa pasztetowô, zob. wątrobianka
pasztetowy ad pasztétny, pasztétowi
paść - 1. pasc [Kòle drodżi pas òwczôrz bëdło. Jô z tobą swini nie pasł (w piôskù sã nie
bawił – nei spòùfalôj sã ze mną). - Sy Òno pase òwce, gãsë na tëch rzmach. Wa bądzeta
kò
2
zë pasła przed piekłã (òstónieta stôrima pannama). pasc , pasã, pasł, pasë, sł., ‘paść’: Të
môsz pasc na swòjim pastwiszczu, a nié na mòjim. Ra
Por. pasać. 2. padnąc, np. òna padła, òn pôdł, òni pedlë || padlë. W rozmòwie padło
taczé zdanié...
paść v 1. padnąc; zob. padać ◊ pad-nąc na swiat (narodzić się); bëc za czims padli (wdać
się w kògò) Padni przed Panã Bògã na kòlana! Ledwie te słowa wërzekł, pôdł na zemiã ë ju
wicy nie pòwstôł. Ra
; 2. pasc, kôrmic, tëczëc; zob. pasać ◊ psë, kòzë z czims pasc (cudzołożyć); (pò smiercë)
kòzë przed piekłã pasc (o starej pannie); ~ się (czymś) krzésëc, rôczëc są (czims)
pat m pat m
patelnia panewka Gò, Sy, patelnia || -niô Sy [Mój chłop zjé sóm dzesãc patelniów
plińców. Sy „Patelnia na òdżin” (tzn. chùtkò). Sprzedôł kònia, sprzedôł wóz, na
patelni dupã wiózł. Sy] (w 2 znacz. ‘patelnia’ żart = slôdk, tiłk [Sadnij le na tã twòjã
patelniã, a nie stój jak słup. Sy]
patelnia ƒ panewka, patelniô ƒ
patena ƒ patena ƒ, hostiowô miseczka
patent m patent, wieprzin m; ~ na wyna-lazek patent na wënalôzk
patentować v patentowac
patentowany ad patentowóny; ~ złodziej czësti złodzéj
patentowy ad patentny, patentowi; rzecznik ~ osądnik od patentów, urząd ~ urząd od
patentów
patera ƒ szôla, statk do brzadu
386
paternoster m pòt szkalinga, wëwada f, wëzbranié n, paternoster m
patetyczny ad pateticzny, swiãtny, dôwają-cy od se
patoka ƒ swiéżi miód
patolog m patolog m
patologia ƒ patologijô ƒ, uczba o chòro-scach
patologiczny ad patologòwi, chòroscowi
patos m patos m
patriarcha m patrijarcha, praojc m
patriarchalny ad patrijarszny
patriarchat m patrijarszëzna ƒ
patriota m patrijota m, lubòtnik tatczëznë
patriotyczny ad patrijotny
patriotyzm m patrijocëzna f, lubòta tat- czëznë; krzykliwy ~ jarchòlnô patri- jocëzna
patrochy pl wątpia pl
patrol m patróla, patrólëjô ƒ; ~ kònny kónskô patrólëjô, ~ zwiadowczy prze-szpiegòwô
patrólëjô
patrolować v patrolowac
patron m patrón m ◊ żart spiący patrón (niedbalec) patrón, -a, m., ‘patron’: Swiãti
Szczepón je mòjim patrónã.patronów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘patronów’: w patronów
dzéń.
patronat m patronat m, patronizna ƒ
patronka ƒ patrónka ƒ swiãtô patrónka Ra
patronować v strzec, ogrodzac, przëstojec
patroszyć v wëprawiac || lok wësprawiac, lok: papruszëc, pãpùszëc; ew. czëszczëc z
flaków
patryca ƒ dr patrica ƒ
patrycjusz m patricjusz, Tr: patric(ë)jón m
patrycjuszka ƒ patricjuszka, Tr: patricjónka ƒ
patrzeć, ~rzyć v zdrzec, wzerac, rzad patrzec (na cos), przëzerac sã (czemù), arch
spòzerac, zdrobn: zérkac, zdrzéjkac (na cos); w zn. spoglądać to tu, to tam: strzelac
òczama; w zn. zerkać: zérkac, czikrowac (|| kikrowac) na cos / za czims; w zn.
rozglądać się za czym: zdrzec / wzerac / ùzerac za czims; w zn. wyglądać (np.przez
okno / z okna), a. rozglądać się: wëzerac [Patrzë radë, białkò, bò bãdą wkrótce
trzôsk ë zwadë. Ra]; on patrzy òn zdrzi / wzérô / zérkô / zdrzéjkô / strzélô òczama /
czikrëje [Czej òn tak jidze, to òn le tak òczama strzélô pò dzeùsach. Sy Gniéwno
spòzérô, jakbë jem Bóg wié, co zrobiła. Ra]; nie mogę ~ na to ni mògã na to zdrzec,
wzerac; w zn. nie mogę tego ścierpieć: ni mògã na to zgarac, ni mògã tegò scerpiec /
zlëdac; ew. nienawidzã tegò; ~ na co przez palce przëmëkac na cos òkò / òczë;
zdrzec / wzerac na cos przez pôlce; tylko go ~ (zaraz się zjawi) òn zarô(zka) /
wnet(ka) bądze (tu) / zarô / wnet / niedługò przińdze; ~ na wszystko przez różowe
okulary widzec wszëtkò na różewò; zdrzec / wzerac na wszëtkò przez różewé brële
/ òkùlôrë; wszystko jest tak (przygotowane), jak się patrzy wszëtkò je tak
(przëgòtowóné), jak sã przënôlégô / jak sã nôleżi / jak pòwinno bëc; źle mu z oczu
~trzy jemù z òczu || òczów lëchò wëzdrzi a. jemù z òczu dobrze nie wëzdrzi [Temù
tacochòwi dobrze z òczu nie wëzdrzi. Sy]; ~ spode łba blészczëc sã, rożëc sã, sãpic
sã; blészcz(ow)atô / mùr’zowato / krzëwò zdrzec / wzerac; patrzący spode łba
blészcz(och) m; ~ wilkiem (z nienawiścíą a. nieufnie) zdrzec / wzerac wilkã / z
nienawiscą / nieùfno / z niedowiérzanim; arch wôłczëc (na kògò); krzywo na kogo
~ krzëwò na kògòs zdrzec / wzerac na kògòs a. nienawidzec kògò, ni mòc zgarac na
387
kògò [òn ni mòże na niegò zgarac]; ~ ukradkiem ùkrôdkã / krëjamkò / nurkã
zdrzec; ew. tej sej z bòkù pòd’zerac (na kògò); patrz (no)! zdrzë!, zdrzë le!, (në)
wzerôj (le)!, (në) przëzdrzë (le) sã!, patrz le! wej!, wej le / leno!, wejleszcze!, hewò
le(no)! patrzcie no! zdrzëta le!, wejta le!, (në) wzerôjta (le)!, (në) przëzdrzëta le sã!
patrzta le!; ~ na kogo z góry zdrzec na kògòs z górë; zadzerac nosa, miec kògòs za
nic; ~ bezmyślnie zdrzec jak gapa w gnôt; wzerac jak rëba / czapla na wòdã;
patrząc od tej strony... / patrząc z tego punktu widzenia... òd ti stronë zdrzec /
zdrzącë...; zdrzec / zdrzącë (a. czej sã zdrzi / wzérô, a. żelë sã przëzdrzimë) z tegò
pónktu widzeniô
patyczak m zoo drãtewnik m patyczak (zool.) - drãtewnik (zab.) SY [akc. -tew-]. Np.
Pòj le sa, tu je drãtewnik, të jesz pewno drãtewnika nie widzôł. SY
patyczek m czijôszk, szlig, tébel, trups, knëpel(k) m, drewkò, drewienkò n f {‘tébel’ =
pol. m.in. a) patyczek na końcu kiełbasy; d) kołek, zatyczka; e) szypułka owocu; f)
kołek drewniany wbity w ścianę – zob. kołek}
patyczkować się (nie patyczkować się z kim / czym wiele) zob. cackać się
patyk m czij, knëpel m, drew(ien)kò n [Nazbierôj knëplków, zrobimë so môłé ògniskò.
Gò Nałami (nałóm(i)) knëpelków. Ra]
patykowaty zob. szczudłowaty, szczupły
patyna ƒ kòprowô rec
patynka ƒ bótk, bócëk m
pauperyzm m biédnienié, ubòżenié n, pauperëzna ƒ
pauza ƒ pauza f, odpòczink m
pauzować v robic pauzã, odpòcząc
paw m paw (|| pôw) m paw zool paw, ewent. fau niem; zdr. pawiã, pawiątkò.[Pëszny /
bùszny jak pôw ]
pawąz m pòwãżé n, pòwãżnik m
Paweł m Paweł, Pauel m; dotyczący ~wła Pawłów || Paulów [Pawłowé lëstë. Ra]
Pawełek m Pawełk m
pawęż m 1. szczit m, szczidlëna f
2. tôrcz ƒ
pawi ad pawi [Pawié piórkò. Pawi ògón. Ra]
pawian m pawión m
pawiątkò, -a, n., zdr. od pawiã, ‘pawiątko’.
pawica f (samica pawia) pawica, (ònôczka pawia), zdr. pawiczka (- Ra)
pawić się statkòwac, przeslécac sã
pawię n pawiã n
pawik m pawk, pawik m
pawilon m pawilón m; ~ na ule pszczolnicaƒ
pazdur m odnëczk, szczitnik m, wëkrajónkaƒ◊ kaszëbsczi znak
paznokieć m paznokieć paznokc Gò, nokc || pazgnoc lok.
nokc, paz(g)nokc m nokc, -a, m., 1. ‘paznokieć’: Òna bë ji nokcama òczë wëdzarła. 2.
388
‘nogietek, calendula offic. (rośl.)’. (II) [Hilf]
; obcięte
~kcie nokcënë pl ◊ (paz)nokce kòmùs kwitną (wróżba pòmyślności lub
śmierci) ò paznokcach: pòkrëwac sã biôłima plamkama: kwitnąc Sy
paznokietek nokcëk Lz
pazucha ƒ pazëcha ƒ zanadrzé || -drze, Tr, neol?: napiersé n; za ~chą za pazëchą, w
zanadrzim. Zob. zanadrze
pazur m pazura f, grabc lok Sy f, rzad póta niem., zdr. pazurka, pl. pazurë, zdr. pazurczi
[Kùrón / kòt mô òstré, pazurë. A kùrë le pazurama czeprzą || czeparzą. Grëzdôsz jak
kùra pazurą. Dôj, jô ce të pazurë / pazurczi òberznã, bò wëzdrzą brzëdkò. - Gò Mô
grabce jak jastrząb Sy (a. jak kùra) Gò Grëzmòlëch grëzmòli, jakbë kùra pótą
czechlała ògród. Sy]
pazur m drapc, grabc, nokc, grzebańc m,
pazura f; pazur, -a, m., ‘pazur’: ●mô pazurë jak kòt. Drapnął gò pazurã. Także: pazura, ë, ż.
pazurk, -a, m., zdr. od pazur, ‘pazurek’: kòcé pazurczi dostać się w czyje ~y dostac
sã w kògòs paszczãczi, paje, pazrë
krogulczy ad pazurnikòwi, pazurniczi, kagùlcowi; ~cze ma paznokcie / pazury
mô (te) pazurë / krole òstré i zadżãté / hô(cz)kòwaté jak jastrzib / pazurnik /
kagùlc / òrzéł
krogulec m orn pazurnik, kagùlc m {kagùlc’ in = pol. bot: ostrożeń błotny}
paź m paż, przëdón(k) Gò m
październik m rujan, brzadownik, pajicznik, paklepnik m pazdzérznik arch (Ra, Sy) [To bëło w pazdzérznikù. Sy]
październikòwy ad rujanów, pajicznikòwi pazdzérznikòwi, przym., ‘październikowy’.
paździerz m pazdzerzé, pazdzewié arch. paklepié n, tłuk
m, pl: pazdzorë arch, strzeńce [Skądka to pazdzewié sã sëpie?Przecągac sã jak pe=ies
na pazdzorach. – Sy]
paździerzowy ad pazdzerzowi, paklepny,
tłukòwi, strzeńsczi
pączek m 1. zalążek liścia ew. kwiata: pãczk, pãczuszk pãp? m; ~czki wypuszczać
pùszczac pãczczi pãpòwati, przym., ‘okryty pączkami (rózga, pręt)’. (II) Ra
2. ciastko o kształcie kulistym, często nadziewane, smażone w tłuszczu: pączk, pùrcel m
{‘pùrcel’ (a. pączk) = pol. typowy pączek, dziś najczęściej kupowany w cukierni;
‘pączk’ in = pol. a) placek z ciasta przeznaczonego na chleb, smażony na maśle na
patelni; c) placek na drożdżach, pieczony na patelni; d) placek z utartych surowych
ziemniaków, pieczony na fajerkach; e) człowiek powolny, flegmatyk; f) fig zgardl
kot; g) fig czapka barankowa bez daszka i nausznic} [W zôpùstë pieczą pączczi.
Zrobic z kògòs pączka („napączkòwac”, nabic kòmù). Grëbi jak pączk. Më dzys
pieklë chléb i przë tim jô ùpiekła pączka. Pòpielowi / sëchi pączk. – Sy]; opływać
jak ~ w maśle żëc jak pączk w masle Sy
pąk m pãczk, młodzyszk m
389
pąkòwie n pãczkòwina f, młodzyszczi pl
pąs m czerwionosc a. czerwònosc f, zażôlenié n; stanął caly w ~ach zaczerwònił sã, zażôlił, rozżôlił sã
pąsowieć v czerwònic, czerzwienic, żôlëc
sã
pąsowy ad czerzwiony, czerwòny, rozżôlony
pątnica ƒ odpùstownica, pielgrzimka ƒ pątnik m odpùstownik, pielgrzim m pchać (się)
pchac, cësnąc, przecëskac (sã),
sztopac; ~ w kògò łakòcie pchac, sztopac w kògòs smaczczi, ~się naprzód
pchac, cësnąc, przecëskac sã w przódk; zob. pchnąć
pchanie (się) n pchanié, cësnienié, prze-cyskanié (sã) n
pchełka ƒ pchełka, arch błeszka (Ra) ƒ
pchli, przym., ‘pchli’: pchlé jôjkò ‘pchle jajko’.
pchlisty pchlësti LZ
pchłaƒ pchła, zdr pchełka, zgr pchlëca, arch błëcha (Ra) ƒ, rzad pchélc m, pchlëszcze n,
{‘błecha’ arch – téż czesczé: blecha}
; miejsce od pògryzienia przez pchły pchlëszczënë pl, pòmieszczenie, gdzie łatwò o
pchły pchlowiszcze n, zanieczyścić pchtami napchlëc, zapchlëc, opchlëc, uwòlnić
od pcheł odpchlëc
pchnąć - pchnąc EG. Zepchnąć - zepchnąc EG, spichnąc RA
pchnąć v pchnąc, seknąc, kòlnąc, sztur-nąc; ~ kògò łokciem pchnąc, szturnąc kògòs
łokcã, ~ nożem, sztyletem pchnąc, seknąc, kòlnąc kògòs nożã, dolchã, ~ kògò
dokąd chùtkò kògòs dokądka pòsłac; zob. pcha
pchnięcie n pchniãcé, sekniãcé, kòlniãcé, pchnienié n; ~ kulą sp cësnienié kùglą Tr,
pchniãcé kùglë (Rkj)
pech - ts. (niem.) EG, BU, niszcz (zab.) SY, np. Jaczis niszcz mie tu wlôzł... mô dzys
dostãp do mie,
co jô wëjadã, to jô stojã na pòlu, abò kòło spadnie, abò diszla
sã złómie, abò sla sã pòrwie. SY Abò (człowiek) sã jiscy, abò nié, na niszcz ni ma
radë.
SY. Na niszcz nie pòmòże niżóden jiszcz (narzékanié). SY. Ewent. biéda
EG, przegrzecha EG, nieszczescé EG, òczarzenié EG. Mieć pecha - nieszczescëc sã
RA, lëchò jic EG (np.
Mie lëchò szło / jidze. ).
pech m niszcz, pech m, nieszczescé n; mieć ~a miec niszcz, pech ~ jic w labùdowã.
Por. peszyć (się) jakiś pech mnie prześladuje jaczis niszcz (pech / złi dëch) mie tu
wlôzł / je wlazłi... Sy; ew. ni móm szczescégò; mie lëchò jidze;
pechowiec m nieszczeslëna, nieszczesliwc, ew. niezdarzélc, pechówc m
pechòwy m pechòwi feralny ad nieszczeslëwi, nieszczestny, lëchi, pechòwi, feralny,
fatalny [To bëła nieszczestnô gòdzëna, czej jô jã ùzdrzôł. Ra]. Por. fatalny
pedagòg m pedagóga, szkólny m; znakòmity ~ widzałi pedagóga
pedagògiczny ad pedagógòwi
pedagògika ƒ pedagógika ƒ, uczba chòwani
pedał m depta, pedała (|| -la) f, cësnidło n, lok: deptôk, nożnik, stãpiéń m, przëszlëc,
pòdnożnica, pòdima ƒ, pãdzëdło n; ~y pl deptë, pedałë || -lë, cësnidła, żart nodżi pl [Òn miã
390
chcôł minąc, alem przëdeptôł na deptë i gò wzął. Sy] {‘depta. in = czurpa, pol. guzdrała,
guzdralski} pòdnóżnice, -ic, l.mn., ‘dolna część krosien, na których opiera się nogi i
poruszając nimi, wprawia zarazem w ruch przyrząd tkacki’. (II)
pedałować v pedałowac, krãcëc pedałama, fig mòtac [Na kòle mòtac. Sy]
pedałówka ƒ dr tiglówka ƒ
pedant m pedant m - człowiek przesôdzający z ùtrzimanim pòrządkù, ew. sztrépk m(=
człowiek przesadno dbający ò òbleczenié)
pedanteria ƒ pedanteriô ƒ, przesadnô dokładnosc
pedantka ƒ pedantka, ew. wëmiôtôrka f Sy
pedantyczny ad pedanticzny, baro / przesadno dokładny, przesôdzający z pòrządkã
pedantyzm m pedantizm m
pedel m szelin, pedel, wòzny m pedel m selin(a), pedel m; zob. bedel
pederasta m pederasta m
pediatra m pediatra m, doktór od dzecy
pedicure n dozéranié nóg; pedicure n
pedometr m pedométer m, rechòwnik kroków
pegaz m pegaz m
pejcz m kòrbacz, batig m pécz, -a, m., ‘bicz’, niem. Peitschke, dniem. Peetsch: Trzasnął
péczã. Chlastnął gò péczã. (II) péda, -ë, ż., ‘świnia, prosię’: Ni mia baba biédë, kùpiła so
pédë. Przysł. [Ceyn] (II)
pejs m przëùsznica, baka ƒ; pl: przëùsznice, baczi
pejzaż m krôjobrôz(k), pejzaż m
pejzażowy ad krôjobrazowy, krôjobrôzkòwi, pejzażowi
pejzażysta m krôjobrazny malôrz pejzażista Gò m
pekłować v przëprawic, zaprawic
peklowina ƒ zaprawioné miãso, miãsno
kònzerwa
pektorał m napiersnica ƒ, napiersny krziż
pelargònia ƒ pelargònijô ƒ
peleryn(k)a pelerin(k)a, zarzutnica [akc. –rzut-] ƒ, płôszcz na deszcz; ew. régenmańtel
niem., arch malzacht m; ew. w zn. stary płaszcz, jakiekolwiek okrycie przed
deszczem - zob. narzuta
pelikan m pelikón m pelikan - ts. EG
peluszka f peluszka f [To (peluszka) tak wëzérô jak wika czerzwionô. Na letczich
grëńtach (peluszka) wëdô dzesãc kòrcy òd kòrca ë dwanôsce, czedë gò robactwò nie
zepsëje. Ra]; pole na którym rosła ~ peluszkòwiszcze || -skò [akc. –kò-] [Na to
peluszkòwiszcze wsadzymë pôrã wrëków, jaczé kòrusë (môłé wrëczi) jesz wiedno
ùroscą.
pełen ad skòpicą, fùl, liczi; zob. pełny
pełgać v môłnic
pełgać (o świetle) mërgac, slôdkòwac, bùkòwac lok, ew. ùtëpòwac (ò gasnący swiéczce)
[Wid / bliza (latarniô mòrskô) / môłniô (łiskawica bez grzmòtu) slôdkùje. Wid /
swiéca / lãpa bùkùje. - Sy] {‘mërgac’ in = pol. a) mrugać; b) spółkować; c)
zapładniać; ‘slôdkòwac’ dosł = wierzgac, wierzgòlëc; ‘bùkòwac’ in – zob.
bukować}
391
pełgający ad môłniany
pełnia ƒ pełnia - pôłniô LZ, EG || pełniô SY, LZ, EG, MÒ. Np. Miesąc || ksãżëc je
terôw pôłni. Duńc do pôłni wiarë. Dać /otrzymać coś w pełni - dac / dostac cos w
spòsób pełny / całowny EG Kochać w pełni - kòchac / miłowac w spòsób pełny / w
całi pôłni. EG
w pełni całi, całowno (ewent. całowny), w całoscë („w całoscë” téż = wcale, nijak), w
spòsób pełny EG. Być w pełni człowiekiem - bëc pełnym człowiekã / bëc człowiekã
w całim znaczeniu tegò słowa EG. - Òb. pełnia
skòpicëzna, fùlnosc ƒ; ~ księżyca
pôłniô ƒ, w~ni praw czësto w prawie,
we fùl prawie, w ~ni sit przë nôlepszi
mòcë
pełnić v sprôwiac, robic pôłnic, -ã, -ił, sł., ‘pełnić’. (II); ~ służbã sprôwiac urząd, robic shiżbã
pełnienie n sprôwianié n
pełniui(eń)ki ad czësto fùl, czësto skòpicą
pełno, z czubem skòpicą
pełno adv skòpicą, fùl, bòlësto, opatrzno,
pôłno, bòkadno; wszãdzie gò ~ jegò je
wszãdze fùl, ~ ludzi wiele, fùl, skòpicą
lëdzy, ~ nalać nalôc bòlësto, skòpicą pełnokrwisty ad czësti krëwi
pełnoletni - ùstny EG, SY, dorosłi SY, pełnolatny (pòl.) EG [Na niegò ni mòglë
przepisac tegò mieszkaniô, bò òn jesz nie béł dosc ùstny. EG Te twòje córczi mają
prawò chòdzëc gdze chcą, kò òne ju są ùstné. KW Dorosłi człowiek. Òni ju mają
dorosłé dzecë. - Sy]
pełnoletni ad ustny, przësyżny arch doroczny [Ten òtrok (syn, knôp) jesz nie béł
doroczny, ga (czej) ten tatk zdechł (ùmarł) Lz]
pełnoletniość - ùstnosc SY, pełnolatnosc (pòl.) EG. Np. Dochòdzëc ùstnoscë. Czej
òsygniesz ùstnosc, tej rób co chcesz. SY.
pełnoletność ƒ ustnosc, ustnotaƒ; dojść do
~ści dóńc do ustnotë
pełnomocnictwo n pełnomòcnictwò n – ùprawnienié do zastãpòwaniô /
reprezentowaniô kògòs; pl: -ctwa
pełnomocnik m pełnomòcnik m
pełnomocny ad pełnomòcny m, mający wszëtczé pòtrzébné ùprawnienia do
zastãpòwaniô / reprezentowaniô kògòs
pełnoprawny ad pełnoprawny
pełność ƒ skòpicëzna, fùlnotaƒ pôłnosc, -ë, ż., ‘pełność’. (II)
Por. pełnia
pełnowartościowy - pełnowôrtoscowi EG, pełnowôrtny EG (ò mlékù, piwie: pełny, np.
Pełné mlékò / piwò. - EG)
pełnowartościowy ad fùlwôrtny pełnoziarnisty ad fùlzôrny
pełny, pełen - ts., fùl (niem.)
pełny ad skòpicą, fùl, bòlësti; {st (naj)wyższy: (nô)pełniészi EG, (nô)barżi pełny EG}. Przër. dopełniony, przepełniony
~ne mòrze
otemkłé mòrzé ~na twarz fùl gãba,
392
pùza, pùża ƒ, ~na waga fùl wôga
pełzacz m, ~cze pl zoo czôłgacze Gò, brzëchòczorgôcze pl Tr
pełzać v czôłgac sã, czorgac sã; ew. kraczëc sã; ~ przed kim
czorgac sã przed czim
penaty pl 1. starkòwie, przodcë, penacë pl
2. fig domôcëna ƒ
pendent m przezremny pas pendent Oriona astr pendent Òriona Gò, grabiôrczi lok Sy
(w 2 znacz. = plejadë astr; dosł ‘grabiôrka’ - białka zajãtô grabienim)
penetracja ƒ sznëpringa, penetracjô ƒ, przemikanié, sznëpòrzenié n
penetrator m penetrator; ew. badôcz m, sonda f
penetrować v sznëpòrzëc, przemikac, penetrowac; ew. maklac, badac, wmaklëwac sã,
zagłãbi(w)ac sã, wchòdzëc w głąb / głãbòk
penis zob. prącie
penitent - ewent. ts. EG, òsoba spòwiôdónô / człowiek spòwiôdóny (prawie w nym
sztërkù spòwiôdóny), człowiek, co jidze do spòwiedzë, ten, co sã spòwiôdô EG,
np. Tam bëło / stojało / szło małolëdzy do spòwiedzë. EG Ù tegò ksãdza
sã
wiele lëdzy spòwiôdô / spòwiôdało. EG. - Przër. spowiednik
penitent m pòkùtnik, penitent m
peniuar m pena f, pens m
pensjaƒ1. zôróbk m; stała ~ stojący,nieprzeriwny zôróbk, pòbierać ~jã brac
zôróbk 2. penzëjô, starkòwizna, rińta
f, ~ dożywòtnia starkòwizna ƒ 3. dzéwczëcô szkòła pensjonarka ƒ uczenkaƒ
pensjonarz m penzjowi, penzjôrz m
pensjonat m penzjónat m, wiktowô chëcz
pentoda f elektron pentoda f
pepiniera ƒ rozsadnik m, szkòła drzéwiãt
pepsyna ƒ pepsyna ƒ
percepcja - pòstrzéganié (zjawiszczów, rzeczi), przëswòjiwanié so, òdbiéranié,
przëjimanié, ògarninanié mëslama EG
perełka ƒ 1. perełka ƒ 2. fig mùlk m perfekcja ƒ doskònałosc, perfekcjô ƒ perfidia ƒ
przekrãcznota, falszëwòta f,
ochëbstwò n
perfidnie adv przekrãczno, falszëwò,
ochëbno
perfidny ad przekrãczny, falszëwi, ochëbny
perforacja ƒ dzurkòwanié n; maszyna do
~cji dzurkòwnik m
perfùmeria ƒ parfùmerëjô ƒ
perfùmiarz ƒ parfùmnik m
perfùmòwać v parfùmòwac
perfùmy pl parfùm m
pergamin m pergament m
393
pergaminowy ad pergamentny, pergamentowi;
papier~ pergamentny papiór period m 1. cząd m, perioda ƒ 2. cządzawica ƒ (U białczi)
periodycznośćƒ cządnica, cządnotaƒ periodyczny ad cządny, periodny
perkal m kartun m
perkaty ad szeroczi, przëplëszczony, bùlwiasti
perkoz zausznik m orn perkòz zaùsznik m Gò
perkusja muz bãbnë Gò, perkùsja Gò, trądel Sy m [Mùzyka bez trrądla to nie je mùzyka.
Sy]
perkùsja ƒ trądle pl, perkùsëjô ƒ
perkusista muz bãbnista, bãbnôrz || bãblôrz, zgardl. bãblok– Lz, perkùsysta Gò
perkùsyjny muz perkùsyjny Gò [Jinstrumeńtë perkùsyjné. Zestôw(k) perkùsyjny. Gò]
perkùsyjny ad trądelny, trądlowi, perkùsjowi, uderzeniowi
perlic(zk)a ƒ perlit(k)a ƒ
perlić v skrzëc, perlëc, swiécëc sã perlisty ad skrzący, swiécący, perlowati;
pòt ~ krople mòklëznë, kroplastô
mòklëzna
perła ƒ pòcór(k
)a, perla ƒ
pertowy ad perlën, perlowi; kasza ~wa
perlowô krëpa, perlowé krëpë, masa
~wa perlmùtra ƒ
perłówka: ~ zwisła bòt niedbôłk m permanencja ƒ nieustôwnota f, warowanié
n, wiednodzejnota ƒ
permanentny ad nieustôwny, warëjący,
wiednodzejny
permski ad permsczi
peron m stãpnik, perón m
peronowy ad stãpnikòwy, perónowi peronówka ƒ stãpniczka f, stãpnikòwi biliet
perorować v kôzanié trzëmac, bakòwac Pers m Persa m
PersjaƒPerskô, Persëjô ƒ
perski ad persczi; ~ dywan persczi wëscélôk, ~ proszek proszk na inzektë persona ƒ osobaƒ, widzałi człowiek personalny ad
osobny, lëdzczi; ruch ~
osobnô rësznota, unia ~na osobnô
unijô
personel m obsada ƒ, personel m
perspektywa (-y) - perspektiwa (-ë) EG, ewent. widok (widoczi) EG
perspektywa ƒ widzenié n, perspektiwa ƒ; widzieć w ~wie widzec w perspektiwie;
mieć coś w~wie miec cos na okù,
w udbie a. cos so uwidzec
perspektywiczny ad perspektywiczny; obraz ~ òbrôz perspektiwiczny; widzenie ~e
widzenié perspektiwiczné; planowanie ~e planowanié perspektiwiczné, planowanié
z czasowim wëprzedzenim, planowanié na jaczis czas (na czile lat) do przódkù / w
przódk
perspektywicznie adv perspektiwiczno || -nie; widzieć ~ widzec perspektiwiczno || -nie;
planować ~ planowac perspektiwiczno || -nie
perswadować - namawiać RA, EG, przekònëwac EG (np. Òn gò przekònywôł. EG)
394
perswadować v dogadowac, wëgadowac,
dogôdac, wëgôdacw zn. namawiać, przekonywać, perswadować: przëgadëwac (|| dowac) {‘przëgadëwac (|| -dowac)’ in. zob. przymawiac} [Òna jemù tak
przëgadowa, jaż òn ji to przërzekł. - Ra
perswazja ƒ dogôdiwanié, wëgôdiwanié n
pertraktacja ƒ dogôdiwanié sã, ujednywanié sã n
pertraktować - dogadëwac sã || dogôdiwac sã, prowadzëc rozmòwë, ewent. spierac sã,
radzëc, naradzac sã (np. Òni sã narôdzają nad... EG), „hańdlowac”, „targòwac sã”
RA
pertraktowaé v dogôdiwac sã, ujednëwac sã
pertraktujący m dogôdiwôcz, ujednywôcz,
ugòdiwôcz m
perturbacja ƒ pëzglëna, zôwada, perturbacjô f, wërwark, jôch m. Por. perypetie
peruka - paruka SY, czisz SY ( = w 2 znacz. = pòl. czupryna)
peruka ƒ paruka f, czisz m
perukarz m parukôrz m
Peruwiańczyk m Peruwiana m peruwiański ad peruwiańsczi; ~ baisam
peruwiańsczi balzam
perwersja ƒ procëmnôtërnota ƒ perwersyjny ad procëmnôtërny peryferia ƒ okòlé n,
obéńda, periferëjô f,
okrąg m
peryfraza ƒ perifrazaƒ
perypetie pl peripetie, przëżëca, dole i niedole, przëgòdë || przigòdë, kłopòtë,
ùtrudnienia, kómplikacje, lok, w zn. kłopoty, ambaras: termedije, ùtradije pl;
ùcemiãga, przeprawa f, ùtrôpienié n [Móm tëlé termedije ze sąsadama, że to nie je
mòżno. Z timi ludzami to same ùtradije. - Sy]. Por. ambaras, heca, kłopot
peryskòp m periskòp m, zdrzawnica ƒ
perz bot òszôc || lok òsôcz || òsocz Ra, zgadiwôcz lok (w 2 znacz. czł., chtëren niczegò
nie wié na pewno), piãtrownik, piãtrówka - Sy
perz m bòt oszoc a. osocz, pachãcëna, pażãcëna, trôwnica, kòrzenica ƒ [Kòrzenica
zachwaszczëła (zachwascëła) mie całé pòle. Sy]; zara-stać ~em oszocowac,
zarosnąć ~em zaoszocowac, ~ zebrany z pòla wë-trzãslënë
perzasty ad oszocowati
perzyć się znôszac sã, jarchòlëc sã
perzynaƒpòpiółm, pòpielëszcze n; w ~nã obrócić spôlëc, obrócëc w pòpiół ◊ w
parzënë, w gruzmaczi pòtłuc, rozlecec sã, jic
pestka (ziarno owocu) - ts. EG [w 2 znacz. ‘pestka’ = niewiôldżi chłop, np. To z niegò
le je takô pestka, ale zaradny i robòcy òn je. EG. - Przër.
skwarka], np. ti
pestczi; te pestczi, tëch pestk || pestków.
pestka ƒ pestkaƒ; wyjmòwać ~ki z owòcu pestkòwac
pestkòwiec m pestkòwi brzôd; pestkówc m
pestkòwy ad pestkòwi
pesymista - ts. EG, ewent. jiscoch SY || jiszczoch, martwioch zab Sy [= człowiek
wiedno zmôrtwiony)]. - Przër. malkontent
pesymista m jiscoch, czôrnozdrzélc, pesy-mista m czarnowidz m jiscoch, czôrnowidz,
czôrnozdrzélc Tr, pesymista m. Por. malkontent
395
czarnowidztwo n czôrnowidztwò, czôrnozdrzélstwò n, czôrnozdrzelëzna Tr, pesymizm
m; ew. brak wiarë / nôdzeji. Por. beznadzieja, pesymizm
pesymistyczny ad czôrnozdrzélny, pesymi-stny
pesymizm m czôrnozdrzélëzna, pesymi-zna ƒ
peszyć v zbijać z tropu: zbijac z tropù, wprowadzac w zakłopòtanié / zmieszanié,
krãpòwac kògò swòją òsobą (a. zachòwanim / słowama), òdbierac kòmùs jegò
pewnosc sebie (przez pòdwôżenié wiarëgòdnoscë jegò twierdzeniô), sprawiac, że
chtos je „baf” (głupi a. pòkònóny); wëprowadzac (kògò) z równowôdżi, òdbierac
(kòmù) spòkój, grac (kòmù) na nerwach, milëc (kògò); ew. przënaszac (kòmù)
pecha, peszëc pol (kògò) [To gò peszi.] .Por. pech
peszyć się krãpòwac sã; ew. peszëc sã, czëc sã zaniepòkòjonym, tracëc spòkój /
równowôgã dëcha / pewnosc se, òdczuwac skrãpòwanié (np. z przëczënë jaczis
òsobë), milëc sã (przez kògòs, chto òsobie „peszony” graje na nerwach). Por. pech
petarda ƒpetardaƒ
petent m proszący, petent m
petit m dr petit m, môłi drëk
petroleum n pétroch, pétrus m
petunia ƒ petunijô ƒ
petycja – peticjô [ti –cji] EG, prosba. - Przër. wniosek, postulat, skarga
petycja ƒ proszenié, peticjô ƒ
EG, taczi jeden EG, pewien
pewien w znacz. ‘jakiś, bliżej nie określony’ - jeden
SY, np. Pewien (jeden - EG) chłop mie pòwiôdôł, że to mdze wòjna. Pewnégò
(jednégò - EG) razu / dnia. SY. Przër. pewny
pewien ad gwësny, jeden; ~ pan gwësny wasta, jeden pón
przez / na ~ (pewien) czas przez / na jaczis (jeden) czas [Przez jaczis / jeden czas më
mielë spòkój, ale... Gò Bądzemë mielë spòkój na jaczis czas. Sy]; ~ (pewien) pan
jaczis (jeden) chłop; ew. jaczis (jeden) pón) {‘pón’ – w zn. pol. szlachcic,
ziemianin} [Tu béł przëszłi jaczis / jeden chłop i pitôł (sã) ò tatã / za tatą. - Gò];
pewnego rodzaju / typu - swòjégò || swégò / swòjistégò / pewnégò / jaczégòs ôrtu EG,
np. Narodzenié w znaczenim dëchòwim je to swòjégò ôrtu jinicjacjô.
pewnie adv zagwës, gwës(no), pewno / na pewno, tak a tak; na ~ na pewno, gwës(no),
za gwës, na pewno ◊ gwësno jak drót [Czej tegò kraczôłka wezną do wòjska, tej to
na pewno mdze wòjna. To na pewno ta krzëwònosô pòwiedzała. - Sy]pewnie pewno || -wnie, gwësno (niem.) - EG. - Przër. niezawodnie, skutecznie pewnie adv
wierã, gwës(no), pewno, mést, szónc, bòdôj, nëja
pewnik m pewnik, aksjomat m. Zob. aksjomat
pewno zob. pewnie
pewność - pewnosc SY, EG, gwësnota (niem.) EG; z pewnością, bez wątpienia - z
pewnoscą SY, na pewno, gwës(-no)- Przër. niezawodność, skuteczność, bez
wątpienia - z pewnoscą SY, na pewno, gwës(-no)
pewność ƒ gwësnota ƒ; ~ siebie odwôżnota, dzyrzkòsc ƒ, bëc swòjégò gwës, dla ~ści na
ostrzegã, z ~ścią gwës(no), za gwës, na pewno
pewny - ts., gwësny (niem.), np. To je pewné, mòżesz smiało tam jic i... - Przër.
zapewni(a)ć, niezawodny, skuteczny pewny, przym., 1. ‘pewny’: To je nôpewniészô
prôwda. 2. ‘zaufania godny’: Jima nie chce pón wierzëc; Kaszëbi są jesz nôpewniészi ‘niech
im pan nie wierzy; Kaszubi zasługują jeszcze na największą ufność’. (II)
396
pewny ad gwës(ny), pewny, zycher; być ~m czegòś bëc na cos gwës a. bëc swòjégò
gwës, jestem tegò ~ jem na to gwës a. jem swòjégò gwës, ~na rãka (chirurga etc.)
zycher, spòkójnô rãka, nie być~m życia nie bëc zycher,
pewny, gwës żëcégò, w ~ch rãkach w zycher rãkach a. w pewnym rãkù, ~ siebie
swòjégò gwës, nie ~negò nic(k) gwësnégò, to ~na, że... to je gwës, że..., ~negò razu
jeden rôz, jednégò razu
w pewnym sensie - w jaczims / w pewnym znaczeniu || -nim EG, wedle jaczégòs /
wedle pewnégò spòsobù rozmieniô EG, z jedny stronë (zdrzec) EG, dzélã = pòl. ‘
częściowo’ (np. Dzélã jo / dzélã jô bë sã z tim mógł zgòdzëc / na to przëstac. EG)
w pewnej mierze / w pewnym stopniu / do pewnego stopnia- dzélã EG, jaczims dzélã
EG, do jaczégòs momentu EG, w jaczims stopniu (pòl.) EG.- Przër. w dużej
(niemałej) mierze
pęcherz m pãchôrz (|| -chérz), [Nadãti jak swińsczi pãchérz.. Knôpi strzélają z rëbich
pãcherzów. – Ra] - 1. ~ spowodowany oparzeniem albo ukłuciem pãchôrz (|| chérz), pãp Gò, prãpel arch, bąbel m; 2.~ moczowy pãchôrz m (szczënowi pãchôrz);
latać jak kot z ~rzem,,,,,,,,,
; 3. bańka na wodzie: zob. bąbel 4. wypukłość na
tapecie: pãp m
pãcherzyk m pãchôrzk, pãcherzik || -rzëk, bąbelk m; ~ żółciowy żôłcowi pãchôrzk, ~
pławny u ryb kséń m, dësza ƒ
pãcherzykòwaty ad pãchôrz(i)kòwati, bą-belkòwati, bąblowati
pãcina ƒ wet kòstka ƒ
pãczak m pëszka ƒ, jiczné a. pszéné krëpë
pęczek m pãczk, pãczuszk, lopk m w zn. kwiatostan, pęk kwiatów a. jagód na jednej
szypułce - zob. pęk
pãczk, -a, m., zdr. od pãk, 1. ‘pęczek, kitka’: pãczk słomë, sana, trôwë, chróstu itp., 2.
‘pączek’: Na drzewach są ju pãczczi.
pęcznieć od wilgoci bùczëc Sy (inacz. = a) bùczëc bãczëc, rëczëc; b) płakac)
napęcznieć od wilgoci nabùczëc; napęczniały od wilgoci nabùczałi Sy
pãcznieć v pãczniec, bùczniec, nabrzmie-wac, pùchnąc
pãcznienie n pãcznienié, bùcznienié, na-brzmiéwanié, pùchnienié n
pęd – òdnóżka f; 1. gałązka młoda służąca do zaszczepienia - wszczépka; 2. pędy
krzewów - lécczi; 3. pãd, szwąg (niem.) EG, biég EG, gón, EG, nëk Tr, Gò, [Ten
krąg miôł taczi pãd, że sã jaż òtlówka (in: òdczid – dél a. pôłka do òdbijaniô krãga
w zabawie :krąg z môla”) złómała. Sy Ta wòda w rzéce mô nëk. Gò]. - Przër.
popędy, rozpęd
pãd m pãd, -u, m., ‘pęd, bieg’: z pãdã rzéczi ‘z pędem rzeki’. W òkrutnym pãdze
wjachôł nôgle na pòdwòrzé.
1. nëk, gón m, nëkba, chùtkòsc ƒ, piãcé n; ~em jechać chùtkò jachac, nëkac, ~ rzeki
żoch rzéczi, lecënk, chùtkòsc rzéczi 2. szlig, szliżk òdrost, chłąd m, ma-tewka,
wietewka, twéla, òdnóżka, lécka, gałązka ƒ
pędy ~ne kwiatonosné (a. kwiatorodné) òdnóżczi / òdrostë Gò / lécczi / wëpùstë Gò /
ew: gałązczi / wietewczi / chłądë pędy roślin, sadzonki òdnôżczi
pędy roślin lécczi
; ~ naziemny rośliny słunecznica f, dziki ~ u drzew wilk m, twéla ƒ, roślina mająca
długie ~y léckòwatô
397
pãdniaƒtech nëkba, transmisëjô ƒ
pãdny ad tech nëkcwny pędny / paliwo (benzyna / ropa / olej napędowy) pãdny /
napãdowi / Tr: nëkòwny materiôł m; palëwò n (benzyna / ropa / òléj napãdowi /
nëkòwny - Gò
pędrak podgryzjący korzenie roślin - pòdgrizk SY, pònarwa [= pòl. ‘larwa’. W 2
znacz. ‘pònarwa’ = człowiek stroniący òd lëdzy, sómk, samsón],
np. Zabij
tegò pòdgrizka. Kùrë zbiérają pònarwë. pędrak pònarwa / pònór LZ
pędrak m 1. pònarwa (|| arch pònéra Ra) f, pòdgrizk m [Pòd sczibama są pònérë. Ra ];
2. fig gzub, czech, bòrénk, knôpik m
pãdzarka ƒ nëkadło n, maszina, co nëkô
pãdzący świnie na skùp dëmriza m, pãdzący owce, gãsi drëwôrz m
pãdzel m pãzel m pędzel pańzel (|| pãzel || peńzel). Pedzel do bielenia, ławkowiec
biélnik Sy
pãdzelek m pãzelk, pãzeluzk m
pędzenie n nëkanié, gnanié, drawòwanié, pãdzenié lok; ekspr: lecenié, dzerzgnienié,
pnienié, piãcé, czadzenié, chëjanié, żganié, paraszkòwanié, wôrpanié, sadzenié n; ~
za kim nëkanié za kògùms / czims; pędzenie bydła (a. gęsi) nëkba arch [Dzys z
nëkbë w pòle nic nie mdze, bò to je za wiôldżi deszcz. Sy]; ~ do roboty nëkanié /
gnanié / pògónianié / gònienié do robòtë; ~ wódki / bimbru robienié kòrnusu (a.
wódczi / sznapsu) / bimbru; ~ moczu jidzenié na szczanié. Por. popędzanie,
wypedzanie
pędzić v 1. (biec, jechać prędko) nëkac, gnac, drawòwac, pãdzëc lok; ekspr: lecec, piąc,
czadzëc (czadzëc jak na jeleniu Sy), sëpac, perowac, sadzëc, parzëc, dżąc, chëjac,
żgac, dzerzgnąc, paraszkòwac, wôrpac; ew. biegnąc / jachac chùtkò {‘nëkac’ arch Lz
nãkac; ‘wôrpac’ = pol. a) pruć, łatać, naprawiać; b) arch: tkać wôrp (tj. samodział),
tkaninę domowej roboty; c) robić coś niedokładnie, partaczyć; d) pędzić, śpieszyć
się, płynąć prędko} [jô nëkóm / gnajã || gnóm /drawùjã / pãdzã / lecã / pnã; òn nëkô /
gnaje / drawùje / pãdzy / lecy / pnie; rozk: nëkôj / rzad: gnôj / drawùj / pãdz(ë) /
lec(ë) / pni!]; pędzić na koniu nëkac / drawòwac / sadzëc na kòniu; galopòwac,
jachac galopã / skòkã / w skòk, chùtkò jachac / ridowac turzëc (Sy) (Ra: || tërzëc ||
tirzëc); ~ za kim gnac (nëkac / piąc itp.) za kògùms / czims, gònic kògòs; 2. zmuszać
do podążania w pewnym kierunku a. do pośpiechu: gnac, nëkac, pòganiac,
pònëkiwac {‘nëkac’, ‘pònëkiwac || -kòwac’- arch Lz: nãkac, pònãkòwac} [Òn gnaje
/ nëkô / pãdzy bëdło na łąkã / pastwiszcze. Dze tak drawùjesz? - Gò Pasturz pãdzy
bëdło do lasa. Nie pãdzë tak kòni, bò sã baro zmarachùją. Òn z tima gãsama tak
perëje, jaż òne zépią (ledwie diszą, òdmikają dzobë z pragnieniô) - Ra] - por.
popędzać, popędzić; ~ kogo do robòty gnac / nëkac / gònic / zanëkiwac kògòs do
robòtë; 3. ~na szczanie nëkac / gnac na szczanié; ~ wódkę / bimber robic / kòrnus
(a. wódkã / sznaps) / bimber; 4. ~ (wieść) spokojny żywot żëc so spòkójno,
prowadzëc spòkójny żëwòt / spòkójné żëcé; ~ życie bogobojne żëc bògòbójno /
pòbòżno; prowadzëc bògòbójné żëcé; ~ życie próżniacze zob. próżnować; ~ marny
żywot prowadzëc biédné żëcé / marny żëwòt, żëc jak prachôrz / pies itp.
pędziwiatr m wërwiwiater, wietrznik, ùtrzëwiechc, chòwierôł lok, latawc; ew.
wãdrowczik, òblecyswiat m. Zob. lekkoduch. Por. frant, włóczęga
pędzlować v pãzlëc, pãzlowac
398
pęk m pãk, lop(k) m, bòrda ƒ pãk, -a, m., 1. ‘pęk, snop’: Przëniósł pãk słomë ze stodołë.
Pãk sana. (II): 2. ‘próżna beczułka, utrzymująca sieci, zarzucona w morze lub jezioro, pod
powierzchnią wody’. Dawniej używano do tego pãkù chrustu, z którego nazwa przeszła na
beczułkę.
; ~ kluczy pãk kluczów, ~ chrustu pãk, bòrda chróstë, związany w ~ pãczny
{‘grądo’, ‘grądkò’ = pol. a) pęk jagód na jednej szypułce; b) kwiatostan złożony z osi,
na której wyrastają kwiatki ku górze; c) – in zob. grono}
pękać v pãcac, pãkac, , trzaskac, , plôstrowac, knëpac, rëtac pãkac, -óm, -ôł, sł., ‘pękać’:
Deska pãkô na samim westrzódkù ‘na samym środku’.
pãkanie n pãcanié, pãkanié, plôstrowanie, knëpanié n
pękatość ƒ pãkatosc ƒ
pękaty ad pãkati pãkati, przym., 1. ‘pękaty, wypukły, gruby, otyły’: To bëłë pãkaté
snopë. 2. ‘brzemienny’: Mòja białka je pãkatô.
pęknąć - pãknąc EG pãknąc trzasnąc. Rozpęknąć się - rozpãknąc sã, rozpãczëc sã RA
rozpãczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pęknąć, rozpęknąć się’: Bòdôj jes sã rozpãcził! (II) rozpãknąc
sã, -ã sã, -pãkł sã, sł., ‘rozpęknąć się’: Smiôc sã do rozpãknieniô. Bò sã serce we mie
rozpãknie. (II)
pãkniãcie n pãkłosc, rozpãklëna, rëta, pãklëna, (pò)pãcënaƒ, rozpãk m, pãk-nienié,
pãkniãcé, trzasnienié n wyraz naśladujący ~ knëks [Te żarówczi nie są nic wôrt,
òne le zrobią knëks i òne są przepôloné. To le zrobiło knëks i bëło pò sklónce. - Sy]
pãkniãty ad pãkłi, trzasłi pãknąc, -ã, -ął, sł., ‘pęknąć’: Të pãkniesz, jeżlë mdzesz tak
dużo [wiele] jôdł. Òn so pôlc przerznął na pãkłi bùdelce ‘przeciął sobie palec na
pękniętej butelce’ Ra
pępawa: ~ dachowa bòt pãpk m, czarownicczé zelé n
pãpek m pãpk, pãpùszk m; wgłãbienie pãpk, -a, m., ‘pępek’: Waju dzeckò mô wiôldżi
pãpk. Bòlało jã strodze kòl pãpka.
pãpka dołuszk m ◊ żart brzësznô knąpka
pãpkòwaty ad pãpkòwati
pãpkòwy ad pãpkòwi
pãpòwina ƒ pãpòwina, pãpinaƒ
pãpùszek m pãpùszk m
pãset(k)a ƒ pinceta ƒ
pęta pl pãta pl, òpãtnik m (pòwrózk z dwiema zôdzerzgama do zakłôdaniô na nodżi
kònióm) [Włóż kònióm òpãtnik, co òne nie ùcekną. Sy] zôdzerzga ƒ, kódczi pl,
opãtnik m
pãtać v pãtac, k(ł)ódkòwac; założëc zô-dzerzgã, wzyc w paszczãczi; ~ się plątac sã,
përtac sã
pãtak m smôrkòla, smarkùl, pléwka m
pętelka ƒ sydełkò, òczkò, ùszkò n, malinkô zôdzerzga
pętla, ~lica ƒ 1. zôdzerzga, lok: petlëca (|| lok pãtlëca), niem. szlinga ƒ, òpãtnik m,
sydło; pętlica na sarny: òkò n {‘petlëca’ – por. ‘pëtlëca’ = pëtlewnica, pleskòtka,
399
białka gadatlëwô}; zrobić pętlicę zrobic zôdzerzgã / petlëcã / sydło; zawiãzac /
zarzeszëc na zôdzerzgã; zadzerzgnąc [Zrób mie nową petlëcã, bò mie sã pòrwała.
Sy]; 2. teren na którym można obrócić pojazdem òbrotniskò n; ~ tramwajowa
òbrotniskò tramwajowé
pęto n krąg m; ~ kiełbasy krąg worztë
pfe! int fùj!, ecz!, ehe!, fikak!
piach m piôch, piôsk m
piać v piôc, spiéwac; ew. o kokoszkach, przeciagle skrzeczeć: kôrkac piać (o kogucie)
piôc, spiewac [Mój kùrk nie chce piôc. Dôwni piôł, ale terô nie pieje. – Ra Kùr(ón) pieje /
spiéwô na gnoju, abò bądze pògòda abò nié... (żart przepòwiedniô). Gò]. Por. pianie
piana - ts. EG, szum (niem.) EG || szim LA, ewent. sniég. Np. piana, -ë, ż., ‘piana’: Pò
bùrzë je dużo [wiele] pianë, szëmù na wòdze. Ra
Ùbic smiotana na sniég. SY; piana, kipiel pienizna Lz, prësk Sy; por. kipiel, pienić się,
pienisty
piana ƒ szum m, piana, pienizna f [Pienizną plëjącé (plwiącé) jezoro. Lz]; Żabié mëdło
(piana mòrskô). Sy ;~ z białek ubité biôłtkò; ~ z ubitej śmietany ùbitô smiotana; ew. sniég
(smiotana ùbitô na sniég); ubić na ~nę ubic biôłtkò; ùbic smiotanã na sniég Sy , ~ mòrska
smëczka ƒ, żabié mëdło, mòrsczi szum
plósac, -óm, -ôł, sł., ‘pienić się, wyrzucać pianę z pyska’: ●plósô jak pies szôlony
‘wściekły’.
pianie pianié Gò || pienié Lz
pianie n spiéwanié, kôrkanie, pienié n pianino n klawir(a) m (f)
pianista m klawirnik, pianista m
pianistka ƒ klawirnica, pianistka ƒ
pianka ƒ szëmka f, szumk ra; ~ z białek szumk, sniég z biôłtków, ~ mòrska szëmka ƒ,
~z jabłek mùs z jabk(ów)
piankòwy ad szumkòwi; ciasteczka ~kòwe
biôłtkòwé kùszczi
piardnąć zob. pierdnąć
piaseczek zob. piasek
piasecznic(zk)a ƒ statk do piôskù, piôszczëca ƒ (Tr)
piasek m piôsk, zdr piôseczk, zgr piôch m; pl: piôsczi, zdr piôseczczi, zgr piôchë
[Mòrze wërzucëło całą górã piôskù. Ra]; ~ (miałki) drobny miôłtk, melk m; mączka
f; ~ namùlony naniosłi, naszla-mòwóny piôsk, wiać ~skiem piôszczëc, zabrudzić
~skiem opiôszczëc, zapiôszczëc, napiôszczëc nie bawiłem się z tobą w ~sku jô z
tobą z jednégò kòrëtka nie jôdł; jô z tobą w jedny ławie nie sedzôł; jem sã z tobą w
piôskù nie bawił, jô z tobą zôcérczi nie jôdł [Jô sedzôł (w briczce) jednã łôwkã za
nim (tzn. kùczer sedzôł w przódkù), niech nie mësli, że jô z nim zôcérkã jôdł. Sy]
piaskarka f piôskarka f Gò, autół z masziną do rozsëpiwaniô piôskù na slësczi drodze
piaskarnia ƒ piôsznica ƒ, piôskòwô· kùla piaskarz m piôsznik, piôskôrz m
piaskòwać v piôskòwac, sëpac piôsk piaskòwiec m piôskówc m, piôsczëti kam; ~
ciosany czosny, szczépny piôskówc
piaskownica piôskòwnica Lz (dosł. dół z jaczégò kòpią piôsk) [Dzecë bawią sã w
piôskòwnicë – robią bôbczi z piôskù. Gò]
piaskòwnica: ~ zwyczajna bòt charztowina, pieglëca f, piôskòwô trôwa
400
piaskòwy ad piôskòwi; w zn. piaszczzysty: piôszczëti; wydmy ~we wëdmë dunë || dënë,
piôskòwé / piôszczëté gòrë [Piôskòwé gòrë, czëlë dunë || dënë. Piôszczëtô góra.
Piôszczëté grëńta. Ra]; zegar ~ piôskòwi zédżer, ciasto ~we krëchi kùch, tort ~
krëchô torta
piasta ƒ bùsa f; ~ ze szprychami gwiôzdaƒ
piastować dziecko - piastowac, bawic, hòckac (= pòdrzëcac përznã w górã) SY, TR
[Starëszka piastëje mòje môłé. Ra]
piastować v piastowac, hockac, hopkac, duskac, nosëc na łónie; ~ urząd obsôdac,
sprôwiac urząd
piastowanie n piastowanié, hockanié, hopkanié, dozéranié, obsôdanié, sprôwianié n
piastun m piastôrz, piastownik m
piastunka ƒ piastunka, -czi, ż., ‘piastunka’.Ra piastôrka, piastownica ƒ
piaszczysty ad piôszczëti, piôszczany, piôskòwati, miałczi {‘miałczi’ in = pol. a) miałki
b) niegłęboki, płytki} *
[Piôszczëtô góra. Piôszczëté grëńta. Ra Miałką drogą sã lëchò jedze. Sy]; ~czyste
tereny piôchë, piôseczczi, piachùdrëpƒ, piôszczëzna f, ~czyste pòla osëch m,
piôsznica, głodzëzna ƒ, piaseczno n, piôsczi pl; droga ~ta mielnica, mielówka
{‘mielnica’ in zob. mielnica}
Piôsznica, -ë, ż., ‘Piaśnica’ (nazwa rzeki i dwu wsi na Kaszubach pn.). (II)
piôsznicczi, -kô, -czé, przym., ‘piaśnicki’: Piôsznicczé Jezoro [dziś Żarnowsczé Jez.].
(II)
piąć się pic1 [piąc] sã, pnã sã, piął sã, pni sã, sł., ‘piąć się, wspinać się’: Na wszelejaczi
ôrt piął sã w górã.
zob. wspinać się
piąstka ƒ pistka, piscka, piãstkaƒ
piąstkowanié ‘piąstkowanie’ sp
piątek m piątk m W piątk deszcz, całi tidzéń deszcz. Przysł. [Ceyn]; Wielki Piątek
Płaczë-bóg m, Wiôldżi Piątk, pòstny dzéń. ; pościć w ~tki pòscëc w piątczi, rzad
piątkòwac (Sy) [Më piątkùjemë; òni piatkùją.]
piątka ƒ num piątka, piãc sztëk, lëczba piãc
piątkòwy ad piątkòwi pòst piątkòwi; mòdlëtwë piątkòwé.Ra ◊ żart piątkòwi pón (śledź)
piąty piąti [Jô sã ùstawił w rédze jakò piąti, a za mną jesz dwie białczi. Piątégò dnia
trzeba zdjąc bandôż z renë i jã wëpłókac w mëdlowinach. Gò] ●jemù to tak pòtrzébné jak psu
piątô noga. Piąté kòło ù wòza. Przysł. [Ceyn]
piąty num piąti; pò piąte pò piątémù, wpół do piątej pół piąti, piąte przez dzie-siąte z
wikszégò dzéla, wiora
pichcić v zob. gotować1 (~ lada jako)
picie - picé EG. Np. Môsz të cos zëmnégò do picô || picégò? To picé (picé sznapsu)
lëdzy wcygô i niszczi. EG Picie z okazji zawierania kupna, podczas kupna lëtkùp SY. Np. Wëpic lëtkùp. Më pilë lëtkùp. - SY
picie n picé, pitkù, napicé n; naczynie do ~a statk do picô
picować v pòt stożëc, chwôlëc sã
picuś m pòt stożoch, jopkùszk, vvëmùj-kajkm
pić - pic. [jô pijã, òn pije; rozk: pij!; Nie pij wòdë. Òn bë le gòrzôłkã wiedno pił. – Ra]
„Pic” w znacz. robic kòmù wërzutë, gadac pòprzez przimówczi, przëgôdczi, „przez
kwiat”. Np. Co të tu tak do mie pijesz? Dôj mie ju pòkù, zmiéń temat / zlézë ju ze
mie, bò mie sã dëszno robi... EG Pić ponad miarę, zbyt dużo òpawac sã Sy [Nasze
401
dzecë tak sã òpôwają słodczim mlékã, że mają brzëchë jak bãben. Sy ]. Pić alkohol
ponad miarę – zob. upijać się
pić v pic, grzëzc; pić mi się chce mie sã chce pic a. jô jem spragłi picégò, do mnie pije
on na mie mësli, bùty chcą ~ skòrznie są pòrwóné ◊ pic jak tãga; kòmùs sã chce pic
jak lësowi (mòcno); pic pò stajszewskù a. pò zãblewskù (za swòje pieniądze)
pidżama ƒ piżama ƒ, reny oblék
piec1 m piec, piéck, bùznik m, zdr – zob. piecyk; ~ służący do ogrzewania izby piéck
m; wielki ~ wiôldżi, wësoczi piec, ^· kaflowy ka-chlowi piéck, ^- kùchenny blat,
szór, szparét m, ~ martenowski martenowi piec, ~ piekarski piekarnik m, piec do
chleba [Co bë dwanôsce pieców chleba przez jedną noc zjôdł. Ra], ~ żelazny
bôrdiszk, je-loch, józefk, franuszk, môrcón, michôł, (żelôzny) pioter, sztimer,
żelôznik, lok ceplarnik m, kòrona ~a napiecé n ◊ krzebt w piéck zapierac (grzać
się); w starym ~cu diabeł pali Na dakù sniég, a w piéckù sã òdżin żôli. Sy on (już)
nie z jednego ~a chleb jadał òn (ju) z niejednégò pieca mô chleba jadłé; òn (ju) jôdł
zôcérkã z niejedny déżczi (to je człowiek biwałi / doswiôdczony / òcarti w swiece);
piec2 v piec, ew. przëpiekac, rzad: prażëc, smażëc; ekspr: smërlëc; słońce piecze słuńce
piecze / prażi / smërli / pôli {‘piec’ kasz = smażëc, prażëc – np. jaja piec / smażëc /
prażëc [Òna napiekła całą panewkã jajów. Gò Ùprażoné rëbë. Sy] – por. prażnica
= pol,. jajecznica; ‘smërlëc’ in = ‘smùrlëc (sã)’ = dëmic (sã), przëpôlëwac (sã),
skwarzëc (sã)}; ~ mięso (robić pieczeń) piec / szmórowac / rzad prażëc / smażëc /
żart szmórażëc miãso; ~ wstępnie lub pòwtórnie pòpiekac, òpiekac [òn (p)òpiékô];
~ ciasto, placka piec kùcha / rzad plôcka [Nie pieczë wicy taczich rogôli. Ra]
piec (się) piec (sã), przëpiekac (sã), rzad: prażëc (sã), smażëc (sã); ew. przypalać (się):
smërlëc (sã), skwarzëc (sã), przëpôliwac (sã)
piechota ƒ piechòta ƒ; służyć w piechocie woj służëc w piechòce; iść ~tą / na ~tę,
piechotą piechti / rzad piechtą (Lz, Ra), jic piechti, to ~tą nie chodzi to piechti nie
chòdzy a. Tr: to nie je za psã do cëskaniô. Por. pieszo
piechur m piechtôrz, piechòtnik m
piecowy ad piecowi [Kamienie piecowé. Ra]; lakier ~ laker piecowi
piecuch (kot lub człowiek lubiący przesiadywać przy piecu) - zapiecoch SY,
zapiecnik SY, pòdpiecnik SY, przëpiecnik SY, zôpiecuch JA
piecuch m piecëch, -a, m., ‘piecuch, zmarzluch’: Tegò piecëcha wiedno zyb trzëse ‘tego
zmarzlucha ciągle zimno trzęsie’.
domańc, zasedzańc, doma-rus m
piecyk m piecyk, piécëk, piécuszk m [Piec pòd ògniszczã do chleba pieczeniô to je
piecyk. Ra]; ~
kąpielowy kąpny piécuszk, ~ naftowy
piécëk na pétroch, ~ gazowy piécëk
na gaz
piecza ƒ stara, dbałosc ƒ, dozér m, dozdrzenié n; mieć ~ã nad czym, nad
kim miec starã o cos, o kògòs
pieczara zob. jama
pieczarka ƒ pólnicë, pieczarzëce, pieczarczi, szampeliónë pl [akc. pól-, -cza-, -lió-]
[Pieczarzëce roscą colemało na pòlach i łąkach. Sy] pieczarki (bot.) - pólnice (môl.)
SY, biéle lok Sy (słowò ‘biéle’ òznôczô téż jiné pòtrusë), szampòliónë (môl.) SY,
pieczarczi (pôlasz.) EG kotlet z pieczarkami kòtlet z pólnicama / pieczarzëcama /
pieczarkama
402
pieczątka - ts. EG, sztãpel
pieczątka ƒ sztãpel m
pieczeniarstwò n przëchlébizna ƒ, darmòzjédztwò n
pieczeniarz m przëchlébnik, darmòzjôda m
pieczenie n pieczenié, brunienié, pôlenié,
żôlenié n
pieczeń pieczéń Lz || pieczeniô Ra, zdr pieczónka f, piekłé / szmórowóné miãso
[Celëczô pieczéń / pieczónka Lz Wòłowô, celëcô pieczeniô. Ra Më so dzys zrobimë
gãsą pieczéń na pôłnie. Ùważôj na pieczónkã, co sã nie przepôli. Smażëc plińce /
pieczéń. – Sy]; ~ cielęca celëczô pieczéń / pieczónka; przy jednym ogniu upiec
dwie ~nie jedną wòdą dwa młinë òbracac / nëkac; ew. na jednym ògniu dwie
pieczenie (ù)piec; Tr: za jednym môchã zrobic dwie sznërdżi
pieczęć - pieczãc SY
pieczęć pieczãc / pieczëc LZ || arch pieczãt Lz
pieczãć ƒsztãpel m; strażnik ~ci państwòwej starżnik krajowégò sztãpla, pierścień z ~dą piestrzéń(c) ze sztãplã
pieczãtarz m sztãplôrz, sztãplownik m
pieczãtować v sztãplowac; ~ się czym prowadzëc w swòji rózdze
pieczołowicie adv starowno, opieczno,
dbało, dozérno
pieczołowitość ƒ starownota, dbałosc, dozérnota ƒ
pieczołowity ad starowny, opieczny, dbałi,
dozérny
pieczony - piekłi EG, ùpiekłi EG, ùszmórowóny EG, ùsmażony (môl.) SY. Np.
Ùsmażony kùrk je smacznészi jak ùgòtowóny. SY
pieczony ad piekłi; kùra ~na piekłô kùra
◊ żart piekłi pòd pôchą (źle wypieczony
chłeb)
pieczyste n upiekłé n, pieczónkaƒ
pieczywo n pieczëwò n (Ra, Lz); Tr: pieczë(z)na f
piedestat m palôr m, pòdwëszëna ƒ
pieg m piega ƒ piega, piedżi EG. Np. Òd tegò słuńca mie sã piedżi pòkôzałë na
remionach. Të môsz tëch piegów mało. Kò wedle jedny czë drëdżi piedżi të nie
mdzesz so żëcégò òdbiérała. - EG
; środek przeciw ~om spòsób na piedżi, dostawać piegi dostôwac
piedżi, robic sã piegòwati
piegowaty - piegòwati EG,.żart. òpôlony przez rzeszoto SY
piegowaty ad piegòwati, plachcowati; ew. krëpisti, bestri [Bestri jak kùropatka. Bestrô
kùropatka (dzéwczã piegòwaté). W lece mój pësk je taczi krëpisti, że jô sã wstidzã
lëdzóm pòkazac. - Sy] {‘bestri’ = pstrokati = pol. pstry, kolorowy, różnobarwny,
403
jaskrawy, piegowaty, pstrokaty zob.; ‘krëpisti’ - jak pòsëpóny krëpama; krëpë = pol.
kasza}; człowiek ~ piegôcz m ◊ żart pòdzobóny
od kùr a. opôlony przez rzeszoto
piekarczyk m piekarczëk Ra piekarzów ucznia
piekar(ecz)ka f piekôrka, zdr piekareczka f; należący do piekarki piekôrczin, -ëna, ëné,
piekarnia ƒ piekarniô, arch piekarëjô ƒ
piekarski ad piekarsczi, piekarzów,piekarzën; piec ~ piec piekarsczi,.piekarnik m
piekarstwo n piekarstwò; ew. zajmowanie się piekarstwem: piekarzenié n; zajmować się
~wem piekarzëc rzad [Òni tu piekarzą òd dôwnégò czasu. Ra]
piekarz m piekôrz m; żona ~a piekôrka f, być ~em piekarzëc
piekarzów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘piekarzów’: piekarzów dóm.
piekący ad pieczący, pôlący
piekielnie adv pieczelno; ~się nudzić
miec (baro) dłudżi czas Por. paskudnie, diabelnie
piekielnik m pieczelnik, diôblin, pùrtk, diôchlin, spieklińc m
piekielny ad pieczelny (|| arch pieklany Lz) [Mãczi pieczelné. Trzôsk pieczelny. Ra];
wrzawa ~na pieczelny trzôsk, pòmiana ƒ. Por. diabelny, paskudny, przebrzydły
pieklić się - pieklëc sã EG. Np. Jô sã nie mdã żenił, do cze móm sã z jaką babą pieklëc,
lepi bëc sóm. EG Wezta wajégò paruzlôka i sã sami z nim pieklëta, jô jesz
chcã
żëc. SY
piekło piekło Lz miejsce, gdzie się ludzie gniewają, kłócą, wyzywają: jadowiszcze Ra
[To czësté jadowiszcze! prawdziwe piekło Ra] {por. ‘jadowic sã’ – pol. gniewać się, srożyć
się} piekło, -a, n., ‘piekło’: Ju ë w piekle gòrzi bëc ni mòże. To tak, jakbë wszëtcë diôchlë w
piekle tuńcowelë. Chto pòd piekłã mieszkô, mùszi diôbła w kmòtrë prosëc. Przysł.
piekło n piekło n; baba rodem z ~ła pieczelnica ƒ, robić ~ robic piekło, cëda,
pòmianë; pieklowac sã, piekòlëc sã pielacz m płolôk, płolôrz m
pielaczka ƒ płolôczka ƒ
pielenie n płocé, pùlowanié n
pielesz m ojczëzna, domôcëna ƒ, môl m,
doma, dodóm n; wródć do swòich ~y
przińc nazôt na swòjã ojczëznã
pielęgnacja zob. pielęgnowanie
pielęgnacyjny ad dozérny, kùltiwacyjny; ew. òpiekùńczi Gò
pielęgniarka ƒ dozérôczka, dozérnica, òpiekùnka, sostra ƒ
pielęgniarstwò n dozér m, dozérëzna, òpieka f
pielęgniarz m dozérôcz, dozérnik, òpiekùn m
pielęgnować v dozerac, dozdrzec, òpiekòwac sã, dbac ò cos, troszczëc sã / starac sã ò
cos
pielęgnowanie n dozéranié, òpiekòwanié sã n, dozérënk m; ~ chorych dozéranié
chòrëch, òpieka nad chòrima, òpiekòwanié sã chòrima, dbałota / troska / stara ò
404
chòrëch; ~ ciała / skóry dbałota / zabieganié / stara ò higenã i jãdrznosc cała / skórë,
dozéranié cała / skórë; za(pò)biedżi dlô ùtrzimaniô jãdrznoscë cała / skórë
pielgrzym - pielgrzim EG, LZ, ewent. òb. wędrowiec
pielgrzym m pielgrzim, odpùstownik m pielgrzim, -ëma, m., ‘pielgrzym’: Do wsë
przëszedł niejaczi stôri pielgrzim.
pielgrzymi ad pielgrzimòwi, odpùstowny, odpùstownikòwi pielgrzimsczi, -kô, -czé,
przym., ‘pielgrzymski (?)’: ●òn je tak stôri jak pielgrzimsczi las. Szedł przez wies z
pielgrzimską palëcą w rãce.
pielgrzymka - pielgrzimka EG, LZ. pielgrzimka, -czi, ż., 1. ‘pielgrzymka, pątnica’:
Miedzë nima bëła téż jedna pielgrzimka. 2. ‘pielgrzymka, wędrówka’: Pielgrzimka do Zemi
Swiãti.
Pielgrzymko-wycieczka - òb. wycieczka
pielgrzymka ƒ pielgrzimka f, odpùstownictwò n
pielgrzymòwać v pielgrzimòwac, odpùstowac pielgrzëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł.,
‘pielgrzymować’: Nasz òjc wiele pielgrzëmòwôł pò swiece.
pielgrzymstwò n pielgrzimstwò n, odpùstowiznaƒ
pielucha ƒ pielëcha, pielëszka ƒ pielëcha, -ë, ż., ‘pielucha’: Pielëchama òwiniony jak
dzeckò.
pielëszka, -czi, ż., zdr. od pielëcha, ‘pieluszka’: Dzeckò leżi na pielëszce.
; zmienić dzieckù ~chy zasëszec, (z)robic (dzeckù) sëchò
pieniacki ad jarchòlny, prawòwny
pieniactwò n jarchòlëzna f, prawòwanié,
prawùlstwò n
pieniacz m jarchòla, prawòwnik, prawùtnik, pòdstrôwańc m
pieniaczyć się jarchòlëc sã, prawòwac sã
◊ złośl prawòwac sã o starczëną spódnicã a. o skrzëniã pò starce (o byle co)
pieniądze - pieniãdze, dëtczi, np. Miec pieniãdzy jak lodu. Pieniądze, kapitał, „flota”,
„forsa”, mamona pieniãstwò Lz, Sy
pieniądz m pieniądz, zdr pieniążk; dëtk, zdr dëtuszk m; ~dze pl pieniãdze (lok: ||
pieniądze || rzad skróc: pieńdze || arch piądze), dëtczi, lok faforczi pl; ew.
pieniãżstwò (|| -niãżtwò Sy, Ra || -niąsztwò Ra) n (por. kapitał) [tëch pieniãdzy ||
pieniądzy || pieńdzy || arch piądzy; Pieniądz nie lubi biédë, òn lubi pò bògatëch
chòdzëc. Sy Dobrze miec piądze, lepi szczescé. Òn mô miech fùl pieniądzy. To
mùszi bëc stôri pieniądz. Złoté, strzébrzné, miedzané, niklowé, papiorowé pieniądze.
Ù tëch panów bëło wiele pieniąsztwa. Mój òjc miôł bòkadosc wszelejaczégò
pieniãżstwa. - Ra Kùli pieniądzy jô ce móm dac? Kùle pieniądzy òn żądôł, tëlé òjc
mù dôwôł. - Lz] ; drobne ~e drobné pieniãdze, dëtczi, za psie ~e za psy dëtk, mieć
grube ~e bëc przë pieniãdzach a. bëc pieniãż-nikã, pòtrzeba pieniãdzy brëkòwnota
pieniãdzy, przypływ pieniãdzy przë-chód dëtka, wplyw pieniãdzy wzątk pieniãdzy
|| -niądzy; mieć ~dzy jak lodu miec pieniãdzy jak lodu / gnoju; ~ dla panny młodej
pòd-czepnik m ◊ przerzadzëc miészk (wy-dać pieniądze); nie mieć ~dzy ni miec (a.
bëc bez) dëtków / pieniãdzy (|| pieniądzy), fig miec dzurawé czeszenie / tasze, miec
mëszë w czeszeni (Sy); ~dze się jego nie trzymają pieniãdze sã jegò nie trzimają ||
trzimią
405
pieniążek pieniążk || -niążk, dëtuszk m [Tu môsz pieniążk, kùp sobie suska (bómka do
susaniô). Sy Dze të jes nalôzł tegò pieniążka? Ra]
pienić v pienic sã, szëmòwac (sã), czipiec, prëszczëc; o morzu, jeziorze: bëstrzëc sã,
skrzëwic sã (Sy) {‘bëstrzëc sã’ Sy = ò mòrzu: pienic sã; ‘zbëstrzëc sã’ / ‘zabëstrzëc
sã’ = ò mòrzu: spienic sã, wzbùrzëc sã}; o ludziach, zwierzętach (‘pianę wyrzuca z
ust, z pyska’) mówi się: plósac [òn plósô] (Ra) [Wòda sã pieni. Ra Mòrze sã bëstrzi
(pieni sã), jakbë widë pôlëlë. Dzys je bëstrosc (prësk) na mòrzu. Mòrze sã skrzëwi. –
Sy]; ~ się ze złości jarchòlëc sã, czipiec z / òd gòrzu, miec wiôldżi górz, bëc baro złi
/ rozgòrzony
pieniek m pionk m, môłi kôrcz, kùzëp(k) kôrcz(ë)k – zob. karcz; ew. w zn. naziemna
część cieńszego drzewa, oprócz gałęzi: sztama niem., zdr sztamka f; rzad piéń m, ew.
arch słi sniacëk m [tegò pionka / na pionkù; Më dzys kòpiemë w naszim ògrodze
pionczi pò tëch drzéwkach, jaczé nóm sztorëm pòłómôł jesenią. Sy]; ~ zęba zob.
ząb; mieć z kim na ~ńku miec kògòs na żôłądkù, miec cos z czim(s) / kògùm(s) cos
na pionkù a. miec kògòs na pionkù [Nasz sąsôd mùszi miec cos na pionkù, bò
chòdzy wedle naju jak taczi mùczk. Co më tim lëdzóm zrobilë, że nas mają jaż tak
na pionkù. – Sy]. Por. pień, karcz
pieniężny ad pieniãżny, dëtkòwi; kara ~na pieniãżnô sztrofa, list ~ pieniã-dzowi lëst,
sprawa ~na pieniãdzowô leżnota, sprawa, zapas ~ pieniãżny dostónk, ferôt,
dëtczanô rezerwa; zasiłek ~ wspòmóżka pieniãżnô [Delë mù wspòmóżkã pieniãżną.
Ra]
pienisty ad szëmòwati pienisty pienisti Lz
pień m ~ ogólnie (nadziemna część drzewa, oprócz gałęzi czy konarów) piéń (|| lok
pień), arch słi: sniat m; zdr – zob. pieniek {‘piéń’ kasz. = pol. a) zob. karcz; b)
nadziemna część drzewa, oprócz gałęzi czy konarów; c) ul z pnia – zob. ul; d) korzeń
zęba, ząb wypróchniały – zob. ząb; e) tułów – zob.} [tegò pnia; na pniu; Co te
drzewa mają za piãkné, prosté pnie. Jaczi taczi piéń, czej le daje céń. Jaczi piéń, takô
céń. - Sy Wëlôzł na piéń. Ra]; ~ nadający się na deski, belki róna f, rzad: rón,
camer arch m; ~ sciętego drzewa bôl m, scãti (a. spùszczony) piéń / rón / arch
camer, scãtô (a. spùszczonô) róna f [Z ti rónë dało bëlné déle. W lese leżałë scãté
rónë. Wej, co jô dzys za rónã nalôzł na zôloju (na brzegù mòrza). Mój chłop jachôł z
rónã do piłë. To bë béł dobri camer na déle. - Sy Chłop jak camer. Pa, Lz]; dłuższy
kawał pnia kłoda f, bôl, òblôk arch m; ew. sztëk kłodë / bôla; ~ od ziemi, po gałęzie
ùzémk arch m; w zn. sękata kłoda, nadająca się na opał: mézer arch m {‘kłoda’ in
arch słi = beczka; ‘ùzémk’ (|| lok ùzymk’ Sy: a) pień od ziemi po gałęzie (lok:
‘ùzémk’ = gałęzie drzewa); b) dolna część koszuli; c) ‘ùzémczi’ bot opieńki}
[Pòdniósł òblôk i z nim szedł. Wieleż të dôł za te ùzémczi? Wez, pòrãbi tegò mézra.
- Sy Nakùpił samëch ùzémków. Ra]; krótszy kawał pnia kloc m, krótkô kłoda,
krótczi bôl [Na cwiardi kloc trzeba jesz cwiardszi klin. Ce]; cieńszy kawałek pnia,
nadający się na szczapy klóba f; drzewo z dolnej części pnia ùzémkòwé drzewò;
pocięte pnie pòcãté / pòrznioné || pòrzniãté / pòsztëkòwóné pnie pl: kloce, klóbë;
ew. bardzo krótkie: klocczi, wałczi; ~ pozostały po ściętym drzewie, wraz z
korzeniami kôrcz, piéń; ew. kòrzéń, kùzëp, lok caban, knużel; zdr: kôrcz(ë)k,
pionk, kòrzónk, kùzëpk m [Sôdł na pniu. Ra] - zob. karcz; ~ do rąbania drzewa
kloc m; ~ zęba zob. ząb; ~ pszczeli zob. ul; głuchy jak ~ głëchi jak piéń / kam;
sprzedać zboże na pniu (s)przedac zbòżé na pniu (tzn. zbòżé jesz nie je zeżniwoné,
a na zôrno ju je kùpc); wyciąć w ~ wëcąc || wëcyc / wërznąc / wëbic w piéń / do
nédżi / do òstatka / w trón (a. w trón jasny)
406
pierdnąć v piardnąc; ew. pùscëc bąka, zabzdzëc. Por. zabździć
pieprz m pieprz, zdr pieprzëk m [Òn sã na tim znaje jak swinia na pieprzu. Delë mù
gòrącégò pieprzëkù do zgrëzeniô. Ra]; ~ wodny bòt gòrzczi żabińc
pieprznie zob. pieprzno
pieprzniczka ƒ pieprznica f, bùska = biksa a. taska do pie-przu
pieprznik m bòt peperlëszka f, kùrzélc m
pieprznie zob. pieprzno
pieprzno adv pieprzno; ew. òstro, pikantno [To tak pieprzno szmakô. Gò Jô lubiã jesc
pieprzno. Sy To tak pieprzno szmakô. Ra]
pieprzny ad pieprzny; òstri, pikantny, òstro / mòcno / baro doprawiony pieprzã [Ta
zupa je baro pieprznô. Sy]
pieprzowy ad pieprzowi [Pieprzowé zôrka (zôrnka) są czôrné. Ra]; smak ~ pieprzowô
szmaka; ~wa gorycz pieprzowô gòrzkòta || -kòsc / gòrszczëzna / gòrëcz (Ra)
pieprzyć v pieprzëc, pòsëpiwac pieprzã, dosëpiwac pieprzu [Të za baro wszëtkò
pieprzisz. Sy Docz të tak strodze pieprzisz? Dostóniesz pòtemù pragniączczi. Ra]
pieprzyk m 1. zob. pieprz; 2. kropka, piega; ew. bardówka f
pierdel m piôrd m [tegò piardu; Krący sã jak piôrd w rzëcë. Ce]
pierdzieć v pierdzec. Zob. bździć
pierdziel zob. bździel
pierdzielka zob. bździocha
piernat m spódnô pierzna, pòdrzëtnica, pòdchlastnicaƒ
pierniczek m pierniczk m; ew. pieprzny kùszk; pierniczki pierniczczi (kùszczi –
pierniczczi) (Gò) pierzniczk, -a, m., zdr. od pierznik, ‘pierniczek’: Tatink przëwiózł
pierzniczków dzecóm.
piernik piernik Lz, Sy || piérnik Sy || lok pierznik || lok piérznik - Sy [ Nënka napiekła
pierników na gwiôzdkã. Sy Są to kùpczé pierniczi, czë të je sama ùpiekła? Sy] piernik
świąteczny piernik swiąteczny (Gò) pierznik, -a, m., ‘piernik’: Dzéwczãta zajôdają
pierzniczi. stary ~ (pierdziel) żart zob. bździel
piernikarka f pier(z)nikôrka f
piernikarczyk m pier(z)nikarczëk m
piernikarski ad pier(z)nikarsczi
piernikarstwo n pier(z)nikarstwò
piernikarz m pier(z)nikôrz, piekôrz pier(z)ników
piernikarzów ad pier(z)nikarzów
piernikowy ad pier(z)nikòwi [pierznikòwé casto. Ra]
pierog m pieróg (Gò) m; ew. nadzéwónô (natkónô / (na)fùlowónô) klóska [egò pieroga ||
-gù, ti klósczi]; ~ z mięsem / kapustą / grzybami pieróg / klóska z miãsã / kapùstą /
grzëbama; ~gi pl pierodżi pl [tëch pierogów / klósk(ów)]; ~gi z mięsem (kołduny)
w rosole pl pierodżi z miãsã w rosole
piersiasty ad piersati [To je piersati dzeùs. Gò Dzewczëna piersatô. Gãsë piersaté. Ra]
piersiowy ad piersowi, piersny [Piersnô chòrosc. Ra]; bóle ~ bóle piesowé / -sné / w
piersach
piersisty zob. piersiasty
pierś ƒ piers ƒ [Piers nënczi. Pchô miã w piersach. Ra]
; ~ gãsia piersnikm, kòbieta z wydatnymi ~siami piersnica f, kò~ bieta z płaskimi
~siami przëplësnica ƒ, chòry na ~si piersowi człowiek ◊ miec piers jak bòcón
łësënã a. jak gãs utrôpionô (o szczupfym)
pierścieniasty ad piestrziniowati
pierścienica ƒ 1. bot mùrchla ƒ, babié uszë; 2. zool ~ce pl piestrzenice pl
piersceniowi, przym., ‘pierścieniowy’: złotô piersceniowé.
407
pierścień m pierscéń, -enia, m., ‘pierścień’: Na pôlcach mô mnóstwò [wiele] drodżich
piersceniów.
piestrziń, piestrzińc m; ~ for-tów piestrziń, wińc gôrczów, fortów
pierścionek m pierscónk || piestrzónk, zdr: pierscóneczk || piestrzóneczk m
pierścionkowy ad pierscónkòwi (Ra)
pierśnik m 1. część uprzęży, pas napierśny: (na)piersnik m; 2. zob. półgęsek
pierśny zob. piersiowy
pierw(ej) adv 1. w zn. ongiś: piérwi (|| pierwi), przódë – zob. ongiś; 2. w zn. wcześniej,
najpierw: nôprzód, rëchli, piérwi [Piérwi jô duńdã do majątkù, niżlë të. Ra]
pierwiastek m pierwiôstk m Gò; 1. mat [np. pierwiôstk kwadratowi, szescenny]; 2. w
znacz element, czinnik, składnik [np. Dlô wszëtczégò, co sã rëszô pò zemi i mô w
sobie pierwiôstk żëcégò, pòżëwienim bądze wszelakô trôwa zelonô. bibl]
pierwiastek m pierwińc, element, dër-żéń m
pierwiastkòwać v pierwinic
pierwiastkòwanie n pierwińcowanié n
pierwiastkòwòść ƒ pierwińcëna ƒ
pierwiastkòwy ad pierwińcowi
pierwiosnek lekarski (bot.) - pierwùlce SY, [w 2 znacz. wczasné grzëbë], primùlczi
EG, kùkówczé rãkawice Sy Klucze Matczi Bòsczi (bot primùlka, pol. pierwiosnek).
pierwiosnek (lekarski?) m bot kaczé nóżczi, Panajezuskòwé paluszczi, kùkùczczine
nóżczi, kùkówczé rãkawice, kòcé jãzëczi, kluczëczi, primùlczi, pierwùlce pl [Czim
zymk òdmikô dwiérze? – Kluczëkama. Kluczama Matczi Bòsczi òdmikô zymk
dwiwrze. - Sy]
pierwociny - pierszińce EG [dosł. ‘pierszińc’ SY - pierszé celã òd młodi krowë], ewent.
pierwùlce EG [SY dosł. wczasné grzëbë, w 2 znacz. kwiatë „primùlczi”, pòl.
‘pierwiosnek lekarski’] pierwociny pierszińce Gò [np. Hewò... pierszińce płodów
zemi, jaką Wë, Panie nóm delë.] pierwociny, np. pierwsze cięlę od krowy, albo
pierwsze owoce pierszińce Sy
pierwòciny pl pierwòszënë, pòkónë pl
pierwòkùp m przedkùpisz m
pierwòrodny ad pierwòrodny; ~ syn pierwòrodny syn, tatéra, pierwòródk m [Ùmiłowôł
gò jakbë pierwòrodnégò sëna. Ra], ~na córka pierwò-ródkaƒ
pierwòrództwò n pierwòrodnota, tatérzë-na ƒ [Òdprzedôł mù swòje pierwòrództwò. Ra]
pierwòtnie adv pierwòszno
pierwòtność ƒ pierwòszëzna ƒ
pierwòtny ad pierwòszny pierwotny piérwny Tr
; ~ kształt pra-forma ƒ, pierwòsztôłt m, góry ~tne pierwòszné górë, ~tny mieszkaniec
pierwòszny mieszkańc
pierwòtwór m originał, prausôdzk m, pra-zrobina ƒ
pierwòtyp, ~wzór m praobrôz m
pierwszeństwo n pierszeństwò n, arch pierszosc ƒ [Starszi mają pierszosc przed
dzecama.Ra]; dać komu ~ / udzielić komu ~wa dac kòmùs pierszeństwò / ùdzelëc
kòmù pierszeństwa; prawo ~wa prawò pierszeństwa pierszoscë
pierwszoklasista m pierwszoklasownik, ucznia pierszi klasë
pierwszoroczny ad pierszoroczny
408
pierwszorzędny ad pierwszoklasowi, pierszorégòwi pierszorzãdny, z pierszi rédżi, z
nôwëższi pòlëcë, prima (prima zort), ekstra (ekstra klasa)
pierwszy num pierszi [Pierszi jô, pòtemù të. To bëło jejich pierszé dzeckò. - Ra]; pò raz
~ pierszi rôz, ~ lepszy równo chto, chto le, ja-czi le, kto ~ przychòdzi... chto pierszi
przińdze, przëchôdô... w pierwszej chwili - òb. zrazu
pierwszyzna (rzecz nowa) f pierszëzna f (Sy)
pierzany ad piórowi, piórkòwi
pierzasty ad pierzasti Gò || pierzati Ra, piórowati Tr; ew. posypany pierzem: òpierzałi
[Të wëzdrzisz jak takô òpierzałô Léna. Gò]
pierzchać v pierzchac, rozpierzchac sã (Ra), ùcekac, rozbiegac sã, wôrpac, zmëkac.
Por. uciekać
pierzchnąć v pierzchnąc, rozpierzchnąc sã (Ra), ùcec, (pò)rozbiegnąc sã, rozlecëc sã,
fùrgnąc, zdżinąc
pierzchliwòść ƒ strachòblëwòsc, wëlãk-łoscƒ
pierzchnąć - RA. - òb. téż: uciec
pierzchniãcie n ucék m, uceczenié, fùrg-nienié n
pierzę pierzé Lz = pióra
pierze n pióra pl, arch pierzé (Lz) || piérzé (Ra), pierzawa ƒ [Wóz wjachôł na gãsë, le
pierzawa òsta. Sy Pierzé skórca je czôrné. Òna zbiérô gãsé pierzé na pierzënë. - Lz
Kòżda dzewczëna mô so nazbierac piérzô na pierzënã. Ra]; w pierze porastać
bògacëc sã; ew. òbrastac w piórka (= stawac sã za baro pewnym se, bëc
przemądrzałim); gubić ~ (sypać ~m) zob. pierzyć (się); ~ na pierzyny pióra do
pierz(ë)nów, nôsëpnica f, nôsëpné pióra [Nadzerlë piérzô. na dwie pierzënë. – Ra];
skubanie / darcie ~a skùbanié piór(ów) a. dzercé piór(ów) / pierzô || pierzégò;
zrobiony z pierza pierzany [Pierzanô pòdrzëtnica. Pierzany zôgłówk. arch Lz]
pierzenie (się) n lënienié, pierzenié (sã) n
pierzyć (sypać piórami) - pierzëc SY. Np. Czas kùpic nowé wsëpë, bò staré pierznë ju
mòcno pierzą. SY
pierzyć się 1. pòrôstac piórama 2. lëniec, pierzëc sã gubić ~ (sypać ~m) pierzëc (sã),
gùbic pióra, sëpac piórama [Gãsë sã pierzą (gùbią pióra). Łóżkò pierzi. Lz]
pierzyn(k)a ƒ pierzëna (|| pierzna), pierzënka || -rzinka, pierzën(ecz)ka, pùltinka, ekspr:
plucha, zachlastnica lok f, pùltin lok m; zgardl: pierzëniskò || -niszcze n; ew. w zn.
pierzyny, łóżko: pózë pl lok [Wëlezë rôz spòd pierzënë! Ra Trzeba tak dalek nodżi
wëcëgac, jak pierzëna sygô (miec miarã w tim, co sã robi).Gò Bierzëta sã w pózë.
Sy]; ~ puchowa pùchòwô pierzëna, pùchawica ƒ; ~ny pl pierzënë, lok: pózë, pùltinë
pl; poszwa na ~nę pószew, pószwa (|| -szwia), pòwłoka, zdr: pószewka, pòwłoczka
ƒ; nędzna ~ plur, pluch m, plucha, pluga ƒ, pluszëskò n
pies m pies, tósz rzad, zdr. piesk, pieseczk, tószk, tósy || tószi m; polit: psëszcze n,
zgardl: szczirz || rzad scyrz, pchlôcz, klatôk, sobaka m, szczërzëskò || scërzëskò || szcze n [tegò psa / tósza; temù psy / tószowi; të psu! / tószu! / pieskù! / szczërzu!;
Wezta te òbierzënë i dôjta psowi || psu. Sy Czëjesz, jak psë łają. Sromô sã jak pies,
409
czej czij ùzdrzi. - Ra]; ~ ku-dłaty wszëkla, klatôk, klatińc m; ~ szczekający zajadle,
ciągle czawrot || czafrot, ùjôdôcz, pies òłajóny [Cëchò czawroce! Gò Cëż ten waju
ùjôdôcz tak ùjôdô? Mùszimë so nabëc jaczégò ùjôdacza, tej nóm abò nie bądą pò
pòdwòrzu łazëlë. - Sy]; ~ podwórzowy pòdwòrzowi pies, pòdwòrznik (Sy)
{‘pòdwòrznik’ in = stróż na majątkù, wiôldżim gòspòdarstwie rolnym}; pogoda
pod psem – zob. niepogoda; wykonanie (coś zrobione) pod psem wëkònanié (cos
zrobioné / wëkònóné) na sermater / bële jak, (to wëzdrzi) jak psu z gardła
wëcygnioné – zob. partactwo; psy na kim wieszać wieszac na kògùms psë,
òbmawiac / òbgadëwac / òbrabiac kògòs [òni wiészają / òbmôwiają / òbgôdiwają /
òbrôbiają]; zejść na psy zlezc || zeńc na psë / na psé bótë, òpùscëc sã, znielusëc sã,
zrobic sã (a. ze se) szôtornikã; ty psie! të szczërzu || scërzu!; ~, co wiele szczeka,
nie gryzie pies, co wiele szczekô, nie grëze; pies, chtëren wiele łaje, nie kąszô (Ce);
w jaju, co mô wiele biôłtka, mało je żôłtka (Sy); kopnąć (kogo) jak psa kòpnąc
(kògò) jak psa [Kòpnął gò jak psa. Sy]; psy szczekają, ~ jedzie dalej pies szczekô, a
chłop jedze dali [Nic sobie nie robiã z ti wërąpiôrczi, pies téż szczekô, a chłop jedze
dali, ani sã nie òbezdrzi, bò to pies. Sy]; psa żal wypędzić w taką niepogodę psa
(je) żôl wënëkac w taką krzëkwã (w zawieruchã, sniegawicã); to je dzys tak
brzëdkò, że nie je ani psa do wënëkaniô / wëgnaniô bùten; to człowiek bë psa nie
wënëkôł / wrgnôł w taka niepògòdã; nie dla psa kiełbasa nié dlô psa kôłbasa (||
czełbôsa. Ce)
piesek m piesk, psyk, psónk, psyczk, psniôk, tulk m [Òni mają môłégò pieska,
chtërnégò baro kòchają. Ra]
pieszczenie n pieszczenié, péckanié, smùczkanié n
pieszczoch - wëpôsk (môl.) SY pieszczuch pieszczón LZ
pieszczoch m pieszczk m; zob. maminsynek
pieszczony ad pieszczony
pieszczoszka ƒ pieszczka, smùlónkaƒ pieszczota ƒ pieszczenié n, pieszczëna ƒ
pieszczotka ƒ pieszczka, pùjczka, smùlónka ƒ
pieszczotliwie adv pieszczëwò, łaszczëwò pieszczotliwy ad pieszczëwi, łaszczëwi
pieszek m piechtôrz m
pieszo adv piechti || rzad piechtą ( Lz, Ra) || pieszką [Ten je ò wiele za wëgódny, żebë
òn piechti miôł jic. Sy]. Por. piechota
pieszy ad piechòtny, piechtny
pieścić pieszczëc;
Por. cackać się, certolić się, miętosić, czulić się, łasić się, tulić się
pieścić się wzajemnie (o zakochanych) - miãgòlëc sã, mùżdżëc sã [Nie wstidzą sã na
lëdzczich òczach miãgòlëc. Ti młodi le stoją pò nórtach i sã miãgòlą. Më sã chcelë
përznã miãgòlëc, a Pón Bóg zarô dusziczkã dôł. – Sy]
pieścić (się) piescëc pieszczëc, péckac, smùkac, czikòlëc, przecëwiac, czôglëc, ajkac,
czulëc, pùpkòwac (sã); to pieści uchò, okò to krzésy uchò, okò
Sy: mùszkac (sã) lok Józulk lubi tak dzéwczãta mùszkac pò gãbie. Nasze dzeckò
mùszkô kòtka. To je taczi pieszczek òd dzeka, bò sã tak mùszkô. (W zn. zalecac sã:
Òdwal sã, a tak sã nie mùszkôj do mie, bò i tak z nas pôrë nie bądze. – Sy)
pieścidełkò n pieszczëdło n, lubòta ƒ,
mùlk, mùluszk m
pieśniarka ƒ spiéwôczka, piesniodzejka ƒ pieśniarstwò n spiéwizna, piesniodzejno-
410
taƒ
pieśniarz m spiéwôrz, spiéwôk, spiéwôcz,
piesniodzeja m
pieśn f piesniô || piesń, rzad: spiéwa, piosna, zdr piesniczka, piosenka, rzad piesónka;
świecka / ludowa ~ swieckô / kòzô / lëdowô piesniô || piesń, kòzanka, kòzlinka
lëfórka, letëpëlka, chòranka, kùrantka, wróżenka, szaro-pùtka, szãtopórka, frantówka
ƒ {‘kòzanka’ in = kòzëch(n)a, kòzuchlëna (Sy) = jërk?, pol. kozibród [Z kòzuchlënë
wiążą miotłë do wëmiôtaniô chléwów. Sy]; ‘kòzlinka’ mô jesz jinszé zn.}
[Szãtopórczi ë frantówczi to są piesnie wiesołé. Ra]; ~ religijna / nabòżna bòżô /
nôbòżnô, pòbòżnô / kòscelnô / religijnô piesniô || piesń; bòżónka, rzad pôcerzónka f
[Më spiéwelë rozmajité piesnie, i te bòżé i te kòzé. Gò]; ~ taneczna piesniô || piesń
do tuńca, Tr: wëskòcznô piesniô; ~ dziadowska strëszô piesniô
pieter m: mieć ~tra miec strach, napãdzić kòmù ~a nanëkac kòmùs strachù, wiatrë
pietruszka ƒ piotrëszka ƒ ◊ znac sã na czims jak kòza na piotrëszce (nie znać się)
pietruszkowy ad piotrëszkòwi [Szmaka piotrëszkòwô. Ra]
pietyzm m uwôżanié, uczestnienié n, pietizm m
piewca sławnik (neol.) EG || słôwnik SY [„słôwnik” SY dosł. człowiek wëbitny,
rozsłôwiający nôród - ò H. Derdowsczim, np. Słôwnik Derda pòchòdzył z Wiela.
SY], słowòséwca Sy,
piewca m piesniodzeja, lërnik, pòéta m
pięcio- piãco- || piãc- [np. piãcodniowi || piãcdniowi piãc(o)tigòdniowi,
piãc(o)miesãczny, piãc(o)latny; piãc(o)krotny, piãc(o)raczi]
piãcioaktowy ad pińcaktny, pińcaktowi piãciobój m pińcbiôtkaƒ
pięcioboczny piãcobòczny
pięciobok piãcobòk
pięciobój m piãcobój m (Gò); Rkj: piãcjigra f, pentatlón m
piãciodniowy ad piãcdniowi, przym., ‘pięciodniowy’: piãcdniowé dzeckò.
pińcdniowi, pińcdniewi
piãciokąt m pińcnórt m
pięciogwiazdkowy piãc(o)gwiôzdkòwi
pięciokąt piãcokąt, piãconórt
pięciokątny piãcokątny, piãcnórtowi - Gò
pięciokrotnie ad piãc razy, rzad piãc(o)krotnie || -no
pięciokrotny num piãc(o)krotny; ew. piãcrazowi, piãc razy zrobiony / wëkònóny /
pòwtórzony
Pięcioksiąg - Piãcoksąg EG, ewent Piãcoknéga Gò, KP
piãcioksiąg m pińcksãga, pińckniżô ƒ piãciolecie n pińclaté n
pięcioletni ad piãc(o)latny (|| lok pińclatny), piãcroczny [Mómë piãcrocznégò dzeùsa.
Ra]
pięciolinia f muz piãcoliniô f; jedna z ~ni: linia jedna z piãcolinii: linka / liniô {‘linia’,
‘linka’ zob. linia}; nuty poniżej ~ni nótë pòniżi piãcolini / pòd piãcolinią / pòd
linkama; ~ powyżej ~ni nótë pòwëżi piãcolini / pònad piãcolinią / nad linkama
pięciomasztowy piãcomasztowi
411
piãciopiętrowy ad pińcszosowi piãcpiãtrowi || lok -przãtrowi
piãcioprocentowy ad pińcprocentowi, pińcprocentny
pięcioraki num piãcoraczi, wëkònóny na piãc spòsobów / ôrtów, arch Ra: piãcorny [W
ny karczmie dostónie piãcoraczégò piwa. Ra]
pięciorako adv piãcorak, na piãc spòsobów / ôrtów, arch Ra: piãcornie [Òn to piãcorak
ùmieje zrobic. Ra]
pięcioraczki - piãcoraczczi Gò
pięciornik: ~gęsi bòt pòwroznik m, gąsówka f, gãsé zelé,
pięcioro num piãcoro, piãc òsób / lëdzy (ew. dzecy / dzéwczãt / knôpów) pot sztëk [Jô
jem jich piãcoro narechòwôł. Òni mielë piãcoro dzecy, terô mają le czwioro. - Ra
Òni miele pò dwanôsce sztëk dzecy. Gò].
pięciostrunowy piãc(o)strënowi Gò
pięcioro num piãc (|| lok pińc); piątka f; ew. piãc òsób / lëdzy, pot: piãc sztëk; rzad
piãcoro; dla nich, pięciorga dlô tëch piãc òsób / lëdzy / sztëk; ew. dlô ti piątczi;
rzad dlô nich, piãcorga; temu pięciorgu dzieci ti piątce dzecy
piãć num pińc a. piãc pięć piãc || lok pińc [Przë rãce je piãc pôlców, tima piãc pôlcama
môsz wëgrac gamã na klawiszach. Piãc razy piãc je dwadzescë piãc. Gò] piãc, licz.,
‘pięć’: Minãło piãc dniów òd tegò czasu.
piãćdziesiąt num pińcdzesąt, arch półsta [To wëniese półsta złotëch. Dwa razë półsta je
sto. – Sy Sétmë ë półsta (57). Ra]
pięćdziesiąt piãcdzesąt piãcdzesãt, licz., ‘pięćdziesiąt’: Na wajim wieselim zeszło sã
przez piãcdzesãt lëdzy ‘na waszym weselu zebrało się przeszło pięćdziesiąt ludzi’
piãćdziesiątka ƒ pińcdzesątka ƒ (|| arch Ra piãcdzestka)
piãćdziesiąty num pińcdzesąt i(|| arch Ra piãcdzesti)
piãćdziesięciolecie n pińcdzesątlaté n
piãćdziesięcio(paro)letni ad pińcdzesąt(pôrã)latny [Piãcdzesątlatny człowiek.]
pięćdziesięciominutowy piãcdzesątminutowi
pięćdziesięciopięcioprocentowy ad piãcdzesątpiãcprocentowi
pięćkroć zob. pięciokrotnie
pięćset num piãcset (|| lok pińcset)
pięćsetlecie piãcsetlecé Gò, piãcset lat
pięćsetletni piãcsetlatny Gò [To béł piãcsetlatny dąb. Gò]
piãćsetny num pińcsetny
piãdźƒsztremel, kawał(usz)k m; ani ~dzi ziemi nie ustąpić ani sztremla zemi nie
pòpùscëc
piãknie adv piãkno | -nie, cëno, pëszno, snôżo, szëkòwno, oczno, widzało, pòzorno,
paradno, spòsobno, piszo
rzad ładnie [Òna to tak piãknie wërzekła. Dzëkòwelë mie piãknie. -Ra Dzéwczã
wëzdrzało bar’zo ładnie. Ma, Lz] nadobnie arch (Ra) [Ùsmiéchała sã nadobnie. Ra]
412
adv piãkno, spòsobno, szëkòwno, niem. fëjn(o), rzad (pol.?) ładnie, dziec: aj(k)a, atoto,
piszo, piszinkò (pëszno?); to bardzo ~ z Waszej strony to je baro piãkno z Waszi
stronë. Por. przystojnie, pysznie, wspaniale
pięknieć piãkniec ładniec rzad [òna ładnieje, òna ładniała || ładnia; Ji córka ładnia
(ładniała) co rok wicy. Lz].; Tr neol: spòsobniec; ew. bëc / robic sã / stawac sã corôz
piãkniészi / spòsobniészi / ùrodniészi / (pol.?) ładniészi; nabierac piãknotë / ùrodë /
snôżotë / szëkù [òna piãknieje / spòsobnieje / je / robi sã / stôwô || staje sã corôz
piãkniészô / ùrodniészô; òna nabiérô piãknotë / ùrodë / snôżotë / szëkù
piękno snôżota
piãkno n piãknota, snôga, cënosc, szëkòwnosc, spòsobnosc (= leżnosc) ƒ, pòzor m;
pòczucie ~na (od)czëcé piãknotë
piękność - snôżota, piãknosc, ùrodnosc, spòsobnosc (Sy) {‘spòsobnosc’ in = leżnosc,
òkazjô}; w zn. dziewczyna piękna: arch: piãknotka, ew. w zn strojnisia: piãknusza - Sy [akc.
piã-], Tr: spòsobnica f; ew. piãknô panna, piãkné dzéwczã [To jich dzéwczã, to béł taczi
ùlizańc, a wej le, co to za piãknotka z niegò wërosła. Mają trzë córczi, jedna wikszô
piãknusza òd drëdżi. - Sy] pësznosc, -ë, ż., ‘piękność, okazałość, wspaniałość’: Pësznosc tegò
żëwòta nick tam nie płacy. (II)
nôdobnosc arch || nadobnosc arch, nôdoba arch f (Lz, Bù) [Dlô swi nôdobnoscë dzéwczã
sã widzało wszëtczim lëdzóm. Lz Mëslôł, że jegò córka nôdobą wszëtczé dzéwczãta
przetrafi. Bù Wszëtczé białczi zazdroscëłë ji nadobnoscë. Ra]. Zob. piękność
].
piãkność ƒ piãknosc, -ë, ż., ‘piękność’: Òna zdrzi w szpédżel, abë sã dzëwòwac swòji
piãknoscë.
piãknosc, snôżota, pësznosc, cënosc, pòzornota ƒ ładność ƒ szëkòwnota, ùroda,
piãknosc || -nota, arch ładnosc f, szëk m, piãkno n [Jô nie mëslôł, że takô ładnosc je
na swiece. Lzarch ładnosc f, szëk m, piãkno n [Jô nie mëslôł, że takô ładnosc je na
swiece. Lz]. Zob. uroda, kształtność
piękny ad piãkny, rzad ładny, datny, widzałi, spò-sobny, cëdny (|| arch słi cëny), oczny,
paradny, pëszny, pòzorny, szëkòwny, snôżi, piszi; ładniutki ad piãknëchny, snôżëchny
pëszny, przym., ‘piękny, wspaniały, okazały’: To je piãknô dzéwùszka. Piãkny kwiôtk.
Piãkné wiodro. Të jes piãkniészô niżlë Francusza.To bëło pëszné kôzanié! Jaczé to pëszné
słowò! Taczich pësznëch rzeczi jô jem jesz nigdë nie widzôł. Skądczi wa jesta wzã taczégò
pësznégò mrózka? ‘skąd wzięliście, gdzieście kupili, takiego dzielnego siwosza?’
ładny ad spòsobny, piãkny, pëszny, snôżi,
widzałi, szëkòwny, dziec piszi, piszeninczi, aj(ecz)ka (naj)~niejszy (nô)piãkniészi, (nô)ładniészi} nadobny ad ùrodny,
piãkny, spòsobny, snôżi, widzałi, pëszny, arch nôdobny || nadobny [Nôdobné
dzéwczã. Lz, Bù Nadobnô dzéwùszka. Nadobné òczë. - Ra]]; [Ùrodzył sã ji chłopôk
taczi ładny, jak nôładniészé królewiątkò. Córce ładny majątk dôce. Òna mô ładny
grosz. Lz Ładnô kòkòszka. Òni mają w tim brzadowiczim (pol. w drzewach
owocowych) ładny pieniądz. – Ra Te piądze (pieniãdze) mù ùmòżniłë,co òn se (so,
sobie) mógł kùpic cëné (cëdné, piãkné) gòspòdarstwò. Lz słi ] ~na kòbieta
szëkòwnica, spòsobnica ƒ, spòsobnô biatka, pewnegò ~negò pòrankù jednégò,
gwësnégò snôżégò pòrénkù
{st. wyższy: piãkniészi, snôżniészi [Co wa môta rejinów w ògrodze, co jedne to
snôżniészé! Sy]}Por. kształtny, przystojny
413
pięściarski zob. bokserski
piãściarski zob. bokserski
piãściarstwò zob. boksowanie, boks
piãściarz zob. bokser
piãść ƒ pisc a. piãsc ƒ; jak ~ do nosa jak pisc w okò / do òka; prawò ~ści prawò piscë,
prawò mòcniészégò, walka na ~ści zob. boksowanie
pisc [piąsc], -ë, ż., ‘pięść’: Òna mù piscą pògrozëła. ●Waji bùlwë tak wiôldżé jak kòcé
piscë ‘wasze ziemniaki tak wielkie jak kocie pięści’ [tj. malutkie].
pięta - piãta EG, zdr. piãtka [Padalc ùgrizł gò w piãtã. Ra Òd nëch nowëch bótów móm
całé piãtë jaż do krwi zdzarté / zeszorowóné. Gò Wa nama le dërch depceta pò
piãtach, biéjta gdze dali szëkac nëch grzëbów. Gò Nasze dzeckò ùderzëło sã w
piãtkã. Sy] Pięta achillesowa - krëchòwizna SY, piãta achillesowô EG, słabô strona,
słabi / ewent. wrazlëwi / czułi pónkt / môl / słabé miescé EG, „słabizna” EG [dosł.
‘słabizna’ = ‘krok’, môl pòmidzë nogama, kòle pôchwinë], ewent. „kùrzé slépiã”
[dosł. òdtłok na môłim pôlcu òd nodżi, w przenos. wrazlëwi pónkt hònoru] EG, np.
Czej òn mù na to kùrezé slépiã nadepnął (wëtkł mù jakąs wadã), tej òni sã wzãlë za
łbë. EG. Por. piętka
piãta ƒ piãta ƒ; deptać kòmù pò ~ch bëc na kògòs szlachù, na kògòs nalënac, bëc
kòmùs na piãtach; to mu aż w pięty pójdzie to mù w piãtë pùdze [Jak ten ùgrizała
bądze sã z cebie natrząsôł, to mù tak òdpòwiedzë, jaż mù w piãtë pùdze. Sy]; to mu
aż w ~ty poszło on niôł z pòłowë dosc, to mù jaż w piãtë szło, to jemù sygło [Jô mù
przëgôdôł, że to mù jaż w piãtë szło. Ten pòtrafi kòmùs tak wëkrëkno przëgadac, że
to jaż w piãtë jidze. Tak mie sztreknął (frëchòwno rzekł), że mie jaż w piãtë szło. Sy]; mam gò w pięcie móm na nie(gò) namkłé; ~ Achillesa piãta Achillesa,
krëchòwizna arch f [Szkólny wlôzł na mòjã krëchòwiznã i jô przepôdł. Kòżdi nôlepi
znaje swòjã krëchòwiznã. - Sy]
piętka f piãt(k)a, òbierzka, skrajka, kańtka, krómka (lok: || krónka arch lok || skrómka ||
zgr króma), zdr krómeczka f {kasz. ‘(s)króm(k)a’ || ‘krónka’ = pol. piętka,
przylepka, a nawet w zn. skórka chleba, ukrojona ze spodu a. z wierzchu bochenka,
jak o tym świadczą przytoczone zdania} [Jô rôd jém òbierzkã. Delë mù òbierzkã, a
òn zãbów ni mô. – Ra Òd dzys bądã same krómczi jadła. Krómka dlô Tómka.
Spódnô krónka je smaczniészô jak wiérzchnô. Zerznij krónkã, bò ni móm zãbów. Jô
nômili jém skrómczi. Temù nie dawôjta chleba, bò ten krómkama durë (dzurë) w
mòsce zatikô. Zjédz le nôprzód tã skrajkã, tej dostóniesz wiãcy chleba. Chòri baro
mało jé, òn le krómeczkã zjôdł. - Sy] piętka 1. zdr. òd: pięta – zob. 2. przylepka,
pierwsza kromka chleba odcięta z bochenka òbierzka Sy, Gò, zrzinka Sy (w 2
znacz. òbierzka, zrzinka = szwôrta, zrzinka Sy, pierszi a. òstatny dél òderzniony z
bôla), piãtka Sy, Gò [Skrojiła òbierzkã, pòsmarowała masłã i pòdała biédny. Zjédz
òbiérzkã, a mdzesz starkã kòchôł. Sy Zjédz tã piãtkã, bò zeschnie. Sy Pòdôj mie
zrzinkã chleba. Sy ]; por. kromka
piętnastka piãtnôstka
piętnastolecie piãtnôscelecé
piãtnastoletni ad pińcnôscelatny
piãtnasty num pińcnôsti piętnasty piãtnôsti [Piãtnôstô gòdzëna, to je trzecô pò pôłnim. Gò] piãcnôsti [piãtnôsti], licz., ‘piętnasty’: Òna ju piãcnôsti dzéń leżi w łóżkù.
414
piãtnaście,~naścioro num pińcnôsce piãcnôsce [piãtnôsce], licz., ‘piętnaście’:
piãcnôsce, czëlë mãdel.
piętno n znanka, plam(k)a, szrama ƒ; ew. céch znak, slôd, szlach m – por. ślad {‘szlach’
– zob. cios, ślad} [Òd czegò të môsz tã plamã na gãbie? Sy]; odcisnąć na czymś
swoje / wyraźne ~ òdcësnąc / zaznaczëc na czim swój wërazny céch / pl: céchë ew.
wpłiw; òstawic na czim swòjã / wërazną znankã / swój wërazny znak / slôd / szlach;
niedobre ~ niedobrô znanka; ujemne / hańbiące ~ plama; ew. skaza, szrama f,
ùjemnô / sromòtnô znanka [Ta plama ju òstónie na naji rodzëznie. Ti plamë më ju ze
se nie zmażemë. – Sy]
piãtnować v céchòwac, znankòwac piętnować 1. dosł. òznaczac wëpôlonym żelazłã,
wëpôliwac merk / znak / pieczãc / sztãpel / znankã, znaczëc, znankòwac; 2.
pòtãpiac, ganic pùbliczno, wskazëwac pôlcã winowajcã - Gò
piãtnowanie n céchòwanié, znankòwa-nié n
piętro - piãtro (pòl.) EG, przãter m || sprzãto n (przestarz.) EG (= pòl. strych, kasz.
ùstrzech || pòdùstrzech (= w 2 znacz. pol. okap), góra), szos (niem.) LA, ewent.
kondignacjô EG piãtro n piãtro n (lok || przãter || piãter m), przestarz szos m; ew.
pierwsza kondygnacja, drewniana, obita deskami nadbudowa nad murowanym
budynkiem, krytym dość płaskim dachem: trãpel m [tegò trãpla, przë trãplu]; na
drugim ~trze na drëdżim piãtrze || przãtrze / przestarz szosu. Por. strych, szopa
piętrowy ad szosowi
piãtrzyć v piãtrzëc Lh [Chmùrë piãtrzą sã. Lz] urzmic, szosowac, znaszac; ~ się urzmic
sã, pòdnôszac sã., dwigac sã. Por. spiętrzony
pigmej, ~czyk m pigmeja m, krôsniã n
pigment m farwina, farbizna ƒ, pigment m
pigùlarz m aptékôrz m
pigùłka ƒ pëla ƒ
pijacki ad przepiti, pijacczi pijacczi, -kô, -czé, przym., ‘pijacki’: ●przëszła na niegò
pijackô gòdzëna; to je jegò rozëm pijacczi.
; towarzystwò ~kie przepitô stowôra; ~ka melina pitlówka f [Ta karczma to je
pitlówka, tam ti pitlóni sã schôdają. Sy]
pijaczka f pijôczka, dunaska, żłãpica ƒ
pijać v pijac; pijac, -óm, -ôł, sł., ‘pijać’: Jô zwëczajno pijóm samã le wòdã. Nie pijôj
tëlkò gòrzôłczi ‘nie pijaj tyle wódki’.
zob. pić
pijak - pijôk, pita EG, òchlapùs SY, żłãpk BU, ùchlóna (môl.) SY, pijaczëna Ja. Np. Co
ùchlóna zarobi, to òn przez gardło przepùscy, nic nie pòsôdô, le czerwiony nos. SY pijôk,
pita, dunas, żarłôk, barłoga, żłãpa, żéra, nażgôla, lok: pitlón(a), kropnik, bałamùtnik (por.
bałamùta = pol. nudziarz, zrzęda) m beczka bez dna Sy (pijôk, a. nienażartélc, a. czł. co nigdë
ni mô dëtków); m pijaczëszcze, pijadło n, brasól, żarłôk m pijôk, pita, żarłôk, dunas m. m
pita, pijôr, pijała, pitlóna, żarłôk, dunas m dusikufel m pijôk, żłãpk, pita, żarłok, dunas m
[Gòrzôłka czëszczi gardło pijôka. Ra
Ta karczma to je pitlówka, tam ti pitlóni sã schôdają. Sy]
pijalnia ƒ karczma, pijalniô f, zala napicégò
pijanica zob. pijak
pijany ad upiti, spiti, ugrzëstli, użarti, pijany; ~ jak bela upiti jak beczka Sy, pijany jak
beczka. Lz, spiti / ùpiti jak gózdz / skòrznia, briwka, jak sztërë dzéwczi ◊ chòdzëc na
415
rzãsach a. miec cepło w głowie; ir upiti lnianym olejã, pò pijanemù adv w upicym,
pò spitémù
pijaństwo - pijaństwò EG, pictwò Lz. Np. Proszã państwa, tu ni ma pijaństwa, tu są
leno toastë. EG
pijaństwò n pijaczëzna ƒ, picé n pijaństwò, -a, n., ‘pijaństwo’. Ob. pijactwò.
pijactwò, -a, n., ‘pijaństwo’: Przez pijactwò stracył całi majątk.
pijar m pijar m
pijarski ad pijarsczi
pijatyka - pijatëka (Gò, Ra), pijôtwa SY, pòpijocha (môl.) SY. Np. To tam bëła takô
pijôtwa, to le tak czeliszczi brząkałë. SY
pijatyka ƒ picé n, pijôtwaƒ
pijawka ƒ pijówka, pijaw(n)ica, arch? piwajca ƒ {‘pijawnica’ in = minog zob.} stawiać
~ki przësôdzac pijówczi
pijus zob. pijak
pik m karc pik m, wino n; zob. karta
pika – zob dzida, włócznia
pika ƒ1. tk pika ƒ 2. pék, kòlôk, pikôcz m pék, -a, m., 1. ‘pika, dzida’: Żôłnérz pékã
przebił mù serce. 2. ‘koniec skrzydła u ptaków’: Waju gãsë mają òberznioné péczi. 3.
‘człowiek chudy a wysoki’: Jô nierôd gôdóm z tim pékã.
pikader m pikadora m
pikanteria ƒ pikantnota, ostrosc, niezbed-nosc, doskrzëwnotaƒ
pikantny ad pikantny, ostri, doskrzëwny
pikielhauba ƒ pikelhauba ƒ, helm z pékã
pikieta ƒ pikétaƒ
pikling m wãdzony slédz
piknik m piknik m
pikòlo m pikòlo n
pikòty, ~tki pl wãzełczi pl
pikòwać v 1. w zn. przeszywać wszerz i wzdłuż: arch rąbkòwac, rãbòwac {‘rąbkòwac,
rãbòwac’ – por. rąb = pol. a) szew; b) zmarszczka} [òn wësziwô / rąbkùje / rãbùje];
2. ata-kòwac z lecadła; ~ kògò doskôcac kòmùs
pikowany ad (poprzeszywany wszerz i wzdłuż) rąbkòwóny, rãbòwóny - arch [Mùca
rąbkòwónô / rãbòwónô. Ra]; kołdra ~na kòłdra, przest sztëpdeka f; ew. kòłdra
pùchòwô, rãbòwónô pierzëna
pikòwy ad pikòwi, winowi, winny
pilarka ƒ żôgòwnica ƒ, maszina do żôgò-waniô
pilarnia ƒ żôgòwniô ƒ
pilniczek m wilëczka ƒ; ~ do paznokci wilëczka do nokców
pilnie zob. pilno
pilnik m wilëca ƒ gładysz côrnik m, wilëca ƒ, gładzëdło
n
pilnikarka ƒ tech wilëcownia, wilownica ƒ
pilnikarz m wilôrz, wilownik m
pilno adv pòspiéwno; ~ mi pòspiéwóm sã, mie nëkô, cygnie mie,~ mi do domù
pòspiéwóm są, nëkô mie dodóm pilnie ob. pilno. (II) [Derd]
pilno, przysł., ‘pilnie, raźno, ochoczo’: Prôcëje pilno, jaż sã serce redëje.
416
pilnie adv robòco, rãdo, pòspiéwno czim rëchli, jak nôrëchli najpilniej ad jak (jak
tylko można) ~ jak nôrëchli, nôrëchli jak sã dô; por. najpierw(ej)
piłność ƒ pilnosc, -ë, ż., ‘pilność’: Òna bëła nierôz chwôlonô za pilnosc. pilownosc, -ë,
ż., ‘pilność’. Ob. pilnosc.
1. robòcosc; w zn zapał: skòrnota, òchòtnosc (= òchòta, chãc, zapôł do robòtë), pilnosc
(pòl.) EG, f [Të zgniélcu, jak jô cë batugã przërznã, tej sã w tobie òbùdzy skòrnota.
Sy]; 2. pòspiéwnota ƒ, nëk m
pilnować pilowac [Òn pilëje gãsy.], strzéc [Òn strzeże gãsy.], dawac bôczenié,
òpasowac, ùważac. por. uważać
pilnować v pilowac, dozerac, pasowac; pilowac, -ëjã, -owôł, sł., 1. ‘pilnować, pilnować
się, uważać’: Mùszisz dobrze pilowac w szkòle. ●Wa jesta dała wilkòwi òwce pilowac! (II)
[Hilf]: 2. ●pilowac za czim ‘czyhać na coś’.
òpasac, -pôsóm,, -ôł, -pasôj, sł., ‘pilnować, czuwać’. Ob. òpasowac. (II) [Hilf]
òpasowac, -ëjã, -ôł, sł., ‘strzec, pilnować, czuwać’: Le dobrze òpasujta! Ni ma strachù,
czej sternik [na] wszëtkò òpasëje.
pasowac2, -ëjã, -owôł, sł., ‘czuwać, pilnować, baczyć’: Të mùszisz pasowac, żebë sã
dobëtkù dobrze dzało. (II)
~ chòregò dozerac chòrégò, ~ gòspò-darstwa dozerac gbùrztwò, ~ czyich interesów
pilnować kògòs zwësków, ~ pòrządkù dbac o pòrządk, ~ się pilnować się pilowac
sã, ùważac (a. òpasowac) na sebie / na sã, miec sã na bôcznoscë, wëstrzegac sã
miec sã na ostrzedze, opasowac na se, nie ~ się nie dbac o se, znielusëc, ~ ognia
obskôcac ◊ pilowac jak lës na gãs (czy-hać`); (z)łapac s◊ za swój nos (pilnować
swegò)
pilnowanie n pilowanié, dozéranié, opa-sowanié n
pilny ad 1. robòcy, rędi, môchny pilny, przym., ‘pilny, ochoczy, pracowity’: [Pilny jak
mrówka. Pilnémù Bóg dopòmôgô, a próżniôka biéda smôgô. - Ra. pilowny, przym., ‘pilny’:
Naju knôp je baro pilowny.
2. pilny, nôglący [Móm do cebie pilną sprawã. Sy To je baro pilnô / nôglącô sprawa.
Gò], pòspiéwny, nëkòwny; to nie ~ne to mô czas, to nie nëkô, to ~na sprawa ta
sprawa ni mô czasu, ni mòże żdac najpilniejszy ad nôpilniészi, nôwôżniészi,
(nô)pierszi, nôbarżi nôglący
pilot m pilota, prowôdnik m, lóca / lócôrz m niem. [Ny ni mieli lócë na òkrãce. Lz]; łódź
~ta lócczi bôt Lz
pilotaż m pilotażô, czeringa ƒ, prowadzënk m, lóctwò n niem [Dgóńsczé (gduńsczé) lództwò. Pòtim òn krôł (krëgnął - dostôł,
òbjął) lóctwò w Dgóńskù (Gduńskù). Lz]
pilotka ƒ czôpka pilotë
pilotować v pilotowac, czerowac, prowadzëc; lócëc niem. [Stôri kapténa lócył masz
òkrãt. Lz]
pilśniarka ƒ tech filcmaszina, filcówka ƒ pilśniarstwò n filcowizna ƒ
pilśniarz m filcownik m
pilśnić v filcowac
pilśniowy ad filcowi pilśń ƒ filc m: ~ kapeluszowa kłobùczny filc
417
piła ƒ 1. żôga ƒ 2. mãczk, grëza, gniota, nalinôcz m; ~ okrągła, tarczowa kréz-żôga f, ~
parowa żôga na ropã, ~ rãczna rãcznô żôga, ~ taśmòwa pa-sowô żôga, ~ tracka
gater m
Piłôt, -a, m., ‘Piłat’: ●wmiészôł sã jak Piłôt w Kredo. Ùmãczony je pòd Pòncczim Piłôtã.
piłka ƒ 1. bala f || rzad bal m, lok pùczk m; zdr: môłô bala, môłi pùczk {‘pùczk’ in =
niebòrôk} [ti balë / tegò pùczka; Pòdôj mie pùczk. Sy Knôp rzucył szkólnémù balã
w òkno. Lz Bala do „klósczi” / do palanta / ping-pónga / golfa / tenisa. Pòdôj / òdbij
/ pòdbij / kòpni / cësni, rzuc || rzëcë balã. Gò]; ~ gumowa gùmòwi pùczk, gùmòwô
bala; gùmbala f; ~ nożna nożnô bala, nożny pùczk / bal; fùsbal m; ~ ręczna
rãcznô bala, rãczny bal / pùczk; bawić się ~ką balowac, pùczkòwac; ew. bawic
sã balą / pùczkã [Nôlepi pùczkùje nasz Józk. Sy]; grać w ~kę grac w balã / w
pùczka; kopać / (pod)rzucać / odbijać ~kę kòpac / (pòd)rzëcac / òdbijac balã /
pùczk; kopnąć / (pod)rzucić / odbić ~kę kòpnąc / (pòd)rzëcëc / òdbic balã / pùczk;
grać w ~kę ręczną grac w rãczną balã / w rãcznégò bala / pùczka; grać w ~kę
nożną grac w nożną bala / nożny bal / w nożnégò pùczka we fùsbal; ew. grac w
kòpóną balã / w kòpóny pùczk; pot: grac w nogã [Pòjta, zagrajemë so w nogã. Gò];
~ plażowa plażowô bala, plażowi pùczk; ew. bala / pùczk na pieglëszczu; 2. żôżka
ƒ; ~ do drewna / metalu żôżka do drewna || drzewa / metalu (do żelazła); ~ do
wyrzynania żôżka do wërzinaniô; ew. narzędzie elektryczne (wyrzynarka):
wërzinarka f
piłkarka f pùczkôrka f, grôczka w pùczka / w balã; ~ki pl pùczkôrczi; grôczczi w
pùczka / w balã; trening ~rek ręcznych trening (a. czwiczenié / pl: czwiczenia)
pùczkôrków rãcznëch
piłkarski ad pùczkarsczi Gò; doticzący grë / graniô) w pùczka / w balã; rozgrywki ~kie
rozgriwczi w balã (nożną / rãczną balã) / w pùczka (nożnégò / rãcznégò); pierwsza
liga ~ska (piłkarzy / piłkarek) pierszô liga pùczkarskô (pùczkarzi / pùczkôrków);
ew. pierszô liga grôczi (ew. pl / f: grôczków) w pùczka / w balã
piłkarstwo n pùczkarstwò Gò n; gra / granié w balã / w pùczka; ew. w zn. zabawa piłką:
balowanié Gò, pùczkòwanié Gò n
piłkarz m grôcz w balã) / w pùczk(a); pùczkôrz Tr m; pl: grôczowie w balã, pùczkarze;
~ nożny (futbolista m) grôcz m (grôcz w nożną / kòpóną balã / w nożny kòpóny
bal), fùsbalista f, nożny pùczkôrz m; trening ~rzy nożnych trening (a. czwiczenié /
pl: czwiczenia) pùczkarzi nożnëch / fùsbalistów; trening ~rzy ręcznych trening (a.
czwiczenié / pl: czwiczenia) pùczkarzi rãcznëch
piłować v żôgòwac, żôżkòwac, trénowac, rznąc, żëchòlëc; ~ pilnikíem wilowac, ~kògò
kògòs mãczëc, malastowac
piłowanie n żôgòwanié n
pinceta f pinceta f
pinczer m pinczer m
pinezka ƒ plëska ƒ {‘plëska’ in = niedozdrzelałi, plaskati strã(cz)k – zob. strąk} [Wez
ten papiór i przëpni plëskama do dwiérzi. Sy]
ping-pong m ping-póng; ew. kasz. gra: skòczk
paletka do ~a (do skòczka) klepatka f
418
pingwin m orn pingwin m
piołun piołun LZ, piôłnié Gò, piôłn Gò
piołun m piołun (lok: || piołën || piołn m || piełnié n), ruta f (dzëwô a. psô ruta);
piołunówka ƒ wermùt m .
pion - ts. EG. Np. Sprawdzë le jak ten słup stoji do pionu. Stoji òn w pionie? - EGpion
m 1. knôdaƒ 2. chir sondaƒ
pionek m pléwka, złośl ùtrzëdëpsczi m pionek (w warcabach, młynkù) krążk, klock;
ew. krick lok m (w damce, młinkù) pionki do gry (np. w warcaby) - kricczi JA,
klocczi EG. Por. pieniek
pionier m pijonéra m, pierszi wnożnik
pionierski ad pijonérny, pijonérsczi
pionowa ƒ knôdnô ƒ
pionować v knôdnic
pionownica ƒ knôdnica ƒ
pionowo - pionowò EG. Np. Wez że sã przëzdrzë, czë to stoji pionowò? EG
pionowòść ƒ knôdnota ƒ
pionowy - pionowi EG. Np. Tu pòstawimë trzë pionowé pòdpiarë, a tam jesz dwie
pòstawimë na szréj / na szragò / ùchëło. EG
pionowy ad knôdny
piorun m piorën, grom, grzëmòt m [Deszcz lôł a piorënë biłë. Ra]; ~em wnym,
chùtunilkò, chùtiszkò, do stu ~ów! jasnistémù!, do parónal, idź do ~na! biôj mie z
widë!, biôj do groma jaczégò!
piorunochron m òdgromnik. Tr: gromnik m
piorunować v gromic, piorënowac
piorunowy ad piorënowi, gromòwi
piorunujący ad piorënny, trzôskòwny, gromny; ~ce spòjrzenie piorënowé
przëzdrzenié, blôs
piosenka ƒ spiéwónka, piesniczka, spiéwka, chòranka, kùrantka, kòzanka, szãtopórka,
frantowka, letëpëlka, szabôł-kaƒ
pieśń (piosenka) ludowa lëdowô piesnia / arch piosna (zdr: piesniczka, piosenka) /
spiéwa; lok: szãtopórka, kùran(t)ka || kòranka, chòranka, frantówka f;
piosenka, -czi, ż., zdr. od piesniô, ‘piosenka’. (II)
piosenkarka ƒ spiéwôrka, spiéwcowô, spiéwôczka ƒ
piosenkarz m spiéwôrz, spiéwôcz, spiéwc, spiéwnik, spiéwôk m
Piotr m Pioter, zdr Pioterk, zgr arch Pioch m [tegò Piotra, temù Piotrowi; Swiãti Pioter
pilëje wrót nieba. Pioter Rãbisz.◊ klepac do swiãtégò Piotra (być bliskim śmierci) Piotrów, owi, -òwô, -òwé, przym., ‘Piotrów’: Piotrowô (żona).
piórkò n piórkò, pióreczkò n [Słabémù ë piórkò cãżi. Chto z waju przëniese dzys
kùkówczé piórkò? - Ra]; w zn. małe piórka po oskubaniu drobiu, a. nierozwinięte
piórka (zalążki piór) piskląt: szpile, pikle pl; obrastać / obrosnąć w ~ka òbrastac /
òbros(ną)c w piórka, (z)robic sã / sta(wa)c sã pewny sebie / przemądrzałi [òn
òbrôstô / staje sã || stôwô sã, òni òbrôstają / st(ôw)ają sã]
piórkòwy ad piórkòwi; rysunek ~ piór-kòwi céchùnk, waga ~wa sp wôga piórka,
piórkòwô wôga
piórnik m piórkòwnik m, piórkòwô kastka
419
pióro n, pióro, zdr piór(ecz)kò n [Znac kògòs pò piórach (= pol. znać na wylot). Sy]; ~
do pisania pióro do pisaniô, pisadło n, pisôk m; w zn. gęsie pióro do pisania: gãsé
pióro do pisaniô), arch: piórnô(cz)k (Ra), chizop (Sy) m [Wzã pióro w rãkã ë napisa
swòje miono. Ra]; wieczne ~ wieczné pióro;
pióropùsz m, kruta z piór ozdobny pęk piór a. włosia, pióropusz: pióropùsz m; ew.
(òzdobny) czëp / pãk z piór(ów) / z (kóńsczich) włosów;
pipka zob. srom
pipet(k)a ƒ pipeta ƒ
piramida ƒ piramida ƒ
piramidalny ad piramidalny, stolmiasti
pirat m pirata m, mòrsczi zbójca
Pireneje pl geo Pireneje pl
piroga ƒ żeg piroga ƒ, czôłen m
pirotechnik m pirotechnik, ogniownik m
pirotechnika ƒ pirotechnika ƒ
Pirrusowy ad Pirrusów; ~we zwycięstwò Pirrusowé dobëcé
piruet m piruet m, kùżlëna ƒ
piryt n min pirit m, żelôzëna ƒ
pisać v pisac, Tr; chizopac [Òna tak snôżo pisze. Nie piszë wicy do mie! Òn bë pisôł,
żebë le ùmiôł! - Ra
]; jak cię widzą, tak cię piszą jaczi jes z pòdrzatkù, tak ce sądzą, bratkù, ~ się zwac sã,
pòdpiso-wac sã, bëc zgòdą, ja się na wszystkò piszã jô jem na wszëtkò zgòdą ◊ pi~
sac rzôdkò (z dużymi odstãpami), pisac kòzłowato a. pisac jak gwiżdż (nieczy-telnie)
pisanie n pisanié n
pisanina ƒ grëcze pl, grëczanié n
pisanka ƒ malowóné jajco
pisarczyk m pisôrk, pisark m
pisarka ƒpisôrkaƒ
pisarski - pisarsczi EG
pisarski ad pisarsczi, pisowny, pismòwi, pismieniowi; kùrcz ~ pismòwé krãpë, znaki ~e
pismòwé przeriwniczi pisarsczi, -kô, -czé, przym., 1. ‘pisarski’: pisarsczé pòtrzebë, 2.
‘sekretarski’: pisarsczé dochòdë.
pisarstwo n pismienizna ƒ pisarstwò EG pisarstwò, -a, n., 1. ‘przepisywanie’, 2.
‘sekretarstwo’: Pisarstwò przënôszô mù znaczné dochòdë.
pisarstwò
pisarz m pisôrz m [tegò pisarza || pisôrza]; ew. autór, ùtwórca, ùsôdzca m; ~ sądowy
pisôrz / zgardl pisark sądowi; ew. arch? Tr: sądownik m
pisôrz, -a, m., 1. ‘pisarz, przepisywacz’: Të to mùszisz dac dobrémù pisôrzowi do
przepisaniô. 2. ‘sekretarz’: Szôłtës z pisôrzã bëlë ù naju. 3. ‘autor’: Pisôrz ti ksążczi béł
niedôwno na Kaszëbach.
pisarzów, -owi, -owô, -owé, przym., 1. ‘pisarzów’: Pòtrzebë pisarzowé pòkriwają sã z
kasë. 2. ‘sekretarzów’: pani pisarzowô.
pisarzyna m grëcza, grëczajk, pisark m
pisemkò n pismionkò n, gazétka ƒ
pisemnie adv na pismie, pisowno
420
pisemny ad pisowny spisónô ùmòwa (pisemné zaswiôdczenié) ~na instrukcja / ~ne
wskazówki pisemnô jinstrukcjô, pisemné wskôzë ùżëtkòwaniô / móntażu jaczégòs
ùrządzeniô
pisk m piszczenié, skòlenié n, pisk m [Swinie z wiôldżim piskã wëpadłë z chléwów. Ra]
piskać v piskac {‘piskac’ in = rëc - zob. ryć} [Mój chłop piskô na pipie. 2. ‘grać na
fujarce’: Piskôj nama jesz dróbkã. Ra]. Zob. piszczeć, gwizdać
pisklę pizglã, żôłtëszk Sy. Pisklęta pizglãta, żôłtëszczi [Móm gąsãta, ale to są jesz
żôłtëszczi. Sy]
pisklątkò, ~klę n pisklątkò, piskłã n, pizgùl(c), wëlãgôłk m
piskliwy ad piszczący, pisklëwi, skòlący, kôrczi; ~ śpiew piszczący, kôrczi spiéw,
pipczenié n, ~wie śpiewać pipczëc, człowiek z ~wym głosem skòlôch m, skòlôszkaƒ
pisknąć zob. pisnąć
piskorz m icht piskôrz, piskòrc, wąsôk, błotnik m ◊ rzëcac sã jak szczëpôk (wić się jak
piskòrz) [Piskòrca za ògón ùtrzimôsz, ale nié białczi za słowò. Sy ]
piskòrzów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘piskorzowy’: piskòrzowô płetwa. Ra
pismak m grëcza(ła) m
pismo - pismò. 1. znaczi graficzné wërôżającé mòwã, np. W Europie są ùżiwóné
rozmajité ôrtë pisma, wezmë: łacyńsczé, grecczé, „rusczé”, tj. dôwniészô cyrilica, a
nowszô „grażdanka”... 2. lëst z / do ùrzãdu, pismò || pismiã
SY, RA || pismiono
SY, np. pismiono ùrzãdowé, np. Më ju dostelë z sądu òdpòwiésc na nasze pismò.
Pismo Święte - Swiãté Pismiona. Np. Na kartach Swiãtëch Pismión człowiek
spòtikô sã z Christusã. - Przër.
szpargały, akta, piśmidło / -a, kwit
pismiã, -enia, n., ‘pismo’: Niech le òbôczã to pismiã. To są ùrzãdowé szrëfta, pismiona.
(II) [Hilf]
pismò, -a, n., ‘pismo’: Òn mù dôł to pismò do òdczëtaniô. Pismò Swiãté; snôżé pismò
‘piękne pismo’; pismò ùrzãdowé.
pismo n pismò ùwierzëtelniającé
pismò n 1. pismò, pismiono n; wyrobione ~ wëpisónô rãka, P~ Świãte Swiãté Pismò,
na piśmie na pismieni, zwąchać ~ nosem wëcknąc, co sã dzeje 2. gazéta f, cządnik
m 3. dokôz m: ~ma Majkòwskiegò dokôzë Majkòwsczégò, wybór pism wëbróné
dokôzë, ~ma pl pismiona, papiorë, dokôzë pl ◊ znac sã na pismie (µmieć czytać)
pisnąć - pisknąc SY, np. Òn ani słówka nie pisknie.
pisnąć v zapiszczec; pisknąc, -ã, -ął, sł., ‘pisnąć, zagrać na piszczałce’: Pisknął rôz ë
drëdżi, ale pipa bëła lëchô.
nie pisnąć ani słowa - nie pisknąc ani słowa SY
ani ~ ani mùk
pisownia ƒ pisënk, prawòpis m, ortografijôƒ
pistacja ƒ bòt pistacjô ƒ
pistolet m pistól, pistolet, rewòlwer m [Chto ni mógł ju jic, tegò esmani dobijelë
strzałama z pistoletu w głowã. Gò]; ~ do metalizacji na-tryskòwej opriskòwô
pistóla, ~ rakietowy raczétnô pistóla, ~ samòczynny samòstrzél m, samòstrzélnô
pistóla
piston m wentil m
pistonówka ƒ uderzënkòwô barń
pisuar m szczawnica ƒ, usôdk m
421
pisywać v pisëwac || pisowac [Jô pisëjã do sëna lëstë co miesąc. Jô bë pisowôł jesz
czãscy, ale mie czasu felô. Ra]
piszczałka ƒ piszczówka, pipówka ƒ; grać
na ~ce pipkòwac, pipòlëc pipa, -ë, ż., ‘piszczałka, fujarka’: Knôpi piskają na pipach.
pipka, -czi, ż., zdr. od pipa, ‘piszczałka, fujarka’, niem. Pfeife, dniem. Pîpe, Pîpke. (II)
piszczeć – piszczëc, ewent skòlëc Sy [Piszczi jak kùrzã. Ra Gąsãta skòlą. Chòri skòlił
całą noc. Ju të skòlisz? Kògò bòli, ten skòli. - SY Kògò nie bòli, ten nie skòli. SG];
por. skomleć, jęczeć, narzekać
piszczeć v piszczec, skòlëc, pizgòłec, jazgòlëc, fitac, kôrkac; bieda u niegò aż
~czy u nie(gò) biéda, żebë ji seczerą
nie ucął. Por. piskać
piszczel ƒ1. gòléń ƒ 2. organowô pipa
piśmidło / -dła - pismidło SY, pismidła SY. Np. Np. Schòwi le te pismidła w zanadrzé,
co ce nie zmikną na tim deszczu. SY. - Przër. szpargały piśmidło n gazécëskò n,
grëcze pl piśmiennictwò n pismienizna, lëteraturaƒ
piśmienniczy ad pismieniowi, lëteracczi
piśmiennie adv pisowno
piśmienny
~ papiernicze / piśmienne / biurowe materiałë / artikùłë || -tikle
papiórowé / pisemné (a. pismienné / pismieniowé) / biórowé; człowiek
(nie)piśmienny człowiek niepismiennypiśmienny ad pisowny; materiały ~ne
papiór do pisaniô
pitny ad do picô, pitny
pitrasić v pòt briżdżëc, browarzëc, bùlwarzëc, përpòlëc
piuska ƒ czôpùszk m, kapka ƒ piwiarnia ƒ piwniô, piwnica ƒ
piwkò n piwkò n To piwkò dobrze szmakô. Ra
piwnica - sklep. Piwnica obok zabudowań gospodarskich wykopana w ziemi,
pokryta dachem, przeważnie darnią - sklep SY, EG, kùla EG, dólnica (zab. môl.)
SY, jama Sy [Naszi sąsadzë sã wëpôlëlë i terô w jamie mieszkają. Më mómë jabka
w jamie. – Sy Przënies bùlew z dólnicë. Sy]
piwnica ƒ sklep m, dőlnica, kùla ƒ
piwniczy m sklepòwi
piwny - ts. EG. Np. To mô taczi piwny nôszmak. Piwné òczë. - EG piwnô szmaka;
piwnô pòléwka.
piwny ad piwòwi, piwiasti; oczy ~ne piwiasté, bruné oczë, zupa ~na zupa z
piwa, piwòwô zupa
piwo - piwò (zdrobn. piwkò), bërsz (niem.) [Jô pijã piwò, nié wòdã. Òn bë za piwã szedł
na kùńc swiata. - Ra]; kolejka ~ (jednorazowe podanie / zamówienie kilku piw a. wódki w
gospodzie dla kilku osób) laga f – zob. kolejka; nawarzyć sobie ~wa piwa so(bie) nawarzëc
Gò, sadnąc dupą w cérzniã Sy
piwò n piwò n; ~ bùtelkòwe sklónkòwé
piwò; nawarzyć ~a (narobić zamieszania, kłopotu) zob. ambaras. Por. nawarzyć
nalôc sobie łëgù za kòlnérz (narobic so kłopòtu)
; ~ piwa wërobic, narobic cos,
nabrowarzëc piwa ◊ nalôc so łëgù
za kòlnérz; pùscëc so(bie) wesz do
422
kòżëcha, sadnąc dupą w cérzniã; kto piwa ~ł, niech je wypije chto zjôdł miãso, niech
zji téż gnôtë. Wëpilë diôblë smiotanã, niech wëpiją i mlékò. Sy
a toś piwa ~rzył! terô të cos
narobił!
piwònia ƒ tëlpón, bùjón m [W ògrodze roscą bùjónë. Sy] maronijô, -i, ż., ‘piwonia, łac.
tanacetum balsamita (rośl.)’. Ob. piwònijô i pamiątka.
piwònijka, -czi, ż., zdr. od piwònijô, ‘piwonijka’.
piwònijowi, przym., ‘piwoniowy’: kòloru piwònijowégò.
piwònijô, -i/-e, ż., ‘piwonia’: Skąd të jes wzã taką piãkną piwòniją?
piwòsz m piwiôrz, piwka m
piwowar zob. browarnik
piwòwar m browôrz m
piwòwarczyk m browarczik m
piwòwarnia ƒ browarniô ƒ
piwòwarski ad browarny
piwòwarstwò n browarzenié n; zajmòwać
się ~stwem browarzëc
piżmò n mùskùs m, piżmò n
piżmòszczur m zoo mùskùsowi szur piżmòwiec m zoo mùskùsówc, piżmówc m
piżmòwy ad mùskùsowi, piżmòwi
plac m plac, môl, lëdzyńc m, wòlnica ƒ;
~ bòju môl pòbitwë, bòjewiszcze n, ~
wystawy plac wëstawù, ~ bùdowlany
chëczowizna ƒ, ~ handlowy kùpòwiszcze n, plac przed kościołem - przedkòscelé (zab.) SY. Np. Jak le sã zwón òdezwôł,
lëdze z przedkòscelégò zaczãlë wchòdzëc do kòscoła na mszą. SY
~ przed kòściołem przedkòscelé n, ~ zebrań, wieców lëdzyńc m,
wòlnica ƒ, sestaniszcze n
placek m 1. „ciasto” pieczone zazw. w blasze: kùch, rzad: plôck m – zob. ciasto; 2. ~
(naleśnik) z mąki a. utartych ziemniaków plińc, rzad plôck; pańtuch, -a, m., ‘placek
pieczony na patelni’, niem. Pfannkuchen: pańtuch abò plôck [plińc]. (II) [Derd] pankùk,
pańtuchòwi, przym., ‘do-tyczący pańtucha’: pańtuchòwé casto. (II)
placek ziemniaczany pilińc, natrzasélc Sy (w 2 znacz. = czł. natrzasłi, natrzasleńc)
[Natrzasélcama mòże sã bëlno, bez wiôldżi robòtë najesc. Białka napiekła
natrzasélców i bëło pôłnié. – Sy]. Por. racuch
~ ziemniaczany plińc (bùlwòwi plińc), lok: kùrpôcz || kôrpôcz, szurbòk, wańtuch,
natrzasélc [akc. –sélc]l, ew. przëgón Tr; placek z ziemniaków a. z mąki gryczanej:
grëczôk m {‘kùrpôcz’ in = pol. a) stary but, pantofel; b) czł. o ciężkim chodzie – por.
kùrp, kùrpôl, kùrpôsz, kùrpiszcze = zgardl: bót; ‘natrzasélc’ in = natrzasleńc,
człowiek natrzasłi, narwóny, nieòpanowóny; ‘grëczôk’ in = pol. chleb z mąki
gryczanej} [Napiekła kòrpôczów. Natrzasélcama sã mòże bëlno najesc bez wiôldżi
robòtë. Białka napiekła natrzasélców i pôłnie bëło. - Sy]; gruby ~, naleśnik z ciasta
drożdżowego, pieczony na tłuszczu, na patelni, dawniej także w popiele pączk m
[Òn so prawie pączka w pòpiele piekł. Ra]; paść ~ckiem ùpadnąc jak dłudżi. Por.
ciast(k)o
placka ƒ klapka (na mùchë) ƒ
423
placówka - ts. EG, môl (wësëniãti môl)
placówka ƒ charwatëniô, wacha f, starżny môl; ~ handlowa kùpòwiszcze n, targòwi
plac
placówka ~na placówka kónsularnô
[Wôżné / ekspònowóné stanowiskò || stanowiszcze. Wôżny môl. Wôżnô placówka.].
Por. ekspozytura, strażnica
placuszek m pączuszk, plinôszk, plinck m
plafon m pòsowa ƒ
plaga ƒ 1. ucemiãga, biéda, obrota ƒ 2. rzniątka ƒ, bicé n
utrapienie n ucemiãga, przegrzecha, zmal-ga, przepùsta, ucëżba, szremnota ƒ, wëwijôk,
kłopòt, jiwer m, przesnicé, mãczenié, biésalstwò n
utrapienie / plaga – zob. klęska, ew. plaga łac. -, katastrofa = cérzniawa arch [akc. nia-], nieszczescé, spùstoszenié, arch òbrota, przegrzecha, biéda, ùcemiãga, żart
pòkùta f; ùtrôpienié, òczarzenié (z czim / z kògùm) n; ew. wërwas / òlér m, dopùst
Bòżi, kara Bòskô / Bòżô, skôranié Bòsczé; trzë swiatë; por. ambaras [Cérzniawa sã
tu robi. Co za cérzniawa! To je òbrota z tim deszczã. Më mielë òbrotã z naszim
chòrim. – Sy]; { ‘przegrzecha’ = a) przëczëna grzéchù, np. przeklinaniô, wëzéwaniô
kògòs; „(jak) na przegrzechã” = pol. jak na złość; b) człowiek, co je przëczińcą
czëjégòs grzéchù / nieszczescô; ‘plaga’ in = plaga niem. = dzarna, pol. darń}
to prawdziwe utrapienie to je nieszczescé / prôwdzëwô plaga / klãska / niszczëzna /
cérzniawa / òbrota / ew. katastrofa / jistny kùńc swiata; z tymi komarami to w tym
roku istna ~ (plaga) më mómë latos / tegò rokù prôwdzëwą (jistną / richtich niem.)
biédã / ùcemiãgã / przegrzechã z mëgama; z tima mëgama to je latos / tegò rokù
jistné (prôwdzëwé) ùtrôpienié / òczarzenié / skôranié Bòsczé; to je richtich
cérzniawa / òbrota / plaga / „zaraza” / kara Bòskô / dopùst Bòżi z tima mëgama;
istna ~ (utrapienie, skaranie Boskie) z tobą, człowiecze! z tobą, człowiecze, to je
jistné ùtrôpienié jistné òczarzenié!;, skôranié Bòsczé; prôwdzëwé / prôwdzëwô biéda
/ ùcemiãga / pòkùta / to je kara Bòskô / z tobą to je ale wërwas (pol. ambaras) / to są
trzë swiatë!; Sy: òbrota swiata z tobą, człowiecze!
por. amabaras
plagiat m plagiat m, lëterackô kradzô; do-pùszczać się ~u dôwac sã na plagiat
plagiator m plagiatora m, kradélc dokôzów
plagiatorski ad plagiatowi, plagiatorny
plajta ƒ pot plëjta, bankrot, wëgòspòdarzenié n
plajtnąć v pòt zbankrotowac, wëgòspòda-rzëc
plajtować plëjtowac, barnkrutowac
plakat m plakat m
plakatować v rozlepi(w)ac plakatë
plama - plama zdrobn. plamka (w 2. znacz. znanka, skaza, téż w znacz. òsława, pòruta),
ùkalëna (= plma òd kału, błota) Sy,plachc, zdrobn. plachck SY (w 2 znacz. môl,
môłé pòle, w 3 znacz. wëłësałi môl strzód włosów), placha (zab.) SY
plama ƒ plachc, szpac, plac m, placha, ukalëna, plama, zdr plamka ƒ plachc(ë)k, plack
m, żart landkôrta f {‘landkôrta’ (dosł: mapa) in = flëk, płat, łata} [Òd czegò të môsz
tã plamã na gãbie? Òd czegò të môsz ten plachck? Jaż czôrné place òna mô pò se,
tak jã zbił szkólny. Nôprzód to bëła takô môłô plamka, a zôs pòtemù zrobiła sã z ni
bardówka. Wëzolił sã na pùklu, a terô léze z landkôrtą. - Sy]; w zn. piętno hańbiące:
424
plama f – zob. piętno; ~ atramentowa plachc do tintë, tintowi plac, żółta ~ma na
ciele swãdra ƒ, ~ na honorze sromnô ukalëna
biała ~ na czole błës, blës(k)a ƒ, ~ki spòwòdowane przez pchły pchlónë pl
plamica ƒ chòrosc jedwôbniców
plamić (się) - plamic (sã) (= w 1. znacz. brëdzëc (sã), swinic (sã); w 2 znacz. òkrëwac sã
niesławą, np. Wërodné dzeckò plami bëlné miono starszich.
SY
Nasz
tatk
wiedno nama przëpòminôł: Dzecë, nie plamta sã nigdë nieùtcëwòtą! SY
plamić v plamic, trzepac, kalëc, czapac, wôlac, szmùdrac, zobòtac, zolëc [Niepòtrzébno
plamisz sobie rãce. Sy]; w zn. hańbić się: plamic sã [Wërodné dzeckò plami bëlné
miono starszich. Sy]
plamisty ad plachcowi, plamisti; dur ~ plachcowi / plamisti; tifùs
plamka zob. plama
plan – plan EG (ewent. planë = projekt, projektë), pòrządk SY, ewent. ùdba (= pòmësł,
zamiar, mësl), np. Jô móm taczi plan, żebë... = Jô móm taką ùdbã, żebë... Më
chcemë bùdowac nową chałpã, ale nôprzód mùszimë
miec plan òd architekta,
abò kùpic tipòwi projekt. Bùdowac trzeba wedle planu, a ten plan trzeba miec téż w
głowie... Naszã ùroczëstosc më
ùrządzële wedle taczégò pòrządkù, że... Czej sã
cos robi, to mùszi jic
wedle jaczégòs pòrządkù, a nié bële jak. EG. - Przër.
zaplanować, zaprojektować, pomysł
plan m obmëslënk, plan m, (u)dba, umë-slaƒ; ~ bùdowyplan bùdacëji, ma sze-rokie ~y
mô daleksyżné (u)dbë, usunąć się na drugi ~ ustąpic do wsladë, wysunąć się na
pierwszy ~ wëstąpic w przódk, ~ lekcji plan gòdzyn, uczbòwi plan,~ zabòrczy
zarabnô dba, umësla, ~ działań obmëslënk dzejaniô, ~ na-tarcia mil spòsób ataczi,
plan uderzënkù, nańdzeniô
plandeka ƒ plandeka f, wòznô deka, plón m
planetaƒplanétaƒ
planetarny ad planétny, planétowi; system ~ planétnô systema
planimetr m planiméter m
planimetria ƒ planimetriô [ti –trii] ƒ
planista m planownik, planôrz, planéra,
tëmòwnik m
planować planowac EG, mëslec wprzódk EG, zamëszlac SY, ewent. kombinowac EG,
wëmëszlac (cos) EG, rozmëszlac (nad czims) EG. Np. Mój chłop prawie
tak so
rozmiszlô / mësli / planëje, gdze më latos wëjedzemë na wczasë. EG. Np. Człowiek
zamiszlô to i no, a witro le z niegò toczelëzna òstónie. SY. - Przër. projektować,
rozplanować, zaplanować, zaprojektować
planować v tëmòwac, umëslëwac, zamëszlac [Człowiek zamiszlô to i no, a witro le z
niegò toczelëzna òstónie. Sy]. Zob. zamierzać
planowò adv tëmòwno, umëslono planowòść ƒ tëmòwnota, umëslëna ƒ,
umëszlenié n
planowy ad tëmòwny, umëslony
plansza ƒ plansza ƒ
plant m banowi usëp, park m
plantacja ƒ plantaża, plantacëjo, sadzëna
ƒ; ~ kawy sadzëna kawë
plantator m plantatora, plantażnik m plantować v planérowac, urównëwac
plantowanie n planérowanié, urównywa-
425
nié n
plask m kòsk m
plaskać, ~nąć v kòskac, kòsknąc
plastelina - ts., np. Figùrczi ùlepioné z plastelinë.
plaster m plôster, flaster m plôster, -tra, m., ‘plaster’: cëdowny plôster na renë ‘rany’.; ~
miodu plôster miodë, sztëk wãdzë z miodã
plasterek m plôsterk, flasterk m plôsterk, -a, m., zdr. od plôster, ‘plasterek’: Przëłożił
mù plôsterk na gãbã.
; ~ angielski lepny flaster, krajać w ~rki rznąc
w plôsterczi
plastron m piersnik, szlips m
plastyczność ƒ plasticznota ƒ
plastyczny - plasticzny EG, nadôwający sã do formòwaniô, dôwający sã letkò
formòwac (jak glëna, plastelina), np. masa plasticznô obróbka plastyczna òbróbka
plasticznô (np. kùcé, przecyganié, walcowanié); urządzenia do obróbki
plastycznej ùrządzenia do òbróbczi plasticzny
plastyczny ad plasticzny
plastyk - plastik EG 1. ôrt artistë (np. rzezbiôrz), np. tegò plastika; 2. sztëczny /
kùńsztowny sztof, masa plasticznô, sztëczné twòrzëwò EG, np. tegò plastikù
plastyka ƒ plastika ƒ
plastykowy - plastikòwi EG, np. plastikòwô torba, plastikòwé òkna
platan m bòt platana ƒ
plater m oblétë pl, oblétné statczi
platerować v oblétniac, platérowac platerowanie n oblétnictwò n; zajmùjący
się ~niem oblétnik, platéra m praterowany ad oblétny, platérowóny platforma ƒ 1.
leżôk wòza, platforma ƒ
2. (pò)spòdlé n
platonicznie adv platoniczno, dëszewno platoniczny ad platoniczny, dëszewny; miłość ~na dëszewno lubòta, mi(e)łota platyna ƒ platina ƒ platynować v platinowac
platynowy ad platinowi plazma ƒplazmaƒ
plaża - nadmòrzé SY, gòłobrzég, SY, pieglëszcze TR {‘nadmòrzé’ Sy: piaszczysty teren
położony nad brzegiem morza, plaża} [Pùdzemë dzys na nadmòrzé, tam më sã
wëgrzejemë. Sy]
plaża ƒ zôlój, gòłobrzég m, pieglëszcze, słónowiszcze [Ù nas je dobré słónowiszcze.
Sy], słuńcowiszcze, nadmòrzé n
plażować v pieglëc, słuńcowac; plażująca
kòbieta zob. plażowiczka, ~cy mężczyzna zob. plażowicz
plażowicz wëzgalińc || wëzgòlińc Sy pieglińc,
plażowiczka wëzgalinica || wëzgòlëca || wëzglëca Sy pieglëca f,
plądrować v plądrowac (|| Lz: plundrowac), rabòwac, krasc, ògrabiac [Żôłnérze
plądrowelë dwòrë, kòscołë. Ra]; człowiek plądrujący zob. grabieżca. Por.
rabować
426
plądrowanie n plądrowanié n
pląs m: ~sy pl tunë, tuńce pl
pląsać v tunic, tańcowac
pląsawica ƒ chòrosc sw. Wita
plątać - plątac EG, pëzglac EG plãtac, plątóm (-cã), -ôł, plãtôj (-cë), sł., ‘plątać’: Nacz
të to plącesz? Nie plãczë. (II)
plãtac sã, plątóm (-cã) sã, -ôł sã, plãtôj (-cë) sã, sł., ‘plątać się’: Nie plãtôjta sã! (II)
plesc sã, plotã sã, plótł sã, plecë sã, sł., ‘pleść się, wić się, plątać się’: Temù kòniowi
zaczã sã nodżi plesc na ùpadnienié. (II)
plątać się (np. w zeznaniach) - plątac sã EG, mieszac sã EG, wichlac sã EG, wic sã
EG, wëwijac sã EG. - Przër. zagmatwać
plątać (się) zob. gmatwać (się)
plątanina zob. gmatwanina
pleban m ksydz, plebón m plebón, -ana, m., ‘pleban, proboszcz’.
plebania ƒ plebaniô, plebónka f, ksydzowa chëcz plebónka, -czi, ż., ‘dom lub folwark
do probostwa należący’: plebónka kòscerskô, żukòwskô… Często proboszcz sam
gospodarstwem się nie zajmuje i „plebankę” puszcza w dzierżawę. (II)
plebański ad plebańsczi, -kô, -czé, przym., ‘plebański’: na plebańsczich niwach.
plebaniowi, plebónkòwi plebaństwò n plebanizna ƒ
plebejusz m plebeja m
plebejuszostwò n plebejizna ƒ plebejuszowski ad plebejsczi
plebiscyt m plebiscët m, głosowanié n
plecak m czitka ƒ, bòrdôk m
plecionka ƒ uplot m, lesëca, ścianka pleciona: plecëna ƒ Lz; ew. słoma oplatająca
koszkę, ul słomiany: plécnica f Lz [Przódë torfniczi miałë plecënã jakò scanë. Òkòło
wédë bëłë plecënë. Lz] {por. ‘plecónka’ – zob: koszka} ; ~ druciana drócany uplot,
~ słomiana słomiany uplot, lesëcaƒ
pleciony ad plotłi
pleciuga zob. gaduła
plecy pl plecë, krziże, lok krziżëszcza pl, krziż m plecy - plecë EG, ewent. krziż EG,
krzebt EG, pùczel EG. [Òna mô pùczel na plecach Tak jã pchô w piersach jaż do pleców.Ra] pòpleck, -a, m., ‘część górna koszuli, w przeciwieństwie do ùzémkù (dolnej części)’
[bóle w ~u bóle w krziżu / krziżach / krziżëszczach / ew. (w kręgosłupie) w krzélu [W
krziżu / krziżach mie bòli. Klãczi (klëczi) pòd krziżã, a diôbła mô w krziżu. - Sy];];
Zabawa "na barana" - na óbak RA,
czuczóbakum SY
za jegò ~cami za jegò
plecama, mieć ~ za sobą miec protekcjã, miec za sobą oprzenié
pleciuga - òb. gaduła, nudziarz
pleczysty ad plecati [Plecati chłop. Plecatô baba. Ra]
pleć v płoc, krudowac; kòbieta pieląca
płolôrka, pielôrkaƒ; mãżczyzna pielący
płolôrz, pielôrz m
427
pled m wanożnô deka, pléd m
plejada ƒ plejady astr plejadë Gò, grabiôrczi Sy lok (w 2 znacz. = pendent òrina; dosł.
‘grabiôrka’ – białka zajãtô grabienim)
1. astr Grabiôrczi, Babë pl
2. karno sétmë
pleksi, pleksiglas
plemię n plemiã n; ew. rôdzôj, ôrt m, rasa ƒ; lëdzkô rózga Tr, domôctwò bibl Gò
{‘domôctwò’ in = pol. dom rodzinny, dom mieszkalny, zagroda} [tegò plemienia
(Sy), z tim plemieniã; te plemiona, tëch plemión || plemionów; Judaszowé plemiã
(zdrajcowie). Sy Judôsz sã pòwiesył, ale òstało Judaszowé plemiã. Ra]
plemienny ad plemienny, Tr plemieniowi; walka (między)~nna (midzë)plemiennô
biôtka / walka
plenarny ad oglowi, plenarny, wszedny;
~ne pòsiedzenie oglowé zéńdzenié
plenić się młodzëc sã, krzëc sã, rozkòscérzëwac sã, rozrôstac sã, brzadowac plénic sã [To zelëskò sã tu tak pléni, że co jô to
wërwiã, to zarô je nazôd ùrosłé. Gh] {‘plénic sã’ in ò snach: Co to sã człowiekòwi w
ti głowie pléni. Gh Człowiecze, ce sã pléni! (tzn. ce sã snije) Jd}
plenipòtencjaƒmienié mòc, dowiérnotaƒ plenipòtent m majicel mòc, dowiérnik m
plennie adv
hòjnie arch {‘hòjnie’ arch in = pol. z wdziękiem, pięknie, zgrabnie}
[Latos to zbòżé hòjnie wëdôwô. Lz]
plenność - pòbiérnota SY, plennosc Gò, płodnosc, arch hòjnosc f {‘hòjnosc’ arch - in =
pol. hojność, szczodrobliwość} [Wszëtcë chwôlą ten ôrt żëta dlô jegò hòjnoscë. Lz].
- Òb. urodzaj
plenność ƒ brzadnosc, łubina, spòrosc,
krzëstosc ƒ
plenny - pòbiérny SY, plenny Sy, płodny Gò, arch hòjny {‘hòjny’ arch - w zn. = pol.
uprzejmy, układny} [Ten óws je baro plenny. Ra Pani młodi na wieselim darowelë
jabka, żebë bëła „plennô jak jabłónka w jabłuszka”. Sy Hòjné żëto. Lz]
plenny ad brzadny, łëbny, spòri, krzësti
pleonazm m pleonazma, równoznaczënaƒ plereza ƒ 1. sztrusé pióro 2. pleréza ƒ
pleszowaty ad plech(ow)ati, łësy
pleść – plesc EG. 1. w znacz. uplatać, splatać; [jô plecã (nié: plotę), të plecesz, òn plece;
më plecemë, wa pleceta, òni plecą (|| Ra plotą); më / wa / òni plotle || pletlë || òne
plotłë. Dzéwczã plece winôszk z macerzónczi. Nasz stark plótł kòsze do bùlew. - Gò
To są kòszëkôrze, chtërny kòszëczi plotą (plecą). Ra]; ~ się plesc sã [Kòszi sã tak
letkò nie plece, òd te pôlce bòlą. Gò] - zob. plątać się; 2. w znacz. gadać byle co òb. paplać
pleść v 1. plesc, grodzëc; ~ wianek wicz-lëc, plesc wiónk, odpadki pò pleceniu pòplot
m 2. zob. bajać, gadać, gawędzić, ględzić, paplać
pleśniak m (rodzaj placka) plesniôk (kùch – „plesniôk“) (Gò)
pleśniawka ƒ med szwem m, zwémiã n; ~ki pl szwemë pl
pleśnieć v plesniewiec || plesniec [Chléb / sano plesniewieje. Sy] por. spleśnieć,
zabutwieć
pleśnieć v plesnie(wíe)c, mùtlec, mùrszec,
428
kwitnąc (ò chlebie, kòłôczach), mùlszec, tãchnąc
pleśń plesń || plesniô Gò || plesniewiadło lok Sy || ples m lok SY, ewent bùtwiô arch Sy,
mùlszëzna Sy, mùrsz Sy [Tu pôchnie za plesnią. To je ju plesnią pòkrëté (tzn.
zabëté). SY Co tu je plesniewiadła. Ples sã skrzëwi (skrzi), czej je cemno. Sy To je
sama bùtwiô te mùrë. Za bùtwią tu je czëc w chëczach. Sy To sano to je sama
mùlszëzna. Sy Te balczi są jaż biôłé òd mùrszu. Sy]; por. spleśniały, zabutwiały
pleśń ƒ ples, mùrsz || mùlsz m, plesniô ƒ, plesniewiadło n {por. ‘mùlch’ f = lok tłuszcz;
‘mùlchny’ = pol. pulchny – zob.} [To sano przeszło mùlszã, tegò krowë nie bądą
żarłë. Sy]
pletnia ƒ batig, kòrbaczm, hajkaƒ
pletwa ƒpletwiô f, pióra pl
pletwiasty ad pletwiowi, pletewny
plewa ƒ plewa, oklepina, głëszëzna ƒ, pażmin m {‘plewa’ (in = pol a) bot nabłonek cieniutka warstwa pokrywająca roślinę z zewnątrz; b) anat świeży naskórek; c) med
zaćma, katarakta oka; d) anat otrzewna; e) kòżuch na mlekù; f) cienka warstwa
lodu}[Òd złégò dłëżnika ë plewë bierzë. Ra]
plewić v płoc [pielã, płół, pielë; Pielącë w ògrodze, jem zabëła ò chëczach. Jaszk jidze
drogą, Marinka len piele. Piosnka. (II)
plewiasty ad plewny, plewòwi
plewka ƒ pléwka, oklepinkaƒ, pażmink m
plik - ts. (łac.) EG, lopk KR, TR, sztôpelk EG
plik m grëp(k)a ƒ, bùńt(k), lop(k) m
plisa ƒ gùb m, plisa, gùba, zakłôdkaƒ
plisować v gùbòwac, plisowac, zakłôdac
plisowany zob. marszczony, fałdowany
pliszka f orn plëszka f, lok: pliszka f, plëszcz m, plëszczew || -wka || plësczewka f,
sykórka ƒ {‘plëszcz’ ||| ‘plëszczewka’ in = plaskatti, niedozdrzelałi strãk; por:
‘plëszcz(ota)’ = pol. słota, chlapa; por. ‘plësk’ = pol. śnieg z deszczem; por.
‘plëskòt’ = pol. plusk fal}
plomba ƒ blómba ƒ, zakładający ~by
blómbòwnik m
plombòwać v blómbòwac plombòwanie n blómbòwanié n
plon (-y) - żniwò (-wa), zbiór (zbiorë), plón (plonë) SY. - Przër. przedplon
plon m żniwò n, plón, zbiór m [tegò żniwa / plónu / zbioru; pl: te żniwa / plonë / zbiorë;
tëch żniw / plonów / zbiorów; Grôd ë deszcze pòniszczëłë nasze plónë. Pszénica
wëda(ła) latos dobri plón. Plón niesemë, plón, naszémù jegòmòscë w dóm. - Ra];
wydawać ~, rodzić plónowac [-ëjã, -owôł, sł., Jak wama jiczmë plónëje? Abë żëtkò
plónowało, pò sto kòrców z kòpë dało. - Ra]
plonować zob. plon (wydawać ~, rodzić)
plotka 1. plotka, lok: szeptówka, tidna f; znowina, stoża, pùrzëna, chëchla ƒ;; ~tki pl
klapë, plotczi, lok: klôsë, pludrë (niem.) pl; lëdzkô mòwa; w zn wymysł, dodatek:
przëkłôdka f, ògón m; w zn. oszczerstwo, obmowa, potwarz: òbmòwa, òbgôdka,
pòtwôrz, zniesława arch, òbspiéwa f, òbmóstwò, òbmòwiszcze, òbszczérstwò,
òczernienié n; ew. łeż, nieprôwda f, łżélstwò n (zob. kłamstwo){‘szeptówka’ in = a)
klapétnica, plotkôrka; b) rozmòwa prowadzonô szeptã} [ti plotczi / pòtwarzë; tegò
429
òbmòwiszcza; tëch klapów; Wa ni mùszita zważac na babsczé plotczi. Ce, Ra Pò
wsë chòdzy strasznô òbgôdka ò wajim sënówcu. Co të za òbgôdczi rozpùszczôsz ò
mie? Òne sã ju zlazłë na szeptówczi, żebë nas òbrabiac. Ta baba le roznôszô te tidnë.
Cos tam mòże bëc w tim prôwdë, ale reszta to je przëkłôdka. Kòżdô pòwiôstka mô
ògón. Białka wicy grzészi òbszczérstwã, nigle chłop. - Sy]; puścić w obieg ~kę / ~ki
(roz)pùscëc (ew. pùscëc w òbiég) plotkã / plotczi / klapë; ew. lok zniwechac (Ja) (=
z niczegò stwòrzëc, wëmëslec) [Òn to mô zniwechóné. Ja]; puszczać w obieg ~ki
rozpùszczac / roznaszac (ew. pùszczac w òbiég) plotczi / òbgôdczi, robic (ew.
znaszac / przënaszac skądkas) klapë / pludrë; (roz)pòwiadac lëdzóm (cos, co nie je
prôwdą); ew. plotkòwac, klapac, òbmawiac / òczerniwac kògòs (zob. plotkować)
[Òna te klapë roznôszô pò wsë / znôszô / przënôszô skądka. Gò]; narobić plotek
klapów / pludrów / plotk(ów) narobic; ew. òbgadac / òbmówic / òczernic /
spòtwarzac / zniesławic / fig òbspiewac kògòs [Òni mają tu taczich klapów
narobioné, że to nie je do òpòwiedzeniô. Gò]; zajmować się ~mi zob. plotkować;
~ki dywersyjne diwersyjné (ew. milné, milącé) plotczi / ògłosczi / wiadomòscë.
Por. oszczerstwo, pogłoska, wieść
plotkarka ƒ klapétnica, plotkôrka, përpòtka, gazétnica, tidnôrka, pùrzocha, òbmòwnica,
jãzownica lok [akc. –zow-] ƒ, kòzeł m {‘kòzeł’ – tu w zn. ‘klëka’ – zob. laska (~
sołecka)}, ◊ złośl wieskô pòczta
[Ta baba to je kòzeł, a ji chłop téż, jô jim nic nie wierzã. – Te dwie babë to są taczé
szeptówczi, òne le na drodze stoją i szeptają. Sy];
plotkarka: òbmòwnica, , szeptówka klapétnica, roztrãbnica, klôsnica, jãzownica
trzepôczka, gazétnica f [akc. -mòw-, -pét-, -trãb-, klôs-, -zow-, trze-, -zét-]; zob.
obmówca {‘szeptówka’ in = a) klapë, plotka; b) rozmòwa prowadzonô szeptã}
plotkarka - klapétnica, roztrãbnica SY, klôsnica SY, plëtra lok, trzepôczka SY [w 2
znacz. = nôrzãdzé do trzepaniô, pòl. trzepaczka] [Le co ta roztrãbnica sã ò tim nie
dowié,bò òna to na całą wies roztrąbi! Ta plëtra to wnet roztrąbi pò lëdzach. - Sy]
plotkarski ad klapny, përpòtny, obmòwny,
klapétny, klazdrowny
plotkarstwò n klapë, znowinë, stożë, pùrzënë, klazdrë pl; zajmòwać się ~wem
chëchlac, klapac, pludrowac ◊oblakac
stożenczi w skòrzenczi, gazétë roznaszac, ogłaszac w klëce zob. obmowa plotkarstwo - òb. plotki
plotkarz m klapétnik, klapa, klôsa, stożoch, obgadówc, kòzeł, lok plëtrôcz m {‘kòzeł’ – tu w zn. ‘klëka’ – zob. laska (~
sołecka)} [Ta baba to je kòzeł, a ji chłop téż, jô jim nic nie wierzã. Plëtrôcz je gòrszi
òd plëtrë. - Sy]; zob. obmówca plotkarz - 1. klapétnik EG, plotkôrz EG,
òbklazdrańc (môl.) SY, klapzdroch SY, klôsnik SY, òbgadélc Sy, òbgadówc Sy. 2. w
znacz. oszczerca - zniesłôwca SY, złomówca (zab.) SY, òbmòwnik SY, òklapańc
plotkować v klapac, stożëc, chëchlac, klazdrac, tidnowac, lok mòtac; ew. brac / wząc || wzyc kògòs na jãzëczi, òbrabiac kògò,
vulg òbrabiac kòmù dupã [Të babë ju zôs stoją i mòtają. Òne sã ju zlazłë na
szeptówczi, żebë nas òbrabiac. - Sy] zob. obmawiać
plotkòwanie n klapanié, stożenié, pùrze-
430
nié, klazdranié, obga?diwanié n zob. obmowa
plotkowanie - plotkòwanié, klapanié, òbmôwianié, òczerniwanié
plucha ƒ 1. zob. chlapa; 2. zob. brudaska
plucie n plëwanié, chrochanié n
pluć Nie plwij tak czãsto! Ra
, ~nąć v pl(ë)wac, plë(w)nąc, chrochac, dem pliwkac Czej gò dodóm przënieslë, krwią chrochôł ë jiczôł. Ra
; pluję na to móm
na to namkłé, móm na to co jinégò
zrobioné
pludry pl bùksëszcza, bùksôle pl pludrë, -ów, l.mn., ‘pludry,
szerokie’.{‘pludrë’ in = plotczi, klapë}
spodnie
plugastwò n 1. nielusosc f, niezbednictwò,
swiniarztwò n 2. brzëdalstwò, robactwò n, plëgawizna ƒ plëgawstwò, -a, n., ‘plugastwo, nieczystość’: To są lëdze, co ë
nôwikszé plëgastwò zjédzą. Jô w tim plëgawstwie żëc ni mògã.
Por. niechlujstwo
plugawić v czapac, kalëc, trzepac, niezbednic, nikwic, nielusëc, swinic plëgawic, -ã, -ił,
sł., ‘plugawić, zanieczyszczać’: Lëchi to ptôch, co swòje włôsné gniôzdo plëgawi. [Przysł.]
plugawie zob. plugawo
plugawiec m czapa, trzepa, swiniôrz, niezbednik m
pługawieć v robic sã niezbedny, nikewny,
nielusy, swiniarsczi
plugawo adv plëgawie, nieluso, swiniarskò, wieprzowato, nieczësto, pò swiniémù [W
jejich chëczach je w kòżdim kątkù tak plëgawie, jak ù waju na gnoju. Ra]
plugawòść ƒ nielusosc, swiniarzkòsc, niezbednosc, nikewnotaƒ plëgawòsc, -ë, ż., ‘plugawość, ohydność, nieczystość’: Wadzył na
niã za jeji plëgawòsc.. Por. plugastwo
plugawy ad plëgawi, nielusy, nikewny, swiniarsczi,
niezbedny, {‘plëgawi’ = pol. a) plugawy; b) gorzki; c) o pogodzie: zły, brzydki}
[plëgawé òbëczaje; plëgawô baba; plëgawé zwiérzã. Ra]
; prowadzić ~we życie prowadzëc plëgawé żëcé (Sy); używać ~wego języka,
słownictwa ùżëwac plëgawégò / swiniarsczégò jãzëka, gadac brzëdkò / plëgawò,
ùżëwac plëgawëch słów [Miec plëgawi jãzëk Sy]; czł. ~ rozpustnik plëgôcz m [Nie
zadawôj sã z tim plëgôczã. Gò, Sy] {‘plëgôcz’ lok in = złi dëch – zob. diabeł}.
por sprośny, prostacki
plunąć zob. pluć plënąc, -ã, -ął, sł., ‘plunąć’: ●Òn nie je wôrt, żebë jem jemù w òczë
plënął. (II)
431
pluralny ad pluralny, trójny
plus m plus, zwësk m, zwënéga ƒ
plusk m prësk, wôrzk, bąbrot, brëzel,
chlubòt, sapòt, zobòt m lok plëskòt m, pluskanié Gò n [Plëskòt mòrza ùkòlibôł mie do
spikù. Sy]
pluskać v chlupac, pluskac || plësk(òw)ac; ew. chlapac, szlapac (= brodzëc) {‘pluskac’ in
lok = niesc jaja bez skòrëpë}; ~, o falach (bić z lekka o brzeg / łódź itp.) pluskac || lok
plëskòwac [Mòrze / jezoro pluszcze. Mòrze plëskòwało òb noc. - Sy]; ~, o deszczu ze
śniegiem plëszczëc [Deszcz plëszczi na òkna. To dzys całi dzéń plëszczi. – Sy] fale morskie
biją o brzeg wałë (dënëdżi || dënëszcza) biją ò brzég (a. ò strąd / ò krôj = ląd) / pãcają /
rozriwają sã / rozwôlają sã na brzegù / na strądze; dënëdżi wałują / czadzą / walą ò zôlój;
mòrze przëtłukô ò zôlój (‘zôlój’ – zob. brzeg); pluskać się (o rybach (żywymi ruchami
okazywać radość) wielëc sã {‘wielëc sã’ in = pol. mnożyć się – zob.} [Rëba sã wieli w
mòrzu. Wieli sã jak rëba w wòdze (tzn. czëje sã dobrze). Sy]; pluskać się plëszczëc sã,
kaczkòwac, pëgnac, arch: bąbrotac, plazgòtac {‘pëgnac’ = bawic sã w piôskù a. wòdze; por.
‘pëgna’ = dzeckò, co „pëgnô” [Nasze dzecë całi dzéń pëgnają w piôskù. Wińdzesz të z ti
kaludżi, pëgno. Sy]: ‘plazgòtac’ Ra: babrać się w czym, mącić coś’} [Kaczczi plëszczą sã w
wòdze. Sy Dzecë bãbrotają w wòdze. Òna bë tak jak dzeckò rôd plazgòta w wòdze. - Ra] –
por. chlapać (się); kaczka a. gęś lubiąca się pluskać plëszczówka f arch [akc. plësz-]
{‘plëszczówka’ in = pol. słota} [Në, nie zlézeta wa dzys, plëszczówczi z wòdë? Sy]
pluskanie n prëszczenié, brëzlowanié, zo-bòtanié, szlapanié n pluskanié || lok
plëskòwanié; ew. plëskòt m; zob. plusk
pluskiewka ƒ1. môło plëskwia || -skwa; 2. zob. pinezka
pluskwa ƒ zoo plëskwia || -skwa ƒ [Ù nich są plëskwë. W bùdinkù lãgłë sã plëskwë. Sy]
pluskwiak m plëskwiôk m; ~ równoskrzydły plëskwiôk równoskrzidłi [Miodówka
(psylla) – òwôd, plëskwiôk równoskrzidłi, szkòdnik drzéwiãt i krzów. Misecznik ôrt plëskwiôka. Gò]
plusnąć v plës(k)nąc, chlupnąc (Gò); ew. w zn. chlapnąć, oblać, bryznąć: chlapnąc,
chilnąc, prisnąc, brëz(g)nąc; w zn. (wy)strzyknąć, siąknąć:
wôrzknąc,
drzistnąc~snąć błotem wôrzknąc, drzistnąc kałã;
plusz m plisz. Por. aksamit
pluszczeć v prëszczëc
pluszowy ad pluszewi || -szowi (lok || pliszewi) [Liwk pliszewi. Ra Pliszewé bùksë.
Gò]
plutokracja ƒ plutokracjô ƒ, panowanié bògôczów
plutokrata m plutokrata, pieniãżnik, bò-gôcz m
plutokratyczny ad plutokratny
pluton m pluton m
plutonowy m plutonowi m
plwać v plëwac a. pëlwac
plwòciny pl plënë, plëwinë, chrochlë(në), chrochòlë(në) pl, pliw m
płaca ƒ zôróbk m, dachlón ƒ; ~ dzienna dachlón ƒ, pòdwyższenie ~y pòdnie-senié
zôróbkù
płacenie n płacenié n
płaceniowy - płaceniowi (SY, RA?)
płachetka f płachetka f. Zob. prześcieradełko
432
płachta ƒ płôchta, zdr płachetka ƒ, pòdscelnik m; ~ do siania séwanka, séwnica ƒ,
séwnik m; ~ na byka płôchta na bika / do drażnieniô bika; to działa na mnie jak ~ na byka
to na mie wpłiwô (a. to mie tak drażni) jak (czerwònô || czerwionô) płôchta na bika płachta płôchta || płachta EG. - Òb. prześcieradło płôchta, -ë, ż., 1. ‘płachta, chustka, prześcieradło’:
Òkrëła sã płôchtą. Białczi bierzą na sã płôchtë. (II) [Hilf]: 2. ‘prześcieradło’.
płacić v płacëc [Òni cë płacą baro môłé mito. Ra]; ~ gòtówką płacëc, dôwac na rãkã ◊
płacëc jak za zbòżé (drogò płacić), (z)rëszëc miészkã (płacić); pła~ cëc z rogama
(pòdwójnie); nierôd rë-szac pôlcama (niechãtnie wydawać pie-niądze)
płacz m płacz, rëk, bek, skrzek, chlëch m, rëczba f, łzawinë pl [akc. łza-] [Jak jem sã z
nima òddzëkòwôł, tej pòwstôł wiôldżi płacz ë lameńt. Ra W lagrach to bëła jedna
krzëkwa (wrzôsk, wrzeszczenié) i rëczba, a wëbawienim béł piec. Kòmùs sã zbiérô
na łzawinë. - Sy]; wybùchnąć ~em zacząc płakac, rëczec, beczec, skrzeczec, chlëchac, czébic
płaczący ad płaczący, rëczący, beczący, skrzeczący, chlëchający, czébiący; wierzba
~ąca żôlącô, zwisłô wierzba; płaczka ƒ
płaczek m czéba, płaczk, jazgòla, chlëchélc, chlëchôcz, jãczk, skrzeczk m. Por. beksa,
gderacz
płaczka ƒjiscónka, jazgòlëca, chlëchôczka, płaczónka, jãczka ƒ chlëda {‘chlëda’ in =
pol. a) odwilż; b) łza)
płaczliwie adv płaczno, płakawò, obecza-ło, oskrzeczało, orëczało
płaczliwy ad płaczny, płakawi, obeczałi, oskrzeczałi, orëczali płaczliwy - płaczlëwi,
òbeczałi, ùskrzeczałi, nôskwarny ( = kapryśny)
płakać v płakac, skrzeczec, chlëchac, brëmzowac, czébic, be-czec, płacz(ul)kac,
skwërac; lok chlëdnąc głośno ~ rëczec, krzëczec {‘rëczec’ in = pol. a) ryczeć; b) wrzeszczeć,
łajać, besztać; ‘chlëdnąc’ w in zn. = tajac, topniec [Sniég chlëdnie, òn ju mitczã (lok: zelga,
òdwilż) czëje. Sy]} [Docz të płaczesz? Òn płakôł krwawima łzama. Płaczącë wëszła z chëczë.
- Ra
Chto nie chce starszich słëchac, mùszi chlëchac. Ce Ò co të tak chlëdniesz, je tobie co?
Krzëczi jak môłé dzeckò. Nie krzëcz tak głosno. – Sy]
~ gòrz-kimi łzami żôlącë płakac, płakac krë-wią, ~ pò kim płakac o kògòs, ~ na kògò
na kògòs jiscëc sã, płakac ◊ chtos płacze, jakbë mù sódmi ojc umarł (mòcno); chtos
mô mòkré oczë a. rzãsë (o dyskretnym płaczu)
płakanie n płakanié, skrzeczenié, chlë-chanié, rëczenié, czébienié n
płaksa zob. beksa, płaczek, płaczka, malkontent
płask m plaskôcz m, plaza, plaskatosc, plôckòwatosc ƒ; na ~ plazą, plaskato, przëplësło,
plôckòwato
płaski - plaskati EG, płasczi (pòl.?) EG, przëplësłi (zab.) SY, np. Stazja sã jiscy, że mô
przëplësłé piersë. SY Przëplësłé stopë. SY Żaba je przëplësłô. SY plasczi, -kô, -czé, przym.,
‘płaski’: ●kam plasczi jak stół. (II) [słow.]
plaskò, przysł., ‘płasko’. (II)
plaskòsc, -ë, ż., ‘płaskość’. (II)
plaszczëc, -ã, -ił, sł., ‘płaszczyć, robić płaskim’. (II)
plaszczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘płaszczyć się’. (II) [słow.]
433
płaski ad 1. plazati, plaskati, przëplësłi; dach ~ plaskati dak, talerz ~ snôdczi talérz; ~
niedojrzały strąk plëszczewka, plëszczwia || -czwa || plëszczka || pluszka ||
pluszczka ƒ; 2. metłi, bëlejaczi; ~ dowcip metłi, bëlëjaczi żart / pãkt / szpôs
płaskò adv plazą, plaskato, przëplësło
płaskòdenny ad z plaskatim dnem, plaskatodnowi
płaskògłowie n z przëplësłą głową
płaskògłowy ad przëplësłogłowòwi
płaskònogi ad plaskatonogòwi
płaskònos m z plaskatim nosã
płaskònosy ad plaskatonosowi, przëplës-łonosowi
płaskòpiersiowy ad przëplësnopiersowi
płaskòrzeźba ƒ plaskatorzezba ƒ
płaskostopie n platfùs m, plaskaté (a. przëplësłé arch) stopë
płaskòść ƒ plaskacëzna, plaza ƒ
płaskownik m met plaskatnik (Gò) m; ew. w zn bednarka: bandówka f
płaskòwyż m, ~wzgórze n plaskato wëszawa, plaskatowëszańc m
płaszcz - płôszcz SY, mańtel niem EG [płôszcz na deszcz EG - régenmańtel (niem.)
EG], bùrka SY [‘bùrka’ = pòl. ‘długi obszerny płaszcz na watolinie, wkładany
niekiedy na drugi zwyczajny płaszcz SY], pelc niem (= pol palto) Gò, wiérzchnica
SY. Np.
tegò płôszcza. Wcygnij płôszcz, bò je zëmno. Wëleniałi płôszcz. Më
krziża na płôszczach nie nosymë, le w sercach” SY Chòdzëc w bùrce / bez
bùrczi. SY Dzys je zëmno, dôjta le mie mòjã stôrą wiérzchnicã barónkama
pòdszëtą. SY Okryć
się płaszczem lub czymkolwiek innym - zapłôszczëc sã
|| zapłachcëc sã (môl.) SY, np. Zapłôszczëła sã || zapłachcëła sã kózą (wełnianą
chùstą) i szła do kòscoła. Gdzeż të jidzesz takô zapłôszczonô? SY Jakiekolwiek
okrycie - zarzutnica SY, żuba HG, żubrón JB. Np. Wez jaką zarzutnicã na se, bò
mdze padało. SY Latã noszą płôszcze, zëmą kòżëchë. Ra
płaszcz m płôszcz, bùrka (= długi obszerny płaszcz na watolinie), czidlón, mańtel m,
pelc (= pol palto), ~ długi laja ƒ [Przëszedł chłop do szijka (krówca) Mùtczi w
Kartoszënie ze stôrą mùcą ùszatą i rzekł: Mésterkù zrób mie z tegò pòrządną bùrkã
na zëmã, a to co ce zbiegnie mòżesz òtrzëmac. Sy]; włożyć ~ włożëc / założëc /
òbléc płôszcz / mańtel, lok: zapłôszczëc sã [Òna zapłôszczëła sã.]– zob. okryć się;
jakikolwiek ~, najczęściej stary, do ochrony przed deszczem zob. narzuta; ~ nieprzemakalny ~ od deszczu deszczowi mańtel, mańtel na deszcz, deszczownik,
niem. régenmańtel, lok kanadijka f, arch lëmôk (in pol. kapelusz rybacki) m – por.
peleryna, narzuta, lëmôk m, deszczówka ƒ {‘deszczówka’ in = pol. a) beczka
podstawiona pod rynnę; b) woda deszczowa; ‘lôla’ in = pol. tuman, niedojda – zob.
głupek}; ~ długi, męski laja arch f [Wez le òbleczë lajã, tej të nie zmiarzniesz. Sy W
taczi laji të chcesz chòdzëc? Gò] ; ~ od kùrzu piszny mańtel, m; ◊ nosëc mańtel na
dwùch remionach (być obłudnym). Por. okrycie
płaszczenie n plëszczenié n, robienié (sã) plaskatim; ~ się udżibanié, kłónianié,
pòdlizywanié sã (kòmùs)
płaszczka ƒ zoo plaskôcz
płaszczyć v plaszczëc || płaszczëc, plëszczëc lok, robic plaskati(m) [Dzecë wzérałë òknã
i plëszczëłë nos ò rutã. Sy Tim kamieniã mòja białka sërë plëszczi. Ra]; ~ się 1.
plaszczëc sã || płaszczëc sã, plëszczëc sã, robic sã plaskati(m) 2. udżëbac,
pòdlizëwac (-zywac || -zowac) sã, płaszczëc sã [òn sã płaszczi || płôszczi; Taczi
434
człowiek, co sã łôszczi i płôszczi, nie je wiele wôrt. Tak sã płaszcził i ùdżibôł,
jô mëslôł, żebë òn sã béł złómôł. - Sy]; człowiek, który się płaszczy płaszczélc m
arch [Płaszczélców nigdë nie zabraknie. Sy]. Por. łasić się, pochlebiać, pochlebca
płaszczyk m mańtelk, okriwk m; pòd ~kiem cnoty pòd załgą bëlnotë płôszczëk, -a, m.,
zdr. od płôszcz, ‘płaszczyk’. (II)
płaszczyzna ƒ rówizna, płôszczëzna , plaskacëzna ƒ; ~ pòchyła uchëłô plaskatosc, ~
pòzioma niwnô / niwiznowô (Tr: widnikòwô) rówizna, ~ rzutowa ob-raznô
rówizna
płaszczyznowy ad rówiznowy, plaskati, równy
płat m sztëk, szëszmiéń || Ra sëszmiéń, szwatół (Sy) (|| Tr szwôtôł), płat m; ~ tkaniny
sztëk tkaninë / sztofù; w zn. łata: wsziwk, skrôw, flëk, lok płat m, łata f; w zn.
szmata: zôtora, kòdra, lapa; w zn. strzęp: flëdra f, strzãp, rzad, lok: farfòt m; ~ mięsa
sztëk, kawał miãsa, fôłt || pôłc, fëfel m; w zn. połeć: m; ~ piany klums pianë
{‘klums’ m = kãs, klóska, czegòs mitczégò, np. glënë, casta, pòpëzglónëch nitków
itp.}; ~ (płat, kłąb, wiecheć) siana, słomy niesionej przez wiar (np. w czasie
pożaru) szëszmiéń || Ra: sëszmiéń, szwatół, lop(k), klums m, flëdra f, pl:
szëszmienie, szwatołë, lopë (-pczi), klumsë, flëdrë [Czej sã Witcë pôlëlë, to béł taczi
òdżin, że wiater całé szëszmienie zriwôł z dakù. To sã pôlëło, a wiater z kùrléwcama
gònił pò wsy. – Sy Jak sã pôlëła stodoła, to wiater niósł taczé flëdrë słomë i papë. Gò
Jak sã te wëbùdowaniô pôlëłë, to wiater niósł całé sëszmiénie słomë. Ra]. Por.
płatek
płatać v szczépiac, cyc, sekac, rozcënac, pòrc, rozpôrac; ~ rybã wë(s)prôwiac rëbã, ~
figle wëstwôrzac, kùczkòwac, robic na sztëkã, wërôdzac, miano-wac sã płatac, płôtóm, -ôł,
płatôj, sł., ‘płatać, rozcinać’: Rëbë płôtają do smażeniô.
płatek m 1. flëderka ƒ, flëczk, plachc(ë)k m; ~ śniegù snieżëna ƒ, szëszmiéň, flafor
sniegù, duże ~tki śniegu pióra, kòdrë (lok. kùdrë) / szôtorë / szëszmienie / szwatołë
/ flafòrë / flëdrë / lopë [Terô je ceplészé wiodro, a tej sniég padô sëszmiéniama. Ra
Sniég padô szëszmiéniama / szëszmienie padają. Pióra / kòdrë (lok. kùdrë) / szôtorë
/ szëszmienie / szwatołë / flafòrë / lopë / padają. – Sy]; ~ owsiane ówsné płatczi /
Tr: plëszczënë; hafefloczi niem. musli inv mùsle n, ~ kukurydziane kùkùridzané /
majsowé płatczi; ~tki przed oczyma mërganié w oczach, idzie jak z ~tka jidze jak
pò mëdle, pò masle 2. lëst(in)k m, odrzëna ƒ; ~ kwiatu płatk, odrzëna {‘òdrzënë’ =
pol. opadające płatki kwiatu – in zob. łupina}, lëst(in)k kwiata [Płatk pò płatkù
skùbała, z kwiôtków sobie wróżëła.]
płatkòwy ad lëstkòwi, odrzënowi, lopisti (o śniegù); srebro, złoto ~we lëstkòwé
strzébro, złoto
płatnerstwò n mésterztwò barni
płatnerz m méster od barni
płatniczy ad płatniczi (Gò), płacący, płacowny, płace-niowi; trudności ~cze płacowné
zôwa-dë, zdolność ~cza płacownô mòżnota; nakaz ~ nôkôz (za)płaceniô / zôpłatë
środki ~
płatnik m płatnik (Gò), płacownik, płacący m; ~ pòdat-kòwy pòdatnik m, płacący
pòdatk
435
płatnośćƒpłacënkm, płacenié n, płacëzna ƒ; dzień ~ści dzéń płaceniégò, miejsce ~ści
môl płacënkù, termin ~ści ter-min, czas płacënkù
płatny ad płaceniowi; weksel ~ weksel do płaceniô, urzãdnik ~ opłôcóny urzã-downik
płatowiec m aw lecadło n, latawc m; ~ bòjowy bitewny latawc, ~. dwùosobòwy
dwasedzeniowi latawc, ~ pòścigòwy atakòwny latawc, ~ szkòlny uczbòwi latawc, ~
wywiadowczy wëdowiédny latawc
płatwa ƒ bùd czosełka (lok: || czisełka || sysełka)ƒ
pława ƒ bòja ƒ, płuto n, kùrtelt m
pławić (nurzać, moczyć) - pławic SY, np. Pławił kònie i przë tim ùtonął. SY
pławić v pławic, mëc, płókac, szlapac; ~ kònie pławic, szlapac, mëc kònie, ~ kruszce,
rudã płókac metale, żelôzënã, ~ się w rozkòszach pławic sã w łakò-tach a. dołożnoscach
pławic, -ã, -ił, sł., ‘pławić’: Parobcë pòjachelë z kòniama do pławieniô.
pławik m ryb kawałek kory służący do utrzymania sieci na wodzie: kùrtelt, pławnik,
płënik, kòmół, zdr kòmółk, zgr kòmólc, kùrtelt m, barélka ƒ, plutò, płutkò n [Kòmół
je kòle cézë, niewòdu i grałowca (trałówca?). Sy]; (s)pławik przy wędce płutkò n
pławikonik m zoo mòrsczi kònik
pławny ad pławny, płiwny
płaz m 1. plaza, plaskatosc ƒ; uderzyć kògò ~em uderzëc kògòs plazą, pùścić co ~em
(ni)cos niechac, (ni)cos pòpùscëc, namknąc na cos, nie pùszczã mù tegò ~em tegò
jô mù nie darëjã, nie pòpùszczã 2. płôz m [tegò płaza; pl: te płazë], Tr: łaza f ; ew.
gadzëna f, pl, {‘gadzëna’ Sy = pol. a) gady, płazy; b) drób, ptactwo domowe; c) zły
podstępny człowiek; d) zły duch w postaci żmii}; ; ~ ziemnowòdny łaza
kòpnowòdny
płazować v bic plazą
płazowaty ad płazowati;
Tr: łazny
płazówka ƒ plaskatnik m, plaskaté żelazło
płciowò adv pëłcowò, ~ôrtno
płciowość seksualnosc, płcowòsc - Gò
płciowòść ƒ pëłcowòsc f, ôrt m
płciowy seksualny, płcowi [Nôrządë płcowé. Pòpãd seksualny / płcowi. – Gò]
płciowy ad pëłcowi, ôrtny; części ~we pëłcowinë pl, części ~we kòbiety grajdółk m,
mieć stosunek ~ skãtrac sã, bëc spiãti ◊ łowic rëbë miec stosënk płcowi (ôrtné
spôrowanié) zaspokajać popęd ~ zob. spółkować;
płeć (rodzaj) ôrt, ew. płec pòl Gò (|| pëłc pòl Tr ), rodzôj, ôrt, szlach m{‘szlach’ – zob.
cios, ślad}; [białgłowsczi ôrt; chłopsczi ôrt. Dzeckò białgłowsczégò ôrtu /
białgłowsczi płcë – dzéwczã. Dzeckò chłopsczégò ôrtu / chłopsczi płcë - knôp. –
Gò; ~ piãkna białgòwsczi szlach, ~ brzydka chłopsczi szlach 2. miazdra ƒ
płetwa - płatwa SY, krzél (in = pol. kręgosłup) np. Z mòrza wëszedł mòrsczi pies i
òpiarł sã płatwama ò zôlój. – Sy Człowiek brez nodżi to jak rëba bez krzéla. Sy] piskòrzów, owi, -owô, -owé, przym., ‘piskorzowy’: piskòrzowô płetwa. Ra pletwa, -ë, ż., ‘płetwa’. Ra
płetwaƒpletwia, płatwaƒ [Z mòrza wëlôzł mòrsczi pies i òparł sã płatwama ò zôlój. Sy];
~ ryby (s)krzél, pikôcz m (‘(s)krzél’ in = pol. kręgosłup ludzi / zwierząt) [Krzélôcz
to je kòżdô rëba z pikaczama: òkùnk, płotka, jażdż, karus. Człowiek bez nodżi, to
jak ręba bez krzéla. Czejbë brzmiél (przmiél) miôł krzél, tejbë òn w wòdze żil (żił). –
Sy] [Człowiek bez nodżi, to jak rëba bez krzéla. Rëba mô skrzéle. Sy] {por.
‘òskrzelëzna’ arch f = pol. ości rybie; ‘skrzelowati’ = pol. ościsty}
436
płocha ƒ tk (część warsztatu tkackiego) płocha ƒ, tkacczi grzebiń [Płocha to je takô
ramka, a w ti ramce je grzebiéń, przez chtëren przetikô sã nitczi òsnowë. Sy]
płochliwòść ƒ płochòta, płoszëzna, płochawòsc, płochlëwòsc Gò ƒ {‘płochòta’ in = pol.
letkomyślność – zob.}
płochliwy - płochlëwi EG, płochi EG, SY, płochawi SY, pierzglëwi (môl.) SY. Np.
Pierzglëwé dzéwczã. Ten kóń je taczi pierzglëwi, że ani mùcha nim
mòże
na
niegò sadnąc. SY Człowiek płochliwy - płoszëcel SY. Koń płochliwy - płoszińc
SY, płoszôk SY. - Przër. lękliwy płochy ad wiatrowati, letkòmëslny, płochi,
pierzglëwi płochi, przym., ‘płochy, lekki, niestały’: płochô dzewczëna. (II)
płochliwy ad płochawi, płochi, płoszny, płochlëwi Gò {płochi in = a) ò wietrze: nagłi
[Taczi płochi wiater sã zerwôł. Sy]; b) letkòmëslny – zob. letkomyślny} [Płochi jak
celã na zymkù. Kò jem chłop, chto bë sã bòjôł na płochim kòniu jachac. Młodi kóń
je płochawi. - Sy]
płochò, przysł., ‘płocho, lekko, lekkomyślnie’. (II)
płochość (lekkomyślność) - płochòta (zab.) SY. - Przër. lekkomyślność
płochość ƒ wiatrowatosc, letkòmëslnota, płochòta ƒ płochòsc, -ë, ż., ‘płochość, lekkość,
lekkomyślność, niestałość’: Młodosc – płochòsc, starosc – nie radosc. [Przysł. Ceyn] (II)
płochy zob. płochliwy, niestały
płoć zob. płotka
płodność ƒ lëgnota, brzadnoscƒ
płodny - ts. EG
płodny ad lëgny, brzadny; ~ pisarz brzadny pisôrz płodny, przym., ‘płodny, urodzajny’: To je srodze płodnô zemia.
płodowy ad brzadowi, lëgłi
płodoziemny ad gruńtowi brzôd
płodozmian m pòsobica séwù
płodozmienny ad pòsobny séw
płody zob. płód
płodzenie n młodzenié, lëgnienié, rodzenié n
płodzić - płodzëc EG
płodzić (się) młodzëc, lëgnąc, rodzëc (sã) płomienić (się) 1. pôlëc płomã 2. fig cerzwienic, żôlëc sã
płomienisty ad płomieniowi, płomny
płomieniście adv płomieniowò, płomno
płomienność ƒ płomieniowòsc, płomizna ƒ
płomienny ad płomny, płomieniowi, fig ogniowi, gòrący; ~na miłość płomno, gòrąco
mi(e)łota, ogień ~ny płomieniowi odżin
płomień m płom, płomiéń m, płomienie pl płom, -ienia, m., ‘płomień’: płom swiécë. Ob.
płomiéń. płomiéń, -enia, m., ‘płomień’. Ob. płom.
; stanąć w ~niach 1. stanąc w ògniu / w płomieniach [Całé chëcze stanãłë w
płomieniach. Nad kòminã ùkôzôł sã płom. – Sy]
; mòrze ~ni las ognia 2. fig zrobic sã czerwòny,rozżôlëc sã
płomyk m płom(ë)k, płomiszk m Lóntowi płomëk. Ra; ~ nadziei par-
437
mink nôdzeji płomëczk, -a, m., zdr. od płomëk, ‘płomyczek’.
płomëk, -a, m., zdr. od płom, ‘płomyk’: Jasnisté płomëczi są nad bagnã.
płonący - pôlący sã, rozpôlony, gòrający
płonący ad pôlący, żôlący sã
płonąć - òb. palić (się)
płonąć v pôlëc sã, żôlëc sã, płomienić, gò-rec; ~ chãcią zemsty miec chãc mscëc sã, ~
miłością miec wiôlgą mi(e)łotã, ~ ze wstydu baro sã sromac, wstëdzëc płonąć
blaskiem gòrac – zob. błyszczeć
płonica ƒ med szarlach m
płonić się czerwònic, żôlëc sã
płonka ƒ (h)eltka, matewkaƒ, wilk m płonnik: ~ włosisty bòt bòcóni mech
płonność ƒ 1. bezbrzadnosc ƒ 2. fig pòda-rcmnota, nieprzëdajnosc ƒ
płonny ad 1. bezbrzadny, uschłi 2. fig pò-daremny, nieprzëdajny; ~na nadzieja
nadaremno / próżnô nôdzeja, ~ne wysiłki nadaremnô / próżnô robòta / mãka /
ùcemiãga wësôdzk, wësadzenié sã
płoszyć się - płoszëc sã. Przër. bać się
płoszyć (się) płoszëc sã ◊ płoszëc sã jak
wiewiórka rozchiżac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘płoszyć się, unosić’: Te kònie bële czegò
rozchiżają sã
płot m pòłt a. płot m, lesëca ƒ; ~ druciany drucany, mrzéżkòwi płot, ~ żywy ze-lony płot
płocëszcze, -a, n., zgr. od płot, ‘płocisko’: To stôré płocëszcze rozwali sã za dzéń.
płot, -a, m., ‘płot’: ●trzimô sã jak pijany płota; zeza płota; pòd płotã. Na pòzymkù płotë
grodzą.
płotek m płotk, płocëk m; ~ki pl sp drąż-czi, zôwadë pl, bieg przez ~ki bieganié przez
drążczi płotk, -a, m., zdr. od płot, ‘płotek’: Naòkół tegò grobòszcza stojôł dôwni môłi płotk.
płotka ƒ icht płotka, lok szerlëta, gùscóra ?, czika ƒ por. gùszczor – krąp
płocëca, -ë, ż., ‘płotka (ryba)’.
płowieć v bladnąc || blaknąc, bielec, wëbielëwac, lëniec {‘lëniec’ in zob. linieć} [Kùp
sobie nowi płôszcz, bò ten twój ju czësto lënieje. Sy]
płowienie n bladnienié, wëbieliwanié, bie-lenié n
płowòwłosy ad pòpielati, bielisowati
płowy ad wëbladłi, wëbielałi, lenisti płowësza, -ë, ż., ‘jałówka, krowa sieści płowej’.
Ob. płówka.
płowi, przym., ‘płowy’: Włosë mają płowé. Płowé celãta.
płowisz, -a, m., ‘wół, byk płowej maści’. Ob. płówk.
płówk, -a, m., ‘byk lub wół sierści płowej’. Ob. płowisz.
płówka, -czi, ż., ‘jałówka lub krowa sierści płowej’. Ob. płowësza.
płoza u sań błozno Sy, klëka || klãka Sy (klëka mô jesz wiele jin. znacz.), szlipa lok Sy,
[Błozno złómało sã w sónkach. Sy Z jedny szlipë spadło òkùcé. Sy Bòdôj bë sã tobie
klëka złóma! Sy (przekléństwò człowieka, chtërnégò nie wzãlë na przejéżdżającé
sanie)]
płoza ƒ błozno n, klëka || klãka, sanecznica, sliza, szlipa, lok ława ƒ, slizgôcz m {‘sliza’
in = panna / białka wësokô i zmiartô, cenkô} [Ławë wrzinałë sã głãbòkò w sniég.
Sy]; ~ ogònowa slizgôcz lecadła
438
płócienkò n paczoska ƒ, płócenkò n Do tegò pòtrzebùją białczi kwiecëstégò płócenka
Ra
płóciennica ƒ krosna do płótna
płóciennictwò n paczosëzna, płócëzna ƒ
płócienniczy ad paczosny, płótniany
płóciennik m paczosnik, płótnik, płach-townik m, płótniany tkôcz
płócienny ad paczosny, płótniany płótniany, przym., ‘płócienny’: płótnianô kòszëla;
płótniané bùksë.
płody rolne - brzôd, zbòżé, roscënë, żniwò, zbiór płody ziemi płodë zemi Gò [np.
Hewò jesmë przënioslë pierszińce płodów zemi, jaką Wë, Panie nóm delë. Gò]
płód m 1. brzôd m, żniwò n; płód, -odu, m., ‘płód’: Wszelejaczé zëmné płodë tam sã
nachòdzą. To béł niedoniosłi płód ‘niedonoszony płód’.
płody ziemi żniwò zemi, płody mòrza mòrzëzna ƒ 2. niedoródk m; ~ niedonoszony
niedoródk, niedarniélc m, ~ pòroniony przedródk, niedoródk m, niedonosëna,
uszkòdzë-na ƒ płód przedwczesny, niezdolny do życia - niedorodk (zab.) SY,
niedarzniélc SY, przedródk (môl.) SY
płókać zob. płukać
płótno n płótno n, paczoska ƒ [Z biôłégò płótna. Grëbé płótno. - Ra]; ~ zgrzebne /
domowe zgrzebné / samòrobné płótno; wôrp, part m [Zgrzebné płótno. Sy]; ~ lniane
lniané płótno, ~ pakùnkòwe pakòwina, paklepizna ƒ, paklepié n, ~ żaglowe żeglëna
ƒ, ~ na worki miechòwina [akc. –chò-] ƒ, pakùlc, pakùlôs m [Solewé miechë
(miechë do solë) bëłë z miechòwinë. Dzys dzéwczãta noszą sëknie z miechòwinë. –
Sy]
◊ płótno jak rzeszoto (rzadkié); mieć ~ w kieszeni (nie mieć ani grosza) miec płótnmo
w czeszeni / w taszi || -szë [Pewno z tegò sã jeżi, że mô płótno w czeszeni. Sy]
płucka pl płëca pl
płucnica: ~ islandzka bot rëdëszk, wilcz, grzëbnik m [Rëdëszk rosce na piôskach. Sy]
płucny ad płëcny; chòroba ~na płëcnô chòrosc, suchòty ~ne derë pl, płëcné suchòtë
płuco n płëc ƒ, płëca pl [Człowiek òddichô płëcą. Ra]
płuczka ƒ obmiwôk, przemiwôk, omiwôk m, płóczka f; ~ bùraków obmiwôk rąklë, ~
fla-szek obmiwôk sklónk, ~ rudy prze~miwôk recë
płuczkarka ƒ obmiwôczka ƒ
płuczkarnia ƒ môl mëcô, płókaniô
płuczkarz m obmiwôrz, przemiwôcz m; ~ złota przemiwôcz złota
pług m pług, zdr płużk m [Pòjachôł z płëgã w pòle. Kòłeczka òd płëga. – Ra]; ~
bezkòleśny bezkòleczkòwi pług, ~ obracalny obrotny pług, wëwrotny pług, ~
obrotowy nôwrotny pług, ~ do orki pług do oraniô, ~ parowy ropny pług, ~
śnieżny sniegòwi pług, ~ spùlchniacz régòwi kùltiwator, czãść pługa odkładająca
skibã sczibòwnik m, odrzëtnica ƒ
pługowy ad płëgòwi [Płëgòwé kòłeczka. Ra]
płëżëna, -ë, ż., ‘płużyna, płużek’: nãdznô płëżëna.
płëżëszcze, -a, n., zgr. od pług, ‘płużysko’: stôré, lëché płëżëszcze.
płukać v płókac; ~ usta płókac gãbã płokac, płóczã, -kôł, płoczë, sł., ‘płukać’: Të ni
mùszisz piwã płokac wąsów.
439
płukanie n płókanié, mëcé n
płukanka ƒ wòda do płókaniô pòpłóczka, -czi, ż., 1. ‘płókanka’: To je takô pòpłóczka
na bòlenié gardła. 2. ‘napój’: Na pòpłóczkã delë nama statuszk piwa. Òd ti pòpłóczczi gardło
cë nie spùchnie. (pòpłóczka Lz)
Płutnica f (rzeka w pow. Puckim) Plëtnica f
płużek m môłi pług płużk, -a, m., zdr. od pług, ‘płużek’: To je płużk do wëòriwaniô
bùlwów.
płużyć v plużëc, plażëc, lubic
płyciarz m kładzôrz plat(ów), flizownik m
płycina ƒ włożëna ƒ
płycizna - snôdzëzna EG [téż ‘snôdzëzna’ intelektualnô, snôdczi spòsób mëszleniô]. Przër. bród, głębia płytkòść ƒ snôdkòsc, snôdzë(z)na, snôdni-ca, snôdczëzna,
miałczëzna, snada ƒ. Por. mielizna
płyn m płin m, ceczô f; Tr: rzôdczëzna ƒ, cek m [tegò płënu || płinu; w płënie || płinie;
Dôj ji lëżczëczkã òd tegò mãtnégò płënu. Ra]; mydło w ~nie lejné mëdło; miód w
~nie lejny miód. Zob. ciecz
płynąć v płënąc, lecec, bieżec, rëdzëc drëwac || drëwòwac; jachac, ew. w zn. pol. „pruć”
(pruć wodę): nëkac, sënąc, wôrpac Gò (w zn. pol. a) pruć; b) biec, gnać; por. arch
wôrpôcz m – pol. dziób statku) [Bôt drëwie. Bôt zaczął drëwòwac w naszã stronã. Sy
Czôłen drawò nëkô / sënie / wôrpie; nëkôł / sënął / wôrpôł (ew. wôrpôł wòdã). Gò
Bôt płënął za wiatrã. Ra]
płynąć - płënąc, bieżec Sy [Wòda bieżi w rzéce. Sy Niech kamiń leżi,a wòda bieżi. Sy
Bieżi skòcznô strużka. Ra Drawim prądã bieżi Czôrnô Wòda. Ma] O okręcie: bieżec
Sy, drëwòwac || drëwac (môl.) SY [Rëbôcë bieżą pò mòrzu. Tim biéżkã (tą łodzą, co
dobrze płënie) sã dobrze bieżi. Sy Bôt drëwie. Bôt zaczął drëwòwac w naszã stronã.
SY.]. - Przër. dopłynąć, podpłynąć, przepłynąć, przypłynąć
; ~ z prądem lecec z żochã, ~ną lata lata lecą, ucékają ◊ płënąc jak ołowianô kaczka
(niepòradnie)
płyniãcie n płëniãcé, lecenié, drëwanié, bieżenié n
płynnie adv głôdkò, równo mówić płynnie (perfekcyjnie) językiem obcym (np. po
niemiecku) dobrze / swòbódno / płinnie / głôdkò (perfekt) gadac / mówic cëzą
mòwą (np. pò niemieckù) [Òn pò niemieckù gôdô dobrze / perfekt. Gò];
płynność ƒ 1. rzôdkòsc 2. głôdkòsc, rów-nosc, letkòsc ƒ
płynny - lejny SY, np. Ten miód jesz je lejny, a ten drëdżi ju stãgłi / scëkrzony.
płynny ad 1. rzôdczi, lejny mydło ~ne lejné mëdło; miód ~ lejny miód
2. głôdczi, płinny, równy, letczi; ~ kapitał rëszny kapitał; ~ne wykonanie pasaży muz
głôdczé / płinné / letczé wëkònanié pasażi
płyta ƒ plata, tôfla, fliza f; ~ asfaltowa asfaltowô plata,
płyta gramofonowa / kompaktowa / ~ komputerowy platka (np. do gramòfónu /
kompùtra / gramòfónowô) / kompaktowô f, krążk, krãdżel(k), disk m (np.
gramòfónowi / kompaktowi / kompùterowi a. do gramòfónu / kompùtra)
pla~ ta do gramòfónu, ~ lodu tôfla lodu, ~ stołu stolnica ƒ, pòkrywać ~ami wësôdzac
platama, flizama
440
płytka ƒ platka, tôfelka ƒ; ~ probiercza próbòwnô platka
płytki ad snôdczi, niegłãbòczi, rzad miałczi, sëpczi {‘miałczi’ in = pol. a) miałki,
drobno zmielony; b) piaszczysty – zob.} [Kòle brzegù wòda w mòrzu je miałkô. Sy];
(naj)~tszy (nô)snôdszi; ~ intelektualnie / moralnie snôdczi intelektualnie /
moralnie (głôdczi ale snôdczi) [Córeczkò tegò nie
bierze, co prôwda òn je
głôczi, ale snôdczi. Sy]
płytko ad snôdkò; (naj)~cej (nô)snadzy
płytkòść zob. płycizna
pływacki ad płëwny; zawòdy ~kie płëwné miónczi
pływacz m 1. płëwôk m 2. fig nierobijôsz, stożoch m
pływać v płëwac, bieżec, żeglowac, jachac; Òn ùmieje płëwac. ●płëwie jak òłowiónô
kaczka. [Ceyn]
~ statkiem jachac okrãtã, sztimrã ◊ płëwac jak żaba (dobrze), jak kam, seczera (iƒe)
pływak m 1. płëwôk m 2. zob. pławik; ~ najszerszy zoo karëséwc m, ~ żółtobrzegi zoo
wòdnô krowa
pływalnia ƒ płëwnica ƒ, basen do płiwaniô
pływanie n płiwanié, płëniãcé n; miejsce do ~nia môl do płëniãcô, płiwaniô,
nauczyciel ~nia szkólny od płiwaniô pływanie sp ’Płiwanié ‘(Rkj)
pnącze n / pnącz m pnącô / pnistô roscëna
pnący ad rośliny ~ce wspinający się w górę - pnisti SY, np. Terô mómë równą drogã,
ale wnet wëjedzemë na pnistą. SY Pòwój || pòwijôk je pnisti. SY
wspinający ad pnisti; ~ca roślina pnistô roscëna
pneumatyczny ad pneumatny, pneuma-towi, lëftowi, wiodrowi
pneumatyk m pneumatik m, lëftowi réf
pneumatyka ƒ pneumatikaƒ, lëftowô, wio-drowô uczba
pniak m piéń, kôrcz, kloc, camer m; ~ do rąbania kloc do rąbieniô
pò prp pò, za, ob, liczi, z; chòdzić pò pòkòju chòdzëc pò jizbie, pò pòlskù z pòlska, pò
pòlskù, pò obiedzie pò pôłni(m), pò kòlei za régą, pòsãbicą, już pò nim ju je pò nim a. z nim
je ju kùńc, już po wszystkim (poniewczasie, zbyt późno) ju pò wszëtczim, za pózno / za
pòzdze, pò niewczasu, pò czasu, pòsłać pò kògò pòsłac za kògùms, za czims, pò co? docz(e),
na co, za czim?, pò raz ostatni ostatny, slédny rôz, pò czemù to? kùli, wiele to kòsztô?, po
pierwsze, drugie pò pierszé / pò pierszémù, pò drëdżé / pò drëdżémù, mówić pò kaszubskù
gôdac z kaszëbska, pò kaszëbskù, pò drodze ob drogã, w drodze, śniegù jest po okna sniegù
je pò òkna / do òknów
pò, przyim., ‘po’: Szedł pò nënkã. Pòsłôł sëna pò gòrzôłkã. Chòdzy pò dakù. Sedzy na
przëpiéckù. A tej mdze pò nas. Pò najémù; pò wajémù; pò kaszëbskù; pò bëlackù; pò
francëskù; pò trzézwémù.
pò-: Wszystkie wyrazy, poczynające się od pò-, a tu nie zamieszczone, obacz pod
odnośnymi wyrazami po odtrąceniu tej przybranki [tj. prefiksu].
pobabrać v pòplazgòtac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘pomącić, porozbabrywać’: Òn to tak
pòplazgòtôł, wszëtkò pòpaskùdzył.
pobałamucić - òb. zbałamucić
pòbankrëtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pobankrutować’: Wszëtcë tu pòbankrëtowelë.
pòbawić v zabawic; ~ się pòbawic, zaba-wic sã, pògùtorzëc so Niech sã dzéwczãta
pòbawią përznã z chłopcama [parobkama]! Ra
441
pòbazgrać v pòkraczac pobazgrać pògrëzmòlëc, pògrëczac, òszmagrowac, pògrawòtac
Sy [Całi papiór òszmagrowôł. Chtëźż mie mòjã ksążkã tak pògrawòtôł? - Sy]
pobełkotać - pòglugdac RA, pòbùlbòtac (EG òd: SY)
pobełtać v pòbéblac Ra
pòbiała ƒ glazura ƒ
pòbicie n pòbicé, wëbicé, pòradzenié, do-bëcé, pòbiôtkòwanié n
pobić - pòbic, np. Wez, pòbij përznã ten pôlëk, żebë wlôzł głãbi w zemiã. EG.Pobić
(zbić) kogo - pòbic kògò, zbic kògò, sprac kògò, wprac kòmù, nabic kòmù,
wczëbaszëc EG || wczubaszëc kòmù SY, naczëbaszëc EG || naczubaszëc kòmù SY,
wduzowac kòmù Sy [òn ji wduzowôł.], wmôchnąc, wkrzosac SY, ewent. „wlôc”,
wtłuc, natłuc, „wladowac”, napączkòwac Sy, wpączkòwac Sy, wëgromic SY [inacz.
= òszkalowac], pòrechòwac gnôtë EG, „wëpłacëc” kòmù EG, „òddac” EG,
wmroczëc (môl.) SY [Òni mù wprelë / wlelë / wtłëklë / natłëklë
/
wczëbaszëlë / napączkòwelë / wkrzoselë. Òni sprelë gò / zbilë pòbilë. EG Jak ce
pôrã wkrzosã, tej ce sã widno zrobi. Jak ce pôrã wmôchnã, to sã tobie òdniechce żëc.
- Sy Jô mù zarô „wëpłacã” / „òddóm” za to jegò pëskòwanié. EG Jak ce wmroczã, to
të pòlézesz. SY] Przepędzić biciem - wëczëbaszëc || wëczubaszëc SY. - Przër.
wychłostać pobić się pòbic sã, zbitnąc sã [Tak sã długò wadzëlë, jaż sã zbitnãlë. Sy
Czejbë nié to, że prawie nadjacha pòlicjô, òni bë sã (bëlë) pòbilë. Gò]
pòbić v pòbic, wëbic, pòradzëc, dobëc, zbiôtkòwac pòbic, -bijã, -bił, sł., ‘pobić’: Òn tak
strodze pòbił białkã.
; ~ kogoś pòbic / zbic / òbic kògò(s), nabic / wprac / naprac/ wczëbaszëc / wpùrgnąc /
wladowac / naladowac kòmù - Gò; wëłëzgac [Chcesz, żebëm ce wëłëzgôł. Sy] {
‘wëłëzgac’ in = pol. a) wyłuskać; b) pozbawić czego}
wcygnąc, wlëmic, werznąc kòmùs żart wëczosac kògòs bez grzebienia a. bùksë kòmùs
wëcygnąc - Tr
~ się pòbic sã, zbitnąc sã, starnowac sã; zob. pòbijać
pobiec (-gnąć) pòbiegnąc, rëgnąc || rëknąc Sy [Rëknijże, synkù do spółdzelni i
przënieskôj mie òsełkã do kòsë. Sy] pòbiegnąc, -ã, -biégł, sł., 1. ‘pobiec’: Pòbiégł pò òjca. 2.
‘zachmurzyć się’: Niebò pòbiegło. Niebò je pòbiegłé.
pòbiec, ~gnąć v pòbiegnąc; ~ za kim bie-gac za czims, pòbiegł pò niegò biegôł za nim
pòbiegać v pòbiegac, rozrëszëc
pòbielacz m bielôrz, kalkòwnik, wëléwôcz m
pòbielać v farbòwac biôło, kalkòwac, wëlewac
pòbielanie n bielenié, kalkòwanié, wëléwanié n
pòbielany ad biôłô farbòwóny, kalkòwóny,
wëlóny
pobielić v pòbielëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Przed Jastrama pòbielëła wszëtczé scanë.
pobielić się pòbielëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Pòbielił sã na krzepce.
pobierać - pòbierac, brac EG. Np. Mlécznik pòbiérôł òd nas mlékò i wòzył do mléczarni.
EG [w 2 znacz. ‘pòbierac’ = jesc / pic. Np. Nie żałuj so, le pòbierôj (jédz) smiało. Dzeckò
pòbiérô mlékò z bùdelczi. - EG] pòbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘pobierać’: Za swòjã prôcã
pòbiérają znaczné mito.
pòb(ie)rać por. pobrać v (pò)bierac, wcëgac; wzyc,
scygnąc; ~ u kògò lekcje kaszubskiegò
442
uczëc sã u kògòs pò kaszëbskù, brac u
kògòs gòdzënë kaszëbiznë, ~ pensjã
(pò)brac, pòbierac zôróbk, ~ za zaliczeniem wcëgac za zarechùnkã,~ się
(o)żenic sã, zdac, zdôwac sã
pòbieranie n branié, pòbiéranié, wcyganié n
pobieżnie - pòbieżno SY, pò wiérzchù, , z grëbsza || z grëbszégò, na
òpis SY, pò
łepkach, le dlô òka, bële jak, „na sarmater” EG, na zbëcé EG
pòbieżnie adv pòbiéżno, na ogle, oglowò, nurkã ◊ z
wikszégò wiora [Pòbiéżno czëtac / robic. Pòbiéżno sã na nas przëzdrzôł. – Sy]
pòbieżność ƒ oglowòsc, nurkòwatosc ƒ
pobieżny - pòbieżny SY, pòwiérzchny EG (TR w znacz. powierzchowny) [Ta jegò
robòta je dosc pòbiéżnô, a za mało dokładnô. Sy]
pòbieżny ad oglowi, nurkòwi
pòbijać v pòbijac, pòklepòwac; zob. pòbić
pobijak - pòbijôk SY, pòbijôcz SY
pobitka zob. bijatyka
pòbladły ad wëbladłi, zbladłi
pòblednąć v zbladnąc pòbladnąc, -ã, -ął (-blôdł), -ni, sł., ‘poblednieć’. (II)
pòbielec, -ejã, -ôł, sł., ‘zbieleć, zblednąć’: ●pòbielôł jak scana.
pobliski ad pòblisczi || pòblësczi, niedaleczi, blisczi, leżący (a. ten, co je / leżi) bliskò /
krótkò / niedalek / w pòblëżim (czegòs) [Ùmëła sã w pòblësczi strëdze. Ra]
pobliże n pòblëżé n, lok òbliżô; ew. bliskòsc (|| lok blëskòsc) f; w ~żu w pòblëżim || -żu,
w òbliżi lok, òbliżą lok; ew. przë, kòle, bliskò, lok blëze, krótkò, niedalek; ew. neol
sprzëti (Tr, La, Na) [Ni ma tu dze w pòblëżim karczmë, dze bë mógł zanocowac?
Òni mieszkają w pòblëżim / w òbliżi / kòle / krótkò / bliskò Czelna. Gò W pòblëżu
bëlë ùkrëti żôłnérze. Blëzë wsë / chëczë / ògrodu. Òni mieszkają przë kòscele. - Ra]
pòbłażać v pòbłażac (Lz), bëc pòbłażlëwi, pòstãpòwac pòbłażlëwie / łagódno /
wërozëmiale / z wërozëmiałoscą || -łotą; przëzwalac kòmùs na złé zachòwanié / na
brojenié / nipòcosc itp.; pòzwalac kòmùs na / za wiele, pòzwalac brojic, dawac
kòmù na wòlą || -lã / na rozwòlã, dawac kòmù długą (za długą) léckã pòpùszczac
kòmù léckã / cuglów; bëc dlô kògòs baro (jaż za baro) dobri / wërozëmiałi /
łagódny; ew. w zn. tolerować: lëdac cos; ew. w zn. psuć przez nadmierną
pobłażliwość: błaznowac kògòs, psëc kògòs, psëc kòmùs charakter [òn jima pòbłôżô
/ dôwô || daje długą léckã / pòzwôlô brojic; Të tim dzecóm tak pòbłôżôsz, a òne
broją. Dzëwiã sã tobie, że të tak cos lëdôsz / mòżesz lëdac. Òni te swòje dzecë tak
błaznëją / pòbłaznowelë, że to nie je mòżno – Gò]
pobłażający zob. pobłażliwy
pòbłażanie zob. pobłażliwość
pobłażliwie adv pòbłażlëwie, z przëmrużenim òka [Pòbłażlëwie wzérôł na ji pòstãpczi.
Sy]; postępować ~ zob. pobłażać
pòbłażliwość f pòbłażlëwòsc, wërozëmiałosc (Sy) f, pòbłażanié (Sy) n [Z pòbłażanim sã
do niegò òdnôsza. Sy]; nadmierna ~ rozwòlô || -la (Sy) f, za długô lécka;
rozwòliwanié, rozpùszczanié kògòs / lëdzy; pòpùszczanié (pòpùszczanié lécczi /
léckôw / cuglów), dôwanié kòmùs na wòlą || -lã / na rozwòlã, dôwanié dłudżi lécczi,
błaznowanié, psëcé (kògò) [Z rozwòlą na cos wzerac. Dac dzecóm na rozwòlã / na
wòlã. - Sy]; por. rozpieszczanie
443
pobłażliwy ad pòbłażlëwi (Sy), pòbłażający (Lz), wërozëmiałi; ew. łagódny, dobrotlëwi,
dobri, tolerancyjny; zanadto ~ za baro pòbłażlëwi / pòbłażający / wërozëmiałi; za
łagódny / dobri / tolerancyjny; dôwający (kòmùs) na wòlą / długą léckã [Mòże
dlôtegò je tak pòbłażlëwi dlô swich dzecy, że sóm nie béł nic lepszi, czej òn béł
młodi. Sy Andrisów Gùst òpisywôł żëcé swòjëch domôków z pòbłażlëwą jironią. Gò
Na wszëtkò je pòbłażający. Lz]; patrzeć na coś ~m okiem zdrzec / wzerac na cos
pòbłażlëwim òkã; z rozwòlą na cos wzerac (Sy); zdrzec na cos spòkójno / z
przëmrużenim òka / z wërozëmiałoscą; jakbë nigdë nic; nic so(bie) z czegòs nie
robic; jakbë sã nijak nie czerowac za czims; lëdac cos; nie sprzecëwiac sã czemùs;
być ~m zob. pobłażać
zabłądzić zabłãdzëc Sy, zbłãdzëc Sy, pòbłãdzëc [Szedł przez las i zbłądzył. Sy]
zabłąkać się - zbłąkac sã Ra, zabłąkac sã Gò, pòbłãdzëc Gò [Òn sã zbłąkôł / pòbłądzył
w tim lese.]
zbłąkać się zabłakac sã Sy, zabłãdzëc [Ten pies zabłądzył / zabłąkôł sã. Gò]
pobłądzić pòbłãdzëc, zbłãdzëc [Òn pòbłądzył / zbłądzył. òni pòbłądzëlë / zbłądzëlë. Gò],
ewent. w znacz. zdemoralizować się: pòbłãdzëc w żëcym, zeńc na bezdrożëszcza Sy, zeńc na
lëchą drogã. Gò [Òn pòbłądzył w żëcym / je czësto pòbłądzony. Gò] To tak łôtwie w lese
pòbłãdzëc. Jô tam ju nierôz pòbłądzył.
pòbłądzić v pòmilëc sã, zrobic zmiłkã, pòbłądzëc ~ w ciemnościach arch wińc z krokù na ùmrokù (ùmrok = mrok, smrok)
zabłąkany zabłąkóny Sy [Chòdzy jak taczi zabłąkóny pies. Sy]
zbłąkany - zabłąkóny SY, z(a)błądzony, pòbłądzony. - Przër. błędny
pobłądzony ad pòbłądzony zbłądzony
zbłądzenie n zbłądzenié n
zbłądzić v zbłądzëc; ~ w ciemnościach
zbłądzëc o cemnicą ◊ wińc z krokù na
umrokù (zbłądzić; stracić wątek)
zbłąkać (się) zbłądzëc, zgùbic sã
zbłąkany ad zbłądzony, pòtłëczny
zabłądzić, ~kać się zabłãdzëc, zbłãdzëc
zabłąkać się zabłąkac sã, zabłãdzëc. Pòr. błąkać się, zabłądzić
zabłąkanie n zabłądzenié n; wyjść z ~nia
wëbłądzëc
zabłąkany ad zabłądzony, zbłądzony
pòbłogòsławić v pòbłogòsławić, ew. przeżegnac; Tr: pòżegnac [Pòbłogòsławi nas, òjcze!
- Ra]
;
~ kògò czym obdarzëc kògòs czim, ~
związek małżeński zdac na(ł)ożenich pòbłysk m łisk m, łiskanié, swiécenié n
pòbłyskiwać v łiskac, swiécë(wa)c
pobocze - pòbòczé EG, np. Jic pòbòczim drodżi. Na pòbòczu || -czim drodżi stojôł autół.
- Przër. obrzeże, skraj
pòbòcze n spich, ubrzég m, ubiedrz(ô),
urzma, ustronaƒ
pòbòcznie adv kòl(e) te(gò), na bòkù
poboczny – pòbòczny Lz pòbòczny, przym., ‘poboczny, sąsiedni’: na pòbòcznëch
mòdżiłach. Ra (1. bòczny, leżący pò bòkach, ze stronë, abò na pòbòczim, np.
444
pòbòczim drodżi, bùdinkù itp. 2. mni wôżny, dalszi, nié główny) EG, np. Te
pòbòczné òkna są niższé òd westrzédnëch. To tam są taczé
pòbòczné sprawë.
EG
pòbòczny ad pòbòczny, Gò, bòkòwi, ustronowi, bòczny;
kwesíia ~czna drëgòmôlowô sprawa, linia ~czna bòcznô linka. Por. marginalny
pòbòjowiskò n biôtkòwiszcze, wòjowiszcze, bòjowiszcze n, môl bitwë, [Wiele
Krzëżôków òstało na biôtkòwiszczu pòd Swiecënã. Całé biôtkòwiszcze pòkrëło sã
zabitima żôłnérzama. - Sy]
pobolewać v bòlëwac, pòbòlëwac || pòbòlewac, czmic (|| czmnic), gruzdac (lok ||
druzgac); ew. dokùczac, nie dawac pòkù. Zob. boleć
pòbòrca m scygôcz, pòbiérôcz, pòbiérca
m; ~ pòdatkòwy scygôcz pòdatków
pòbòrowy m, ad zacygniãti, rekruta m,
miarowi; kòmisja ~wa miarowô kòmisëjô, obwód ~ miarowô obéńda
pobożnie adv pòbòżnie [Klëczëlë pòbòżnie ë sã mòdlëlë. Ra]
pòbòżnisia ƒ pòbòżnica, pôcérznica ƒ
pòbòżniś m pòbòżélc, pòbòżnik, pôcérznik m
pòbòżność ƒ nôbòżnota, pòbòżnotaƒ pòbòżnosc, -ë, ż., ‘pobożność’: Òna je znónô ze
swòji wiôldżi pòbòżnoscë.
pobożny, nabożny nôbòżny LZ
pobożny ad nôbòżny, pòbòżny; ew. w zn. chodzący często do kościoła: kòscelny [To je
kòscelnô (pòbòżnô) białka. Naji sąsedze nie są za baro kòscelny (pòbòżny), chòc
mają ksãdza w rodze. Sy Wszëtcë Kaszëbi są baro pòbòżny lëdze. Ra]. Por.
nabożny
pobór - 1. pòbiér (dosł. w znacz. òdbët, pòl. ‘powodzenie’). 2. w znacz. wcyganié
rekruta (nowégò rocznika chłopów) do wòjska, pòl. téż: ‘branka’ - zacągaczka
(môl.) SY, ewent. zacąg SY (dosł. robòta w
majątkù,
za
ùmówioną
zôpłatą - òb. zaciąg). - Przër. powołanie (p. do
wojska)
pòbór m 1. pobór np. wody: miara f, wcyganié n 2. scyganié n; ~ pòdatków scyganié pòdat~ ków, pòbòry pl 1. zôróbk m 2. miaraƒ,
wcyganié n, ~ do wòjska wcyganié do wòjska, stôwanié do miarë – zob. rejestracja (~
wojskowa)
pòbósc, -bòdã, -bódł, -bòdzë, sł., ‘pobóść’: Krowa gò pòbòdła
pobrać - pòbrac EG. Np. Czej òn przińdze, tej so pòbierze rozmajité nôrzãdza, dôsz mù
je. Òn pòbrôł te nôrzãdza, ale òddac jich nie mësli. Doktór pòbrôł òd mie krew do badaniô.
Czej òni òd ce pòbierzą tã krew. Jô pòbierzã z magazynu nowé rãkawice. Nie pòbierzesz të
tegò? - EG pobrać się (zawrzeć związek małżeński) - pòbrac sã (pòl. ?), òżenic sã, zawrzéc
związk
małżeńsczi
(pòl.),
wstąpic
w
związk
małżeńsczi
(p
òl.) - EG, òpartolëc sã (përznã żart.) SY, òchajtac sã / chajtnąc sã (niem. pòl.) EG pòbrac, bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘pobrać, powybierać’: Pòbrôł òd nich pieniądze.
445
pòbrać zob. pòbierać
pòbranie n scygnienié n; ~ pòcztowe
scygnienié zôpłatë przez pòcztã, ~ się
ożenienié sã, zdanié sã n
pòbratać (się) zbracëc (sã)
pòbratymczy ad zbracony
pòbratymiec m zbratińc m
pòbratymstwò n zbracëna ƒ
pobrudzić (się) pòbrëdzëc (sã) || zabrëdzëc (sã), wë- / ù- / za- / pòswinic (sã), wë- /
ùnuzlac sã, ò- / ù- / za- / s- / pòtrzepac (sã); ù- / za- / wëpaskùdzëc (sã), ùmòrësac
(sã), (p)òczapac (sã) / za- / ù- / sczapac (sã), pòszlapac (sã); lok: ùszmùdrac (sã),
ùszluńcëc (sã), òbzolëc (sã), ùbrechtac (sã), òpéplac (sã), ùwalac (sã), ùszwiektac
(sã) [Stojącë przë ògniszczu, łôtwie sã òsmòlisz. Le nie pòbrëdzë mie ti chùstë! Ra]; ~, w zn. umazać (się) wë- / ùmazac (sã), wë- / ò- / ùsmarowac (sã); ~, w zn.
umazać (się) smołą wë- / (p)ò- || ùsmòlëc (sã), rzad: pò- / s- / ùtrzepac (sã) smòłą,
pòbrëdzëc / wëswinic / òczapac / ùmazac (sã) smòłą; ~, w zn. umazać (się) sadzami
ùkòclëc (sã), ùkòtlënic (sã), wë- / (p)ò- || ùsmòlëc (sã), ù- / wësmarowac / ù - /
wëmazac sã szadzą; ~, w zn. poplamić (się): pòplamic (sã), pòklaksac (sã), òpriskac
(sã); ~, w zn. zachlapać (się), ubłocić (się) pò- / zachlapac (sã), ze- / ùszlapac, ù- /
ò- / za- / s- / wëczapac (sã), ù- / s- / òkalëc (sã), ùzabòtac (sã) || ùzobòtac (sã),
zapaskùdzëc (sã), ùpaprac (sã), lok: ùżabic (sã), òplëcëc sã; ew. òblepic (sã), òklejic
(sã) czims [Pòszlapôł sã na tëch błotach. Ra]; ~ (się) ziemią, błotem wënorzac (sã);
pobrudzić (się) gnojem ò- / ùgnojic (sã); wëswinic / ùnuzlac / òczapac /
wësmarowac (sã) gnojã; ~ nogi, buty wëdeptac (sã), wëczwòrdac (sã), ùtrińdac (sã);
w zn. ~, zabłocić podłogę nadeptac, naczwòrdac; ew. żart: nasztãplowac (w jizbie /
chëczach); ~, w zn. umączyć (się) ò(b)mączëc / ùmączëc (sã), òtrzepac (sã) /
òkùrzëc (sã) / òbzolëc (sã) mąką / piôskã / kùrzã [Pòtkôł kòminiôrz mącznika i rzekł
mù: Biéj dali, bò mie pòtrzepiesz (wëswinisz, òbmączisz). Sy]; ~ (się) tabaką ù- ||
za- || òtobaczëc (sã), ù- || òtrzepac sã tobaką; ~ się własnym łajnem zglëmic sã,
spaskùdzëc sã (w bùksë / w łóżkò), sproś: zesrac sã / òsrac sã; ew. narobic / nawalëc
(pòd se / sebie / w bùksë, w łóżkò), wësmarowac sã / ùnuzlac (sã) swòjim gòwnã ||
gównã / łąjnã / gnojã; ~ (się) olejem na- || zaòlejic (sã), ùsmarowac (sã) òlejã; o
włosach, sierści, wełnie: ~, skleić się od brudu, tłuszczu s- || uklutac (sã); ~, w zn.
wyświechtać (się) ù- / wëszwiektac (sã), za- / òbmazac (sã), pòòbcerac (sã)
{‘wëtrzepac (ò- / pò- / s- / ùtrzepac) sã’ = pol. wybrudzić się, też: usmarować się,
usmolić się – in – zob. trzepać; ‘ùszwiektac sã’ – por. ‘szwiektac’ Lz, Sy, w zn. pol.
bredzić - zob.} [Ùważôj, co sã nie pòtrzepiesz. Smòła trzepie. Gdzeż të béł, żes sã
tak ùżabił?! Òd jednégò razu tak pòbrëdzył kòszlã, że òna nie je wicy do òbleczeniô.
Jô eszcze (jesz) nie widzôł, żebë chtos mógł tak ùszmùdrac kòszulã (kòszëlã).
Ùważôj, co sã nie ùszmùdrôsz. Ùmij sobie rãce, co òbrëska nie pòtrzepiesz. Nie łazë
pò plëtach a sã nie òplëcysz. – Sy Gdze to sã tak zabrëdzëło? Gò Dzecë sã
ùszwiektałë. Pa? (Lz)]. Por. obłocić się, osmarować się, osmolić się, umazać się
pobrudzony ad pòbrëdzony, ùnuzlóny, òswiniony || wëswiniony, czôrny, òsmòlony,
ùmazóny, (p)ò- / ù- / zaczapóny, pòszlapóny [Òsmòlony jak mòrës (murzyn). Të
môsz sëkniã pòszlapóną. - Ra]. Zob. brudny
pòbrykać v pòskôkac, pòwëstwôrzac
pòbryzgać zob. pochlapać
pòbrząkać, ~brzãkiwać v pòbrząk(iw)ac,
446
pòzwòni(wa
pòbrzeże n ubrzég m, kòlmòrzé n pòbrzeżé, -ô, n., ‘pobrzeże, kraj nadbrzeżny’: Na
samim pòbrzeżu negò jezora stoją dwa wëbùdowania. Ra
pòbrzeżny ad pòbrzéżny, przym., ‘pobrzeżny, nadbrzeżny’: pòbrzéżné łączi. Ra
ubrzeżny, ubrzegòwi, strądowi, kòlmòrsczi
pòbrzãkiwać zob. pòbrząkać
pòbùdkaƒ1. pòdskacënk, pònëk m, wzbùda pòbùdka, pòdskôcëna ƒ; w zn. powód do
śmiechu: arch nôwód (Lz) m {To mù béł zôs nôwód do smiéchù. Lz] pobudki /
czysto ludzkiej natury czësto lëdzczé pòbùdczi / pòdskôcënë; 2. bùdzenié n, sygnal
m
pòbùdliwòść ƒ znoszëna, oparzonoscƒ pòbùdliwy ad znoszny, oparzony
pòbùdować v pòbùdowac, nabùdowac pòbùdowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pobudować,
wybudować’: Na tim òstrówkù pòbùdowelë so chëcze ‘na tej wysepce pobudowali sobie
domy’.
pobudzać - pòbùdz(yw)ac EG, dodawac òchòtë do czegò EG (przër. zachęcać).
Pobudzać do pośpiechu - naglëc SY, przënaglëwac EG, pògóniac, pònëkiwac, np.
Òn gò nôgli, pònagliwô, żebë... Òn gò / jich nôglił / òna gò / jich nôglëła, żebë...
pobudzać do jedzenia, dodawać apetytu, kusić na co trôpic [Bądzesz długò w lese
abò w wòdze, to ten las i ta wòda bądą cebie trôpiłë. (òne sprawią, że sã pòczëjesz
głodny). – Sy] {‘trôpic’ in = gnãbic (ò złim dëchù, mòrze} Por. naglić, przynaglać;
pòbùdzać v 1. bùdzëc 2. pòdskôcac, trôpic,
nëkac, zrëszëwac
pòbùdzający ad pòdskôcający, trôpny, nëkający, zrëszny; ~ce leki trôpné léczi pòbùdzanie n pòdskôcanié, trôpienié, nëkanié, zrësziwanié n; ~ do wymiotów trôpienié na wracanié, nëkanié do
wracani
pobudzić v 1. zbùdzëc, pòbùdzëc [Pòbùdzë parobków, niech jidą do robòtë. Ra]; 2.(do
czego, np. konia do biegu, silnik do „zapalenia”; organizm do zdrowia) - rëszëc EG,
pònëknąc EG, dostac na rësz SY. Np. Czej bë to gò nie rëszëło / ni miało rëszëc, tej
nie wiém, co? EG Mëszlã, że to gò rëszi.,. Móm jô cebie pònëknąc, czë të sã sóm
rëszisz? EG Jô cë jesz rôz dostónã na rësz, òbôczisz të zgniélcu. SY. Pobudzić do
śmiechu - dostac na smiéch SY. Np. Ten trzepòt dostôł wszëtczich na smiéch. SY. Przër.
obudzić
pobudzić apetyt wëtrôpic [Las i wòda pòtrafią człowieka wëtrôpic. Sy (zdanim
niechtërnëch gbùrów niejedne „szitë (sztëczné nawòzë) wëtrôpiają zemiã”, bò czej
sã pòsëpie szitu roscënë (np. zbòżé) wëcygają ze zemi wszëstëk „kraft” - bò szit
pòbùdzywô aptit...) - EG]; (por. korcić, kusić).
pòbùjać v 1. pògórowac, pòbarłożëc 2. pòzybac, pòbiżac pòbùjac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘pokołysać’: Nënka pòbùjała dzeckò a tej sama
legła spac. 2. ‘pochodzić, pospacerować’: Pòbùjôj so pò ògrodze.
pòbùjac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘pokołysać się’.
pobuntować v pòbùńtowac, -ëjã, -owôł [Pòbùńtowelë jima lëdzy. Ra] zob. podjudzić
pobuntować się pòbùńtowac sã, -ëjã sã [Wnet sã pòbùńtowałë wszëtczé nôrodë. Ra]
poburzyć v pòbùrzëc [Sztorm pòbùrził kòminë na chëczach. Ra]
447
pòbyć v pòbawic, pòbëc
pòbëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘pobyć’: Òna tu długò nie pòbãdze. ] ~ tu i ówdzie pòbëc
/ pòkrãcëc sã / pòòbracac sã tam sam / tu i tam / gdzeniegdze; zob. pokręcić się
pobyt m pòbët m, bëtnosc f, przebiwanié, bawienié, (pò)bëcé n; ew. òdwiedzënë pl,
zatrzimanié sã [W pierszą niedzelã naszégò pòbëtu w Hëce... Ja Król sã zjawił na
krótczi pòbët dlô òdpòcziwaniô òd swégò cãżczégò rządzeniô. Bù]; zatrzymać się
na dłuższy ~ zatrzëmac sã / òstac na dłëżi / na dłëgszi pòbët / na (a. w) dłëgszé
òdwiedzënë / na dłëgszą gòscënã; ew. òstac / zatrzëmac sã / zagòscëc përznã dłëżi;
za ich ostatniego ~tu u nas czej òni òstatny rôz ù nas bëlë; òbczas / pòdczas jich
òstatnëch òdwiedzënów ù nas; przë leżnoscë jich òstatny / slédny bëtnoscë ù nas;
miejsce ~u môl / miescé pòbëtu / przebiwaniô || -niégò / bëcégò; môl / miescé, gdze
sã je / przebiwô / bëło / przebiwało. Por. obecność
pocałować v pòcałowac, kùsznąc, dac gąbczi / kùska / rzad mùczka [Të miã jesz nierôz
pòcałujesz! Ra Niech òna gò terô pòcałuje (|| bëlaczącë: pòcalëje) / kùsznie. Dôj
tatkòwi gąbczi / kùska. Kùszni mie niżi krzebta / w dupã / w rzëc. Të nie jes wôrt
nawet tëlé, żebë mie w rzëc kùsznąc. - Gò]
pocałowanie n kùsznienié, kùszniãcé, pòcałowanié n; podziękowanie z ~niem w rękę
pòdzãka z pòcałowanim w rãkã
pocałunek kùsk m, gąbka f, rzad: kùs, gãba, mùczka ƒ [Móm jô swini rij, że mie kùsa
nie chcesz dac? Sy]. Por. pocałowanie
pòcenie się n mòknienié, mòkniãcé sã n pòchełpić się pòstatkòwac sã, pòdwôrznic sã
pochewka ƒ pòchewka f; ~ na chory palec palecznik m, pòchewka f (pòchewka na
chòri pôlc) pochewka - pòchewka, pòwleczenié (np. pòwleczenié na szorëm ||
parasón) EG; por. pochwa
pòchlapać v pòczapac, okalëc, uchlapac,
schilac, zwôrzkac, o(b)drzistac pòbryzgać v pòpriskac, opriskac, obstrzikac, zwôrzkac
pochlebca m pòdchlébca || -bc, pòdchlébiôcz, przëchlébca, przëpòchlébca, pòdlizała,
pòdlizk, (pòd)lizajk, pòdlizańc, pòdlizywôcz, liżëpaja, lizus, płaszczélc,
nadskakiwôcz, nadskakiwajk, pòdskakiwajk, mizgańc, ùcmùlańc; ew. ùtrzëdëpsczi,
cmùłk, służka, piesk, kùndel m {‘cmùlk’ in = człowiek co sã chitrze ùsmiéchô;
‘ùtrzëdëpsczi’ zgardl = ùrzãdnik na baro nisczim stanowiskù; ‘mizgańc’ por.
m(n)izgac sã / miôzgac sã / miazgrzëc sã = pol. łasić się, umizgać się} [Òtocził sã
rzmą nadskakiwajków, co mù sã w pas kłóniają. Wkół niegò wiedno krący sã rzma
przëchlébców. Ni mògã zgarac na tegò przëpòchlébcã. Wòlã bëc z daleka òd tegò
ùcmùlańca. Ten cmùlk le chòdzy ë sã cmùli. Płaszczélców nigdë nie zabraknie. Sy
Nie wierzë pòdchlébcóm, ale tëch słëchôj, co cë prôwdã gôdają. Ra]. Por. zausznik
pochlebczy ad pòdchlébny, nadskakùjący, przëmilny, pòdchlébiający sã, pòdlizëjący
sã,. płaszczący sã; ew. falszëwie / òbłudnie miłi / miodny / słodczi
pochlebczyni f pòdchlébiôczka, nadskakiwôczka, nadskakiwajka, pòdchlébiajka,
pòdlizajka, lizuska, płaszczélcka, mizgańcka [Lëdze nigdë nie zgôralë (nie lëdelë ji)
na tã nadskakiwajkã. – Sy]. Por. kokietka
pochlebiać v (pochlebiać komu a. przypochlebiać się / przymilać się komu) pòdchlebiac
sã (kòmù) rzad: pòdchlebiac kòmù), przëpòchlebiac sã, pòdlizëwac (lok: || -zywac ||
448
-zowac) sã, nadskakiwac (lok || -kòwac), płaszczëc sã, przëmilac sã (kòmù), łasëc sã
(do kògò); ew. kadzëc kòmù, w òczë (kòmù) swiecëc / piãkno gadac; rub: w dupã /
rzëc kòmù wlażac a. dupã / slôdk kòmù pòdcerac / lizac [òn sã pòdchlébiô /
przëpòchlébiô / pòdlizëje; òn nadskakiwô / nadskakùje / płaszczi sã / przëmilô sã /
łasy sã; rozk: pòdchlebiôj (sã); Òna mù sã pòchlébiô, ale òn ji równak nie weznie. Sy
Òni gò głôszczą ë mù pòdchlébiają. Pòdchlebiôj, pòdchlebiôj, a bãdzesz szczestlëwi.
- Ra]. Por. kokietować, łasić się
pochlebić v pòdchlébic (sã) kòmùs, pòdlizac sã kòmùs, (pòde)brac (ew. (pò)smùkac)
kògòs pòd włos; (pò)kadzëc kòmù, żart: pògëldzëc kògòs; ~ sobie pòdchlebic
so(bie), pòchwalëc sebie samégò; ~bia mi mie je miło czëc tak cos ò se / ò sobie; to
są dlô mie miłé / przëjemné słowa; żart: le mie tak chwôlta, to mie lubi / sã widzy.
Por. kokietować
pochlebianie (się) pòdchlébianié (sã), pòdlizywanié (sã), mizganié (sã), nadskakiwanié
n, kùndlowatosc f. Por. kokieteria
pochlebnica zob. pochlebczyni
pochlebnie adv pòdchlébno, przëpòchlébno, przëmilno; ew. dobrze, żëczno, żëczlëwie,
przëchilno; ew. Tr: gëldząco, pòdlizno
pochlebny ad pòdchlébny, przëpòchlébny; ew. przëmilny, pòłaszczëwi (= łaszczący sã,
przëmilny), pòdlizny; ew. gëldzący (geldzący czëjãs bùchã / próżnosc); ew. dobrí,
żëczny, żëczlëwi, przëchilny, miłi; zyskać ~ne opinie / recenzje o czymś dostac /
zebrac dobré / żëczné / przëchilné òpinie / recenzje ò czims
pochlebstwo n pòdchlébstwò, przëpòchlébstwò n; ew. przëmilnosc, pòłaszczëwòsc, Tr:
pòdchlébizna, pòdliznota f; ew. pòdchlébné / przëpòchlébné słowa; słowa gëldzącé
czëjãs bùchã / próżnosc; ew. òbłudnô / falszëwô pòchwała [Të sã jes mógł ùdławic
tim pòdchlébstwã. Ra]
pochlubić się pòchlubic sã, pòchwalëc sã, pòbùsznic sã; miec leżnosc do chlubë /
chlubieniô sã / chwôleniô sã
pochłaniacz m pòchłóniôcz, Tr: wcygôcz, pòłikôcz m; ~ dymu / kurzu / gazów
trujących pòchłóniôcz / wcygôcz dëmù, pichù a. kùrzu / gazów trëjacëch; ~ przy
masce przeciwgazowej pòchłóniôcz / wcygôcz przë masce procëmgazowi; ~
zapasowy rezerwòwi (ew. dodatkòwi / zapasowi / fërôtny) pòchłóniôcz / wcygôcz
pochłaniać zob. chłonąć, nasiąkać, wsysać; ~ szkodliwe gazy / pyły wcëgac
pòchłaniac || pòchłoniwac [to wcygô / chłonie / pòchłóniô || pòchłoniwô gaz(ë) /
kùrz(e) / pich(ë); rozk: pòchłaniôj!; To ni ma zëmë, co jezoro nie pòchłóniô jednégò
abò dwù lëdzy. Lz Òna pòchłóniô wszeden mój zôróbk.Ra]; ~ (zajmować) uwagę
czekawic, zajëmac || zajimac / zajmòwac ùwôgã, przëcëgac (ùwôgã / òczë), wcëgac
(kògòs); ~ książki wiele czëtac, czëtac wiele ksążk, rzad, żart: pòżerac /
pòchłoniwac / pòłikac ksążczi; ~ czas zabierac / krasc / czas; ew. mùdzëc = mãczëc,
zabawiac [To zabiérô / kradnie || kradze czas. Òn mie tu mùdzy / mãczi / zabôwiô, a
robòta leżi. Gò]
pochłanianie n pòchłónianié || pòchłoniwanié, wcyganié, pòłikanié, pòżéranié n. Zob.
chłonięcie, wchłanianie
pochłonąć v pòchłonąc, wchłonąc, wcygnąc; ew. wsusac; ew. zabrac, zagarnąc, wząc ||
wzyc; w zn. połknąć, pożreć: pòłknąc, zeżgrzéc, strawic [Jegò piekło pòchłonie. Ra];
~ furę jedzenia pòłknąc / zeżgrzéc / wch(a)mòlëc / wtłómic / żart wczëszczëc fórã
jôdë; ziemia / wojna / woda ich pochłonęła zemia / wòjna / wòda jich pòchłonãła
[Zemia sã òtwòrzëła ôs (i) pòchłonã ten zómk ze wszëtczima lëdzma. Lz]; ciemności
~nęły górę cemnosc pòchłonãła / ògarnãła / òbjãła górã [Cemnosc górã pòchłonãła
Lz (Fs, Lh?)]; zamek ~nęły głębiny jeziora zómk pòchłonãłë / wchłonãłë wòdë /
głãbi(z)në jezora; zómk zatonął w głãbi / głãbiznie jezora [Zómk ji wchłonãłë
449
Zagnaniu głãbinë. - Lz(Fs, Lh?)]; bagno ~nęło człowieka bagno / błoto wcygnãło /
pòchłonãło człowieka; ogień ~ ich cały dobytek òdżin pòchłonął / strawił / wzął
jich całi dobëtk; robota go całkowicie ~nęła robòta gò dëcht czësto wcygnãła. Por.
pòchłaniać, chłonąć, wchłaniać, wchłonąć
pochłonięcie zob. wchłonięcie
pochłonięty ad pòchłoniãti, wchłoniãti, wcygniony || -niãti [Òstôł pòchłoniãti ||
wcygniony przez bagniskò / błoto / odżin / wòdã. Gò]; ~ pracą wcygniãti || -niony /
wgrëzłi / wżarti w robòtã; zajãti / pòchłoniãti robòtą / prôcą
pòchmùrnieć v kòmùdzëc, chmùrzëc, doczëc, blónic, pòbiegnąc, môłnic
pochmurnie - pòchmùrno SY, òbłoczno (zab.) SY [téż słowacczé: ‘oblaczno’],
chmùrzësto SY, kòmùdno SY, mùdno (môl.) EG [etimol. przër. niem. ‘müde’ zmãczony; tzn. mãczącé wiodro - EG]. - Przër. mglisto, zachmurzenie
pòchmùrno adv kòmùdno, zachmùrzono,
doczësto, chmùrzësto, pòbiegło
pòchmùrność ƒ kòmùda, chmùrnosc,docznota, blóniastosc, pòbiegłosc ƒ
pochmurny - pòchmùrny SY, òbłoczny (zab.) SY, chmùrzësti SY, kòmùdny SY,
mùdny (môl.)
EG zachmùrzony, nachmùrzony - Gò, zadôczny (zab.) SY,
pòbiegłi SY, ewent. zacygniony / pòkrëti chmùrama, blónowi (môl.) SY [w 2 znacz.
= pstrokati, bestri]. [Pòbiegłé niebò. Dzys je taczi pòb iegłi dzéń. - Sy] - Przër.
mglisty, zachmurzenie
pòchmùrny ad kòmùdny, zachmùrzony, doczësti, chmùrzësti, pòbiegłi pòchòdna ƒ mat
odprowôdnô ƒ
pochodnia - głownia TR, smólnica TR. - Przër. żagiew
pòchòdnia ƒ głownia, smólnica f; pòchódz ~mi pòchada z głowniama, taniec z~mi
tuńc ze smólnicama, żywa ~ pò-lącô głownia, smólnica pòchòdny ad odprowôdny;
wyraz ~ od-prowôdné słowò
pòchòdzący ad pòchòdzący, rodowiti
pochodzenie pòchòdzenié Gò, Lz [Człowiek tak prostégò pòchòdzeniô. Lz].
pòchòdzenie n pòchòdzenié n, rodowizna,
rózga f, kòrzéń [Nasz kòrzéń sygô w szlachtã. Sy]; świadectwò ~nia swiôdczëna
rodowiznë
pòchòdzić v pòchòdzëc, pòsztupac; ~ sobie swobodnie, pospacerować, poganiać
so(bie) pòbùjac (so(bie) {‘pòbùjac’ in arch = pòkòlibac} [Pòbùjôj so pò ògrodze. Ra]; ~
sobie pòchòdzëc, pòsztupac so(bie), pòchòdzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘pochodzić, pospacerować’:
Pòchòdzył dróbkã kòl chëczi ‘pochodził trochę około domu’. 2. ‘pochodzić, brać początek’:
Òni pòchòdzą òd samégò diôbła.
skąd to ~dzi, że... skądka to pòchòdzy, sã bierze, że...
pòchòp m orądz, pòdskacëna (ùżëté jakò emocjô) ƒ
pòchòpnie adv chùtkò, pòspiéwno, nieobmëslno
pòchòpność ƒ chùtkòsc, pòspiéwnota, nieobmëslnota ƒ
pòchòpny ad chùtczi, pòspiéwny, nieobmëslny
450
pòchòrować się pòzachòrzec; pòchòrowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘pochorować się’:
Zjedlë përzinkã òd tëch grzëbów ë pòtemù sã wszëtcë pòchòrowelë.
pòchòrowiec, -ejã, -ôł, sł., ‘pochorować się’: Wszëtczé babë pòchòrowiałë. (II)
wszyscy ~wali się wszëtcë pòzachòrzelë pòzachòrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘zachorować,
pochorować się’: Nôprzód krewieństwò, pòtemù wszëtcë przëjacelë pòzachòrowelë
‘najsamprzód bliższi krewni, następni zaś dalsi pochorowali się’. (II)
pòchòwać (się) pòchòwac, pòschòwac (sã) pòchòwac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘pochować,
poukrywać’: A czej mielë ju wszëtkò pòchòwóné. 2. ‘pochować, pogrzebać’: Jô ce jesz
pòchòwiã.
pòchòwanie n pòchòwanié n
pòchód m pòchód, -òdu, m., ‘pochód’: W tim pòchòdze, czëlë procesëji bëlë téż ë
wiôldżi panowie.
pòchada ƒ, paradny marsz; wyruszyć w ~ rëszëc w pòchadã, zaczic
marsz
pòchrząkiwać v gnurzëc
pochrzcić v pòchrzcëc [-czã, -cył] Ten stôri ksądz wszëtczich nas pòchrzcył. Ra]
pochwa - 1. pòchwa (p. zablë / miecza) SY, miecznica SY pòchwa, -ë, ż., ‘pochwa’:
Włożił szablã w pòchwã.
; por. pochewka. 2. (anatom.) nôrząd
rozrodny ù białczi / samnicë zwierzãt pòchwa EG, łëzga SY. Zwrot: ‘dostac pò łëzdze’ SY = zańc w cążã. Np. Wëzdrzi,
jakbë pò łëzdze dostała. SY. - Przër. srom niewieści,
pòchwa ƒ pòchwa, miecznica ƒ; ~ miecza, szpady miecznica ƒ, dobyć z ~wy wëcygnąc
z miecznicë, ~ maciczna łëzga f, pòchwa matkòwiznë, wylot ~wy u kro-wy
pòdogònica ƒPor. pochewka
pòchwalać, ~lić v chwôlëc, pòchwôl(ë-w)ac, pòchwôlëc pòchwalac, -chwôlóm, -ił, chwalôj, sł., ‘pochwalać’: Jô tegò nie pòchwôlóm.
pòchwalëc, -chwôlã, -ił, -chwalë, sł., ‘pochwalić’: Pòchwôlił gò. Pòchwalë rôz Pana
Bòga!
pòchwalëc sã, -chwôlã sã, -ił sã, -chwalë sã, sł., ‘pochwalić się’: Jô bë sã gwësno nie
pòchwôlił, żebë jem na to nie zasłużił.
pòchwalenie n pòchwôlenié n
pochwalny - pòchwalny EG (np. himn pòchwalny EG)
pòchwalny ad chwôlący; mòwa ~wlna chwôlącô mòwa, pieśń ~lna chwòlącô spiéwa,
piesnia
pòchwała ƒ pòchwała, -ë, ż., ‘pochwała’: To bëła dlô naju nôlepszô pòchwała.
wëchwała ƒ; gòdny ~ły wôrt wëchwałë, pòchwôleniô
pòchwytać, ~cić v pòchwôtac, chwacëc || chwëcëc, ùchwacëc, (pò)łapac, złapac
Chëczowégò złodzeja nie ùchwôcysz. Sy; ~ za orãż chwëcëc barnią
pòchwacëc1, -chwôcã, -ył, -chwacë, sł., ‘pochwycić, schwycić, uchwycić’ [Pòchwôcył
gò w swòje remiona. Ra] {‘pòchwacëc’ in = pojąć – zob.}
pòchwytny ad pòchwôtny
pochylać (się) zob. nachylać (się)
pochylenie zob. nachylenie, uchył
pochylić (się) zob. nachylić się]
pòchylnia ƒ techn pòchilniô ƒ – ùrządzenié stoczniowé, do spùszczaniô zbùdowónëch
òkrãtów na wòdã
451
pochylony ad pòchilony, nachilony, ùchilony, ùchëłi; ew. łãczny, krzëwi, wëdżãti /
z(a)dżãti / ùdżibłi / ùdżãti w pałąg; przëdżãti do zemi {‘łãczny’ zob. pochyły}; ~
wiekiem pòchilony / przëdżãti wiekã / staroscą / òd staroscë; ew. ùdżãti, ùdżibłi,
przëdżãti, łãczny ùchëłi, krzëwi, przekrzéwiony, [.Nasz stark sã ju łãczny robi.Nasza
starka sã ju ùchëłô robi.- Sy]; czł. stary, ~ wiekiem krzëwùszk, ùdżibnik, krzëwicha
m, krzëwùszka, ùdżibnica, krzëwicha f [Cëż to béł za chłop, prosti jak swiéca, a dzys
to je krzëwùszk. Ten biédny krzëwicha jaż do zemi je przëdżãti, a jesz na
pòdwòrzim chòdzy a te wãbórczi wlecze do nëch chléwów. Wajô (waja) nënka je ju
staruszka (starëszka), krzëwùszka, ale òna wama dzecë dozdrzi, że mòżeta spòkójno
chòdzëc na pòle. - Sy]. Por. pochyły
pochyło adv pòchëło, ùchëło, szrôc niem., arch kòso; ew. o drzewach krzywo
rosnących: krzëwò [Më szlë pòd baro szrôc górã. Sy]
pochyłość ƒ pòchilenié, nachilenié n, ùchił m; ùchëlizna, ùchëłosc, szrôcëzna niem. ƒ;
ew. spôd(k) [Z taczi szrôcëznë zjachac to nie je tak letkò. Sy]. Por. nachylenie,
spadek, spadzistość, uchył
pochyły ad uchëłi, pòchëłi, pòchilony, nachilony, ùchilony, arch kòsy, szrôc; ew.
spadzësti, ze spadã / spôdkã; ew. o drzewach krzywo rosnących a. ludziach
pochylonych wiekiem: ùdżãti, ùdżibłi, łãczny, krzëwi {‘łãczny’ Sy: półkolisty,
łukowaty [Kòsa je łãcznô. Łãczné drzewa. Nasz stark sã ju łãczny robi.]} [Ze szrôc
dakù dobrze wòda spłiwô. Sy]; płaszczyzna ~ła ùchëłô / pòchëłô / pòchilonô /
nachilonô rówizna / plaskacëzna. Por. pochylony, nachylony, skośny, spadzisty
pòciąć v pòcyc, pòrznąc, pòtrénowac, pòcąc; ~ nieudolnie pòżëchòlëc, pò-rzëpczëc,
pòrzëpòlëc, drobno ~ pò-szczepkòwac
pociąg - 1. cuch EG (np. tegò cugù, w tim cugù, tim cugã), ban EG, pòcąg Sy, pòcãgla
[To ju bądze sto lat jak pòcądżi wënowilë (= wënalezlë). Jachac pòcąglą. - Sy]. 2.
pòcąg (seksualny) JA, np. Bò czejbë tegò pòcągù nie bëło... JA
pòciąg m 1. cuch m, pòcãgla ƒ
Jô ni móm czasu, mùszã jic na ban (na cuch / pòcąg). Lz
; ~ bezpò-średni prosti, namôlny cuch, ~ dale-kòbieżny dalekbieżny cuch, ~ kùrier-ski
chùtczi cuch, ~ osobòwy pasażérny cuch, ~ pòspieszny pòspiéwny cuch, ~
pòdmiejskí przëmiastowi, przëgardny cuch, ~ towarowy wôrny cuch 2. lëgòt-ka,
cygniączka ƒ, trôpich m; mieć ~ do kògò miec do (ni)kògòs lëgòtkã
pociągać - pòcëgac, np. Òn pòcygô za pòwrózk / z bùdlë / „za jãzëk”. Dzéwczãta tegò
kawalera pòcygałë. EG [Zdanié to mòżemë rozmiôc na dwa ôrtë: 1. Kawalér miôł
pòcąg do dzéwczãt. 2. Dzéwczãta sã wëszczérzałë z niegò, robiłë so z niegò
wipczi, nabiérałë gò.].
pòciągać, ~nąć v pòcëgac, pòcygnąc, przëcëgac, przëcygnąc, (przë)szalëc, trôpic, lëgac,
sôrkac, sôrknąc, sôrbac, ochlëc, (przë)wléc; ~ do siebie przëcë~ gac do se(bie), ~ za
sobą cygnąc, wléc
za sobą, ~kògò do sądu udôwac kò-gòs do sądë, on długò nie ~gnie on długò nie mdze,
nie pòżëje
pòciągający ad przëcygający, trôpny, lë-gòtny, chłoscący
pociągły - òb. wysmukły
pòciągły ad pòdługasti, pòdługòw(ni)ati
452
pociągnąć (nieco) - pòcygnąc (kąsk, përznã), np. Pòcygnij, ale nie pùscë! EG Na,
pòcygnij so z bùdelczi. EG Pòcygni dróbkã tegò wòza! Ra Długo nie pociągnąć
(umrzeć) - długò nie pòcygnąc SY, np. Nasz tatk dostaje ju taczé sklëniané
(przezérné, klôr) òczë i szpëc nos, òn ju długò nie pòcygnie. SY
pociągnąć nie pociągniąć długo (umrzeć) - długò nie
pòcygnąc SY, np. Nasz tatk
dostaje ju taczé sklëniané (przezérné, klôr) òczë i szpëc nos, òn ju długò nie
pòcygnie. SY
pòciągnięcie n pòcygniãcé, przëcygnienié n, môch, czorch, sôrk, sztrich m; jed-nym
~em pióra jednym czorchã pióra,
~ pãdzlem pòcygniãcé pãzlã
pòciągòwy ad 1. banowi; służba ~wa kòl banowô służba 2. robòcy, cygnący,
zaprzëżny; kòń ~ robòcy, zaprzëżny kóń, siła ~wa cygnącô mòc
po cichu zob. cichaczem
pocić się mòknąc sã pòcëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘pocić się’: Niech sã rôz pòcy! ‘niech się
raz poci, tj. pracuje’. Pòcył sã, jaż béł całi mòkri. Pòcë sã terô, mdzesz pózdni chléb jôdł ‘poć
się teraz, będziesz później jadł chleb’. [Przysł.]
[Mòknął sã, jaż mù sã pòt lôł pò gãbie ë pò szëji. Më sã tak mòkniemë, jaż pò nas czipi.
- Ra]; rãce mù się pòcą rãce mù sã mòkną, ~ nad czym mòknąc, biédzëc, mãczëc
sã nad czims ◊ mòk~ nąc sã jak mësz w szestnicë (silnie się pòcić); rury się pocą
(osiadają na nich krople wilgoci) rérë sã mòkną / pòcą; kamień się poci kam(iéń)
sã mòknie [Kam sã mòknie, przińdze deszcz. Sy]
pociecha pòcecha
pòciecha ƒpòcecha, omiodaƒ, pòceszenié n; słowò ~chy pòcészné słowò, chòwa się na
~chã rodziców rosce dlô omio-dë starszëch, mam z nim sto pòciech móm z nim
tëlé ucechë, ~chy pl lu-bòtné dzecë, dzôtczi ◊ żart pòcecha staroscë (laska, kij)
pò ciemkù adv o cemnicą, o (pò)cemkù
pòciemnieć v skòmùdzëc, scemniec, pò-cemnic
pòcieniować v scenic, przëcenic, nacenic
pòcierać v trzéc, (pò)corni(e)wac, pòcerac [òn pòcérô(ł); Rãką pòcérôł łësënã. Ra]; zob.
pòtrzeć
pocierpieć - pòcerpiec EG (1. cerpiec jaczis czas bôl. 2. òkazac përznã cerplëwòtë), np.
Le nie płaczë. Mùszisz përznã pòcerpiec. Pòcerpi || pòcerp terô përznã, żelë ce sã
chcało tu jic. EG
pòcierpieć v pòcerpiec
pòcieszać, ~szyć v pòcészac, pòceszëc, uspòkòji(wa)c pòceszac, -cészóm, -ôł, sł.,
‘pocieszać’: Të gò nie pòceszôj – òn twòji pòcechë nie brëkùje.
pòceszac sã, -cészóm sã, -ôł sã, sł., ‘pocieszać się’: Òni sã łôtwie pòcészają.
pòceszëc, -ã, ił, sł., ‘pocieszyć’: Jô gò ni móm czim pòceszëc.
pòceszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pocieszyć się’: Napił sã gòrzôłczi ë sã pòcesził.
pòcieszający ad pòcesz(iw)ający; ew. kòjący, dodôwający òtëchë / nôdzeji / wiarë /
pòcechë
pòcieszenie n pòceszenié n
pòciesznie adv uceszno, zabôwno, smié-szno
pocieszny zob. dowcipny, ucieszny, zabawny
453
pocieszyciel – pòceszëcél Lz, Gò, np. Dëch Swiãti, je naszim Pòceszëcelã. Mòdlë sã do
Dëcha Swiãtégò - Pòceszëcela.
pòcieszyciel m pòcésznik, pòcésziwôcz m pòceszëcél, -ela, m., ‘pocieszyciel’: Pón Bóg
je mòjim pòceszëcelã.
pocieszycielka - pòceszëcelka, np. Matka Bòskô - Pòceszëcelka strôpionëch. Ewent.
pòcecha, np. Të jes mòją całą pòcechą terô, na stôré lata. Ta bùdelka, to je ta całô mòja
pòcecha... pòceszëcelka, -czi, ż., ‘pocieszycielka’: Gòrzôłka bëła jegò pòceszëcelką.
pòcieszyć zob. pòcieszać pocieszyć pòceszëc
pòcięgiel m pas do szewcowaniô
pòcięty ad pòcãti, pòkawałkòwóny, pò-rzniony
pocisk m raca lok, kùla ƒ, strzél m; ew. pocisk dużego kalibru, np. z armaty: bómba f
[Jedna raca za drëgą pôdała, pac raca rac, pac raca rac, tak to szło, tam le wòda i
zemia òstałë. Sy]; ~ dymny dëmòwô raca, ~ karabinowy karabinowô kùla,
karabinowi strzél, ~ zapalający zapôliwa-jącô raca, ~ki miłości, Amora strzéle /
strzałë mi(e)łotë, Amòra por. bolid strzôłka ƒ Tr, / szpëckùla Gò, (nôbój - kùla Sy);
o pocisku: paść, uderzyć racnąc [Jak to racnãło, to pòłowã lëdzy zmiotło. Sy]. Por.
kula 2
pòcisnąć v pòcësnąc, docësnąc
pòciśniãcie n pòcësníenié, docësnienié n
pò co? za czim?, na co?, docz(e)?
pòcukrzyć v pòcëkrzëc, pòsëpac cëkrc
po czasie zob. poniewczasie
począć - 1. zacząc EG, pòcząc || pòczic SY, np. Cóż ja teraz pocznę? - Cëż jô so terô
zacznã? EG Nie wiém, co pòcząc? SY 2. pòcząc nowé żëcé, zańc w cążã - pòcząc ||
pòczic SY, np. Marija pòczãła || pòczã i pòrodzëła
Sëna Bòżégò. EG Jidze na
trzecy ksãżëc, jak jem pòczãła. SY ‘Od (chwili) poczęcia’ - òd pòczãcô, òd
sztërkù / chwilë / momentu pòczãcô
EG
pòcząć, ~czynać v pòczic1 [-cząc], -nã, -ął, -ni, sł., ‘począć, rozpocząć’: Jak pòczął, tak
skùńcził. [Przysł.]
pòczic2 [-cząc] sã, -nã sã, -ął sã, -czni sã, sł., ‘począć się’: Pòczął sã z Marije Pannë.
naczic, nacząc, zacząc, zaczic, naczënac, zaczënac; pòcząwszy od dziś od dzys dnia, co
ja pocznę? co jô so zacznã? Gò, nie wiém, co pòcząc? Sy~czynać sobie brac, miec
sã do czegò ◊ jak jem szczãti i pòczãti (od pòczątkù megò życia)
początek - pòczątk, zôczątk EG || zaczątk SY, ewent. zaczãcé SY, np. Na pòczątkù /
zôczątkù rokù. Zôczątk béł dobri, chto wié jaczi bądze kùńc. SY Jô ju
pr
zëszedł czwierc gòdzënë pò zaczãcym zebraniégò. SY Kòżdi pòczątk je grãdi. - Sy pòczątk, ù, m., ‘początek’: Kòżdi pòczątk je trëdny. [Przysł.] Na pòczątkù bëło słowò. [Biblia] Z
pòczątkù.
początki - pòczątczi, zôczątczi, np. W pòczątkach / zôczątkach / ù pòczątków /
zôczątków pòlsczégò państwa nôwôżniészim wëdarzenim bëło przëjimniãcé
chrzescëjaństwa. Taczé trudné bëłë pòczątczi bùdowë naszi
szkòłë.
pòczątek m pòczątk, zôczątk, pòkón m, zôwiãżé n; ~ rokù szkòlnegò pòczątk szkòłë,
szkòłowégò rokù, na ~tkù na pòkónie, na pòczątkù, od naczãcô, nôprzód, zrazu, od
454
~tkù od pòkónu, od pòczątkù, każdy ~ jest trudny kòżdi pòczątk je cãżczi, z ~tkù z
pò~ czątkù, nôprzód, zrazu, z piersza, ~tki pl pòczątczi, pierwòszënë, pierszënë,
zôwiãża pl
początkowo - z pòczątkù, na zôczątkù, nôprzód, nôpierwi, przódë. - Przër. zrazu
pòczątkòwò adv z piersza, nôprzód, na pò~ czątk
początkowy - pòczątkòwi, nôpierszi, pierszi.- Przër. wstępny
pòczątkòwy ad pierszi, zôwiãżny; głoska
~wa przedzwãk m, pierszi zwãk, nauka ~wa pierszô uczba, szkòła ~wa
elementarnô szkòła
początkujący – pòczãtnik arch Lz, swiéżi (np. swiéżi / pòczątkùjący ùczéń EG)
pòczątkujący m zaczinajk, pòczãtnik arch Lz || pòczątkòwnik Gò m;
~ca ƒ zaczinajka, pòczãtnica arch Lz || pòczątkòwniczka Gò ƒ
poczciarz pòcztôrz Gò
pòczciarz m pòcztôrz, pòcztowi, lëstowi,
pòcztëléóna m
poczcić zob. uczcić
pòczciwie ad pòtcëwie [Rozmówilë sã pòtcëwie. Ra]
pòczciwiec m pòtcywc, pòcéusz m
pòczciwina m dobri, rzetelny człowiek
poczciwòść ƒ pòtcëwòta || -wòsc ƒ [Ale ù ce pòtcëwòscë jakbë w kòszu wòdë. Ra]
poczciwy pòtcëwi LZ Żebë le jedno pòtcëwé słowò do mie wërzekła! Przësygóm na
mój pòtcëwi charaktér. Kòżden pòtcëwi Kaszëba mô miłowac swòjã macerzińską
mòwã.
pòczciwy ad pòtcëwi, pòcy, rzetelny, czestny, bëlny; ~wa dusza pòtcëwô, wiérnô, bëlnô
dësza
poczekać v pòczekac, pòżdac, dożdac [òn pòczekô / pòżdże || -żdô / dożdże || -żdô; òni
pòczekają / pòżdżą || pòżdają / dożdżą || dożdają rozk: pòczekôj(ta) / pòżdżë(ta) ||
pòżdôj(ta) / dożdżë(ta)! Pòczekôj le / dożdżë le || pòżdżë le || pòżdôj le, jô zarô
przińdã/ zarô pùdã za tobą. Më pòczekómë / pòżdżemë, to sã nie pôli, ògnia ni ma
(nama sã nie spieszi). Të jes tak niecerplëwi, pòżdżë përznã, jô zarô przińdã. SY
Pòżdôjta le, dzéwùse, niech le Jastrë
przińdą, më wama wrózgùjemë. SY
Chcesz pòżdac na nowi zasëp, tej dostóniesz swiéżą mąkã. – Sy]
poczekaj no! - òb. poczekać
pòczekać v dożdac, pòżdac, pòczekac [W mącznicy jô tëlé maczi ni móm, ale pòżdôj le
(dożdżë le / pòczekôj le), jô ce dóm resztã z pëtla. Sy] pòżdac, -żdżã, -żdôł, -żdżë, sł.,
‘poczekać, zaczekać’: Pòżdôł chwilkã ë szedł. Pòżdżë le na miã! Jô pòżdżã na cã. Na
pòżdaniu ‘na poczekaniu’.
pòczekalnia ƒ żdalniô pòczekalniô ƒ, pòżdôwk m
poczekalnia - pòżdôwk (môl.) SY (= przystanek, poczekalnia na dworcu albo u
lekarza, mała stacja kolejowa itp.), np. Ù doktora w pòżdôwkù bëło lëdzy i lëdzy.
SY; ew. miejsce na środku boiska do palanta, gdzie się gracz na chwilę zatrzymuje:
żdôwk m Sy
poczekanie - pòczekanié EG, pòżdanié EG, dożdanié EG. Na poczekaniu - na
pòczekanim EG, na pòstojenim EG. Np. Szewc mie ten bót ùprawił na pòczekanim /
na pòstojenim. Òb nen czas, czej òn robił, jô so përznã dożdôł / dożda(ła) / pòczekôł
/ -ka(ła) / pòstojôł / -ja(ła). EG
455
pòczekanie n (pò)żdanié, pòczekanié n; na ~niu na pòstojenim, na stojączką, na
chùtkòscë, z môla, wnym, łotwie, nôlżi, zarôzkù ◊ ani pëtôj pò czemù? pòt pò kùli?,
pò wiele?, jak drodżi?
pòczerni(a)ć v sczôrni(wa)c, pòczôrni(wa)c pòczernic, -ã, -ił, sł., ‘poczernić’:
Paniczkù, wë so mùszice pòczernic wąsë.
pòczerniały ad sczôrniałi, pòczôrniałi
pòczernieć v sczôrniec, pòczôrniec pòczerniec, -ejã, -ôł, sł., ‘poczernieć’: Pòczerniôł na
słuńcu.
pòczerpnąć v pònabrac
pòczerstwieć v zespòrzec, zrobic sã spòri
pòczerzwienić v pòczerwienic, pòmalowac na czerwòno’.
pòczerwienieć v sczerwònic, rozżôlëc pòczerzwieniec, -ejã, -ôł, sł., ‘poczerwienieć’:
Jemù lëca pòczerzwieniałë.
poczesny ad 1. pòczestny, uwôżóny 2. widzałi, oczny, zawòłóny
pòczet m 1. wielëna, réga ƒ, karno n; lëczba f, arch mnostwò n [W òstatny zëmie mrozë
mnostwò dzëwiznë bar’zo zmiészëłë (zmniészëłë). Lz]
; zaliczyć w ~ swych przyjaciół rechòwac
do karna swòjich drëchów 2. kònto n;
na pòczet na kònto, wpłaía na ~ rachùnkù wpłacënk na kònto rechùnkù
3. przëdóni pl; ~ dowódcy przëdóni
prowôdnika
pòczęcie n pòczãcé, napòczãcé, zaczãcé n
pòczęstować v pòczestowac, uczestowac,
uraczëc, naczëc, ugòscëc Pòczestowelë gò czijã jak cëzégò psa ë wënëkelë z chëczë
bùten. Ra
poczęstować się pòczestowac sã, wząc || wzyc so(bie) kąsk / përznã
po części zob. część
poczęstunek - pòczestënk EG, czestënk SY?, ùraczënë Sy
pòczãstunek m pòczestowanié, uczestowanié, ugòscenié, uraczenié, pòczestné n, uraczëna, raczba, czesta, naczbaƒ ùraczënë pl częstunek m naczënk, czestënk, rôczënk, gòscënk m, naczba ƒ [Tam
bëłë dobré ùraczënë, tam bëłó do jedzeniô i picô. Sy]
poczęty - pòczãti, np. Dzeckò, jaczé sã narodzëło z Mariji, bëło pòczãté z Dëcha
Swiãtégò. Dzecë pòczãté na skùtk gwôłtu téż mają prawò do żëcégò, bò
nie są
winné...
poczęty - pòczãti, np. Dzeckò, jaczé sã narodzëło z Mariji, bëło pòczãté z Dëcha
Swiãtégò. Dzecë pòczãté na skùtk gwôłtu téż mają prawò do żëcégò, bò
nie są
winné...
456
pòczłapać v pòczurpac
poczochrac zob. rozczochrać
pòczołgać się pòkraczac, pòwléc sã
poczta pòczta {Na pòczce je dlô nas paczka do òdebraniô. Gò]
pòczta ƒ pòczta ƒ [Òna nama hala lëstë ë gazétë z pòcztë. Ra]; odwrotną ~tą nazôtną
pòcztą, załatwić ~tã sprawic pòcztã
pocztowy ad pòcztowi [Òpłata pòcztowô. Wóz pòcztowi. - Ra]; skrzynka ~wa
pòcztowô skrzinka, znaczek ~ pòcztowô marka, związek ~ pòcztowi związk
pocztówka zob. karta pocztowa
pòcztówka ƒ karta ƒ
pòcztylion m pòcztëléóna m
pòczubić się pòwadzëc sã, pòszkalowac sã,
pòbic sã, pòszwagrowac sã
poczucie n pòczëcé n; mieć ~ obowiązkù / bezpieczeństwa / humoru / krzywdy /
stabilizacji / godności / własnej wartości / pewności siebie / zadowolenia /
piękna miec pòczëcé òbòwiązkù / bezpiekù / hùmòru / krziwdë / sztabilizacji /
gòdnoscë / włôsny wôrtnotë / pewnoscë se(bie) / zadowòleniô (z robòtë / dobrze
wëkònónégò òbòwiązkù itp.) / piãkna / piãknotë / snôżotë [Ni môsz niżódnégò
pòczëcô òbòwiązkù. Tu jô móm abò pòczëcé bezpiekù. Òn ni miôł tëlé pòczëcô
(pòczëcô gòdnoscë?), żebë sã nie zadawac ze zdrajcą. - Sy]
poczuć v pòczëc, wëczëc, zmerkac niem. [òn pòczuł, òna pòczëła, òno pòczëło; òni
pòczëlë; Òna zarô pòczëła, że cos tu sã nie zgôdzô / cos tu nie graje. Gò Jô gò
dobrze czijã méznął, a òn ani pòczuł. Chto w lece próżnëje, głód w zëmie pòczëje.
Ra]
poczuć się pòczëc sã [Nasz tatk pòczuł sã lëchò, tej më ju chcelë wzewac doktora, ale...
Pò ti harbace jô sã pòczuł zarô lepi. Gò]
poczuwać się pòczuwac sã (do czegò), czëc sã (w czim) [Òni bë mielë sã pòczuwac do
përznã wdzãcznotë za to, że më jima pòmòglë w biédze. Żelë òn sã nie pòczuwô do
tegò, żebë pòdzãkòwac, tej niech płacy. Gò]; ~ się do obowiązku pòczuwac sã do
òbòwiązkù; ew. czëc sã w òbòwiązkù, miec pòczëcé òbòwiązkù; ~ się do winy
pòczuwac sã do winë; wiedzec, że sã je winny, miec pòczëcé winë
poczwara - pòczwara, pòkraka f, strôszk m, , straszëdło n {‘pòczwara’ in = człowiek
złi, lëchi pòd wzglãdã moralnym} [Co za pòczwara, ta bë sã jesz kòmù przësniła.
Précz z òczu, jô sã z pòczwarama nie zadajã. - Sy Jô sã doch z tą pòczwarą żenic ni
mògã. Ra]
pòczwara ƒ niełôp m, ukôzka, przegrzecha ƒ
pòczwarka ƒ larwa ƒ
pòczwarny ad straszny, ukôzkòwi, strôszkòwati
pòczwórnie adv pòczwórno, sztërërazowò, we czwioro, we sztërë pòczwiórnie, przysł.,
‘poczwórnie’: To sã pòczwiórnie skrącô. (II)
pòczwórny num pòczwórny, sztërërazowi pòczwiórny, licz., ‘poczwórny’. (II)
pòczynać zob. pòcząć
poczynania - pòczinania EG
457
pòczynanie n naczinanié, zaczinanié n, branié, mienié sã do czegòs
pòczynić v zrobic, (pò)zaczic, (na)pòczic, (pò)naczic; ~ odpòwiednie kroki pò-robic,
pòzaczic przënôléżné starë
poczytać - 1. pòczëtac EG, np. Le so përznã pòczëtóm gazétã, a tej pùdã. EG. 2.
poczytać” w znacz. „policzyć” - ùznac EG, brac EG, pòliczëc, pòrechòwac, ewent.
w znacz. „nie pòliczëc” - pòdarowac EG, przepùscëc EG. Np. Pón ùznôł mù to za
zôsłëgã. EG Nie bierzë mù tegò za złé. EG.
Nie rechùj mù tegò grzéchù. EG
Pòdaruj mù to! Jô mù tegò tak letkò nie pòdarëjã / przepùszczã. EG
pòczytać zob. pòczytywać
pòczytalność ƒ bëcé przë zdrów rozëmie
pòczytalny ad bëc przë zdrów rozëmie
pòczytność ƒ szérzô czëtaniégò (knidżi, cządnika), czëtiwnota ƒ
pòczytny ad czëtiwny
pòczyt(yw)ać v 1. pòczëtac 2. miec so, re~ chòwac so; ~tujã sobie za obòwiązek jô
móm so, jô rechùjã so za obòwiązk, ~ za zasługã rechòwac za zasłużënk, ~ sobie co
za zaszczyt miec so, rechò~ wac so (ni)cos za uczestnienié
pòćwiartować v pòdzelëc, pòkawałkòwac, pòwiertlowac, pòrznąc
poćwierkać v pòswirgòlëc || pòszwi(e)rgòlëc, pòswirzkac,pòswirzkòtac, pòszczebiotac ||
-bòtac || -blotac, pòczirkac lok {‘pòszwiérgòlëc’ Ra: porzępolić, zagrać lada jako, w ogóle
zagrać [Pòszwiérgòlëłabë wa nóm dróbkã!]}
pòd prp pòd, kòl(e); ~gòłym niebem bù-ten, pòd czëstim niebã, ~ pretekstem przë
zadóny orãdzë, ~ wieczór kòl(e) wieczora, ~ Gdańskiem kòl(e) Gduń-ska, przë Gduńskù, ~
karą pòd karą, sztrôfą,~ rãką na dorãdzym, pòd rãką pod pewnym względem zob. wzgląd
pòd, przyim., 1. ‘pod’: pòd mòrzã; pòd bòrã; pòd dwòrã; pòd prësczim rzãdã ‘pod pruskim
rządem’. Leżi pòd pierzëną. Wlôzł pòd pierzënã. Skrił sã pòd zemiã. (II): 2. ‘ku (z B.)’: pòd
pôłnié ‘ku południowi’; pòd nordã ‘ku północy’; pòd pòrénk ‘ku wschodowi’; pòd wieczór
‘ku zachodowi’.
pòdać pòdac, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘podać’: Òna mù pòda spòsób do zrobieniô pieniądzy.
Jô jemù rãczi nie pòdóm. Jô bë jem mù pòdôł, ale jô jegò nie znajã.zob. pòdawać
pòdający ad pòdajny
podanie - pòdanié. W znacz. 1. czinnosc, wrãczenié czegòs abò np. pòdanié balë òbczas
graniô; 2. w znacz. pismiã || pismò ùrzãdowi, wniosk, np. Jô złożił do
gminnégò ùrzãdu pòdanié ò pòzwòlenié...
pòdanie n 1. pismò, proszenié n; wnieść ~ wniesc pismò, ~ o dymisjã pismò o dimisëją 2.
pòdanié n, pòdôwk m; ~ szczegółów pòdanié (pò)drobnot(ów) / szczegółów, ~ do
wiadomości pòdanié do wiédze 3. pòdanié n, pòwiôstka, legenda, òpòwiedniô ƒ pòdanié ||
kòpniãcé ‘podanie piłki’ sp
pòdaniowy ad pòdajowi, opòwiôdny
podarchaizować” - pòdarchajizowac EG, pòdmalowac jã na stôrodôwny ôrt, ew.
pòstarzec
pòdarcie n pòdzercé, pòdrzenié n
pòdarek, ~runek m dôrënk m [Białka mù przëniosła kòszik jôj jak (jakò) darënk. Lz] ◊
cos je od lësa a. zajca (o gòścińcu dła dzieckă) podarunek - pòdark Lz, Sy, pòdarënk Sy, Lz
|| pòdarunk Lz, darënk SY, podarowizna Lz (= darowizna) Np. To jesz je pò niebòszczce
cotce pòdarënk. SY. - Przër. dar pòdark, -a, m., ‘podarek’. (II) [Derd]
458
pòdarować v (pò)darowac pòdarowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘darować’: Òn mie pòdarowôł
kòruszk żëta.
podarunek zob. podarek
pòdarty ad pòdzarti, rozerwóny podarty pòdzarti EG, pòszarpóny, pòszamòtóny,
pòszargóny EG. Ò òbleczeniu: òbszarpóny EG, òbnoszałi SY, wënicowóny SY. Np.
Wënicowónô kòszla. SY
podatek - pòdatk SY
pòdatek m pòdatk m pòdatk, -ù, m., ‘podatek’: A pòdatczi nie są jesz zapłaconé. Ra
; ~ dochòdowy pò-datk od zwëskù, zwëskòwi pòdatk, ~
dodatkòwy dodóny, dodôwny pòdatk, nałożenie ~tków opòdatkòwanié n ◊ płacëc
pòdatk od progù (o pòdatkù od kòmina)
pòdatkòwy ad pòdatkòwi; pòbòrca ~ wcy-gôcz pòdatków
pòdatnik m pòdatkòwnik m
pòdatnosć ƒ pòdatnosc, pòdajnosc Tr, pòdajnota f; ~ magnetyczna magnétowô
pòdajnosc
podatny – pòdatny Gò. - Przër. skłonny
pòdatny ad pòdajny; ~ grunt pòdajny gruńt, ~ do czegò pòdajny do cze(gò)
pòda(wa)ć v d(ôw)ac, pòd(ôw)ac, ud(ô-w)ac pòdajac, -dôjóm, -ôł, -dajôj, sł.,
‘podawać’. Ob. pòdawac. pòdawac, -dôwóm, -ôł, -dawôj, sł., ‘podawać’: Paróbcë gaflama
pòdôwelë sano na górã ‘parobcy widłami podawali siano na strych’.
[Pòdôj kòmù pôlc, a òn pò całą rãkã sygô. Sy]; ~ skargã do sądu ud(ôw)ac do sądë, ~
kòmù rãkã 1. pòd(ôw)ac (ni)-kòmùs rãkã 2. fig dac kòmùs wëpò-móżkã, ~ z rąk do
rąk pòd(ôw)ac w kół, ~ adres pòd(ôw)ac adresã, ~ do stołu pòstawic na stół, ~ do
gazet wsadzëc w gazétë, ~ do wiadomòści d(ôw)ac do wiédze, ~ co do czyjej wia~
domòści odkôz(ow)ac, dac do wiédze, ~ (co) w rachùnkù wsadzëc (ni)cos w
rechùnk, ~ się do dymisji pòd(ôw)ac sã do dimisëji, dac sã zwòlnic
pòdaż ƒ zamòdlënk m, przedôj f; ~ prze-wyższa pòpyt przedôj je wikszi jak kù-pisz
pòdąźać v jic, pòspiewac, zgrôwac, (ew. zob. płynąć); ~ za kim jic za kògùms
podbechtać v pòszczwac, pòdskacëc, pòdżeglëc, pòdpùscëc
pòdbechtanie n pòdszczwanié, pòdskace-nié, pòdstrôwanié n
pòdbecht(yw)ać v (pòd)szczwac, pòdska-cëc, pòdskôcac, pòdstrôwic, pòdstrô-wac,
pòdkòlcowac
podbiał m bòt kòpëtnik, glinnik, płëcnik, pòdbiôłtk m [Kòpëtnik je dobri na zakłoté,
żebë sã prãdzy zebrało. Sy] {‘kòpëtnik’ in – zob. kopytnik} podbiał bot biôłtkòwé
lëstë Sy, biôłé płachtë Sy, płëcnik Sy [Na wrzodë nôlepszé sa biôłtkòwé lëstë. SY
Biôłtkòwé lëstë wëcygają stur z wrzodów. Sy] podbiał bot kòbierzé
podbicie n 1. zawòjowanié n 2. fùter m, pòdszëcé n 3. driwòwanié n 4. pòdbicé n; ~
kraju zawòjowanié kraju, ~ nogi wësokòsc stopë
pòdbić zob. pòdbijać [A tej wnetk pòdbił wszëtczé sąsedné nôrodë. Ra]
pòdbiec, ~gać, ~nąć v pòdbiegnąc, pòd-bieg(iw)ac pòdbiegac, -biégóm, -ôł, sł.,
‘podbiegać’: Nie pòdbiegôj za blëzë ‘za blisko’.
459
pòdbiegnąc, -ã, -ął [-biégł], sł., ‘podbiec’: Chùtkò pòdbiégł ë wëcygnął gò z wòdë za
włosë.
pòdbiegùnowy ad pòdbiegùnowi, pòlarny; kòło ~we kòło pòdbiegùnowé, pòlarny krąg
pòdbierać, pòdebrać v pòdbierac, pòde-brac; ~ miód w ulu wëjëmac miód z plecónczi
pòdbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘podbierać, ubierać trochę’: Na pòzymkù sã nie pòdbiérô miodu.
pòdbi(ja)ć v 1. zawòjowac, zawòjëwac, udost(ôw)ac [Naszi ksążãta nie pòdbijelë nigdë
jinszich nôrodów pòd swòje panowanié. Ra
]; ~ serce udostac, zwëné-gòwac serce 2. pòdszë(wa)c; ~ kòżuszek pòdszëc kòżëszk 3.
driwòwac; ~ na licytacji driwòwac na utrôpie 4. pòdbi(ja)ć; ~ kòmù okò pòdbic
(ni)kòmùs okò
pòdbijanie n driwòwanié (prizów)
pòdbitka ƒ bùd spódk, nôwiąz, nôwłok m
pòdbity ad pòdbiti; ~te okò pòdbité okò
pòdbój m zawòjowanié, zarabczenié n
podbramkowy ad sp pòdbramkòwi; pole (pod)~we pòle pòdbrómkòwé; sytuacja
~wa sytuacjô pòdbrómkòwô
podbródek - pòdbródk EG, pòdgardlëca SY pòdbródek m pòdgardlëca, pòdbarda f,
drëgô broda; obwisly ~ obwisłô pòdgardlëca
pòdbrzusze n pòdbrzëszé n
podbrzusznik (część uprzęży, podprąg?) pòdbrzësznik Lz, Sy, pòdprąg Sy
pòdbrzuszny ad pòdbrzëszny, pòdbrzëchòwi, pòdżotny
pòdbùdowa ƒ spòdlé n, fùndament m, pòd-bùdowaniôƒ
pòdbùdowanie n pòdbùdowanié n, fùnda~ ment m
podbuntować zob. podjudzić
podburzać zob. podjudzać, buntować
podburzanie zob. podjudzanie
podburzenie zob. podjudzenie
podburzyciel zob. podjudzacz
podburzyć zob. podjudzić
podchmielić sobie - pòdchmielëc so EG. ‘Człowiek lubiący sobie podchmielić’ pòdchmielón SY, pòdchmielińc SY, pòdchmiéla SY, pòdchmiélc SY
pòdchmielić v pòdpic, jednégò gòlnąc, czorchnąc, dżugnąc; ~ sobie pòdpic so(bie)
pòdchmielony ad pòdpiti, pòdgòlony, jed~ négò czorchniãti
podchody z zamaskowaniem się - tacënë SY. Np. Wòjskò na czwiczeniach ùrządzeło
sobie tacënë. SY, pòdchòdë (pòl.) EG
pòdchòdzenie n pòdchòdanié, pòdchòdze-nié n
podchodzić pòdchòdzëc, pòdchadac [òn pòdchòdzy / pòdchôdô]
pòdchòdzić` v pòdchôdac, pòdchòdzëc, ulôżac; ~ krwią pòdbiegnąc, nabieg-nąc krëwią;
zob. pòdejść pòdchòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘podchodzić, zbliżać się’: Czej wilk pòdchòdzy do
strzódë. Ra
pòdchòrąży m stanecznik m
460
pòdchód m pòdéńdzëna, pòdchòdzëna, pòdłazëna ƒ; ~ody pl tacënë pl
pòdchwycić, ~tywać v pòdchwëcëc, pòd-chwôcëc, pòdchwatowac, pòdchwëcë-wac
podchwytliwie - pòdchwatlëwie SY
podchwytliwy - pòdchwatlëwi SY, taczi, co łapie za słówka EG; ~e pytanie pòdchwôt
pòdciąć, ~nać v pòdcyc, pòdcąc, pòde-rznąc, pòdcënac, pòdrzënac; ~skrzy-dła
przëcënac skrzidła [Trzeba ti gãsë skrzidła pòdcyc. Ra]
pòdciąg m bùd balczi pl
pòdciągać, ~nąć v pòdcëgac, (pò)pòd-cygnąc
podcienie - pòdwëstôwk, -ù, m., ‘ganek przed domem; poddasze wystające’.
pòdwistôwk SY, wistôwk [akc. -ôwk] SY, pòdstôwc SY, pòddómk SY, przeddómk SY,
pòdszurk SY
pòdcienie n 1. (pòd)wëstôwk, przeddómk m, przededwiérzé n. Por. podstrzesze; 2.
zaceniony môl
pòdcieniować v zacenic, pòdcenic, scenic
podcieniowy - pòdwistawkòwi (zab.) SY. Np. Më jesz doma mielë pòdwistawkòwą
chëcz. SY
pòdcierać, pòdetrzeć v pòdcerac, pòd(e)-trzéc [Òna so nigdë nosa nie pòdcérô. Ra]
pòdcieś ƒ zwela ƒ
podcięcie’ sp pòdcãcé ‘
podciśnienie n pòdcësnienié n podciśnienie (fiz. techn.) - pòdcësnienié EG, np. tegò
pòdcësnieniô || -niégò, w tim pòdcësnieniu || -nim
podcinać v pòdcënac, -cynóm, -ôł, -cënôj, [Nie pòdcënôj wicy ti wierzbë. Sy]
podciśnieniowy ad pòdcësnieniowi
pòdcyfrować v pòdznakòwac
podczas w ciągu nocy / dnia / tygodnia / kilku dni / miesiąca / roku ò / òb / przez noc
/ dzéń / tidzéń / pôrã (a. czile) dni / miesąc / rok; pòdczas || òbczas nocë / dnia /
tidzenia / miesąca / rokù; por. podczas- pòdczas SY, RA, òbczas TR, EG, pòdczaskã
lok RA, w tim czasu, czej, ewent. òb nen czas, co... [Nama nierôz głód doskwiérôł
pòdczas wòjnë. Szaławijowie nie bëlë jaczi zbilë majątk pòdczas wòjnë. - Sy]; w
czasie żniw òb żniwa [Kątor w miedzëskù òb żniwa sã smieje z kòsnika, bò mù kòsa
nic nie zrobi. – Sy]
w czasie - w czase SY || w czasu SY, pòdczas Sy, òbczas Gò, Tr. Np. Sejm ùchwôlił
ùstôw (ùstawã EG) ò òchronie robòtników w czase prôcë. SY W tim czasu (òb nen
czas), co jô spôł, òn zajachôł dodóm i zdążił wrócëc. EG
w (prze-)ciągu... - òb SY, NA. Np. Òb całą wòjnã tacył jem sã przed
Niemcama.
SY w ciągu dnia (nocy / lata /zimy) òb dzéń (noc / lato / zëmã), przez dzéń
(noc / lato / zëmã), w dzéń (noc / lato / zëmã)
pòdczas prp ob czos, ob ten czas, czej; ~ mej bytności czej jô béł(a), ob czôs mòjégò
bëcégò, ~ mej nieobecności czej mie nie bëło, ~ gdy... ob ten czas, czej... òb, przyim.,
‘przez, w ciągu, podczas’: òb swiãta; òb całą noc; òb drogã. Wyrazy: òb dzéń, òb noc itp.
są już dziś osobnymi przysłówkami. [?] [hasła]: òb czas, przysł., ‘przez czas, w czasie,
podczas’: Òb czas, czej më jachelë z Nôdolégò, przëszedł sztorm ë wëwrócył jejich
czołen, òb ten sami czas. òb dzéń, przysł., ‘przez dzień, w ciągu dnia’: Òb dzéń spią ë
461
dopiérze wieczorã wst[ôj]ają ë bierzą sã do robòtë. òb noc, przysł., ‘przez noc, w ciągu
nocy’: Òb noc wachtëje, dniã spi. òb jeséń, przysł., ‘przez jesień, jesienią’: Òni òb jeséń
tak robią jak ë òb lato. òb lato, przysł., ‘latem, przez lato’: Òb lato ni móm nigdë na te
rzecze czasu. òb zëmã, przysł., ‘przez zimę, zimą’: Òb zëmã przëdzemë len ë wizemë
sécë. òb rézã, przysł., ‘w drodze, w podróży, przez drogę’: Òb rézã nie gôdelë ò niczim
jinym, le ò hańdlu ‘jadąc nie mówili o niczym innym, tylko o handlu’. (II) òb wieczór,
przysł., ‘przez wieczór, wieczorem’: Òb wieczór sedzą wszëtcë przë ògniszczu. (II); òb
zymk, przysł., ‘wiosną, przez czas wiosny, na wiosnę’: Òb zymk mómë nôwicy
wszelajaczé robòtë. (II) [Hilf]
podczaszy ewent. naléwnik Sy (dosł. = „kelner”, co roznôszô wódkã dlô gòscy na
wieselim i naléwô w czeliszczi) podczaszy - kanapôrz RA
pòdczaszy m sklepòwi m
pòdczernić v pòdczôrnic, zrobic përznã czôrno
pòdczes(yw)ać v pòdczos(ëw)ac
pòddać v pòddac, pòdsënąc, zdac sã; ~ myśl pòdsënąc, pòdac mëslã, ~ anali-zie,
krytyce dac na obsąd, dac do ana-lizë, kriticzi, ~ twierdzã pòddac gôrcz, ~ się decyzji
biegłych zdac sã na rozsą-dzenié znajôrzów,~ się kònieczności pòddac sã mùszowi, ~ się
nieprzyja-cielowi pòddac sã nieprzëcélowi a. jic w pòjmanié pòddac, -dóm, -dôł, -dôj, sł.,
‘poddać’: Jô nie pòddóm mòjégò gòspòdarstwa pòd twój rozkôz. Òn to wszëtkò miôł so
pòddóné. pòddac sã, -dóm sã, -dôł sã, -dôj sã, sł., ‘poddać się’: Òna mù sã pòdda. Ùsróm sã,
a nie pòddóm sã. [Powiedz.]
pòddanie n pòddanié, pòdsënienié n
poddanka pòddanka Lz (w znacz. ?)
pòddanka ƒ pòddónô ƒ
poddany 1. ad pòddóny [Òn to wszëtkò miôł so pòddóné. Ra]; 2. (-na) m pòddóny m
poddannik RA, pòddóny / -nô LZ pòddannik, -a, m., ‘poddany’: Kòżden szlachcëc miôł w
tëch czasach swòjich pòddanników. (II) pòddónka, -czi, ż., ‘poddanka’.
pòddónô, -y, ż., ‘poddanka’. pòddóny, -égò, m., ‘poddany’: To bëlë pòddóny tëch
panów w dôwnëch czasach.– Por. podwładny
poddańczy - pòddańczi RA?
pòddańczy ad pòddaniowi
poddaństwo pòddaństwò Lz || -óństwò LZ pòddaństwò, -a, n., 1. ‘poddaństwo’: Chłopi
dłudżé lata żëlë w pòddaństwie ë pańszczëznã òdrôbielë. (II): 2. ‘poddani (zbior.)’: Ta całô
Kãpa (Òksëwskô) to bëlë wszëtkò pòddaństwò.
pòddaństwò n pòddanizna ƒ
poddasze - pòdùstrzech SY, EG, pòddaczé Lz
poddasze n (pòd)ustrzech(a) m (ƒ); pòdùstrzeszé, pòddaszé n, pòkój na ~szu kùkówka
f, kùrk m, jizba na przãtrze / na pòdùstrzeszim / pòddaszim
pòddawac, -dôwóm, -ôł, -dawôj, sł., ‘poddawać’: Òn mù pòddôwôł, czegò le jegò dësza
pragnã.
pòddawac sã, -dôwóm sã, -ôł sã, -dawôj sã, sł., ‘poddawać się’: Le sã nie pòddawôj!
pòddział m pòdoddzél m
pòddzierżawca m pòdpachtôrz m
pòddzierżawić v odpachtowac
462
podźwignąć v pòdwignąc, podniesc [Òna terô dzecka ni mòże pòdwignąc.Ra ]
pòde ob. pòd.
pòdebrać pòdebrac, -bierzã, -debrôł, -bierzë, sł., ‘podebrać, ubrać, ująć trochę’: Jô
najim pszczółkóm witro miodu përznã pòdbierzã. zob. pòdbierać
podegnać - pòdegnac, pòdnëkac, nanëkac - EG. Np. Pòdegnôj / pòdnëkôj / nanëkôj te
kùrë w mòjã stronã, i zamknij za sobą pórtã. EG
podejmować - pòdjimac || -jëmac, pòdejmòwac, ewent. brac - EG. Np. Tegò chòrégò òni
pòdjimają pòd pôchë i prowadzą. Òn pòdjimôł rozmajité robòtë, a nigdze długò nie òstôł /
nie zagrzôł môla. EG pòdjimac, -óm, -ôł, sł., ‘podejmować, podnosić’: Jô pòdjimóm to, co të
parzisz.
podejmować się - pòdjimac || -jëmac sã, pòdejmòwac sã, ewent. brac sã - EG. Np. Jô sã
nie mdã pòdjimôł / pòdejmòwôł ti robòtë, bò ni móm czasu. EG - Przër. podjąć (się)
pòdejmòwać v 1. pòdjëmac; ~ walkã pòd-jëmac biôtkã, bëc parôt do biôtczi, ~
pieniądze pòdjëmac pieniãdze 2. unôszac, pòdnôszac; ~ z ziemi pòd-nôszac ze
zemi, ~ sukniã unôszac sëkniã, czitel 3. brac sã, jëmac sã; ~ kroki brac sã do
sprawë, ~ próbã za czënac próbã, próbòwac, ~ przygòto-wania, starania uprôwiac
sã, szëkòwac sã, zaczic starë, ~ się czegò jëmac sã czegò, brac sã do cze, uprôwiac
sã na cos, ~ się sprzedaży brac na se(bie) przedôwanié 4. gòscëc, urôczac; ~ gò-ści
gòscëc, przëjëmac gòsców, urôczac gòsców; zob. pòdjąć
pòdejmòwanie n gòscenié, czestowanié, rôczenié, przëjimanié n
podejmowane próby - pòdjimóné / pòdejmòwóné próbë EG
pòdejrzanie adv pòmëszleniowò, pò-bôczno
podejrzany - niewërazny SY, EG, pòdezdrzóny EG. Np. To są niewërazny lëdze i temù
ma z białką nie chcema z nima miec nic do czënieniô. SY nieprosti, przym.,
‘niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, zły, podejrzany’: Nieprostô gôdka. Na tim
smãtôrzu bëło nico (cos) nieprosté. (II) [Hilf]
pòdejrzany ad pòmëszleniowi, pòbôczny
podejrzeć: pòdezdrzec -ã, -ôł, sł., [Jô gò ju dôwno pòdezdrzôł, jak òn do naszich
dzéwczãt zachòdzył. Ra]
podejrzenie - pòdezdrzenié SY, pòbôczenié SY, pòmëszlenié EG, np. Miec na kògòs
pòbôczenié. SY Të że wierã na nas môsz pòdezdrzenié? SY Òna ju mia na mie
pòmëszlenié, ale... EG[Òna mëslała na swòjégò chłopa. Lz]
pòdejrzenie n pòmëszlenié, pòbôczenié n, pòmëszlënk m; mieć kògò w ~niu miec na
(ni)kògòs pòmëszlenié
podejrzewać - pòdezdrzewac SY, np. Jô pòdezdrzéwóm, że...
pòdejrzewać v miec pòmëszlenié, pòmësz-lëwac, pòbôczëwac
pòdejrzewanie n pòmëszliwanié, pòbôczi-wanié n
podejrzliwie - pòdezdrzlëwie EG
pòdejrzliwie adv ostróżno, niedowiérno
pòdejrzliwòść ƒ ostróżnota, niedowiér-nosc ƒ
podejrzliwy - pòdezdrzlëwi SY. Człowiek podejrzliwy - pòdezdrzliwc (zab.) SY,
pòdezdrzéla (zab.) SY
pòdejrzliwy ad ostróżny, niedowiérny
pòdejście n 1. pòdéńdzenié n, pòdéńda ƒ 2. pòdstrôwa, obmana ƒ
463
podejść pòdéńc {òn pòdeszedł; òna pòdeszła; Pòdéńdzë tu do nas blëżi. Gò] Sëchą nogą
tam dotąd nie pòdéńdzesz. Òn jã chitrze pòdszedł.
pòdejść v 1. pòdéńc 2. obmanic, pòdstrc-wic, ochëbic; ~ z nienacka narabczëc, ~ kògò
obmanic, ochëbic kògòs; zob. pòdchòdzić podejść od właściwej strony - Nie chwôtô sã
kònia za ògón, le za grzëwã ‘nie chwyta się konia za ogon, tylko za grzywę’. Przysł. [Ceyn]
podenerwować się pò(de)nerwòwac sã; ew. zob. pomartwić się
pòdeprzeć zob. pòdpierać pòdeprzéc, -deprzã, -piarł, sł., ‘podeprzeć’: Drągama
pòdpiarł chałëpkã ë tak jesz stoji.
pòdeprzéc sã, -deprzã sã, -piarł sã, sł., ‘podeprzeć się’: Pòdpiarł sã palëcą.
podeptać pòtrãptac, pòtrińdac
pòdeptać v pòdeptac, pòczwòrdac, pòtreńdac, pòrëdac, pòwôlac [jô pòdepcã || -ptóm, të
pòdepcesz, òn pòdepce; òni pòdepcą; nie pòdepc(ë)!; Kònie mù pòczwòrdałë
wszedernuszką pszénicã. Rzucył ten papiór na zemiã ë pòdeptôł gò nogama.- Ra] pòrëdac, óm, -ôł, sł., ‘podeptać, zdeptać’: Kònie pòdkòwóné mòkrą łąkã wnet pòrëdają. Waju dobëtk
pòrëdôł nama wszeden óws ‘wasze bydło stłamsiło nam wszystek owies’.
poderwać - pòderwac EG. [Karusa jre trudno złowic, bò czej òn szturnie hôczk, czej sã
le płutkò rëszi, trzeba zarô wãdã pòderwa do górë. Gò] Téż w znacz. p. dziewczę /
dziewczynę [Òn próbòwôł jã pòderwac, pòdeszedł i sã spitôł: - Wie pani, dże tu jest jaka
spùdżelnia?... Go] pòderwac, -iã, -ôł, sł., ‘poderwać’: Òjc mù nodżi pòderwôł, a czej Tóna
ùpôdł, sôdł mù na piersach.
pòderwać, pòdrywać v 1. pòderwać, pòd-rëwac 2. (za)szkòdzëc, (z)rëgòwac
3. (za)jazgòwac;
~
zdrowie
zaszkòdzëc
zdrowimù,
~
czyją
pòwagã
zrëgòwac
kògòs znaczeni
pòderznąć, ~rżnąć, ~rzynać v pòderznąć,
pòdrzënac, pòdżëchòlë(wa)c pòderznąc, -ã, -ął, sł., ‘poderżnąć’: Pòderznął so pôlc tim
serpã. Ra
; ~ gardło pòderznąć gardło
pòdeschnąć, pòdsychać v pòdeschnąc,
obeschnąc, obsëchac pòdeschnąc, -ã, -ął, sł., ‘podeschnąć’: Żëto je ju dobrze pòdeschłé
‘podeschnięte’.
pòdesłać, pòdsyłać v 1. pòdsłac , pòdsełac [òn –séłô; nie –sełôj!], ,
wësłac, wësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], 2. pòdscelëc; zob. pòdścielać
podest m pòdest m, pòdstawa, ława, pòdnożëna f, pòdnóżé (|| pòdnożé), pòdwëższenié n
{kasz. ‘pòdnóżé || -nożé || pòdnożëna’ = a) pòdest, pòdstawa; b) dólny dzél
kòłowrotka do przãdzeniô, dze je zamòcowónô depta (pedał) – Hz (Lz, Ce); por. Sy:
‘pòdnożënë’ pl = depta krosnów} [Na wësoczim pòdnożu. Lz]; drewniany ~
pòdnóżé / pòdwëższenié n (drewniané, zbité z délów – ławë / skrzënie); ew.
(drewnianô) ława / pòdnożëna / pòdłoga f; betonowy ~ betonowi pòdest / fùńdament
464
/ pòstument, betonowô ława / pòdnożëna / pòdłoga / pòdstawa; betonowé pòdnóżé /
pòdwëższenié
pòdeszły ad pòdeszłi; ~ w latach pòstarszi, pòdstarzałi, w latach, w ~m wiekù
stôri, w latach, zestarzałi
podeszwa - 1. w znacz. spódk stopë - pòdeszew SY. Np. Móm òdłôbczi na pòdeszwie.
SY. 2. podeszwa buta - zob. zelówka
podeszwa (np. stopy) pòdeszwa Lz || pòdeszew Lz, Ra
pòdeszwa ƒ zôla f; dać nowe ~wy pòdzôlowac, ~ wewnãtrzna zôparta ƒ
pòdeszwòwy ad zôlowi, zôpartowi
pòdetrzeć zob. pòdcierać pòdetrzéc, -detrzã, -carł, -detrzë, sł., ‘podetrzeć’: Òn jemù
pòdcarł rzëc żôgawiczim ‘krzakiem pokrzywy’
pòdfrunąć v pòdlecec
podfruwajka - òb. podlotek
pòdgalać zob. pòdgòlić
podgardle pòdgar(d)lé Lz
pòdgardle n pòdgardlëca f, pòdszijnik,
pòdszijk m; ~ indyka gùrdzel ƒ, ~
krowy kòdra ƒ
pòdgarnąć, ~niać v pòdgarnąc, pòdgarinac, pòdgôrniac
pòdgatunek m pòdgatunk m
pòdgazowany ad pòt pòdpiti, pòdgòlony
pòdgiąć, ~ginać v pòddżic, pòddżiąc,
pòdegnąc, pòddżëbac pòddżic [-dżąc], -degnã, -dżął, -degni, sł., ‘podgiąć’: Białka mia
szërtuch pòddżãti.
podgląd m pòdzér (Gò), widok m
podglądać zob. podpatrywać
podglądanie zob. podpatrywanie
pòdglebie n spódk rëdë, żôłtoch m, pòdrëchlëna ƒ
pòdgniły ad nadgniti, ugniti
pòdgòić (się) obgòjic, pòdgòjic (sã) pòdgòlié, ~galać v pòdgòlë(wa)c
pòdgòn m leś spłëwné drzewò
podgonić - pòdgònic, pòdnëkac - EG. Np. Jô dzys përznã pòdgònił / pòdnëkôł tã robòtã,
bò całi tidzéń padało, a dzys wëswécëło słuńce. EG. - Przër. podegnać
podgorączkowy (stan. p.) - pòdgòrączkòwi EG, np. Doktórka stwierdzëła, że to je le
taczi stón pòdgòrączkòwi. EG
pòdgòrączkòwy ad med pòdgòrączkòwi, stan ~ stón pòdgòrączkòwi
përznã zwëszonô gòrączka
podgórski pòdgórsczi Lz [Pòdgórskô òkòlëca. Ra]
pòdgórski ad przedgórowi, pòdgórowi
pòdgórze n przedgórzëzna f, górowatô
zemia
465
podgryzać v pòdgrëzac, -grizóm, -ôł, -grëzôj, sł., ‘podgryzać’: Mëszë pòdgrizają
kòrzónczi zbòżówé.
podgryźć v pòdgrëzc, -grëzã, -grizł, sł., ‘podgryźć’: Ju të mie nie pòdgrëzesz mòjégò
jiczmienia.
pòdgrzewacz m pòdgrzéwnikm; ~ parowy
ropny pòdgrzéwnik
podgrzać - pòdgrzôc EG, pòdletnic SY || zaletnic SY. Np. Zaletnij tã kawã. SY
podgrzany - pòdgrzóny EG, pòdletniony SY || zaletniony SY. Np. Pòdletniony
ro
sół. SY przëgrzôc, -grzejã, -grzôł, sł., ‘przygrzać’: Białka mù krëpë przëgrza.
pòdgrz(ew)ać v pòdgrzewac, pòdgrzôc pòdinspektor m pòdszpektor m
podgrzewacz - pòdgrzéwôcz EG, np. Bòjler to je taczi pòdgrzéwôcz wòdë - baniak /
statk do pòdgrzéwaniô wòdë / zbiornik gòrący wòdë. EG
pòdium n wëżnica, zdrzadniô ƒ, pòdium n
podjadek (zool.) - òb. turkuć podjadek
podjarzemny (o bydlęciu) służący do noszenia ciężarów lub pociągowy zob. juczny
podjarzemny ad òklëczny (neol.) EG = pòl. podjarzemny, juczny]
{Por. ‘nieòklëczny’ SY (dosł. nienaùczony chòdzëc w jerzmie / w klëce - EG) = 1. pòl,
‘niedołężny, niezaradny życiowo’. 2. pòl. ‘natrętny’; ‘nieòklëcznie’ SY =
niedołężnie, niezdarnie’; nieòklëka SY = pòl. niedołęga, fujara}
podjazd m 1. droga prowadząca w górę: pòdjôzd m [tegò pòdjazdu; na / przë
pòdjezdze; pl: pòdjazdë] 2. jazda pod górę: pòdjôzd m, pòdjéżdżanié n
pòdjazdowy ad pòdjéżdżënkòwi; kòlej
~owa dojazdny cuch, wòjna ~owa tacewnô wòjna
podjąć (się) - pòdjimnąc (sã) / pòdjąc (sã) EG. Np. Më tã chòrą pòdjãlë tak òd spódkù i
przenioslë na drëdżé łóżkò. Òna sã pòdjãła || pòdjimnã nama ùszëc nowé
zawieszëdła na òkna i gardinë. Pòdjimniesz të sã tegò? Jô sã tegò nie pòdjimnã,
bò... Òn sã pòdjął to wëkònac nama do gwiôzdczi. - EG
pòdjąć v 1. jic sã, miec sã, pòdjic sã
3. uniesc 3. ugòscëc; zob. pòdejmòwać
pòdjechać v pòdjachac, pòdjachac, -jadã, -jachôł (-jôł), -jedzë, sł., ‘podjechać’:
Pòdjachelë pòd sóm kòscół.
podjeżdżać v pòdjeżdżac pòdjeżdżac, -jéżdżóm, -ôł, -jeżdżôj, sł., ‘podjeżdżać’: Nie
pòdjeżdżôj pòd plebaniją, ale sã zatrzëmôj ù mòstu.
pòdjeść v pòdjesc
podjąć v pòdjic [-jąc], -dejmã, -jął, -dejmi, sł., ‘podjąć, podnieść’: Òn bële jaczégò
pieniążka nie pòdejmie z zemie. Ra
pòdjãcie n pòdjimniãcé, pòbranié n (dëtków)
466
podjudzacz m mącëcél || mącewnik, pòróżnik, pòdmówca, pòdmôwiajk, pòdskôcnik,
pòdskôcôrz, pòbùrzëcel, bùrzón, pòdszczuwajk, szczwôrz, pòdstrôwala, jurzëcel,
pòdskôcajk, zamiecajk m; ~czka mącëcelka, pòróżnica, jurzëcelka, bùrzónka,
pòdskôcajka f [Pòróżnik napùszczô na se dwùch głupëch, a sóm sã smieje. To të jes
ten zamiecajk całé pògòrchë. Jô ùdôwôł, że tegò nie rozmiejã, co ten zamiecajk
chcôł pòwiedzec, jô sã zamiecëc nie dôł. - Sy]. Zob. intrygant
podjudzać v jurzëc / pòdjurzac / pòdmawiac, pòdbùrz(ëw)ac / bùńtowac / kòlcowac
(kògòs); robic pòkrziżawã / pògòrchã / pòrogã, (a. robic pòkrziżawë / pògòrchë /
pòrodżi); mãcëc, mëkcëc lok (mãcëc / mëkcëc midzë lëdzama); pòróżniwac lëdzy;
pòdskacac / rozniecac gòrze; rozsewac / pòdskacac / pòdżeglëwac kłótnie / gòrze /
wzajemną nieùfnosc / pòdezdrzlëwòtã; skłóc(ëw)ac kògòs; namawiac / zachãc(ëw)ac
do bùńtu, starac sã (a. próbòwac) kògò pòróżnic; szczwac / pòdszczuwac /
napùszcz(iw)ac lëdzy na sebie; kòpac (pòd czims) dołë / dółczi; prowadzëc krecą
robòtã / rëc pòd kògùm; pòdstrawac lok || arch -wiac (kògòs na kògò), żeglëc arch
(procëm kòmù); ew. (jesz barżi) zaògniwac sprawã / sprawë {‘pòdstrawac’ por. pol
„nastrajać”, „podstrajać”; ‘żeglëc’ por. żeglôcz – zob. pogrzebacz; ‘mëkcëc’ lok =
pol. mącić, niepokoić, zakłócać – por. ‘pòmëkcëc’ / ‘zamëkcëc’ = zmilëc, namieszac
kòmù w głowie [Tak wiele mù nie gadôj, bò mù zamëkcysz w głowie. Sy]; por. ‘mëkcëc
sã’ = a) przëpòminac sã niewërazno; b) zachcewac sã (ò sparłãczeniach, skòjarzeniach
seksualnëch); ‘zmëkcëc sã’ lok = wëdawac sã, ùrojiwac so [Tam nicht nie wszedł do
jizbë, to tobie le sã zmëkcëło. Sy]} [òn jich jurzi / pòdjurzô / pòdbùrz(iw)ô / bùńtëje;
òn robi pòkrziżawã / pògòrchã; òn mący; òn pòdskôcô / pòdniécô / rozniécô /
pòdżegliwô gòrze; òn jich skłócywô / próbùje pòróżnic; òn jich szczwie /
pòdszczuwô / napùszcziwô (na sebie / jednëch na drëdżich); òn kòpie dółczi /
prowadzy krecą robòtã / rëje pòd nima; żegli procëm kòmùs; - Gò Sąsedzë
pòdmôwiają nama parobków. Ten chłop z białką ni mòglë sã zgòdzëc, bò ji brat
wiedno jich przecyw sobie pòdstrôwiôł . - Ra Nie słëchôj, òn ce jurzi. Òn na mie (a.
òn jich) pòdstrôwô (= pol. nastraja ich źle do mnie). Ta baba procëm kòżdémù żegli. Sy]. Por. intrygować 2
podjudzanie n jurzenié, pòdjurzanié, pòdbùrzanié, bùńtowanié, pòdskôcanié,
szczwanié, pòdpùszczanié, napùszczanié, pòdszczuwanié, pòdżegliwanié,
pòdstrôwanié (kògòs), pòróżniwanié (lëdzy ze sobą). kòlcowanié n, robienié
pògòrchë / pòrodżi (a. robienié pògòrchów / pòrogów). Por. intryga
podjudzenie n pòdbùńtowanié, pòdpùszczenié, pòdskacenié, pòdszczwanié,
pòdbùrzenie, pò(d)jurzenié, pòdżeglenié n, pòdmòwa (ew. namòwa) ƒ; w zn.
zgorszenie, niezgoda, złość: pògòrcha, pòroga f [Òna le z jegò pòdmòwë nie chca
przińc do naju na robòtã. Ra Co òn za pòrogã (a. pògòrchã) zrobił. Pòroga robi z
przëjacela wroga. – Sy]
podjudzić pòdmòwic, pòdbùrzëc, pòdjurzëc, zjurzëc, pò(d)bùńtowac, pòdszczwac,
pòdpùscëc, pòróżnic, rzad pòdróżnic, arch pòdżeglëc; ew. pòdskacëc gòrze, zasôc
niezgòdã / nieùfnosc, zrobic pògòrchã / pòrogã, narobic pògòrchów / pòrogów /
pòkrziżawów {‘pòkrziżawa’ zob. intryga; ‘pòdróżnic’ in. = sprowadzëc na złą
drogã} [Pòdmówił dzecë przecywkò starszim. Ra Pòdjurził gò do kłótni. Òn nié tëlé
jednégò zjurził, le całą wies. Dzywiã sã jemù, że sã tak daje pòdżeglëc. Co òn za
pòrogã zrobił. Babë nóm czësto dzéwkã (służącą) pòdróżniłë. - Sy]
pòdkanderzy m wicekancler m pòdkarmi(a)ć v pòdkôrmi(a)c, (pòd)fùtrowac, d(ôw)ac pòdjesc
pòdkasać v pòdkrãpac, pòduniesc, ukrãpac pòdkasac, -szã, -sôł, sł., ‘podkasać’:
pòdkasac sã, -szã sã, -sôł sã, sł., ‘podkasać się’: Pòdkasôł sã do pasa.
467
pòdkasëwac, -ëjã, -owôł, sł., ‘podkasywać’: Jidącë przez błota pòdkasëją sëknie.
pòdkasëwac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘podkasywać się’: Pòdkasujta sã, bò waju kôł
òbriżdże.
pòdkasanie n pòdkrãpanié, ukrãpanié,
pòduniesenié n
pòdkasany ad pòdkrãpóny, ukrãpóny,
uniosłi pòdkasówny [Szlachcëc miôł szëbã pòdkasóną. Ra]; ~na mùza kãsô mùza, operetnô mùza
pòdklasa ƒ pòdklasaƒ, niższô klasa pòdkleić, ~klejać v pòdlepi(a)c, pòdelnąc,
pòdlënac, pòdlëmi(wa)c
pòdklejanie n pòdlepianié, pòdlinanié,
pòdlepiwanié n
podkład - pòdkłôd (we wiel. l.: pòdkładë) EG, szwela (-lë) (niem.) =
pòdkładë
pòd szinë banowé EG, zwelé (niem.) = balka na chtërny spòcziwają scanë chëczë
EGpòdkład m pòdkładzëna, pòdłożëna, szwëla f, pòdkłôd m pòdkłôdk, -a, m.,
‘podkład, jaje, które się daje pod kurę, aby łatwiej swoje zniosła’.
podkładać - pòdkładac EG. Np. jô pòdkłôdóm, òn pòdkłôdô. Nie pòdkładôj tu rãczi, bò
sã mòżesz skaleczëc. EG. - Przër. podłożyć, podpalać, podpalić
pòdkładać, ~łożyć v pòdkłôdac, pòdłożë(wa)c, pòdskôcac, pòdskacëc; ~ mùzykã pòd słowa uzwãczëc, umùzykòwac
podkładać się - pòdkładac sã EG. Np. Òna mù sã pòdkłôdô, tej òn... Czej òn graje z
dzecama w damkã, tej òn sã ùmëslno pòdkłôdô, żebë stracëc. EG
podkładka - 1. w znacz. kòleczkò do pòdłożeniô pòd szruwã: szëjba
(niem.), zdr.
szëjbka, pòdkładka EG. Np. ti szëjbë / szëjbczi / pòdkładczi. 2. jaje pòdłożoné w
gniôzdo, żebë kùrë sã niosłë:
pòdkłôdk EG. Np. Tegò pòdkłôdka tam ni ma,
chto wié, dze òn òstôł. EG
pòdkładka ƒ pòdkłôdk, pòdrzëtnik m,
pòdsôdka, pòdpina ƒ
pòdkòchiwać się miec do kògòs lëgòtkã a.
miec na kògòs chãc
pòdkòlan: ~ biały bòt szablónka ƒ
podkolanówka f (skarpeta sięgająca do kolan) (pòd)kòlanówka, pòdkòlónka f [Dzys je
cepło, dzys le òblecz kòlanówczi. Sy]
podkoloryzować - òb. przesadzić, zełgać
pòdkòmendny ad pòdkòmańdny
pòdkòmisarz m pòdkòmisara m
pòdkòmisja ƒ pòdkòmisëjo ƒ
pòdkòmitet m pòdkòmitet m
pòdkòmòrzy m dwórznik m, prowôdnik
dwòru
podkop - pòdkòp RA, EG
pòdkòp m pòdkòp, pòdpisk m, sztolnia f,
468
pòdrëcé n
pòdkòpać v pòdkòpac, pòdrëc, pòdpiskac pòdkòpac sã, -piã sã, -pôł sã, sł., ‘podkopać
się’: To bë mùszôł bëc arcëzłodzéj, co bë sã pòd tã kòmòrkã pòdkòpôł.
;
~ zdrowie narëszëc zdrowié
pòdkòpanie n pòdkòpanié, pòdrëcé, pòdpiskanié n
pòdkòszulek m kòszulka ƒ
pòdkòwa ƒ pòdkòwa, zdr pòdków(ecz)ka ƒ; zmiana ~wy przekùcé n, zmienić ~wã przekùc
pòdkòwiak m kòwalsczi gózdz
pòdkówka ƒ 1. pòdkówka, pòdkóweczka [ti pòdków(ecz)czi] zob. podkowa; 2. krążk
wkół oka
pòdkpiwać v przecëgac, wësmiewac, wëszczerzac
pòdkradać, ~kraść (się) pòdkrôdac, pòdkrasc, ulôżac, (za)tacëc (sã)
pòdkrążony ad pòdkrążony; mieć oczy
~ne miec pòdkrążoné oczë a. miec
czôrno pòd oczama
podkreślać - 1. w znacz. dosł.- pòdsztrichiwac, pòdkresliwac (pòl.) EG, np. Jô wiedno
so pòdkresliwóm wôżniészé słowa w teksce. EG. 2. w
znacz. abstr. - zaznaczac,
wskazëwac, dobitnie / wërazno wskazëwac, akcentowac, np. Òn zaznôczô / dobitnie
wskazëje || -zywô / akcentëje.
3. podkreślać ważność swojej osoby: Przede
mną òn sã tak nie ważi srożëc, bò òn wié, co jô ò nim mëszlã. SY Srożi sã jakbë
wieprz béł jegò wùją, a swinia cotką. SY
podkreślać, ~lić v pòdczorchiwac, pòdczorchnąc, pòdsztrëchnąc, pòdsztrëchiwac [Wez linkã i pòdkreslë to. Sy] podkreślić - 1. w znacz. dosł. - pòdsztrichnąc,
pòdkreslëc (pòl.) EG, SY. Np. Wez linkã (lënikã EG) i pòdkreslë to. SY Jô to
pòdsztrichnã / pòdkreslã. EG. 2. w znacz. abstr. wskazac na cos, zaakcentowac
znaczenié czegòs, zaznaczëc wërazno a. wërazni / mòcno a. mòcni / dobitnie a.
(jesz) dobitni EG, zaznaczëc stanowczo, pòdkreslëc (pòl.) EG. - Przër.
wytknąć, wyszczególnić
pòdkreślenie n pòdczorchnienié, pòdsztrëchnienié n
pòdkrãcać, ~cić v pòdkrącë(wa)c
pòdkùcie n pòdkùcé n; żelazne podkucie sań laper m lok {‘ląper’ w in lok zn. = łazęga
zob.}
podkuć v pòdkùc, arch pòdkòwac || pòkòwac [jô pòdkùjã, òn pòdkùje / pòdkùł / arch
pòdkòwôł; Dôł so szëmla pòdkòwac. Ra Ny se dali swé kònie òstro pòdkòwac (òni
so delë swòje kònie pòdkùc na òstro – tj. na lód, na zëmã). Wczerô wieczór pòsłôł
pón swé kònie do kòwôla, co bë je pòkòwôł wszëtczé. - Lz]. Por. podkuwać
pòdkùlić v pòdcygnąc, wcësnąc
pòdkùp m pòdkùpienié, przekùpienié n
pòdkùpić, ~pywać v pòdkùpi(a)c, przekùpi(a)c
podkupny ad pòdkùpny, przekùpny
podkurczać v ~ nogi pòdkùrcz(ëw)ac / pòdkùlac nodżi [òn pòdkùrcziwô / pòdkùliwô]
469
podkurczyć v ~ nogi pòdkùrczëc / pòdkùlëc / ew. pòdcygnąc / pòdwinąc nodżi do se /
pòd se
pòdkùrzać, ~rzyć v pòdkùrzë(wa)c
pòdkùwacz m pòdkùwôrz, pòdkùwôcz, pòdkùwajk m
podkuwać v pòdkùwac, arch pòdkòwòwac [W zëmie mô kòwôł wiele robòtë, co òn
wszëtczé kònie we wsë òstro pòdkòwùje (pòdkùwô). Lz]
pòdlać pòdlôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘podlać, polać wodą’: Te kwiôtczi mają bëc pòdlóné.
Ra]. Zob. pòdlewać
pòdlasie n pòdlasëna f, pòdlasé n, pòdlasowô obéńda
podlatywać v pòdlatëwac, rzad pòdlatac [-lôtóm, -ôł, -latôj, sł., ‘podlatywać,
podbiegać’: Pòdlôtają pòd sóm ògród. (II) Ra]
podle - òb. niegodziwie, według pòdle adv, prp 1. brzëdkò, lëchò, chëbno,
falszëwò, nipòco 2. prp kòle, okòma, przë, wedle, pòdle, sprzëti pòdle, przyim., ‘podle,
obok, przy’: pòdle Bòżi mãczi; pòdle jezora. Ra
podlec - òb. niegodziwiec pòdlec m falsziwc, gadzôk, nipòcéusz, niekara m
pòdlecieć, ~latywać v pòdlecec, pòdlatowac
pòdleczyć v pòdlékarzëc, pòdlékòwac,
pòdgòjic
pòdleć v robic sã brzëdczi, nipòcy, lëchi,
falszëwi
pòdlegać v słëchac, pòdlégac; ~ kòmù
pòdlégac, słëchac kòmùs, ~ grzywnie zasłużë(wa)c na dëtkòwą ukôrã,
~ prawù padnąc pòd prawò, bëc pòd
prawã, ~gający zepsuciu skôzóny na zepsëcé
pòdległość ƒ zależnota, pòdleżnotaƒ, słëchanié sã n
pòdległy ad zanôléżny, pòdléżny, słëchający sã, pòdległi
pòdlepi(a)ć v pòdlepi(a)c, pòdlepiwac,
pòdlëmi(wa)c
pòdlesie n zberk lasa
pòdleśniczy m pòdlesny m, pòmòcnik lesnégò
pòdlesny ad pòdlasowi, kòllasowi
pòdlewa ƒ pòdléwk, zós m; ~ zwierciadła
pòdléwk przezérnika
pòdl(ew)ać v pòdlôc, pòdléwac pòdlewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘podlewać, polewać’: Le za
czãsto nie pòdlewôj!
pòdlewanie n pòdléwanié n
podlewarować v 1. pòddugòwac || pòddukòwac, pòdtricowac, ùniesc / pòddwignąc
dugą / duką / tricą / sztãgą / brëchą / drążkã; 2. podlewarowac, pòdniesc (np. autół)
za pòmòcą lewarka; zob. lewarek
470
pòdleźć, ~łazić v pòdlezc, pòdlôżac, pòdkracz(ëw)ac, pòdkraczëc pòdlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘podleźć’: Dze ni mòżna
przelezc, tam trzeba pòdlezc. Przysł. [Ceyn] [Ob. lezc]
pòdliz(yw)ać się pòdliz(ow)ac sã ◊ pòdlizowac sã kòmùs jak pies
pòdlizywanie się n pòdlizywanié sã n
podlotek - 1. dziewczę dorastające: czôglã, wiosno arch, pizglã n, pòdlatiwka,
pòdlotka, pòdlecónka, szcziglã, kózlã, kòzlëca, półbrutka, półnënka, fruża, prichna
dorostk, pòdrostk, jesónka, kôrkówka, zakwitnica, wëkwitnica, lok: czuczopa,
cytówka, mecetinka, firlitka, firlëta f, pòdlatawc || pòdlatajc || pòdlatańc, dzeùs,
czuch, czubel, dozdrzelińc m {‘pòdlatawc’ in = ptôch, co próbùje latac; ‘czubel’ =
pol. dzierlatka; ‘pizglã‘ dosł. = pol. pisklę} [Te jich czôglãta ju kôrczą. Gò Z tegò
pòdrostka bądze piãkné dzéwczã. Zakòchôł sã w dorostkù, co jesz ni miôł
sétmënôsce lat. Namówił sobie dorostka. Zakòchôł sã w pierszi lepszi kòzlëcy. Ta
kòzlëca chłopa naléze. - Sy]; o ~kach: zalecać się, odzywać się zalotnie kôrkac [To
/ ta ju kôrcze. Òne ju kôrczą. Gò To je ju taczé czôglã, òno ju zaczinô kôrkac. Sy]; 2.
chłopiec dorastający – zob. młodzieniec, młokos
pòdlutować v pòdlëtowac, pòdcënowac pòdłamać v nadłómic, nadłómac, pòdłómac pòdłazić zob. pòdleźć
pòdłãcze n bùd nosny welbąg, łãk
podłoga ƒ pòdłoga ƒ; ~ ubita z gliny zmieszanej z plewami a. sieczką
(o)strzéc, glënówka ƒ, pòlép m ew. {‘strzéc’ in = a) pòdłoga glënianô w piecu
chlebòwim; b) glëniané òtinkòwanié pòsowë} [ti strzécë; Tam nie bëło pòdłodżi, le
strzéc. Sy Natoczëło sã piwa na strzédz (arch: na pòdłogã). Ra]
, ~ na
dnie łodzi pòdnoga, szôtelëjô f, dno n, spódk m, ~ pieca chlebòwegò pòsada, strzéc ƒ, trzôn, spódk m, lok dno, tło;
podłość- òb. niegodziwość
pòdłość ƒ nipòcosc, niegòdzëwòta, mërotaƒ
pòdłoże n pòdłożé n, spódk m, gruńtowina, spòdzëzna f podłoże ~we pòdłożé
mascowé; u ~ża na spódkù, ~ drewniane drewniany spódk
podłożyć - pòdłożëc, np. Wez, mie pòdłóż || pòdłożë pòd głowã jesz jeden zôgłówk. EG
Pòdłożë ten drąg, co më ten kam wëkùlniemë. SY Òdżin pòdłożëc (w przenosnym
znacz. = pògnãbic) SY; ~ opału do ognia pòdskacëc [Pòdskacë përznã pòd grôp,
mdze sã lepi warzëc. Ra] podłożyć się - pòdłożëc sã EG. Np. Òna mù sã pòdłożëła.
Òn sã mù pòdłożił ùmëslno, żebë przegrac / stracëc. EG
pòdłożyć zob. pòdkładać
podłubać v pòdłëbac, -iã, -ôł, sł., ‘podłubać’: Pòdłëbôł nieco w tëch bùlwach.
podług zob. według
pòdług prp wedle, pòdług [Niech sã stónie pòdług twòji wòle. Pòdług Pisma Swiãtégò.
Ra]; ~ mnie wedle mie, pò mòjémù, ~ megò zdania wedle mòji dbë, wedle mòjégò
pòzdrzatkù, zdaniô, ~ mòdy za módą, wedle módë, ~ umòwy wedle ugòdë
pòdługowaty zob. podłużny
pòdłużny ad pòdłużny (|| pòdłëżny), długasti, pòdługasti (Ra, Lz), pòdługòwati,
pòdługòwnia(s)ti [Na ti pòdłëżny pażëcy (łące). Ra]
471
podły - òb. niegodziwy
pòdły ad lëchi, mëri, nipòcy, brzëdczi, nie-gòdzëjôszowati
pòdmajstrzy m pòdméster m; ~ mùrarski mùlarsczi pòdméster
pòdmalować v pòdmalowac
pòdmalowanie n pòdmalowamié n
pòdmalówka ƒ pòdmalënk m
pòdmawiacz m pòdmówca, pòdskôcôrz, jurzëcel m
pòdmawiać zob. podjudzać.
pòdmazać v pòdmazac, pòdsmarowac
pòdmiatać, ~mieść v pòdmiôtac, pòd-miesc
pòdmiejski ad pòdmiastowi, przëgardny, kòlmiastowi; kòlejka ~ska pòdmia~ stowi
banik, pòciąg~ przëgardny cug, ban, ruch ~ kòlmiastowô rësznota
podmienić v pòdmienic, zamienic, wëmienic na jinszi; arch pòòdmienic [Krôsniãta
pòòdmieniłë jima dzecë. Ra]
pòdminować v pòdminowac, pòdłożëc minë
podmiot - pòdmiot (pòl.) EG, pòdmiot gramaticzny EG, np. W gramatice: pòdmiot jakò
dzél zdaniô.
pòdmiot m subiekt m, srãbnica ƒ
podmiotowość - pòdmiotowòsc (pòl.) EG
pòdmiotowòść ƒ subiekcëzna, srãbizna ƒ
podmiotowy - pòdmiotowi (pòl.) EG, np. Nasze nastawienié do tekstu mòże bëc
pòdmiotowé - czej czëtóny tekst stôwô sã dlô nas, jakbë to rzekł Gabriel Marcel
taczégò,jak
Swiãté
„tajemnicą”. Nasze òsobisté nastawienié do tekstu
Pismiona pòwinno bëc nastawienim pòdmiotowim. Bò Słowò Bòżé to nie je „cos”, le
przede wszëtczim „Chtos”. Na kartach Swiãtëch Pismión të sã spòtikôsz z Christusã
żëwim i prôwdzëwim. (ks. Dejczer „Rozwôżania ò wierze”).
pòdmiotowy ad subiektowi, srãbny
podmokły - pòdmòkłi, sapòwati SY
pòdmokły ad sëri, topny, tonisti, pòdmòkłi, mòkrawi [Mòkrawé grëńta, niwé, łączi. Ra]
pòdmòrski ad pòdmòrsczi pòdmòrsczi, -kô, -czé, przym., ‘podmorski’: Nieco szëmi –
to gwësno wiater pòdmòrsczi, bò nawet na òsce lëstë sã nie rëszają ‘coś szumi – to pewnie
wiatr podmorski, bo nawet na osice liście się nie ruszają’.
pòdmòstowy ad pòdmòstny, pòdmòstowi
podmowa f pòdmòwa f. Zob. podjudzanie
pòdmówca zob. podjudzacz
pòdmówić zob. pòdjudzić
podmuch pòdmùch Gò [np. pòdmùch ògnia]
pòdmùch m zawienié n, chùch, dmùch m, dmùszënaƒ
pòdmùchać v pòdmùchac, pòchùchac Pòdmùchôj përzinkã a wnet sã rozpôli. Ra
pòdmùlać, ~lić v pòdpłók(iw)ac
pòdmùrowanie n pòdmùrowanié n
pòdmùrow(yw)ać v pòdmùrowac, pòd-mùrëwac
pòdmùrówka ƒ pòdmùrënk, fùndament m
pòdmycie n pòdmëcé, pòdpłókanié n
pòdmyć v 1. pòdmëc, pòdpłókac, ùmëc òd spódkù; 2. pòdmëc, pòderwac [Czej wòda
wezbra, tej na tim môlu pòdmëła naszã łąkã. Ra]
pòdmyty ad pòdmëti, pòdpłókóny, (o zber-kù mòrza) pòdjadłi
472
podmywać v pòdmëwac [Deszcze pòdmiwają kòrzónczi młodëch drzéwiãt. Ra]
pòdrëwac,-riwóm, -ôł, -rëwôj, sł., ’podrywać’: Cëché wòdë brzedżi pòdriwają. [Przysł.
Ceyn]
pòdnająć, ~jmòwać v odnając, odnajëmac
pòdnajem m odnajimk m, odnajimnie-nié n
pòdnajemca m odnajimôrz m
pòdnajãcie n odnajãcé, odnajimniãcé n
pòdnajmòwanie n odnajimanié n
pòdniebienie n pòdgãbina f, pòdniebié n; ma delikatne ~ on mô delikatną pòd-gãbinã,
łechtać ~ pluźëc pòdgãbinie, ~ sklepienia pòdniebié nadżibù
pòdniebienny ad pòdgãbny
pòdniebny ad pòdniebny
podniecać (się) pòdskacac (sã)
pòdniecać, ~cić v pòdskôcac, pòdskacëc, rozpôlë(wa)c, rozżôlë(wa)c, rozprze-niesc,
zniesc; ~ się znôszac sã, rozżôlë-wac sã, rozpôlëwac sã
pòdniecający ad pòdskôcający; lek ~ pòd-skôcającé lékarztwò
pòdniecanie n pòdskacenié, rozżôlenié, rozprzeniesenié n
pòdniecić zob. pòdniecać
pòdniecony ad pòdskacony, rozżôlony, rozprzeniosłi, zniosłi napôlony, rozbùrzony,
rozbłaznowóny
pòdniesienie n pòdniesenié, dwignienié n, dwiga f, pòdnôszënk m; ~ pieniãdzy z
bankù wëbranié pieniãdzy z banczi, ~ się cen dwiganié sã prizów
podnieść - pòdniesc EG, përznã ùniesc EG, ùdniesc RA – zob. podjąć
pòdnieść, ~nosić v pòdniesc, pòdnôszac, dwignąc, dwigac, dukòwac, (wë)trico-wac
pòdniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘podnieść’: Wół pòdniósł czitã ‘wół podniósł ogon’
[przen.: ‘gzi się’]. Czej jedna krowa ògón pòdniese, tej wszëtczé za nią. [Przysł. Ceyn]
zob. podejmować; ~ protest założëc protest, ~ kògò na duchù zdzyrzëc kògòs, dodac
kò-mùs dëcha, ~ hałas zrobic trzôsk, ~ do kwadratu kwadratowac, ~ sukniã
przëuniesc sëkniã, kléd, ~ oczka na-brac, nabierac, nawléc, nawlôkac sydła, ~ do sześcianu kùbikòwac, ~ się pòdniesc sã, (pòd)dwignąc sã, wëtôr-gac sã, (o
falí) juszëc sã, ~ się na pal-cach spiąc sã na palce
pòdnieta ƒ pòdskôcënk, (pò)nëk, trô-pich m
pòdniosłość ƒ widzałosc, wëszawnosc, sta-tecznota, ocznota ƒ
pòdniosly ad widzałi, wëszawny, stateczny, oczny; ~ nastrój widzałi ustôw
pòdniszczony ad nadniszczony, obnoszałi, kąsk zniszczony, zbrëkòwóny
pòdniszczyć v nadniszczëc, znosëc
pòdnosić zob. pòdnieść pòdnosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘podnosić’: Docz òn nogã
pòdnosy? Òn widzôł, jak pies nogã pòdnôszô. Rzeczë mù, niech jesz rôz pòdniese.
pòdnaszac, -nôszóm, -ôł, -naszôj, sł., ‘podnosić często’: Nen chłop pòdnôszôł jedną rãką
nôwikszé cãżarë.
pòdnoszenie n pòdnôszanié, dwiganié, du-kòwanié, tricowanié n
pòdnoszony ad obnoszałi, znoszałi (o ob-leczenim)
pòdnośnikm dwiżnikm, duka, lôdaƒ
pòdnośny ad dwiżny; sita ~śna dwiżnô mòc
473
podnóże n pòdnóżé, pòdstopié (Tr) ƒ {‘pòdnóżé’ in - zob. podest; ~ góry pòdgórk m
(Lz); pòdnóżé (Tr: pòdstopié) górë; ew. w zn. pole u podnóża góry: pòdgóra (Sy),
pòdgórné pòle; tegò pòdgórka / ti pòdgórë: Ta pòdgóra, chtërną tu widzysz, to je
mòja. Sy] u ~ża zamku przepływa rzeka ù (a. kòle) pòdnóżégò || -żô (Tr: ù
pòdstopiégò || pòdstopiô) zómkù przepłiwô rzéka
podnóżek m pòdnóżk (Lz, Gò) m; ew. Tr: kómeczka ƒ {‘kómeczka’ arch = môłô
łôwka} [Nodżi trzima na pòdnóżkù. Ra]; ~ w łodzi pòdnoga ƒ, pòdnóżk m
podobać się widzec sã, rzad pòdobac sã, arch lok: lubkac [Mie sã to baro (dosc tëlé)
widzy / nie widzy za baro / nijak. Kòmù bë sã widzało twòje przeklinanié? Gò Mie ù
waju lubkô. Sy Mie sã to pòdobô. Ra To tak nié kòżdémù sã widzy / sã pòdobô. Gò];
nie ~ nie widzec sã; jemu się to nie ~bało jemù sã to nie widzało; fig: jemù to nie
bëło pò nosu; jak się wam tu ~ba? jak sã wama tu widzy?; rób, jak ci się ~ba rób,
jak ce sã widzy / jak chcesz; to mi się ~ba! to mie sã widzy!; komu by się to (coś
takiego) mogło (s)~? Kòmù bë sã to (tak cos) mògło widzec?
podobieństwo n pòdobiéństwò n, szlachòta, pòdoba f {‘pòdoba’ Sy: tylko w zwrocie:
„na pòdobã” = „na pòdobienstwò”} [To miało pòdobã do pieniądzów. Dh, Ra];
nie widzę żadnego ~wa do niej nie widzã niżódnégò pòdobiéństwa / żódny
szlachòtë do ni; ew. jô tu nie widzã, żebë to szlachòwało za nią; to (òn, òna) za nią
nijak nie szlachùje [Jô tu nie widzã niżódnégò pòdobiéństwa. Jô w tobie nie widzã
niżódny szlachòtë za twòjim tatkã. - Sy Miedzë nama ni ma nijaczégò pòdobieństwa.
Ra]; na ~ na pòdobã / szlachòtã / pòdobieństwò / wzór / mòdło [To wëzdrzi na
pòdobã mégò płôszcza. Sy Lëdze stwòrzony są na pòdobieństwò Bòżé. Ra]. Bóg
stworzył człowieka na swój obraz i ~ Bóg stwòrził człowieka na swój òbrôz i
(swòjã) pòdobã / szlachòtã / (swòje) pòdobieństwò / mòdło / (swój) wzór (Gò). Por.
identyczność, tożsamość
podobierać v pòdobierac, pòprzëbierac, rzad (pò)dobrac, (pò)przëbrac [Wszëtcë so jesz
pòdobrelë, co chto chcôł ë co mógł. Pòprzëbierzëta so jesz, kùlkò le chceta. - Ra]
podobijać v pòdobijac, dobic, rzad: pòdobic; ~ gwoździe / rannych pòdobijac / dobic /
pòdobci gòzdze / renionëch [Pòtemù pòdobilë renionëch . Ra]
podobizna ƒ pòdobizna f; w zn. fotografia: òdjimniãcé n, fòtografiô ƒ, òdjimk, òbrôzk
m; ew. portret m
podobnie adv pòdobnie, juwerno (lok || ji- || jawerno), wnetk || wnetka tak samò; ew. w
pòdobny spòsób, na wzór / na pòdobã (czegòs), na ten sóm ôrt, spòsób [To sã stało
pòdobnie, jak na wajim wieselu. Ra Òni gôdają pòdobnie jak më. Gò Z tobą je
juwerno jak ze mną. To wëzdrzi na pòdobã mégò płôszcza. - Sy]; ~ jak pòdobnie /
juwerno jak, (wnetka) tak samò jak
podobno adv bòdôj, pòdobno, widzy sã, zdôwô sã, gôdô sã; rzad: nibë / że nibë, wierã /
że wierã [Pòdobno stôri Prãczk ùmarł. Pòdobno të sã chcesz żenic. Pòdobno to je
knéblôrz, co do wsë przëcygnął. Të że wierã na nas môsz pòdezdrzenié?- Sy Lëdze
gôdają, że òn ju nibë nie żëje / ju béł ùmarłi. Gò]
podobny ad pòdobny, wnet(ka) taczi sóm, wnet(ka) równy / jednaczi / jednakòwi; wnet
bez różnicë; ew. szlachùjący za kògùm / czim; ew. w znacz pol wierutny: juwerny (||
jiwerny || jawerny), jistny (|| justny || jisti) [To je jawerny (juwerny / jistny) diôbéł.
Sy]{etym: ‘juwerny / -no’ – SEK: òd arch: jisterny (= jistny) + jiwer (= kłopòt); Gò:
z niem. ‘ungefähr’ (wëm: ùnifer)} [Czeszë mają wierã miec pòdobną gôdkã jak më,
Kaszëbi. Zadrzënos (bùchôłk) je pòdobny do gùlôka ze zadzartim do górë ògónã.
Szôlka (gladiza, pol gładzica) je pòdobnô do stôrnë (flądrë). – Sy Të môsz wnet
taczé same bótë jak jô. Mómë wnetka równé jednakòwé bótë. - Gò]; być do kogoś
~m bëc do kògòs pòdobny(m), szlachòwac (|| lok szlachtac) za kògùm(s) / czim(s);
ew. , wëzdrzec / wëzerac jak chtos, wdac sã w kògòs; w zn. podobnie się
474
zachowywać, postępować: bëc z kògùm padłi, miec wnet te same ruchë / maniérë
itp.{‘szlachòwac’ in = jic wiôldżima krokama; - por. jic czëjims szlachã / szpùrã ‘szlach’ – zob. cios, ślad}[Òn je czësto pòdobny do swòjégò wùjë. Òna szlachùje za
swòją mëmką. Òn wëzdrzi czësto jak jegò òjc - te same òczë, nen jistny chód. – Gò
Wajô córëszka je pòdobnô do mòji białczi.]; oni są podobni do siebie jak dwie
krople wòdy òni są do se pòdobny jak dwie krople wòdë; òni czësto za sobą
szlachùją; òni szlachùją za sobą, jakbë jich z oka wëjął; to do niego ~ne to tak dëcht
za nim wëzdrzi / szlachùje; czyż ~na? je to mòżno?; do czegoż to ~ne? za czim to
wëzdrzi?; no, coś podobnego / takiego! në (në wiéta wa / në wejta le / lëdze), cos
taczégò!; nic ~nego ale, dze tam?!;w całoscë nié, to je łeż, to nie je prôwda; to do
niczego niepodobne to nie je do nicze pòdobné; to za niczim (ani za diôchłã) nie
wëzdrzi; to je bùten szëkù. Por. analogiczny, jednakowy, odpowiedni
podochocać v pòdòchòcywac (Lz Gk)
podochocić v pòdpic / pòdchmielëc / pòdòchòcëc || -tnic so(bie); jednégò so gòlnąc /
wzyc || wząc / czorchnąc {‘pòdòchòcëc’ Lz Gk; ‘pòdòchòtnic’ Fs – Lz [„Czasem –
jak przë tuńcach – to do sprzéczczi łatwò, kłótni (...) a wódką pòdòchòtni”. Fs}
podochocony ad pòdpity, pòdgòlony, pòdchmielony, pòdòchòcony (Gò)
podochowywać się pòdochòw(iw)ac sã, dochòwac sã [Ti gbùrzë pòdochòwelë sã
bëlnégò dobëtkù (bëdła). Ra]
pododawać v pòdoda(wa)c [òn pòdodôwôł / pòdodôł; pòdodawôj / pòdodôj to!;
Kòżdémù jesz pòdodôł pò dëtkù. Ra]
pododdział m pòdoddzél m
podoficer m pòdoficéra || pòdoficer m [tegò pòdoficérë | pòdoficera]
podogadzać v pòdogòdzëc, dogòdzëc; rzad pòdogadzac [Të jima wszëtczim nie
pòdogòdzysz (a. pòdogôdzôsz). Ra]
podogonie n (część uprzęży: rzemyk podtrzymujący ogon konia) pòdogònica ƒ
podojadać v pòdojesc, pòdojadac [òni nie pòdojedlë / pòdojôdelë ||-dalë; Nie pòdojedlë,
le sã chùtkò wënëkelë. Ra]
podojrzewać v pòdozdrzelewac, (pò)dozdrzelëc [òne pòdozdrzel(éw)ałë / dozdrzelałë;
Wszeden brzôd ju pòdozdrzelôł. Ra]
podokładać v pòdokładac, pòdołożëc [Pòdołożëlë (pòdokłôdelë || -dalë) pò môłim
pieniążkù. Ra]
podokupować v pòdokùpic, pòdokùpiac, pòdokùpiwac [Pòdokùpił wszëtczégò, czegò
mù le felało. Ra]
podolewać v pòdolôc, pòdolewac, pòprzëlewac, (pò)przëlôc [Do wszëtczich grôpów
pòdola wòdë. Kòżdémù pòprzëlôł wina. -Ra]
podołać v pòradzëc (so, sobie), dac (so / sobie z czim) radã; w zn. podołać i zdążyć:
wëprzińc (z czim), lok: sfórtowac (cos), stëgòwac; przestarz: przińc z czim / z
kògùm mët (niem.); ew. wëkònac cos, bëc w stanie / w sztandze (niem.) cos zrobic,
swòjégò / swégò dokònac, nie pòddac sã, nie pòpùscëc; ew. czuć się na siłach: czëc
sã na cos; wiedzec, że człowiek so dô z czims radã [„Jô z tima skrzëpkama
przeskòczã (przez tã rzéczkã), ale të? - Jo tatkù, jô dóm radã”. Dzys jô ti piérzë nie
sfórtëjã wëprac. To je ju përznã pòzdze, ale jô mëszlã, że jô jesz to sfórtëjã, Tobie sã
wëdôwało, że të tegò ò gòdzënã nie zrobisz, a wejle, jak të to sfórtowôł. Nie
pòdawôjta òd razu tëlé snopów, bò jô nie stëgùjã z wama. – Sy Òbôczimë pòd kùńc
miesąca, jak të wëprzińdzesz (z dëtkama). Jô z wama (razã z wama) nie wëprzińdã
(= nie zdążã i nie dóm radë). Wa tak dzywno (niejasno) gôdôta, że jô z wama nie
przińdã mët (nie wëprzińdã / zdążã / ni mògã nadãżëc / wëprzińc ze zrozmienim).
Wiész të co synkù, jô sã ju na to nie czëjã. Gò]. Por. osiągnąć coś, wskórać
475
podołek m klin, pòdółk lok(Sy) m{‘pòdółk’ in = pol. dolna część koszuli} [Sedzała i
trzimała dzeckò na pòdółkù (na klinie). Sy]. Zob. łono
podomyślać się pòdomëszlac sã, (pò)domëslec sã [òni sã pòdomiszlelë || -lalë /
pòdomëslëlë; Òni sã wnet pòdomëslëlë, na jaczi to ôrt jidze. - Ra]
podonosić v pòdonaszac, pòdoniesc [òn pòdonôszôł / pòdoniósł, òni pòdonôszelë || szalë / pòdonioslë || -nieslë; Pòdonieslë spadłé snopë do stodołë. Ra]
podopieczny ad / m pòdopieczny ad / m
podopijać v pòdopijac, pòdopic [òni pòdopi(je)lë || -jalë; Pòdopilë piwò a tedë wëszlë.
Ra]
podorabiać v pòdorabiac, (pò)dorobic [Òni so pòdorobilë ùszka do tëch wãbórków.
Ra]; ~ się pòdorabiac sã, (pò)dorobic sã [Òni sã wnet pòdorobilë (pòdorôbielë || bialë) majątków za mòrzã. Ra]
podoradzać v pòdoradzac || -dzëc, doradzëc [òn pòdorôdzôł / (pò)doradzył; Òna bë
chca wszëtczim pòdoradzëc. Ra]
podorastać v pòdorastac, (pò)dorosc [òni pòdorôstelë || -talë / (pò)doroslë; Sënowie
pòdoroslë òjca. Ra]
podorędzie: na podorędziu zob. dorędzie
pòdorywać v szôlowac, pòdorëwac
podorywać - pòdòrëwac || -iwac EG, szôlowac SY [‘szôlowac’ SY w 2 znacz. =
spòkójno falowac – zob. falować], snôdkò òrac, òrac snôdką sczibã - EG. Np. Jesz
rzãdë stoją, a gbùr ju szôlëje. SY
podorywka - pòdòriwka (pòl.) SY, szôlówka SY [ ‘szôlówka’ SY w 2 znacz. = môłô
fala / môłé wałë]. Np. Bez szôlówczi lëchò rosce. SY
pòdorywka ƒ szôlówka f, pòdoriwk m,
pòdoriwanié n
podostawać v pòdostawac, (pò)dostac [òni pòdostôwelë || -walë / (pò)dostelë || -talë;
Pòdostelë, co chto le chcôł. Ra]; ~ się pòdosta(wa)c sã, dostac sã; ew. wdostac sã,
pòwdostawac sã [òni sã pò(w)dostôwelë || -walë / (pò)dostelë || -talë; Òni sã wszëtcë
pòdostelë w mòje rãce. Ra Z mòji klasë le pôrã ùczniów sã wdostało do technikùm.
Ra]
podostępować v pòdostãpòwac, (pò)dostãpic [òni pòdostãpòwelë / (pò)dostąpilë; Nie
pòdostąpita (nie dostąpita / pòdostãpùjeta) żóden królestwa niebiesczégò. Ra]
podowiadywać się pòdowiadëwac sã || rzad pòdowiadowac sã, dowiedzec sã, doczëc sã
[Jô sã jem pòdowiadowôł (-diwôł) ò rozmajitëch twòjich sprôwkach.Ra ]
podowozić v pòdoważac (|| lok pòdowiôżac), (pò)dowiezc [Chłopi òkòlëczny
pòdowiezlë mieszczanóm żëwnoscë. Ra]
pòdówczas adv notej, nonej, wnenczas pòdpadać v pòdlégac, pòdpôdac; ~ karze
pòdlégac sztrofie, karze, ~ pòd zmysiy
wpôdac w czuwë; zob. pòdpaść
podpalacz - pòdpôlajca (zab.) SY, pòdpôlôcz EG, pòdpôliwôcz EG, pòdskwara SY
zapalnik Lz
pòdpalacz m pòdpôliwôcz m
podpalać v pòdpalac, pòdpôlëwac, pòdskwarz(ëw)ac, niecëc, rozniecac / zaniecac ||
zamiecac [Żlë chcesz chùtkò naskacëc òdżin, nie pòdpalôj tima zdrąbama. Ra]
podpalić pòdpalëc, zrobic òdżin [Pòdpôl || pòdpalë te smiecë / to ògniskò / te papiorë w
blace. Wstawi wòdã do harbatë i pòdpalë gaz.. Gò], ewent. 1. rozpalëc, rozniecëc,
zaniecëc || zamiecëc, założëc, [Założëc òdżin w blace || plôce || place. Sy.
Rozniécymë ògniskò / òdżin w piéckù. Jô Zaniécã òdżin, a të halôj wãgla. Gò ] 2.
476
wzniecić pożar pòdpalëc, pòdłożëc òdżin, pòdskwarzëc – Gò [To òn pòdpôlił /
pòdłożił òdżin / pòdskwarził. Gò]
podpalić v pòdpalëc, pòdskwarzëc, rozniecëc / zaniecëc || zamiecëc, naskacëc
{‘pòdskawarzëc’ colemało: pòdpalëc kòmù bùdink / zabùdowania} [òn pòdpólił /
pòdskwarził / rozniécył / zaniécył || zamiécył / naskacył; Żlë chcesz chùtkò naskacëc òdżin,
nie pòdpalôj tima zdrąbama. Sóm swòjã włôsną chałëpã pòdpôlił a pòtemù ùcekł ze wsë.
Ra]
pòdpalenie n pòdpôlenié n, pòdpôlënk m
pòdpałka ƒ pòdniécónka ƒ , rozmiecónka Sy [Wãdżel je dobri, ale bez rozmiecónczi
piécka nie napôlisz. Sy]
pòdparcie n pòdpiercé, pòdeprzenié n,
pòdeprzënk m
pòdparty ad pòdpiarti
pòdpasać v 1. zarzeszëc pas 2. pòdpôsac,
pòdtëczëwac; zob. pòdpaść
pòdpaska ƒ pòdrzesznica ƒ; ~ na jądra,
mòsznã pòdrzesznica jajc, miechùlka
podpasze (wgłębienie pod pachą) - pòdpaszé SY, pòdpôcha SY. Np. Wëcygnął z
pòdpachë lëst. SY
pòdpasze n pòdpôszé n
pòdpaść v 1. pòdpadnąc, pòdlegnąc
2. pòdpasc, pòdkôrmic, pòdtëczëc;
zob. pòdpadać, pòdpasać
podpatrywanie n pòdzéranié
pòdpatrzenie n pòdezdrzenié n
pòdpatrzyć, ~trywać v pòdezdrzec nurkã, pòdzerac, pòdezdrzëwac pòdezdrzec -ã, -ôł,
sł., [Jô gò ju dôwno pòdezdrzôł, jak òn do naszich dzéwczãt zachòdzył. Ra]
pòdglądać v pòdzerac, pòdstrzegac, pòdezdrzewac, nurkã zdrzec pòdzerac, -zéróm, -ôł, sł., ‘podglądać, podpatrywać’: Òni gò na
kòżdim miescu pòdzérają
pòdpełzać, ~nąć v pòdkraczë(wa)c, pòdczorgac sã, pòdtrekac sã
pòdpiąć, ~pinać v pòdpiąc, pòdpinac pòdpic [-piąc], -depnã, -piął, -depni, sł., ‘podpiąć’:
Të so mùszisz pòdpic szótkã ù kabôta ‘musisz sobie podpiąć połę u surduta’.
pòdpić v pòdpic so(bie), gòlnąc so
pòdpierać, pòdeprzeć v pòdpierac, -piéróm, -ôł, sł., ‘podpierać’: Òbajidwaji pòdpiérelë
starëszkã pòpòd rãce.
pòdpierac sã, -piéróm sã, -piérôł sã, sł., ‘podpierać się’: Jidącë pòdpiérô sã palëcą ‘idąc
podpiera się laską’pòdpierac pòd(e)przéc; ~ ścianã nie bëc proszonô
do tuńca, ostac sedzącë ◊ona płótno
mierzi, sprzedôwô
pòdpierścień m (pòd)piersnik m
pòdpiãcie n upiãcé, pòdpiãcé n
pòdpiłow(yw)ać v pòdżôgòwac, pòdżôgi-
477
wac
pòdpinac zob. pòdpiąć pòdpinac, -óm, -ôł, sł., ‘podpinać’: Nie pòdpinôj wëżi rãkôwów.
pòdpinka ƒ pòdpiãcé n, rzem haltra
podpis - pòdpis SY, pòdpisk Lz pòdpis, -u, m., ‘podpis’: To béł jegò włôsnorãczny
pòdpis.
pòdpis m pòdpisënk, pòdpis m, pòdpisanié n; pòłożyć ~ pòdpisac sã
pòdpisac, -szã, -sôł, -szë, sł., ‘podpisać’: Òn pòdpisôł swòje nôzwëstkò na nym akce.
pòdpisac sã, -szã sã, -sôł sã, -szë sã, sł., ‘podpisać się’: Òn sã nawet pòdpisac nie
ùmieje.
pòdpisanie n pòdpisanié n
pòdpisany ad pòdpisóny
pòdpisujący m pòdpisywôcz m
pòdpis (yw)ać v pòdpis(ow)ac podpisywać się krzyżykamí ◊ malowac smãtôrz
pòdpisowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘podpisywać’: Nie pòdpisujta tegò, bò mdze z wama lëchò.
pòdpisowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘podpisywać się’: Wszëtcë sã pòdpisowelë ë miã
namôwielë, tej jem mùszôł téż pòdpisac
pòdpiwek m cenczé piwò
podpłacić - pòdpłacëc, przekùpic. - Przër. przekupstwo, łapówka
podpłomyk z utartych surowych ziemniaków i garści mąki, pieczony bez tłuszczu w
popiele, niekiedy na tzw. rënkach ogniska brëloch lok Sy [òd: brëła = pol. bryła?]
pòdpłomyk m bąga f, brëloch, pączk m
podpłuk(iw)ać v pòdpłó(kiw)ac. Zob. podmywać
podpłynąć - pòdpłënąc EG, np. Pòdpłëni tu || pòdpłiń tu, do mie! Pòdpłińta || pòdpłënita
tu, do mie! EG pòdpłënąc, -ã, -ął, sł., ‘podpłynąć’: Pòdpłënął w tim czôłnie pòd sóm brzég.
podpływać - pòdpłëwac EG, np. òn pòdpłiwô, òne pòdpłiwają. Nie pòdpłëwôjta ||
pòdpłiwôjta tak bliskò! EG pòdpłëwac, -płiwóm, -ôł, -płëwôj, sł., ‘podpływać’: Le nie
pòdpłëwôjta za blëzë ‘tylko nie podpływajcie za blisko’.
podpora - pòdpiara SY, EG, pòdpòra Lz, zdr pòdpórka Lz pòdpòra || pòdpiara („stopa” /
„noga”) mòstu,
pòdpòra ƒ pòdpòra, pòdpiérka, pòdpiara, pòdima
(kòl wòza) [Jô nie brëkùjã niżódny pòdpòrë. Ra]
pòdpòrucznik m pòdpòrucznik, leutnant m
pòdpòrządkòwać v pòdpòrządkòwac, usłësznic
pòdpòrządkòwanie n pòdpòrządkòwanié,
usłësznienié n
podporządkowany - pòdpòrządkòwóny EG
pòdpòwiadacz m pòdpòwiôdajk, pòdpòwiôdôcz m
pòdpòwiadać, ~wiedzieć v pòdpòwiôdac,
pòdpòwiedzec
pòdpòwiadanie n pòdpòwiôdanié n
478
pòdpórka ƒ pòdpiérk(a)w (f) pòdpórka, -czi, ż., zdr. od pòdpòra, ‘podpórka’: Jeżlë nie
dôsz pòdpórczi temù drzéwiãcu, wiater je łôtwie złómie.
pòdprefekt m pòdprefekt m
pòdprokùrator m pòdprokùratora m
pòdprowadzac, -wôdzóm, -ôł, -wadzôj, sł., ‘podprowadzać’: Jô waju lëchò
pòdprowôdzóm.
pòdprowadzić v pòdprowadzëc [Pòdprowadzë mie dróbkã (përznã, kąsk). Ra]
pòdpùłkòwník m pòdpółkòwnik m
pòdpùszczka ƒ zakwaska ƒ
pòdpùścić, ~szczać v pòdpùscëc, pòdpùszczac; w zn. podstępnie zachęcić kogoś do
fantazjowania, konfabulacji: pòdełgac kògò [Le zrãczno prowadzë gôdkã, czej të gò
pòdełżesz, tej òbôczisz, jak òn bądze stożił. – Sy[
pòdpychać v pòdpëchac, pòdcëskac pòdrabiacz m falszérz m
podrabiać v 1. pòdrabiac, falszowac, robic / wëkònëwac pòdróbkã / falsyfikat /
falszëwiznã [òn pòdrôbiô / falszëje / robi / wëkònëje || wëkònywô]; por. podrobić;
2. zob. drobić, rozdrab(n)iać
pòdrabianie n pòdrobienié, falszowanié n
podrabniać zob. drobić, rozdrab(n)iać
podramię pòdremiã LZ
pòdrapać v pòdrapac [Tak sã bilë, za łbë brelë, jaż sã pò pëskach pòdrapelë. Ra]
pòdrapany ad pòdrapóny
podrastać v pòdrastac; ew. ekspr, o zwierzętach: òdlażac ? [Ë te nômniészé dzecë
znôjma (pòmału) pòdrôstają. Ra]. Por. podrosnąć, podrosły
podrastanie n pòdrôstanié n
pòdratować v wëpòmòc, pòdretac
pòdrażni(a)ć v (roz)gòrzëc, pòdskacac, zadzewac, rozmierzëc pòdrażnic, -drôżniã, -ił,
-drażni, sł., ‘podrażnić’. (
pòdrażnienie n rozgòrzenié, pòdskacenié, rozmierzenié n
pòdrąbać v pòdrąbic
pòdreperować v pòdreperowac, uprawic, zahalac sã, zhelpac sã; ~ się na zdro-wiu
wëchwiérac sã, zahalac sã, przińc do zdrowiégò
pòdreptać v pòstopkòwac, pòdrobòlëc, pòtipac
pòdrãcze n opiercé n, léna, pòdrãczëna ƒ, oprzënk m
pòdrãcznik m uczbòwnik, pòdrãcznik m [Locja - ksążka, wielotomòwi pòmòcniczi
pòdrãcznik nawigacji zawiérający òpis mòrzów i brzegów całi Zemi, głãbòkòscë
wòdów itp. Gò]
podręczny pòdrãczny
pòdręczny ad pòdrãczny, dorãczny [Òn chwôcył dorãczny nóż (nóż, co leżôł pòd rãką,
na dorãdzym). Lz, Bù]; panna ~na pòmòcnica, wëpòmóżnica ƒ, słow-nik ~
pòdrãczny słowôrz
podrękawek pòdrãkôwk LZ
pòdrãkawek m rãkôwka f [akc. rã-], pòdrãkôwk, pòzarãkôwk m [Jak to miło mie
rãkôwczi na sobie. Sy]
podrobić v 1. pòdrobić, falszowac, zrobic / wëkònac pòdróbkã / falsyfikat / falszëwiznã;
por. podrabiać; 2. rozdrob(n)ić, rozdrab(n)iać
pòdrobiony ad pòdrobiony, lewi, falszëwi
pòdroby pl drobné miãso, miałczëzna ƒ
pòdroczyć się przecëwiac sã, czulkòwac
479
podrodzina f pòdrodzëzna f [akc –ro-]
podrosły ad pòdrosłi; ekspr, zazw. o zwierzętach: òdlazłi, òpùlałi
podrosnąć v pòdrosc [Pòdroscë jesz përznã, a wtedë (tedë) sã òżenimë. Ra]. Por.
podrastać, podrosły
podrost m pòdrost (Lz) m
pòdrostek m bùzer m pòdrostk Gò zob. młodzieniec, wyrostek
podrośnięty zob. podrosły
pòdrozdział m pòddzél, pòdrozdzél m
podrożeć v pòdrożec, zdrożec [Bùlwë pòdrożałë. Ra]
pòdrożenie n pòdrożenié, zdrożenié n
pòdrożyć v zdrożëc
pòdróbki pl drobné miãso
podróść zob. podrosnąć
pòdrównikòwy ad kòlrównikòwi
podróż - pòdróż SY, pòdroga (zab.) SY, réza EG, tura || tur SY. Np. Bëc w pòdrodze.
Wrócëc z pòdrodżi. SY Ùdac sã / jachac w pòdróż. Wrócëc z pòdróżë. SY Jô móm
jesz kawał turë przed sobą. SY Długô tura mãczi człowieka. SY. Wëbrôł sã w
pòdróż. Ra
pòdróż ƒ pòdróż, réza, tura, wanoga, pòdroga a. pòdarga, droga ƒ, tur m {‘tur’ / tura’ –
zob. kurs};~ pòślubna wieselnô réza, ~ dla przyjemności dołożnô wa~ noga, ~
mòrzem mòrzkô réza, ~ nao-kòło świata pòdroga wkół zemi a. réza
podróż - pòdróż SY, pòdroga (zab.) SY, réza EG, tura || tur SY. Np. Bëc w pòdrodze.
Wrócëc z pòdrodżi. SY Ùdac sã / jachac w pòdróż. Wrócëc z pòdróżë. SY Jô móm
jesz kawał turë przed sobą. SY Długô tura mãczi człowieka. SY. Mómë jesz przed
sobą dłudżi tur. - Sy Pòjachelë w rézã. Ra
gotować się do jazdy (podróży) szëkòwac sã / rëchtowac sã / gòtowac sã do drodżi /
jazdë / w drogã; ew. wëbierac sã [òn sã wëbiérô] w drogã, jazdowic sã lok [Dokąd të
sã jazdowisz? Sy]; przygotować się do ~ dy (podróży) przëszëkòwac sã /
przërëchtowac sã / przëgòtowac sã do drodżi / jazdë / w drogã; ew. wëbrac sã w
drogã, ùjazdowic sã lok [Nasz tatk sã ju ùjazdowił, a nënka sã jesz wiedno jajô. Terô
sã dobrze ùjazdowita, pòjedzemë dodóm. - Sy]; osoba lubiąca jazdę (podróże) żart
jażdżewsczi m, jażdżewskô f [Naja Jażdżewskô je ju tu. Sy]
wkół swiata, ~ napòwietrzna lëftowô, wiodrowô droga, ~ okrãżna, okólna droga wkół,
m tam i z pòwrotem réza donąd ë nazôt, być w ~y bëc w dro-dze, odbyć ~ zrobic
rézã, pùścić się w ~ dac sã w drogã, pùscëc sã w długą, szczãśliwej ~y! szczeslëwi
drodżi!
podróżniczka ƒ pòdróżnica (Ra), podróżniczka (Gò), wanożnica, pasażérka, gądlôrka,
rézëjącô ƒ
podróżnik m 1. pòdróżnik, wanożnik, pasażéra || pasażer, gądlôrz, rézownik m[To nie je
bële jaczi pòdróżnik. Òn biwôł w rozmajitëch daleczich krajach. - Ra]. ; zapalony ~ (osoba
lubiąca podróżować) fig jażdżewsczi m / jażdżewskô f (por. nôzwëskò: Jażdżewsczi) [Naja
jażdżewskô je ju tu. Naszim jażdżewsczim chcalo sã jezdzec pò swiece, a terôskã kòt mdze
za nich robił. Sy]; 2. bot miedznik m {‘miedznik’ in = pol. zając}
podróżny - ts. SY [To są pòdróżny lëdze. Ra]
pòdróżny ad wanożny, wanogòwi, rézowi, rézowny; artykùły ~ne wanożny gwôł,
walizka ~ na wanożny kùfer; ~ni pl wanożnicë, rézëjący, gądlarze|pa-sażérowie pl
pòdróżomania ƒ wanożny trôpich; czło-wiek cierpiący na ~nię niedomarus m
480
podróżować - pòdróżowac EG, rézowac EG, jezdzec (np. pò cëzëch krajach / swiece),
òbjeżdżac (cëzé krajem swiat) ewent turzëc Sy Tak jesmë rézowelë pò całëch
Kaszëbach, òd wsë do wsë. Ra (w znacz. pędzić na koniu) [Dokądka të turzisz? Sy];
~ pociągiem pòdróżowac cugã / banã / pòcągã;
pòdróżować v wanożëc, rézowac, jezdzëc, gądlowac, turzëc, darganic; ~ pò świe-cie
jezdzëc, rézowac, wanożëc pò swiece
pòdróżowanie n wanożenié, rézowanié, je-zdzenié, gądlowanié, turzenié n
pòdróżujący m wanożący, rézëjący, jeż-dżący, turzący m
podrumienić (mięso na brązowo) ùbrunic Gò [Nôprzód trzeba miãso përznã z
wiérzchù ùbrunic, a tej pòdlôc wòdë i szmórowac na môłim ògniu. Gò]
pòdrumienić v przëbrunic
pòdruzgòtać v pòtłuc w granôtë, zniszczëc, skazëc w trón
pòdruzgòtanie n pòtłëczenié w granôtë, zniszczenié, skazenié w trón
pòdrwi(wa)ć v (pò)wëszczerzac, (pò)zã-bòlëc, pòcygnąc, pòcëgac, rągac, pò-smiewac
pòdryg m dërgòt, pòdskòczënk m; ostat-nie ~i slédné dërgòtë
pòdrygiwać v pòdskakòwac, dërdac
podrywacz - zajazgòt SY, pòdriwôcz EG; por zalotnik
pòdrywacz m pòt zajazgòt m
podrywać - pòdrëwac EG [jô pòdriwóm, òn pòdriwô]. Téż w znacz. p. dziewczęta - Òn
pòdriwô dzéwczãta. EG pòdrëwac,-riwóm, -ôł, -rëwôj, sł., ’podrywać’: Cëché wòdë brzedżi
pòdriwają. [Przysł. Ceyn]ew. zob. podmywać
pòdrywać zob. pòderwać
pòdrywka ƒ kłómka ƒ
podrzeć pòdrzéc [òn to pòdzarł / zarô pòdrze], pòjachòtac SY, pòszargac,
podrzeć (się) pòdrzéc (sã) EG, pòrwac (sã), pòszarpac (sã), pòszargac (sã) EG, pòłupic
(sã) lok Sy, rozjachòtac sã Sy, wënicowac sã SY. [Pòłupil na nim liwk. Jadra sã nóm dzys
pòłupiłë w krëpë (a. w drobny mak). Sy. Òn to zarô pòdrze / pòdzarł. Òni to pòdrzą /
pòdzerlë. EG Jak to sã chùtkò wënicowało. SY]. - Przër. poszargać, podarty Żebë jem mógł,
to bë jem pòdzarł tegò kòdrôcza na nômniészé kąsczi.
pòwôrpac, -iã, -ôł, sł., ‘podrzeć, potargać’: Pòwôrpóny to znaczi pòdzarti ‘podarty’. (II)
rozjachòtac, -cã, -tôł, sł., ‘rozedrzeć, podrzeć na strzępy’: Jô terô mùszã chòdzëc w tëch
rozjachòtónëch skòrzniach. Ra / pòjachòtac Sy Jemù sã nie òpłacy nic nowégò kùpic, bò òn
to tak a tak zarô pòjachòce. Sy] {‘rozjachòtac’ – por. ‘rozjachòtac sã’ = pol. a) rozbrykać sie,
rozbawić się, rozhukać się; b) o morzu wzburzyć się}
podrzeć v pòdrzéc, pòrwac, sczorchac; ~ do reszty dodrzéc, rozjachòtac, do-czorchac,
~ obùwie na kòstkach prze-kòstkòwac; ~ dużo ubrań, obuwia nadrzéc. Por.
porwać
podrzeć się pòdrzéc sã, pòrwac sã, pòszarpac (-gac?) sã, lok pòłupic; ew. w zn.
poplątać, porozrywać: pòszamòtac, pòrozrëwac
[Pòłupił na nim liwk Jadra nóm sã pòłupiłë w krëpë / w droby mak. Sy]
pòdrzemać v pòdrzémac
pòdrzeźniacz m pòdkôrbiajk, pòdkôrbiélc, pòdgadélc, pòdgadańc m
pòdrzeźniać v pòdkôrbiac
pòdrzeźnianie n pòdkòrbianié n, pòdkôrbaƒ
pòdrzãdny ad 1. mało wôżny, drëgòmôlowi; to rzecz ~na to je rzecz, sprawa
mniéj wôżnô 2. gr pòdléżny
481
pòdrzucać, ~cić v 1. pòdrzëcac, pòdrzëcëc, hockac, szturkòtac, pòdszmërgnąc; Të mie ni môsz pòdrzëcac jedzeniô jak psu. Pòdrzëcë ji te łachë. Ra
~ na kòlanach żubkac, hockac
2. krëjamno ostawi(a)c
pòdrzucenie n krëjamné ostawienié (dzecka)
pòdrzutek m nalôzk, nalezónk m; dom
~tków chëcz nalezónków
pòdrzynać pòdrzënac, -rzinóm, -ôł, -rzënôj, sł., ‘podrzynać’: Nie pòdrzënôj mù gardła.
zob. pòderznąć
pòdsadzać, ~dzić v pòdsôdzac, pòdsadzëc, pòdstôwiac, pòdstawic, pòdkłôdac, pòdłożëc pòdsadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł., ‘podsadzać’: Pón kôzôł sã
pòdsadzac na kònia.
pòdsadzëc, -ã, -ył, sł., ‘podsadzić’: Pòdsadzë mie, bracëszkù, bò sóm nie wëlézã na tã
mërã ‘na tę szkapę’.
pòdsądny m udóny m
pòdsekretarz m pòdsekretôra m, zastãpòwnik sekretôrë
pòdsercowy ad kòlsercowi; dołek ~ kòlsercowi dołuszk
podsiać v pòdsôc [Mòżesz kléwrã dróbkã pòdsôc. Ra]; ~ nieco sztucznego nawozu
pòdsôc përznã szitu / sztëcznégò nôwòzu
pòdsienie n pòddaczk m
podsiewać v pòdséwac, -óm, -ôł, sł., ‘’: Mechòwaté łączi trzeba pòdséwac bëlnyma
trôwama.
pòdsiębierny ad tech pòdsebiérny; ~ne
kòło pòdsebiérné kòło
pòdsiniały ad përznã zesënia
łi, zmòdrzałi pòdsiwiały ad pòdsëwiałi pòdskakiwać zob. pòdskòczyć
pòdskarbi m prowôdnik skarbù (przódë w
Pòlscé)
pòdsklepienie n pòdpòsowié n
podskoczyć pòdskòczëc, pòdskòknąc [Jô ni mògã tak wësok pòdskòczëc. Z redoscë
pòdskòkła. - Ra]
pòdskòczyć, ~skakiwać v pòdskòczëc,
pòdskòknąc, pòdskakòwac, sënąc, suwac, suwnąc, dërdac; ~ do kògò sënąc
do kògòs, ~ w cenie dwignąc, pòdniesc, pòdskòknąc w prizu
podskok v pòdskòk; ew. nôskòk m, pòdskòkniãcé n [W pòdskòkù nacygnął so żëłë. Ra
Pò mòcnym nôskòkù òn béł ù górë na mùrze. słi Lz Tëpôcz (zajc) je tak pewny na
swòje nodżi, że za kòżdim pòdskòkniãcym pòkazëje rzëc, jakbë chcôł pòwiedzec: Jô
waju móm tu. Sy]; w ~kach w pòdskòkach [W pòdskòkach przëbiégł do nas. Gò].
Por. naskok
482
podskórny ts. Lz, Gò [Wòda pòdskórnô. Pòdskórny tłuszcz. Pòdskórné wszë. Gò]
pòdskórny ad pòdskórowi, pòdskórny; zastrzyk ~ pòdskórowi wstrzik, wòda ~na gruńtnô wòda pòdskrobanie n wëdrapanié,
wëradirowanié n
pòdskrob(yw)ać v wëdrap(ow)ac, (wë)radirowac
pòdskùbać v pòdskùbac
pòdsłodzić v përznã omiodnic, ocëkrzëc
pòdsłoneczny ad dosłuńcowi
podsłuch m pòdsłëch m, pòdsłëch(iw)anié; ew. w zn. podsłyszenie: pòdczëcé n
podsłuchany ad pòdsłëchòny; pòdczëti n {‘pòdczëti’ in = pol. zasłyszany, przypadkowo
podsłuchany}
podsłuchać v pòdsłëchac, pòdczëc [Òn wszëtkò pòdsłëchôł, co jesmë gôdała. Ra Òn
pòdczuł / pòdsłëchôł / òna pòdczëła / pòdsłëcha(ła) taka rozmòwã, jak... Më to
pòdczëlë. Ale czë to je prôwda? Gò]
podsłuchiwacz m pòdsłëchiwôcz, wanora m
podsłuchiwać - pòdsłëchiwac EG || -chòwac EG. Np. Òna pòdsłëchiwa pòd òknã, co
òni gôdają. EG
pòdsłuch(iw)ać v pòdsłëch(ow)ac, odsłë-ch(ow)ac, wanorzëc, pòdczëc
pòdsłuch (iw)anie~ pòdsłëch(iw)anié, wa-norzenié n pòdsłëchë, -ów, l.mn.,
‘podsłuchiwanie’: Wësłelë gò na pòdsłëchë. (II) [Derd]
pòdsłupie n ustołp m, pòdstołpina f, noga stołpa
podsłyszeć zob. podsłuchać
podsłyszenie n pòdczëcé n
pòdsmażyć v przëpiec, przësmërlëc, pòd-brunic
pòdsolić v pòdsolëc, przësolëc
pòdstacja ƒ pòdstacjô ƒ
podstać się pòdstojec sã [Ta wòda mùszi sã përznã pòdstojec. Ra]
pòdstarzały ad zestarzałi, pòdstarzałi, w latach
.
pòdstawa ƒ pòdstawa, zdr pòdstôwka f, fùńdament m; ew. stopa f, Tr: leżniô f,
(pò)spòdlé n [To je nômòcniészô pòdstawa. Ra Na jaczi pòdstawie të gò pòsądzył ò
to? Sy]; ~ kòtła pòdstawa kòcła, ~ lampy stopa, noga lãpë, ~ łożyska leżniô leżëska,
~ pieca pòdpiecé n, bez ~wy bezdokôzny, bez oprzeni, na ~wie na fùńdamence, na
(pò)spòdlim, służyć za ~wã bëc bróny za spòdlé, pòdstawã, pòdkłôdk
pòdstawek zob. podstawka
pòdstawi(a)ć v pòdstôwiac, pòdstawic; ~ fałszywych świadków pòd(ôw)ac fal-szëwëch
swiôdków pòdstawiac, -stôwióm, -ôł, -stawiôj, sł., ‘podstawiać’: Nie pòdstawiôj nodżi
blëznémù twòjémù.
pòdstawic, -ã, -ił, sł., ‘podstawić’: Pòdstawi mù nogã, czej mdze tãdë przechòdzył.
pòdstawienie n pòdstawienié n
pòdstawiony ad pòdstawiony, pòdkładłi
podstawka (talerzyk) - pòdstôwk RA, spódny talérzëk EG pòdstôwk, -a, m.,
‘podstawka, talerzyk pod szklankę itp.’ (II)
483
pòdstawka ƒ pòdstôwk, pòdkłôdk m, nóż-ka ƒ; ~ pod szklanki spódnô taska, ~ pòd
fiiiżankã pòdstôwk m; ~ pod struny kontrabasu / skrzypiec kònik, kóń m Ra
podstawowy - pòdstawòwi EG, główny EG, fùndamentalny EG || fùńdamentny || -ntowi
Tr, pòdstawòtny neol La, Tr, spòdleczny neol Tr (spòdlé neol Tr = spódk, tło),
ewent. nôwôżniészi, pierszi, nôpierszi; por. zasadniczy
pòdstawòwy ad dërżeniowi, spòdlowi, fùń-damentny, srãbny; pòjãcia ~we dërże~
niowi pòchwôt, prawidło ~we fùńda-mentny ustôw, srãbnô dba
pòdstąpić, ~stãpòwać v pòdstąpic, pòd-stãpòwac, przëstąpic, przëstãpòwac, pòdéńc,
pòdchôdac, pòdchòdzëc pòdstãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘podstąpić’: Ni mòżna bëło
pòdstãpic pòd same chëcze.
podstęp (= fortel), - pòdstãp SY zdr. pòdstãpk EG [np. Wrodżé pòdstãpczi. MÒ],
pòdchwôt (barżi w znacz.: ‘pòdchwôtlëwé pitanié’) SY, ewent sydła; por. zasadzka.
Np. tegò pòdstãpù. Złapelë gò pòdstãpã. SY Pòdstãpã wëszôlił òde mie pieniãdze.
SY
pòdstęp m pòdstãp, -ù, m., ‘podstęp’: Jô jem chitrzészi, niżlë wszëtczé wasze pòdstãpë.
1. pòdstąpienié n, pòdéńda ƒ 2. chëba, omana, przekrãcznota ƒ; ~ wòjenny wòjnowô
chitrosc podstępem zab(ie)rać: wëmanic / wëmaniac – zob. wyłudzać
podstępnie - pòdstãpnie, przysł., ‘podstępnie’: Òn mie to dëcht pòdstãpnie wëdzarł
‘wydarł’.
pòdstãpno EG, chitrze, pòdchwatlëwie SY (= ò łapanim za słówka)pòdstãpnie adv
chitro, przekrãczno, chëb-no, wãdoszewò
pòdstãpnosc, -ë, ż., ‘podstępność’: Òni bëlë znóny ze swòji pòdstãpnoscë.
podstępny pòdstãpny, przym., ‘podstępny’: pòdstãpnym spòsobã.
- pòdstãpny EG, pòdchwatlëwi SY (= łapiący za słówka), przebiegłi SY, wãdoszewi
(zab.) SY (np. Wãdoszewi jak pies.), chitri (mężczyzna p. - pòdstrôwala SY). Przër. podstępny ad chitri, przekrãczny, chëbny,
arch wãdoszewi; ~ człowiek pòdstrôwala,
przekrãcznik, przekrãtnik m
pòdstãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘podstępować’: Wa tak chitrze pòdstãpùjeta.
podstrajać (się) - pòdstrajac (sã) || pòdstrojiwac (sã) EG. Np. Mùzykańcë || mùzycë
pòdstrôjają || pòdstrojiwają swòje statczi / instrumentë, zarô sã zacznie mùzyka. Jô
sã nie mdã pòdstrôjôł || pòdstrojiwôł do waju, le wa mùszita sã dostrojic do mie. EG
podstroić (się) - pòdstrojic || -jec (sã) EG. Np. Mùszã mòjã gitarã përznã pòdstrojic, bò
cos tu falszëje. EG Wez sã kąskã pòdstrój || pòdstroji do mie. EG
podstrojony - pòdstrojony EG. Np. Jô móm mòjã gitarã / mòje skrzëpice pòdstrojoné.
EG Te skrzëpice są ju z grëbsza pòdstrojoné, le mùszã jesz je lepi dostrojic. EG
podstrzesze pòdstrzeszëna Lz pòdszurk, -a, m., ‘podstrzesze; dach wysunięty z przodu
domu i tworzący rodzaj ganku; szopa na wozy i inne narzędzia gospodarskie’. [Ceyn]
pòdstrzyc, ~strzygać v pòdstrzic, pòdstrzëg(ow)ac
podstrzyżyny - òb. postrzyżyny
pòdstudzić v odstëdzëc
pòdsumòwanie n pòdrechòwaníé, zrechò-
484
wanié, zesëmòwanié n
pòdsumòw(yw)aé v pòdrechò(wë)wac, zesëmò(wë)wac, zrechò(wë)wac
]
posunąć v pòdsënąc [òn pòdsënął / pòdsënie; rozk: pòdsëni || sëń! Òjc ë sostra
pòdsënãlë mù kùmkã z trëcëzną. Ra]; ~ komuś coś pod nos pòdsënąc / pòdetknąc
kòmùs cos pòd nos
podsuwać v pòdsëwac [òn pòdsuwô; òni pòdsuwając/cpòdsuwelë || -walë; rozk:
pòdsëwôj(ta)!; ~ komuś coś pod nos pòdsëwac / pòdtëkac kòmùs cos pòd nos; ~
komuś złe myśli pòdsëwac kòmùs złé / lëchë mëslë [Nie pòdsëwôj mie taczich
mësli. Ra]
pòdsuszyć v pòdsëszëc, obsëszëc
podsycać v 1. podsycać ogień pòdskacac, czisec; 2. przen zob. podjudzać
podsycić v ~ ogień (dołożyć opału do ognia) pòdskacëc [Pòdskacë përznã pòd grôp,
mdze sã lepi warzëc. Ra]
pòdsychać zob. pòdeschnąć pòdsëchac, -sychóm, -ôł, -sëchôj, sł., ‘podsychać’: Niwë ju
pòdsychają.
pòdsyłać zob. pòdesłać
pòdsypać v pòdsëpac, -iã, -ôł, sł., ‘podsypać’: Nie pòdsëpùjta wicy piôskù, le glënã.
pòdsypka ƒ pòdsëpk, pòdsëpùnkm
podsypywać v pòdsëpiwac || -pòwac; ew. pòdsewac, sôc w spódk [Przë pòdsëpòwaniu
(pòdsëpiwaniu|| -nim) groblë natrafilë na grobòwiszcze. Ra]
pòdszarzany ad obnoszałi, obszarzałi
pòdszczuwacz zob. intrygant
pòdszczu(wa)ć zob. intrygować 2
podszczuwanie zob. intryga
podszepnąć, ~t(yw)ać v pòdszeptnąc,
pòdszept(ow)ac
pòdszept m pòdszept m
pòdszewka ƒ fùter, pòdsziwk m, kòszulka ƒ pòdszewka [Z czerzwioną pòdszewką,
czëlë fùdrã. Ce; ~ u rãkawiczki nôwiąz m
podszycie n pòdsziwk m, pòdszëcé n, fù~ ter m;~ leśne pòdscelé n, lok: kòzlëna, rzad
pierzónka f [akc. kòz-, pie-] {‘pòdscelé’ w 2 zn = pòdscelka, słoma scelonô chòwie,
pol. podściółka; ‘kòzlëna’ w 2 zn = witczi, pol. wiklina - zob.} [Më bë sobie legle na
to pòdscelé, le bë nas mrówczi òblazłë. Las mùszi miec kòzlënã. Mech, krze, grzëbë,
listowié (lëstowié), wrzos to je wszëstkò kòzlëna. Ni mógł jem przelezc przez tã
pierzónkã. - Sy]; brzid m, gajewizna, kòzlëna, pierzónka f, pòdscelé n, ~ bùkòwe
chwarzno m
pòdszyć v pòdszëc, wëfùtrowac; ~ się pòd
co zadac so(bie) orądz, ~ się pòd kògò
pòdac, miec sã za kògòs
podszyty - pòdszëti SY, np. Kabôt pòdszëti lësyma skórkama. Dzys je zëmno, dôjta le
mie mòjã stôrą wiérzchnicã barónkama pòdszëtą. SY Płôszcz „wiatrã pòdszëti”, tj.
dzurawi,
cenczi. EG
485
pòdszyty ad pòdszëti, fùtrowóny [Dzys je zëmno, dôjta le mie mòjã stôrą wiérzchnicã,
barónkama pòdszëtą. Sy] ; wiatrem
~ cenczi, zëmny, wiatrowati (ruchno),
lisem ~ chitri, lësowati, lës m, tchórzem ~ strachélc m, strachlëwi, wëlãkłi
podszywać v pòdszëwac [-wóm, -ôł, -szëwôj]
podszywca” (hochsztapler, ten, kto się podaje fałszywie za kogo, podszywa się pod
cudze zasługi, nazwisko) - pòdsziwca SY (słowò „podszywca”
nie
je
ùżiwóné w jãzëkù pòlsczim). Np. Nic nie szkòdzy, że tegò pòdsziwcã wsadzëlë.
Rôz ten pòdsziwca pòdôwôł sã, że òn wszëtczich ministrów znaje, drëdżi rôz, że òn
sã z królową Anglii razã kąpôł. SY
podścielać, ~lić v pòdscelë(wa)c, ew. nascelëc swiéżi słomë / sztrëji
pòdscelac, -scélóm, -ôł, sł., ‘podścielać’: Òna mù pòdscéla nômikszé pierzënë.
pòdscelëc, -ã, -ił, sł., ‘podścielić, podesłać’: Pòdscelił jima le słomë do legnieniô.
podściółka ƒ pòdscelé n, (pòd)scelëna, sztrëja, rzad gniôzdowina ƒ; ew. barłóg m, słoma
/ lëstë do (pòd)sceleniô [Zaniesë le swini swiéżi gniôzdowinë, a stôrą wërzucë. Sy];
nadający się na ~kę scelny - zob. podściółkowy; ~ leśna pòdscelé n (pòdscelé lasa /
w lese / lasowé a. lesné)
podściółkowy ad (pòd)scelny, (pòd)scelënòwi, do (pòd)sceleniô / pòdsceliwaniô [To le
je scelnô słoma, na seczkã òna sã nie nadaje. Sy]
pòdśmietanie n kwasné mlékò
pòdśpiewywać v pòdspiéwòwac
pòdśrubòwać v pòdszruwòwac, pòdkrącëc
podświadomie pòdswiadomie
pòdświadomòść ƒ pòdswiąda
podświadomość pòdswiadomòsc
podświadomy pòdswiadomi, ewent. pòdskórny, nieùmëslny, niezamierzony
podświetlać - pòdswietliwac. Np. Jô pòdswietliwóm ten òbrôzk òd spódkù. EG
podświetlanie - pòdswietliwanié EG, pòdswiécanié EG
podświetlić - pòdswietlëc EG, ewent. pòdswiecëc EG. Np. Pòdswietlë to òd
spódkù. EG
pòdtaczać zob. pòdtoczyć
pòdtatrzański ad pòdtatrowi
pòdtatusiały ad tatkòwati, pòdstarzałi pòdtoczyć, ~taczać v 1. pòdtoczë(wa)c
2. pòdepchnąc, pòdkùlnąc, pòdpëchac,
pòdkùl(ëw)ac
pòdtorze n pòdsëp m
podtrzymujący - pòdtrzëmùjący EG
pòdtrzym(yw)ać v pòdtrzëm(ow)ac, przëtrzëm(ow)ac, utrzëm(ow)ac; ~ na duchù dodac ducha, dzyrzkòscë, ~ kògò
przëtrzëmac kògòs
486
pòdtuczyć v pòdsëcëc, pòdtëczëc
pòducha ƒ wiôldżi zôgłówk, pòdëszëskò n
pòdùczac, -óm, -ôł, sł., ‘poduczać’: Jakùż të gò mòżesz pòdùczac stolarstwa, czej sã na
tim sóm nie znajesz.
pòdùczac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘poduczać się’: Òn sã ù naju pòdùcził gòspòdarstwa.
pòduczyć v pòduczëc
pòdùczëc, -ã, -ił, sł., ‘poduczyć’: Òjc gò pòdùcził swòjégò rzemiãsła.
pòdùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poduczyć się’: Jô sã ù niegò pòdùcził përznã kòwalstwa.
pòdumać v pòdëdac, pòmëslëc
pòdupadać v biédniec, przëchôdac do biédë; ~ na siłach słabnąc, môłknąc, ~
na zdrowiu chòrzec, chwiérac
podupadły na duchu - pòdùpadłi na dëchù, załómóny, wëpłoszony, przëgnãbiony,
„baf”, np. Terô
më jesmë baf / czësto baf.
pòdupadły ad zbiédniałi; ~ na duchù
przëgrãdzony na dëchù, zajiscony, ~
na zdrowiu schòrzałi
pòduszczać zob. intrygować 2
pòduszeczka ƒ zôgłówk, pòdgłówk m, môłô pòdëszka; pòdëszeczka, -czi, ż., zdr. od
pòdëszka, poduszeczka’. (II)
~ do szpilek jiglëca ƒ, pãczk, pinôlk m
poduszka - pòdëszka EG, zôgłówk, pòdgłówk (môl.), pòdgłów (môl.) SY, wezgłóék
arch Sy, zdr. pòdëszeczka, zôgłowùszk
pòduszka ƒ pòdëszka ƒ, zôgłówk, pòdgłów m; ~ na siedzeniu pòdsôdka ƒ
pòdwajać, ~wòić v pòdwòjëwac, (z)dë-beltnic, zdwòjic pòdwajanie n pòdwòjiwanié,
dëbeltnienié n
pòdwale n pòdwôł m
pòdwalina ƒ zwela ƒ, fùńdament, lodżer m pòdwatować v (pòd)watowac
podważać – pòdważac (inacz. = pòdnaszac z jedny stronë, dugòwac; w 2 znacz. =
pòdwòzëc), dugòwac; ~ czyjeś twierdzenie pòdważac [òn pòdwôżô; wa pòdwôżôta;
nie pòdważôj!]
pòdważać, ~żyć v pòdwôżac, pòdwôżëc,
dwi(e)gac, pòddwignąc
podważyć pòdważëc (= pòdniesc z jedny stronë, pòddugòwac) [Pòdważë to përznã, a jô
pòdłożã pòwrózk.Czejbë të to pòdwôżił / pòdwôżëła, tej jô bë...]; ~ czyjeś
twierdzenie pòdważëc [òn pòdwôżił; wa pòdwôżëła; Tegò të nie pòdwôżisz / nie
ùdô cë sã pòdważëc.]
pòdwiać zob. pòdwiewać
podwiązka (przepaska pasek, tasiemka, gumowa taśmia podtrzymująca pończochę
/ skarpetę) - pòdwiązka SY, Lz, strónka RA, SY, sztrép, wiel. l.: sztrépë (niem.) EG
pòdwiązka ƒ pòdrzeszk m, pòdwiązka,
strónkaƒ ]Na robòcy dzéń białka nosëła przódë tidrë (pòwrózczi), a w niedzelã
pòdwiązczi. Białczi mògłë przódë nosëc tidrë zamiast pòdwiązków, bò miałë dłudżé
sëknie. - Sy]; order ~zki order pòdwiązczi
pòdwią(zy)wać v pòdwiãz(ow)ac, pòdrzesz(ëw)ac, pòdrzeszëc Të to za mòcno pòdrzeszôsz. Jemù trzeba jãzëk pòdrzeszëc, żebë
mù na kamienie z gãbë nie wëpôdł. [Powiedz.] (II)Ra
487
pòdwieczorek m pòdwieczórk, pòpôłnik m pòdwieczórk, -ù, m., ‘podwieczorek’: Na
pòdwieczórk kôza jima pani wëniesc chléb z twôrogã.
pòdwiesić, ~szać v pòdwiesëc, pòdwiesz(ëw)ac
pòdwiew m pòddmienié, pòdwienié n,
pòddmùch m
pòdwi(ew)ać v pòdwiôc, pòddëmac, pòdwiéwac, pòddmùchiwac
pòdwieźć zob. pòdwòzić pòdwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘podwieźć’: Pòdwiózł
nas do wsë. Pòdwiezëta nas dróbkã!
pòdwiãdły ad pòdwiãdłi, obwiãdłi, nadwiãdłi, nadwiãdniałi
pòdwijać, ~winąć v pòdwi(e)jac, pòdwinąc
podwindować - pòdwindowac EG, pòdcygnąc cos w górã windą / kòłowrotã / krãcëchã
/ krãcëszkã EG
podwindowany - pòdwindowóny EG, pòdcygniony / pòdniosłi w górã EG. W przenos.
znacz.: w sztëczny spòsób pòdniosłi w górã, zawëżony, pòdcygniony EG. Np. Òni
mają te przewidiwóné wëniczi wëbòrów „pòdwindowóné”, bò chcą, żebë jich partiô
wëgra. EG
podwładny – pòdwładny Ra, Ce [Królowie prëscy (prësczi) bët materialny swòjëch
pòdwładnëch pòdnieslë. Ce] pòdwładny, przym., ‘podwładny’: Lëdze pòdwładny mùszelë
bëc pòsłëszny swòjémù panu. (II)
pòdwładny ad, m pòdrzãdny
pòdwòda ƒ fùrmónka ƒ pòdwòda, -ë, ż., ‘podwoda’: Szôłtësowie mùszelë jima dawac
pòdwòdë.
podwodny pòdwòdny LZ pòdwòdny ad pòdwòdny; bùdowa ~na pòdwòdnô bùdowniô
pòdwòdny, przym., ‘podwodny’: pòdwòdnô krajina. Jesz długò czëlë ten trzôsk
pòdwòdny.
pòdwòić pòdwòjic, rzad: zdwòjic, przëdwòjic [Tak të so tã robòtã pòdwòjisz. W tim
rokù jemù chòwa sã pòdwòjiła. Swëmi nëkami pani nóm wszëtkã robòtã pòdwôjô.
W zymkù wòda w strużce sã pòdwôjô. Taczim spòsobã jegò majątk sã chùtkò
zdwòji. Karczmôrz swòje prizë bezmała zdwòjił. Nômili òn bë co rokù przëdwòjił
swòjã chòwã. – Lz] zob. pòdwajać
pòdwòje pl dwiérze, lok pòdwòje pl (Sy w zn. pol. futryna)
pòdwòjenie n zdwòjenié, zdëbeltnienié n
pòdwòzić, ~wieźć v pòdwôżac, pòdwiezc pòdważac, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł.,
‘podwozić często’: Nasz parobk pòdwôżô jã do miasta. pòdwòzëc, -żã, -zył, -zë, sł.,
‘podwozić’: Òn jich gwësno pòdwòzy na plebaniją.
pòdwòzie n spódk wòza
488
pòdwójnie adv dëbelt(no), pòdwójno pòdwójnie, przysł., ‘podwójnie’: Të to jes
pòdwójnie zrobił bez nômniészi pòtrzebë. Zełgôł pòdwójnie. ●òn wszëtkò pòdwójnie widzy.
pòdwójność ƒ dëbeltnota, pòdwójnica,
dwójnota ƒ
podwójny - ts. EG, dëbëltowi || dëbëltné (niem.) EG pòdwójny, przym., ‘podwójny’:
Twòja wina je pòdwójnô, temù téż mdzesz dwa razë kôróny. Pòdwójné rechùnczi.
pòdwójny ad dëbeltny, pòdwójny
podwórko zob. podwórze pòdwórkò, -a, n., zdr. od pòdwòrzé, ‘podwórko’: Dzecë ùczą
sã z elemeńtôrza na pòdwórkù.
podwórze n òbòra f, pòdwòrzé, bùtno n, zdr pòdwórk m, môłô òbòra [Dzecë sã bawiłë
na
òbòrze.
Wjachôł
autołã
na
òbòrã
i
szedł
do
chëczë.
Gò
D
obëtk rëczi na òbòrze. Ra Białka pòstawiła mlékò na òdżin, wëszła na pòdwórk i rzekła... Sy
(mlékò Sy III 86), Drobiôzg na pòdwórkù je ùcechą gbùrczi. Bù] pòdwòrzé, -ô, n.,
‘podwórze’: Wszeden gnój wëwiezlë z pòdwòrzô. Òni tak dobrze tuńcowelë na pòdwòrzim
jak państwò w pałacu.
pòdwórzec m zómkòwé pòdwòrzé
podwórzowy - pòdwòrzowi SY, bùtnowi Sy. [Ti brzëdôlë òtrëlë mie pòdwòrzowégò
psa. Sy] Podwórzowi pies – pòdwórzowi pies, bùtnik. Sy [Bùtnikù do bùdë. Nama chtos
bùtnika òtruł. Sy] pòdwòrzowi, przym., ‘podwórzowy’: pòdwòrzowé smiecë.
pòdwórzowy ad obòrny, obòrowi, pòdwórzny, pòdwòrzowi, bùtnowi; stróż
~ pòdwòrznik m, pies ~ bùtnowi pies
podwykonawca m (firma wykonująca część robót zleconych przez głównego
wykonawcę) pòdwëkònôwca m, pòdfirma f (Łojewsczi z Lezna)
podwyżka pòdwëżka Lz
pòdwyżka ƒ pòdniesenié n,pòdnosz(ën)k,
pòdwëższënk m
pòdwyższać, ~szyć v pòdnôszac, pòdniesc,
dwigac, dwignąc, pòdwëższac, pòdwëższëc
pòdwyższenie n pòdniesenié, dwignienié,
pòdwëższenié n
pòdwyższony ad pòdniosłi
pòdyktować v pòdiktowac
pòdymne n kòminowi pòdatk ◊ pòdatk od
proga
pòdzelować v pòdzôlowac, pòdbic bótë
pòdzelowanie n pòdzôlowanié, pòdbicé n
pòdziać zob. pòdziewać pòdzôc, -dzejã, -dzôł, sł., ‘podziać, stracić, zgubić’: Dze të to
pòdza? ‘gdzieś ty to podziała?’
pòdzôc sã, -dzejã sã, -dzôł sã, sł., ‘podziać się, zgubić się’: Dze sã të jes pòdzôł? ‘gdzie
ty się podziałeś?’
489
podziać się - pòdzôc sã EG, SY. Np. Ti wëgnańcowie ni mielë gdze sã pòdzôc. Chto
wié, dze më sã terô pòdzejemë, czej nama kôżą sã wëniesc. Dze sã pòdzôł ten mój
szorëm? Òn wëszedł i nie wiadomò dze sã pòdzôł. EG. - Przër. podziewać się
podział m pòdzél || Ra pòdzôł m, pòdzelenié n, ew. różnica f, zróżnicowanié n [To je
niesprawiedlëwi pòdzél. Sy W tim czasu dokònôł sã akt pòdzélu. Lz Nen pòdzôł to sprawił,
że sostra zdrzi na miã terô nienawistnym òkã. Ra
] podział m dzelnosc, dzelnota f, pò-dzél(ënk) m, pòdzelenié n; ~ gruntów dzelnota
gruńtów, ~ pracy pòdzelenié robòtë
pòdziałać v pòdzejac
podziałka ƒ dzelëna, skala ƒ; w zn. działka, przedział między dwiema kreskami skali:
dzélënka f [akc. dzé-]
pòdziałowy ad dzeleniowi, parcësti
pòdzielać, ~lić v pòdzelë(wa)c, dze-lëc, (pò)kawałkòwac, (roz)partérowac; ~lam jegò
zdanie jem ti sami dbë, móm to samò zdanié, zdania były ~lone dbë, zdania sã jinaczëłë
pòdzelëc, -ã, -ił, sł., ‘podzielić’: Pòdzelëlë całi majątk na równé partë.
pòdzelëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘podzielić się’: Wa môta sã pòdzelëc sprawiedlëwie. Jô bë
sã z tobą wszëtczim pòdzelił.
pòdzielenie n pòdzelenié, rozpartérowa-nié, pòkawałkòwanié n
podzielić się pòdzelëc sã [Òn bë sã jedną jagòdą pòdzelił (ò szczërim). Sy]
pòdzielna ƒ dëwidenda f, part m
pòdzielność ƒ dzelëzna ƒ
pòdzielny ad dzelny, dzelowny, parcësti pòdzemné jezoro; pòdzemné bògactwa
pòdziemie n 1. pòdzemié n, sklep m 2. krëjamizna f, pòdzemny swiat
pòdziemny ad 1. pòdzemny 2. krëjamny, procëmprawny
pòdziesiątkòwać v dzesątkòwac
pòdzewac, -dzéwóm, -ôł, sł., ‘podziewać, gubić’: Dze të pòdzéwôsz pieniądze?
podziewać się - pòdzewac sã EG. Np. Chto wié, dze sã nasz Jank terô sã pòdzéwô, tëlé
czasu gò ni ma. EG. - Przër. spòdzewac sã pòdzewac sã, -dzéwóm sã, -ôł sã, sł., ‘podziewać
się, gubić się’.
pòdzi(ew)ac v pòdzôc, pòdzewac; gdzie on się pòdział? gdze on sã pòdzôł?, gdze on
ostôł?, nie mam się gdzie ~ ni móm sã gdze pòdzôc
pòdzięka ƒ dzëka a. dzãka ƒ
pòdziękòwać v pòdzëkòwac [Pòdzãkùj le nôprzód mëmce za cëc i za to, że ce ùcérała
rzëc. Sy]
podziękowanie - pòdzãkòwanié SY, pòdzãka SY
pòdziękòwanie n pòdzëkòwanié n; przyjąć z ~m przëjic z dzëką
pòdziobać v pòdzëbac, pòdëpac Kùrk jesz dróbkã pòdzëbôł ë zdechł.
podziobany ad pòdzobóny [Òna je pòdzobónô na gãbie [‘ospowata’]. Ra]
podziubać zob. podziobać
pòdziurawić v pòdzurzëc, pòrobic durë
pòdziurawiony ad dzurowati, pòdzurzony
podziw - pòdzyw RA, EG (np. tegò pòdzëwù), zadzëwòwanié TR (= pòl. ‘zdumienie’)
pòdzyw, -ëwù, m., ‘podziw’: Na pòdzyw swiatu! ‘na podziw świata’. (II) [CeynSb]
. Aż oniemieć z podziwu - jaż òniemiec z pòdzëwù / w zadzëwòwanim / z
zadzëwòwaniô EG. Wprawić kogo w podziw / zachwyt - wprawic „wszëtczich” w
pòdzyw / w zadzëwòwanié; zrobic wiôldżé wrażenié na lëdzach - zòb. zachwycić
490
się. Podziwu godny - wôrt pòdzywianiô, ewent. chwalebny, nadzwëczajny EG,
cëdny JA
podziw m zdzëwòwanié n, pòdzyw m; ew. wiôldżé wrażenié; na ~ na dzëwò-wanié,
nad ~ nad zwëk, apartno, nie móc wyjść z ~u ni mògąc sã nadzëwò-wac, wprawić
w ~ dostac w zdzëwòwa~ nié, zrobic wiôldżé wrażenié na lëdzach, wprawic
„wszëtczich” w pòdzyw / w zadzëwòwanié okrzyk pòdziwù: alana!
podziwiać v pòdzëwiac (|| lok pòdzywiac), dzëwòwac sã, cëdowac sã [To bë sã mógł
cëdowac i cëdowac. Sy Jô cebie / jegò pòdzywióm. Òni przëszlë pòdzëwiac twój
nowi nôbëtk. Dzys òstôwô nóm le pòdzëwiac lëteracką fantazjã Derdowsczégò. - Gò
Z całi Pòlsczi przëjéżdżają lëdze, żebë pòdzywiac, jakô ù nas na Kaszëbach je
piãknô prziroda. Sy Pòdzywiô mòcnosc i wësokòsc wiéż i mùrów. Lh, Lz]
pòdzwrotnikòwy ad tropikòwi, tropikalny, gòrący
pòdźwigać v dwi(e)gac
pòdźwignąć (się) dwignąc, pòddwignąc, pòdniesc (sã)
pòdźwigniãcie n (pòd)dwignienié, pòdnie-senié n
pòdżebrze n an duczk m
podżegacz zob. intrygant, podjudzacz, prowokator,
podżegać v 1. podsycać ogień: pòdskacac, ew. w zn. ruszać pogrzebaczem:
pòdżeglëwac, frëszowac; 2. podżegać waśnie - zob. buntować, intrygować,
podjudzać
podżeganie n 1. pòdskôcanié (ògnia); ew. w zn. ruszanie pogrzebaczem: pòdżegliwanié,
frëszowanié; 2. zob. buntowanie, intryga, podjudzanie
pòdżyły ad stôrawi, pòdstarzałi
pòemat m pòéma m
pòeta m piesniodzeja, pòéta m
pòetka ƒpiesniodzejka, pòétkaƒ
poetycki - pòeticczi EG, np. pòetickô wrazlëwòta || -wòsc / wëòbrazniô / fantazjô /
subtelnosc / przenosniô; „barométer pòeticczi wrazlëwòtë”,„Pòeticczi
wieczór”(zéńdzenié na jaczim są czëtóné pòezje), pòeticczi dokôz / ùtwór
pòetycki ad piesniodzejny, pòétny
pòetyczność ƒ piesniodzejnota, pòécëzna
pòetyczny ad piesniodzejny, pòétny
pòetyzować v piesniodzejac, pòécëc
poezja - pòezjô EG
pòezja ƒ piesniodzejizna, pòézëjô
pofajdać (się) pòfejtac (sã), pòpaskùdzëc (sã), pòplëgawic [Mòja Nuszinka pòfejta
wszedernusczé pielëszczi. Sã zôs nie pòfejtôj òd wiôldżégò strachù! Pòplëgawiła
nóm wszëtczé ruchna. - Ra]. Zob. popaskudzić (się)
pofałdować zgùbòwac Sy [Krôwczka za baro zgùbòwała mie sëkniã. Sy] pògùbac, -óm,
-ôł, sł., ‘pofałdować’: Pògùba płótno w wiele gùbów. (II)
pògùbac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘pofałdować się’. (II)
pofałdować się zgùbac sã, pògùbac sã RA, pògùbòwac sã Gò
pòfałdować v pògùbòwac, pòmôrlëc, skùrzëczkòwac, zjadrzëc, zwąbierzëc pòfarbòwać v pòfarbòwac a. pòfarwòwac,
pòfarwic
491
pofałdowany zgùbòwóny, pògùbòwóny Gò, ewent geogr pòfałdowóny, górkòwati,
górzësti, wëbrzëszony - Gò [Zgùbòwónô sëknia / łësëna. Sy Pòfałdowónô
(górkòwatô / górzëstô) zemia. Pòfałdowóné (górkòwaté / górzësté) stronë. Gò ]
pofarbować - pòfarbòwac || -wòwac EG. Np. Jô so dóm pewno pòfarbòwac mòje włosë.
SY Òna so pòfarwòwa lëca na czerzwiono.
pòfatygòwać się dac so orądz
pòfiglować v pòprzecëwiac, pògùtorzëc,
robic na sztëkã
pòflirtować v pòkãtrzëc, pòkòtkòwac, pòczulkòwac, przeslécëc sã, pòflirtować pòfolgòwać v pòpùscëc, zletczëc, dac na
wòlą; ~ kòmù dac kòmùs na wòlą pòfrunąć v pòlecec
pòfruwać v pòlôtac
pògadać v pògôdac, pòkôrbic, pòpérotac,
pògòwarzëc, pòbakòwac;
pògadac, -gôdóm, -ôł, -gadôj, sł., ‘pogadać’: [Pòj do chëczë a pògôdómë so dróbkã ë sã
rozwieselimë. Ra]; ~ po kaszubsku, z kaszubska’: Pòkaszëbimë përzinkã.
~damy o
tym przińdzemë o tim do gôdczi a.
pògôdómë o tim
pogadanka zob. pogawędka, ew. wykład
pògaduszki zob. pogawędka
poganiacz m pògóniôcz, -a, m., ‘; ten, co woły lub konie prowadzi podczas orki lub
bronowania’.
pògóniôrz, pònëkiwôcz, nanëknik, nëkôrz, arch nãkôrz m [Mój swôk (krewny) hãdlowôł
(hańdlowôł) z dobëtkã a jô béł ù niegò nãkarzã. Lz]; bat ~cza nëkarsczi (arch Lz nãkarsczi)
batug
poganiaczka f pògóniôczka f [-czczi]
poganiać zob. popędzać
pòganic, -ã, -ił, sł., ‘zganić’: To ji bëło pòganioné. (II)
pòganin m pògón, pògańc m pògón, -ana, m., ‘poganin’: Pògani nie tczą Jezësa
Christusa.
pòganka ƒ pògónka ƒ
pògański ad pògańsczi pògańsczi, -kô, -czé, przym., ‘pogański’: pògańskô wiara.
pògaństwò n pòganizna f, pògaństwò n pògaństwò, -a, n., ‘pogaństwo’: Ti lëdze żëją
jesz w pògaństwie
pògapić się pòt pòzdrzec
pògarbić (się) pòkrziwic, pòzwąbierzëc(sã)
pògarbiony ad pòkrziwiony, pòzwąbie-rzony, pùklowati, uchëłi
pogarda zgarda, pògarda
pògarda ƒ pògarda, (w)zgarda, Tr: niezgara ƒ [Z pògardą sã na mie przëzdrzôł. To
babszcze ni mòże ùkrëc swòji pògardë dlô mie. Jô sã dosc najôdł zgardë lëdzczi. Sy]; gòdzien ~dy wôrt(ny) niezgarë, człowiek gòdny ~dy dobiczã, mieć w ~dzie nie
zgarac a. trzëmac w zgardze ,
492
pogardliwie - pògardlëwie RA, EG, zgardlëwie EG òd TR? {RA pògardlëwie, adv
‘pogardliwie’: Wszëtcë sąsedzë zdrzelë na miã pògardlëwie.}
pògardliwie adv pògardlëwie, niezgarno, zgardno; ~ odnosić się do kògò na kògòs nie
zgarac [Òpùscył pògardlëwie mùniã. Sy] Wszëtcë sąsedzë zdrzelë na miã
pògardlëwie.
pogardliwy - pògardlëwi RA, EG, zgardlëwi EG òd TR? [Wërzekł do mie te
pògardlëwé słowa. Ra ]
pògardliwy ad pògardlëwi, niezgarny, zgardny [Z pògardlëwim ùsmiészkã na wargach
długò na mie wzérôł. Sy]
pogardzać - gardzëc EG, RA, pògardzac RA, zgardzac RA, zgardzëwac TR, RA
gardzëc, -ã, -ył, sł.,: Òna mną gardzëła, czej jem béł w biédze.
pògardzac,
gôrdzóm, -ôł, -ardzôj, sł., ‘pogardzać’: Całô familëjô
mną pògôrdza (gardzëła
EG), skòrno sã dowiedza, że jem béł w prëzonie. Ra ]zgardzac,
zgôrdzóm, ôł, zgardzôj, sł., ‘gardzić, pogardzać’: ●zgôrdzają mną jak strëchã. Nie zgardzôj
starszima ‘nie pogardzaj rodzicami’.. - Przër. pomiatać, poniewierać
pògardzać, ~dzić v nie zgarac, zgardzëc ◊ pòd piãtą kògòs nosëc
pogardzić - pògardzëc RA, EG, zgardzëc TR {RA pògardzëc, -ã, -ył, sł., ‘pogardzić,
wzgardzić’: [Të bë jes tim miészkã nie pògardzył, żebë jes béł wiedzôł, co w nim je.
Ra]zgardzëc, zgôrdzã, -ył, zgardzë, sł., ‘wzgardzić’: ●të môsz nią zgardzëc jak sëką.
Të jesz mdzesz na stôré lata zgardzony.}
pògardzanie n niezgôranié n
pògardzenie n zgardzenié n
pògarszać, ~gòrszyć v pògòrszë(wa)c, pò-lëszë(wa)c, zlëszë(wa)c; chòroba się ~sza
chòrosc mô sã do lëchszégò pògarszac, -gôrszóm, -ôł, -garszôj, sł., 1. ‘pogarszać’, 2.
‘gorszyć’: Nie pògarszôj młodëch dzéwczãt.
pògarszac sã, -gôrszóm sã, -gôrszôł sã, -garszôj sã, sł., 1. ‘pogarszać się’: Jegò chòroba
pògôrsza sã z kòżdim dniã. 2. ‘gorszyć się’.
gòrszëc [Takô medicyna gòrszi tã chòrosc. Jegò chòrosc sã gòrszi co dzéń. – Lz]
pògasić v pògasëc, -szã, -sył, sł., ‘pogasić’: Pògasëta ju te swiéczczi. Ra
pògasnąć v pògasnąc Wszëtczé ògnie pògasłë. Ra
pogatunkować v pògatënkòwac, pòzortowac, pòùkładac w pòrządkù wedle gatënków [ùjã, -òwôł, sł., ‘’: Òjc miôł wszeden brzôd pògatënkòwóny. Ra]
pogawędka f rozgôdka, lok: pògôdajka, pògôduszka f; ew. kôrbienié n, pògôdanka arch
Lz, kôrbiónka (= bôjka, pòwiôstka, òpòwiôdanié), rozmòwa, gôdka n, żart: përpòtë
pl, lok arch: gòwarzëstwò n [Më bëlë prawie w nôwikszi rozgôdce. Terô le
skùńczëta rozgôdkã. - Sy Chłopi jidą na pògôdajkã. Na ti pògôdajce chùtkò minął
nóm czas. Biéjta, ju czas skùńczëc z kôrbienim. - Sy]; schodzimy się na małą ~kę
schôdómë sã na môłą rozgôdkã / pògôduszkã / żebë so përznã pògadac / pòkôrbac
pogawędzić sobie - pògadac so EG, pòkôrbac so EG, Sy [Jô przëszedł pòkôrbac sobie
dzys z wama. Sy]
pògawędzić v pòkôrbic, pògôdac, pògò-warzëc, pòbakòwac
pogdakać v pògdakac; ew. o kurach, w zn. poskrzeczeć: pòkarkac [òna pòkôrkała; òna
sobie pòkôrcze; Të mie wicy nie pòkôrczesz! Ra]. Por. gdakać, skrzeczeć
pògderać v pògnërzëc, pòmërmòtac, pò-wadzëc
493
pògiąć v pòdżiąc a. pòdżic, pògnąc pòdżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘pogiąć’: Të to
môsz pòdżic, ale nié złamic. Pòdżãté drzewa.
pòdżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘pogiąć się’. (II)
pògiãcie n pòdżiãcé, pògnienié n
pòginąć v pòdżinąc pòdżinąc, -ã, -ął, sł., ‘poginąć’: Jak przëszło to pòszedło, tej wszëtcë
mòji bracô pòdżinãlë.
pogląd - nôdba (na cos) SY, ùdba / dba (ò czims) SY, zdanié (ò czims), pòjãcé (ò czims)
pògląd m pòzdrzatk, pòblôs m, dba (in troska, zadba), nôdba f, widzenié, zdanié n
pòglądać v pòzerac, uzerac, zdrzec
pòglądowò adv pòzdrzatkòwò, pòzérno
pòglądowòść ƒ pòzdrzatkòwòsc, pòzérnota
pòglądowy ad pòzdrzatkòwi, pòzérny, na-zérny, pòzdrzawny; metoda ~wa pò~
zdrzatkòwò metoda, nauka ~wa pò~ zdrzatkòwò uczba
pògładzić v pòsmùkac, pòmùjkac, pògładzëc Pògładzył jã pò lëcach. Ra
pogłaskać (pogładzić) - pòsmùknąc, pòmùjkac, (w mòwie do dzecy: zrobic aja / ajka) EG. Np. Òna mie pòsmùknã / pòmùjka pò głowie. Pòsmùknij / pòmùjkôj że tegò pieska, òn sã
tak
tobie
ceszi.
Zróbkôj
le
ajka
mëmie.
E
G musnąć v côrnąc, (pò)smùknąc, letkò côrnąc / smùknąc; ew. pòmùjkac, letkò dotknąc /
zadzôc / òtrzéc sã, letkò przesënąc sã pò czim {‘côrnąc’ = pol. musnąć, lekko drasnąć}; jej
włosy ~nęły mi policzek ji włosë (pò)smùknãłë / côrnãłë / pòmùjkałë / dotk(nã)łë mie lico /
òcarłë sã ò mòje lico; kula karabinowa ~nęła mu ramię kùla karabinowô côrnã(ła) mù
remiã; por. drasnąć, pogłaskać ~ się pògładzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘pogładzić się’:
Pògładzył sã pò łësënie, pò brzëchù. Ra] Pòsmùknął jã pò włosach. (II)
pòsmùkac, pòmùjkac ◊ ir pòmùjkac kògòs czijã ;zbić kògò)
pògłaskać v pòsmùkac, usmùkac, pòmùj~ kac, obmùjkac, upùjkac, pòpùjkac
pogłębiać - pògłãbiac || pògłãbiwac EG, ewent. bagrowac (ò kanałach, drogach
wòdnëch w porce, rzéce, mòrzu) SY. Np. Më dzys bagrëjemë rów. SY
pogłębiać się - pògłãbi(w)ac sã, np. Wiara pògłãbiwô sã w miarã ògòłoceniô.
pògłãbi(a)ć v pògłãbi(wa)c, zgruňtëwac, zgruńtowac
pogłębić - pògłãbic, ewent. wëbagrowac (ò kanałach, drogach wòdnëch w pòrce, rzéce,
mòrzu) Sy [Żebë pògłãbic swòjã wiarã, wôrt je tej sej przeczëtac jaką religijną
ksążkã. Te rowë / dołë trzeba jesz pògłãbic.]
pogłębianie - pògłãbianié, pògłąbiwanié, ewent. bagrowanié EG (przër. pogłębiać,
bagrować)
pògłãbianie n pògłãbianié, zgruńtowa-nié n
pogłębiarka (maszyna na barce, do wydobywania gruntu z dna, do pogłębiania
torów wodnych) - bager SY, np. tegò bagra; na tim bagrze; pògłãbiôrka Gò
pògłãbiarka ƒ badżer m; ~ kùbłowa wã-bórkòwi badżer, ~ pòmpòwa póm-pòwi
badżer, obsługùjący ~kã ba-grownik m
pogłębienie - pògłãbienié EG
pògłãbienie n pògłãbienié, zgruńtowa-nié n
pogłos zob. echo
494
pogłoska (-ski) - ògłoska (-sczi) || pògłoska || rozgłoska SY. Np. Òn nie mdze sądzył z
pòzdrzôtkù ani òbsądzywôł pòdług ògłosków. EG (z Knédżi Izajasza) Chòdzy takô
pògłoska, jakbë to wòjna miała bëc. SY. Por. słuchy
pògłoska ƒ wiédzô f, pòmión m, pògłoska, arch ògłoska, rozgłoska ƒ słëchë pl
[Chòdzy takô pògłoska, jakbr to wòjna miałą bëc. Chòdzy ògłoska, że të wierã sã chcesz
żenic. Chtos rozpùscył taką ògłoskã (plotkã), że Sławka òstawiła chłopa i szła z
czims jinym. Mie taczé słëchë doszłë, jakbë nasz sąsôd chcôł môl (gòspóòdarstwò)
sprzedac. – Sy]
; chòdzą ~ki jidze wiédzô, pòmión, ogłoska, rozeszła się ~ są słëchë a. czëc je pòmión,
rozeszła sã wiédzô.
pògłowie n wielëna lëdzy, chòwë
pògłówne n pòdatk od głów
pògłupieć v (pò)ogłëpiec, bëc od se pògłëpiec, -ejã, -ôł, sł., ‘pogłupieć’: Më jesmë
wszëtcë pògłëpielë, òna le mądrô òsta. (II)
pogmatwać się zob. poplątać się
pògmatwany zob. polątany
pògnać v nëkac, pònëkac, gnac; zob. poganiać pògnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘pognać’:
Pògnôł òwce na wédã. (II) Dzéwczã pònëkało gãsë na jezoro.
pognębić - pògnãbic RA, SY, ewent. pòdrãczëc EG, pòniżëc EG, „òdżin pòdłożëc”,
np. Sąsôd mie chcôł „òdżin pòdłożëc”, ale sã nie dóm. SY
pògnić v pò(z)gnic, zgnic Jemù wszëtczé bùlwë pògniłë. Ra
pògnieść v pògniesc, pòpùrgòlëc, zgùr-bòlëc, zmôrlëc, pòchrószczëc, zmùr-mòlëc [Le
nie pògniecë mie trôwë! Ra]. Por. pofałdować
pògniewać się pògòrzëc sã; ~ na kògò roz-gòrzëc sã na kògòs; ~ się przez pewien czas
pògòrzëc sã / pòjadowic sã sztërk / chwilã / jaczis czas pòjadowic sã, -ã sã, -ił sã, -wi sã,
sł., ‘pogniewać się’: Pòjadowił sã dróbkã.
pògnoić v pògnojic, -ã, -ił, sł., ‘znawozić, zmierzwić (rolę)’. (II)
pogoda - wiodro (= pògòda, pòwietrzé), zdr. wioderkò SY, zgr. wiodrëszcze SY,
pògòda. Np. Wiodro mòże bëc: pëszné / mitczé (= łagódné) / cwiardé/ òstré / ùżarté,
ùjadłé, szczipającé (= pòl. przenikliwe) / zëmné / mòkré / sëché / czësté /
niepògòdné || niepògódné/ straszné. SY Mómë dzys straszné wiodrëszcze. Taczégò
cwiardégò wiodrëszcza ju dôwno nie bëło
jak dzys. SY Co za pëszné
wioderkò dzys. SY Te cemné chmùrë nie wskazëją na pòprawã pògòdë. SY To
gwësno mdze pògòda, bò słunészkò piãknie zaszło. Ra Pogoda ducha - pògòda
dëcha EG.
Pogoda deszczowa - òb. słota, niepogoda
pògòda ƒ wiodro, wioderkò n, pògòda, słuńczëzna ƒ; stan ~dy ustôw wio-dra, zmiana
~dy zmiana pògòdë, wio-dra, ~ bezwietrzna pògòda od wiatrë, mglista ~ jesienią
wilczô pògòda, jaka dziś ~? jaczé je dzys wiodro?, z tą ~ą to na dwoje babka
wróżyła Z tą pògòdą je tak ë wspak, to mòże padac, ale mòże sã
rozjasnic. Sy; ~ du-cha pògòda, spòkójnota dëcha ◊ pò~ gòda jaż zwòni (piãkna)
pògòdnie adv pògódno, jasno, spòkójno, cëchò; przen: chwalebno {‘chwalebno’ in =
zob. chwalebnie} [To dzys je chwalebno bùten. Sy] pògòdno, przysł., ‘pogodnie’.
pògòdność ƒ pògódnota, spòkójnotaƒ
495
pògòdny ad pògódny, jasny, cëchi, spò-kójny pògòdny, przym., ‘pogodny’.
pogodowy ad pògòdowi, wiodrowi Gò
pògòdzenie n pògòdzenié, ujednanié, za-skacenié, zgòdzenié n; ~ z losem pò~ gòdzenié
z namienienim
pògòdzić v pògòdzëc, zgòdzëc, ujednac, zaskacëc, bëc zgòdą; ~ interesy bëc zgòdą w
sznërgach, ~ się z losem bëc zgòdą z kawlã pògòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘pogodzić, pojednać’: Jemù
sã dopiérze pòwiodło pògòdzëc sëna z òjcã.
pògòdzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘pogodzić się’: Wnet sã pòtemù pògòdzëlë.
pogoić się pògòjic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II)
pogonić zob. popędzić, przepędzić
pogoń - gònienié, góń SY. Np. Òn pùscył sã za nim w góń. SY
pògòńƒgóń ƒ; ~ za kim góń za (ni)kògùms
pògòrszenie n pògòrszenié, zlëszenié n. pogorszenie wzajemnych stosunków,
wskutek kłótni – zob. skłócenie
pogorszyć się (popsuć się) - pògòrszëc sã
EG, pòlëchszëc sã JA (np. jemù
pòlëchszëło sã)
pògòrszyć zob. pògarszać pògòrszëc, -ã, -ił, sł., 1. ‘pogorszyć, gorszym uczynić’: Òn
nie pògòrszi mòjégò gòspòdarstwa. 2. ‘zgorszyć’: Òn bë waju pògòrsził?
pògòrszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., 1. ‘pogorszyć się’: Bëło ju zle, a terô sã jesz barżi
pògòrszëło. 2. ‘zgorszyć się’: To sã mòżna pògòrszëc, czëjącë ò jegò pòstãpòwaniu.
pogorzały ad wëpôlony, spôlony; ew. zgòrzałi, pògòrzałi, zeskwarzony
pogorzeć spalëc sã, wëpalëc sã; ew. zgòrzëc, pògòrzëc
pògòrzel ƒ odżin m
pògòrzelec m wëpôlony, spôlony, wëpôlińc m; datki na ~rzelca pògòrzałé n
pogorzelisko - pògòrzelëskò SY, np. tegò pògòrzlëska. - Przër. zgliszcza pògòrzeliskò
n pòpielëszcze
pogotowie pògòtowié Gò, np. karétka pògòtowiô retënkòwégò, tj. wóz z pierszą pòmòcą
lékarska; w pogotowiu - òb. gotowy
pògòtowie n pòszëk, uprôwk m, dorãdzé n; w ~wiu w pòszëkù, na dorãdzym a. na
pòrwańcu, na pòrwôkù: [●miec co na pòrwôkù: Ni miôł nick na pòrwôkù. Co mia na
pòrwôkù, to mù da. [Ob. dorãdzé], ~ kasowe kasowé dorãdzé, miec w pòszëkù dëtk,
~ lekarskie doktarsczi pòszëk, do~ rãdzé, ~ ratunkòwe retowny pòszëk, ~ bòjowe
bitewny pòszëk, ~ wòjenne uprawienié na wòjnã. Por. dorędzie: na dorędziu
pogórze n pògórzé n [tegò pògórzô || -rzégò, na tim pògórzim || -rzu] {błãdnô fòrma
‘pògòrzé’ zastosowónô w ùczbòwnikù D. Pioch. Nazwa wsë / dzélnicë Gdini –
Pògòrzé, spòlszczonô na „Pogórze”, pòchòdzy wierã òd ‘gòrzëc sã’, tj. palëc sã,
znaczi: pògòrzelëskò, pògòrzałô / spôlonô wies}
pògrać v pògrac pògrac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘pograć’: Pògrôł dróbkã ë szedł dali.
pogranicze por przygranicze
pògranicze n przëgrańczé n pògreńczé, -ô, n., ‘pogranicze’: na pògreńczim. (II)
pograniczny ad pògrańczny (Gò), nôgrańczny (Lz) [Nôgrańczny las. Lz]
pògrążać, ~żyć v zapôdac, topic
grążyć v grądzëc, zamòczëc, topic; ~ się
mòczëc, topic sã
496
pògrążenie n zatopienié n
pogrążony być p. (Zemia w pajiczënie brnie. Lz To sã mô na dezcz, bò to słuńce tak
brnie (brnie przez chmùrë?). Sy] pògrążony w zadumie zamëszlony, za-padłi w
mëslach
pògrążyć v zapadnąc, (za)-topic;~ w nãdzã wpichac w biédã,
grążyć v grądzëc, zamòczëc, topic; ~ się
mòczëc, topic sã
pògrobòwy ad pòsmiertny, pòostałi pò smiercë; dzieła ~we pòsmiertné, pò-ostałé
dokôzë
pògrom m pòbitwa, pòmiana ƒ, dobëcé, usadzenié n, pòbicé w trón
pògromca m dobëtnik, usadzownik m; ~ zwierząt, usadzownik zwiérzãt
gromiciel m dobiwôcz, pòradzëcel, pòbiôtkôrz, przemòcz
pògromić v pòbic, usadzëc, pòradzëc, wë-bic, zniszczëc
pogrozić v pògrozëc, arch nagrozëc [Nagrozył mie czijã. Ra] pògrozëc, -żã, -zył, -zë,
sł., ‘pogrozić’: Òna mie piscą pògrozëła. Ra
pogróżka - ts., przëgrôżka
pògróżka ƒ przëgróżka f, grozenié; list z ~mi lëst z grozenim
pògrubi(a)ć v pògrëbi(a)c, zgrëbi(a)c, (z)robic grëbi
pògruchòtać v pògrochòtac, pòtłuc, pò-rozbic, pòniszczëc
pogryzmolić zob. pobazgrać
pògryzmòlić v pògrëczac, pògrawòtac, pò-trzepac
pògryźć (się) pògrëzc (sã) , -grëzã, -grizł, sł., ‘pogryźć’: Pòpróbùj pògrëzc te gnôtë. Ra.
Por. pokąsać
pògrzeb m pògrzéb m, pòchòwa ƒ; kòszty ~u kòszta pògrzebù, pòchòwë, uczest-nik ~u
pògrzeb(ow)nik m, ~ dziecka pògrzébk m pòchòwa, -ë, ż., ‘pogrzeb’. (II) pògrzéb, -ebù, m.,
‘pogrzeb’: Dłëżi ni mòglë nijak żdac z pògrzebã.
pogrzebacz m pòdskôcnik, mielôk || òmielôk, rëszôk || zrëszôk, rozrësznik, wërësznik,
pògrzebôcz, frëszôk, grzebajk, hôk (hôk do ògnia), òżôg || òżég, péklôcz, żeglôcz,
péker m, żegardło n; ew. w zn. haczka, kociuba, kosior: grëlka ƒ {‘péklôcz’ in
‘péklôcz klatati’ = pol. łopian pajęczynowaty; ‘mielôk’ in = pol. a) pałka do
rozcierania liści tytoniu na tabakę; b) długi drążek, za pomocą którego obracają
żarna; ‘grzebajk’ in = pol. a) guzdrała; b) kogut; ‘żeglôcz’ in = pol. żąglówka,
żaglowiec – zob.} [Wez péklôcz i wërëszôj òdżin. Zamiészała pékrã w ògniu.
Wzãła pògrzebôcz i wënëkała strëcha. - Sy Tej òne na òżegach wëjadą na
Blodzbarch (na Łësą Górã). Ra]
pògrzebać v 1. pòchòwac 2. pògrzebac, pòpiskac, pòrëc pògrzebac, -iã, -ôł, sł.,
‘pogrzebać’: Pògrzebelë w piôskù, ale złota nie nalezlë.
; ~ żywcem pòchò~ wac żiwcã, projekt ~bany niechóny, zabôczony projekt pòchòwac,
-iã, -ôł, sł., 1. ‘pochować, poukrywać’: A czej mielë ju wszëtkò pòchòwóné. 2. ‘pochować,
pogrzebać’: Jô ce jesz pòchòwiã.
497
pogrzebanie - pòchòwa, pòchòwanié, pògrzéb
pògrzebanie n pòchòwanié n, pòchówk m
pògrzebòwy ad pògrzebny, pògrzebòwi, pòchòwny; pògrzebòwi, przym.,
‘pogrzebowy’: piesniô pògrzebòwô.
kòndukt ~ pògrzebòwô procesëjo, kòszty ~we kòszta pòchò~ wë, mòwa ~wa
nadgrobnô mòwa, za-kład ~ pògrzebny ustôw; pieśń ~wa pògrzebòwô piesń /
piesniô, arch pògrzébnica f Lz [akc. -grzéb-]
pògùbić v pògùbic, rozszitrzëc [Co miôł, to pògùbił. Ra]; ~ się pògùbic sã
pogulgotać v pògùlgòtac, pòglugdac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘pobełkotać (głos indyka)’, 2.
‘odezwać się niewyraźnie’: Pòglugdôj jesz dróbkã! (II)
pògwałcenie n przestąpienié, narëszenié, pògwôłcenié n
pògwałcić v przestąpic, pògwôłcëc, narë-szëc
pògwarzyć v pòkôrbic, pògòwarzëc, pògô-dac, pòbakòwacpògwarzëc, -ã, -ił, sł.,
‘pogwarzyć, pogadać’. (II)
pògwizd(yw)ać v pògwizd(ow)ac, gwizdac so
pòhamòwać v przëscygnąc, zascygnąc, strzëmac, zahamòwac, przëbrëmzo-wac; ~ się
przëscygnąc, strzëmac sã
pòhaniec m pògón m
pòhańbić v osromic, bezczestnic, osławic
pohańbienie - splëgawienié EG (= profanacjô, pòl. zbezczeszczenie), zepsëcé SY (=
demoralizacjô), ewent sromòta, sromòtnô pòniewiérka - EG,
pòhańbienie n osroma, osława ƒ, osro-mienié, osławienié, bezczestnienié n
pòhasać v pòskôkac, pòslôdkòwac, pògò-nic
poheblować v pòhéwlowac [Pòhéwlujta përznã tã deskã (ten dél). Ra].
pòhulać v pògórowac, pògùtorzëc, pòba-wic
pòhulanka ƒ (pò)górowanié,pògùtorzenié n, wieselëzna ƒ
pòhuśtać v pòzybac, pòkòlibac, pòbiżac, pòbòrac
poić pòjic; przesadnie poić òpawac Sy [Celãta òpawac. Ra Bëdło më pòjimë w tim
błotkù. Gò Chto bë tak celãta òpôwôł jak wa, chceta wa, żebë òne sã òchwôcëłë?
Sy]. Por. wpoić
pòić v pòjic, opawacpòjic2, -ã, -ił, sł., ‘poić’: Czë wa ju ni môta dze wajégò dobëtkù
pòjic?
pòjic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poić się’: Tu sã bëdło lëchò pòji.
pòidło n pòjidło n
po imieniu zob. imię
poinformować - òb. powiadomić, oznajmić
pòinformòwać v dac znac, dac wiédzą, odkôzac, obznôjmic, pòinformòwać; ~ kògò o
czym dac kòmùs wiédzã, pòin~ formòwać kògòs o czims, ~ się o kim o kògòs sã
wëdowiedzec, opëtac sã, pò~ informòwać sã
poirytować się pòjargòlëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poirytować się’: Pòjargòlił sã përznã.
zob. pomartwić się, pogniewać się, podenerwować się
poiskać (się) pòwiskac (sã) -szczã sã, -skôł sã, -szczë sã[ Pòwiska(ła) dzecë. Ra]
pòjadać v pòjesc
pòjaśnieć v rozwidnic, rozjasnic
498
pòjawi(a)ć się pòkaz(ow)ac sã, zjôwiac sã,
zjawic sã pòjawiac sã, -jôwióm sã, -ôł sã, -jawiôj sã, sł., ‘pojawiać się’: Nen ùmarłi
pòjôwiô sã wiedno ò północë.
pòjawic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pojawić się’: Trzecégò dnia pò smiercë Pón Jezës pòjawił sã
swiãtim apòstołóm.
pòjawienie się n pòkôzanié sã, zjawienié sã n
pòjazd m wóz, tërt m, tërlëka, karadeja,
fùrmónkaƒ pojazd stary - òb. gruchot
pojąć - pòjąc. 1. znacz. òbjimnąc / ògarnąc mëslama, ‘pòłapac”, pòchwacëc,
przerozmiec, np. Ni mògã tegò pòjąc ,jak to sã mògło stac. Òn ti matematiczi ni mòże pòjąc.
EG Terô òn to zadanié (matematiczné) pòjął / pòchwôcył / przerozmiôł || zrozmiôł. Jô tegò
nijak pòchwacëc ni mògã. Òni tegò nie pòchwôcëlë dobrze. (II) Ra
2. znacz. (rzôd.) òżenic sã, np. Pò skùńczeniu wòjnë, kòżdi swòjã pòjmie (tj. òżeni sã).
SY pojąć, zrozumieć {‘pòjąc’ - w 2 zn = pol. obłaskawić, ujarzmić}pòjic1 [-jąc], pòjmã, -jął,
-jmi, sł., 1. ‘pojąć, ująć’: Ni mòglë gò nijak pòjic. 2. ‘pojąć, zrozumieć’: Òna to łôtwie pòjã.
Tegò sã nie dô pòjic rozëmã lëdzczim.
pòjąć, ~mòwać v pòchwôcë(wa)c, pòjąc,
pòjëmac, rozmiôc, pòbierac; mylnie ~
lëchò rozmiôc, ~ za żonã ożenic sã
pòjechać v jachac, pòjachac [-jadã, -jachôł (-jôł), -jedzë, Mòji starkòwie pòjachelë do
miasta. Ra]; ~i do Szczecina jachac
do Sztetëna
pòjednać zob. pòjednywać
pòjednanie n pògòdzenié, zgòdzenié,
ujednanié n, zgòda ƒ
pòjednawca m jednôcz, gòdzôrz m pòjednawczość ƒ zgòdlëwòsc ƒ
pòjednawczy ad zgòdlëwi, ujednôwny; sąd
~ ujednôwny sąd
pòjednawczyni ƒ jednôczka ƒ
pòjedn(yw)ać v (pò)gòdzëc (u)jednac,
(z)drëszëc, (z)jednac
pòjedynczo adv pòjedinczo
pojedynczy - pojedinczny, -nczi pòjedynczy ad pòjedinczi || lok pòjedinczny; gra ~cza
pòje~ dinczo gra, liczba ~cza gr pòjedinczo wielëna
pòjedynek m pòjedink m, biôtka w pòjedinkã; wyzwać kògò na ~ wëwòłac kògòs w biôtkã
pòjedynka ƒ pòjedinkaƒ ; w ~nkã w pòjedinkã, czësto sóm, jeden za drëdżim,
pò jednémù Wspólną prôcą jidzë òsygnąc wicy, nigle w pòjedinkã. Gò
pòjedynkòwać się biôtkòwac, bic sã w pòjedinkã
pòjedynkòwicz m pòjedinkôrz m pòjedynkòwy ad pòjedinkòwi
499
pojemnik - (za)biérnik Tr m pòjemnik (pòl.) EG, ewent. statk, kibel, beczka, skrzënia. Przër. zasobnik, zbiornik, naczynie
objętościowy ad òbjãtoscowi / zabiérnoscowi, rëmny, òbjimny, òbchwôtny. Por.
pojemny
objętość ƒ zabiérnosc || -nota, òbjãtosc f, (Tr: òbjim m, òbjimosc f); miara ~ci miara /
miôrka zabiérnoscë / òbjãtoscë ƒ, òbrëmienié n; znacznej ~ści dosc wiôldżi
zabiérnoscë / òbjãtoscë; ~ naczynia zabiérnosc statkù. Por. pojemność
pojemnościowy
pojemność òbjimnosc || -ta TR, zabiérnota LA
pojemność ƒ (za)biérnota, rëmiô ƒ; ~ w
tonach (za)biérnota w tonach; tonażaƒ
pojemny ad (za)biérny, biérny Sy, pòjimny Tj (Biérny kòsz / kòscół. Biérnô torba /
jizba. Nasz kòscół je biérny, w nien wiele lëdzy wléze. Sy]
pòjenie n pòjenié n; miejsce ~a pòjiszcze
n, môl pòjeniô, nôpój m („nôpój” – môl w jezorze, kòle brzegù, gdze pòją bëdło)
pòjesc, -jém, -jôdł, -jédz, sł., ‘pojeść, najeść się’: Sadnął za stołã ë pòjôdł so dichtich.
pòjezdzëc, -żdżã, -zdzył, -zdzë, sł., ‘pojeździć’: Jô dróbkã pòjeżdżã wajima kòniama.
pojęcie - 1. pojęcie, termin, określenie terminologiczne - pòchwôt TR; 2.
zrozumienie, znajomość rzeczy - pòjãcé, ùdba, np. Jô ò nëch rzeczach ni móm
pòjãcô || -cégò. Wprost || aż trudno pojąć, jak się to stało... (to się nie mieści
w głowie) - To jaż nie je w głowã do pòjãcô. Ewangelia odwraca nasze
ludzkie pojęcia... - Ewanieliô òdwrôcô nasze lëdzczé ùdbë, nasz dotëchczasowi
spòsób pòjmòwaniô żëcégò... - Przër. pogląd, termin
pòjęcie n pòchwôt, przedstôwk m, pòjãcé,
rozmienié n, swiąda, deja ƒ; nie ma o
tym ~cia on sã na tim nie znaje a.
on tegò nie rozmieje, to przechòdzi
ludzkie ~ to nie je (w głowie / w głowã / w rozëmie) do pòjãcô / do pòjmieniô [To nie je
do pòjmieniô, żebë dzecë mògłë włôsnëch starszich wërzëcëc z chëczi. Je ju dôwno
pò Trzech Królach, a jesz sniegù ni ma, to nie je nijak w rozëmie do pòjmieniô. Sy]
to je bùten szëkù, błãdne
~ lëché rozmienié, lëchi pòchwôt, wyrobić sobie ~ dóńc do rozmieniô
pojęciowy / -wo - terminologiczny EG, ewent. w terminologii. Np. W kaszëbiznie trzeba
zadbac ò pòrządk terminologiczny / w terminologii jãzëkòznôwczi. EG
pojęczeć v pòjãczëc( || pòjiczëc) [Pòjiczôł jesz dróbkã ë òddôł dëcha Bògù. Ra]
pòjãkiwać v pòchlëchiwac, jãczec tej sej
pòchwatnie, przysł., ‘pojętnie’. (II)
pòjãtność ƒ pòbiérnota arch, pòjãtnosc, pò-chwacëzna ƒ, rozmienié n, pòchwôt m [Ten
pòbiérnotą nie grzészi. Sy] pòchwatnosc, -ë, ż., ‘pojętność’: Jemù le pòchwatnoscë felô. (II)
500
pojętny - pòjãtny EG, pòchwatny SY, spamiãtlëwi || spamiãtny (môl.) SY, pòbiérny
(zab.) SY pòjãtny, pòchwatny, zdatny do ùczbë [Jich dzéwczãta sã baro pòbiérné.
Sy] {‘pòbiérny’ lok in = a) òbrodzajny || ùrodzajny, jãdrzny; b) ten / taczi, co mô
pòbiér / wzãcé; pol. mający powodzenie}
, ùczebny SY [w 2 znacz. ‘ùczebny’ = pòbiérający nôùkã
rzemiãsła - òb. uczący się].
Ewent. mądri, zdatny do ùczbë. [Jich dzecë są dosc pòjãtné / pòchwatné. Gò Òn sã
dobrze ùczi, bò je spamiãtlëwi. Dzéwczã bëło pòbiérné i pò pół rokù naùczëło sã
szëc. Sy Nasz Gùstk nie je ùczebny, ale do widełków i krów paseniô òn je zdatny.
Sy]
pòjãtny ad pòbiérny, pòjãtny, pòchwôtny pòchwatny, przym., ‘pojętny’: To je baro
pòchwatny knôp. (II)
pojmać - schwacëc || schwëcëc, przëchwacëc, złapac || przëłapac, ùjąc, ewent. wzyc ||
wząc w pòjmanié || do niewòlë, zamknąc w sôdzã, wsadzëc, „zaszparowac”,
„zabùchtowac”
pòjmać v schwôtac, pòjąc, zając
pojmanie - schwôcenié, złapanié, ùjãcé, ewent. wzãcé w pòjmanié || do niewòlë,
zamkniãcé w sôdzã, „zaszparowanié”, „zabùchtowanié”
pòjmanie n schwôtënk m, pòjimniãcé, zajimniãcé n, wzãcé w pòjmanie
pojmany - pòjmóny SY, schwôcony, złapóny, ùjãti, ewent. wzãti w pòjmanié | do
niewòlë,
zamkłi w sôdzã, zaszparowóny, „zabùchtowóny”
pojmować - pòjmòwac EG || pòjimac EG, rozmiec || -miôc, ògarënac / òbjimac mëslama
pòjmòwać zob. pòjąć pòjimac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘pojmować, łapać’: A tej gò żôłnérze
pòjimają. 2. ‘pojmować, rozumieć’: Jô jesz tegò nie pòjimóm.
pojmowanie - pòjmòwanié, rozmienié, ògarinanié mëslama
pòjmòwanie n pòjimanié, pòbiéranié n,
pòchwôt m
pòjutrze adv / n pòwitrze, zawitro, niewitro || Ra niwitro, , pòniwitro pòniwitrze
Ra{‘zawitro’ in – zob. jutro, poranek} [Zawitro (pòwitrze) bãdze ju gwiôzdka. Òd
zawitra zaczniemë bùlwë wëbierac. Sy]
pòjutrzejszy ad pòwitrzny, zawitrzészi pòniwitrzészi Ra
pòkalać v okalëc, pòtrzepac, pòczapac,
skalëc, strzepac
pòkalanie n okalenié, skalenié, pòtrze-panié, pòczapanié n
pòkaleczyć v pòkaléczëc, pòrenic
pòkancerować v pòrwac w trón
pòkarac, -kôrzã, -ôł, -karzë, sł.,’pokarać’: Jesz ce za tã gôdkã Pòn Bóg pòkôrze.
pòkarbòwać v pòkruzowac, pònacënac
pokarm - jôda EG, pòżëwienié EG, pòkarm (pòl.) EG, żëwnota EG, pòżëwenié [Tam
ptôszczi mają swòje pòżëwienié.], (z)jestkù EG; Pokarm dla zwierząt – zob. pasza
pòkarm m jôda, kôrma, żëwnota, charna, jedzónka ƒ, jescé, jestkù, zjestkù, żercé n;
~ do wtórnegò żucia dzegwina f, ~ treściwy dla zwierząt obsëp m, obsëp-ka,
obmiészka ƒ, ~ płynny dla zwierząt szlãp, drãk m, szlãpa ƒ pòkarmòwy ad jôdny,
kôrmny, żëwòtny, jestny; przewód ~ jôdny, jestny karnôl
501
pòkaszliwać v rzëpiec, pòkaszlëwac, chrëchac, chrochłac pòkaszlowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘pokaszliwać’: ●pòkaszlëje jak stôrô bôbka.
pòkawałkòwać v pòkawałkòwac, pòszczépic, rozdrobic
pokaz - pòkôzk EG, ewent. parada, np. To je robioné le na pòkôzk (pol. na pokaz), dlô
òka, dlô paradë. Dzysô w ttelewizji mô bëc pòkôzk módë / lotów (fligrama) itp
pòkaz m pòkôz(k) m [tegò pòkazu || pòkôzu / pòkôzkù; pl: te pòkazë || pòkôzë / pòkôzczi
pòkôz, -azu, m., ‘pokaz, pokazanie’: Jô ni móm tegò na pòkôz. Ra
], pòkôzanié n ; na -do pòkôzani, do pòkôzkù, wystawić na ~ pòkôzac, wëstawic do
pòkôzaniô
pokazać (coś) pòkazac [-kôżã, -zôł, -każë, Òna mie pòkôza(ła) swòjã nową bluzkã.
Pòkôżta || pòkażëta mie wajégò knôpa, òbôczã czë òn je co ùrosłi. Jô ce zarô pòkôżã dwiérze,
żelë mie sã nie ùspòkòjisz! Le mie nie pòkazuj tegò, jô to znajã. - Gò Òna mie nie chce
pòkazac tegò òbrôzka. Jô cë nieco pòkôżã. Pòkażë mie rôz tegò bëńla. - Ra]; por. pokazywać
pokazać się 1. pòkazac sã, ewent. zjawic sã [Òn sã pòkôzôł / zjawił ù nas w niedzelã, i
szedł dali. Gò] Pokazać się na moment i zniknąć pòkazac sã na sztërk / chwilã
sztót i zdżinąc Gò, zawiortnąc lok Sy [Òn leno tak zawiortnie i ju gò ni ma. Sy]; 2. w
zn. okazać się: òkazac sã, pòkazac sã [To sã dopiérze pòkôże, jak bëło pò prôwdze.
Ra]
pokazywać pòkazëwac || lok -zowac [Òn mie pòkazywô || pòkazëje swòje mieszkanié.
Òni mie pòkazywelë swòje òdjimniãca (fòtografie). Wa mie nie pòkazëwôjta || zywôjta tegò, bò ni mm òkùlôrów. – Gò Nie pòkazujta ji, że jô sã ùkriwóm. Òna
pôlcã pòkazowa na niegò. - Ra]
pokazywać się pòkazëwac sã || lok -zowac sã, ewent. zjawiac sã [Zdrzë le, w tim òknie
sã co sztërk pòkazëje || pòkazywô głowa jaczégòs człowieka. Òn sã długò nie
pòkazywôł, jaż dzysô sã zjawił. Òna sã kòl nas tej sej pòkazëje || -zywô / zjôwiô.
Òni sã tu rzôdkò pòkazëją || pòkazywają / zjôwiają. – Gò Krôsniãta bële kòmù sã nie
pòkazëją. Ra]
pòkaz(yw)ać v pòkôz(ow)ac, pòkôzëwac; ~ kòmù drzwi pòkôzac kòmùs dwié-rze,
przyszłość to pòkaże kò to sã pòkôże a. kò më to obôczimë, ~ pò sobie pòkôzac pò
se, dac pò se zmer-kac, ~ się pòkôzac sã, dac sã widzec, zjawic sã, Wy się już wcale
nie pòkazujecie Wë sã ju nijak nie pòkôzywôce a. nie dôce widzec
pòkaźny ad widzałi, bëlny
pòkąd adv pòkąd(ka), tak długò jak pòkądczi, przysł., ‘pokąd, jak daleko, jak długo,
dopóki’: Pòkądczi sã mdzeta swarzëła? (II); ~
bãdã żył pòkądka mdã (a. bądã, bãdã) żił
pòkąsać v pògrëzc pòkąszac, -óm, -ôł, sł., ‘pokąsać’: Psë gò pòkąsałë ë mù kabôt
pòrwałë ‘potargały’.
pòkątnie adv krëjamno, omëlëcą pòkątny ad krëjamny, omëlëcowi; ~na gazetka krëjamnô gazétka pòker m pòker m
pòkerzysta m pòkernik m, grôcz w pòkera pòkiełbasić v pòt pòplątac, pòkrącëc, pòprzejinaczëc, pòmącëc, pòmiészac pòkiereszować v pòkaléczëc, pòrznąc, pòrãbic
pòkierować v pòczerowac
pòkiwać v pòcziwac [Òna jemù pôlcã pòcziwa. Ra]
pòklask m przëstojenié, uwôżanié n pòklask, aplauz m dla ~ dlô pòklaskù / aplauzu Gò
502
poklaskać v pòklaskac; ew. arch. a. dziec: pòkòskac [Òn kąsk w rãce pòkôskôł. Lz]
pòklaskiwać v kòskiwac na przëstojenié
pòklaskiwanie n pòkòskiwanié n
pokleić v pòklejic, arch pòlëmic (Ra) [Òn to dobrze pòlëmił. Ra]
pòklepać v pòklepac pòklepac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘poklepać’: Pòklepôł miã pò remionach. 2.
‘poostrzyć’: Pòklepôł kòsã ë szedł na pażëcã.
poklękać v pòklëkac; ew. klëknąc [-klãkac], -óm, -ôł, [Wszëtcë pòklëkelë jak do
pôcerza. Ra]
pokład - 1. warstwa np. minerałów, zboża - szëchta, pòkłôd, np. W człowiekù są
szëchtë / pòkładë dobra abò zła;. 2. podłoga okrętu - pòkłôd EG, np. Stojec na
pòkładze. EG
pòkład m pòsôd, pòkłôd m, szëchta, léga
ƒ; ~ wãgla szëchta wãgla, ~ okrãtu
wiérzk okrãta
pòkładać v pòkłasc; ~ w kim nadziejã spùszczac sã na kògòs a. miec w kògùms
nôdzejã, ~ się od śmiechù kùlac sã
ze smiéchù pokładać się ze śmiechu - (jaż) kùlac sã ze smiéchù EG, (jaż) leżec ze
smiéchù EG
, ~ane zbòże léga f, uległé
zbòżé
pòkładełkò n ent jajenkò n
pòkłaść v pòklasc, ulegnąc pòkłasc, -kładã, -kłôdł, -kładzë, sł., ‘pokłaść, położyć’:
Pòkładzëta to w pòrządkù.
pòkłon m pòkłón m, lok pòkłóna f [Trzej Królowie òddelë Bòżémù Dzecątkù pòkłón.
Sy]
kłón, udżib m
pòkłonić się ukłónic sã, pòzdrowic pòkłonic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokłonić się, ukłonić
się’: Pòkłoni mù sã niskò, bò to je wiôldżi pón.
pòkłosie n 1. zbiéranié kłosów 2. żniwò n,
zwësk, rezultat m
pokłócić się pògòrzëc sã, pòkłócëc sã, pòróżnic sã, pòwadzëc sã, pòszkalowac sã,
pòsztridowac sã, pòżgrzéc sã, lok: stargac sã, pòczwôrgac sã; żart pòszwagrowac sã;
arch: pòswarzëc sã, starnowac sã, starnąc sã {‘swarzëc sã’ por. ‘swara’ Sy =
człowiek kłótlëwi; ‘swôr’ Sy rzad = kłótniô} [Ò cëż të sã stargôł z nim? Mój chłop sã
zarô ze mna starnëje ò bële co. Wiész të, ò co òni sã starnãlë? - Sy Pòswarzëlë sã ò
starkòwiznã. Òjc ë nënka pòswarzëlë sã ò mie. Pòswarzą sã, ale wnetëszczi sã
dorôdzają (tu: dogôdiwają sã). Ra]
pòkłucie n pòkłocé, kòliwanié n
pòkłuć v pòkłoc pòkłoc, -kòlã, -kłół, -kòlë, sł., ‘pokłuć’: pòkłoti ‘pokłuty’. (II)
pòkòchać v ulubic, oblubic, uwidzec (so-
503
bie); ~ kògò ulubic, oblubic (so) kògòs pòkòchac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘pokochać się’:
Ti młodi lëdze sã pòkòchelë, a tej pòtemù sã òżenilë. (II)
pokoik m jizebka, jizdebka ƒ
pòkòjowò adv spòkójno, mirno; ~ uspòsobiony spòkójny dbë
pòkòjowòść ƒ spòkój m, spòkójnotaƒ
pokojowy - 1. w znacz. nieagresywny - pòkòjowi. 2. jizbòwi Gò, chëczowi Sy [To je
chëczowi pies. Jizbòwô antena. Ten telewizór graje na jizbòwi antenie. Gò
Chëczowégò złodzeja nie ùchwôcysz. Sy]
pokojowy ad 1. jizbòwi, jizdebny, chëczowi, domôcy; antena ~ jizbòwô antena; pies ~
jizbòwi pies; zob. izbowy; 2. spòkójny, mirny; stan ~ spòkójny ustôw, czas; traktat
~ zgòda na spòkój
pokojówka - jizbòwô SY, chëczowô Sy, Ra, ewent. służącô EG, dzéwka EG [Nasza
córka je za jizbòwą we dwòrze. Jô móm dwie jizbòwé. Móm baro dobrą chëczową.
Sy] Chëczowô je do chëczowi robòtë. Ra
pòkòjówka ƒ jizdebnô, chëczowô ƒ
chëczowô Sy, jizdebnô Lz, służącô, dzéwka (a. dzéwczã) / białka (do pòmòcë) f [Móm
baro dobrą chëczową (jizdebną). Sy]
pokolebać zob. pokołysać
po kolei zob. kolejno
pòkòlenie n pòkòlenié n, generacjô ƒ; młode ~ otroczëzna f, młodé pòkòle~ nié,
przyszłe ~nia przińdné pòkòlenia pòkòlenié, -ô, n., 1. ‘pokolenie’: w czwiôrtim pòkòleniu;
do dzesątégò pòkòleniô. (II) 2. ‘rodzina, krewni najbliższi’ rózga, -dżi, ż., 1. ‘rózga, pręt,
latorośl’: Òn jã rózgą pògònił. 2. ‘szczep, pokolenie, ród’: Jô jem z ti rózdżi.
pokolorować pòkòlorowac, pòkrëc kòlorama, pòmalowac, pòfarwòwac || pòfarbòwac
pòkòłysać v pòbiż(k)ac, pòkòlibac, pò-urtotac, pòzybac, pòbôrzëc pòkòlëbac, -libiã, -ôł,
[-lib(ôj)], sł., ‘pokołysać’: Nie chca nawet dzecka pòkòlëbac.
pokonać v dobëc (nad czims / kògùm), pòradzëc, przemògnąc, zmògnąc, przedobëc,
zwëcãżëc (|| lok -czãżëc), pòkònac (Gò) (cos / kògò); ew. pòbic, przewëższëc (kògò),
wząc (|| wzyc) górã (nad kògùm) Tr: pòbiôtkòwac, zbiôtkòwac (kògò) {‘dobëc’ in =
wëdobëc, wëjąc} [òn (nad nim) dobéł; òn( jegò) pòradzył / przemógł / zmógł /
przedobéł / zwëcãżił / pòkònôł; ~nałem go! jô nad nim dobéł / zwëcãżił / móm
dobëté; jô gò przemógł / pòradzył!; ~naliśmy ich! më / jesmë dobëlë / zwëcãżëlë /
pòkònelë jich; mómë / më mómë nad nima dobëté!; ~ strach / chorobę / swoją
słabość / swój nałóg przedobëc / przemògnąc / pòkònac strach / chòrobã || chòrosc
swòjã słabòsc || słabòtã / swój nôłóg; ~ swoje słabości / nałogi przedobëc /
przemògnąc / pòkònac swòje słabòscë / nôłodżi; dobëc nad swòjima słabòscama /
nôłogama. Zob. zwyciężyć, przezwyciężyć, przewyższyć
pòkònanie n pòradzenié, przemògnienié, sfórt(ow)anié, (prze)dobëcé n
pòkònany ad pòradzony, przemògłi, sfór-towóny, (prze)dobëti
pokonywać v przedobëwac, przemagac || rzad przemògiwac, pòkònëwac (Gò) (cos) [òn
przedobiwô / przemôgô || przemògiwô / pòkònywô]. Zob. przezwyciężać
504
pòkòńczyć v pòkùńczëc, pòskùńczëc, pò-ukùńczëc, pòzakùńczëc pòkùńczëc, -ã, -ił, sł.,
‘pokończyć’: Ma jesma ju wszëtką robòtã pòkùńczëlë.
pòkòpac, -iã, -ôł, sł., ‘pokopać’: Dzéwczãta dze nieco pòkòpałë, ale niżódnëch bùlew nie
przëniosłë.
pokora - pòkòra, pòkórnosc EG, kórnosc SY. Np. Pòkòra mùrë łómie. SY pòkòra, -ë,
ż., ‘pokora’: Pòkòrą przedobãdzesz nôwikszą bùchã ‘pokorą pokonasz największą pychę’.
[Przysł.]
pokora ƒ pòkòra ƒ; pòkòrzënë arch pl [akc. –kò-] [Z pòkòrą przeprosył òjca. Ùdac sã,
do kògòs w pòkòrzënë. Ùdôj le sã do niegò w pòkòrzënë, tej òn tobie to załatwi. Sy]
pokornie – pòkórno. Zob. potulnie
pokornie adv pòkórno || -nie [Pòkórno na mie wzérôł. Pòkórno mie sã ùkłonił. - Sy Òjc
sã schilił pòkórno do panowëch kòlón. Ra]. Por. pokorniutko
pòkòrnieć v pòkórniec, robic sã pòkórny / pòłaszczëwi
pòkòrniutki ad pòkórnëchny, baro / czësto pòkórny [Taczi mądri człowiek, a tak
pòkórnëchny. To je taczi pòkórnëchny kóń, że bë dzeckò mògło nim jachac. – Sy
Wërzekł te pòkórnëchné słowa. Ra]
pokorniutko adv pòkórnëchno [Dzeckò pòkórnëchno przëznało sã do winë. Sy Tak mie
sã pòkórnëchno ùkłónił. Ra]
pokorność zob. pokora
pokorny - pòkórny EG. Np. Pòkórné celã dwie matczi cëcô. EG - Por. potulny
pokorny ad pòkórny [Pòkórny jak barank. Móm terô baro pòkórnégò kònia. - Sy
Pòkórny, jakbë pò szprachach chòdzył. Ra]; kobieta ~na, skromna pòkórnica f
[akc. –kór-] [Ta pòkórnica jesz nikòmù lëchégò słowa nie dała (nie rzekła). Sy]
{‘pòkórnica’ in = pol. bot. przylaszczka pospolita – zob.}
pokos m pòkòsk m, pòkòska, seklëna, ława ƒ [Wieleż wa dzys zesekła ławów? Sy];
potraw, drugi ~ trawy pòtrôw m, lok pòrostnica f; leżeć ~em leżec w pòkòskach,
régach, jak seklëna, trzy ~y siana zgrabione razem plón m, dwa ~y skòszone na
siebie skłôd m
pòkòsić v pòsec, pòwësec pòkòsëc, -szã, -sył, sł., ‘pokosić’: Më jesmë ju wszëtczé niwë
pòkòselë.
pòkòst m fernës n
pòkòstować v fernësowac
pòkòstowaníe n fernësowanié n
pokotem leżące trawa, zboże wôlawiszcze, zôlawiszcze; pokotem leżeć leżec jak
snopë / jeden przë drëdżim / kòle drëdżégò;
pòkòtem adv wałama, régama, rzãdama, pòsãbicą; leżeć ~ leżec wałama
pokój pòkój, mir || zmir, ùbëtk (w 2 znacz. = pòl. ubytek)
pokój (czas, gdy nie ma wojny) - pòkój SY, spòkój SY, mir (zab.) [SY - T II s. 277],
EG òd SY. Np. Czej bë ju rôz chcôł
nastac pòkój, bò më nie przeżëjemë ti
wòjnë. SY. przër. ùtrzëmiwac pòkój, żëc w zgòdze - mirowac (zab.) SY. Np.
Przódë bëłë taczé wòjnë, że kraje wòjowałë òd zasewów do żniw, a òb żniwa òne
mirowałë, pò żniwach òne zôs szłë wòjowac. SY - Przër. spokój, izba
505
pòkój m 1. jizba ƒ; por. izba; ~ gò-ścinny gòstnica, paradnica f, pańskô ji~ zba, ~
jadalny jôdnica f, jôdnô jizba, jizba do jedzeniô, ~ sypialny spôwnica f, jizba do
spani, ~ dla palących kù-rzownica f, jizba do kùrzajków, ~ dla czeladzi czeladnica
ƒ, ~ duży chachara ƒ, ~ pùsty, niezamieszkały kaluzniô, szaruzniô, pùst(i)nica ƒ,
pùstô jizba
2. spòkój, mir; daj mi ~! dôj mie pòkù!, dajmy temù ~ chcëmë temù dac pòkù,
gwałciciel pòkòju łómôcz pòkój, -òju, m., 1. ‘spokój’: Dôj mie pòkój. Òn nawet pò smiercë
nie mdze miôł pòkój. 2. ‘pokój’: Na szterë lata pòkój béł ùstanowióny.
spòkòju, zawarcie pòkòju pòdpisanié spòkòju a. przëstanié na zgòdã
pokpić v sczwarzëc, spéplac, sfùszrowac, pòpsëc
pòkpiwać zob. drwić, żartować
pòkraczny ad pòkraczny, dołemónowati, holfasowati. Por. koślawy
pòkrajać zob. pòkroić
pòkraka m pòkraka, holfas, czurpa, kraczała, dołemón m. Por. poczwara, dziwadło
pòkrakac, -czã, -kôł, sł., ‘pokrakać’: Gapë pòkrakałë przed òknã.
pòkrapiać zob. pòkropić
pòkrasc, -kradnã, -krôdł, sł., ‘pokraść’: Charłãznicë nama wszëtkò pòkredlë.
pokrewienstwò rodstwò Lz
pokrewiewieństwo krewieństwò LZ
pòkrewieństwò n krewnota f, pòkrewiéń-stwò n przëjacelstwò, -a, n., 1.
‘pokrewieństwo, kuzynostwo’: Miedzë nama je przëjacelstwò ‘pokrewieństwo’. 2.
‘przyjaźń’.
pòkrewny ad krewny przëjacelsczi, -kô, -czé, przym., 1. ‘dotyczący kuzyna,
pokrewny’, 2. ‘przyjacielski, przyjazny’: Òna ze mną przez całé żëcé ùtrzëmòwa
przëjacelsczé stosënczi.
pòkręcić, ~cać (się) pòkrącë(wa)c, (pò)-wiercëc, pòplątac, (pò)pëzglëc (sã) pòkrãcëc, krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘pokręcić’: Nie pòkrãcë mie tëch nicy. Wiater pòkrącył drzewa w lese.
pòkrãcëc sã, -krącã sã, -ył sã, -krãcë sã, sł., ‘pokręcić się’: Pòkrącył sã përznã miedzë
dzéwczãtama. Ra pòrowarzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokręcić się tu i ówdzie’: Pòrowarził sã
miedzë nama a tej znikł.
pòkrãtka ƒ plot m, pasmò n, swòra ƒ
pokrętło - pòkrãtło EG. Pòkrãtło ù skrzëpic: krãcëszk [jedno z wiele znacz. tegò słowa]
SY. Np. Krãcëszkã nastrôjają skrzëpice. SY. Òbrotowi „zómk” kòle pórtë, sztëczk
délëka na gòzdzu: krãpka EG, gôdka (môl.) SY, toczka SY.
Ôrt
wëłączika
elektricznégò z pòkrãtłã: przekrãtnik SY (gasnik,
widôcz - SY)
pokrętło n pòkrãtło n Gò, w zn. strojnik strun: pòkrãtnik m [Pòkrãtnik służi do
nastrôjaniô strën. Sy]
pokrętnie adv pòkrãtno Gò; ew. w zn. mówić niekonkretnie, przez ogródek: jic
(gadac) taczima nôkòlama / zawijasama / ògródkama
pòkroić v pòkrojic, pòkrajac, pòrznąc, pò-cąc, pòkawałkòwac pòkrajac, -óm, -ôł, sł.,
‘pokrajać’: Całi gléń dlô naju pòkraja.
506
pòkropić v (pò)kropic, pòkrôpiac pòkropic, -ã, -ił, sł., ‘pokropić’: Ksądz pòkropił
ùmarłégò swiãcóną wòdą.; deszcz pòkrapia deszcz pòpadiwô, pòkrôpiô, pòpadëje
pòkropienie n pòkropienié n
pòkrowiec m obcygniãcé n, deka ƒ, pò-kriwk m
pòkrój m szlach m{‘szlach’ – zob. cios, ślad}; ludzie jednegò pò-kroju lëdze jednégò, te
samégò szla-chù ◊ spac pòd jedną pierzną, strze-lac w jeden czerz, dmùchac w jednã
trąbã
pòkrótce adv krótkò, w krótkòscë
pòkruszenie n pòkrëszenié, pòdrobienié n
pòkruszyć v pòkrëszëc, pòdrobic pòkrëszëc [-kruszëc], -ã, -ił, sł., ‘pokruszyć’: Rzeczë
ji, òna bë mia pòkrëszëc ptôszkóm chleba ‘powiedz jej, aby nakruszyła ptaszkom chleba’.
pòkrëszëc [-kruszëc] sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokruszyć się’: To żelazo niełôtwie sã
pòkruszi.
pòkrwawić v pòkrëwawic, skrëwawic, o-krëwawic pòkrwawic, -ã, -ił, sł., ‘pokrwawić’:
Pòkrwawił so rãce ë kabôt.
pòkrwawic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokrwawić się’: Më jesmë sã strodze przë tim
pòkrwawilë.
pòkrwawienie n pòkrëwawienié, okrëwa-wienié, skrëwawienié n
pòkrwawiony ad pòkrëwawiony, okrëwa-wiony, skrëwawiony
pòkrycie n pòkrëcé, -ô, n., ‘pokrycie, wierzch’: pòkrëcé dakù; pòkrëcé łóżka, pierzënë,
kòżëcha.
obkrëcé, obcygnienié, obcygniãcé n; ~ dachem włożenié dakù, pòkrëcé (zob. pokryty) ~
dachù wëdakòwanié, bez ~cia bez ob-stojeni, na ~ kòsztów pòkrëcé kòsztów na
obstojenié kòsztów, ~ złotem obcygnienié ztotã; brak pokrycia w towarach dla
pieniędzy znajdujących się w obrocie (w obiegu) brak pòjkrëcô w towôrach dlô
pieniãdzy, co są w òbroce (w òbiegù); ~ długów pòkrëcé dłëgów [Całi Julków
majątk szedł na pòkrëcé dłëgów òjca. Ra]
po kryjomu zob. skrycie
pokry(wa)ć v obcygnąc, obcëgac, obsto-je(wa)c, pòokrë(wa)c; ~ dachem wëdakòwac, ~
deficyt, kòszty obsto-jec niesygã, kòszta, ~ swe zapòtrzebò-wanie obstojec swòjé
wëprzińdzenié, ~ się (z czym) przëkrëc, pòokrëc sã, ~ się parą zaropic, zachùchac, pò-kryty
parą zaropiałi, ~ szronem, lo-dem obżłodzëc, o(b)lodzëc, ~ dach papą wëpapòwac pòkrëc,
-ëjã, -ił, sł., ‘pokryć’: Ni mielë czim pòkrëc chëczi.
pòkrëc sã, -ëjã sã, -ił sã, sł., ‘pokryć się’: Mòrze pòkrëło sã szëmã. pòkrëwac, -kriwóm,
-ôł, -krëwôj, sł., ‘pokrywać, osłaniać’: Łóżka pòkriwają biôłima płôchtama.
pòkrëwac sã, -kriwóm sã, -ôł sã, -krëwôj sã, sł., ‘pokrywać się’: Przë sztormie mòrze
pòkriwô sã pianą.
zob. zapłodnić, zapładniać
pokryty ad pòkrëti, òkrëti, nakrëti, ew. krëti Nasz drewniany kòscół je szińdlama krëti.
Më jesz mómë stodołã szkùdłama krëtą. Sy]
pòkryw(k)a ƒ wie(cz)kò n, przëkriwk, wiérzk m, deka, skòrpa ƒ nakryw(k)a ƒ
przëkriwk m, pòkriwka, -czi, ż., zdr. od pòkrëwa, arch nôkriwka f, wiekò n [Nasta sniã
507
(zdjã(ła) nôkriwkã òd misce (z misczi). Lz]; pokryć swinię òknarzowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘odstanowić (o świniach)’: Nasze bùcczi ju są òknarzowóné.
pòkrzątać się pòczurzëc, përznã sã opò-rajëwac, uwi(e)jac
pokrzepiać, orzeźwiać pòkrzesac
pokrzepiać (się) - pòkrzesac (sã) EG, wzmòcniwac (sã0 EG
pòkrzepi(a)ć v zmòcni(a)c, pòkrzésac, pò-krzésëc, zbetrëwac, zbetrowac, zhel-p(ow)ac,
zdzyrzac, zdzyrzëc
skrzesëc, òkrzesëc (= pol. orzeźwić)
[Pijce panie, to was pòkrzepi. Renionëch ùnôszają i jedzenim pòkrzépiają. - (Lh?) Lz
Chtërny wa mòzolny a òbcążony jesta, jô waju skrzepiã. (?) Òna sã winã skrzepi.
(Lh?) Przez to ji zdrowòsc sã skrzepiła. – Lz Sklónka wina mie skrzesëła na dalszą
drogã. To cebie òkrzesy. – Lz]
pòkrzepiający ad zmòcniający, pòkrzésny, betrowny, helpny, zdzyrzający
pòkrzepienie n zmòcnienié, zbetrowanié, zhelpanié, zdzyrzenié n, zmòcniënk, zbetrënk,
pòkrzésënk m, pòkrzésnota f
pokrzyczeć v pòwrzeszczec, pòkrzëczec, -ã, -ôł, sł., ‘’: [Pòkrzëczôł chwilkã, ale wnet
dôł pòkój. Ra]
pòkrzyk m bòt wilczëzna f, wilczô jagòda pòkrzykiwać v pòkrzikòwac, pòkrzëkiwac,
pòwrzeszczëwac
pokrzywa (bot.) - pòkrzëwa EG || (môl.) kòprzëwa SY. W znacz. żegawka - żôgówka
EG, parzówka, parzëcha / parzucha / parzawa / parzawica / parzëczka / parzuchwia || -chiew /
SY pòkrzëwa, -ë, ż., ‘pokrzywa’: Dôj le pòkrzëwã a mdze sã lepi warzëło. (II): żôgawica
‘zwykła pokrzywa, która parzy za dotknięciem’; dzëwô pòkrzëwa ‘głucha pokrzywa’. Ta
druga nie parzy.
pòkrzywa ƒ pòkrzëwa ƒ ; ~ żegawka żôgówka, arch kąsawica [akc. żô-, -sa-] [Legnij le
sã w tre kąsawice, tej ce wszëtkò łómianié (łómanié) wëléze z gnôtów. Sy]
{‘kąsawica’ in = pol. jędza, ksantypa}
pòkrzywdzenie n skrziwdzenié n
pokrzywdzić - òkrziwdzëc SY, pòkrziwdzrc EG, skrziwdzëc EG
pòkrzywdzić v skrziwdzëc
pòkrzywdzony ad skrziwdzony
pokrzywić (się) pòkrzéwic (sã), pòdżąc (|| pòdżic) (sã), pòłãgòwac (sã) [Docz të tak
pòłãgòwôł to drzéwkò? Tak te jak ë ne dwiérze pòłãgòwałë sã. Ra]. Por. wypaczyć (się)
pokrzywiony ad pòkrzéwiony, pòdżãti, pòłãgòwóny
pòkrzywka ƒ med gnac, swãdzëlucha f,
swãdzëdło n
pòkrzyżować (się) pòprzejinaczëc, pòmachtac, pòkrzëżowac (sã); ~ kòmù
plany pòmachtac kògòs dbë pòkrziżowac / zepsëc || pòpsëc (rzad: skazëc) czëjes planë /
zamiarë / ùdbë [Miemc chcôł całi swiat dobëc, ale Rusk mù wszëstkò pòkrziżowôł. Mëslôł
jem żëc pokucharzyć’: Jô wama dzysô pòkùcharzã.
z òbszczãdzëznë, ale wòjna mie wszëtkò pòkrziżowa. - Sy]
pòkùcharzëc, -ã, -ił, sł., ‘pokucharzyć’: Jô wama dzysô pòkùcharzã. Ra]
pòkùmać się zdrëszëc sã, stowarzëc sã
508
pokulać (się) zob. potoczyć (się)
pòkùp m odbët, kùpisz m, przedôj ƒ; mieć
duży ~ miec wiôldżi odbët, przedôj
pokupić v pòkùpic, -ã, -ił, sł., ‘’: Jô sã òbôwióm, że jô wama tegò wszëtczégò nie
pòkùpiã.
pòkùpność ƒ kùpisz m, przedôwnotaƒ
pokupny (chętnie kupowany) pòkùpny Sy [To nie je pòkùpny kóń, tegò jô nigdze nie
sprzedóm. Sy]
pòkùpny ad odbëtny, chódny, kùpióny,
przedówny; malo ~ mało kùpióny
pòkùsa ƒpòkùsa, ogrzecha, przegrzecha ƒ; pòkùsa, -ë, ż., ‘pokusa’: Òn mie ju
wëpróbòwôł wszelejaczima pòkùsama. Òna je cwiardô na pòkùsë.
ulec, oprzeć się ~sie ulegnąc, nie dac
sã pòkùsë, rr mnie bierze mie trôpi a.
móm legòtkã a. pòkùsa mie bierze
pòkùsić (się) skùsëc, uchcëwic, odwôżëc, schôłpic (sã)
pòkùszenie n pòkùszenié n, przegrzecha f; wòdzić na ~ prowadzëc na pòkùszenié
pòkùszenié, -ô, n., ‘pokuszenie’: Ë nie wòdzë nas na pòkùszenié.
pòkùta ƒ pòkùta ƒ pòkùta, -ë, ż., ‘pokuta’: To bëła jegò pòkùta za grzéchë.
pòkùtnica ƒ pòkùtnica ƒ
pokutniczy ad pòkùtniczi
pòkùtnik m pòkùtnik m
pòkùtny, przym., ‘pokutny’: mòdlëtwa pòkùtnô.
pòkùtować v pòkùtowac ◊ chòdzëc pò pò-kùce (o duszy) pòkùtowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘pokutować’: Dësze pò smiercë pòkùtëjącé.
pòkwapić się pòspiôc sã
pòkwiczec, -ã, -ôł, sł., ‘pokwiczeć’: To swińczã wama pòkwiczi.
pokwilić v pòkwilëc {Dzecã jesz kąsk pòkwilëło a ùsnãło. Lz]
pòkwitować v pòkwitowac [Jeden pò drëdżim zapłacył a ten pón przë kase to
pòkwitowôł. Lz] pòkwitowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pokwitować’: Òna mù to na pismie
pòkwitowa.
pokwitowanie kwitënk = pòkwitowanié
pokwitowanie n pòkwitowanié n, kwit, arch kwitënk m, arch kwitinga f; za ~ waniem
na kwit
pokwokać v pòklukac, -óm [-czã], -ôł, sł., ‘pogdakać’: Pòklukôj (tu: pòwadzë,
pòszkaluj) so dróbkã! Ra]
pòlać zob. pòlewać pòlôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘polać’: bùlwë pòlóné masłã.
pòlôc sã, -lejã sã, -lôł sã, -léj sã, sł., ‘polać się’: Skòrno jem wërzekł no słowò, ji sã łzë
pòlałë z òczu.
509
Pòlak m Pòlôch m {‘pòlôch’ in, Ra: wielki gwóźdź do zbijania belek i desek} Pòlôch, -a,
m., ‘Polak’: Ni ma tu nijaczich miedzë nama Pòlôchów. Pòlôszë mieszkają na wschód ë
pôłnié òd Kaszëbów. Pòlôszë mielë so niegdës całé Pòmòrzé pòddóné ‘do Polaków należało
niegdyś całe Pomorze’. Mądri Pòlôch pò szkòdze. Przysł.
pòlakòżerca m wróg a. warg Pòlôchów
pòlakòżerstwò n niezgara Pòlôchów
pòlana ƒ smùg m, kùczewa ƒ
pòlanie n pòlenié, pòchilenié, schilenié n
pòlanka ƒ smùżk m, kùczewka ƒ
pòlano n drewkò, drewienkò n, heltkôcz, gôl m
pòlarność ƒ pòlarnota ƒ
pòlarny ad pòlarny
polaryzacja naszych postaw... - wërazné òkôzanié naszi pòstawë EG, przechilenié sã
na jednã abò drëgą stronã / przëchilenié sã do jedny ze strón / pòstawienié sã /
ùstawienié sã / pò jedny ze strón EG, staniãcé || stanienié / ùstawienié sã pò jaczi
stronie EG, òpòwiedzenié sã za jedną ze strón EG. Np. Òsobë, jaczé më mni
stwôrzają nôwikszą szansã wëraznégò
lubimë, są dlô nas nôwôrtniészé, bò
òkôzaniô naszi pòstawë. EG
pòlaryzacja ƒ pòlarëzacjô ƒ
polatywać v pòlatowac [Rôz pòlatëje w górã, to zôs spôdô. Ra]
pole - pòle EG || pòlé EG. pòle1, -a, n., ‘pole’: To je naju skrôwk pòla. Na pòlu.
P. zaniedbane - zôpùszczô SY. Pole nieurodzajne kùkówczé gniôzda Sy; Pole
widzenia - pòle widzeniô EG, ewent. rozezdrzenié SY. - Przër. widok, widoczność,
ogląd, rozgląd. Pole bitwy biôtkòwiszcze Sy [Wiele Krzëżôków òstało na
biôtkòwiszczu pòd Swiecënã. Sy Całé biôtkòwiszcze pòkrëło sã zabitima
żôłnérzama. Sy]; ~ piaszczyste wëdma || widma f ; ~ karne sp pòle karné
pòle n pòle, zdr pólkò n, niwa, obéńda f, môl m, okrãżé n; miãdzy ~ami midzëpòlé n,
na otwartym pòlu w czëstim pòlu, wyprowadzić kògò w ~ kògòs ocëga-nic,
o(b)manic, pòdéńc, ~ obserwa-cji okrãżé rozezdrzënkù, ~ obstrzału okrãżé
obstrzélënkù, ~ walki môl pò-bitwë, plac biôtk, biôtkòwiszcze n, wy-ruszyć w ~
cygnąc w pòle a. jic na wòjnã, szerokie ~ działania wiôldżi plón dzejani, na pòlu
nauki na pló-nie uczbë, mieć otwarte ~ miec otem-kłi plac, ~ pracy môl robòtë, ~
elek-tryczne okrãżé elektriszu, ~ widzenia obéńda zdrzeniô, widzeniô, ~ świeżo
zbronowane brónowiszcze n, ~ nieu-rodzajne głodzëzna, lëbizna, mërlëzna f
czyste pòla osëch m, piôsznica, głodzëzna ƒ, piaseczno n, piôsczi pl; w zn. marna
ziemia, pole nieurodzajne: lëchwa, lëchòta, mërlëzna, głodzëzna ƒ [akc. lë-, mër-,
gło-], piôsczi pl, ~ nawòżone nôgnój m, ~ zanied-bane niérzwa f, ~ zorane orzónka
f, orniszcze n, ~ za łąkami załãga ƒ ◊ bëc mëslami w pòlu (być roztargnio-nym)
Por. gleba
pòlec v padnąc, zdżinąc, bëc zabiti; pòległ jak bòhater pôdł jakò dzyrzca, bòdrin,
heroja pòlegnąc, -legnã, -légł, sł., ‘polec’: Wszëtcë pòleglë. Pòległi żôłnérze.
pòlecać, ~cić v wmôdlac, zamôdlac, natra-sac; wmòdlëc, zamòdlëc [Nôj (niechôj) òn
zrobi, co jô mù pòlecył, jinaczi jô jô (jegò) wëgnã (wëgnajã) z chicz (z chëczi). Lz
słi]; gòrąco kògòś ~cać mòcno kògòs zamôdlac, ~cam się łaskawej pamiãci
510
wmôdlóm sã do Waszi pamiãcë, ~ listy słac dorãczno lëstë, ~ kòmù natrasac kòmùs
a. dô-wac kòmùs pòlét
pòlecający ad zamòdlowny, pòlétny; list ~ pòlétny lëst
polecenie - pòlét SY, nôkôz SY, EG, rozkôz EG. - Przër. nakaz, rozkaz
polecenie n pòlecenié n, pòlét, nôkôz, rozkôz , zamòdlënk m. rozpòrządzenié,
zarządzenié, pòlét m [Dostac pòlét. Pòsłańc przëszedł z pòlétã. Sy];
; dać kòmù ~ dac kòmùs pòlét, według ~nia wedle pòlétu, ~ listów dorãcz-nota lëstów
pòlecić zob. pòlecać
pòlecieć v lecec, odlecec, zalecec; ~ w górã lecec do górë, w górã pòlecec, -ã, -ôł, sł.,
‘polecieć’: Piórkò z wiatrã pòlecało.
pòlecony ad dorãczny, pòlétny, zamòdlo-ny; list ~ dorãczny lëst
polegać - 1. polegać na kimś – pòlegac [Sy 'roztrzepańc'], zda(wa)c sã kògò SY,
spùscëc sã na kògò EG. [Na roztrzepańcu pòlegac ni mòżesz, të gò pòslesz za solą, a
òn ce miodu przëniese. To je bëlny chłop, na nim mòżesz pòlegac / na niegò mòżesz
sã zdac / spùscëc. EG To je stałi człowiek, na tim mòżesz pòlegac. SY] - Przër.
spuścić się na kogo.
pòlegać v spùscëc sã; ~ na kim, spùscëc sã na kògòs, na cos, różnica ~ga na tym jinota
je w tim,
~ na czym zanôlegac / zanôleżec na czim, tkwic w czims [Chto wié, na czim to
zanôlégô / zanôleżi, że ta maszina nie chce rëszëc? Całô sprawa na tim zanôlégô/
zanôleżi, że òni ni mògą sã zgòdzëc. - Gò W tim tkwi całô złosc / całi błąd, że... Sy]
to ~ga na wzajemności to sã rzeszi ze wzôjnotą, człowiek, na którym mòżna ~ człowiek, na jaczégò mòże sã spùscëc
na czym polega twoja robota / praca)? na czim zanôlégô / pòlégô twòja robòta /
prôcô)?; ew. przë czim të robisz (czim të sã zajimôsz / zajmùjesz; co të môsz za
robòtã
pòległy ad padłi, zabiti
pòlemiczny ad pòlemiczny, dowòdzeniowi
polemika - pòlemika EG, ewent. spiérka EG, zatôczka (môl.) SY. - Przër. kłótnia,
sprzeczka
pòlemika ƒ pòlemika, dowòdzëzna ƒ
pòlemista m pòlemik, dowòdzownik m
pòlemizować v pòlemizowac, dowòdzëc
pòlenta ƒ pòlenta ƒ
polepa ƒ bùd paca ƒ podłoga ubita z gliny zmieszanej z plewami a. sieczką: (ò)strzéc,
glënówka ƒ, pòlép m ew. {‘strzéc’ in = a) pòdłoga glënianô w piecu chlebòwim; b)
glëniané òtinkòwanié pòsowë} [ti strzécë; Tam nie bëło pòdłodżi, le strzéc. Sy]
pòlepić (się) (pò)oblepic, pòzlepic (sã) pòlepic, -ã, -ił, sł., ‘polepić, pokleić’: Pòlepilë
piéck glëną.
pòlepszenie n pòlepszenié, zlepszenié, uprawienié sã n; ~ pògòdy uprawienié sã
wiodra, życzã ~ nia! żëczã pòlep-szeniégò!
pòlepszyć, ~szać v pòlepszëc, zlepszëc, uprawic sã; pòlepsz(ëw)ac, zlepsz(ë-w)ac,
uprôwiac sã pòlepszac, -óm, -ôł, sł., ‘polepszać, poprawiać’: Òni bë mòglë pòlepszac te
grëńta, a òni je le jałowią.
pòlepszac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘polepszać się, poprawiać się’.
511
pòlepszëc, -ã, -ił, sł., ‘polepszyć, poprawić’: Mie ju nick zdrowiô nie pòlepszi.
pòlepszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘polepszyć się, poprawić się’: Jesz bë sã wszëkò dało
pòlepszëc.
poler (słupek na statku lub nabrzeżu, służący do zakładania grubych lin) - pòlér
SY, zdrobn.: pòlérk SY [w 2 znacz. môłi chłop - np. To le je taczi pòlérk òd
chłopa. SY]. Np. Założëta linë na pòlérë. SY
pòlerowacz m pòléra m
pòlerować v pòlérowac
pòlerowanie n pòlérowanié n
pòlerowany ad pòlérowóny
pòlesie n lesyńce pl; Pòlesie n Pòlesé n
pòleski ad z Pòleségò
pòletkò n plónik, môlëk, plaszk m, pól-kò n
pòlewa ƒ glazura, emalëjô ƒ polewa czekoladowa szokòladowô pòlewa (Gò)
pòlewaczka ƒ pòléwka ƒ
pòl(ew)ać v 1. pòlôc, pòchilac, nachilac, pòlewac; krew pòlała się strumieniem krew
la(ła) sã, chila sã, leca strëgą 2. cënowac, emaliowac pòlewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘polewać’: Jô
bë tegò płótna wicy nie pòléwôł (podczas bielenia).
pòlewac sã, -léwóm sã, -ôł sã, sł., ‘polewać się’: Knôpi ë dzéwczãta pòléwają sã wòdą.
pòlewanie n pòléwanié n, pòléwk m
polewka - pòléwka (môl.) SY, zupa. Podać czarną polewkę. - pòdac czôrné krëpë SY
pòléwka, -czi, ż., ‘polewka, zupa’: miãsnô pòléwka ‘rosół’.
polewka - pòléwka, zupa, czarna polewka czôrné krëpë
pòlewka ƒ zupa ƒ; ~ owòcowa czapùrôk m, brzadowô zupa, czarna ~ czarwina,
czôrlënaƒ ◊ dac kòmùs czôrnëch krëp a. dac kòmùs odnãtã (o rekùzié)
pòleźć v pòt lezc, jic pòlezc, -lézã, -lôzł, sł., ‘poleźć, pójść’: Dze të jes pòlôzł? ‘gdzie
polazłeś?’ Òna tam donąd pòléze bez twòjégò gôdaniô.
pòleżeć v pòleżec pòleżec, -ã, -ôł, sł., ‘poleżeć’: Te krëszczi mùszą so jesz ze dwie
niedzelë pòleżec.
pòlãdwica ƒ chrzeptowina ƒ
pòlichromia ƒ farbistosc, wielefanvizna, pòlichromijô ƒ
pòlicja ƒ pòlicjô ƒ; ~ tajna krëjamnô pò-licjô pòlicëjô, -i, ż., ‘policja’
pòlicjant m pòlicysta, szandara m pòlicëjant, -a, m., ‘policjant’: Pòlicëjant schwôcył gò
za szótkã ‘policjant schwycił go za połę’.
; ~ kierujący ruchem ulicznym szandara od
jeżdżeniô
pòlicyjny ad szandarzën, szandarów, pòlicjowi pòlicyjny, przym., ‘policyjny’:
ùrzãdnicë pòlicyjny ‘urzędnicy policyjni’.
pòliczek m 1. lico n, skarniô ƒ, zdr: lickò n, skarenka f {‘skarń’, ‘skarenka’ in =
skróń, pol. skroń - zob.} [Zdrzë, co òne mają za lica... Lica czerwòné jak jabłuszka. Jes të
chòrô, że môsz taczé rozpôloné lica? Gdzeż të béł? Całé lickò môsz ùtrzepóné.
Pòkażëczkôj le, dzeckò, jak të mòżkôsz skarënczi nadic (nadąc). – Sy] {‘lico’ in = pol.
512
zaróżowienie owocu z jednej strony, szczególnie jakbłek i gruszek [Co te jabka mają za
czerwòné lica. Sy]} Mie tak prawô skarniô pôli, gwësno mnie chto òbgadëje. Ra
skarniô f, lice n, półgąbk m
2. zausznica ƒ; wymierzyć kòmù ~ dac
kòmùs zausznicã 3. obraza ƒ
pòliczkòwać v mùczkòwac, pùczkòwac,
dôwac zausznicã ~ kogo po twarzy mùczkòwac, bic kògòs pò twarzë / vulg pò pëskù,
arch mùnkòwac, łëpic [Pón łupił gbùra piscą w twôrz. Lz]; ~ komu pokłony kłaniac
sã kòmùs [òn sã kłóniô];
pòliczkòwy ad skarniowi, licowi, półgąbkòwi ; człowiek skory do policzkowania arch mùnkôcz m
policzony ad pòliczony, pòrechòwóny; wszystkie sztuki są ~ne kòżdô sztëka je
pòliczonô / pòrechòwónô; wszëtczé sztëczi są pòliczoné / pòrechòwóné; wszyscy
zostali / są policzeni wszëtcë òstelë / są pòliczony / pòrechòwóny; zostać ~ między
coś / kogoś (zaliczony do czegoś / kogoś) [I pòliczony òstôł pòmidzë przestãpców.
bibl Gò]
policzyć v pòliczëc (|| pòlëczëc), pòrechòwac ew. zliczëc, zrechòwac; por. poczytać 2
[Chtëż bë waju pòlicził? Pòrechòwôł snopë na pòlu. Òna chca pòrechòwac gwiôzdë
na niebie. - Ra]; ~ na palcach / liczydle / kalkulatorze pòliczëc / pòrechòwac na
pôlcach / liczëdlë / kalkùlatorze; ~ głosy pòliczëc / pòrechòwac głosë; jego dni są
~czone jegò dni || dnie są ju pòliczoné; ew. òn ju je na ùmercym / na ùtëpie; on ju ni
mô wiele do żëcô; ~ się z kim wërechòwac sã, wërëchtowac sã, rzad rozrechòwac sã
z czim / z kògùm [Przińdzesz le do mòjëch szczëp, to jô sã z tobą wërëchtëjã. – Sy]
pòlifonia ƒ pòlifonijô ƒ, wieległosowòsc
chùru
pòligamia ƒ pòligamijô, wieleżeńba ƒ pòliglota m pòliglota m, znajôrz wiele mòwów
pòliklinika ƒ lékarniô, pòliklinika ƒ pòlip m med pòlip m
pòlisa ƒ pòlisa f, dokôz ubezpieczeniégò pòliszynel m wëkrëkùs m; sekret ~a oglowò znónô krëjamnosc
pòlitechniczny ad pòlitechniczny
pòlitechnika ƒ pòlitechnika ƒ
pòlitować się (u)żôlëc sã
pòlitowanie n żôl, ubòléwk m, użôlenié n pòlëtowanié, -ô, n., ‘litość, politowanie’: Òni
zasłëgùją na pòlëtowanié.
pòliturá ƒ1. pòlitura ƒ 2. fig szlif rn
politycznie pòliticzno || -cznie
polityczny pòliticzny
pòlityczny ad pòliticzny [Nowinë pòliticzné. Ra]
polityk pòlitik [Gwësno nama ten pòlitik pòwié, czë mdze latos wòjna. Ra]
pòlityk m pòlitikôrz m
513
politykować pòlitikòwac [Òni bë tak do zôwitrzkù pòlitikòwelë. Ra]
polityka pòlitika [Mój òjc bawił sã pòlitiką. Bierzë sã do pòliticzi! Ra]
pòlityka ƒ pòlitika ƒ; ~ zagraniczna zagrańcznô pòlitika, ~ krajowa krajowô,
domôcô pòlitika
pòlitykòmania ƒ pòlitikarztwò n
pòlitykòwać v pòlitikòwac
pòlizać v pòlizac; ~ nauki liznąc uczbë pòlizac, -liżã, -zôł, -żë, sł., ‘polizać’: Pòlizôł gò
pò rãce.
Pòlka1 ƒ Pòlôszkaƒ Pòlôszka, -czi, ż., ‘Polka’: Òni tak pòlaszą, bò nënka jich bëła
Pòlôszka ‘oni tak po polsku mówią, bo matka ich była Polką’
pòlka2 ƒ polka ƒ, chùtczi, drobny m; lok kòzy tuńc {‘polka’ czech. – òd: pòłowa}
[Zagrôjta chùtczégò. Dzys na wiesołach ju mało tańcëją kòzé tuńce. - Sy]; szybka ~
òberwańc m
polny pólny (|| pòlny Ra) [Tą pòlną stedżenką. Ra]; ~na droga pólnô (ekspr „bòsô”)
droga; ew. lok: wigón, drëft, szlach m, stãpówka f {‘szlach’ in – zob. cios,} [Ù nas za
wsą nad drogą pólną rosce pôrã wiązów. Sy]; robota ~na pólnô / pòlowô robòta,
robòta w / na pòlu; pl: pólné / pòlowé robòtë; ~ne kwiaty / zwierzęta pólné / dzëczé
|| dzëwé kwiatë / zwierzãta [Pólné zwierzãta. Sy]
pòlo n sp pòlo n
pòlonez m pòlonézer, pòloneza m; ~
kòńczący wesele kaszëbszczi pòlonézer
Pòlonia ƒ Pòlôsze za grańcą
pòlonista m pòlonista m, znajôrz pòlaszëznë
pòlonizm m pòloniznaƒ
polonizować v pòlonizowac, pòlaszëc [Pón szkólny mówił, że ksãżô nas pòlaszą
(pòlonizëją). Ra] v pòlaszëc, -ã, -ił, sł., 1. ‘: Pón szkólny mówił, że ksãżô nas pòlaszą
‘nauczyciel mówił, że księża nas polonizują’. 2. ‘zacinać z polska, mówić po polsku’:
Pòlaszëta z nama përznã! ‘pogadajcie z nami trochę po polsku’. Wa téż tak pòlaszita jak
rodzony Pòlôszë ‘tak mówicie po polsku jak sami Polacy’.
polonizować się’pòlaszec, pòlaszëc sã [Òni pò dwòrach wnetëszczi pòlaszeją. Na
pòsłëgach przë dwòrze znôjma sã pòlaszą. Ra]
pòlonofil m drëch Pòlôchów
pòlonofilski ad drëszny Pòlôchóm
pòlonofilstwò n drëszëzna z Pòlôchama
pòlonofob m wróg a. warg Pòlôchów
pòlor m 1. głôdkòsc f, łisk, pòłisk m – por. połysk; 2. fig szlif m,
obëcé n; nabrać~u nabëc głôdczégò
obéńdzeniégò
polot pòlot pòl Gò, fantazjô [Rzecz banalnô, wëszwiektónô, napisónô bez pòlotu / bez
fantazji.]
polot m môch, pòdjim m ,z ~tem z fantazją / z pòlotã
; bez ~u bez môchù, pełen ~u skòpicą môchù a. z bëlnym pòdjimã
514
polować - pòlowac RA, EG, jachtowac SY, RA, bëc na jachce SY, jic na jachtã SY, np.
Nasz sąsôd jachtowôł na zajce. SY. Upolować - ùjachtowac SY, np. Ùjachtowôł dlô
kòżdégò na swiãta zajca. SY
pòlować v jachtowac, pilowac, uzerac; ~
na kògò pilowac na kògòs, pòluje na
mãża uzérô, dulczi za chłopã jachtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘czatować, polować’, niem.
jaden, Jagd: Jachtowelë òb dzéń, òb noc ‘polowali we dnie, w nocy’. Diôbeł sã nie
czami, ga [czej] na dëszã jachtëje ‘diabeł się nie męczy, gdy na duszę czatuje’
[Przysł.] (II)
polowanie - jachta EG, SY, pòlowanié EG, łów Sy (w 2 znacz. łów = pòłów rib [Bëc na
jachce. SY Jic na jachtã. SY Kòżdégò dnia szlë na jachtã. Szedł w jachtã. Na
jachce ùstrzélił dwa zajce. Ra
] Dzëkô || dzëwô jachta = dzëwé łówstwò Sy, pòl. kłusownictwo. - Przër. łowiectwo,
kłusownictwo
pòlowanie n jachta, pilaczka f, uzéranié,
dulczenié; ~ z naganką jachta z nëkã
pòlowy ad pòlowi
PòlskaƒPòlskôƒ Pòlskô, -czi, ż., ‘Polska’: Pòlskô bëła dôwni wiôldżim ë sëlnym
państwã. Z Pòlsczi jidze Wisłą zbòżé ë jinszé towôrë. (II) [Ceyn]: Wielgô Pòlskô
‘Wielkopolska’.
pòlski ad pòlsczi; mówić pò ~skù gôdac pò pòlskù pòlsczi, -kô, -czé, przym., ‘polski’:
nôród pòlsczi. Pòlskô mòwa je pòdobnô do kaszëbsczi, ale Kaszëbi ji dëcht dobrze nie
rozmieją. Jô nie ùmiejã tak pò pòlskù gadac jak Wë. Szlachtë pòlsczi je corôz mni na
Kaszëbach.
pòlskòść ƒ pòlaszstwò n pòlszczyć v pòlaszëc, pòlszczëc
polszczyć zob. polonizować
polszczyć się zob. polonizować się
polszczyzna pòlszczëzna, zgardl pòlaszëzna [np. Kaszëbizna je baro bliskô
pòlszczëznie. Gò]
pòlszczyzna ƒ pòlaszëzna ƒ; mòwić łamaną ~ną pòlaszëc pòlszczëzna, -ë, ż., 1.
‘polszczyzna, język polski’, 2. ‘zwyczaje, obyczaje polskie’.
pòlubić v uwidzec, udbac, ulubic, oblubic, pòlubic pòlubic, -ã, -ił, sł., 1. ‘polubić,
umiłować’, 2. nieprzech.: ‘służyć, być miło’: Jô jã zarô pòlubił. Jemù bë ù nas pòlubiło, żebë
le pòbéł dłëżi.
pòlubic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘polubić się, pokochać się’: Wa sã zarô pòlubita, skòrno le sã
pòznôta.
polubownie - pòlubòwno EG, za òbòpólną zgòdą EG, np. Òni załatwilë nã sprawã
pòlubòwno.
pòlubòwnie adv ugòdowò
polubowny - pòlubòwny EG, np. Òni załatwilë nã sprawã w spòsób pòlubòwny. Sąd
pòlubòwny. Sãdza pòlubòwny EG (= jednôcz SY).
pòlubòwny ad ugòdowi; sąd ~ ugòdowi sąd pòlubòwny Gò
pòlucja ƒ pòlucjô f, semieniowi wëprësk
515
poła - pòła AŁ Złapać kogo za połę (za jakąkolwiek część ubrania) - òb. złapać
pòła ƒ szótkaƒ
pòłać ƒ plón, plachc, dzél m
pòłajać v pòwëszkalowac, pòwëwadzëc {‘pòlajac’ zob. poszczekać}
pòłakòmić się uchcëwic sã, schôłpic sã
pòłamać v pòłómac, pòłomic, pòczidac pòłamic, -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘połamać’: Òna
bë mù gnôtë pòłómiła, żebë ò tim wiedza. Pòłami te knëpelczi! ‘połam te patyki!’.
pòłamic sã, -łómiã sã, -łómił sã, -łami sã, sł., ‘połamać się’: pòłómiony ‘połamany’. (II)
połamaniec m łamisz, lebioda, słabeusz, rozkraczélc m [Jaż mie bëło żôl wzerac na
taczégò rozkraczélca. Chto wié, co z nas bądą za rozkraczélcowie, czej më bądzemë
stôri. – Sy]
pòłamany ad pòłómóny, pòłomiony, pòczidóny. Por. ułomny
połapać się w czym (zrozumieć, zorientować się) - pòłapac sã EG, np. Terô jô sã w tim
wszëtczim pòłąpôł, ju mie nicht nie darwô nic dali tłómaczëc. EG
pòłapać (się) dobadérowac, wëznac, zmagac (sã); nie móc się ~ ni mògnąc sã
dobadérowac, wëznac, zmagac
połaskòtać zob. połechtać
pòłatać v pòobszëc, pòzaflëkòwac pòłatac, -łôtóm, -ôł, -łatôj, sł., ‘połatać’: Òna to baro
szëkòwno pòłôta ‘ona to bardzo zręcznie połatała’.
pòpłatac, -płôtóm, -ôł, -płatôj, sł., ‘płatami pokryć, połatać’: Pòplôtónô, pòwôrpónô,
nichdze rãba ni mô ‘połatana, poszarpana, nigdzie szwu nie ma’. Zagadka, zapisana przeze
mnie w narzeczu bylackim (znaczenie: krowa pstrej maści). (II)
połatany - òb. załatany
pòławiacz m łowôrz, łówca m; ~ pereł
łowôrz perłów
poławiać v łowic, rëbaczëc, pòławiac [łôwióm, -ôł, -ławiôj; Rëbôcë pòłôwiają latos taczé
mnóstwò rib jak nigdë przedtim. Na tim môlu pòłôwiają chałëpianie wiôldżé mnóstwò rib. Ra]
połączenie pòłączenié, ewent w znacz. element łączący zob. złączka
pòłączenie n zrzeszenié, sparłãczenié, łączenié, zdostanié, ujednanié, wiązadło n
pòłączyć v zrzeszëc, sparłãczëc, zdostac,
ujednac, pòłączëc; ~czony z trudnościami zrzeszony z procëmnotama,
zôwadama [Co jô sparłãczã, ani chłopskô piãsc, ani babsczi jãzëk nie rozłączi. Dwa
nôrodë sparłãcził dzys Bóg. Lz (La?, Tr?)]; pòłãczëc, -łączã, -ił, -łãczë, sł., ‘połączyć’: Ksądz
pòłącził naju na całé żëcé. Nijak ni mógł jich pòłãczëc.
pòłãczëc sã, -łączã sã, -ił sã, -łãczë sã, sł., ‘połączyć się’: Pòłãczë sã z nama, a duńdzesz
wnet do pieniądzy.
po łebkach robić zob. powierzchownie
połechtać v pògëldzëc, pògëdlëc, pògilac, pòłëzgac lok [Móm jô ce pòłëzgac? Sy]
połeć półc Lz
pòłeć m pôłc f, kawał(k), sztëk m Mómë jesz dwa pôłce miãsa. Ra; ~ cielãcy pôłc
celëczëznë
516
pòłgac, -łżã, -łgôł, -łżë, sł., ‘połgać’: To òna wszëtkò pòłga. Jô wama pòłżã jesz dróbkã.
pòłknąć v pòłiknąc, pòłknąc, schłądzëc
pòłkniãcie n pòłiknienié, pòłknienié,
schłądzenié n
połknięty pòłkłi
połogowy ad pòłogòwi, rzad szestnicowi; gorączka ~wa gòrączka pòłogòwô (Ra, Sy)
[Przódë białczi ùmiérałë czãsto na gòrączkã pòłogòwą. Sy]; izba ~wa / porodowa
zob. porodówka
pòłonicznik m bòt pòdurzmión m; ~ nagi bot ptôszé krëpë [Ptôszé krëpë roscą na
piôskach. Sy]
połowa ƒ pòłowa (|| arch pòłowica) ƒ, pół n [To je dopiérze pòłowa. W pòłowie drodżi.
Pòdzelimë sã pò braterskù na równé pòłowë. Jednã pòłowicã dôł mie, drëgą
zatrzimôł dlô se. - Ra]; za ~wã ceny za
pòłowã, za pół prizu, w ~wie drogi w
pół, w pòłowie dardżi, do ~wy do pół,
do pòłowë ◊ miec z pòłowë dosc (mieć
czegò dosyć)
połowica ƒ białka, przëdónô ƒ {kasz. ‘pòłowica’ arch = pòłowa}
pòłowicznie adv pòłowiczno, w pòłowie,
na pół
pòłowiczność ƒ pòłowizna, pòłownotaƒ
pòlowiczny ad pòłowiczny; ~ środek pò-łowiczny spòsób, pòrażenie ~czne pòłowiczné rëszenié, na pół rëszony
położenie - 1. w znacz. czinnoscë: półożenié czegòs, np. Òd pòłożeniô pierszi szëchtë
EG,
cegłë zanôleżi, czë bùdink bądze prosti. EG 2. w znacz. ùstawienié
ùsytuowanié EG, pòłożenié EG, leżnosc SY [w 2 znacz. = pòl. ‘okazja’], np. Ta
chëcz mô dobrą leżnosc. SY Ta chëcz mô dobré pòłożenié / leżi w dobrim môlu. EG
3. òb. sytuacja
położenie, sytuacja pòra Sy
położenie n (sytuacja) pòłożenié n, leżnosc, sytuacjô, arch pòra ƒ; ew. stón m [‘pòra’ in
= pol. pora, czas – por. pora} [Pòra mòja z dnia na dzéń staje sã corôz gòrszô. Bëc w lëché
pòrze (bëc w lëchuim trudnym pòłożenim).– Sy Jic / przińc (ew. wrócëc) do swòji pòrë
(wracac / wrócëc do zwëczajnégò / normalnégò stanu) Sy, Ra Chòri jidze pòmału do swòji
pòrë. Sy]; przykre ~ przikré pòłożenié, pòłożenié na ser-matra, wejdź w mòje ~ wéńdzë,
wlezë w mòjé pòłożenié, pòstawić w przy-krym ~niu wdostac kògòs w przikrą leżnosc
pòłożenié, -ô, n., ‘położenie’: Droga do naju je przitkô ‘stroma’, a pòłożenié wsë je
niedogòdné.
sytuacja ƒ jeleżnosc, stojizna, sytuacjô ƒ,
ustôw m; ~ ekònomiczna ekònomnô,
gòspòdarzkô stojizna ◊ ostawic kògòs
w sztichù; kòmùs na wid kapie (o trudnej sytuacji)
pòłożna ƒ nanka, grótka, gróska, héba-ma ƒ
pòłożnica ƒ rodzewnica f, białka w szest-nicë
517
pòłożnictwò n rodzowizna ƒ, przërodze-niowô pòmòc; kùrsy ~nictwa kùrsë
rodzowiznë
pòłożniczy ad rodzowny, rodzeniowi; za-kład ~ rodnica ƒ
pòłożony ad pòłożony, usadłi, obeszłi; niżej ~ pòdólny
położyć - pòłożëc SY, np. Pòłóż to na stół. SY pòłożyć v pòłożëc, legnąc, pòwalëc, wëcygnąc; ~ kres zrobic kùńc, ~ kres nadużyciom zrobic kùńc z kradélstwã a. zascygnąc
niszczotnictwò, ◊- do łóż-ka legnąc w łóżkò, ~ pòdpis dac pòd-pis, pòdpisac sã, ~ kògò
trupem zabic kògòs na môlu położyć się - pòłożëc sã SY, legnąc sã EG, np. Pòłóż sã përznã,
a tej mdzesz dali robił. SY, Jak sã pòłożã, to sadła dołożã. SY [w 2 znacz. ‘pòłożëc sã’ = ò
mòrzu: ùcëchnąc, np. Mòże sã pòłożëło. Sztorëm sã pòłożił. SY] pòłożëc, -ã, -ił, sł.,
‘położyć’: Pòłożë misã na przëpiéckù.
pòłożëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘położyć się’: Tim razã më sã pòłożëlë na zemi. Pòłożë sã z
nama.
połóg m pòłóg m, szestnica f [Nawiédzają mie kątorné mëslë, jak kòbiétã przed pòłogã.
Ta flóta (òsoba z szeroką gãbą) nie mdze miała drãdżégò pòłogù, bò białka, co mô
szeroką gãbã letkò rodzy. - Sy Krący sã jak mësz w szestnicy. Gò òd Sy]
pòłóg m pòłóg, wëlég m, zlega, szestnica ƒ, zalegniãcé, zlegniãcé, zlegnienié
n;[Òdbëwac pòłóg. Mòja białka leżi w pòłogù. Òna miała cãżczi pòłóg. – Sy]; le-żeć
w pòłogù zlegnąc, bëc zległô, leżec w szestnicë, wstać z pòłogù wstac ze szestnicë
a. bëc pò szestnicë ◊ mòk-nąc sã a. zmòkłi jak mësz w szestnicë (o silnie
spòconyrri)
połów ( łowienie ryb) - pòłów SY, łowienié Sy, łów Sy (w 2 znacz. = pòlowanié,
jachta), pòłówk (môl.) SY, łowitwa Lz, łówka Lz
połów m pòłów, łów, zdr pòłówk m, arch: łowitwa, łówka f [Czej sã kòmùs baro
szczescy pòdczas pòłowù, pòdezdrzéwają jegò, że mù pùrtk pòmôgô. Jachac na
pòłówk. - Sy Pòłów łososów daje jima znaczny dochód. Ra Żónô (żódnô) richtich
łowitwa ni mòże bëc. Ru Łów łososy. Wieczór rëbôcë bieżą na łówkã. Łówka
wãgòrzi. - Lz]; szczęśliwy ~ szczeslëwi pòłów [Dôj Bòże szczeslëwi pòłów. Sy];
obfity ~ bògati / bòkadny / bëlny (pò)łów; „Piotrowô / Swiãtégò Piotra toniô”;
smòka ùłowic (wiele / dichtich rib ùłowic) [Dzys to bëła Piotrowô toniô. Sy]
{‘Piotrowô toniô’ - bibl: swiãti Pioter za doradą Pana Jezësa zarzucył jadra i
wëcygnął bòkadosc rib – ‘toniô’ tu w zn. zarzucenié / zapùszczenié jadrów: „założëc
toniã” [Założëlë jesmë jednã toniã, ale nic më nie ùłowilë. Sy]}; nieudany ~
nieùdóny / marny / lëchi / biédny pòłów; ew. po nieudanym połowie mówi się: nama
/ nóm sã nie pòszczescëło, rëbë mają dzys wieselé; lina z haczykami do połowu
wãda ƒ. Por. łowienie, sieci
połówka ƒ pòłowa, rzad lok półka ƒ
południe pôłnié (w 2 znacz. obiad)
południe (pora dnia, strona świata) - pôłnie || pôłnié EG (w 2 znacz. obiad). Pora
przed południem - dopôłnia. Pora południowa (lub: obiadowa) - òprzëpôłnié || nie [Òprzëpôłnie przënëkelë dobëtk dodóm. Ra]. Po południu (lub: po obiedzie) pò pôłnim || pò pôłniu EG Późne popołudnie - pózné pòpôłnié, czas pòd wieczór
EG
przëpôłnié, -a, n., ‘czas około południa’: ò przëpôłnié ‘około południa’. (II)
pòłudnie n pôłnié n1. ‘południe’: Òkòła pôłniô przëszlë do robòtë. 2. ‘obiad’: Na pôłnié
bùlwë, na wieczerzã bùlwë.; dziś w ~ dzys w pôłni
pòłudnik m pôłnik m
pòłudnikòwy ad pôłnikòwi
518
pòłudniowiec m pôłniówc m
południowy - pôłniowi EG. Południowy zachód - pôłniowi zôchód EG, zydwest RA
Południowy wiatr - wiater pôłniowi / òd pôłniégò || pôłniô EG, zuda SY. Np. Zuda to je ta
rëbackô biéda, óst, to je ten rëbacczi tróst. SY („tróst” - niem. = pòcecha) pòdpôłny, przym.,
‘około południowy’: Te pòdpôłné gòdzënë są nôcãższé.
południowy pôłniowi
pòłudniowy ad pôłniowi; pôłniowi, przym., ‘południowy’: pôłniowi wiater. W
pôłniowëch krajach je cepli niżlë ù nas. W pôłniowi stronie wsë.
~ wiatr pôłniowi wiater, ~wò-wschòdni ad pôłniowò-pòrénszi, ~wò-zachòdni ad pôlniowò-wieczórny
pòłupać v pòszczépic
połykać v pòłëkac pòłëkac, -łikóm, -ôł, -łëkôj, sł., ‘połykać’: Nie pòłëkôj tak chùtkò, bò
sã ùdłôwisz.
pòłykanie n pòłikanié n
połysk Gò, sklënienié Tr; błëskòt Ra, glanc [Ni mòżna bëło nijak zdrzec bez ten błëskòt
słuńca. Ra] pòłysk m pòłisk, (b)łisk (- Gò), blask blask m sklenié, sklënienié n,
wyczyszczony do ~sku (wë)czëszczony na glanc, wëglancowóny, wësmùkóny jaż
sã swiécy / łiszczi
pòłyskiwać v sklëc, sklënic, łiszczec błyskać (pòłyskiwać) Ra
pòłyskiwanie n sklënienié, łiskanié n
pòłyskliwy ad sklący, sklëniący, łiszczący błyskòtliwy błëskòtlëwi Ra
pòmacać v pòmaklac, omaklac, pòkrzëwac, opatrzëc pòmaklac, -óm, -ôł, sł., ‘pomacać,
dotknąć’: Pòmaklôł gò pò brzëszkù ‘pomacał go po brzuszku’
pomachać pòmachac [Pòmôchała mù sznëptuchã. Dh Jô mù pòmôchôł kąsk czijã. Lz]
pomachać (odpowiedzieć / odpowiadać machaniem na machanie, dać znać)
òdmach(iw)ac || -chòwac [Òn òdmachôł (skróconé: òdmachiwôł) rãką, żebë jô nie
szedł przez łąkã. Lz]
pomaczać v pòmaczac, -môczóm, -ôł, -maczôj, sł., ‘pomaczać’: [Pòmôczôł le pôlce w
wòdze. Ra]; ~się pòmaczac sã, -môczóm sã, -ôł sã, -maczôj sã, sł., ‘pomaczać się’: Të
mòżesz sã téż dróbkã pòmaczac.
pòmada ƒ pòmada ƒ
pòmadkaƒ pòmadka; ~ do warg pòmadka
na lëpë
pòmadować v smarowac pòmadą
pòmagać, v pòmôgac, wëpòmôgac,
dopòmôgac, por. pomóc pòmagac, -môgóm, -ôł, -magôj, sł., ‘pomagać’: Òn nama nigdë
w niczim nie dopòmôgôł. Pòmagôj lëdzóm, a lëdze cë dopòmògą. [Przysł.]
pòmaganie n pòmôganié n; ~ sobie łokciami łokcowanié n
pòmaleńkù adv pòmalinkù, pòmalëczkù,
pòmaluszkù, znôjmka
pomalować v pòmalowac; ew. arch: nafarwòwac [Nafarwòwôł skrzëniã na zelono. Ra]
pòmalowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pomalować’: Wszëtczé scanë bëłë snôżo pòmalowóné.
519
pòmalutkù adv pòmalinkù, pòmalëczkù,
pòmaluszkù, pòmaliszinkù, z letka
pomału adv 1. pòmału, rzad pòmalë - zob. powoli; 2. w małych dawkach, po trochu: pò
përznie \ përzin(ësz)ce, pò kąs(ycz)kù / kąsyn(ôsz)kù, pòmału, niespòro (Ra)
pòmarańcza ƒ apfelzyna ƒ
pòmarańczarnia ƒ oranżerëjô ƒ
pòmarańczówka ƒ apfelzynka ƒ
pomarszczony zob. zmarszczony
pomarszczyć (się) zob. zmarszczyć (się)
pomartwić się pòjiscëc sã, pòmartwic sã, pòjadłobic sã [Pòjadłobi sã përznã. Wszëtcë
sã zarô pòjadłobilë, czej jem jima to pòwiedzôł. - Ra]
pòmarznąć v pòmiarznąc, zmiarznąc, rzad pòzmiarznąc [Trzeba tak zabezpieczëc mitã,
żebë nama bùlwë nie pòmiarzłë. Gò Wszëtczé sziltwachë (wartownicë) pòmiarzlë na wachce.
Ra]
pòmaścić v pòsmarowac, pòmazac. Zob. posmarować
pòmawiać, ~mówić v 1. nagôdac, obwini(a)c, pòmëszlë(wa)c; ~ kògò ◊ co
obwini(a)c kògòs o (ni)cos 2. pògôdac,
pòkôrbic
pòmazanie n pòraazënk m, pòmazanié n;
ostatnie ~ slédny pòmazënk
pòmazaniec m pòmazańc m
pòmaz(yw)ać v (pò)smarowac, pòmaz(ëw)ac
pomęczyć v pòmãczëc, -ã, -ił, sł., ‘pomęczyć’: Le mie kònie pòmãcził.
Por. pozamęczać
pomęczyć (się) pòmãczëc (sã); Pòmãczëlë sã srodze. Ra
pomęczyć się drzemaniem pòczamic sã , -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Tak sedzącë przez całą noc,
pòczamilë sã srodze. pòmarachòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘pomęczyć się’: A czej sã
draszkòwie pòmarachòwelë ‘a gdy się młocarze pomęczyli’. Por. pozamęczać
pòmiar m miara ƒ, pòmiar, mierzënk m, mierzenié n; [Chronometriô je to nôùka ò
spòsobach pòmiaru czasu i ò zégrach. Gò]
~ prądu miara żochù, ~ wysokòści miara wiże, ~y szczegółowe dokładné / szczegółowé
/ ew. neol pòdrobné miarë
pòmiarkòwać v zmerkac; ~ się obdac sã, strzëmac sã
pòmiarowy ad miarowi, mierzeniowi; pra-ca ~wa mierzeniowô robòta
pomiatać kim - pòmiatac czim EG, ùpichac kògò, miec kògò za ùpichańca, np. Òni
mną tu tak pòmiôtają. Co wa nim tak pòmiôtôta? Òni gò tak ùpichają. Mają gò za
taczégò ùpichańca. - Przër. poniewierać, pogardzać
pòmiatać v zamiôtac, szorclowac; ~ kim zamiôtac z kògùms czims nórtë wëcerac Òni
nią nórtë wëcérają (pòmiôtają nią, mają jã za nic). Sy
pòmiatanie n zamiôtanié, szorclowanié n
520
pomiażdżyć (się) - rozmùżdżëc (sã), zmùżdżëc (sã) SY, pòmùżdżëc (sã) EG Òn bë
nama wszëtczim łbë pòmùżdżił! Ra
pòmiąć v pògniesc, zmiãgòlëc, pmiãgòlëc, pòmùrglac, pòmiąc (|| pòmic) -mnã, -miął, mni, sł., ‘pomiąć’: [Òna so pòmiã spódnicã (pol. halkę). Ra]
pòmidor m tomata ƒ
pòmidorowy ad tomatowi; zupa ~owa to-matowô zupa a. zupa z tomatów
pomielić v (pomleć) pòmłoc, pòmielëc [-mielã, -młół, -młoła, -mielë; Wszëtkò zbòżé
pòmłolë. Ra]. Por. pomielony
pomielony ad pòmłoti, pòmielony
pòmieni(a)ć v (s)tuszowac, zamieni(a)c
pòmieniony ad pòzwóny, wëmieniony; wy-żej ◊ wëszi pòzwóny
pòmierność ƒ równica, symetrëjôƒ
pòmierny ad równicowi, symetrowi
pòmierzyć v pòmierzëc, pòzmierzëc; ~rzona ziemia mierzëna ƒ
pomieszać - pòmieszac, zmieszac
pòmieszać v pòmieszac, pòmachtac, pò-pëzglëc, pòmòtac, pòmątac; ~ pòjãcia
pòmiészac, pòzmienic deje, pòchwôtë, ~ kòmù szyki pòpëzglëc kòmùs szëczi, pòprzékòwac
kòmùs zgrôwe ◊ wzyc kòmùs wiater z żôglów, ~ się pòmieszac sã, pòplątac sã, zjakòsëc sã,
pòczmątac sã [Mie sã wszëtkò pòczmątało. Kòmùs sã rozëm pòczmątôł (pòmiészôł). Sy]
pòmieszac, -miészóm, -ôł, sł., ‘pomieszać’: Òn bë rôd nasze pieniądze ze swòjima
pòmieszac.
pòmieszac sã, -miészóm sã, -ôł sã, sł., ‘pomieszać się’: Naje ë waje òwce sã pòmiészałë.
Czôrlińsczémù sã pòtemù pòmiészało w głowie, a tej Niemcë gò zrobilë bùrméstrã w
Bëtowie. Derd [Czorl]
pòmieszanie n pòmiészanié, pòmachtanie, pòmòtanié, pòplątanié, pòpëzglenié n; ~
zmysłów pòmiészanié w głowie, môgù ◊ pòmielenié z pòplątanim (groch z kapùstą)
pòmieszany ad pòmiészóny, pòmachtóny, pòmątóny n; ~ na umyśle letczi w glo-wie,
naczidłi, natrzasłi, głupi
pòmieszczać zob. pòmieścić
pomieszczenie – òbmiescé arch Sy (= wòlny plac, rum), pòmieszczenié EG, ewent.
jizba, zala, hala, bùda, szurk, bùdink Gò [Czej më mómë dwie jizbë i kùchniã, tej më
mómë òbmiescégò dosc. Sy Tam w tim bùdinkù je jedna jizba wòlnô / jedno
pòmieszczenié wòlné. Gò]. - Przër. izba, sala, komora. Pomieszczenie mroczne mroczińc SY, mrocznica SY [ ‘mrocznica’ = w 2 znacz. mrok, w 3 znacz. niebò
pòchmùrné]. Pomieszczenie gospodarskie do pieczenia, gotowania - bakuz
(niem.) RA, EG, czôrnô kùchniô EG, waszkùchniô (niem.) [pralniô + kùchniô]
EG P.
stare, opuszczone (graciarnia, lamus) - szaruzniô EG, hùl SY?, RA?
pòmieszczenie n obrëmienié, obmiescé n, odgroda, obéńdaƒ;
môl m, miescé, pòmieszczenié, òbmiescé arch, òbrëmienié n Por. lokal
ciemne ~ smrocz-nicaƒ, smroczińcm, ~ dla byka bùltńc m, ~ na drzewò, narzãdzia
drewníôk, (pòd)szurk m, ~ na wòzy, maszyny pòdwózark m, ~ na torf torfnik m, ~
brudne, zaniedbane szaruznia ƒ . Zob, izba (duża ~)
pòmieszkać v pòmieszkać, sztërk mieszkac
pòmieszkanie n mieszkanié n
pòmieścić v pòmiescëc, -szczã, -scył, sł., ‘pomieścić, zmieścić’: Jakùż jô waju w ti
jistebce pòmieszczã? A czej ju bëlë pòmieszczony.
521
pòmiescëc sã, -szczã sã, -scył sã, sł., ‘pomieścić się, zmieścić się’: Më sã tu wszëtcë
mùszimë jakòs pòmiescëc.
obrëmi(a)c, obmiescë(wa)c; ~ się pomieścić się - pòmiescëc sã, zmiescëc sã, òbrëmic
sã, np. Chòc nas tëlé je, mòże sã jakòs pòmiescymë / zmiescymë / òbrëmimë w ti
jedny jizbi.
obrëmic sã, obmiescëc sã; do-stac môl, plac
pòmięcie n pògniecenié, pòmiãgòlenié n
pomiędzy prp pòmidzë (|| pòmiedzë), midzë (|| miedzë); ew. (we)strzód(ka); zob. między
pòmiętosić v pògniesc, pòmiãgòlëc
pòmięty ad pògniotłi, pòmiãgòlony, zmùrglóny / pòmùrglóny, pòmôrlony,
pòmôrszczony, pògùrbòlony
pòmijać, ~minąć v omi(e)jac, przepù-szczac; ominąc, opùscëc, przepùscëc; ~
milczeniem. pòmijac / pòminąc milczenim; ew. przeńc nad czims do pòrządkù dzénnégò;
ùda(wa)c, że sã czegòs nie czëło; robic / zachòw(iw)ac sã tak, jakbë człowiek czegòs nie
czuł; Tr: òmijac / -nąc môłczkã / môłczenim [Jô to pòmijóm milczenim. Ra]
, ~jając nie zdrzącë na to
pòmilczeć v pòmôłczëc, pòmôłknąc, pòdamic
pòmilknąc, -ã, -pòmilkł (-nął), sł., ‘pomilknąć’. (II) [Òni wszëtcë pòmilklë. Gò]
pomimo prp pònimò (|| lok pòmimò), nimò, nie zdrzącë na... / bez wzglãdu na... Zob.
mimo
pòmimòwòlny ad niechcący
pominąć coś pòminąc [np. Ale, czej pòminiemë te spiérné, tam sam kògòs drażniącé
jãzëkòwé ruchna „Czôrlińsczégò”, a spróbùjemë... Gò] Ksądz pòminął mòje
nôzwëstkò.
pominąć - pòminąc EG. Np. Żelë pòminiemë niechtërne drobné niedostatczi, je to bëlnô
rzecz. EG pòminąć zob. pòmijać
pòminiãcie n ominienié, przepùscenié n
pomiot m miot, rzut m - urodzenié wicy za jednym môchã; pogardliwie o ludziach:
pòmiot m Gò, nasenié, semiã, plemiã n, ew. chwast m; złodziejski ~ złodzejsczi
pòmiot, złodzejsczé nasenié / semiã. Zob. miot
pomiotło n 1. miotła ƒ; w zn wiecheć słomy zatknięty na kiju, służący do wymiatania
pieca chlebowego: pòmiotło n [Pòmiotłã zamiôtają piec przed wsadzenim chleba.
Sy]; 2. zob. popychadło, kopciuszek
pòmizdrzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pomizdrzyć się’: Pòmizdrzëła sã përzinkã do naju.
pòmknąć v pòdrawòwac, upiąc, pònëkac pòmknąc, -ã, -(ną)ł, sł., ‘pomknąć’: Zajc
pòmkł ë sã wicy nie wrócył. Ra
; ~ co kòń wyskòczy upiąc jak le kóń mógł
pomleć zob. pomielić
pomłócić - pòmłocëc (rzôd.) EG òd SY, pòdraszowac EG. pomłócić
cepami
pòcepòwac EG òd (zab.) SY. Np. Më gòdzënkã pòmłócëlë / pòdraszowelë /
pòcepòwelë, a tej... EG. - Przër. młócić, namłócić się, umłócić,
wymłócić
pòmłócić v pòdraszowac
pòmnażać, ~mnożyć v zwielë(wa)c, zwielac, uwielëc, pòwielëc pòmnażac, -mnôżóm, -ôł, -mnażôj, sł., ‘pomnażać’: Le Pón Jezës
ùmiôł pòmnażac chléb ë rëbë.
pòmnażac sã, -mnôżóm sã, -ôł sã, -mnażôj sã, sł., ‘pomnażać się’: Z kòżdim rokã sã
pòmnôżają.
522
pòmnażanie n zwielanié, zwieliwanié n
pòmnieć v wdôrzac, pamiãtac pòmnąc, -ã, -ął, sł., ‘pomnąć, przypomnieć sobie’:
Pòmni, jak to bëło.
pomniejszać - pòmniésziwac, zmniésziwac, np. Òni pòmniésziwają tã jizbã, bò chcą
miec trapë na górã. EG To szkło nie pòwiksz(iw)ô || pòwiąksz(iw)ô, le
pòmniész(iw)ô / zmniész(iw)ô to, co të widzysz - to je szkło pòmniészającé.
EG
pòmniejszać, ~szyć v zmiészac, umiészac;
zmiészëc, umiészëc pomniejszający - pòmniészający / zmniészający EG, np. Szkło
pòmniészającé.
pomniejszenie - pòmniészenié, zmniészenié EG
pòmniejszenie n zmiészenié, umiészenié n
pòmniejszy ad miészi, miéj wôżny
pomniejszyć - pòmniészëc EG, zmniészëc, np. Ten widok na ekranie të terô pòmniésził
/ zmniésził, wez że gò nazôd pòwikszë || pòwiãksz. EG Pòmniészta || pòmniészëta so
përznã tã jizbã, tej bądzeta mia jesz plac na... EG Jô so da zmniészëc mòjã slëbną
òbrączkã. EG
pomnik - pòmnik SY, np. Pòstawilë jesmë pòmnik na grobie nënczi. SY. - Przër.
nagrobek
pòmnik m pòmnikra, szlachòtaƒ
pòmnikòwy ad pòmnikòwi, szlachòtny
pòmnożenie n zwielenié, uwielenié n
pomnożyć - pòmnożëc EG, pòwielëc (neol.) TR, EG. Przër. mnożyć
pòmnożëc, -ã, -ił, sł., ‘pomnożyć’: Chëba cë diôbeł dobëtk pòmnożi.
pòmnożëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pomnożyć się’: Òd negò czasu rëbë sã ju nie pòmnożëłë.
pomnożyć się pòwielëc sã [Nama sã swinie dobrze pòwielëłë. Sy] {por. ‘pòwielba’ arch
Sy - w zn. pol. urodzaj, bògactwo - zob.}
pòmnożyć zob. pòmnażać
pòmny ad wdôrny, pamiãtlëwi, pamiãtny
pomoc - pòmòc pòmòc1, -ë, ż., ‘pomoc’: Ù mie wiedno nóńdzesz pòmòc. Jô bë jem nick
nie zrobił bez twòji pòmòcë. Z pòmòcą Bòżą.
(za pomocą..., z pomocą..., przy pomocy... - za / z pòmòcą, przë pòmòcë. „Pomocna
dłoń” (osoba gotowa zawsze kogoś wyręczyć, zastąpić) - pòrãka SY, wërãka SY,
dorãka SY - òsoba, chtërna je wiedno gòtowô kògòs wërãczëc, zastãpic. Pomoc
domowa - dzéwka (do pòmòcë) EG, służącô EG, pòmòc domòwô EG, ewent.
òpiekùnka do dzecy EG; pomoc lekarska / medyczna pòmòc lékarskô / doktora,
np. Karétka pògòtowiô retënkòwégò, tj. wóz z pierszą pòmòcą lékarska.
pòmòc ƒ pòmòc, (ws)pòmóżka, pòmòżëna ƒ, pòmòżenié n, pòmòżënk m; ~ wzajemna
ottoka, pòmòżëna f, ~ pieniãżna wspòmóżka f, ~y! w pòmòc, na pòmòc, do
pòmòcë!, udzielić ~y / przyjść na ~przińc w pòmòc, dac pòmòc, pòdac kòmù rãkã,
wspòmòc / pòret(ow)ac kògò, wëcygnąc nadżégò z cérzni Sy wyglądać ~y żdac na
pòmòc, za pòmòcą adv z pòmòcą a. przë pòmòcë~ szkòlna szkòłowô zdrzawô
pòmòc,
◊ na kòżdą nimòc miec pòmòc (o czlowiekù zaradnyrń)
pomocnica / -czka - pòmòcnica / -czka EG
523
pòmòcnica ƒ pòmòcnica, arch dopòmôgôrka ƒ [Do ti robòtë jô brukã (brëkùjã)
dopòmôgôrkã. Lz]
pòmòcniczy ad pòmòcny, pòmòcniczi [Locja – pòmòcniczi pòdrãcznik nawigacji. Gò]
; adres ~ pòmòcnô adresa, środek ~ pòmòcny
spòsób
pomocnik - pòmòcnik EG
pòmòcnik m pòmòcnik, arch dopòmôgôrz mpòmòdżer, -gra,Ra [Przë ti robòce jô ni
miôł żódnëch dopòmôgarzi. Lz]; ~ handlowy
kòmija m
pòmòcny ad pòmòcny; bardzo ~ wiele pòmòcny; pòmòcny, przym., ‘pomocny’: Òni
mù bëlë w tim pòmòcny. podać komu ~ną dłoń zob. pomóc
pomocować się pòbiôtkòwac sã, pòbartkòwac sã [-ùjã sã; Nëże, knôpë, pòbartkùjta sã
dróbkã! Ra]
pòbiôtkòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘pomocować się’: Pòbiôtkòwelë sã përznã a tej
szlë do robòtë.
pòmòczyć v (pò)mòczëc, (p)omòkrzëc
pomodlić się pòmòdlëc sã [Pòmòdlë sã przed òbrazã Nôswiãtszi Pannë! Ra]
pòmòlogia ƒ brzadowô wiédzô, uczba
pomordować v pòzabic, pòmòrdowac (|| lok słi pòmòrdac) [Włôsną rãką swòje dzecë ë
białkã pòmòrdowôł. Ra]
pomordowany ad / ~ci pl pòzabiti, pòmòrdowóny (|| lok słi pòmòrdóny) [Ksądz sã
mòdlił za pòmòrdowónëch na wòjnie. Gò To bëlë ti pòmòrdóny. Ra]
pomorski ad pòmòrsczi, nadmòrsczi [Za pòmòrsczich ksążãt. Pòmòrskô zemia. Lëdë
pòmòrsczé. - Ra]
Pomorzanin - Pòmòrzón TR, EG, Pòmòrczón RA (wiel. lëczba: Pòmòrczóni RA),
Pòmòrénk SY, Ra || Pòmarénk SY. Np. tegò Pòmòrzóna || -rzana / Pòmòrsczóna /
Pòmòrénka; tëch Pòmòrzanów / Pòmòrczanów / Pòmòrénków EG
Pòmòrzanin m Pòmòrzón, Pòmòrénk m
◊ Pòmòréncë scygają słuńce bąsôkami, drągami, hôkami, grablami (słońce
zachòdzi) Pòmòrsczón, -a, m., ‘Pomorzanin’: Ti Pòmòrsczani to bëlë naszi przódkòwie.
Ob. Pòmòrzón. (II) Pòmòrzani – to bëlë naszi przódkòwie.
Pòmer, -mra, m., ‘Niemiec z Pomorza albo Pomorzanin zniemczały’: Pòmrama mianëją
sã téż ti Kaszëbi, co ju wicy pò naszémù nie gôdają.
Pòmòrzanka ƒ Pòmòrzónka, Pòmòrsczónka Pòmòrénka Ra,
Pòmòréncziczka ƒ Pòmerka, -czi, ż., ‘Niemka z Pomorza albo Pomorzanka
zniemczona’.
Pòmòrze n Pòmòrskô ƒ ◊ w Pòmòrzce
chòwają słuńce do skrzëni (słońce za- chòdzi) W Pòmòrsce są jesz Kaszëbi, chtërny sã
Kabôtkama zowią (? - zwią). Ra Przed zaprowadzenim chrzescëjaństwa na Pòmòrzim.
Pòmòrzé miało dôwni swòjich włôsnëch ksążãt.
Pòmrë, -rów, l.mn., ‘[...] prowincja pomorska’: Jô jem béł w Pòmrach dłëgszi czas.
524
pomost m pòmòst (Gò), mòst, mòstk m, ew. w zn. rampa: platfòrma, rampa, ława f [Nie
stój na ławie, bò wpadniesz w wòdã. Sy]; ~ ładunkowy / towarowy / budowlany
pòmòst ladënkòwi / towarowi / bùdowlany; ew. rampa ladënkòwô / towarowô /
bùdowlanô; ~ spacerowy pòmòst szpacérowi; molo n. Por. podest, rusztowanie
pòmòstowy ad mòstowi, platformòwi
pomóc – pòmòc [Më mù chcelë pòmòc, ale òn nas nie dopùscył. Gò] Por. pomoc
pòmóc zob. pòmagać
pòmòc2, -mògã, -żesz, -mógł, -mòżë, sł., ‘pomóc’: Jô jemù chcôł pòmòc, ale òn nie chcôł
mòji pòmòcë przëjic. Òna mie w niczim nie pòmòże. Pòmòżë mie doch, brace! [Ob. mòc2]
pomór m pòmiéra arch f; ew. w zn. zaraza: chëra, zaraza f [To jakôs pòmiéra mùszi
chòdzëc pò lëdzach, że tak ùmiérają. Wies bëła wëstraszonô, bò pòmiéra padła na
chòwã. Co wa tak przede mną ùcékôta jak przed pòmiérą? – Sy]. Zob. zaraza
pòmówić zob. pòmawiać 2.
pòmówienie n 1. obwinienié, nagôdanié n
2. pògôdanié, pòkôrbienié n
pòmpa ƒ pómpa ƒ; ~ ssąca susającô pómpa, ~ studzienna stëdniowô pómpa, pómpa ù / przë stëdni [Dzéwczãta stoją ù pómpë.
Ra]
Í~ tłocząca pòcësnô pòmpa, ~ wiertnicza wierceniowô pómpa, ~ zasilająca
zmòcniwnô pòmpa
pòmpatycznie adv widzało, z pòmpą, bùszno
pòmpatyczny ad widzałi, oczny, bùszny pòmpka ƒ pómpka
pompon - tola (môl.) SY, pùszel EG. Np. To je widzec, że òna sã ju dzecnô robi, bò so
jesz na stôré lata mùcã wsadzëła z taką wiôlgą tolą, prawie jak dzecë. SY
pòmpòn m tola ƒ, trodel, pómpelk, pùszel m
pompować - pómpòwac EG. P. powietrze za pomocą
pòmpòwać v pómpòwac
pòmrok m smrokm, smroczëzna, smrocznoscƒ
miechów - dëmac SY, EG
pomruk m bùrbòt, mërmòt || mùrmòt, mamrot arch słi m, mrëczenié n [Jô czuł taczé
mùrmòtanié w dornicy (arch = w jizbie). Mùrmòt strëdżi / miedwiedza / kòta.
Niedzwiedzy (miedwiedzy) mamrot. Mamrot mnóstwa lëdzy. – Lz]
pòmrukiwać v bùrbòtac, mërmòtac, mrëczec
pòmrzeć v pòumrzéc, pòumierac pòmrzéc, -mrzã, -miarł, sł., ‘pomrzeć’: Wë rëchli
pòmrzece niżlë jô.
pòmsta ƒ msta, pòmst(w)a f, mscenié n pòmsta, -ë, ż., ‘pomsta, zemsta’: Dosygła waju
pòmsta Bòżô.
525
pomstować v (przeklinać, wołać o pomstę) pòmstowac [jô -ëjã, òn –owôł; Syn pòmstëje
na nënkã. Ra]. Zob. łajać
pomszczony ad pòmszczony [A tej mój òjc ë mòja nënka bëlë pòmszczony. Ra]
pomścić (się) pòmscëc (sã), zemscëc (sã) [jô pòmszczã, të pòmscysz, òn pòmscy; më
pòmscymë, wa pòmscyta, òni / òne pòmszczą; pòmscysz të sã? pòmscyta wa sã?,
pòmscë(ta) sã! Czas mòjã krziwdã pòmscy. Sy Pòmscył sã za wszëtczé nasze
krziwdë. Ra]; ~ krzywdy pòmscëc krziwdë; ~ się pòmscëc sã, zemscëc sã [Przez to
na sã pòmscëła tak długò jak na żëła. Lz]. Por. zemścić (się)
pomuchel m pòmùchel m, pòmùchla f. Zob. dorsz
pomuskać zob. pogłaskać
pòmycie n (pò)obmëcé, (pò)omëcé, (pò)umëcé n
pòmyć v pòo(b)mëc, pòumëc Białka misczi pòmëła. Ra
pòmydlić v namëdlëc, pòmëdlëc pòmëdlëc, -ã, -ił, sł., ‘pomydlić’: Wszedernuską
bielëznã mô pòmëdloną.
pòmyje v pòmëje, -i, l.mn., ‘pomyje’.Ra
drãk m (‘drãk’ in = pol. pokarm płynny dla zwierząt, np. kartofle z ospą, zalane wodą);
naczynie na ~ drãkòwnicaƒ
pòmëkac, -mikóm, -ôł, -mëkôj, sł., ‘pomykać, mknąć’: Lës pòmikôł pòpòd stajenkã.
zbridowac, pòczmãtac, przerzec (sã);
pomylić v zmilëc, pòmilëc, lok zbridowac [To mie zbridowało. Nasz zégar sã spóznił i to
nas zbridowało. - Sy] pòmilëc, -ã, -ił, sł., ‘pomylić’: Żebë jes mù nie pòmilił w tëch
rechùnkach!
pomylić się zmilëc sã, pòmilëc sã, pòbłãdzëc [Jak to sã stało, że të tak mógł pòbłãdzëc.
Sy Wejle, tu të pòbłądzył / sã zmilił / sã pòmilił, to je ten błąd. Gò] ~ się w mowie przerzec
sã, zarzec sã pòmilëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pomylić się’: To tak łôtwie sã pòmilëc. Jô sã jesz
nigdë nie pòmilił.
pomyłka błąd, pòmiłka (Ra), zmiłka || arch miłka f [Zrobic (ewent. pòpełnic Gò) błąd.
Bëc w błãdze. Wprowadzëc kògò w błąd. Wëprowadzëc z błãdu. - Sy] To bëła wiôlgô miłka.
W rechùnkach bëłë znaczné miłczi. W tim rechùnkù są miłczi. - Ra]
pòmyłka ƒ zmiłka, zbrida ƒ, zarzek m, zarzniãcé, przerzeczenié, zmilenié, pòmilenié n; ~ się wkradła nalazła sã
zmiłka
pomysł - ùdba, mësl, pòmësł (pòl.) JA [Jô móm taką ùdbã / mësl, żebë...Chtëż to miôł
taką ùdbã / mësl, żebë... (chtëż to béł taczi „mądri”)? Gò pòmësł, -u, m., ‘pomysł’: To je jegò
włôsny pòmësł. Të môsz, Anielkò wiedno taczé fëjné pòmësłë. JA]. - Przër. plan, zamiar,
projekt
pomysł m ùdba, mësl(a) f, pòmësł m pòmëslënk, m, deja, mësla, ubrzątwa, (u)dba ƒ; wpadł na~ on przëszedł na pòmëslënk a. naszła gò dba przińc na mëslã
526
wpaść na ~ (pomysł) wpadnąc / przińc na mësl(ã) / ùdbã / pòmësł [Czej no (le) wpôdł
na nã mësl, szedł zarô do szôłtësa. Ra]; mam (taką) ~ (taki pomysł), żeby... móm
(taką) mësl / ùdbã / taczi pòmësł, żebë...;
mieć sto ~li (pomysłów) na minutę miec sto mëslów / ùdbów / pòmësłów na minutã;
miec co chwilã / co sztërk jiną mësl(ã) / ùdbã.
pomysłodawca m pòmësłodôwca, autor m (autor ùdbë / pòmësłu); ew. ten, co to
wëmëslił, złośl: ten, chto béł taczi mądri. Por. inicjator
pomysłodawczyni f pòmësłodôwczëna || -czëni, autórka f (autórka ùdbë / pòmësłu).
Por. inicjatorka
pomysłowość ƒ przemëslnota ƒ
pomysłowy - òb. przemyślny
pomysłowy ad przemëslny
po myśli - pò mëslë EG, szczeslëwie EG, na rãkã, rãką. Np. To mù jidze / sã skłôdô tak
dosc pò / pòdług mëslë. Wiedno mù sã jakòs ùdô / złożi tak, że... EG Jemù „swiat
jidze rãką” EG To, że òni tak zarządzëlë bëło nama prawie na rãkã. Gò
pòmyśleć v pòmëslëc, arch pòdëdac pòmëslec, -ã, -ôł, sł., 1. ‘pomyśleć’: Pòmëslë
wprzód chwilkã ë dopiérze pòtemù gadôj. (II): 2. na kògò ‘podejrzewać kogo’: Bëło
pòmëszlenié na jednëch lëdzy ze wsë, że òni to zrobilë.
; gdy się
~śli czej sã pòmësli, pòmyślcie tylkò!
pòmëslëce le!, pòmyślałem sobie jô
jem so(bie) pòmëslôł
pòmyślenien pòmëszlenié n, pòmëslënk m;
nie do ~nia nié do pòmëszleniô, nie je
mòżno
pomyślnie pòmëslno EG, wedle / pòdług mëslë EG.
pòmyślnie adv udało, zdarno, wedle żëczbë, pò mëslë; iść ~ zob. powodzić się
pomyślność - pòmëslnosc EG, szczescé EG; por. powodzenie
pòmyśłność ƒudałosc, zdarzënaƒ, zdar m
pomyślny - pòmëslny, dobri {dobrô nowina}
pòmyślny ad udałi, zdarny pòmywaczka ƒ omiwôczka ƒ
pòmywać v omëwac
ponabijać v pònabi(ja)c [Òne pònabi(ja)łë gòzdzy w kloc. Gò]
ponabijany ad pònabiti, pònabijóny [Dzecë mają tam pònabité / pònabijóné fùl gòzdzy.
Gò Beczczi sledzama pònabité. Ra]
ponabywać v pònabë(wa)c, -bãdã, -béł, -bãdzë [To je lëchò pònabëté. Ra]
ponabierać v pònab(ie)rac [-bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘’: Za wiele pònabrelë na wòzë.
Ra](II)
ponaciągać v pònacëgac, nacygnąc, rzad pònacygnąc
ponaciekać zob. naciec
ponacinać v pònacënac, pònacąc || -cyc [Pònacãlë merczi na drzewach. Ra]. Por.
naciąc, narąbać
ponad - 1. pònad, w znacz. pòwëżi, nad [Skòwrónk wzlôtô pònad nôwëższé drzewa.
Pònad chëczama. – Ra Wieża wëstôwô jesz na pôrãnôsce métrów pònad dak kòscoła. Tegò
jedzeniégò tam bëło jaż pònad miarã. To bawiło / dérowało pònad gòdzënã czasu. Tegò pòla
tam je / bądze / bëło pònad dwa mòrdżi. Gò] 2. przeszło (= wicy, niż / nigle) Sy, pònad Sy [Je
ju przeszło rok, jak tatk nie żëje. Òd nas do miasta bądze przeszło trzë mile. Przeszło gòdzënã
527
to bawiło. Czej je pònad trzë szpôdë przecekù (wòda je przemikłô na trzë szpôdë głãbòk), tej
je za wiele, tej je zle. – Sy] Ponad miarę - jaż nadto SY [Jaż nadto tam bëło wszëtczégò na
tim wieselim.] (po)nad ziemią / ziemię (pò)nad zemią / zemiã [Jaskùlëce lôtają nad zemią.
Skòwrónk wzlôtô wësok nad zemiã. - Ra];
pònad prp nad, wëszi
ponadawać v pònad(aw)ac [Prawò łowieniô rib na tim jezorze pònadelë jima jesz
dôwniészi panowie. Ra]
ponadchodzić zob. nadejść
ponadczasowy pònadczasowi Gò [np. „Czôrlińsczi” je to dzeło - wierã nié le mòjim
zdanim - pònadczasowé.Gò]
pònadliczbòwy ad zbiwny, nadto, nadrechùnkòwi, ndgòdzeniowi
ponadłamywać (się) \pònadłómiwac (sã), arch pòdłamic (sã) [Knôpi pònadłómilë
drzéwiątka. Ra]
ponadłamywany ad pònadłómiwóny, pònadłómóny || -miony
ponadpijać v (odpić nieco z kilku naczyń) pònadpijac, pòòdpi(ja)c, rzad pònadpic
ponadpijane ad pònadpité [Wszëtcë mielë ju dróbkã pònadpité. Ra]
ponadpruwać v pònadparac, (pò)nadpòrc [-pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë; Pònadpórł jima
rãbë na krzeptach. Ra]
ponadrębywać v pònadrãbi(wa)c [-rąbiã, -ił, -rãbi; Òni pònadrąbilë pôrã drzéw, ale jich
nie scãlë. Gò]
ponadrywać v pònadrëwac, (pò)naderwac [òne pònadriwałë / -derwałë; Kònie
pònaderwałë wãżëszcza (pòwrozë). Ra]; ~ się pònadrëwac sã / (pò)naderwac sã [Pòstrónczi
sã pònaderwałë. Ra]
ponadrastać v pònadrastac, (pò)nadrosc [-ã, -rósł, -roscë; Dzecë timczasã pònadrosłë.
Ra]
ponadto prp nadto [A nadto jô cë jesz dóm jednégò wieprza. Sy]. Por. dodatkowo
pònadto adv nadto, jesz do te, na dodôwk,
na wiékrz
ponadymać (się) pònadëmac (sã), (pò)nadąc || -dic (sã) [Wiater żôgle pònadął. Ra]
ponaginać (się) pònadżąc (|| -dżic) / pònadżibac (sã) [-gnã sã, -dżął sã, -gni sã, Te
cenkszé szlidżi pònadżãlë. Ra]
ponaglać zob. przynaglać, naglić
ponaglanie zob. przynaglanie
ponaglenie n (pismo urzędowe) pònôglenié, ùpòmnienié sã, przëpòmnienié n (ò czim).
Zob. przynaglenie
ponaglić zob. przynaglić
ponajadać się pònajadac sã, (pò)najesc sã [-jém sã, -jôdł sã, -jédz sã; Wszëtcë sã
dichtich pònajedlë. Ra]
ponakadzić v pònakadzëc [-ã, -ył; Pònakadzëlë we wszëtczich jizbach. Ra]
ponakapywać v pònakapiwac, (pò)nakapac [-iã, -ôł; Pònakapało z dakù. Ra]
ponakarmiać v ponakarmiac, (pò)nakarmiac [-kôrmiã, -ił, -karmi; Pònakôrmiła dzecë.
Ra]. Por. nakarmiać, nakarmić
ponakazywać v ponakazëwac, (pò)nakazac [-kôżã, -zôł, -każë; Pònakôzelë lëdzóm, wicy
mielë nie przëchòdzëc do robòtë. Ra]
ponakładać v pònakładac, (pò)nakłasc [-kładzã, -kłôdł, -kładzë; Pònakłedlë mòdã
528
(rzôdczi torf, kôł) na fórë. Ra]
ponakradać v pònakradac, (pò)nakrasc [òn (pò)nakrôd(ô)ł; Pònakrôdł wszelejaczich
zachów. Ra]
ponakręcać v pònakrącëwac, (pò)nakrãcëc
ponakręcany ad pònakrącywóny, pònakrącony [-krëjã, -krił (sã); Wszëtczé zégrë są ju
pònakrąconé. Ra]
ponakrywać (się) pònakrëwac (sã), (pò)nakrëc (sã) [Pònakrëlë sã dekama. Ra]
ponakrywany ad pònakriwóny, pònakrëti [Stołë òbrësama pònakrëté. Ra]
ponakupować v (pò)nakùpiwac || -kùpiac, pònakùpic [Pònakùpiła drodżich rzeczi. Ra]
ponalewać v ponalewac, pònalôc [-lejã, -lôł, Pònalelë wina do czeliszków. Ra]
ponałamywać v nałamac, pònałómiwac, lok pònałamic [-łómiã, -ił, -łami; Pònałómilë
gałãzy, szligów. Ra]
ponamawiać v pònamawiac, (pò)namówic (-mòwic) [Pònamówił sąsadów, mielë w
grëpie jic do ksãdza. Ra]
pònalepiać się nalnąc, pòprzëlnąc, pò-przëlepic sã
pònalewać v pònalôc
ponanosić v pònanosëc, pòznaszac, (pò)naniesc [Pònanieslë słomë do chléwów. Ra]
ponapalać v pònapôliwac, (pò)napalëc [Pònapôlił w piéckach. Ra]; ~ się pot (podniecić
się seksualnie) pònapôliwac sã
ponapiekać zob. napiec
ponaprowadzać v pònaprowadzac, arch pònawiesc [Pònawiedlë wòłów na tôrg. Ra]
ponarzucać v pònarzëcac / -cëc [Pònarzucëlë kamiszków. Ra]
ponarzynać v pònarzënac, pònarznąc
ponasadzać v pònasadzac / -dzëc [Pònasadzëlë sami le kapùstë ë wrëków. Pònasadzëlë
brzadowiczô tëlkò, ëż nie wiédzą, dze mają brzôd chòwac. Ra]
ponasiewać v pònasewac, pònasôc [Pònaselë piôskù. Ra]
pònastawiać v pònastôwiac; ~ zegary pò-nastôwiac zédżerë
ponastraszać v pònastraszëc, nastraszëc, wëstraszëc [Pònastraszëlë le lëdzy swòją
gôdką. Ra]
ponasypywać v pònasëp(iw)ac [Pònasëpi òd kòżdégò zbòżégò do tëch miechów. Ra]
ponaszywać v 1. naszyć cos, np. łaty: pònaszëwac; 2. uszyć wiele czegoś: (pò)naszëc
[Pònaszëlë bielëznë ë ruchen. Ra]
ponatłaczać v (pò)natłoczëc, natkac, nasztopac
ponauczać pònaùczac, (pò)naùczëc [Pònaùcził jich tegò spiéwaniô. Ra]; ~ się
(pò)naùczëc sã
pònawiać, ~nowić v naczënac, naczic z nowa, pòwtôrzac, pòwtórzëc; ~ prośbã
pòwtôrzac proszenié
ponawiercać v pònawiercac, (pò)nawiercëc [Pònawiercëlë durków w délach. Ra]
ponawieszać v pònawieszac, (pò)nawiescëc, pòprzëwieszac
(pònawiészają) swiãconégò zelégò pòd balkama. Ra]
[Pònawieszą
ponawlekać v pònawlakac, pònawléc
pònawòzić v 1. (pò)nawiezc, pònawòzëc [Rib pònawiezlë wicy, jak lëdze brëkòwelë.
Ra]; 2. pònanowic, pònagnojic, pònaniwic
ponawracać v pònawracac, (pò)nawrócëc [Pònawrócył (pònawrôcôł) wszëtczich
niedowiarków. Ra]; ~ się pònawracac sã, (pò)nawrócëc sã
529
ponaznaczać zob. poznaczyć
ponazywać v pònaz(e)wac, (pò)nazwac, pòzwac, (na)dac / pònadawac czemùs nazwë /
miona [òni jich pònazéwelë / (pò)nazwelë || -walë; Pònazwelë jich pò swòjémù.
Ra]; ~ się pònaz(e)wac sã, przëjimnąc / przëjąc || -jic / (na)dac / pònadawac sobie
nazwë / miona
pòncz m grok m
pònãta ƒ ochlëna, chłoscëna, przëmana ƒ
pònãtnie adv ochlącë, chłoscącë, maniącë, spòsobno
ponętność - pònãtnosc EG, grajnosc EG || grôjnosc EG. Dziewczyna z seksapealem nãtnica SY; por. powab
pònãtność ƒ ochlëzna, chłoscëzna, spòsob-noscƒ
ponętny - pònãtny EG, nãcący EG, chłoscący EG || chószczący EG, przëcygający òczë
EG, kùszący EG, zachãcywający (do zjedzeniô / do całowaniégò / do grzéchù...) EG,
ewent grajny || grôjny = seksowny, chãtny; por powabny
pònãtny ad ochlący, chłoscący, spòsobny chłoscëwi Tr, òchlëwi Tr, nãcący /
przëcygający (przëcygający òczë / zdrok), pònãtny, kùszący
poniechać v pòniechac, òbniechac,zaniechać, zaprzestac (czegò), òprzestac (cos robic),
pòpùscëc (cos), dac ( czemùs) pòkù. Zob. zaniechać
poniedziałek m pòniedzôłk m [Szewiecczi pòniedzôłk (dzéń niechãcë do robòtë). Ra
pòniedziałkòwy ad pòniedzôłkòwi [To tëlé wôrt, co pòniedzôłkòwô robòta. Ra]
pòniekąd adv pò richtoscë, na gwësny ôrt, w jistny miarze
ponieść v pòniesc; nosił wilk razy kilka ~sli i wilka nôszôł wilk òwcë, pònieslë ë wilka
(Ra)
ponosić v (za)niesc, pònosëc; pójdã, gdzie mnie oczy pòniosą pùdã, dze mie oczë bądą
prowadzëłë, ~ kòszty wzyc na se kòszta, ~ straty miec stratë, szkòdowac, ~ śmierć
nalezc smierc, umrzéc, kònie pòniosły kònie sã spłoszëłë a. kònie szłë dërch
ponieważ - bò, dlôte, że..., temù, że... EG, ewent. z (ti) przëczënë, że... EG
pònieważ cj kò, temù (że), bò, ga, skòr(n)o [Skòro nie chcesz, nie pùdã z tobą. Ra]
pòniewczasie adv pòniewczasu, za pózno, za pòzdze, pò czasu, pò markù [Pòniewczasu
kòżdi je mądri. Sy] po ~sie (zbyt późno) pò czasu, pòniewczasu; ew. przemieszkóny
czas [Na bùdowanié to je ju przemieszkóny czas, bò zarô przińdą mrozë. Gò];
poniewierać - pòniewierac SY, pòmiatac EG, ùpichac (kògò),
np. Wszëtcë mną
pòniewiérelë i gardzëlë. Bògatim sã kłóniają, ùbòdżim pòniewiérają.
Przër.
pomiatać, pogardzać
poniewierać się - pòniewierac sã EG. Np. Te rzeczë sã tu tak pòniewiérają. Chto daje i
òdbiérô, ten sã w piekle pòniewiérô. Pòniewiérôł sã dłudżé
lata pò służbach i
cëzëch lëdzach. - Przër. walać się, tułać się
pòniewierać v pòniewierac (sã), pòtłukac, nie szónowac, nie obszcządzac; ~ kim, kògò
z kògùms lëchò sã obchôdac, ~ się pòtłukac sã, leżec rozdrzucony, wôlac sã
poniewierka - pòniewiérka SY, ùpich Sy
pòniewierka ƒ pòniewiérka Sy, pòtłuka f, pòtłukanié n, lëché obchôdanié; trzymać w
~rce lë~ chò sã obchôdac
pòniewòli adv procëm wòlë, z mùszë, na
mòc, przez mòc
pònik m pòdzemnô strëga, rzéka; wòdnô żëła
530
poniszczyć v pòniszczëc, (pò)zniszczëc; w zn. zepsuć: zepsëc; w zn. potłuc, zepsuć:
pòtłëc, pò(s)kazëc; w zn. podrzeć: ekspr: pòjachòtac || pòrozjachòtac (= podrzéc,
pòszargac / -pac) [Grôd ë deszcze pòniszczëłë nasze plónë. Chłop mie pòkazył
(pòtłukł) wszëtczé grónczi ë grôpë. – Ra]
pòniszczyć się pòniszczëc sã [Na tëch błotach sëknie wama sã pòniszczą. Ra]
poniżać kogo - pòniżac kògò EG, ùpichac kògò, miec kògò za ùpichańca. - Przër.
poniewierać, znieważać, upokarzać, lekceważyć
poniżać się - płaszczëc sã SY, pòniżac sã EG. - Przër. pochlebiać
pòniżać, ~żyć (się) uniżac, uniżëc, szôtorzëc, pòniżac, pòniżëc, zniżac, zniżëc (sã) pòniżac, -óm, -ôł, sł., ‘poniżać’: Të ni môsz pòniżac tëch, co cë służą.
pòniżac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘poniżać się’: Nie pòniżôj sã przed tim kòdrôczã
‘obszarpańcem’.
pòniżëc, -ã, -ił, sł., ‘poniżyć, upokorzyć’: Të jes òd nich pòniżony, ale Pón Bóg ce
wëwëższi.
pòniżëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poniżyć się’: Chto sã pòniżi, mdze wëwëższony. [Przysł.
bibl.]
pòniżający ad sromòtny, sromny, pòniżający
poniżanie kogoś, dyskryminacja, ucisk ùpich Sy
pòniżej adv pòniżi, (përznã) niżi (czegòs); ew. pòd (czims) [Niżi kòscoła jidze droga do
wsë. Ra] pòniżi1, przysł., ‘poniżej’: Të mòżesz so sadnąc pòniżi.
pòniżi2, przyim., ‘niżej, poniżej’: Pòniżi tegò pòla płënie môłô strużka. (II)
pòniżenie n uniżenié, pòniżenié n, sro-mòtaƒ , ucisk ùpich Sy; por. poniewierka
poniżony, dyskryminowany ùpchłi
poniższy ad pòniższi (Gò); zwróć uwagę na ~sze przykłady wyrazów dôj bôczenié a
pòniższé przëkłądë słów / wërazów pòniższi, przym., ‘poniższy, niżej położony’: W tëch
pòniższich domach wòda duńdze czasama do òczen.
poniżyć kogo - pòniżëc kògò EG. - Przër. znieważyć, upokorzyć, zlekceważyć
poniżyć się - pòniżëc sã EG
ponobilitować v pònobilowac Ra nadac kòmù (wikszi grëpie lëdzy) szlachectwò RA,
mianowac kògò (jaczichs lëdzy) czims EG, pòdniesc kògò (grëpã lëdzy) do
gòdnoscë szlachectwa / do ricersczégò stanu
EG [ -ëjã, -owôł; Król pònobilowôł
jich za to. Ra]
ponoć - bòdôj SY, EG, wierã EG [‘wierã’ barżi w znacz. chëba, pòl. chyba], nibë EG. Przër. jakoby, niby, bodaj
pòno(ć) adv bòdôj, pòdobno, mòże bëc,
gôdô sã, mie sã widzy
pònosić zob. pònieść
ponowa f (pierwszy śnieg) pòproch m [Na pòprochù są wszelejaczé sladë do znaniô. Ra]
531
pònowić zob. pònawiać
pònownie adv znowa, od nowa, zôs, zôskù,
jesz rôz, od swiéża, od swiéżégò
ponowny - ts. EG, zrobiony jesz rôz, zrobiony na nowò, ewent. pòwtórny - EG. Np.
Przepisywanié tekstu „Czôrlińsczégò” zmùszëło mie do pònownégò, pò wiele latach
przeczëtaniô i przeżëcô tegò dokôzu. EG
pònowny ad zôsny, pòwtôrzny, drëgòrazowi
pònton m pònton m, mòstnica f, mòstny
czôłen
pòntonier m pòntoniéra, mòstnik m
pòntonierstwò n pòntonizna, mòstowizna ƒ
pòntonowy ad pòntonowi
pòntyfikalny ad pòntifikalny
pòntyfikat m pòntifikat m
pònumerować v pònumerowac pònumrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘ponumerować’: Szôłtës
dôł nama do wiedzeniô, jeż wszëtczé domë mają bëc na nowò pònumrowóné ‘sołtys
uwiadomił nas, że wszystkie domy mają być na nowo ponumerowane’. Ra
ponuraczka zob. nadąsany (kobieta / dziewczyna ~na)
ponurak m sãp, sãpùlc, zasãpiélc, dąsała, blészcz, mùr’zôk / mùr’zela, napùżwiélc,
pùrmùszk m [Cëż to je za sãpùlc, co nic nie gôdô, le zasãpòlony wzérô przed sebie,
jakbë òn kògòs zjesc chcôł. – Sy]. Zob. nadąsany (człowiek ~)
pònuro adv kòmùdno, smroczno, cemno, kwasno, arch stëtkò
ponurość ƒ kòmùda, smrocznota, cemża, stëtkòsc ƒ
ponury ad 1. kòmùdny, (s)mroczny, cemny [Dzys je taczi kòmùdny dzéń.]; por.
pochmurny, mglisty; 2. o ludziach, wyrazie twarzy: blészczowati, markòtny,
zasãpòlony / nasãpòlony, mùr’zowati, zmier’załi, òmùniony, mùniowati, nadąsóny,
kwasny, arch stëtczi; ew. jakbë sã kątorów najôdł [Stëtczi człowiek. Òna mô taczi
stëtczi wezrok. Òn wëzdrzi, jakbë sã kątorów najôdł. - Sy]; por. markotny,
nadąsany; ~re myśli kòmùdné mëslë; ~ człowiek zob. ponurak
pończocha - stréfla EG (np. cenkô stréfla), zdrobn. stréfelka, pónczka (môl.) SY,
nogawica (môl.). [Te bótë są tak casné, że mògã je òbléc le na cenką stréflã. Wejle
jaczi sydła (òczka) jô móm na stréflach. Wlézë na pónczkach w jizbã, a kòrczi
òstawi przed progã. Sy]. - Przër. skarpeta
pończochaƒ stréfla, lok nogawica f [akc. –ga-]; w zn. skarpeta: żoka, lok: totka, pónczka,
arch mãdza f [Wlézë na pónczkach w jizbã, a kòrczi òstawi przed progã. Ni mają totków i
bòso w marcu łażą. Białczé totczi (pol. pończochy damskie). Chłopsczé totczi (pol. skarpety).
Totczi òbszëwac (żart: tzn. drzéc totczi, chòdzëc w samëch totkach, bez bótów)– Sy] {‘totka’
in = pol. człoewiek niedołężny, nieśmiały [Të totkò, jakże të to załatwił. Sy]}; robić na
drutach ~chy wi(ą)zc stréfle / nogawice / żoczi noga, -dżi, ż., ‘noga’: Òna mô krzëwé nodżi.
Jô sã ledwie trzimóm na nogach. ●wëwijô nogama jak w tuńcu.
nogawice, -ic, l.mn., ‘spodnie’. Ob. nogawica. (II) [Pobł]
nogawiczka, -czi, ż., zdr. od nogawica, ‘pończoszka, mała skarpetka’: To są dëcht
dzecné nogawice ‘to są iście dziecinne pończoszki’.
pòńczoszarka ƒ wiãznica, wiãzôrkaƒ pòńczoszarnia ƒ wiãzowniô f, fabrika nogawic
532
pòńczoszka ƒ nogawiczka, totka, stréfelkaƒ
pòńczoszkòwy ad wiãzłi; ~wa robòta wiãzłô robòta; wiãzenié n
pòńczosznictwò n wiãzenié nogawiców pòńczoszniczy ad nogawicowi, totkòwi,
stréflowi nogawiczny, przym., ‘skarpetkowy, pończochowy’: Kùpił ji niców
nogawicznëch (do wizeniô nogawic) ‘kupił jej bawełny do robienia pończoch’.
pòńczosznik m wiãznik, wiãzôrz, nogawicznik, stréflownik m
pòobcinać v pòobcënac, (pò)òbcąc || -cyc, pòobcëwac, pòobczechlëc, pòobskòblëc {‘skòblëc’ in. zob. czyścić, strugać}
pòobiedni ad oprzëpôłniowi, pòpôłniowi,
pòpôłnikòwi
pòobiedzie n oprzëpôłnié, pòpôłnié n,
pòpôłnik m
pooblewać (się) pòòblôc / pòòblewac (sã), -lejã, -lôł (sã) [Pòòbla jich wòdą. Ra]
poobrębywać v pòòbrãbi(wa)c, pòòbcënac, òbcąc (|| òbcyc)
pòobrywać v pòoberwac, pòobrëwac
poobrywany ad pòòbriwóny, pòòberwóny [Jabka bëłë pòòberwóné. Ra]
poobsadzać v pòòbsadzac / -dzëc
poobsadzany ad pòòbsôdzóny, pòòbsadzony [Rzmë (górczi; ew. pol. skarpy) drzewama
pòòbsadzoné. Ra]
poobszywać v pòòbszë(wa)c, -szëjã, -sził, sł., ‘’. (II)
poobtaczać v pòòbtoczëc, -ã, -ił, sł.,
poobwiązywać v pòòbwiãzac, pòòbwiązëwac -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘’. (II)
poodciągać v pòòdcëgac, pòòdcygnąc, -ã, -cyg(ną)ł,
poodcinać v pòòdcënac, pòòdcąc || -cyc -detnã, -cął, -detni, sł., ‘’: Wszëtczé pôlce miôł
pòòdcãté. (II)
pooddawać v pòòdda(wa)c, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘’. (II)
pooddzierać v pòòdedrzéc, pòòddzerac [-drzã, -dzarł, -edrzë; Pòòddzerlë skórã. Ra]
poodginać v pòòddżi(ba)c / -dżinac, -degnã, -dżął, -degni, sł.,’. (II)
poodgradzać (się) pòòdgradzac (sã), pòòdgrodzëc (s)ã, -ã sã, -ył sã
poodgryzać v pòòdgrëz(a)c [Pòòdgrëzlë so nosë. Ra]
poodgrzebywać v pòòdgrzeb(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: [Jô jesz pòòdgrzebiã te kamienie. Ra]
poodjeżdżać v pòòdjeżdżac, pòòdjachac -jadã, -jachôł, -jedzë
poodkopywać v pòòdkòp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Òni jich pòòdkòpelë. (II)
poodkrywać się pòòdkrë(wa)c sã, -ëjã sã, -ił sã, Docz wa jesta sã pòòdkrëła? Ra]
poodłamywać się pòòdłóm(iw)ac sã || lok pòòdłamic sã, -łómiã sã, -ił sã, -łami sã, sł., ‘.
(I)
poodmieniać się pòòdmiéni(w)ac sã, pòòdmienic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) [Krôsniãta
pòòdmieniłë jima dzecë.Ra]
poodmykać zob. pootwierać
poodnosić pòòdnaszac, pòòdnosc, pòòdniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: A tej mie
533
wszëtkò zôs pòòdnieslë. (II) Ra]
poodpadać pòòdpadac || -dnąc, pòòdpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’. (II)
pòodpinać v pòodpinac, (pò)rozchòlëc sã
poodpijać v pòòdpi(ja)c
poodpinać v pòòdpinac, pòòdpiąc || -pic, -depnã, -piął, -depni,
poodplątywać m pòòdplątëwac, pòòddplãtac, rozplãtac, rozpëzglac, -plątóm (-cã), -ôł, plãtôj (-cë), sł., ‘’: Knap pòòdplątôł pòstrónczi ‘ledwie poodplątywał postronki’. (II)
poodpruwać v pòòdpòrc -pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë, sł., ‘’: Pòòdpòrzëce mie, nënkò, te
stôré knąpë. Ra
poodrabiać v pòòdrabiac, pòòdrobic, -ã, -ił, sł., ‘’: Òna to mô ju wszëtkò pòòdrobioné.
(II)
poodrastać v poòdrastac, pòòdrosc, -ã, -rósł, -roscë,: Ùcãté człónczi pòòdrosłë. (II) Ra]
poodrębywać pòòdrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi pòòdcyc [-cąc], -etnã, -cął, -etni,
poodrywać (się) pòòdrëwac (sã), pòòderwac (sã), -iã sã, -ôł sã, -rwi sã, sł.,. (II)
poodrzucać v pòòdrzëcac || -cëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘’: Më chcemë pòòdrzëcëc te
nadgniłé wrëczi ‘powinniśmy poodrzucać, poodrzucajmy te nadgniłe karpiele’. (II)
poodtaczać (się) pòòdtaczac (sã), pòòdtoczëc (sã), -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) [Pòòdtoczëta (a.
pòòdtaczôjta) te wòzë! ‘poodtaczajcie te wozy! Ra]
poodtłukiwać v pòòdtłëkiwac, pòòdtłëc; ew. zob. poodtrącac
poodtrącać v pòòdczidac / -dnąc, -ã, -czidł, sł.,. (II)
poodwiązywać (się) pòòdwiązëwac || pòòdwiãzac (sã), pòòdrzeszëc (sã), -ã sã, -ił sã, sł.,
‘. (II)
poodwijać v pòòdwijac, pòòdwinąc, -ã, -ął,
poodwozić v pòòdwòzëc, pòòdważac, pòòdwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’: [Jô
waju pòòdwiozã. (II) Ra]
poodwracać (się) pòòdwracac (sã), pòòdwrócëc (sã), -ã sã, -ył sã, -ë sã [Wszëtcë jesmë
sã pòòdwrócëlë. Ra]
pòoglądać v pòobezdrzec, wëobezdrzec,
pòobzerac
poogryzać v pòò(b)grëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, [Zjadła jesta miãso, pòòbgrëzëta (a.
pòòbgrëzta, pòòbgrëzôjta) jesz gnôtë. Ra]
pookopywać (się) pòòkop(iw)ac (sã)-iã, -ôł, [Lëdze mają bùlwë pòòkòpóné. (II) Ra]
pookradać v pòòkradac, pòòkrasc, -kradnã, -krôdł, -kradni
pookrywać (się) pòòkrë(wa)c (sã), -ëjã sã, -ił (sã) [Pòòkrëła gò płôszczã. Ra]
pooplątywać (się) pòòplatëwac || -tiwac (sã), pòòplãtac (sã), -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, plãtôj (-cë) sã, sł., ‘. (II)
pooplewiać v pòòpłoc, -pielã, -płół, -płoła, -pielë, sł., ’’. (II)
poopuszczać v pòòpùszczac, pòòpùscëc -szczã, -scył, sł., ’’: Wiele słów pòòpùscył. (II)
pòorać v pòorac
pòorany ad pòoróny; ~ zmarszczkami
pòmôrlony
pooskrobywać v pòòskrob(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: To bë trzeba dëcht pòòskrobac. (II) Ra
poostrzyć v pòòstrzëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Trzeba bë tã kòsã dróbkã pòòstrzëc.
534
pootrząsać v pòòtrząsac, pòòtrząsc (|| -trzisc), -trzësã, -trząsł, -trzësë, sł., ‘’. (II) [Ob.
trzisc]
pòotwierać v pòodemknąc, pòòdmëkac, pòodsztëkac,
pòodklëczëc
pootwierany ad pòdmikóny, pòòdemkłi [Dwiérze bëłë pòòdemkłé. Ra]
poożeniać v pòòżenic, -ã, -ił, sł., 1. ‘poożeniać, wyszukać żony’, 2. ‘powydawać za
mąż’: Wëchòwac tak dużo ë pòòżenic – to bëła dëcht prôca. (II)
pòp m ksydz, pòp, plechôcz, pleszôk m; pôp, -a, m., ‘pop, ksiądz’ (pogardl.): Mierził w
chłopa, trafił w pôpa. [Przysł. Ceyn] (II) ~ swoje, czort swoje ksądz (pòp) swòje a
diôbéł (czôrt) swòje Sy
pòpadać v 1. pòpadac, pòkropic 2. wpôdac, wlôżac; zob. pòpaść pòpadac, -pôdóm, -ôł, -padôj, sł., ‘popadać’: Jedny pòpôdają
w nieczëstosc, drëdżi w pijaństwò.
pòpakòwać v pòpakòwac
pòpalić v 1. pòpôlëc 2. pòkùrzëc pòpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘popalić’: Jô pòpôlił
wszëtczé papiorë. pòpalëc sã, -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘popalić się’.
popamiętać - pòpamiãtac EG. Np. Czej jô cë jednégò dóm za ùchò, tej të pòpamiãtôsz.
EG To dało bùrkã, że òn na jaczis czas pòpamiãtô. SY
pòpamiãtać v pòpamiãtac Jô gò gwës pòpamiãtóm! Ra
popaplać v pòpaprotac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘, pobzdurzyć’: Òn wama nieco pòpaprotôł, a
wa jemù wierzita. Ra
poparcie n pòdeprzenié n, pòdpiérka,
wspiérka ƒ; na ~ megò twierdzenia
na pòdeprzenié mòji dbë, pozyskać ~
udostac pòdeprzenié; dosta(w)c pòpiarcé
popartaczyć - òb. partaczyć
poparzyć się pòpiec sã, -pieczã (piekã) sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘: Niechbë sã rôz
pòpiekł, na drëdżi rôz tam nie przińdze
pòpas m pòpôsanié n, pòpôsënk, odpòczink m
pòpasać v pòpôsac, odpòczëwac pòpasac, -pôsóm, -ôł, -pasôj, sł., ‘popasać’: Pòpôsają
përznã na lëdzenie a pòtemù nëkają dobëtk do lasa ‘popasają trochę na ścierni, a potem pędzą
bydło do lasu’.
popaskudzić v pòpaskùdzëc, -ã, -ył, sł., ‘powalać, , pofajdać’: Dze të so tak bótë
pòpaskùdzył? Òni mie pòpaskùdzą wszëtczé sprzãtë. Ra ]. porozbabrywać’: Òn to tak
pòplazgòtôł, wszëtkò pòpaskùdzył.
pòpaskùdzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘powalać się, popaskudzić się, pofajdać się’: ●Ùpił sã
jak swinia, a pòtemù sã pòpaskùdzył.
pòpaść v 1. pòpasc, pòfùdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘nakarmić, popaść’: Pòfùdrowelë kònie
a tej chùtkò pòjachelë dali. pòpasc2, -pasã, -pasł, sł., ‘popaść’: Nocą pòpaslë kònie pòd lasã a
ò zôwitrzkù bëlë ju w drodze.
535
popaść - pòpadnąc w cos pòpasc1, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘popaść, wpaść’: Mój òjc bë
béł doch nie pòpôdł w dłëdżi, żebë nié të.
2. pòpadnąc, wpadnąc,
wlezc; Pòpôdł w kòscelną klątwã. - Lz]
~ w nãdzã wpadnąc w biédã, w
nãdzã; zob. pòpadać
popatrzeć, ~trzyć v przëzdrzec sã, pòwzerac, pòprzëzerac sã, Tr: pòzdrzec; proszę ~ në,
przëzdrzë(ta) le sã; niech le tu sã chto przëzdrzi (Sy) pòpatrzëc, -ã, -ił, sł., ‘popatrzyć’:
●pòpatrził na miã jak dzëwi kòt ‘jak dziki kot’.
pòpchnąć, ~pychać v pòpchnąc, pòcësnąc arch, żupsnąc, pòp(i)ëchac, pòcëskac, żupsac
pòcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘pocisnąć, popchnąć’: Pòcësnãlë czôłen na mòrze. pòcëskac, -cyskają, ôł, -cëskôj, sł., ‘pociskać, pchać’: Pòcëskôjta doch, lëdze! – nawołują się rybacy, ciągnąc
sieci z jeziora lub morza. (II)
pòpchniãcie n pòpchnienié, pòcësnienié
n, żups m
pòpelina ƒ pòpelina ƒ
popełnić v pòpełnic, zrobic [Pòpełnic grzéch / swiństwò / błąd (=zbłãdzëc Sy). Wiém,
żem zbłądzył. Sy Za jednym razã pòpełnił dwa mòrdë. Të jes pòpełnił wiôlgą
niecnotã (niegòdzëwòtã). - Ra]
pòpełni(a)ć v (z)robic; ~ błąd (z)robic
zmiłkã, (z)milëc sã, ~ głupstwò (z)robic głëpstwò, ~ samòbójstwò wzyc so-(bie) żëcé a. sóm se(bie) zabic
popęd (-y ) - pòpãd (-dë) EG, nëczi
pòpãd m nëk, gón, trôpich, pòcësk m, lëgòtka, pònëklëwòta ƒ; ~ płciowy sze-marzëca f,
pëłcowi nëk, zaspokajać ~ płciowy zob. spółkować; ~ u kró-lika mëtkòwanié,
mackòwanié n, ~ u owcy, kòzy bùkòwanié n, ~ u kòtka marcowanié n, ~ u klaczy
ogrowanié, prësowanié, kòniowanié n, ~ u psa kùnowanié, mëtkòwanié, becowanié
n, ~ u świni knarzowanié, dżenowanié, czitrowanié n, ~ u krowy bikòwanié,
knagòwanié, bùlowanié n
popędliwie adv pòpãdlëwie Sy
pòpãdliwòść ƒ oparzonosc, oparzelëzna ƒ
popędliwie, popędliwy - òb. porywczo, porywczy
pòpãdliwy ad pòpãdlëwi Sy, oparzony, zniosłi; ~ czło-wiek pòpãdliwc Sy, oparzélc,
jurzësta m
pòpãdowy ad szemarzëcowi, pòpãdowi, pònëkòwny, pònëklëwi
popędzać v pòganiac, pònëkiwac (|| -kòwac), przënëkiwac, lok pòpãdzywac [òn
pògóniô, òni pògóniają; rozk: pòganiôj!; Pòganiôj wòłë lepi, bò ju pôłnié. Ra]; ~
kogoś do roboty nëkac / gnac / gònic kògòs do robòtë; w zn. zamęczać: draganic
{‘nëkac’, ‘pònëkiwac || -kòwac’- arch Lz: nãkac, pònãkòwac} [Òni dzéwkã
draganią. Nie dragani tegò kònia tak mòcno. Sy]
popędzić v 1. ~ kogo / coś pògnac, pònëknąc, pònëkac, lok pòpãdzëc, pònaglëc,
zmùszëc do pòspiechù [Pòpãdzył swòjã krowã kù strzódze. Ra]; ~ konie, by
536
szybciej biegły pòdrawnic || pòdrôwnic arch [Le pòdrôwni kònie, co bądzemë rëchli
doma. Sy]; por. przynaglić; 2. pobiec prędko: pògnac, pònëkac, pòbiegnąc,
pògalopòwac; ekspr: wëpiąc; pojechać: pònëkac; ew. w zn. wyruszyć prędko:
wënëkac, wëstartowac, (wë)rëszëc / wërëgnąc (|| ekspr: wërëknąc) chùtkò; 3. zob.
przepędzić
pòpãkać v pòpãkac, pòpãcac, pòszczépic sã, dostac rëtë
pòpãkanie n pòpãkanié, pòpãcanié n
popi, księży (pogardl.) pôpi, -iô, -ié, przym., ‘popi, księży (pogardl.)’: ●òn nalôzł pôpi
miészk ‘księżą sakiewkę, tj. szczęście’. (II)
pòpić zob. pòpijać pòpic, -pijã, -pił, sł., ‘popić’: Pòpił krëpë gòrzôłką. pòpic sã, -pijã sã,
-pił sã, sł., ‘popić się’: To bëło do widzeniô, czej sã wszëtcë gòsce pòpilë!
popiec się pòpiec sã, -pieczã (piekã) sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘: Niechbë sã rôz
pòpiekł, na drëdżi rôz tam nie przińdze
popielaty - pòpielati SY, szari, szarawi. Np. Pòpielaté włosë. Miała na sobie pòpielatą
sëkniã. SY; krowa, kura, gęś maści ~tej pòpielatô f [Nadstąp sã, pòpielatô! Jô nie
widzã naszi pòpielat midzë kùrama. – Sy]
popielcowy - pòpielcowi SY. Np. Pòpielcowé nôbòżéństwò. Pòpielcowô Strzoda. SY
pòpielcowy ad pòpielcowi; Środa ~wa Pò-pielcowô Strzoda, Pòpielnô Strzoda Strzoda
Pòpielcowô.
Popielec - Pòpielc SY
Pòpielec m Pòpiélc m
pòpielica f zoo szarô wewiórka; ~cepl we-wiórczënë skórczi
pòpieliskò n pòpielnik m
popielnica - pòpielnica EG, ewent. żôlnica (zab.) SY (dosł. = 1. kòcéłk do
przechòwiwaniô żôlącëch sã wãgliszków, np. Wic przódë lëdze sedzelë przë
żôlnicach i so rozpòwiôdelë do pózna w noc. SY. 2. òb. popielnik
pòpielnica ƒ urna ƒ
popielniczka - pòpielniczka EG [SY ‘pòpielniczka’ = gòdzënka, pòl. biedronka]
pòpielniczka ƒ pòpielnik m
popielnik (miejsce na popiół pod paleniskiem) - pòpielnik SY, EG [w 2 znacz.
‘pòpielnik’ = ôrt plôcka, pączka z nédżi casta òd pùrclów, piekłi we wtórk przed
Strzodą Pòpielcową]. Np. Wëgarnij pòpiół z pòpielnika. SY
pòpielnik m pòpielnica ƒ
popieprzyć v pòpieprzëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Pòpieprzëta so dróbkã!
pòpieracz m pòpiérca, przëstójca m
pòpierać, ~przeć v pòpierac, pòdtrzë-m(ow)ac, przëstoje(wa)c; pòprzéc, we-sprzéc
pòpierac, -piéróm, -ôł, sł., ‘popierać’: Jô ce pòpiéróm ze wszëtczich sył.
pòpieranie n pòpiéranié, pòdtrzimanié, przëstojenié n
pòpiersie n piersnica ƒ, piersny obrôz
po pierwsze, po drugie... itd. - pò pierszé, pò drëdżé... itd. EG
pòpieścić v pòpieszczëc
pòpi(ja)ć v pòpi(ja)c, pòtutk(iw)ac [Tak pòpijającë, zagôdelë sã do północë. Ra]; pòpili
się (pò)upilë sã, (pò)spilë sã
537
popiół - pòpiół, zdr. pòpiółk [w 2 znacz. ‘pòpiółk’ SY = zemia w czas suszë]. Np. tegò
pòpiołu SY. Bùlwë ùpiekłé w pòpiele. EG
popiół pòpiół / -piéł LZ
pòpiół m pòpiół m; ~ cynowy pòpiół z cënë, ~ ołowiany pòpiół z ołowù, ~ z
wãgü pòpiół z wãglów, ~oły zmarlych
zbiedżi pò umarłëch
pòpis m pòkôzk, pòpis Gò m, pòkôzanié, pòstatkòwanié sã n, parada ƒ; ~ gimnastyczny
gimnasticzny pòkôzk, ~ szkòlny szkòłowi pòkôzk, dla ~u na pòkôzk, na pòstatkòwanié sã
piękne / wspaniałe wykonanie / piękny / wspaniały popis piãkné / wspaniałé (itp.)
wëkònanié, piãkny / wspaniałi (itp.) pòpis;
popisać się - pòpisac sã EG, np. Òn sã przed nama pòpisôł swòją głëpòtą. EG - Przër.
nie popisać się
pòpisać v pòpisac, përznã pisac [Cëż òna tu pòpisa? Ra]; ~ się nie popisać się - nie
pòpisac sã EG, np. Në, mésterkù, tu të sã nie pòpisôł, jô cë to mùszã wëtknąc, bò to
trzeba pòprawic. EG. - Przër. nie udać się
pòkôzac sã, pòstatkòwac sã, ~ się wiedzą pòstatkòwac sã swòją wiédzą; zob. pòpisywać się
pòpisanie się n pòkôzanié sã, pòstatkòwanié sã n
pòpisowy ad pòkôzkòwi; lot ~ pòkôzkòwô
lecba
popisywać się (zwracać na siebie uwagę swym zachowaniem, postępowaniem)
pòpisëwac sã EG, przeslecac sã SY, wëslecac sã (wëslecac sã Sy w 2 znacz. =
ùniewinniac sã) SY, np. Tak sã przeslécôł, òn pewno chcôł żebësmë gò wzãlë na
wieselé. SY Widzôł, że zle zrobił, ale tak sã
przeslécôł, jakbë nigdë nic. SY
Dzéwczã szło do kòscoła, żebë sã wëslecac ze swòji sëkni. SY Òni sã pòpisëją ||
pòpisywają przed dzéwczãtama, chcą pòkazac, czim òni nie są. EG - Człowiek, co sã
pòpisëje - òb. zgrywus. - Przër. zgrywać się
pòpisywaé się pòkôzowac sã, statkòwac
sã; zob. pòpisać
pòplamić v pòtrzepac, utrzepac, pòczapac, pòchlapac, pòplachcëc, pòklaksac, uzolëc, skalëc, ukalëc, oczapac,
uszmùdrac poplamić (się) - pòplamic (sã) SY, pòswinic sã, òtrzepac (sã) SY, ùtrzepac
(sã) SY, strzepac (sã) SY, ùczapac sã, òczapac sã
poplamiony - pòplamiony EG, pòpstrzony SY Por. popstrzony)
poplądrować v pòplãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘’: Pòplãdrowelë dróbkã. (II)
poplątać pòplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘poplątać się’.
pòplątac, pòpëzglac, pòszamòtac – Sy, Gò [Le nie pòplącë / nie pòpëzglôj / nie
pòszamòcë ti wełnë. Le co të nie pòplącesz tëch nitków. Gò To wszëtkò sã nama
pòplątało / pòpëzglało / pòszamòtało w jeden pëzgel / klums. Gò]
pòplątać v pòpëzglëc, pòplątac, pòmachtac, pòplozac, pòpińtac
538
poplątać się pòplątac sã, pòpëzglac sã, pòszamòtac sã [Pra(ła) jem wełnã, a òna sã tak
mòcno pòszamòta(ła), że ni mògã z tegò wëtrafic. Z ce mdze lëchô krôwczka, bò të
za sługą nitkã ùriwôsz do szëcô, a òna le ce sã wiedno pòszamòce. - Sy]
pògmatwać v pòpëzglëc, pòplątac, pò-machtac, pòmòtac, pòchamãcëc
pòwikłać v pòpëzglëc, zapëzglëc, pòmachtac, pòchachmãcëc pòwichlëc, -ã, -ił, sł.,
‘powikłać, pokręcić’: pòwichlony. (II)
pòwichlac, -óm, -ôł, sł., ‘powikłać, pogmatwać’: Docz të to tak pòwichlôł? pòwichlac
sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘powikłać się’: To sã samò pòwichlało.
poplątanie n pòpëzglenié || -glanié, pòmachtanié, pòchachmãcenié
poplątany ad pòpëzglony, pòplątóny, pòmachtóny, pòmòtóny, pòchamãcony
pòplecznictwò n ogroda przezprawiégò,
przëstojiwanié n
poplecznik - òb. zwolennik
pòplecznik m chróniôrz, przëstojiwôcz,
pòmôgajk m
popleść v pòplesc [Dzéwczãta pòplotłë so włosë. Ra]
pòplon m agr nôséw m (zbòżégò), nôsôd
m (wrëków, rąklë)
popluć v pòplwac, -iã, -ôł, -i(j), sł., ‘’: Òna mia kabôt pòplwóny. [Ob. plwac]
poplugawić v pòplëgawic, -ã, -ił, -wi, sł., ‘zanieczyścić’: Pòplëgawiła nóm wszëtczé
ruchna. Ra
popłacać - pòpłacac RA. Np. Łeż / nieùtcëwòta / òszëkaństwò nie pòpłôcô. EG Waja
gôdka nick ù mie nie pòpłôcô. To dëcht mało pòpłôcô w dzysészich czasach. Twòja rãczba
niewiele pòpłôcô. Serdecznosc ù nich niewiele pòpłôcô. - Ra
pòpłacać, ~cić v opłôcac sã, pò(o)płacëc;
lónowac sã; nie ~ nie opłôcac sã, nie
lónowac sã pòpłacac, òpłacac sã || òpłacëc sã [to pòpłôcô, to sã òpłôcô / sã òpłacy; To sã
nie òpłôcô / òpłacy nadstawiac karkù za nich. Gò Jemù to adwòkactwò (wstôwianié sã) nie
pòpłôcô. Młënarstwò terô nie pòpłôcô. - Ra] pòpłacëc, -ã, -ył, sł., ‘popłacić’: Żebë jem miôł
dëtczi, to bë jem zarô wszëtczé dłëdżi pòpłacył.
popłakać (się) pòpłakac (sã) , -czã sã, -kôł sã [Pòpłakelë përznã, ale wnet bëlë
spòkójny. Białczi jaż pòpłakałë sã z redoscë. Ra]
popłatek? (opłata?) pòpłatk
pòpłatny ad rińtowny, zwëskòwny
popłoch - pòpłoch EG, płochawica (zab.) SY, pòrëch (môl.) SY (= przestrach)
[pòrëcha SY = rewolta, pòl. rozruchy, zamieszki]. Np. W tim pòpłochù... [akcent:
pò]. Tam sã stôł pòrëch, Czej szôłtës przëszedł do wsë i rzekł, ze je wòjna, to sã stôł
taczi pòrëch we wsë, że białczi jiczałë || jãczałë, dzecë krzëczałë, chłopi kòsë
cëskelë. SY
popłoch m pòpłoch, pòrëch, strach urzas m, panika, płochawica arch ƒ [akc. –cha-]
[Tam bëła płochawica, jak sã chëczë zapôlëłë. Cëż sã stało, cëż za płochawica ù
waju? –Sy]; wywòłać ~ zrobic pòrëch ƒ; szerzyć ~kã szérzëc pòrëch, urzas, panikã,
człowiek ulegający ~ce płoszëcel m, płoszëcelka f [akc. –szë-] [Zabawił sã w
płoszëcela i wszëtczich przepłosził. Sy]
539
pòpłód m slédnica f, miescëskò, slédné n
popłukiwać v pòpłokiwac || -kòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘’. (II)
pòpłuczyna ƒ płóczëna ƒ
popłuczka zob. napój, płukanka
popłukać v pòpłókac, pòpłóknąc, -ã, -ął, sł., ‘’: Zjôdł chléb ë pòpłóknął gò piwã. Më
mùszimë te szklónczi pòpłóknąc.
popłynąć - pòpłënąc EG, np. Òn wsôdł w kajak i pòpłënął. Pòpłëniesz të sóm? pòpłiń ||
pòpłëni terô sóm! EG pòpłënąc, -ã, -ął, sł., ‘popłynąć’: Za trzë gòdzënë pòpłëniemë dali.
pòpłynąć v pòpłënąc
popływać - pòpłëwac EG, np. Jô bë so tak rôd pòpłiwôł tim czôłnã. Wez, so pòpłëwôj ||
pòpłiwôj. EG
pòpòd, przyim., ‘popod’: Jakùż òn sã mógł dostac pòpòd chëcze?
popodcinać v pòpòdcyc [-cąc], -etnã, -cął, -etni, sł., ‘’: Pòpòdcãlë drzewa w lese. (II)
popodginać się pòpòddżic [-dżąc] sã, -degnã sã, -dżął sã, -degni sã, sł., ‘: Òb drogã
białczi sã pòpòddżãłë. (II)
pòpòdlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘popodlewać’: Czë të jes abë pòpòdla te kwiôtczi? (II)
popodłazić’. pòpòdlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘ (II)
popodpierać (się) pòpòdeprzéc (sã), -przã sã, -piarł sã, -przë sã, sł., ‘. (II)
, -deprzã, -piarł, -deprzë, sł., ‘popodpierać’: Pòpòdpiarlë dwiérze. (II)
popodnosić v pòpòdniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: Pòpòdnieslë spadłé pieniądze.
(II)
popodpinać pòpòdpic [-piąc], -depnã, -piął, -depni, sł.,’’: Pòpòdpiãła so włosë. (II)
popodpisywać’pòpòdpisac, -szã, -sôł, -szë, sł.,’: Pòpòdpisôł te akta. (II)
popodrastać v pòpòdrosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’: Dzecë ju pòpòdrosłë. (II)
pòpòjutrze adv nipòwitrze
zaniwitro1, -a, n., ‘dzień popojutrzejszy’: Do zaniwitra! [Ob. pòzaniwitro]
zaniwitro2, przysł., ‘popojutrze’. [Ob. pòzaniwitro]
pòzaniwitro1, -a, n., ‘dzień popojutrzejszy’: Chtëż znaje, jaczé mdze pòzaniwitro! Żdżë
jesz do pòzaniwitra!
pòzaniwitro2, przysł., ‘popojutrze’: Pòzaniwitro pòjedzemë do Darżlëbia.
pòpòłogòwy ad pòszestnicowi, pòpòłogòwi || pòłogòwi; gorączka ~wa zob. połogowy
popołudnie - pòpôłnié EG, przedwieczór SY (dosł. czas krótkò przed wieczorã). Np.
Dzys je cepłi przedwieczór. SY Ju sã robi przedwieczór. SY
pòpòłudnie n pòpôłnié n pòpôłnié, -a, n., ‘popołudnie’: Całé pòpôłnié sedza przë
kòlibce.
popołudniowy ad pòpôłniowi, pòpôłniészi [Jô bë ni mògła całi dzéń przerobic bez
pòpôłniowi zdrzémczi. Sy] pòpôłniowi, przym., ‘popołudniowy’: w gòdzënach
pòpôłniowëch.
540
pòpòłudniówka ƒ 1. pòpôłniowô gazéta 2. pòpôłniowé przedstawienié
pòpòrodowy ad pòrodzeniowi
popowstawać v pòpòwstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘’: Czej ksądz wszedł, wszëtcë
pòpòwstelë. (II)
popozbywać (się) pòpòzbëc sã, -bãdã sã, -béł sã, -bãdzë sã, Rëbôcë pòpòzbëlë swój
towôr. Ra]
popracowac pòprôcowac, pòrobic, ewent pògrzebac, pòdłëbac przë czim
pòpracowac v pòrobic, pòwarkòwac, pòprôcowac pòprôcowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘popracować’: Wa bë jesta téż përznã pòprôcowała.
pòprac, -pierzã, -prôł, pierzë, sł., ‘poprać’: Jô wama pòpierzã wszëtką bielëznã. Jô móm
ju wszëtkò pòpróné
poprawa - pòprawa SY, zmiana na lepszé EG. Np. Nie wierzã w twòjã pòprawã. Te
cemné chmùrë nie wskazëją na pòprawã pògòdë. SY pòprawa, -ë, ż., ‘poprawa’: Òni wiedno
mëslą ò pòprawie, ale sã nie pòprôwiają.
pòprawa ƒ pòprawa f, pòprôwk m, zlep-szenié n; obiecuje ~wã on obiecywô sã
pòprawic
pòprawczy ad pòprôwkòwi, pòprôwny; dom ~ pòprôwkòwô chëcz
pòprawiacz m pòprôwca m
pòprawi(a)ć (się) pòprawiac, -prôwióm, -ôł, -prawiôj, sł., ‘poprawiać’: Më gò
pòprôwiómë na wszelejaczé spòsobë.
pòprawiac sã, -prôwióm sã, -ôł sã, -prawiôj sã, sł., ‘poprawiać się’.
pòprôwiac, pòprawic
(sã) Dobrégò karczma nie pòpsëje, a złégò ani kòscół nie pòprawi. Sy pòprawic, -ã, -ił,
sł., ‘poprawić’: Jô gò niczim nie pòprawiã.
pòprawic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poprawić się’: Të bë jes mógł rôz ò Bògù pòmëslëc ë sã
pòprawic.
poprawiny (na drugi dzien wesela) - pòprawinë SY, EG [akc. -ra-], pòwieselé SY
pòprawiny pl pòprôwinë pl, pòwieselé n
pòprawiony ad pòprawiony
poprawka - pòprôwka EG. Np. Przë taczich badaniach trzeba brac pòprôwkã na taczé
czinniczi / elementë jak, wezmë młodi wiek... EG
pòprawka ƒ pòprôwk m, pòprawienié n
pòprawnie adv bezzmiłkòwò
pòprawność ƒ bezzmiłkòwòsc ƒ
pòprawny ad bezzmiłkòwi, prawidłowi, bëlny (bëlno napisóny), dobri (dobrze
napisóny), pòprawny (por. hiperpoprawny)
pòpręg m pòdbrzësznik (|| -brzëch- Ra), pòprąg m, pòdkałdunicaƒ
popromienna choroba - pòpromiennô chòroba EG
pòprosić v pòprosëc pòprosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘poprosić’: Jakùż jô mù ni miôł dac,
czej òn mie tak piãknie pòprosył?
pò prostu adv czësto prosto, bez ogôdczi ◊ mie nic tobie nic
po prostu mówiąc - prosto rzec / tak prosto rzec EG, pò prostu rzekłszé RA
541
pòprowadzić v pòprowadzëc pòprowadzëc, -ã, -ył, sł., ‘poprowadzić’: Pòprowadzëta
mie jesz kąsk dali. pòwiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł., ‘powieść, poprowadzić’: Tatk
pòwiódł bùlôszka na tôrg. Ra
popruć - òb. pruć
pòpruć v pòproc pòpòrc, -pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë, sł., ‘popruć’: pòpòrti ‘popruty’.
(II)
popruty - 1. o tkaninie: pòdzarti EG, pòszarpóny, pòszargóny EG. 2. o rzeczach
dzierganych z wełny - zerząskóny EG. - Przër. pruć
pòpryszczony ad priszczowati
poprzebaczać v pòprzebaczëc, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘’: Jô jem jima wszëtkò
pòprzebôcził. (II)
pòprzebic, -bijã, -bił, sł., ‘poprzebijać’: Dërch jich pòprzebijôł. (II)
pòprzebic sã, -bijã sã, -bił sã, sł., ‘przebić się, poprzebijać się’. (II)
poprzebiegać v pòprzëbiegac / -gnąc [Chùtkò pòprzëbieglë. (II) Ra]
poprzybierać zob. podobierać
pòprzecze n przéka ƒ
poprzeczka - pòprzéczka EG, SY. Np. W płoce / brónie są pòprzéczczi. SY Skòczk
sczidnął / zwalił pòprzéczkã. Człowiek ambitny so pòwinien ùmiescëc pòprzéczkã (w
przenosnym znacz.) jak nôwëżi. EG
pòprzeczka ƒ pòprzéczka (Gò), przécznik m
poprzecznica pòprzécznica Lz
pòprzecznica ƒ przécznica f, szérznik m
pòprzecznie adv przék, w przék, w pòprzék, przéką, przéczi; czynić cośkolwiek ~ (np.
bronować na poprzek) przékòwac [Pò pôłniu mdzemë przékòwa. ] {‘przékòwac’ in. = pol.
zaprzeczać przekornie, sprzeciwiać się [Të mie mùszisz wiedno przékòwac. Ra]}
poprzecznik w szérznik m, (pò)przécznô balka
pòprzeczny ad przéczny, pòprzéczny; ~na belka (pò)przécznô balka; przekrój ~
przéczny rozrzink a. pò~ przéczny rozkrój
pòprzeć zob. pòpierać
poprzedni - pòprzédny SY, Lz, EG, Lz. Np. Nasz nowi szkólny je dobri, ale pòprzédny
béł lepszi. SY - Przër. uprzedni
pòprzedni ad wczasniészi, (pò)przédny,
przeszłi, przódny; ~egò dnia przeszłégò dnia, ~ list przeszłi lëst
poprzedniczka - pòprzédnica || -niczka EG
pòprzedniczka ƒ pòprzédnica ƒ
poprzednik - pòprzédnik SY, Lz, EG, pòprzédca (zab.) SY, TR. Np. Mòji pòprzédnicë
żëlë sobie lepi jak jô. Òn je taczi sóm jak jegò pòprzédca. Wiele sã nie różni òd
pòprzédcë. SY
poprzednik pòprzédnik Sy, Lz, pòprzédca arch Sy, Gò [Mòji pòprzédnicë żëlë sobie lepi
jak jô. Sy Òn je taczi sóm, jak jegò pòprzédca. Wiele sã nie różni òd pòprzédcë. Sy Czej
wëpełnią sã twòje dni i legniesz kòle swòjëch pòprzédców, tedë Jô wzbùdzã pò tobie twòjégò
pòtomka. Gò Bibl] przedmiészczk, -a, m., ‘poprzedni mieszkaniec, poprzednik, przodek’:
Tak biwało za mòjégò przedmiészczka, to ë ninia tak bëc mùszi. Òn ë jegò
przedmiészczkòwie mielë wiedno drzewò z tegò lasa.
542
pòprzednio adv nôprzód, przed tim
poprzedzać - pòprzedzac EG, jic przódczi adv (jic przed kògùm) Gò, (np. Wiara
poprzedza chrzest - Wiara pòprzédzô chrzest.), jic przed czim, bëc wiedno /
colemało przed czim, ùrëchliwac. - Przër. wyprzedzać
pòprzedzać, ~dzić v jic wprzódk
poprzedzić - pòprzedzëc EG, ùrëchlëc, ewent. bëc / zdarzëc sã przed czims, bëc / òdbëc
sã rëchli / przedtim, zdarzëc sã rëchli. - Przër. wyprzedzić
pòprzedzający ad co jidze wprzódk
poprzedzony - pòprzedzony EG, ewent. ùrëchlony (= wëprzedzony, wëminiãti), np.
Wëstãpë artistów bëłë pòprzedzoné krótką przemòwą direktora szkòłë. (Colemało sã
gôdô: Przedtim / jesz rëchli / nôprzód, przed wëstãpama artistów przemówił
direktór.)
poprzek pòprzék (w pòprzék, na pòprzék)
pòprzek adv przéką; na, w ~ przéką, w
przék ◊ przéką nosa (wbrew zamierzeniom) przéczi, przyim., ‘w poprzek, na poprzek’:
Ti panowie przejachelë przéczi naszi niwë. Òna tak wszëtkò robi przéczi mòji wòle.
[hasło]: na przéczi, przysł., ‘na poprzek, na przekór’: Jô cë nigdë na przéczi nie
przëszedł ‘ja ci nigdy nic złego nie uczyniłem’. (II) [Ceyn]
pòprzekreślać v pòprzesztrëchac
pòprzekrãcać v pòprzekrącëwac, pòprzekrãcac
poprzekupiwać v pòprzëkùpi(a)c || -piwac || -pòwac, -ã, -ił, sł.,’’: Wszëtcë sąsedzë
pòprzëkùpilë so grëńtów, le jô jeden nick jem nie przëkùpił. (II)
pòprzemieniać vpòprzemieni(ew)ac
pòprzerzynać v pòprzerznąc, pòprzerzënac
pòprzesta(wa)ć v oprzest(ôw)ac, obstoje(wa)c, bëc, biwac spòkójny; ~ na czym
bëc na czims spòkójny
pòprzestawiać v pòprzëstawi(a)c, -ã, -ił, sł.,’poprzystawiać’. (II)
poprzewracać - òb. powywracać
poprzewracać v pòprzewrôcac, pòruňclowac, pòrôkòwac, rozkùraszëc, przemarcowac,
rozsznëpòrzëc, rozsznëprowac [Lada łżélcoch mòże przińc i wama w głowach
pòprzewracac. Sy]; ~ sprzęty / pościel, nabroić, narobić bałaganu, porozrzucać
coś pòrénowac {‘pòrénowac’ zob. nabałaganić} [Më bë zaprosëlë sąsadów na
swiãta, ale te jich dzecë pòrénowałë bë nama całé chëcze. Chto wié, chto te łóżka tak
pòrénowôł? - Sy]. Por. szperać
poprzez - pòprzez EG, przez, np. Bóg prowadzy nas pòprzez pòznanié - za
pòmòcą Swiãtëch Pismión - do
miłotë pòprzez prp przez, pòprzez
pòprztykać się pòt pòszwagrowac, pòszkalowac, pòwadzëc sã (z kims)
poprzyciągać v pòprzëcëgac || -cygnąc, -ã, -ął, sł., ‘’. (II)
543
poprzycinać v pòprzëcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, sł., ‘’. (II)
poprzyczajać się pòprzëtacëc sã [Pòprzëtacëlë sã pò kątach, mëslącë, jëż (= że, ëż) jich
ùzdrzą. Ra]
poprzyduszać v pòprzëdëszac || -szëc
poprzyginać v pòprzëdżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘poprzyginać’: Pòprzëdżął
prątczi do se ‘poprzyginał pręciki do siebie’. (II)pòprzëdżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni
sã, sł.,’poprzyginać się’. (II)
poprzygasać v pòprzëgasëc, -szã, -sył, sł., ‘poprzygaszać’: Swiatła [widë] bëłë
pòprzëgaszoné. (II)
poprzygniatać v pòprzëgniatac || -gni esc, -gniotã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘’. (II)
poprzyjeżdżać v pòprzëjeżdżac || pòprzëjachac, -jadã, -jachôł, -jadzë, sł.,
‘poprzyjeżdżać’: Pòprzëjachelë z daleczich strón. (II)
poprzyjmować v pòprzëjmòwac || pòprzëjimac, (pò)przëjąc (|| -jic). Por.
poprzynajmować
poprzykrywać v pòprzëkrë(wa)c (sã), -ëjã s(ã), -ił (sã) Leglë na zemiã ë sã płôszczama
pòprzëkrëlë. (II) Zemią ë kamieniama pòprzëkrëlë. (II)
poprzylewać pòprzëlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘’: Kòżdémù pòprzëlôł wina. (II)
poprzylewać zob. podolewać
poprzyłazić v pòprzëlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘’: Skądczi to tutak pòprzëlazło? (II)
poprzyłączać (się) pòprzëłãczë(wa)c (sã), -łączã sã, -ił sã, -łãczë sã, sł.,’poprzyłączać
się’: Z kòscoła wëszlë ë sã do naju pòprzëłączëlë. (II) Ra
poprzymuszać v pòprzëmùszë(wa)c, -ã, -ił, sł., ‘’: Pòprzëmùsził jich do robòtë. (II)
pòprzëmùszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poprzymuszać się’: Pòprzëmùszelë sã do jedzeniô.
(II)
poprzynajmować v pòprzënajic, -nôjmã, -najął, -najmi, sł., ‘’: Docz të jes pòprzënajął
tëlkò lëdzy? (II)
poprzynosić v pòprzënaszac, pòprzënosëc, pòznaszac, pòznosëc, pòprzëniesc, -niosã, niósł, -niesë, sł., ‘’: Acz to je, co wa mie pòprzëniosła? (II)
pòprzëpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘poprzypalać’. (II)
poprzypalać (się) pòprzëpalac || -lëc (sã), -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘. (II)
poprzypędzać v pòprzënëk(iw)ac, pòznëkac, przëgnac, pòzganiac [A czej miôł wszëtczé
òwcë pòprzënëkóné. (II) Ra]
poprzypiekać (się) pòprzëpiec (sã), -pieczã sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘. (II)
poprzypinać v pòprzëpinac, pòprzëpiąc || -pic, -pnã, -piął, -pni, sł., ‘’. (II)
poprzyplątywać (się) pòprzëplątëwac (sã), (pò)przëplãtac, -plątóm (-cã), -ôł, -plãtôj (cë), sł., ‘’. (II)
poprzyprawiać v pòprzëprawi(a)c, -ã, -ił, sł.,’’. (II)
poprzyprowadzać v pòprzëwiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł.,’poprzywodzić,’: A czej
òni mielë ju wszëtczé psë pòprzëwiodłé. (II)
poprzyprzęgać v pòprzëprzëgac, pòprzëprzic [-prząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘’:
Kònie mielë ju pòprzëprzëgłé. (II)
poprzyrastać v pòprzërastac, pòprzërosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’. (II)
poprzyrzekać v pòprzërze(ka)c, -kã, -rzekł, -czë, sł., ‘’: Wszëtkò miôł pòprzërzekłé, ale
nicht nie dôł piądzy. (II)
544
poprzysiadać się pòprzësadac sã, przësadnąc sã, pòprzësadnąc, -ã, -sôdł, -sadni, sł., ‘:
Białczi pòprzësadłë kòl chłopów. (II)
poprzysadzać v pòprzësadzac || -dzëc, -ã, -ył, sł., ‘’. (II)
pòprzysiąc v pòprzësygnąc, pòprzësyc
poprzysparzać v pòprzëczënic, -ã, -ił, sł., ‘poprzyczyniać’: Pòprzëczëniła kòżdémù
miãsa ë krëpów. (II)
poprzysuwać (się) pòprzësënąc (sã), -ã sã, -ął sã, sł., ‘. (II) Pòprzësënãlë łôwczi do
òknów. Ra]. Por. poprzysuwać
poprzysychać v pòprzësëchac, (pò)przëschnąc, -ã, -przëschł, sł., ‘’: Wszëtkò
pòprzëschło, le céch òstôł do widzeniô ‘wszystko przyschło, tylko znak został, który można
widzieć’. (II)
poprzysyłać v pòprzës(é)łac:[Sąsedzë pòprzësłelë mie, jedny wrëków, drëdżi bùlwów.
Ra]
poprzyszywać v pòprzëszë(wa)c, -szëjã, -ił, sł., ‘’. (II)
poprzytaczać v pòprzëtoczëc, -ã, -ił, sł., ‘, poprzysuwać’: Pòprzëtoczëce mie, nënkò, to
kółka! (II)pòprzëtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poprzytaczać się, poprzysuwać się; zbliżyć się
idąc niepewnym lub powolnym krokiem’: Pòprzëtoczëlë sã do ni. (II)
poprzyuczać (się) pòprzëùczëc (sã), -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II)
poprzywabiać v pòprzëłëdzëc, -łudzã, -ył, -łëdzë, sł., ‘poprzynęcać, poprzywabiać’:
Znôjma pòprzëłudzëła wszëtczich ze wsë do se. (II) pòprzënãcëc, -ã, -ył, sł., ‘poprzynęcać,
poprzywabiać’: To jich wnet pòprzënacy. (II)
poprzywiązywać v pòprzëwiãz(ëw)ac, pòprzëwiãzac [-wiążã] pòprzërzeszë(wa)c, -ã, ił, sł., ‘: Wa bë jesta mia pòprzërzeszëc te drzéwka do rëków ‘powinniście poprzywiązywać
te drzewka do kołków’. (II)
poprzywieszać v pòprzëwiesëc, -szã, -sył
poprzywlekać v pòprzrwlakac, (pò)przëwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’: Te twòje
psë pòprzëwloką tu nama wiedno jaczich gnôtów ‘jakichś kości’. (II) [Ob. wléc]
poprzywłaszczać v pòprzëwłaszczac || -czëc, -włôszczã, -ił, -właszczë, sł., ‘’:
Pòprzëwłôszczëlë so naje niwë. (II)
poprzywodzić zob. poprzyprowadzać
poprzywozić v pòprzëwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’: Pòprzëwiozlë so
wszelejaczich rzeczi ze Gduńska. (II)
popsocić (się) pòpsocëc (sã), ew. zrobic kòmùs psotã / na psotã [Òni sã jima përznã
pòpsocëlë, ale wiôldżi szkòdë nie wërządzëlë. Gò] pòpsocëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘psotę
wyrządzić, figla spłatać, dokuczyć’: To mù sã wej pòpsocył! ‘a to mu figla spłatał!’
popstrzony (w znacz. pòplamiony) - pòpstrzony SY, pòkrëti plachcama SY,
pòplamiony, pòklaksóny E, np. Chto wié, òd czegò ta pòdłoga je tak pòpstrzonô?
pòpstrzony ad pòbestrzony, pòpstrzony {‘pòpstrzony’ w zn. pol. a) pstry, poplamiony;
b) o pogodzie w roku: zmienny, niepewny; c) o pacierzu: nienabożnie odmawiany}
[Chto wié, òd czegò ta pòdłoga je tak pòpstrzonô? Cëż të môsz za pòpstrzoną sëkniã
na se? Sy]
545
pòpstrzyć v pòbestrzëc
pòpsucie n skażenié, pòpsëcé, pòczwarzenié, pòplozanié, rozjachòtanié n
pòpsuć v skazëc, pòpsëc, pòczwaczëc, pòplozac, rozjachòtac skazëc, -żã, -zył, sł., ‘rozbić, stłuc, zepsuć’: ●skażony dëtk
[= dzurawi fenig ‘figa, nic’]. Dżinka skazëła szklónkã. (II) [Ceyn, Hilf] [hasło]: zkazëc
‘zepsuć, popsuć, rozbić’: Dzecë skazëłë tã bùdlã. ●to nie je wôrt skażonégò dëtka [‘nic nie
warte’ Ceyn]
[Dobrégò karczma nie pòpsëje, a złégò ani kòscół nie pòprawi. Sy pòpsëc (sã), -psëjã
sã, -psuł sã, -psëła sã, -psuj sã, sł., ‘popsuć się’. (II) pòpsowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘popsuć’: Të mie ni môsz tegò pòpsowac ‘nie popsuj mi tego’ pòpsowac sã, Të sã
dëcht ù nich pòpsëjesz.
pòpsuty ad skażony, pòpsëti, pòczwarzony, pòplozóny, rozjachtóny pòpsëti, pòpsowóny [Òbëczaje są terô baro pòpsowóné
(pòpsëté). Ra]
pòpùlacyjny ad (za)lëdzeniowi pòpùlarność ƒ widzałosc, pòpùlarnota f,
ulubienié w nôrodze
popularny - pòpùlarny, znóny (znóny strzód kògòs / w jaczims krãgù / w jaczichs
krãgach lëdzy / na jaczim „pòlu” czë „niwie”, np. Òni są znóny z dzejaniô na pòlu
kùlturë. EG
pòpùlarny ad 1. widzałi, oczny, zawòłóny,
pòpùlarny 2. oglowòrozmióny
pòpùlaryzacja ƒ pòpùlarëzacjô f, zgrôwa
do oglowòrozmieniégò
pòpùlaryzator m pòpùlarëzatora m
pòpùlaryzatorski ad pòpùlarizatorny
pòpùlaryzować v pòpùlariz(ér)owac, rozpòmiónëwac, rozszérzac
popularyzujący ad pòpùlarizëjący
popuścić v pòpùscëc, -szczã, -scył, -scë, sł., 1.: Jak ce diôbeł rôz schwôcy w swòje
szczepë, to ce ju wicy ni e pòpùscy. [Przysł.] (II): 2. ‘zaprzestać, zaniechać’: Të to mùszisz
pòpùscëc.
pòpùszczać, ~cić v pòpùszczac, pòpùscëc,
nadd(ôw)ac pòpùszczac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘popuszczać, folgować’: Jô bë mù nie
pòpùszcza ani tëlé, żebë jem bëła jegò nënką. (II): 2. ‘zaprzestawać, zarzucać’: Òni ju
pòpùszczają te swòje zwëczaje.
pòpychacz m pòpichôcz, pòcyskôcz, żupsa m
pòpychać zob. pòpchnąć
popychadło n 1. pòpichadło, pòmiotło n, pòpichańc, pòniewiérôk || -rus m; kobieta:
pòniewiérôczka || pòniewiéruska f; ew. czł. dający sobą manipulować: zatanuszka m
{‘pòmiotło’ = a) dosł. wiechc słomë ùżiwóny do wëmiôtaniô tła (dna) pieca
chlebòwégò; b) niedołãga, gniota} [Co za pòmiotło òd chłopa. Sy]. Zob.
kopciuszek, niedołęga, tuman; 2. (dźwignia) tech pòpichadło Gò, cësnidło n,
pòpichôcz [tegò pòpichadła / cësnidła / pòpichôcza || -chacza] {‘pòpichôcz’ Sy dosł. czij z òstrzim, służący do pòpichaniô sã na wòdze abò pò lodze; ‘cësnidło’ Sy =
pol. a) pedał; b) dźwignia}. Por. dźwignia, pedał
546
pòpychanie n pòpichanié, pòcyskanié,
żupsanié n
pòpyt m kùpisz, odbët m
pòr m an mòklëna ƒ, dzurka do mòknieni
pora - pòra EG, RA (RA w 2 znacz. ‘stón’ - òb. stan), doba, np. Òni przëszlë nocną
pòrą i mie klëczczi gòwnã wësmarowelë, rzekła Tusczënô. EG Wszëtkò mô swòjã
pòrã (swój czas). RA Lëchô doba. Jeżlë to ùprawisz w
prawą (bëlną,
przënôleżną, prawidłową) dobã. RA [przër. pòlsczé i
czesczé ‘doba’ = epoka,
cząd historiczny] pora południowa òprzëpôłnié
pora ƒ czas m, rzad pora, arch doba f {‘pòra’ in = pòłożenié sytuacjô – zob. położenie}
[Na séw ówsa terô nie je dobri czas. Lepszégò czasu na ùrlop të ni mògła so wëbrac?
Jesénną pòrą / w jesénnym czasu są kòmùdné dnie. Òni przëszlë nocną pòrą i
klëczczi nama mozdrëchã wësmarowelë. - Gò Wszëtkò mô swòjã pòrã. Lëchô doba.
Jeżlë to ùprawisz w prawą dobã (pol. w porę = żelë to przëszëkùjesz w stosownym
czasu). - Ra Do ti dobë òn nie przëszedł. Nic sã nie stało do tëch dób. - Lz]; ~ roku
dzél a. cząd rokù, w (samą) ~rę na czas, w sóm czas, prawie / akùrôt na czas; ~
obiadowa oprzëpôłnié n, czas pôłnia, do tej ~ry do te(gò) czasu, dotąd(ka), do terô,
o tej pòrze w tim czasu, ob ten czas, stosowna ~ pasowny czas, jeleżny czas, letnią
~rą ob lato, ob latny czas
pòrabiać v pòrôbiac; co ~biasz? co të pòrôbiôsz?; zob. pòrobić
pòrachòwać v pòrechòwac. Zob. policzyć
pòrachùnek m obrechùnk, pòrechùnk; mieć z kim~nki miec z czims do gôd-czi, ~
sumienia obrechùnk sëmieniégò
pòrać się udostôwac
porada - pòrada SY, EG. - Przër. rada, dorada pòrada, -ë, ż., ‘porada’: Jesz nicht nie
nalôzł ù niegò pòradë.
pòrada ƒ rada, dorada, pòradaƒ; -· lekarska doktarzkô rada, za jegò ~dą za jegò
(do)radą
pòradnia ƒ pòradniô, Tr: doradnica ƒ, radzeniowi môl
pòradnik m radzëszk m
pòradnośćƒ radzenié so
pòradny ad radzeniowi
poradzić - 1. pòradzëc EG, dac radã EG, ùdzelëc kòmù radë EG, doradzëc EG. [Nie
chcã, żebës béł mòjim przëczińcą (pol. orędownikiem), sóm sobie pòradzã. Sy]; 2. òb.
podołać. 2. W znacz. pomóc, zaradzić - òb. osiągnąć coś pòradzëc, -ã, -ył, sł., 1.
‘poradzić’: Wa jesta mie tak pòradzëła. Jô wama lepi pòradzã. (II): 2. ‘dać radę, zdołać,
potrafić’: Jô temù nie pòradzã. Czë të abò pòradzysz donëkac wòłë dodóm?
pòradzić v radzëc, doradzëc, sfórtowac; ~ się kògò kògòs sã doradzëc sã pòradzëc
Trzeba jic do ksãdza ë sã pòradzëc. Ra, nie umieć sobie ~ nie wiedzec so radë zadac a. nie
rozmiôc so radzëc, ~ sobie wie~ dzec so radã zadac, y sobie z kim dac so(bie) z czims radã,
nie ~radzisz temù nie sfórtëjesz tegò a. z tim so nie dôsz radë dać radę, zdołać, potrafić’:
Jô temù nie pòradzã. Czë të abò pòradzysz donëkac wòłë dodóm?
poranek zob. ranek
pòranić v pòkaléczëc, pòrenic pòrenic, -ã, -ił, sł., ‘poranić’: Ti mòrdôrze pòrenilë gò
strodze.
pòrenic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poranić się’: Ùpôdł na cérznie ë sã pòrenił.
poranny zob. ranny
547
pòrastać, ~rosnąć v pòrôstac, obrôstac, zarôstac; pòrosc, obrosc, zarosc [Szkùdła na
naszim kòscele pòrôstają mechã. Sy] pòrastac, -rôstóm, -ôł, -rastôj, sł., ‘porastać’: To błotkò
tak snôżo terôz trôwą pòrôstô.
pòratować v retac, zretac pòretowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘poratować, dopomóc’: Òni miã
pòretowelë w nôwikszi biédze. (II): ‘poratować, wspomóc’: Pòretowelë miã, czim le mòglë.
pòretowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘poratować się’: Të sã ù sostrë wiedno pòretëjesz.
pòratowanie n retanié, zretanié n, re-tënk m
porazić pòrazëc Sy [Piorën / grzmòt / prąd / Pón Bóg swòją mòcą gò / jich pòrazył. Gò
Nie pòrazy jich słuńce ani niżóden ùpôł. Gò bibl]
pòrazić v 1. rëszëc, przeczidnąc 2. fig pòbic w trón
porażenie n pòrażenié n; ~ słoneczne / piorunem / prądem (elektrycznym / stałym /
przemiennym) pòrażenié słoneczné / piorënã / prądã (elektricznym / stałim /
przemiennym. Por. apopleksja, udar
pòrażenie n trãtwiet, paralusz m, trãtwiec f, rëszenié n; ~ słoneczne szëdrówka ƒ
pòrażka ƒ pòrażka f, stracenié n, stracënk m
porażony ad pòrażony; byli jakby ~ / całkiem nieprzytomni bëlë jakbë pòrażony /
czësto òd se (czësto baf); ~ przez słońce / piorun / prąd (elektryczny / stały /
przemienny) pòrażony przez słuńce / piorën / prąd (elektriczny / stałi / przemienny)
pòrażony ad rëszony; ~ drżączką szëdrowati, człowiek ~ drżączką szëdrôk,
szëderión m
pòrąbać v pòrąbic, pòrãbic, pòszczépic;
~ kògò pòsekac kògòs, drobno ~ pòszczëpkòwac pòrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘porąbać’: Ùtni sztëk dãba, pòrãbi ë zapalë w
piéckù ‘utnij kawał dębu, porąb i zapal w piecu’.
pòrcelana ƒ pòrcelana ƒ
pòrcelankaƒpòrcelanowô glëna, kaolin m
pòrcelanowy ad pòrcelanowi
porcja ƒ pòrcjô [ti –cji]; ew. miara, grëp(k)a ƒ, dzél, zdr dzélëk; ew. duża porcja:
lôdinga f [akc. lô-] {‘lôdinga’ w i zn. = pol. a) ładunek, towar; b) ciężka praca; c)
nagana, wymówka; d) chłosta, cięgi, lanie} [Taką lôdingã jes sobie włożił w miskã,
wëjész të to? Sy]. Por. dawka, szczypta; ~ batów pińc dwadzesce pòlsczich; ~ piwa
a. wódki dla kilku osób laga f – zob. kolejka
porcjować v pòrcjowac, dzelëc na pòrcje
porcjowany ad pòrcjowóny
poręba – pòrãba f EG, pòrąb m Lz. Gospodarz mieszkający na porębie pòrąbc Sy,
pòrąbnik Lz. - Przër. wyrębisko
pòręba ƒ rãbiskò n, pòrąb m; spùszczony szlach{‘szlach’ – zob. cios, ślad} [tegò pòrãbù;
Co to dało za piãkné pòle z tegò pòrãbù; Na zymkù bądzemë sadzëlë nowé
drzéwiãta na pòrãbie. – Sy[
poręcz f (barierka, uchwyt np. na schodach) - pòrãczé n EG. pòrãcz, -ë, ż., ‘poręcz’:
Òpiarł sã ò pòrãcz ë jã złómił.
548
Np. tegò pòrãczô || pòrãczégò; te pòrãcza, tëch pòrãczów, na tëch pòrãczach. EG Tu
bë sã przëdało jesz jedno pòrãczé, z drëdżi stronë trapów. EG [‘pòrãcza’ SY =
lécczi; ‘pòrãcz’ f SY = 1. pas kòle ùzdë, żebë kóń ni mógł sã za baro schilac; 2.
pòprzéczka przë diszlë rãcznégò wòzyka].
pòrãczƒ pòrãczé n; tylna ~ krzesła plecë
stółka
pòrãczenie n zarãczenié n, zarãczëna ƒ;
dać ~ zarãczëc, dac zarãczënã
poręcznie ad pòrãczno || -cznie, wëgódno || wigòdnie {st. (naj)wyższy (nô)pòrãczni} [W
krëchce stôri lëdze sedzą, bò jima tam je pòrãczni. Sy] . Por. wygodnie
poręczność f pòrãcznosc f. Por. wygoda
poręczny - pòrãczny SY, wëgódny EG, zgrabny, szëkòwny, pasowny do rãczi
pòrãczny ad pòdchòdny, pasowny, przëgróstny, pòrãczny. Por. wygodny
poręczenie zob. poręka
poręczanie zob. poręczycielstwo
poręczyciel m (pò)rãczëcel; ew. gwarant, żirant m
poręczycielka f (po)rãczëcelka f
poręczycielstwo v rãczëcelstwò, pòrãcz(iw)anié n
poręczyć v pòrãczëc, zarãczëc
poręka f rãczba, gwarancjô n, pòrãczenié f [Twòja rãczba niewiele pòpłôcô. Ra Wiara
je rãczbą nëch dobrów, jaczich më sã spòdzéwómë, dokôzã tëch rzeczi, jaczich më
nie widzymë. Gò bibl.] {kasz. ‘pòrãka’ = wërãka, dorãka - òsoba, chtërna je wiedno
gòtowô kògòs wërãczëc, zastãpic}; z ograniczoną ~ką z ògrańczoną rãczbą /
òdpòwiedzalnoscą / gwarancją; z ògrańczonym pòrãczenim; nié do kùńca
pòrãcziwóny / gwarantowóny
pòrãkawiczne n jegli dëtk
pòrfir m min pòrfir m
pòrnografía ƒ niezbednota, pòrnografijôƒ
pòrnograficzny ad niezbedny, pòrnografny
pòrobić v zrobic, pòrobic pòrobic, -ã, -ił, sł., ‘porobić’: Òn so merczi pòrobił na
wszëtczich swòjich sprzãtach ë nôrzãdzach ‘porobił sobie znaki na wszystkich swoich
sprzętach i narzędziach’.
; ~bili majątki
zrobilë majątczi a. przëszlë do majątków; zob. pòrabiać
pòrodowy ad pòrodowi rodzeniowi; bóle ~we rodzeniowé bóle, izba ~wa zob.
porodówka
porodówka f (szpital porodowy) pòrodówka, pòrodowniô f, jizba pòłogòwô - Sy, szpital
|| szpëtôl pòrodowi Gò [Białczi mają terô pò wòjnie wiôlgą wigòdã, òne le jidą do
jizbë pòłogòwi, a za pôrã dni są nazôd. Sy];
pòrodzenie n urodzenié n
porodzić pòrodzëc Lz, Gò, ùrodzëc, żart sëpnąc [Në, Jola pewno znowa jednégò sëpnie,
bò takô grëbszô sã robi. Gò] pòrodzëc, -ã, -ył, sł., ‘porodzić, urodzić’: Pòrodzëła bëlnégò
knôpa ‘urodziła tęgiego chłopca’.
549
pòrodzić v urodzëc
po roku zob. rok
pòronić v nie doniesc, pòrzëcëc, pòronic ◊ przińc
do uszkòdë [Zgrzébny klaczë nie zaprzigają w pògrzebòwi wóz, bò mòże pòrzëcëc. – Sy
Òna pòróniła. Gò]
pòronienie n uszkòda ƒ, niedoniesenié,
pòrzucenié n, pòrzutk m; zwierzã mające ~ pòrzutnica ƒ
pòroniony ad 1. przëszłi do uszkòdë, nie
doniosłi, pòrzucony 2. fig nie udóny,
mało wôrtny, pòmilony
pòrosić v pòzrosëc
pòrosły ad obrosłi, pòrosłi, zarosłi pòrosnąć zob. pòrastać
porosnąć v pòrosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘poróść’: Jemù łeb jesz pòrosce włosama. ●òn
pòrósł w piérzé [‘zyskał na znaczeniu’].
porost na dębach bot. - wilcz RA
porost m pòrost Gò, obroscenié, zaroscenié n, rost
m, narwa ƒ mchy i ~ty mechë i pòrostë; ~ mannowy bot pòrost mannowi Gò
; środek na ~ włosów spòsób na rost, roscenié włosów, ~ wòdny
wòdny rost
pòrośniãty ad obrosłi, zarosłi
pòrowatość ƒ pòrëstosc, dzurkòwatosc ƒ
pòrowaty ad pòrësti, pòrowati, dzurkòwati
porozbabrywać v pòplazgòtac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘pomącić,’: Òn to tak pòplazgòtôł,
wszëtkò pòpaskùdzył.
pòrozbiegać się (pò)rozbiegnąc sã, (pò)rozbiec sã [Òwce sã pòrozbiegłë. Ra]
porozbierać v pòrozbierac, pòrozebrac, -bierzã, -zebrôł, -bierzë, sł., ‘’. (II)
porozbijać v pòrozbi(ja)c; ew. rozbic, pòtłëc | -łuc . Por. potłuc, poroztrącać
porozbijany v pòrozbijóny, (pò)rozbiti; ew. pòtłëkłi [Wszëtczé grónczi mia pòrozbité.
Ra]
pòrozbiorowy ad: dzieje ~we pòlsczé dzeje pò rozebranim
porozchwytywać v pòrozchwacëc, -chwôcã, -ył, -chwacë, sł., ‘’: Kùpcë zarô
pòrozchwôcëlë rëbë. (II) Ra
porozciągać v pòrozcëgac, pòrozcygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘’. (II)
porozcierać v pòrozcerac, pòrozetrzéc, -trzã, -carł, -zetrzë, sł., ‘’. (II)
porozcinać v pòrozccënac, pòrozcąc || -cyc, [ -etnã, -cął, -etni, sł., ‘’: Pòwrozë bëłë na
nim pòrozcãté. (II) Ra]
porozczesywać v pòrozczos(ëw)ac, -szã, -sôł, -szë, sł., ‘’. (II)
pòrozda(wa)ć v pòrozd(ôw)ac pòrozdac, -dóm, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘porozdawać’: Jesz
za żëcô miôł wszëtkò dzecóm pòrozdóné ‘jeszcze za życia rozdał wszystko dzieciom’. (II)
pòrozdzielić v pòrozdzelëc, pòrozpartowac
porozdzierać (się) pòrozdzerac sã,pòdrzéc, pònadrzéc, napò-
550
rwac, narozerwac pòrozdrzéc sã, -zedrzã sã, -zdzarł sã, -zedrze sã, sł., ‘porozdzierać
się’. (II) pòrozedrzéc, -zedrzã, -dzarł, -zedrzë, sł., ‘porozdzierać’: Rãkawë pòrozdzarté. (II)
pòrozerwac, -iã, -ôł, sł., ‘porozrywać’. (II)
poozgniatać v pòrozgniatac, pòrozgniesc, -gniôtóm, -gniecã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘’. (II)
porozgryzać v pòrozgrëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ‘’: Ni mòglë tëch òrzechów nijak
pòrozgrëzc. (II)
porozgrzebywać v pòrozgrzeb(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Pòrozgrzebita te wãgle! (II)
pòrozjeżdżać v pòrozjéżdżac, pòrozjachiwac pòrozjachac sã, -jadã sã, -jachôł sã, sł., ‘porozjeżdżać się’: Knôpi bëlë ju
pòrozjachóny ‘porozjeżdżali się’. (II)
pòrozkładać v pòrozkłôdac, narozkłôdac,
pònarozkłôdac
pòrozkòp(yw)ać v pòrozkòp(ow)ac, narozkòp(ow)ac,pònarozkòp(ow)ac
pòrozkradać v pòrozkrôdac, pònarozkradac pòrozkrasc, -kradnã, -krôdł, sł.,
‘porozkradać’: Za môłą chwilkã wszëtkò pòrozkredlë. (II)
porozkręcać v pòrozkrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘’: Żebë jes le tëch nitków nie
pòrozkrąca ‘żebyś tylko tych nitek nie porozkręcała’. (II) pòrozkrãcëc sã, -krącã sã, -ył sã, krãcë sã, sł., ‘porozkręcać się’. (II)
porozkupować, ~pywać v pòrozkùpi(a)c, -ã, -ił, sł., ‘rozkupić,’: Òd naju wszëtkò bëło
pòrozkùpioné. (II)
pòrozlepi(a)ć v pòrozlepi(a)c, narozlepi(a)c, pònarozlepi(a)c
pòrozlewać v pòrozlewac, pònarozlewac,
pòrozchilac, pònaszlapac pòrozlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘porozlewać’: Na stole bëło piwò
pòrozlóné. (II) pòrozlôc sã, -lejã sã, -lôł sã, sł., ‘porozlewać się’. (II)
porozłamywać pòrozłómiwac, pòrozłami(a)c, -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘’. (II)
porozłazić się’pòrozlezc sã, -lézã sã, -lôzł sã, -lezë sã, sł., ‘: Nënka sã ùrzasła, bò te
dzecë bëłë ju z chëczë pòrozlazłé (II)
pòrozmawiać v pògôdac, pòkôrbic, pòbakòwac, pògòwarzëc
porozmiażdżać zob. rozmiażdżyć
porozmierzać v pòrozmierzëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Przëjachôł kóndëktéra z Miasta a tej
pòrozmierził te wédë miedzë gbùrów ‘
pòroznosić v pòrozniesc, pòroznaszac, narozniesc, pònaroznôszac
porozpalać v pòrozpôliwac, pòrozpalac || (pò)rozpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł.,. (II)
pòrozpãdzać v pòroznëk(iw)ac
porozpijać v pòrozpi(ja)c, rozpic
pòrozpinać v pòrozpinac, pònarozpinac pòrozpic [-piąc], -zepnã, -piął, -zepni, sł.,
‘porozpinać’
porozpinany ad pòrozpinóny, pòrozpiãti [Kabôtë mielë pòrozpiãté. Ra]
551
porozplatać v pòrozplatac, pòrozplesc, -plecã, -plótł, -plecë, sł., ‘’: z pòrozplotłima
włosama. (II)
porozplątywać (się) pòrozplątëwac (sã), (pò)rozplãtac (sã) -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, plãtôj (-cë) sã, sł., ‘: [Bierzë sã precz z tima sécama, te wãzłë sã doch same nie pòrozplącą.
Ra]
porozpraszac v 1. (pò)roznëkac, (pò)rozegnac; 2. pòrozparzëc, pòrozsëp(iw)ac
pòrozpruwać v pòrozpòrac pòrozpòrc, -pòrzã, -pórł, -pòrzë, sł., ‘porozpruwać’:
Wszëtkò pòrozpòrté! ‘wszystko porozpruwane!’. (II)
pòrozpùszczać v pòrozpùszcz(ëw)ac )
pòrozpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘porozpuszczać’. (II)
porozrębywać v pòrozrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘’: pòrozrąbioné pnie. (II)
porozrywać zob. porozdzierać
porozrzucać - pòrozdrzëcac EG. Np. Cobë le ta targawica nama jaczi szkòdë nie
zrobiła, dakù nóm nie zerwała, kòpiców sana nie pòrozdrzucała na łąkach. SY
pòroz(d)rzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘porozrzucać’: Pòrozdrzëcëce gnój a pòtemù
przińdzëce dodóm ‘porozrzucajcie nawóz a potem przyjdźcie do domu’. W tëch
pòrozdrzuconëch kôtach mieszkają chałëpnicë. (II) pòrozrzucać v pòrozdrzëcac,
pòrozcëskac, pòrénowac{‘pòrénowac’ zob. nabałaganić}
porozsadzać v pòrozsadzac || -dzëc, -ã, -ył, sł., ‘’: Pòrozsadzë te drzewa, bò jim je za
wąskò ‘za ciasno’. (II)
pòrozsiewać v pòrozşéwac
porozstępować się pòrozstãp(iwa)c || -pòwac sã, pòrozstãpic sã stąpiã sã, -ił sã, -stãpi sã,
sł., ‘: Lëdze sã pòrozstãpilë. (II)
porozsyłać v pòrozséłac Gò (-selac || -syłac), pòrozesłac, -szlã, -słôł, sł., ‘’. (II)
porozsypywać v pòrozsëp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Òna ten proszk zarô pòrozsëpa pò
délach ‘po podłodze’. (II)
poroztaczać v (pò)roztoczëc, pòrozgrëz(a)c’-ã, -ił, sł., ‘: Robôczi jich wszëtczich jesz
pòroztoczą. (II)
poroztrącać v pòrizczidac, pòrozczidnąc, -ã, -czid(ną)ł, sł., ‘porozbijać,’. (II
pòroztwierać v pòodmëkac, pòodsztëkac,
pòodklëczëc, pòrozemknąc
porozumieć się dogadac sã, ùgadac sã, pòrozmiôc sã [Jô sã z nim pòrozmiejã, nigle
przëstąpiã do robòtë. Ani sã ze mną nie pòrozmiôł. - Sy]
porozumienie - dogôdanié sã, ewent. zgòda, ùgòda
pòrozumienie (się) n dogôdanié, ugôdanié (sã)n
pòrozumie(wa)ć się dogôd(ëw)ac sã, ugôd(ëw)ac sã
pòrozumiewawczy ad dogôdowny, ugôdowny
porozwiązywać v pòrozrzeszëc, -ã, -ił, sł.,’: Pòrozrzeszoné miechë fùl zbòżô stojałë pòd
scaną ‘porozwiązywane wory pełne zboża stały pod ścianą’. (II)
porozwieszać v pòrozwieszac, (pò)rozwiesëc, (pò)nawieszac [Nawiésza chùst na płoce.
Ra]
porozwijać v pòrozwijac, (pò)rozwinąc ã, -ął, sł.,: Białczi pòrozwinãłë chùstë. (II)
552
porozwlekać zob. pòrozwłóczyć
porozwłóczyć v pòrozwlakac, (pò)rozwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’: Żlë jich le
dzecë nie pòrozwloką ‘jeśli ich tylko dzieci nie porozwłóczą’. (II) [Ob. wléc]
porozwozić v pòrozważac (|| lok pòrozwiôżac), (pò)rozwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë,
sł., ‘’. (II)
pòroże n rożëna, rogòwizna ƒ
poroże jelenia jelenié / jeleniowe rodżi; ew. przen: kòróna f, łopatë, wietwie / gałãze,
rzad widłë pl [Sôren mô pikle, a jeléń mô wietwie. Na głowie jeléń nosy kòrónã,
chtërna mô dwie wietewie. Jeléń zgùbił łopatë. Te wietwie nazéwają jinaczi
gałãzama. Kòżdô wietwa (wietew || wietwia) mô pò trzë pôlce. – Sy Sarnowé
(sôrnowe?) łopatë. Lz]; tyka ~ża jelenia wietew || wietwia || wietwa / gałąz f; jedna
z trzech odnóg na każdej z tyk pôlc m; ew. Gò: òdnoga f
poród - pòród EG, zalegniãcé SY || zlegniãcé SY, żart rozsëpk, wësëpk - Sy. Np. Bëc ju
na zlegniãcym (bëc na rozsëpkù / na rozsëpaniu / na wësëpkù = bëc w òstatnym
stadium przed pòrodã) Jic na wësëpk.- Sy Mòja białka przëszła do zlegniãcô. SY
Czejże Marichna bądze rodzëła? Òna je ju na rozsëpkù. SY Przë pòrodze nie bëło
nikògò w chałëpie. Ra
pòród m rodzenié n, pòłóg, wëlég, wësëpk m; ew. arch bòlewi czas
odbyć ~ urodzëc; żart pszczołë sã dzesz roją; piéck.
sã u kògòs rozwalił Pòr. Pòłóg
poróść zob. porosnąć
porównać - przërównac, pòrównac Sy
pòrównać v przërównac, zesadzëc
porównanie - przërównanié EG, pòrównanié EG, np. Wez le, przërównôj te dwie farwë,
widzysz że jedna je cemniészô òd drëdżi, czë nié? EG. Dlô przërównaniô jô to tu
pòłożã tak, wedle se / jô zaspiéwóm, jednã i drëgą piesń - widzyta wa różnicã? EG. Òb. w porównaniu
pòrównanie n przërównanié, zesadzenié
n; to nic w ~niu z... to nie je nic w
przërównanim z...
w porównaniu w przërównanim / w pòrównanim || -niu (do czegòs / z czims),
naprocëm, procëm(kù), naprost rzad (czegòs), w procëmkù (do czegòs) [Ten sztof w
przërównanim do tegò / z tim je përznã jakbë lepszi. Gò Chłop biwô colemało
starszi procëm / procëmkù / naprocëm swòji białczi / w procëmkù do swòji białczi.
Procëm mie / procëmkù mie / w procëmkù do mie / naprocëm mie të jesz jes
smôrkòla. Chójka procëm / procëmkù / w procëmkù do / naprocëm dãba nie je nick.
- Sy Nôwikszé dzëwë swiata są niczim naprocëm cëdów nieba. Ra]
pòrównawczy ad przërównowi, zesôdzkòwi
porównywalny pòrównywalny Gò; por. nieporównywalny
poróżnić zob. skłócić
poróżnienie zob. skłócenie
port, przystań statków òkrãtowiszcze n Gò, przëstań f (przëstań òkrãtów). Por.
przystań
pòrt m hôwinga ƒ pòrt, -u, m., ‘port’: To je dobri, wiôldżi pòrt. Òkrãtë stoją na
kòtwiach w pòrce.
553
; ~ lotniczy lecadłowô
hôwinga, ~ otwarty odemkłô hôwinga,
~ wewnãtrzny bënowô hôwinga, ~
wòjenny wòjnowô hôwinga, ~ zewnętrzny bùtnowô hôwinga
portal m przédné wrota, pòrtal m
pòrter m pòrter m, cemné piwò
portfel m briftasza , pòrtfel m; w zn. portmonetka - zob . kabza
pòrtier m dwiérznik, pòrtier m
pòrtiera ƒ dwiérznica ƒ, dwiérzowi zawiesënk
portki pòrtczi LZ
pòrtki pl pòt bùksczi pl pòrtczi, -tk(ów), l.mn., ‘portki, spodnie’: ●jegò białka pòrtczi
nôszô [‘mąż jest pod pantoflem’].
pòrtlandzki ad pòrtlandzczi; cement ~
pòrtlandzczi cement
portmonetka zob. kabza
pòrto n pòrto n, pòcztowi opłôtk; wydatki
na ~ wëdôwczi na pòrto
pòrtowe n hôwingòwi opłôtk
portowy ad hôwingòwi [Colemało w kòżdim pòrtowim miesce są psé dzurë. Sy]
pòrtowi, przym., ‘portowy’: pòrtowô wachta ‘straż portowa’.Ra
pòrtrecista m pòrtretnik m
pòrtret m pòrtret, wëmalënk m pòrtrét, -u, m., ‘portret’: Czë të jes widzôł pòrtrétë
ksążãt pòmòrsczich w Òlëwie?
pòrtretować v pòrtretowac, malowac pòrtret
pòrtretowy ad pòrtretny, pòrtretowi
Pòrtugalczyk m Pòrtugala m
Pòrtugalia ƒ geo Pòrtugalskô, Pòrtugalëjô f
Pòrtugalka ƒ Pòrtugalka ƒ
pòrtugalski ad pòrtugalsczi
pòrtwein m pòrtwein m
pòrtykm bùd stołpnicaƒ
pòruczać v nadôwac, zlécac, kôzac
pòruczenie n nadanié, zlécenié n
pòrucznik m leutnant m
poruszać (się) - rëchac (sã)
pòruszać ~ pewne sprawy / problemy pòrësz(iw)ac niechtërne / jaczés / niejedne
sprawë / problemë pòrëszac, -óm, -ôł, -ôj, sł., ‘poruszać’: Jô gò pòrëszóm, a òn ju béł na
tamtim swiece.
pòrëszac sã, -óm sã, -ôł sã, -ôj sã, sł., ‘poruszać się’: Te pùpczi pòrëszałë sã jak żëwé
lëdze ‘te lalki poruszały się jak żywi ludzie’.
poruszyć - rëchnąc (= dotknąc), zrëchnąc SY, pòrëszëc EG, pòrëchac SY, np. Ni mòżesz
të szpérów zrëchnąc, jes të zrosłi? Poruszyć sprawę - pòrëszëc / zahaczëc ò (jakąs)
sprawã. - Przër. nawiązać, napomknąć
554
poruszyć się zrëszëc sã
~szyć (się) (z)rëchac, (z)wich-lëc, wargac, wargnąc, (z)rëgòwac, (s)schwiądac,
(ze)szãtolëc (sã); ~ war-gami rëchac lëpama, ~ do łez roz-chlëdnąc, skruszëc
pòruszenie n pòrëch m, zrëszenié n
poruta - òb. hańba
porwać v 1. podrzeć, poszargać: pòrwac, pòdrzéc, pòszarpac, pòszargac, pòszamòtac.
zob. podrzeć; 2. uprowadzić, dokonać porwania jakiejś osoby: pòrwac, ùprowadzëc;
3. złapać gwałtownie: chwëcëc, czap(s)nąc; ~ kògò za kòłnierz chwë~ cëc kògòs za
kòlnérz 3. (u)krasc, harabczëc;
porwać - 1. pòrwac, pòdrzéc, pòszarpac. 2. pòrwac EG, ùprowadzëc EG, wzyc || wząc
w
pòmanié EG, zniewòlëc EG, przemòcą wzyc || wząc gdzes EG pòrwac, -iã, -ôł, sł., 1.
‘porwać, zabrać’: Wilk pòrwôł òwcã. 2. ‘potargać’: Jô ce pòrwiã na drobné kąsczi!
pòrwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘potargać się’: Mie sã kabôt pòrwôł na tëch drzónach
‘cierniach’.
porwać się 1. zob. podrzeć się; 2. ~ się pòrwac sã, zniesc sã, zbrzątwic sã, obsadzëc sã,
~ się na kògò zasadzëc, obsadzëc sã na kògòs, ~ się na co zdzyrzëc, odwôżëc,
obsadzëc sã na cos
porwać się (wstać nagle, zerwać się z miejsca) pòrwac sã, wstac nôgle (|| nagle),
zerwac sã z môla
porwanie - 1. podarcie - pòrwanié EG, pòdzercé EG. 2. pòrwanié EG, wzãcé w
pòjmanié EG, wzãcé (kògòs) przemòcą EG, ùprowadzenié EG
pòrwanie n uprowadzenié, za(ha)rabcze-nié n
porwany - 1. w znacz. podarty - pòrwóny EG, pòdzarti EG, pòszarpóny EG, pòszargóny
EG. 2. pòrwóny EG, wzãti przemòcą EG, ùprowadzony. Np. Òstała pòrwónô przez
zbójców / piratów / wałë mòrsczé. EG Dzecë òstałë ùprowadzoné przez pòriwaczów,
chtërny chcelë za nie dostac òkùp. EG. - Przër. uprowadzony
pory pl (spękania) pòpãcënë Sy; ew. zob. spodnie
poryć - pòrëc EG, pòpiskac EG, pònorzëc, znorzëc, lok pònurcowac {‘pòrëc’,
‘pòpiskac’, ‘pònorzëc’, ‘znorzëc’ in lëchò, snôdkò zòrac – zob. zorać [Òn to pòle
pòpiskôł / pòrił / pònorził / znorził.
pòryć v pòrëc, pòpiskac, pòkòpac, spiskac, pòrãbòlëc: [Niech òne mie jesz rôz
pòpiszczą! Ra] pòrëc, -rëjã, -rił, sł., ‘poryć’: Pòrëlë zemiã w czilka miescach. pòrëdac, -óm,
-ôł, sł., ‘podeptać, zdeptać’: Kònie pòdkòwóné mòkrą łąkã wnet pòrëdają. Waju dobëtk
pòrëdôł nama wszeden óws ‘wasze bydło stłamsiło nam wszystek owies’.
pòrykiwać v pòbãczëwac, tej sej rëczec
pòrysować v pòcéchòwac, dostac rëtë, pò-pãkac
pòrysowany ad pòcéchòwóny, pòrëtóny, pòpãkóny
poryty pòrëti, pòpiskóny, pònorzony, znorzony, lok pònurcowóny
poryw (porywy) - pòriw (wiel. l.: pòrëwë) (pòl.) EG, ò mòrzu zriw SY (= wezbróné
wałë na mòrzu. [tegò pòrëwù / zrëwù, w tim pòrëwie / zrëwie; te pòrëwë, tëch
pòrëwów. Taczé pòrëwë wiatru mògą jesz jaczégò pòmstwa narobic. EG. Ale je to
dzys zriw. Z gòdzënë na gòdzënã dzys na mòrzu corôz wikszi zriw. W pòrëwach
wiater mòże miec / òsygnąc / òsëgac nawetka piãc stopni w skale Beufòrta (wëm.
Boforta). Gò.]
pòryw m rëszëna, znoszëna f, płom m, zôwzãcé n; ~ młodzieńczy młodzë-zniany płom
555
porywacz - pòriwôcz EG, ewent. kidnaper (ang.) EG, pirat EG, zbójca EG, terrorista
EG. Np. Dzecë òstałë ùprowadzoné przez pòriwôczów, chtërny chcelë za nie dostac
òkùp. EG
porywać v 1. pòr(ë)wac 2. chwatac, czapsac; 3. uprowôdzac, krasc, harabczëc; ~ się na
kògòś zasadzac sã na kògòs, ~ się na co pòrëwac sã / dzyrżëc sã / òdważac sã / zasadzac sã
(na cos) porywać (np. o wodzie: zmiatać przed sobą) - zagarënac SY, pòrëwac EG
Pòrëwac (brac w pòjmanié, przemòcą ùprowadzac) lëdzy, np. Òni pòriwają / ùprowôdzają
lëdzy. EG pòrëwac, -riwóm, -ôł, -rëwôj, sł., ‘porywać, unosić’: Òni nama dzéwkã pòriwają.
pòrywąjący ad rëszący, zôwzãti
porywczo – pòrwisto Gò, pòpãdlëwie SY, zapalczëwie Gò, pòriwno, dzëkò; por.
zapalczywie, gorliwie. Zareagować porywczo - pòrwac sã z môla JA,
pòrywczo adv nadzéwno, dërno, oparzo-no, ostro, wësmiérno, pòrwisto
porywczość - pòrwistosc EG, pòriwnosc TR, zapalczëwòsc || -wòta Ra, hastëcznosc
niem; por. zapalczywość, gorliwość w zn. zapalczywość, porywczość, nerwowość:
nôgłosc f [Z taką nôgłoscą të ni mùszisz robic. Lz]
pòrywczość ƒ dërnota, oparzonosc, ost-rosc, pòrwistosc ƒ
porywczy – pòrwisti Sy, pòpãdlëwi SY, pòriwny TR, dzëczi, natrzasłi, òparzonoslôdczi
SY, „òparzony” EG, hastëczny niem Sy; nôgłi [Wiater je dzys naglészi (a. nôglészi)
jak wczerô. Lz] [Co za pòrwisti człowiek. Sy] Czł. porywczy, zapalczywy zapalcziwc SY, natrzasleńc EG || natrzasélc EG, òparzańc Sy, òparzélc Sy. Por.
zapalczywy, gorliwy.
pòrywczy ad zadzéwny, dërny, oparzony, òparzonoslôdczi, ostri, wësmiérny, pòrwisti,
człowiek ~ oparzélc, parala m
Czł. porywczy, zapalczywy - zapalcziwc SY, natrzasleńc EG || natrzasélc EG, òparzańc
Sy, òparzélc Sy.
zapalczëwi Sy, EG, gòrlëwi EG; ew.ent hastëczny niem Sy [Biédnô białka, co mô
zapalczëwégò chłopa. Ù gdowë chléb gòtowi, ale serce zapalczëwé. – Sy] Człowiek
zapalczywy zapalcziwc Sy [Zapalcziwcowi ni ma do wiarë. Sy];
popędliwie adv pòpãdlëwie Sy
pòpãdliwòść ƒ oparzonosc, oparzelëzna ƒ
pòpãdliwy ad pòpãdlëwi Sy, oparzony, zniosłi; ~ czło-wiek pòpãdliwc Sy, oparzélc,
jurzësta m
pòrywisty ad pòriwny, ostri; wiatr ~ pò-riwny wiater
pòrządek m 1. pòrządk, szëk m, ochã-da ƒ Jak kòżdi przed swima dwiérzama zamiece,
to mdze pòrządk na całim swiece. Sy 2. réga, pòsobica a. pòsãbica ƒ; dla ~dkù wedle
pòrządkù, robić ~dki w mieszkaniu czëszczëc mieszkanié, do ~dkù za régą, pòsobica,
ułożyć w ~dkù alfabetycznym ułożëc wedle al-fabétu pòrządk, -ù, m., 1. ‘porządek,
szereg’: Jeden za drëdżim stanãlë w pòrządkù. 2. ‘porządek, ład’: Ù nich ni ma nijaczégò
pòrządkù.
pòrządkòwać v robic pòrządk
pòrządkòwanie n robienié pòrządkù
pòrządkòwy ad réżny, pòsobny, biéżny, rzãdny, pòrządkòwi; liczebnik~ gr pòrządkòwi
rechùbnik, liczba ~wa pòrządkòwò wielëna a. biéżny numer
porządnie bëlno pòrządnie adv pòrządno, bëlno, przënôléżno pòrządnie, przysł.,
‘porządnie, czysto’: W jejich chëczach je baro pòrządnie.
556
pòrządno, przysł., ‘porządnie, czysto’: Ùbrôł sã pòrządno. Ob. pòrządnie. (II)
porządny bëlny pòrządny ad pòrządny, bëlny, przënôléżny [Jaczé to bëło pòrządné
dzéwczã, a dzys to je knéblôrka. Sy]; ~na robòta pòrządno robòta, robòta jak sã słëchô, dać
kòmù ~ną bùrã bëlno kògòs wëszkalowac, ~na pòrcja bëlnô, przënôléżnô pòrcjô pòrządny,
przym., ‘porządny, czysty, ochędożny’: Të môsz bëc wicy pòrządnô. Znaczenia: ‘tęgi,
wartościowy’ wyraz ten w języku pomorskim nie ma. Kaszubi mówią na to dëchtowny.
porzecze n pòrzéczé n Lz, Tr: ubrzég m, nadrzéczëzna ƒ
porzeczka ƒ bot swiãtojanka, lok: swiãcónka, swiãtowiónka, tipka ƒ;~czki f
swiãtojanczi lok: swiãcónczi, swiãtowiónczi, tipczi; ~ czarna, czôrnô swiãtojanka,
lok: smarlëna ƒ; pl: czôrné swiãtojanczi, smarlënë; kiść (kiść owoców a.
kwiatostan) ~czek grądkò swiãtojanków;
porzeczkowy swiãtojankòwi
pòrzeczkòwy ad tipkòwi, swiãtowinkòwi
porzeczny pòrzéczny LZ
porznąć zob. porżnąć
pòrzucać pòrzëcac, -rzucóm, -ôł, -rzëcôj, sł., ‘porzucać’: Nie pòrzëcôj mie! Kò doch jô
ce nie pòrzucóm! ostôwiac, , niechac
porzucić coś pòrzëcëc cos [òn pòrzucył; òna pòrzucëła; òni pòrzucëlë] [por. pòrzut Sy =
niedonoszony płód zwierzãcy; pòrzutnica Sy = krowa czãsto nie donôszającô płodu].
ewent szmërgnąc / cësnąc / rzëcëc cos [Òna przëszła z bùtna i swòje rzeczë cësnãła
bële dze, a jô to mùszã pò ni zbierac. Gò Szmërgnij te cygaretë i ju nie palë. Sy];
por. zaniechać, zaprzestać
, ~cić v 1. pòcëskac, pòszmërgac, cësnąc, szmërgnąc 2. ostawic ◊ jic z kòlãdą a. żart
wzyc nodżi od kògòs (pòrzucić współ-małżonka) pòrzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘porzucić’:
Òn wnet nã mësl pòrzucył.
pòrzucenie n ostawienié, niechanié n
porzygać (się) pòrzëgac (sã), -óm sã, -ôł sã,[Òn so bùksë ‘spodnie’ pòrzëgôł.Ti
nielusnicë ùpilë sã ë pòrzëgelë. Ra]
porżnąć v pòrznąc, pòcyc, pòrzechòlëc pòrznąc, -ną, -ął, sł., ‘porznąć’: Walk pòrznął
palëcã na kąsczi.
pòsada ƒ1. môl m 2. fùńdament m; wa-kùjąca ~ pùsti, niezajãti môl
pòsadzić v pòsadzëc, zasadzëc pòsadzëc, -ã, -ył, sł., ‘posadzić’: Pòsadzëlë gò na łôwce
za stołã. Mdzeta wszëtcë wëgòdnie pòsadzony. ~ się zob.siąść
pòsadzka ƒ pòdłoga, strzéc f, parkét m
pòsadzkarz m parkétnik m
posag - pòsôg || spòsôg - EG, JA, SY || spòsób SY, przëdôca SY. Np. Panna bez
pòsagù, to jak... JA Dac w pòsagù. Cëż en biedułą mòże dac swim córkóm za pòsôg.
SY. - Przër. wyposażyć
557
wiano - wëprawa SY, bradło arch SY, pòsôg || spòsôg EG, przëdôca ( = w 2 znacz.
dopłata przy handlu wymiennym) SY,. - Przër. posag, spadek
posag - spòsôg EG || pòsôg EG. - Przër.wiano, spadek
pòsag m spòsób m, łoża, przëdôcô ƒ, bradło n ◊ wëczënic spòsób (zapisać pò~ sag),
miec za krótką pierz(ë)nã (o małym pòsagù)
wiano n spòsób m, przëdôcô ƒ, bradło w; zob. pòsag
w zn. posag: spòsôg (|| pòsôg || lok spòsób) m; w zn. spadek: spôdkòwizna f [akc: -kò-];
w zn. wiano: wëprawa f, bradło arch, spòsôg || pòsôg m. Por. majątek
pòsagòwy ad spòsobòwi, przëdôcny, bradłowi
posażna (z bogatym posagiem) - pòsażnô JA, SY. Pòsażnô brutka. EG Pòsażnô mòja
sënowô nie bëła, ale je za to baro robòcô i dobrô. SY
pòsażny ad z bògatim spòsobã; ~na panna bògatô na(ł)ożeniô, brutka
posądzać kogo - pòsãdzac, pòsądzëwac [Óni gò pòsądzają || pòsądzywają ò kradzéż. Nie
pòsądzôjta || pòsądzywôjta gò bez pòdstawë. – Gò Niesprawiedlëwie mie
pòsądzôsz.pòsądzać v miec pòmëszlenié, pòmëszlac, obwiniac pòsãdzac, -sądzóm, -ôł, sãdzôj, sł., ‘posądzać’: Nie pòsãdzôj, a nie bãdzesz pòsądzóny. [Przysł. bibl.]
posądzenie - pòsądzenié EG, pòbôczenié [= pòdezdrzenié] SY, np. Miec na kògòs
pòbôczenié. SY pòsądzenie n pòmëszlenié, obwinienié n
posądzić kogo - pòsãdzëc kògò, np. Òn gò pòsądzył / òni gò pòsądzëlë ò złodzéjstwò.
pòsãdzëc, -sądzã, -ył, -sãdzë, sł., ‘posądzić’: Òni mie pòsądzëlë, jeż to jô ùkrôdł. Na miã
rzucëlë pòsądzenié.
posąg m sztatura, figùra ƒ; ew. rzezba, żłobizna f, pòmnik m (pòmnik z figùrą). Zob.
figura
pòsagòwy ad sztaturny, wiôlgòscowi, widzałi
pòsążek m statuetka, sztaturka ƒ
poschnąć v pòùschnąc, rzad pòschnąc; ew. pòùsëchac, ùschnąc, zeschnąc, zwiãdnąc,
pòwiãdnąc [òne pò(ù)schłë / pòùsychałë / zwiãdłë; Nie bëło deszczu długò, tej
wszëtczé kwiôtczi pòschłë. Ra]. Por. uschnąć
pòschòdzić (się) pòzéńc, pòschôdac (sã)
pòselski ad pòsélny; izba ~ska pòsélnô zéńdzëna a. jizba pòsélów pòselsczi, -kô, -czé,
przym., ‘poselski’: gòdnosc pòselskô.
pòselstwò n pòsélëzna ƒ pòselstwò, -a, n., ‘poselstwo’: Ksądz Wòlszledżer
‘Wohlschläger’ òdpisôł, że ni mòże przëjic pòselstwa.
pòseł m pòseł, pòsél(c) m ◊ ani pòsła, ani osła (gdy kto długò nie wraca skąd) pòseł, sła, m., ‘poseł’: To bëło tej, czej pón Tokarsczi béł pòsłã wëbróny.
pòsesja ƒ pòsadłowié n, môl m
pòsesjonat m pòsadłownik m
pòsezonowy ad pòczasowi, pòczasny; pòra
~wa pòczasowi cząd, pòczasëzna ƒ
posępnie adv blészczowato, kwasno; patrzeć ~ (posępnie) fig zdrzec kwasno
pòsepno || pòsãpno [Pòsepno wzerac. Pòśepno ù nich jak na pògrzebie. Sy]
558
posępnieć v markòtniec, robic sã pòsãpny / markòtny / nasãpòlony / nasãpiony /
zasãpòlony / zasãpiony (Gò), sãpic sã || Ra lok sãpac sã, sãpòlëc sã || sãpòrzëc sã; ew.
kòmùdzëc sã, chmùrzëc sã (na twarzë) dąsac sã, blészczëc sã, mùr’zëc sã, mùnic sã
[Òna bë sã tak całi dzéń sąpa. Ra] (zob. chmurzyć się); przestać ~ wësãpic /
wësãpòlëc / wësãpòrzëc sã [Wësãpił sã i przemówił do nas. Òstawita gò, òn sã abò
rôz wësãpòli. - Sy]
smroczëc sã, dôczëc sã, kòmùdniec, zacëgac sã, zamrëżëc sã, zakalkùnic sã
posępnośćƒsmroczëzna, kòmùda, sãpizna
zmier’załosc ƒ, pòsep arch m [Òd tegò człowieka sóm pòsep bije. Nie lubiã do nich jic,
bò tam taczi pòsep panëje. Wząc || wzyc kògòs na pòsep (miec do kògò żôl). Wzął
gò na pòsep i z nim nie gôdô. – Sy]
posępny ad smroczny, dôczësti, kòmùdny, zacygniãty, zamrëżałi, zakalkùniony,
pòsãpny || arch lok pòsepny ||; o ludziach: zachmùrzony, zasãpiałi, blészczowati –
zob. nadąsany; człowiek ~ zawlôka arch [Ten zawlôka pòpsuł nóm całi wieczóôór.
Temù zawlôce nie bëło dosc przëzdrzec sã na nas. – Sy] {‘ zawlôka’ in = niebò
chmùrzącé sã} [Bòjã sã tegò strëcha, bò mô taczi pòsepny zdrok. Dzys je pòsepny
dzéń. Wòjna to pòsepnô pani. Sy]
posiać - pòsôc (rzôd. czãscy ‘wsôc”, ‘zasôc’, ‘nasôc’) EG, (żart.) zażegnac FG. Np. Pò
zòranim òn tam zasôł lëpin, a tej tak pò wiérzchù pòsôł përznã szitu, òn le gò (ten
lëpin) tak „zażegnôł”.
FG pòsôc, -sejã, -sôł, sł., ‘posiać’: Pòsôł żëto, zebrôł
kąkòl. [Przysł.] Òni mielë tu jôrkã pòsóną. Ra pòsiać v zasôc, obsôc pòsôc sã, -sejã
sã, -sôł sã, sł., ‘posiać się’: Te zelëska ‘zielska’ same sã pòsałë na òdłogù.
posiadacz pòsôdôcz Gò || arch pòsadôrz Lz, pl pòsôdôcze, ewent. włôscëcél, pón, - Gò,
arch miéwca Sy [Òn je pòsôdôczã / włôscëcelã tegò bùdinkù.Tu, na swòjëch
smiecach jô jem panã. - Gò]
pòsiadacz m miéwca arch, mietk arch, ew. człowiek chwalący się, że wszystko posiada:
miéwôcz; czł. lubiący mieć wszystkie potrzebne narzędzia: miejk m, miejka f
miejicel m [Nic ce ni mògã dac, bò nie jem miéwcą. Jô jesz nie jem miéwcą tegò môla
(gòspòdarstwa), bò gò jesz mie tatk nie zapisôł. A chtëż je miéwcą tegò bùdinkù. A
chtëż to terô je tim mietkã? Jakże sã nazéwô ten nowi mietk, chtërnémù wa sprzeda
swój ògród? – Sy]
posiadaczka pòsôdôczka, ewent. włôscëcelka, pani
posiadać - miec, pòsadac Sy, Lz || òbsadac Sy, np. Cëż ten wëzglińc mòże wiele swòji
córce dac, czej òn sóm nic nie pòsôdô. SY Òna nick nie òbsôdô. SY Co ùchlóna
zarobi, to òn przez gardło przepùscy, nic nie pòsôdô, le czerwiony
nos.
SY
pòsadac, -sôdóm, -ôł, -sadôj, sł., ‘posiadać’: Òni pòsôdają wikszą nôùkã, jak më
gbùrzë. (II)pòsiadać v miec, pòsadac, obsôdac [Òn pòsôdôł dwanôsce kòszk
pszczół. Lz] Cëż ten wëzglińc mòże wiele swòji córce dac, kò òn sóm nic nie
pòsôdô. Sy]; ~ jãzyk znac
mòwã, ~ stosunki, znajomòści miec
parłãcz, znajemnotë, nie ~da się z radości on je od se z ucechë
posiadanie - pòsôdanié
pòsiadanie n mienié, obsôdanié n; być
559
w ~niu miec, obsôdac, wejść w ~
obsadzëc, objic za swòjé, stan ~nia
wiôlgòsc mieniô
posiadłość - pòsadłowié SY, òwłada (zab.) SY [Co za nierozëm sprzedac taczé piãkné
pòsadłowié (gòspòdarstwò). Sy]. - Przër. władztwo
pòsiadłość ƒ pòsadłowié, obsadłowié n,
owładaƒ, môl m[Co za nierozëm sprzedac taczé piãkné pòsadłowié. Sy]. Por. majątek
posiany ad pòsóny; ew. wsóny, zasóny [Òni mielë tu jôrkã pòsóną (a. pòsóné). Ra]
posiąść pòsadnąc Gò [np. Dlôte w nôdgrodã przëdzelã mù rzmë lëdztwa i òn pòsadnie
mòżnëch jakò zdobëcz. (Iz)]
pòsiąść v wzyc, objimnąc, dostac pòsadnąc, -sadnã, -sôdł, -sadni, sł., ‘posiąść’:
Wnetëszczi pòsadlë ë te grëńta. (II) Ra
pòsiec v pòsekac, pòrãbic
pòsiedzenie n pòsedzenié n
pòsiedzieć v pòsedzec, zabawic pòsedzec, -ã, -ôł, sł., ‘posiedzieć’: Chwilkã pòsedzôł ë
zôs szedł do karczmë.
pòsiekać v pòsekac, pòrãbic
pòsiew m séw m
pòsilać wspòmagac
posilać się - jesc, abò: jadac, strawòwac sã (môl.) SY, np. Më trzë razë strawùjemë òb
zëmã, pòdwieczórk më żenimë z wieczerzą.
pòsilać, ~lić (się) zmòcni(wa)c, pòkrzésac, pòkrzésëc, zhelp(ëw)ac (sã)
posilić (wspomóc?) pòsëlëc, wspòmòc
pòsilający ad zmòcniwający, pòkrzésający,
zhelpający
pòsilenie n zmòcnienié, pòkrzésenié, zhelpanié n
pòsilny ad zmòcniwny, pòkrzésny, helpny pòsylny [Kropnãlë sobie trënkù pòsylnégò.
Lz (Bù?)
pòsilony ad zmòcniony, pòkrzésony, zhelpóny, pòdjadłi
posiłek m môltëch, ewent. pòkrzésnik neol. La, Tr [Tr mô ‘pòkrzésnik’ téż jakò:
sniôdanié Ra, frisztëk]. Np. tegò môltëchù / pòkrzésnika; dwa môltëchë /
pòkrzésniczi. Posiłek między śniadaniem a obiadem, lub obiadem a kolacją pòdjôd SY || pòdjôda (zab.) SY
pòsiłek m 1. môltëch, pòkrzésnik m, jestkù, jescé n 2. zmòcnienié, wesprzenié
n ◊ to mdze (zgòda i) pògòda (mówi
się, gdy z pòsiłkù nie nie pòzostało)
pòsiłkòwać v pòmôgac, wspierac
pòsiłkòwy ad wëpòmòżny, wspiérny; czasownik ~ gr wëpòmòżny czasnik
pòsinieć v zesëniec
posiwić v pòsëwic, -ã, -ôł, sł., ‘posiwić, siwizną pokryć’: Jemù te jiwrë ë chòrobë
pòsëwiłë włosë.
560
pòsiwieć v zesëwiec pòsëwiec, -ejã, -ôł, sł., ‘posiwieć’: Òn tak z jadłobë rëchło pòsëwiôł
‘on tak ze zgryzoty wcześnie posiwiał’.
pòskakać v pòskôkac
pòskarżyć v oskarżëc; ~ się żôlëc sã, skarżëc sã, pòjiscëc sã pòskarżëc, -ã, -ił, sł.,
‘poskarżyć’: Pòskarżëlë na miã przed ksãdzã.
pòskarżëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poskarżyć się’: Pòskarżë sã przed nama a më cë co
doradzymë.
poskąpić - pòskąpic JB, SY, np. Włôsnëch słabòscy mù Òpatrznosc nie pòskąpiła. JB
Bògù dzãka, Bóg mie rozëmù nie pòskąpił. SY Chto òd Bòga òdstąpi, temù pùrtk
pòmòcë nie pòskąpi. SY. - Przër. cyknąć,
udzielić
pòskładać v pòzłożëc, pòskłôdac
pòskòczyć v skòczëc, pòdskòczëc; ~ do
domù skòczëc dodóm, ~ w górã pòd~ skòczëc, pòdéńc w górã
pòskracać v skrodzëc, pòskrócëc
pòskramiacz m usôdzôrz, ustëdzôrz, udostôwôcz m
pòskramiać v usôdzac, ustëdzac, udost(ôw)ac,
dost(ôw)ac na skróm ◊ odebrac kòmùs ówsa a. żłób kòmùs wëżi uniesc poskramia ùsôdzô
pòskrobać v pòskrobac, pòskòblëc, pòczechlëc, pòdrapac {‘skòblëc’ in. zob. czyścić, strugać}
poskromić kogoś - , usadzëc, ustëdzëc udostac, dostac kògòs na skróm SY, [Jô tëch
pëskôlów jesz na skróm dostónã, òni sã nawet nie spòstrzegą. Sy] poskromić
ùsadzëc;
pòskromienie n usadzenié, ustëdzenié,
udostanié n, dostanié na skróm
poskrzeczeć v pòskrzeczec, -ã, -ôł, sł., ‘poskrzeczeć’. (II)
pòskùtkòwać v (pò)skùtkòwac
posłać v pòsłac, -lã, -łôł, -lë, sł., ‘posłać’: Më jesmë gò pòsłelë pò piwò a òn nama
przëniósł gòrzôłczi.
posłanie - 1. leża SY, np. Nôlepszô leża dlô mie w lece to szopa abò stodoła. Dobrô
leża, dobré spanié. SY [w 2 znacz. neol. TR: ‘obóz’]. - Przër. łóżko, legowisko. 2.
òb. misja, posłannictwo
pòsłanie n 1. pòswanié a. pòsłanié n
2. leża, lega f, lôdżer m [Mechòwé pòsłanié. Ra] 3. pòlét m
posłaniec - pòsłańc Sy, Lz, pòsłannik Lz, òbesłańc SY, òbiegôcz arch Sy, biegańc lok
Sy. [Pòsłańc przëszedł z pòlétã. SY Czejbëm miôł jaczégòs òbesłańca, to bë òn wnet całą
wies òblecôł. Sy] pòsłańc, -a, m., ‘posłaniec’: Òn je za pòsłańca najãti.
pòsłaniec m pòsłańc, biegańc, gònias,
obiegôcz m pòseł, pòsłańc(z)ik, òbesłańc m;
posłanka pòsłónka Lz
pòsłanka ƒ pòsełka ƒ
561
posłannictwo - pòsłanizna TR, EG, wiérzta (môl. przestarz.) SY [pòdobné do wierzta
TR = wiersz], ewent misjô
pòsłannictwò n pòsélëzna, misëjô ƒ
pòsłannik m pòsłańc m
pòsłodzić v pòcëkrzëc, ocëkrzëc, omiodnic
pòsłować v bëc pòsłã
pòsłowie n pòsłów m, pòsłowina ƒ
pòsłuch m 1. pòsłëchanié n 2. pòsłësznota || -nosc f, pòsłëszeństwò n;
ƒ, dawać ~ pòsłëchac, znaleźć ~ bëc
słëchóny 3. pòmión m
pòsłuchać v pòsłëchac, usłëchac pòsłëchac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘posłuchać, przysłuchiwać
się’: Òn tak snôżo baje, trzeba gò pòsłëchac. 2. ‘usłuchać’: Trzeba òjca pòsłëchac.
pòsłuchanie n przëjim(niãcé) m (n), audiencjô ƒ
pòsługaƒ usłużenié n, usługa ƒ; ostatnia ~
slédné usłużenié, oddzëkòwanié n pòsłëga, -dżi, ż., ‘posługa’: Jô gò tak trzimóm do
wszelejaczi pòsłëdżi. Na pòsłëgach.
pòsługacz m usłużnik m
pòsługaczka ƒ usłużnica ƒ
posługiwać v (usługiwać komu) ùsługiwac / rzad pòsługiwac || pòsłëgiwac || -gòwac /
ew. służëc / pòmagac (kòmù), òbsługiwac kògò; żart skakac przë kògùms / kòle
kògò; ew. w zn. pielęgnować, doglądać kogo: dozerac kògò [Òn mie pòsłëgòwôł
dzesãc lat. Ra]
posługiwać się pòsługiwac sã czim (pòl.?) EG, ùżëwac czegòs EG, [òn sã tim
pòsługiwô || pòsługùje; Krôwc pòsługùje sã krédą. Szklarze pòsługùją sã
młotuszkama przë wsôdzanim òbrazów w ramczi. - Sy Òn sã tim nôrzãdzã szëkòwno
pòsługiwô. Gò - Przër. posłużyć (się), òbsługiwać (się), wysługiwać się
posługiwanie n piastowanié, pòsługiwanie n
posłuszeństwo - ùsłësznosc EG òd SY?, pòsłëszeństwò EG
pòsłuszeństwò n pòsłësznota ƒ, pòsłëszeństwò, słëchanié n; wypòwiedzieć ~
spòwiedzec, spaszowac; ślepe / bezwzględne ~ slepé / bezwzglãdné pòsłëszeństwò. Por.
dryl, dyscyplina pòsłësznosc, -ë, ż., ‘posłuszeństwo’: Jô le pòsłësznoscë żądóm òd ni.
pòsłusznie adv pòsłëszno pòsłësznie, przysł., ‘posłusznie’: Stojôł pòsłësznie ë żdôł na
rozkôz.
posłuszny ad pòsłëszny, ùsłëszny [Czejbë wszëtczé dzecë bëłë taak ùsłëszné, jak to
dzeckò, tej bëm mògła abò dzesãc jich wëchòwac. Sy Òna bë mia bëc nóm pòsłësznô. Ra];
posłuszny człowiek ? pòsłëszeńc LZ (pòsłëchańc? – hipochondryk ?) słëchac, -óm, -ôł,
sł., 1. ‘być posłusznym’: Jegò ë ptôszczi słëchają. 2. ‘słuchać’: ●słëchô jak ò żelôznym
wilkù. 3. ‘należeć komuś’: To mie słëchô, a to wóm.
posłużyć (się) - pòsłużëc (sã) (pòl.?) EG, ùżëc czegòs EG
pòsłużyć, ~giwać (się) pòsłużëc, -sã, -ił, sł., ‘posłużyć’: Të bë jes mógł starëszkòwi
pòsłużëc.
562
pòsłużëc, pòsługò-wac (sã), piastowac, brëkòwac; to mù ~żyło za pretekst to on so
wzął za orądz, szczãście mi pòsłużyło jô miôł szczescé, jeżeli mi zdrowie ~ży żle
bãdã przë zdrowim, ~giwać się czym piastowac cos, pòsługòwac sã czims
posłyszeć v czëc, ùczëc, pòczëc, doczëc sã {‘posłyszeć’ in = pol. poczuć} [òn czuł /
ùczuł / pòczuł / sã doczuł; Pòczuł, że zwònią, ale nie wié dze. Ra] pòsłëszec, -ã, -ôł, sł.,
‘posłyszeć, zasłyszeć’: Òn nieco pòsłëszôł, ale wszëtczégò nie wié.
posmak m nôszmaka (Lz) ƒ, nôszmak (Gò) m [Piwò mô taką dzywną nôszmakã. Lz
Òszmakôj le, ta zupa / to wino mô taczi dzywny nôszmak. Całé to wëdarzenié miało
nôszmak skandalu / skandaliczny (pôchnãło skandalã) - Gò]
posmakować - òszmakac EG. Np. Òszmakôj le, je to dosc słoné. Jô te twòjégò kùcha
ani nie òszmakôł, bò òni wszëtkò spùsowelë. EG
pòsmarować v pòsmarowac, pòmazac; skąpò ~ pòcôrnąc pòsmarowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘posmarować’: ●òna mô jãzëk samima głëpstwama pòsmarowóny.
pòsmarowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘posmarować się’: Pòsmaruj sã jôpscowim
‘borsuczym’ sadłã a mdze cë zarô lepi.
posmolić v pòsmòlëc, pòsmarowac / wësmarowac smòłą (np. dak); ~ się zob. osmolić się
posmutniały - pòsmùtniałi, zasmùcony, zmarkòtniałi, òsowiałi - EG
posmutnieć - pòsmùtniec EG, zmarkòtniec EG, òsowiec SY
pòsmùtnieć v pòsmùtniec, osowiec
pòsoka ƒ krew, czôrwina, mòrówkaƒ
pòsolić v pòsolëc, osolëc [Niczim nie òbònią (òkraszą) ledwie pòsolą.
pòsortować v pòzortowac, rozzortowac
pòspacerować v pòszpacérowac, pòchò-dzëc
pòspać v pòspac
pòspadać v pòspôdac, pòspadnąc
pospędzać v pòznëk(iw)ac, pòzegnac, pòprzënëk(iw)ac
pospędzany ad pòznëk(iw)óny, pòzegnóny, pòprzënëk(iw)óny [A czej miôł wszëtczé
òwcë pòprzënëkóné. Ra]
pospieszyć się - òb. pośpieszyć się
posplatać v pòsplatac, (pò)splesc [ -plôtóm, -ôł, -platôj, sł., ‘,’: A czej mia ju wszëtczé
włosë pòsplôtóné.
posplątywać (się) pòsplãtac (sã) [ -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãcë (-tôj) sã ;Skòrno jes jich
pòsplątôł, pòrozplãcë jich terô. Ra]
pòspłacać v pòspłôcac, pòzapłacëc, pò-spłacëc; ~ długi pòspłacëc dłëdżi pòpłacëc, -ã, ył, sł., ‘popłacić’: Żebë jem miôł dëtczi, to bë jem zarô wszëtczé dłëdżi pòpłacył.
pòspòlicie adv prosto, zwëczajno, zwëkò-wò, oglowò
pòspòlicieć v (pò)wszedniec, sërzec
pòspòlitak m 1. prosti człowiek 2. néżny żołnérz
pòspòlitość ƒ zwëczajnota, oglowòsc, wszednota ƒ
pòspòłitować się drëszëc sã z bële czim a. robic sã sëri
pòspòlity ad sëri, sprosny, zwëczajny, oglowi; imiã ~te gr zwëczajné miono, ~
ruszenie néżné wòjskò „pòspólné rëszenié” Gò (pòspólné rëszenié szlachtë całégò
kraju)
563
pòspòłu adv wespół, pòspół, dopòspół, razã, wëcmani
pòspólstwò n rukòc ƒ, kór, pak m, pata-ractwò, chachelstwò n
pòspółka ƒ gór lëchszi, slédny wãdżel
pòsprowadzać v pòsprowôdzac
pòsprzątać v pòwëczëszczëc, pòułożëc, pòopòrządzëc, pòopòrajic
pòsprzeczać się starnąc sã, przëgôdac so, pòspiérac sã
pòsprzedawać v pòprzedac, pòrozprzedac
posrać (się) pòsrac (sã) [ -óm, -ôł, (sã) Wszëtczé pielëchë mia pòsróné. Ra]
pòsrebrzać, ~rzyć v pòstrzébrzë(wa)c pòstrzébrzëc pòstrzébrzac Ra
pòsrebrzanie n pòstrzébrzanié n
pòsrebrzany ad pòstrzébrzony
possać v pòsësac, -susóm, -ôł, -sësôj, sł., ‘’: Pòsusôł chwilkã. (II)
pòst m pòst m ◊ cos przëchôdô jak rëba w pòsce (coś zdarza się w samą pòrã), miec
wiedno pòst (cierpieć nãdzã) Lëtrzë pòstu nie znają. Wiôldżi Pòst. - Ra]
postaczać się pòstoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Pòstoczëlë sã do mòrza. (II)
postać - 1. forma, pòstac (Ra) = òsoba, tzn. òsoba wëstãpùjącô w òpòwiôdanim,
filmie (pòl.) EG {‘sztatura’ zob. figura 1; ‘pòstac’ Lz – por. ‘pòstacjô’ = ùkôzka,
pol. zjawa} [Na tëch òbrazach są wëmalowóné pòstacë ksążãt pòmòrsczich. Ra]
wcielić się w jakąś ~ wcelëc sã w pòstac / òsobã kògòs, zagrac rolã kògòs,; 2. pòstac m
- òb. sylwetka W dôce te krze mie zmaniłë, że jô widzô lëdzczé pòstace. Lz; 3. òb.
zjawa
pòstać1 ƒ sztôłt m, pòstac, sztatura ƒ; to zmienia ~ rzeczy to zmieniwô sprawã
pòstać2 v pòstojec pòstojec, -ã, -ôł, sł., ‘postać’: Czë të abë chwilczi nie pòstojisz? Òn
tak përznã pòstojôł a tej szedł.
pòstanawiać, ~nowić v udb(ëw)ac, umës-lë(wa)c, uprôwiac, uprawic, ubzdurzë-(wa)c
pòstanawiac, -nôwióm, -ôł, -nawiôj, sł., ‘postanawiać’: Òna so tak pòstanôwia, ale nie
dotrzima.
postanowić (coś) - pòstanowic (cos) EG, SY, ùdbac so EG, ewent. ùsadzëc sã na co
[jakbë: dulczëc na co - EG] JA. Ewent, w znacz. zdecydować (się) – pòstanowic,
ewent rozpòrzãdzëc, zarzãdzëc, pòdjąc || pòdjmnąc pòstanowienié, ewent
zdecydowac - Gò [Długò sã w sobie łómôł, nigle pòstanowił gò przeprosëc. Sy Jô so
pòstanowia / móm so pòstanowioné, że bądã codzéń mówiła Różańc. Gò Jak so
pòstanowił (so ùdbôł) tak zrobił. Gò Tatk pòstanowił / rozpòrządzył, że òd dzys
bądzemë szlë spac ò dzesąti wieczór, nié pózni. Matka pòstanowiła sprzedac swòje
mieszkanié. Tak jak òni rozpòrządzëlë, bądze robioné. – Gò Co pòstanowiłë, to
zrobiłë. Ra]. Por. rozstrzygnąć
postanowienie - pòstanowienié EG, w znacz. zamiar = ùdba (zab.) SY, ùgrôżba (zab.)
SY postanowienie (rozporządzenie, polecenie) - pòstanowienié EG [kasz.
‘pòstanowienié’ w 2 znacz. = stanowczosc]. - Przër. zamiar
[tegò pòstanowieniô || -niégò; pl: pòstanowienia; tëch pòstanowieniów; To bëło jegò
pòstanowienié na Wiôldżi Pòst, żebë nie palëc cygaretów. EG Òn ni mô niżódnégò
pòstanowieniégò, to znaczi òn nie je
stanowczi. EG.
Òn
so
pòwzął
pòstanowienié, że... EG Pòwzyc || pòwząc / miec ùgrôżbã.
SY
Chòdzëc
z
ùgrôżbą. SY. - Przër.
zamiar, pomysł, umowa.
pòstanowienie n udba, nôdba ƒ, umëszlenié, ubzdurzenié n
postanowione, zaplanowane ùdbóné
564
postarać się o co - zradzëc sobie JA, spòrajic so, zeżorgac so, wëstarac sã, òbstarac sã,
pòstarac sã - EG. Ewent. w znacz. znaleźć, nabyć - ‘naparłãczëc sobie’ (môl.) SY.
Np. Panna naparłãczëła sobie kawalera SY
pòstarać się zradzëc, spòrajic, miec starã zeżorgac, òbżorgac, -óm, -ôł, sł., ‘postarać się
o co, zająć się czym’, niem. besorgen: Jô wama òbżorgóm. pòstarac sã, -óm sã, -ôł sã, sł.,
‘postarać się’. (II)
postarzały - pòstarzałi, zestarzałi EG, rozpùdlony (môl.) SY. Np. Òna je tak
rozpùdlonô, że òna wëzdrzi na sztërdzescë lat, chòc mô òsmënôsce. SY [spùdlëc =
schùdnąc i zestarzec sã] zestarzały ad zestarzałi, pòstarzałi, rozpùdlony; czësto stôri
stóny [Òna je tak rozpùdlonô, że òna wëzdrzi na sztërdzescë lat, chòc le mô
òsmënôsce. Sy]; w zn. pomarszczony: zgrãblałi || zgrãbòlałi || lok zgrãbniałi [Chòdzy
zgrãblałi. Sy Zgrãbniałô baba. Bù]
postarzeć się - zestarzëc sã, pòstarzëc sã EG, , skątorzëc sã, rozpùdlëc sã SY
[‘rozpùdlëc sã’ = stracëc ùrodã. - Przër. spùdlëc = schùdnąc], skątorzëc sã Sy.
[Nasza Klarka to bëło dzéwczã
jak skra, a pò żeńbie tak sã rozpùdlëła, że wëzdrzi
jak stôrô baba (tj. „rozpùdlëca”). Sy Jakże të sã, chłopie, mógł tak skątorzëc, taczi
chłop jak të béł, a dzys të jes prôwdzëwi kątor. Sy] w zn. pomarszczyć się: zgrãblec
Sy || zgrãbòlëc sã Sy || zgrãbniec lok Bù [Ta baba sã tak długò pùdrowa, jaż ji sã
zgrãbòlił pësk. Sy Pò tim czasu òn chùtkò zgrãbniôł. Bù]
zestarzeć się zestarzec sã, skrëszniec,
zmatczec zestrëszec, rozpùdlec sã;
on się ~rzał on je zestarzałi / on skrëszniôł
pòstaw m wôł m pòstôw, -awù, m., ‘postaw (tkacki)’.
postawa - pòstawa (w 2 znacz. sztatura, figùra, sztama), nastawienié, np. Pòstawa
pewnoscë sebie. Òna przëjãła òd razu taką zadzérną / nieùstãplëwą pòstawã, że ji nie szło
przekònac.. Postawy życiowe - pòstawë żëcowé / spòsób żëcégò / spòsób zachòwaniô sã w
rozmajitëch sytuacjach żëcégò (przër. mentalność) EG. - Przër. nastawienie pòstawa, -ë, ż.,
1. ‘postać, postawa’: Jegò pòstawa ùkazowa, że mùszôł bëc wiôldżim panã. 2. ‘stan’:
Przëszedł do naju w lëchi pòstawie. W jaczi pòstawie të do naju przëchòdzysz? (II): 3.
‘postaw (tkacki)’. Ob. pòstôw.
pòstawa ƒ rost m, sztatura, zasadłosc ƒ
postawić sprawę jasno” - pòstawic sprawã jasno EG,
postawić (zafundować) - pòstawic EG, np. Pòstawi mie piwò. EG pòstawic, -ã, -ił, sł.,
‘postawić’: Pòstawił przed gòscama bùdlã z gòrzôłką ë rôcził jich, abë pilë.
pòstawić v pòstawic; ~ kòmù zarzut zro-bic kòmùs wëmówkã, być dobrze ~wionym
dobrze sobie stojec
postawić się twardo z dërã pòwstac na kògò [Òn bë sã nie przëznôł, czejbëm nie béł na
niegò z dërã pòwstôł. Sy]
pòstawny ad pòstawny, spòsobny, rosłi, zasadłi, widzałi, oczny– Por. rosły, okazały,
wspaniały
565
pòstąpić zob. pòstãpòwać pòstãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘postąpić’: Òn jesz pôrã
kroków pòstąpił, ale dali ju ni mógł.
pòstąpienie n pòstąpienié n
posterunek - pòsterunk (pòl.) EG, stanowiskò || -szcze (pòl.) EG (np. Stanowiskò
bòjowé / ògniowé / obserwacyjné itp.), sztëla (niem.) EG [‘sztëla’ =
dosł. 1. stałi
môl / pónkt w miesce, do jaczégò gbùr wòzy swòje wërobë, np. Jô móm w miesce
taczé sztële, do jaczich wòżã wiedno
masło,jaja, miãso. EG. 2. stanowiskò
bòjowé / ògniowé = sztëlunk (niem.) JA, np. Òni tam mielë taką sztëlã / fojersztëlã,
z kanóną i karabinã maszinowim. EG] sztëlunk (niem.) JA, pónkt / môl kòntrolny
abò obserwacyjny EG, ewent. rozezdrzelnica SY [dosł. wieża w
lese służącô
jachtarzóm do obserwacji / pòd’zéraniô zwierzënë / òkòlégò.
Np.
Czej
lesny sedzy na
rozezdrzelnicy, a jesz szkło przëłożi do òka, to òn widzy baro
dalek. SY], wacha (niem.) TR, EG, „kòntrola” (np. Na grańcë Wòlnégò Miasta,
pòmidzë Òléwą a Wësoką bëłë dwa pónktë kòntrolné: pòlskô kòntrola i gduńskô /
pòlskô wacha i gduńskô wacha. EG. - Przër. stanowisko, strażnica, placówka
posterunek m stanica f (in pol. obóz), sztëlunk / pòsterunk Gò, wacha, starża ƒ; ~
milicji szandarnô wacha, ~ obserwacyjny ro-zezdrzawnô wacha
pòsterunkòwy m szandara m
pòstãp m pòkrokm; robić ◊-y robic pòkro-czi a. jic w przódk, iść z ~em czasu jic z
módą a. stojec na wiżë czasu
postępki, postępowanie pòstãpùnczi
pòstãpek m uczink, pòstãpk m
pòstępòwać, ~stąpić v 1. pòstãpòwać, pò-stąpic, obchôdac 2. jic w przódk; ~ w cenie
dwigac, dwignąc priz, dobrze, źle z kim ~ dobrze, lëchò sã z czims obchôdac, ~ (na ücytacji)
driwòwac pòstãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘postępować’: Òn za nią pòstãpòwôł jak dzeckò.
nie postępować lepiej od kogoś innego (nie być nic lepszym od drugiego) zdrzec /
strzelac w jeden czerz Sy; ew. bëc pò jednëch pieniãdzach Gò;
postępowanie - pòstãpòwanié, pòstãpùnczi SY
pòstãpòwanie n prowadzenié, pòstãpòwa-nié n; ~ sądowe sądowé przeprowa-dzenié, ~
śledcze wëdowiédné prowa~ dzenié
pòstãpòwòść ƒ pòkrocznota ƒ
pòstãpòwy ad pòkroczny
pòstny ad pòstny; pòtrawa ~na pòstnô
jôda ◊ pòstny dzéń (piątek) pòstny, przym., ‘postny’: pòstné jedzenié.
pòstojowe n markòwi opłôtk
postojowy - pòstojowi EG. Np. W mòji auce nie pôlą / swiécą sã pòstojowé widë. EG
Òpłata pòstojowô / òpłata za pòstój w miesce. EG
postój - pòstój SY, òdpòczënë SY, òdpòczink EG. Np. tegò pòstoju; te pòstoje, tëch
pòstojów, na pòstoju, na pòstojach. EG Czej më pierwi jachelë wòzã do Gduńska, to
më wiedno w Kartuzach zrobilë pòstój. SY
pòstój m pòstojenié n, odpòczënë pl, kwatéra f; miejsce ~oju môl pòstojeni
pòstpònować v nie uwôżac, miec za nic pòstrach m urzas, strach, lãk m; szerzyć
~ rozkòscérzac a. rozszérzac strach pòstradać v stracëc, wëzbëc sã; ~spòkój
stracëc ubëtk, wëzbëc sã ubëtkù, spòkòju, ~ życie stracëc żëcé
566
pòstradanie n stracenié, wëzbëcé sã n
postraszyć v pòstraszëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Të miã bële czim nie pòstraszisz.
pòstrącać v pòsczidnąc, pòsczëdac, (pò)naczëdac
pòstroić v pòstrojic, (pò)wëstrojic
postronek - pòstrónk EG, strónk SY, pòstornk Ra pòstroneczk, -a, m., zdr. od pòstrónk,
‘mały, cienki postronek’.
pòstrónk, -a, m., ‘postronek, powróz’: Ùrzesził swińczã na pòstrónkù a tej pònëkôł je do
Miasta.
cygełkò (wiel. l.: cygełka) SY, np. Strónk spôdł z órczëka. SY Pług zadzôł ò kòrzéń i
pòstrónk sã ùrwôł. Te
pòstrónczi trzeba përznã skrocëc. EG
pòstronek m pòstrónk m ◊ za dłudżi kòmùs pòstrónk pòpùscëc (dać za wiele
swobody), lok cygełka f
postronny - pòstronny EG, tj. nie należący do tegò karna, nie związóny z jegò
sprawama, np. Niejedny pòstronny widzowie / przëzérôcze zwrócëlë ùwôgã na to, że
do ti młodi gdowë tej sej zajéżdżô autół... - Przër.
poboczny
pòstronny ad 1. pòstronny Gò, ustronowi, przëgrańczny
2. cëzy
pòstrzał m 1. skaléczenié kùglą 2. zob. lumbago
pòstrzałowy ad strzélny
pòstrzec, ~gać v pòstrzéc, pòstrzegac,
zmerk(iw)ac, obôczëc, uzdrzec
postrzeleniec zob. narwaniec
pòstrzelić v pò(d)strzélëc
postrzelony - 1. dosł. pòstrzelony. 2. w zn. niepoważny, nieobliczalny - zob. narwany
pòstrzelony ad 1. pò(d)strzélony 2. zob. narwany
postrzępić v 1. (o tkaninach) pòstrzãpic, pòwarpac, pòtrączkòwac (|| lok pòtroczkòwac)
pòdrzéc / pòszamòtac / pòtargac / pòszarpac na same strzãpë / flëdrë; ew. o nitkach
wystrzępionych z tkaniny: òbtrączkòwac (|| lok ò(b)troczkòwac) [òn pòwôrpôł, òn to
pòwôrpie]; 2. (o papierze) pòdrzéc / pòszamòtac / pòtargac / pòszarpac na same
flëdrë / ficczi. Por. potargać
postrzępić się (o tkaninie) òbtrączkòwac sã(|| lok ò(b)troczkòwac sã), rzad pòstrzãpic
sã, òbrząskac sã || òbrząszczëc sã {‘pòstrzãpic sã’ Gò - por. strzãpë, strzãpiasti,
strzãpiélc (Sy)} [Jak të mòżesz chòdzëc w taczich òbtrączkòwónëch bùksach? Sy]
postrzępiony ad ò(b)trączkòwóny, wëtrączkòwóny (lok: || ò(b)troczkòwóny,
wëtroczkòwóny), òbrząskóny || òbrząszczony, pòstrzãpiony, pòwôrpóny; pòdzarti /
pòszamòtóny na strzãpë / flëdrë; ew. òbszarpóny, òbdzarti; ~ papier papiór pòdzarti
/ pòszamòtóny na flëdrë / ficczi
pòstrzyc, ~gać v pòobstrzic, pòobstrzëgac pòstrzygacz m strzëżôk m; ~ owiec strzëźôk owc(ów)
pòstrzyganie n strzëżenié n, ostrzëźënë pl pòstrzygarka ƒ maszina do strzëżeniô,
strzëżôrkaƒ
postrzyżyny - òstrzëżënë EG [przër. ‘òstrzëżënë’ - strzëżenié òwców SY]
pòstrzyżyny pl strziżka ƒ
pòstscriptum n dopis(ënk) m
pòstuk(iw)ać v pòklep(ow)ac, pòklë(wi)wac
567
postulat - bédowónô sprawa EG, żądanié TR, wniosk EG. - Przër. wniosek, nakaz,
życzenie, zastrzeżenie
postulat m pòstulat m, żądanié n
postulować v pòstulowac, bédowac, żãdac
postulujący ad pòstulujący
pòstument m pòdmùrënk, pòstament m
posucha zob. susza
pòsunąć, ~wać v pòsënąc, pòsëwac, pònëknąc, pònëkiwac, pòcësnąc, pòcëskac, na(d)stąpic, tërlëkac; ~ wskazówkã pònëknąc zédżer, ~ do ostatnich granic za dalek zańc, ~ się za
dalekò jic za dalek, robòta ~wa się naprzód robòta jidze w przódk pòsënąc, -ã, -ął, sł., ‘posunąć’: Pòsëni krzasło na westrzódk
jizbë ‘posuń krzesło na środek pokoju’ pòsënąc sã, -ã sã, -ął sã, sł.,’posunąć się’: Wa bë sã
mògła pòsënąc përznã dali.
pòsuniãcie n pòsënienié, pòsëniãcé, pònëknienié n, pòsuwk m
pòsuniãty ad pòsëniony, pònëkniony
posuwać v pòsëwac, -suwóm, -ôł, -sëwôj, sł., ‘posuwać’: Nie pòsëwôjta dali tegò wòza!
pòsëwac sã, -suwóm sã, -ôł sã, -sëwôj sã, sł., ‘posuwać się’: Wa sã tak pòwòli pòsuwôta
naprzód.
pòsuwanie się n jidzenié w przódk
pòsuwisty ad letczi, wësuwny
pòswarzyć się pògòrzëc sã, pòwadzëc sã
pòsyłać v 1. pòsełac [òn –séłô; nie –sełôj!], ; ~ pò kògò
pòsełac za kògùms 2. pòscelëc; ~ łóżkò
pòscelëc łóżkò pòsëłac, -syłóm, -ôł, -sëłôj, sł., ‘posyłać’: Òn mie co dzéń do ni pòsyłô.
Nie pòsëłôj gò tam donąd.
pòsyłka ƒ pòsélënk m, pòsłanié a.pòswanié n; ~ zwrotna nazôtny pòsélënk,
chłopiec na ~ki knôp do pòsélaniô
pòsypać v pòsëpac, pòsëc pòsëpac, -iã, -ôł, sł., ‘posypać’: Pòsëpelë so głowë pòpiołã.
pòsypka ƒ pòsëpk, obsëpk m, pòsëpka,
obsëpka f; ~ dla ptaków ptôszô jôda
posypywać v pòsëpiwac || pòwac pòsëpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘posypywać’: Nie
pòsëpùjta mie ti desczi piôskã!
pòszaleć v përznã głëpiec, szôlec
poszamotać - pòszamòtac EG. - Przër. potargać, poszarpać
poszanować (otoczyć opieką / troską, zadbać) - ùszónowac,
achtnąc,
zadbac,
òtoczëc
òpieką
/
troską,
zadbac;
specjalnie
ewent. ùtcëc, miec w ùwôżanim,
(przesadnie) wyróżniać kogoś wśród innych gości - òsóbkòwac SY
568
pòszanować v utcëc, uszanowac ◊ miec w
uwôżanim
poszanowanie (uszanowanie) - ùszónowanié, ùwôżanié, ùtcenié, tcza, czesc
pòczestnosc, -ë, ż., ‘poczesność, zacność, godność, szanowność’: Witelë gò z wiôlgą
pòczestnoscą.
pòszanowanie n uwôżanié, utcenié, szónowanié n; ~nia gòdny tczëwôrtny, wôrt
uwôżani
poszanowany zob. szanowany
poszargać - pòszargac EG, rozjachòtac SY, pòjachòtac SY, np. Jemù sã nie òpłacy nic
nowégò kùpic, bò òn to tak a tak zarô pòjachòce. SY Te kònie mùszałë sã spłoszëc,
że mają sle tak rozjachòtóné. ST. - Przër. podrzeć, poszarpać, poniszczyć,
potargać, poszamotać
pòszargać v okalëc, utrzepac, pòczapac,
oplëcëc, uszargac Przër. potargać, poszarpać, poszamotać
poszarpać - pòszarpac EG. - Przër. poszargać, potargać, poszamotać
pòszarpać v pòrwac, pòdrzéc, pòszarpac,
pòszargać
pòszarpany ad pòrwóny, pòdzarti, pòszarpóny, pòszargóny
poszczać (się) pòszczac (sã)
poszczebiotać 1. o dzieciach: pòjeblotac, pòszczeblotac, pògùtorzëc, pòjazgòlëc,
pògadac so pò swòjémù; 2. o ptakach - zob. poćwierkać
pòszczególnie adv apartno, osóbno, oddzelono, pò jednémù
poszczególnie - òsóbno, z òsóbna, ewent pòdrobno np. Pòrechùjemë kòżdégò z òsóbna.
poszczególny - òsóbny, kòżdi z òsóbna, ewent apartny, pòjedinczi || pòjedinczny
poszczególny ad apartny, osóbny, oddzelony; w każdym ~nym wypadkù w
kòżdim przëpôdkù, ~ne części osóbné
dzéle
poszczekać v pòszczekac, pòczawrotac, arch pòjawòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘poszczekać’:
Jidzëta psë bùten, pòjawùjta so dróbkã! pòłajac, -óm, -ôł, sł., ‘poszczekać’: Psë pòłajałë a tej
zôs bëło cëchò.
pòszczekiwać v szczawrowac, szczawrotac,
lajac, szczekac tej sej
pòszczerbić v pòszczałbic, pòtãpic, pòrobic zãbë
poszczęścić się - pòszczescëc sã EG. Np. Ale wama sã pòszczescëło. Tëlé grzëbów! A jô
chòdzã całi dzéń i nic ni mògã nalezc. EG Mòże mie sã téż czedës pòszczescy. EG
Kò jemù sã srodze przë tim pòszczescëło!
pòszczęścić (się) pòszczescëc, pòdarzëc,
zdarzëc, ulëmic (sã)
pòszczuć v pòszczwac, wëszczwac pòszczëwac, -iã, -ôł, sł., [Jô jesz psa na niã
pòszczwiã. Ra]
569
pòszczycić się pòchwôlëc sã (czim), pòstatkòwac sã (z czegò)
pòszczypać v pòszczipac
pòszept m szept m, szeptanié n
pòszeptać v pòszeptac
pòszeregòwać v pòrégòwac, urégòwac, pòstawic w rzãdë, rédżi
poszerzać pòszerziwac, pòszérzac [np. Dotëchczôs jem pòszerziwôł òbjim mòjégò
słowôrza, w miarã wòlnégò czasu. Gò]
pòszerzać, ~rzyć v pòszérzac, pòszérzëc
pòszewka ƒ pószewka, pòwłoczka ƒ
pòszkapić się zrobic zmiłkã, głëpstwò
pòszkòdowany ad szkódny, szkòdowóny m pòszlaka ƒ szlach m {‘szlach’ – zob. cios,
ślad}
poszkodzić zob. zaszkodzić
pòszmer m szëmark m
pòszóstny num szescrazowi
pòszturchać v pòsztërac
poszukać v pòszëkac, -szukóm, -ôł, -szëkôj, sł., ‘’: Pòszëkôj dobrze a nańdzesz. [Przysł.]
pòszukanie n wëszukanié n
poszukiwacz por badacz
pòszukiwacz m szukôrz m
pòszukiwaczka ƒ szukôrkaƒ
poszukiwać - pòszukiwac || pòszëkiwac, szëkac - EG. Np. Òni jich pòszukùją ||
pòszëkiwają / szukają / pòszëkiwelë / szukelë. - EG Pòszëkòwôł jaczi le bądz prôcë, ale
niżódny ni mógł nalezc.
pòszuk(iw)ać v (wë)szukac, (wë)szëkac; ~ swych praw szëkac swòjégò prawa
poszukiwacz m pòszëkiwôcz m; pl: pòszukiwacze || -czowie [tegò –cza; tëch –czi / czów]; ~ prawdy pòszukiwôcz prôwdë. Por. badacz, odkrywca
poszukiwać v szëkac, pòszëkiwac
poszukiwanie - pòszukiwanié || pòszëkiwanié, szukanié - EG
pòszukiw anie n szukanié, sznëpòrzenié,
sznëprowanié n
poszukiwany - pòszukiwóny || pòszëkiwóny, szukóny - EG
pòszukiwany ad szukóny
pòszum m letczi, daleczi szum
pòszwa ƒ pószew, pószwa, pòwłoka ƒ. Por. poszewka
poszwargotać v pòjamrotac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘poszwargotać’: Pòjamrotelë nieco
miedzë sobą. pòjazgòtac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘poszwargotać’: Niemcë pòjazgòtelë czile słów
miedzë sobą. - Ra
pòszybòwać v ulecec, odlecec
poszycie - òb. podszycie
poszycie n 1. ~ dachowe wiérzch / pòszëcé dakù, np. dakówka, pap(a), słoma,
blachòdakówka, blacha, eternit, szifer (łupk); 2. obsziwk m, obdakòwanié,
570
obcygnienié n; 3. ~ lasu pòdscelé n ?, kòzlëna f [akc. kòz-] [Mech krze, grzëbë,
listowié, wrzos to je wszëtkò kòzlëna. Sy] {‘kòzlëna’ in = pol. wiklina zob.}
poszyć v 1. pòszëc, obszëc, obcygnąc Pòszëła dróbkã. Pòszëła kòszële wszëtczim
dzecóm.2. poszy(wa)ć dach zob. dach (naprawić ~)
poszywacz m (dekarz naprawiający słomiane strzechy) pòsziwôrz, zdr pòsziwôrk m.
Zob. dekarz
pòściągać v pòscygnąc
pòścić v pòscëc, mrzéc pòscëc, -szczã, -scył, sł., ‘pościć’: Ë wilk pòscy, czej ni mô nick
do jedzeniô. [Przysł.]
pościel - pòscél SY. [Na pòscél sã skłôdają: spódk, tj. spódnô pierz(ë)na, zôgłówk ||
pòdëszka, wiérzchnô pierz(ë)na. SY. Np. ti pòscelë. Zmienimë witro pòwleczenié na
pòscél. SY.] - Przër. pościelowy
pòściel ƒ pòscél, pòdëszënaƒ, wërë, pierznë pl, lok pòscelënk m [Na pòscél skłôdają sã:
spódk, tj. spódnô pierz(ë)na, zôgłówk, wiérzchnô pierz(ë)na. Zmienimë witro
pòwleczenié na pòscél.
Zewleczta, dzéwczãta, pòscelënk, bądzemë witro prelë. Sy] pòscél, -ela, m., ‘pościel, posłanie’: To je mój pòscél. (II)
pościelić v pòscelëc [Trzeba temù bëdłu pòscelëc swiéżi słomë. Jô ce pòscelã łóżkò, tej
sã legniesz. Pòscelë mie łóżkò, jô pùdã spac. – Gò]; jak se ~lisz tak się wyśpisz jak
so(bie) pòscelisz, tak sã wëspisz (Gò); jak so chto pòsceli, tak sã wëspi (Ce)
pòscelëc, -ã, -ił, sł., ‘posłać’: Pòscelë so pierzënã, to mdze cë cepli.
pościelowy (dotyczący pościeli) - pòscelowi. Np. Tu są taczé rzeczë pòscelowé:
matrace (sztrózaczi), deczi, pòdëszczi. EG Bielizna pościelowa - pòwleczenié EG,
pòwleczënk SY, pòscelënk (rzôd.) SY. Np. tegò pòwleczënkù. Dała mie czësti
pòwleczënk na łóżkò. Zmienimë pòwleczënk. SY Zewleczta, dzéwczãta, pòscelënk,
bądzemë witro
prelë. SY
pościelowy ad pòdëszny; bielizna ~wa pòdësznô, łóżkòwô piérzô, pòwleczënk m,
pòwleczenié n
pościg m góń ƒ
pościgowiec m aw chutczé lecadło
pościgowy ad gòniący
poślad - 1. resztki zboża, zmieszane z plewami, ziarno gorszego gatunku - pòslôd
SY [tegò pòsladu], pòsladowiszcze (môl.) SY, òpòslédné n Sy, rak EG || wrak (môl.)
SY, szczërk m {‘szczërk’ in - zob. zboże (marne ~)} ‘rak’ || ‘wrak’ in = drobny
chróst, wiorë, miôł wãglowi [Do wãdzeniô nôlepszi je wrak. Sy]} [Pòsladowiszcze
dają kùróm. Dobré zôrno wniesemë na górã, a szczërk dómë kùróm. Krëpné jiczmë
(jãczmin) wezta w miechë, a pòslôd do kùrów. - Sy]. 2. drobne ryby, grzyby - rak
EG || wraklëna (môl.
zab.) SY, miôłczëzna SY [‘miôłczëzna’ słowò
wieloznaczné - òb. drobiazg], gruzgòt SY [w 2 znacz. ‘gruzgòt’ = gruz, doniczëzna,
szmërglënë - SY]. Np. Tu ju ni ma bëlnégò zôrna, le sóm rak òstôł. Tegò rakù
tu jesz je dosc tëlé. Òpòslédnégò sã nie miele na mąkã. Sy To òpòslédné schòwiemë
so na zëmã dlô ptôszków abò kùróm wërzucymë. Sy]
poślad m głëszëzna f, pòslôd, rak, szczërk
m, pòsladowiszcze n [Krëpné jiczmë (jãczmin) wezta w miechë, a pòslôd do kùrów. –
Sy]. Por. drobiazg, lichota
571
pośladek - półslôdk Gò, półdupk EG, półrzëtk SY pośladki - slôdk EG, tiłk EG, dupa
EG, żart. "zasobnica" SY, "wierzeje" SY, sprost. smrodnica EG, rodzelnica EG ; czł.
chudy, o zanikających ~kach wëcekłorzëti, por. mający chude uda: wëswiãdłoùdi
[Przë ti wëcekłorzëti babuie ch łop bë sã nie zagrzôł. Sy]
pòśladek m slôdk, rzëc, sôd, trézel, półrzëtk, półdupk m, zasobnica, rzëtnica,
përda ƒ; mãżczyzna z dużymi ~dkami
mielcoch, rzëcoch m, kòbieta z dużymi ~dkami mielcoszka, rzëcocha,
rzëtnica ƒ
pòśledni ad slédny, miéj wôrtny
pòślinić (się) uslënic, pòslënic, uprusac (sã) pòslënic, -ã, -ił, sł., ‘poślinić’: Òna miã tak
mòcno kùsznã, że mie rãkã pòslëniła.
pòślizg m o(b)mëka f, wëpùrgnienié n,
wëczorch m
pòślizgać v pòpùrgac
pòśliznąć (się) wëpùrgnąc, wëczorchnąc,
umknąc (sã)
pośliźnięcie się n ùslizg m, pùrgniãcé, pòsliznienié || -niãcé sã n [Żebë nié ten ùślizg, to
bëm dzys ni miôł krzëwi nodżi. Sy]
pòślubi(a)ć v (o)żenic sã, d(ôw)ac sã zdac
pòślubiny pl zrãkawinë pl
pòślubny ad: pòdróż ~na wieselnô réza
pòśmiać się nasmiôc sã, pòsmiôc sã
pośmiertny ad pòsmiertny [Żëwòt pòsmiertny. Ra]
pośmiewisko smiéchòwiszcze smiéchòwiskò, -a, n., ‘pośmiechowisko’: To bëło
smiéchòwiskò dlô wszëtczëch. Òna sã pòda na smiéchòwiskò dlô całi wsë. Ra
pòśmiewiskò n smiéchòwiszcze, wësmienié n, urąg, obsmiéch m; stać się
~kiem zrobic sã smiéchòwiszcze, wystawić kògò na ~ wëstawic kògòs na
urąg
pośpiech śpieszność ƒ pòspiéwnota ƒ, zawijôk m
m pòspiéch, Tr (neol?) pòspiéwk, m, ew. chùtkòsc f ; w zn. gorączkowa robota: ùwijôk,
zawij(ôk) m [Tu chòdzy ò chùtkòsc, a òn je za pòmalëczczi. Sy]; w (tym) ~chu w
(tim) pòspiechù; w (ti) chùtkòscë; w zn. naprędce: na chùtczégò [W tim pòspiechù
zabéł jem ò nôwôżniészich rzeczach. Ra W tim pòspiechù òn to mógł zabaczëc. W ti
chùtkòscë jô ò tim zabôcził. - Sy]; z ~chem zob. pośpiesznie
pośpieszać zob. śpieszyć się
pośpiesznie adv pòspiéwno, drawno {‘nôgle’ in = chùtkò, òstro, (pò)spieszno [Bôt ju
płënął na pòłowie drodżi srodze nôgle. Lz]} pòspieszno, przysł., ‘pośpiesznie’: Më mùszimë
pòspieszno jic, żlë chcemë zańc przed wieczorã do wsë.
śpiesznie adv pòspiéwno, chùtkò, ze za-wijôkã, drawò, zdr draweczkò / na drawò, na
drawôka / lok na drawisza {Na drawôka ùcekł. Ma Òn mùszôł drawò ùcekac. Lz Ù
nas wiedno jidze na drawò. Piszã do ce na drawôka, bò chcã, żebë ten lëst jesz dzys
òdszedł. Robisz wszëtkò na drawisza, ale to téż za tobą tak wëzdrzi. Le draweczkò,
572
co më to dzys zgrabimë. – Sy] z ~chem z pòspiechã || pòspiechã, chùtkò, jak
nôchùtczi, czim; z wielkim pośpiechem: z wiôldżim pòspiechã; ew. na ùrwisza, na
ùmór, ògniã / piorënã / jak piorën / czart [Pisóné z pòspiechã dlô ùcechë. JS Më dzys
robilë na ùrwisza...Sy [Robilë jesmë dzys na ùmór, co më to sano dostelë przed
deszczã pòd dak. Sy To terô jidze / nëkô ògniã / piorënã / jak piorën. Gò] {‘na ùmór’
in = pol. natarzywie, „na chama”}
w zn. zapalczywość, nerwowość: nôgłosc f [Z taką nôgłoscą të ni mùszisz robic. Lz]
pòśpieszny ad pòspiéwny, drawny śpieszny ad pòspiéwny, chùtczi, drawi pòspieszny,
przym., ‘pośpieszny’: Szedł pòspiesznym krokã.
pośpieszyć się pòspieszëc sã, pòspiôc sã (|| lok pòspiec sã), przëspieszëc sã, lok:
skùtoszëc sã; ew. w zn. zebrać się w gromadę i prędko coś zrobić: zgruchnąc sã,
zbrzątwic sã [Chcemë le sã kąsk pòspieszëc / pòspiôc, żebë më zdążëlë. Ale wa sã
pòspieszëła z tim pôłniã, kò gòscë jesz są dalek w drodze. Më sã zgruchnãlë /
zbrzątwilë i chùtkò z tą robòtą ùwinãlë. - Gò To bë sã mògło palëc, ale òn bë sã nie
pòspiesził. Le sã przëspieszë, prãdzy skùńczisz. Në, chùtkò skùtoszë sã. Òni sã
skùtoszëlë. - Sy]; pośpiesz się! pòszpiesz sã || pòspieszë sã pòspie sã [Pòspie sã, co
prãdzy pùdzema. Sy]; bardzo / prędko żeście się pośpieszyli wa sã baro / chùtkò
pòspieszëła / pòspiała (Sy). Por. śpieszyć (się)
pośredni ad pòstrzédny (np. jeden z trzech ò różny wiôlgòscë – ten westrzédny) [Òn béł
miedzë nima pòstrzédny. Ra]
pośrednictwo n pòstrzédnictwò [Za twòjim pòstrzédnictwã. Ra Bóg òbjôwiô sã nama za
pòstrzédnictwã Słowa. Za pòstrzédnictwã / przez pòstrzédnictwò Matczi Bòsczi. Ra]
pośrednictwo n pòstrzédnictwò n; ew. naparłãczëzna f (Tr) {‘naparłãczëzna’ - por.
naparłãczëc = pol. nastręczyć}; ~ pracy pòstrzédnictwò / (Tr) naparłãczëzna robòtë
pośredniczący ad pòstrzédniczący – ten, co je pòstrzédnikã / z pòstrzédnika
pośredniczenie n pòstrzédniczenié n – bëcé pòstrzédnikã, służenié za pòstrzédnika (w
jaczis sprawie)
pośredniczka f pòstrzédniczka f [Matka Bòskô je naszą pòstrzédniczką w niebie. Sy]
pośredniczyć v pòstrzédniczëc, służëc za pòstrzédnika (ew. za pòstrzédniczkã), bëc
pòstrzédnikã (ew. pòstrzédniczką) [Waji ksądz przë tim pòstrzédnicził. Ra Òna je
pòstrzédniczką midzë nima. Gò]
pośrednik m pòstrzédnik m, ew: jednôcz m - ten, co jednô, gòdzy lëdzy pòróżnionëch;
zastawnik m - ten, co kògòs broni, zastôwiô – por. obrońca; òsłãbca m (arch lok) pòstrzédnik przë kùpnie; naparłãcznik, nanëknik m - czł., chtëren na jôrmarkù
sprowôdzô kòmùs kùpców / nabywców {‘òsłãbca’ arch in = pol. swat – zob.;
‘naparłãcznik’ – por. naparłãczëc cos kòmù = pol. nastręczyć; ‘nanëknik’ – por.
nanëkac = pol. napędzić) Jô nie brëkùjã żódnégò pòstrzédnika. Ra Bëc za
pòstrzédnika. Sy]
òbman, -a, m., ‘pośrednik, arbiter’, niem. Obmann: Òbmana so wzął. Tu sã nie
òbéńdze bez òbmana. [Por. pòstrzédnik]
òbmanka, -czi, ż., ‘pośredniczka’.
òbmańsczi, -kô, -czé, przym., ‘dotyczący pośrednika’: òbmańsczi ùrząd; òbmańskô
gòdnosc ‘urząd, godność pośrednika’.
òbmaństwo, -a, n., ‘pośrednictwo’.
573
pośrednio adv pòstrzédno
pośredniość ƒ pòstrzédnota || -nosc ƒ
pośrodek m westrzódk m pòstrzódk, -a, m., ‘środek’: W pòstrzódk! ‘w środek!’ Na
pòstrzódk! ‘na środek!’. Na pòstrzódkù ‘na środkù!’. W pòstrzódkù ‘w środku’. (II)
pośrodkù adv we westrzódkù
pośród pòstrzód Lz, por. wśród
pośród adv, prp westrzód(ka), midzë; ~ nas westrzód nas a. midzë nama pòstrzód,
przyim., ‘pośród, wśród’: Stanął pòstrzód wilków. Pòstrzód zëmë; pòstrzód lata.
pośrutować v pòszrótowac, zemłoc z grëbsza. Por. ześrutować
pośrutowany ad pòszrótowóny {‘pòszrótowóny’ Ra ò bùlwach, w zn. rozdrob(n)iony,
pòsekóny [Czë të abë môsz ju bùlwë pòszrótowóné. Ra]; Gò ò mëszach: pòrozgrëzłi
[Mëszë mają te gazétë całé pòszrótowóné.]}. Por. ześrutowany
poświadczać v pòswiôdcz(ëw)ac, zaswiadcz(ëw)ac [
poświadczyć v pòswiadczëc, zaswiadczëc [òn pò- / przë- / zaswiôdcził; Òn przed sądã
pòswiôdcził, że... Gò Że të tegò ni mógł zrobic, to jô mògã pòswiadczëc. To ce
kòżdi zaswiôdczi, że jes chòri, bò ce tu wszëscë znają. - Sy]. Por. przyświadczyć
pòświadczenie n pòswiôdczenié n pòświąteczny ad pòswiãtny,pòniedzélny
poświecać v pòswiecac, -swiécóm, -ôł, -swiecôj, sł.,: Òni nama łëczëwã pòswiécelë. Ra]
poświecić v pòswiécëc pòswiecëc, -swiécã, -ył, -swiecë, sł., ‘poświecić’: Pòswiecë mie
doch dróbkã! ‘poświeć no mi trochę!’.
poświęcać - przeznaczac, pòswiãcëwac (pòl.) EG, òfiariwac EG, ew. dedikòwac,
przeznaczëc, òddawac EG, np. Kùli czasu të przeznôczôsz / pòswiãcywôsz /
òfiariwôsz kòżdégò dnia na mòdlëtwã? Nasza córka kòżdą wòlną chwilã òddôwô
swòji chòri starce; to jest monografia - książka poświęcona jednemu wydarzeniu
to je monografiô - ksążka pòswiãconô jednémù wëdarzeniu
- Przër. powierzać poświęcać się - òddawac sã EG, pòswiãcëwac sã EG, òfiariwac sã
EG
poświęcany / poświęcani pòswiãcywóny [Òn béł / òni bëlë pòswiãcywóny / òne bëłë
pòswiãcywóné Dëchòwi Swiãtémù...]
pòświãcać, ~cić v pòswiãcë(wa)c, ofiarowac, ofiarëwac pòswiãcac, -óm, -ôł, sł.,
‘poświęcać’: Jak ksądz mdze pòswiãcôł zelé, tej przëstãpi do niegò.
pòswiãcëc, -ã, -ył, sł., ‘poświęcić’: Ksądz pòswiãcył wòdã.
poświęcenie - pòswiãcenié (téż w zn. òddanié, herojizm, òfiara) EG [Dzysô bëła
ùroczëstosc pòswiãceniô tôblëcë pamiątkòwi... EG Bóg niejeden rôz bądze wzéwôł
nas do miłotë, chtërna mòże nas kòsztowac wiele pòswiãceniô. EG]
pòświãcenie n pòswiãcenié, ofiarowanié n
poświęcić - 1. pòswiãcëc [Ksądz pòswiãcył różańce.] 2. òddac EG, òfiarowac EG [Òn
swój wòlny czas òfiarowôł nama. Szesc dni pòswiãcył Pón Bóg stwórzbie swiata, a
sódmégò dnia òdpòcziwôł. Sy]
poświęcić się (oddać się) czemu - òfiarowac sã EG, òddac sã (czemù) EG, „pòswiãcëc
sã” (czemùs / kòmùs) Sy. Np. Nasz syn sã òfiarowôł (pòswiãcył sã, żebë) jima tã
paczkã zawiezc swòjim autołã. EG. - Przër. zaangażować się
574
poświęcony - 1. pòswiãcony. 2. òddóny (czemùs), òfiarowóny (na cos), przeznaczony
(do cze)
pòświst m gwizdanié, pògwizdiwanié n
pot m pòt m, (z)mòklëzna (|| lok zmòklëna) ƒ, arch mòk m {‘mòklëzna’ in = mòknizna
= wilgòc} [Òd pòtu / zmòklëznë jaż całô kòszëla bëła mòkrô. Gò Jemù mòklëzna
spłiwô z łësënë. Jemù z łësënë pòt sã leje. - Ra Nie mòk nie chwôtô. Na mie sama
mòklëzna stoji. - Sy]; zimny ~ zmòknienié ze strachù, jestem cały w ~ach jem całi
zmòkłi a. mòklëzna na mie jidze, w pòcie czoła z mòklëzna na łësenie a. na skarni,
wywòłujący ~y co nëkô na mòknienié ◊ „zdrojowô wòda” (pòt)
potajemnie - pòtajemno || -nie SY, pòtajemkù SY, krëjamkò, pò cëchù, òpòcuszkù SY;
por. po kryjomu
pòtajemnie adv krëjamno, omëlëcą, utacką, nurkã, môłczkã, uczajką, okrómkò,
(o)krëjamkò Por. skrycie
potajemny - pòtajemny EG. - Przër. tajemny pòtajemny ad krëjamny, tacący,
omëlëczny, opòcëszny
pòtakiwać v przëswiôdczac
pòtakiwanie n przëswiôdczanié n
pòtanieć v staniec, pòtaniec || pòtóniec [Òwce ti jeseni pòtóniałë. Ra]
pòtańcować, ~czyć v pòtańcowac, pòtunic ? [Jô z nią pòtuńcëjã. ? Ra]
potańcówka - pòtańcówka EG, môłô zabawa tanecznô EG, tuńce EG, szrum Sy, żart.
szlorówka, żokówka EG [òd tańcowaniô w szlorach, tj. laczkach abò na żokach EG], krãcëszk [jedno z wiele znacz. tegò słowa] SY, rérarucz (żart.) SY,
trãptówka f żart. Sy. Np. Co
niedzelã tam béł jaczis krãcëszk. SY Czej nie
bëło jinszi mùzyczi, to chòc na grzebieniu chtos zagrôł, i béł krãcëszk. Czejże
më zrobimë krãcëszka? SY Jak sã czëjesz? Jak pò szrumie,
niewëspóny. Sy
pòtańcówkaƒ mùzykaƒ, bóms, szrum, żum
m ◊ ir kòta za ogón skrącëc (urządzić
pòtańcówka)
pòtarcie n pòcercé, côrniãcé, pòtrzenié,
sztrëchnienié n
potargać - 1. o ubraniu, uprzęży - pòtargac SY, pòszarpac EG, pòszargac. Np. Kònie
pòtargałë sle. SY 2. o włosach - pòtargac EG, rozczochrac EG, pòszadzëc EG. Np.
Pòtargac włosë. SY. - Przër. poszargać, poszarpać, poszamotać
pòtargać v pòrwac, pòszarpac, pòdrzéc,
pòszadzëc, pòczubrac, rozjachòtac
potargany ad pòrwóny, pòszarpóny, pòtargóny, pòdzarti, rozjachòtóny; o włosach –
zob. rozczochrany
potargować się pòtargòwac (sã); pòhańdlowac, përznã targòwac sã; ew. rozpocząć
targowanie: zatargòwac Lz [Òn sã përznã (pò)targòwôł, tej jem mùszôł òpùscëc, ale
kùpił. Òna pòhańdlowa ze mną i jô ji pòpùscył. – Gò To je za wiele, ale pòtargùjemë
dróbkã (përznã). Lz]
pòtarmòsić v zeszarpac, pòszarpac
575
pòtarty ad pòcarti
pòtas m chm kali m
potasować zob. przetasować
pòtasowy ad kaliowi
pòtaż m chm pòtaż m
pòtażarnia ƒ fabrika, warzelniô pòtażu
pòtażowy ad pòtażowi
pòtąd adv do tej, do nonej; ~ pokąd do tej pòkąd(ka)
potem adv pòtemù || pònemù, pòtim || pò tim || pò nym, pòzdze, pózni [Jô do waju
pòtemù przińdã. Pòtemù nie bãdzesz miôł czasu. Ra Pòtemù ten pies przëszedł
dodóm. Pònemù më gò widzelë jesz rôz czë dwa razë. Pò tim wszëtczim / pò tim
całim dniu robòtë ju sã wiele co nie chce człowiekòwi robic. - Gò Pòtim òn sã òżenił
z kùchôrką na pańsczim dwòrze. Pòtim òn sã òżenił z jaką mieszczónką. – Lz]; o
tym potem ò tim pòtim, ò tim pózni; na ~ na pózni, na pòtémù, a co ~? a
co pòzdze?, a co pòtémù, pò tim?, pò
temù na to a. do te, nie pòra ~ na to
nie je jesz czas
pòtencja ƒ mòc, mòżnota, pòtencjô ƒ pòtencjalny ad mòżlëwi, pòtencjalny pòtencjał m
mòżnota, spòrosc ƒ, pòtencjał m
pòtentat m mòcôrz, wiôlgòsz, bògôcz, pòtentata m
potęga f pòtãga, mòc, rzad mòcnosc f [Pòdzywiô mòcnosc i wësokòsc wiéż i mùrów.
Lh, Lz]
pòtãga ƒ 1. mòc ƒ 2. wiôldżi krôj 3.mat
zwielëna ƒ; druga ~ kwadratra, trzecia
~ trzecô zwielëna
potęgować (się) - pòtãgòwac (sã) EG, wzmòcniwac (sã0, wzmagac (sã), zwikszac (sã),
dodawac / nabierac mòce.
pòtãgòwać v 1. zmòcniac, zwikszëwac
2. mat zwielëwac
pòtãgòwanie n 1. zmòcnianié, zwikszanié
5.mat zwielanié n
potęgowany - pòtãgòwóny EG. Np. To (np. miłota, chòroba) mòże bëc pòtãgòwóné (tj.
wielekrotno wzmòcniwóné) przez taczé czinniczi jak... EG
pòtãpiać v pòtãpiac, obsądzëwac, ganic,
przeklic Dlôczegò wë gò pòtãpiôce? Ra
pòtãpianie n pòtãpianié, obsądzywanié,
ganienié, przeklinanié n
potępić v pòtãpic [Pò smiercë skôzóny je na pòtãpienié wieczné. Të mdzesz pòtãpionô.
Ra]
pòtãpienie n pòtãpienié, obsądzenié, zganienié, przeklãcé n
potępieniec pòtãpiélc Lz || -pielc Lz pòtãpiélc, -a, m., ‘potępieniec’: Ò północë, czej
pòtãpiélcë jiczą ë wëją.
pòtãpieniec m pòtãpiélc, pòtãpińc, przeklãtnik, przegrzeszeńc m
576
pòtãpiony ad pòtãpiony, obsądzony, przeklãti, przegrzeszony
potęsknic v pòtesknic (lok || pòtesznic) [Pòtesznisz dróbkã za mną? Ra]
pòtãżnie adv mòcno, gromisto, gòlawno,
machtno
pòtãżnieć v robic sã mòcny, wiôldżi, gòlawny, machtny
potężność zob. potęga
potężny - mòcny EG, pòtãżny (Gò, Lh), ewent. mòcno zbùdowóny, ò lëdzach: zasadłi
SY, tãdżi EG, fëst (niem.) EG, „sztabil” żart EG. Np. Rzôdkò spòtkac tak
zasadłégò chłopa jak të jes. SY Gród pòtãżny dzyrskò nôpadë òdpiérô Lh] Potężny
zob. mocny
pòtãżny ad mòcny, gromisti, gòlawny,
machtny, wiôldżi
potknąć się pòdetknąc sã Gò [Kóń mô sztërë nodżi, a téż sã czasã pòdetknie. SB]
pòtknąc są, -ã sã, pòtkł sã, -ni sã, sł., ‘potknąć się’: Kóń na sztërzech nogach a jednak sã
pòtknie. [Przysł.] (II)
pòtknąć się ksnąc, pòtknąc sã, zadzôc, zadzewac, zawadzëc, zawôdzac nogą o
cos
potknięcie (się) - pòdetkniãcé (sã) EG
pòtkniãcie się n ksniãcé, pòtkniãcé, za(wa)dzenié nogą o cos
pòtłuc (się) skazëc, pòtłuc (sã) ◊ pòtłuc
cos w krëpë (na drobne kawatki) potłuc [Chłop mie pòkazył wszëtczé grónczi ë grôpë.
Ra] porozbijać v pòrozbi(ja)c; ew. rozbic, pòtłëc | -łuc pòtłëc, -tłukã, -tłukł, -tłëczë, sł.
‘potłuc’: Òn pòtłukł białce wszëtczé grónczi.
pòtłëc sã, -tłukã sã, -tłukł sã, -tłëczë sã, sł., ‘potłuc się’.
pòtłuczenie n skażenié, pòtłëczenié n
pòtłuczony ad skażony, pòtłëkłi porozbijany v pòrozbijóny, (pò)rozbiti; ew. pòtłëkłi
[Wszëtczé grónczi mia pòrozbité. Ra]
pòtłuścić v obònic, otłëscëc, zrobic tłësti pòtnieć v mòknąc
pòtnik m mòknik m, pòdsziwk procëm
mòknieni
pòtny ad med mòkny
pòtoczny ad codniowi, codzénny, prosti,
zwëczajny, zwëkòwi; jãzyk ~ prostô
mòwa, wyraz ~ prosté słowò
pòtoczyć v (pò)kùlnąc pòkùlac, -óm, -ôł, sł., ‘potoczyć coś okrągłego po równym’.
pòkùlac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘potoczyć się’: Pòkùlôj sã pò trôwie. pòtoczëc, -ã, -ił, sł.,
‘potoczyć’. (II)
pòtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘potoczyć się’. (II)
pòtoczysto, ~czyście adv głôdkò, kùlająco,
577
równo
pòtoczystość ƒ głôdkòsc ƒ
pòtoczysty ad głôdczi, równy; ~sta droga
równô, głôdkô darga, ~ wiersz głôdczi wiersz głôdkô wiérzta
pòtok m strëga ƒ; ~ łez strëga łzów
potomek - pòtómk RA, pòsobnik SY = nastãpca EG, nastãpnik SY, EG, ewent. dzeckò,
syn (ewent. wnuk, prawnuk), òtrok EG. Potomkowie - òb. potomstwo
potomek pòtómk Lz, Gò [Abrahamów pòtómk sadnie na jegò ławelnicë. Gò] pòtómk, a, m., ‘potomek’: Më jesmë pòtómkama dôwnëch Pòmòrzanów. Jô ë mòji pòtómkòwie
mdzemë ce błogòsławilë.
pòtomek m pòtómk, otrok, przińdnik m
potomkini - pòtomczëca neol Gò, pòsobniczka EG, nastãpniczka EG, ewent. dzeckò,
córka (ewent. wnuczka, prawnuczka), òtroczëca EG
potomstwo - pòtomstwò, -a, n., ‘potomstwo’: ●diôblé pòtomstwò. Òni ni mielë nigdë
nijaczégò pòtomstwa. Ra
pòtomstwò TR, Gò, òtroctwò TR, pòtomkòwie EG || pótomcë EG, ewent. nastãpnicë
(rodzony nastãpnicë EG, sënowie / córczi (itd.) EG. pòsobnicë, ewent. dzecë (dzecë
jich dzecy), dalszé / nastãpné pòkòlenia EG. [Dóm cë pòtomstwò tak lëczné jak
gwiôzdë na niebie. Sprawiã, że twòjëch nastãpników mdze tëlé, co gwiôzdów na
niebie. - Gò Bibl.]. W znacz. dziedzictwo - spôdkòwizna Gò]. W znacz. synostwo sënostwò Gò, òtroctwò GR, EG (KP). - Przër. dziedzictwo
pòtomność ƒ przińdzëzna ƒ
pòtomny ad otroczny, przińdny; ~mne
wieki przińdné stalata
pòtomstwò n otroctwò, pòtomstwò n
pòtonąć v pò(u)tonąc, pò(u)topic
potop, zalew pòtop Gò, Sy [Pò tim pòtopie arka òsadła na górze Ararat i tam bòdôj
spòcziwô jaż do dzysôdnia. Gò]
pòtop m pòtop m; ~ wiosenny rozlenié
wòdë, rozléw m Pò pòtopie wrócył swiat do dôwnégò pòrządkù. Ra
pòtopić v pò(u)topic, pò(u)tonąc
potopić się (utonąć) - pòtopic sã EG, zatonąc EG, pòzatonąc EG [Czej ta wòda przëszła,
wszëtkò sã pòtopiło: bëdło, lëdze, bùdinczi... EG] pòtopic, -ã, -ił, sł., ‘potopić’: Wrzucëlë
psãta do wòdë ë pòtopilë.
pòtopic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘potopić się, utonąć’: Bôt sã wëwrócył ë wszëtcë sã pòtopilë.
pòtopòwy ad pòtopòwi
pòtracić v pòtracëc
potrafić - pòtrafic EG, ùmiec || ùmiôc, rozmiec || rozmiôc EG, mòc [Òn nie pòtrafi /
ùmieje / rozmieje / ni mòże sã z nima zgòdzëc. Jô jakòs nie pòtrafiã (ni mògã / nie
ù
miejã) tegò zrozmiôc, że... EG Më sã dobrze pòtrafimë / ùmiejemë / mòżemë z nima zgòdzëc.
EG)
Tak
hôczi
za
dawac, to ta zadzérnica pòtrafi. SY] pòradzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘poradzić’: Wa jesta mie tak
pòradzëła. Jô wama lepi pòradzã. (II): 2. ‘dać radę, zdołać, potrafić’: Jô temù nie pòradzã.
Czë të abò pòradzysz donëkac wòłë dodóm?
578
pòtrafić v rozmiôc
pòtrajać zob. pòtroić
potraktować kogo - òbéńc sã z kògùm / czim, òdniesc sã do kògò, w jaczis spòsób /
pòstãpic z czim (np. łagódno, miło, nieżëczno, frëchòwno), ewent. zachòwac sã w
procëmkù do kògò / pòtraktowac kògò / cos (łac. niem. pòl.) EG. [Òbeszedł sã z nią
tak, że.. Òn sã do ni òdniósł z
taczim pëskã, że.. Òni z nią pòstąpilë dosc
niegòdzëwie.] - Przër.
traktować
potraktować v 1. uczestowac, uraczëc, ugòscëc 2. obéńc sã (z czims) tak oto mnie
~wał tak hewò sã ze mną òbeszedł
pòtratować v pòczwòrdac, pòdeptac, pòtreńdac, pòrëdac, pòtrãptac
potraw zob. pokos
potrawa f jôda, pòtrawa f, jestkù, jedzenié n [ti jôdë / pòtrawë, tegò jestkù / jedzeniô || niégò; pl: te jôdë / pòtrawë; tëch jôdów / pòtrawów || rzad pòtrôw; Gdze wiele
kùchôrk, tam pòtrawã przesolą. Sy Ta pòtrawa lëchò szmakô. W piątk sã nie jôdô
miãsnëch pòtrôw. - Ra]; smaczna / dobra / pożywna ~ smacznô / dobrô pòkrzésnô /
pòżiwnô (a. kraftnô) jôda / pòtrawa [Co za smacznô pòtrawa. Jakże të mògła taką
dobrą pòtrawã przesolëc. – Sy]; ~ ulubiona ùlëba arch f; ~ gotująca się warzenk
[akc. –rzënk] m (lok Sy); ~ byle jak ugotowana béblotka f, bébel m; ~ jałowa / bez
wartości jôda / pòtrawa jałowô / bez wôrtnotë (ew. nic nie wôrtnô); ciężkostrawna
~ cãżkòstrawnô / cãżkô jôda / pòtrawa; lekkostrawna ~ letkòstrawnô / letkô jôda /
pòtrawa; przesolona (zbyt słona)/ niedosolona / mdła ~ przesolonô (za słonô) /
niedosolonô / metłó; ~ niesmaczna repëta f [Ju le nie stawiôjta wicy taczi repëtë na
stół. Ju zôs nawarzëła taczi repëtë, nie wiém chto jã bądze żarł. - Sy]; o gorącej
~wie: to je na (samim) ogniu gòtowóné; ~ rozgotowana a. zupa bardzo gęsta –
zob. breja; Por. zupa, gotować, przypalić
potrawka ƒ frikas n
potrącać, ~cić v 1. sztërac, szturnąc,
czorchnąc, côrnąc 2. odcëgac, umëkac;
odcygnąc, umknąc 3. czëdac, czidnąc,
zadzewac, zadzôc
pòtrącenie n 1. szturniãcé n 2. odcyg-nienié n 3. czidniãcé, zadzenié n
potrącić - szturnąc, ewent. czidnąc zob. pòtrącać
pò trochù adv pò përznie, pò kąskù, ste-bełkù
pòtroić, ~trajać v pòtrojë(wa)c
pòtrojenie n pòtrojenié n
pò trosze, ~szkù adv pò përzince, pò ką-synkù, pò steblinklu
pòtrójnie adv tëlétrój, we troje, pòtrójno pòtrójnie, przysł., ‘potrójnie’: ●òna wszëtkò
pòtrójnie widzy.
pòtrójność ƒ (pò)trójnosc, (pò)trójnotaƒ
pòtrójny num pòtrójny [Mòjémù chłopòwi jô wiãzã nogawice (żoczi) z pòtrójny wełnë.
Miała na szëji pòtrójny sznur pôcórków. - Sy] pòtrójny, przym., ‘potrójny’: pòtrójné lëstczi;
pòtrójnô wina.
pòtruć v pò(wë)trëc pòtrëc, -ëjã, -uł, sł.,’potruć’: Nôprzód nóm psë pòtrëlë, a pòtemù
bëło jima łôtwie dobrac sã do kòmórczi.
579
pòtrudzić (się) pòmarachòwac, pòmãczëc, pòczurzëc, pòczamic (sã)
pòtrwać v zbawic, zdérowac, zwarac, trzë-mac, pòtrwac [To jesz pòtrwô przënômni
gòdzënã. Sy]; to długò nie ~a to długò nie zbawi, zima jeszcze ~a zëma jesz mdze
trzima(ła)
potrzask - òb. sidła
pòtrzask m zachlast m, żelazło, sydło n, klôtkaƒ
potrząsać - pòtrzãsac Sy [òn pòtrząsô. Pòtrzãsk pòtrząsô miészkã, ale czej bë të pò
prôwdze zażądôł, tej bë òn rzekł: Në, nie znajesz të żartów. Sy Wiater lëstama pòtrząsô. Nie
kòżden kąszô, co wąsama pòtrząsô. Ra] pòòtrzisc [-trząsc], -trzësã, -trząsł, -trzësë, sł.,
‘pootrząsać’. (II) [Ob. trzisc]
pòtrząsnąć, ~sać v (pò)trzisc a. (pò)-trzãsc [Pòtrzësë tą jabłónią!; Ra] ~ głową trzisc
głową
potrzeba (w znacz. rzeczownikòwim) - pòtrzeba EG [Je takô pòtrzeba, żebë... Òn
òdczuwô pòtrzebã wëżaleniô sã przed kògùm. Ni ma taczi pòtrzebë, żebë tu chto nade mną
stojôł i mie pilowôł. Jedną z nôwôżniészch pòtrzebów człowieka, je pòtrzeba akceptacji.
Lëdze mają rozmajité pòtrzebë. EG Jô bë do ce bez pòtrzebë nie przëszedł. Ra] - Òb. trzeba
pòtrzéb, ż., ‘potrzeba’. Rzeczownik ten ma tylko 1. i 4. przypadek: To nama wëstarczi na
naszã pòtrzéb. Na swòjã włôsną pòtrzéb. ●jic na swòjã pòtrzéb ‘iść na przechód [tj. z
potrzebą]’.
pòtrzeba ƒ użiwk, brëkùnkm, pòtrzébnota [Rôd bë dëszëczka (chca jic) do nieba, czej
(a. le) ni mô tegò, co ji pòtrzeba Ra] ƒ; artykùl pierwszej ~by articzel pier-szégò
użiwkù, do pòtrzeb domòwych do domôcégò użiwkù, bez pòtrzeby ni miec za
czim, bez sprawë, bez orądze, w razie ~by jele mdze nót a. żle bą-dze mùsz, orądz,
zaspokoić ~bę (naturalną) ◊ jic z bùksama; jic do krôwca; jic szôłtësa oskarżëc; jic
na ustronã; jic ze swòją sprawą, ùstãpic za krzã [òn ùstąpił]
Òn bez pòtrzebë sëszi ten jiczmë. Ra
potrzebny, ewent potrzebni - pòtrzébny, brëkòwny (neol. niem.) JF [To nie je nama
terô pòtrzébné. Mùszita wajëch starszich barżi achtnąc, dac jima òdczëc, że są jesz
wama pòtrzébny. Te psë nie są nama do nicze pòtrzébné.] - Przër. przydatny,
używany
pòtrzebny ad pòtrzébny, nót, brëkòwóny; uważać za ~ne trzëmac za pòtrzébné, ~ne mi
są pieniądze jô brëkùjã pie-niãdze a. mie są nót dëtczi
potrzebować - pòtrzebòwac, brëkòwac (= w 2 znacz. ùżëwac), [Bądzesz të to witro
pòtrzebòwôł / brëkòwôł? Pòtrzebùjece / brëkùjece Wë to na witro? Jô tegò witro nie
pòtrzebùjã / nie brëkùjã. – Gò Czegòż të pòtrzebùjesz? Lz]
pòtrzebòwać v brëkòwac, darwac; nie ~ nie brëkòwac, nie darwac, ni mùszec
pòtrzeć v pòcôrnąc, pòczorchnąc, pòtrzéc [òn pòcarł]; ~ na tarce pòkôlszczëc,
zriwòwac; zob. pòcierać pòtrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘potrzeć’: Pòcarł rãką pò scanie.
potrzepać (pobić trzepaczką) - pòtrzepac EG. Np. Pòtrzepi përznã, a tej jô bądã
trzepôł. EG [‘pòtrzepac’ (‘pòtrzepac sã’) = inacz. pòbrëdzëc
(sã), wëswinic (sã) òb. pobrudzić (się)], ewent. pòklepac, pòbic,
pòwalëc - EG
pòtrzepać v pòwëklepac
potrzeszcz m zool pòtrzészcz m
580
pòtrzymać v pòtrzëmac pòtrzëmac, -trzimóm, -ôł, -trzëm(ôj), sł., ‘potrzymać’:
Pòtrzëmôj mie kònie! Jô bë cë pòtrzima, ale jô sã bòjã
potulnie adv pòłaszczëwie, pòkórno, cerplëwie [Wãdrowczik stojôł w domie i żdôł
pòłaszczëwie, jaż mù dwiérze òdemkną. Sy]
pòtulność ƒ pòłaszczëwòsc ƒ
potulny - pòtulny. EG, pòłaszczëwi (môl.) SY (= przëmilny), przëcëchlëwi SY, ewent.
pòkórny, cerplëwi, cëchi, spòkójny. Człowiek potulny - pòłaszczéwc (môl.) SY.Przër. łagodny, pokorny, przymilny
potulny ad pòłaszczëwi; człowiek ~ pòła-szcziwc m ◊ sedzy jak bòżi dëtk
łagodnieć v łagòdniec, stawac sã / robic sã łagòdny / łagòdniészi; ew. w zn. stawać się
potulnym, przymilnym: łaszczëwiec, pòtulniec; stawac sã (pò)łaszczëw(sz)i / pòtulny
/ pòtulniészi [òn łagòdnieje / łaszczëwieje / pòtulnieje / stôwô sã || staje sã łagòdny /
łagòdniészi / (pò)łaszczëw(sz)i / pòtulny / pòtulniészi; To nigdë nie trwało długò, że
tatk béł złi, wiedno òn wnet łagòdniôł. Lz Òn sã gòrzëc długò nie ùmieje, le
łagòdnieje wkrótce. Ra We mie wszëtkò sã bùrzëło, alem sã starała bëc
pòłaszczëwô. W rãkach rozsądny białczi niejeden chłop łaszczëwieje. - Sy]
potumanić v pòmanic, pòbłaznowac; w zn. zdemoralizować: zepsëc, pòdróżnic,
sprowadzëc na lëchą drogã [Pòmanił nasze dzéwczãta. Ra]. Zob. zbałamucić,
zwieść
pòturbòwać v pòbic, pòtłuc
potwarca - òb. plotkarz
pòtwarca m obmówca, obmòwnik m
pòtwarczy ad obmòwny
pòtwarczyni ƒ obmòwnica ƒ
potwarz - pòtwôrz SY, òbszczérstwò SY. - Przër. plotki
pòtwarzƒobklepanié, obmóstwò, obczôrnienié n, obmòwa, obmòwina ƒ
potwierdzać - pòtwierdzac, pòtwierdzywac EG. - Przër. przyświadczać pòcwierdzac, cwiérdzóm, -ôł, -cwierdzë, sł., 1. ‘potwierdzać’: Pismò Swiãté to pòcwiérdzô. 2. ‘wzmacniać,
umacniać’: Gòrzôłką sëłë pòcwiérdzôł.
pòcwierdzac sã, -cwiérdzóm sã, -ôł sã, sł., ‘potwierdzać się’: Słowò Pańsczé sã
pòcwiérdzô.
pòtwierdzać v zeswiôdczac, pòcwierdzë-wac, przestojewac
pòtwierdzenie n zeswiôdczenié, pòcwierdzenié, przëstojenié n
potwierdzenie - pòtwierdzenié EG
potwierdzić - pòtwierdzëc EG, przëswiadczëc EG, SY. Np. Òni nama w ùrzãdze
pòtwierdzëlë (pòstawilë pieczątkã), że to pismò do nich wpłënãło. EG Òna mie
przëswiôdczëła, rzekła że tak bëło jak jô gôdóm i jesz dopòwiedza... EG. - Przër. przytaknąć,
przyświadczyć pòcwierdzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘potwierdzić’: Të mie to môsz pòcwierdzëc. 2.
‘wzmocnić, umocnić’: To lékarstwò jemù zdrowiô nie pòcwierdzy.
pòcwierdzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘potwierdzić się’: To sã letkò pòcwierdzy.
potwierdzony pòtwierdzony EG, np. Mòje zeznanié w sądze òstało pòtwierdzoné przez
jinszich swiôdków.
581
potwornie adv straszno, òkropno; ew. òkrutno, bestialskò; ~ brzydki baro straszny,
òkropno brzëdczi; ~ zmęczony straszno / òkropno zmãczony; ~ nad kimś się znęcać
straszno / òkropno / bestialskò mãczëc / katowac (ew. drãczëc) kògò
potworność ƒ strasznosc || -nota, òkropnosc ƒ, òkropieństwò, bestialstwò n. Por.
okrucieństwo
potworny ad pòtwòrny Sy, òkropny, straszny, straszlëwi; ew. òkrutny, bestialsczi
{‘òkropny’ zob. koszmarny, okropny} [Miôł jem dzy pòtwòrny sen. Sy]; ~na
zbrodnia òkropnô / strasznô zbrodniô; ew. bestialstwò n
potwór m pòtwór Sy, przestarz: jinszt Ma (|| jinszta Tr), juńc La (dosł bik Sy) [tegò
pòtwòra / jinszta] {‘jinszt(a)’ etym – wierã òd ‘jinst’ niem. Hingst = òdżer (Ra);
‘juńc’ - Sy, Ra: młodi bik a. młodi wół} [To nie je człowiek, to je pòtwór. W òstatny
wòjnie më dosc spòtkalë pòtwòrów. – Sy]. Por. bestia, straszydło, upiór
potyczka – bitwa, pòbitwa TR, biôtka EG, ewent bijatëka, prëczkówka; potyczki
biôtczi Sy [Niemcë wiele biôtk wëgrelë, ale wòjnã stracëlë. To bëłë biôtczi ò
Gduńsk. SY]. - Przër. bijatyka
pòtyczka ƒ pòbitwa, schwacka, zbitwa,
biôtka f, zbitnienié n bijatyka ƒ bijatëka, bójka, biôtka, lok: prëczkówka, rzniątka,
lugawica, walba, arch pobitka, pòbitwa Tr, smaringa ƒ, załbë pl. Por. bitwa,
potyczka, walka
pòtykać się zob. pòtknąć się pòtëkac sã, -tikóm sã, -ôł sã, -tëkôj sã, sł., ‘potykać się,
utykać’. (II)
pòtylica ƒ an tiłk m
pòtyliczny ad tiłkòwi
poubijać v pòùbi(ja)c, -bijã, -bił, sł., 1. ‘’, 2. ‘pozabijać’. (II)
pouciekać v pòùcekac, pòùmknąc [A timczasã òni pòùmklë. Ra]
poucinać v pòùcënac, pòùcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, sł., ‘’: Nënka pòùcã dzecóm włosë.
(II)
pòuczać, ~czyć v pòuczac, pòuczëc [Ksądz naju pòùczôł z kôzalnicë. Ra] pòùczac sã, óm sã, -ôł sã, sł., ‘pouczać się’: Młodszi mają sã pòùczac ù starszich lëdzy. pòùczëc, -ã, -ił,
sł., ‘pouczyć’: Żlë chcesz, jô ce pòùczã. pòùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pouczyć się’: Pòùczë sã
dróbkã ù niegò!
Pòùczë mie a mdã cë wdzëczny za to. Ra
ten co poucza w ogóle’: pòùczélc m [Ni ma za co płacëc taczémù pòùczélcowi. Ra]
pòuczający ad pòuczny
pòuczenie n pòuka, pòuczka f, pòuczenié n pòùka, -czi, ż., ‘pouczanie, nauka’: Jô nie
brëkùjã żódny pòùczi òd cebie ‘nie potrzebuję żadnych pouczań od ciebie’.
poudowadniać v podokazac [Pòdokôzelë szkólnémù, że to, co mówił, nie bëło prôwdą.
Ra]. Por. udowodnić
poufale - „to tak midzë nama” EG, „midzë nama” EG, w skrëtoscë SY. - Przër. poufnie
pòufale adv drëszno, intimno pòùfale [Pòùfale ze mną rozmôwiôł. Sy];
pòufalić się drëszëc sã, robic sã intimny pòufałość ƒ drësznota, intimnota ƒ
poufały - Przër. poufny, zaufany
pòufały ad drëszny, intimny pòùfałi [To je mój nôbarżi pòùfałi przëjacél. Sy]; być z
kim na
582
~łej stopie drëszëc sã z czims
poufnie - pòùfale SY [Pòùfale ze mną rozmôwiôł. SY]
pòufnie adv dowiérno, krëjamno, pòùfno || -nie Gò donieść
kòmù co ~ dac kòmùs cos krëjamno
do wiédze
poufny - pòùfny (pòl.) EG, niejawny, tajny, nieoficjalny, dostãpny le dlô wiédzë
niechtërnëch lëdzy, sekretny EG, cëchi EG. Np. Pòùfnô nowina /
wiédzô
/wiadomòsc. EG. - Przër. zaufany
pòufny ad dowiérny, krëjamny , pòùfny Gò [To bëłë taczé pòùfné sprawë. Gò]
pougryzać v pòùgrëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ’’. (II)
pòukładać v pòułożëc
poukręcać v pòùkrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘’: Pòùkrącył jima głowë. (II)
poukruszać (się) pòùkrëszëc [-kruszëc] (sã)
poukrywać v pòùkrë(wa)c, -krëjã, -krił, sł., ‘’: Òna to mia pòùkrëté za rëchôłtã. (II)
pòumierać v pòumrzéc, pòwëmrzéc pòùmrzéc, -mrzã, -miarł, sł., ‘poumierać’: Wszëtcë
ò rok ‘w ciągu roku’ pòùmarlë. (II)
pòumieszczać v pòobrëmic, pòrozpart(ér)owac, dac na swój môl
poumykać v pòùmknąc, -ã, -ùmkł, sł., ‘umknąć, usunąć się, odejść’: A timczasã òni
pòùmklë. (II)
poupadać v pòùpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’: ●na gãbë pòùpedlë [‘zapomnieli
języka’?]. (II)
pourębywać v pòùrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘’: Pòùrąbił jima łbë. (II)
pourywać (się) pòùrwac (sã), -iã sã, -ôł sã, sł., ‘. (II)
poustawać v pòùsta(wa)c, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘: Dali ju ni mòglë (jic) ë pòùstelë. Ra
pòustawiać v pòustôwiac
pousychać v pòùschnąc, -ã, ùschł, [Lëstë pòùschłë. Ra]. Zob. poschnąć
poutłukiwać v pòùczidnąc, -ã, -czidł, sł., ‘,’
poutrącać v pòùczidnąc, -ã, -czidł,
powab - ùrok EG, JB, czar EG, przënãta SY, ewent. wdzãk EG, szëk EG, cos miłégò
EG, cos przëcygającégò EG, pòkùsa. Np. Jadwiga cos mô w se z przënãtë. SY. Np.
Hej tam ù nas... pòla, lasë smùdżi, górë, jaczis czar w nich drzémie. PK To dzéwczã
mô w se taczi
ùrok i wdzãk / mô wiele
ùrokù. EG Òn przekazywôł ùrok
kaszëbiznë jinszim młodim Kaszëbóm. JB, EG.
pòwab m snôżota, przëmana, przënãta,
ochlónka, chłoscónka ƒ
powabny - chłoscący TR, wąbiący EG, przëcygający EG, nãcący EG, òchlący EG,
pònãtny EG,
pòwôbny EG, „smaczny” EG, kùszący EG [przër. „pòkùsno”
LA, w
znacz. pòżądlëwie]. Dziewczyna z seksapealem - nãtnica SY – por.
ponętny
pòwabny ad spòsobny, ochlący, chłoscący
powaga - pòwôga SY. Np. To je sama pòwôga (ò czims przesadno pòwôżnym). SY Szk
olny sã przëzdrzôł na knôpa i rzekł z pòwôgą: Tak sã ùczë dali, chłopkù. SY
583
pòwaga ƒ wôżnota, statecznosc f, z całą
~gą czësto pòwôżno, dodawać sobie
~wgi dodôwac so statecznoscë ◊ bëc
samą pòwôgą (o pnesadnej pòwadze) pòwakacyjny ad pòferiowi
pòwalać (się) zob. obalać (się), pobrudzić (się)
pòwalić v zwrócëc, zwalëc, szmërgnąc, pò-walëc, smùknąc, rznąc, cësnąc, gòlnąc
pòbùrzëc, -ã, -ił, sł. ‘poburzyć, powalić’: Sztorm pòbùrził kòminë na chëczach.
pòwał m leś łómizna ƒ
powała f pòsowa ƒ - zob. sufit
pòwariować v (pò)ogłëpiec, (pò)oszôlec, (pò)obarchniec, zańc w głowã
pòwaśnić (się) pògòrzëc, pòwadzëc, pò-szwagrowac (sã)
pòwaśnienie n pògòrzenié n, pòwa-dzënk m
poważać - ùważac / pòważac kògò EG. Np. Taczich lëdzy, co psa wërzucą z autoła, bò
jima sã sprzikrził, jô nie ùwôżom / nie pòwôżóm. EG
poważać v wenerowac, uwôżac, miec w pòczestnoscë pòważac || rzad ùważac (kògò),
szanowac || szónowac, achtnąc (w zn pol. uszanować, okazywać uszanowanie)
poważanie - ùwôżanié SY, pòwôżanié EG. Np. Miec kògòs we wiôldżim ùwôżaniu.
Ceszëc sã ùwôżanim.
pòważanie n zawòłónosc f, uwôżanié, we-nerowanié, uczestnienié n
pòważany ad zawòłóny, wenerowóhy, éro-wóny, achtniony
poważnie - pòwôżno SY. Np. Le sã pòwôżno zachòwuj. SY Wierã nasz szkólny
pòwôżno mësli ò naszi Klarze. SY Stari Tóna pòwôżno zachòrzôł. SY Pòwôżno
zabrôł sã do robòtë. SY. W znacz. ‘na poważnie’ - na pòwôżno EG, pòwôżno EG,
zagwës SY [w 2 znacz. ‘zagwës’ = niewątplëwie, na pewno; w 3
znacz.
=
prôwdopòdobnie, wierã]. Np. Më żartowelë || -walë, a òn to zagwës (na pòwôżno
EG) wzął i sã òbrazył. SY. - Przër.
dosłownie
pòważnie adv pòwòżno, stateczno
pòważnieć v robic sã pòwôżny, stateczny
poważny - pòwôżny SY. Np. Mògã jô sã na niegò spùscëc? Jo, to je pòwôżny człowiek.
SY Ùmarł w pòwôżnym wiekù. SY To je pòwôżnô chòroba. SY
pòważny ad pòwôżny, stateczny [Të nichòce (nichòt - smiészk nimò wòlë), bãdzë
pòwôżny, bò zôs pòdpadniesz. Sy]; w ~m stanie nie bëc sama, ~ człowiek sta~ teczny
człowiek, ~na suma dosc tëlé sëma pòwôżny, przym., ‘poważny’: Móm jednã pòwôżną
chrzescyjańską sprawã. Z prośby na wesele. (II) [Hilf: Kartuskie]
pòwaźyć się pònieważëc sã, wôżëc sã, zdzyrzëc sã
pòwąchać v ocknąc, ob(e)cknąc, opôch-nąc, pòwąchac pòwãchac, -wąchóm, -ôł, sł.,
‘powąchać’: Pòwãchôj ten kwiôtk! [Ob. wãchac, wòniac]
powątpiewać - pòwątpiewac SY. Np. Słëchôł jem na to, ale pòwątpiéwóm, czë to je
prôwda. SY
pòwątpiewać v trëchlec, wątpic, nie wie-rzëc, nie dowiérzac
pòwątpiewanie n trëchlëna, niedowiérno-ta ƒ, wątpienié n
pòweseleć v rozwieselëc, rozkòmùdzëc
pòwetować v szkòdowac, nadhalac, za-halac; ~ stratã szkòdowac (stratã), ~ czas
stracony nadhalac, nadnëkac stracony czas, ~ sobie zahalac sã
pòwetowanie n szkòdowanié n
pòwãdrować v pòwankòwac, pòwanożëc, pòszwanic, pòzłazëc, pòwãdrować
pòwãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘powędrować’: Òddzãkòwôł sã z nama a tej pòwãdrowôł w
cëzé kraje ‘pożegnał się z nami i powędrował w cudze kraje’.
584
pòwiać zob. pòwiewać
powiadać pòwiadac [np. jô pòwiôdóm (|| pòwiôdajã lok)
pòwiadać v pòwiôdac, gôdac, kôrbic, bakòwac ◊ pòwiôdac jakpiąté kòło (bajdurzyć); zob. pleść pòwiadac, -wiôdóm, -ôł, -wiadôj, sł., ‘powiadać’: Mój òjc mie
pòwiôdôł, że dôwni bëło lepi na swiece.
powiadamiać - òdkazëwac SY pòwiadamiac EG, dawac znac, dawac do wiédzë, dawac
bészét (niem.), np. Na swinia ju òdkazëje za
przëjacelama, żebë jã przëszlë
retac. Òni w nym lëscë nama òdkazëją || òdkazywają, że tatk je ju doma ze szpitala.
pòwiadanie n pòwiôdanié, gôdanié, kôrbienié, bakòwanié n
powiadomić - òdkazac SY, pòwiadomic EG / zawiadomic EG, dac znac, dac do wiédzë,
dac bészét (niem.), np. Òdkôzôł mie, żebëm doma òstôł. SY Òni nama òdkôzelë, że
òna je ùmarłô. EG Chcemë waju pòwiadomic, że... Trzeba jich zawiadomic / jima
dac do wiédzë / dac znac, że... EG
pòwiadomić v odkôzac, dac wiédzã a. dac
do wiédze
pòwiadomienie n odkôz(ënk) m, odkôzanié n (òdkôz = zawiadomienié, pòwiadomienié n)
powiastka pòwiôstka, òpòwiôdanié, kôrbiónka; por. bajka, legenda, powieść pòwiastka
ƒ pòwiôstka, pòwiôdka, stożenka, wróżówka ƒ ◊ oblakac stożenczi w skòrzenczi (plotkòwać)
pòwiésc, -ë, ż., ‘powieść, opowieść’: Òna jima bajiła snôżé pòwiéscë z dôwnëch czasów.
pòwiôstka, -czi, ż., zdr. od pòwiésc, ‘powiastka’: To je baro stôrô pòwiôstka. Jô znajã sto
taczich pòwiôstk. Pòwiôstka ò zaklãti królewiónce.
powiat pòwiôt [tegò pòwiatu, w tim pòwiece; Dwa pòwiatë. Wiele pòwiatów pòwiat
m kréz m, okòlé n [W Domôtowie jeden plece, a drëdżi z ùplotã jezdzy pò pòwiece. Sy W
kartësczim pòwiece, czëlë krézu. Ra] òkrąg, -ãgù, m., 1. ‘okręg, obwód, koło’: okrąg
kartësczi, kòscersczi, człëchòwsczi, 2. ‘okrąg, powiat’: w tim òkrãgù, czëlë krézu.
powiatowy ad pòwiatowi (Ra) [Ùrząd pòwiatowi.]
pòwiatowy ad krézowi, krézny, okòlny;
urząd ~ urząd krézu
pòwiązać v pòrzeszëc, pòwiązac [Jak mógł, tak to pòrzesził. Ra] pòwiãzac, -wiążã, -zôł,
-wiãzôj (-żë), sł., ‘powiązać’. (II)
powiązania - pòwiązania EG, np. Midzë tima lëdzama jistnieją wzajemné pòwiązania
rodzynné / interesów.
pòwicie n 1. pielëcha ƒ 2. zlegniãcé, urodzenié n pòwić v 1. owinąc, obwinąc; ~ w pieluchy owinąc w pielëchë 2. urodzëc; ~
syna urodzëc sëna; zob. pòwijać
pòwidła pl marmòlada ze slëwów, mùs m
pòwiedzenie n pòwiedzenié, rzeczenié, rzekniãcé n
585
pòwiedzieć v rzec, pòwiedzec, rzeknąc Òna mie to pòwiedza. Jô wiém, ale wama nie
pòwiém.; ~ bez ogródek wërznąc, rzec prosto w
öczë, ~ wiele nowòści napòwiedzec, że
tak pòwiem tak rzeczącë, powiedziałbym tak / w ten sposób, że... - jô bë rzekł /
pòwiedzôł tak / w nenn / ten spòsób,
że... EG powiedzieć pòwiedzec, rzec; ;jak
już powiedziano wcześniej / wyżej / poprzednio jak ju bëło rzekłé / pòwiedzóné
rëchli / wëżi / przedtim
co pòwiecie!co wë rzeczece! a. co wa rzeczeta! powiedzmy... - rzeczmë, pòwiédzmë,
chcemë rzec / pòwiedzec EG
pòwiedzonkò n rzeczenié n, rzeczónka ƒ,
rzeczënk m
pòwieka ƒ pòwieka, zdr pòwieczka, lok fig pószewka ƒ; pl: pòwiecz(cz)i, pószewczi [
]Mie pószewczi zachòdzą na òczë. Zacygnąc pószewczi (ùmrzec). Nasz starëszka
wnet zacygnie pószewczi. – Sy]
pòwielacz m zwielokrotnik m
pòwielać, ~lić v zwielokrotni(a)c, zwielokrocëc
pòwielanie ri zwielokrotnianié n
pòwielekroć adv wielekrotno, pò wiele
razy
powiercić v pòwiercëc, -ã, -ył, sł., ‘’: Desczi bëłë òd robôków pòwierconé. Ra
powiernica || -czka - pòwiernica || -czka EG || pòwiérznica LZ, np. To je takô mòja
pòwierniczka,
ji jô sã mògã ze wszëtczégò zwierzëc. EG
pòwiernica ƒ zauszôlka, przësziwcka ƒ
pòwiernictwò n zdôwizna ƒ
powierniczy - pòwierniczi EG || pòwiérzny Lz; np. Kòmisjô pòwierniczô.
pòwierniczy ad zdôwny
powiernik - pòwiernik EG, ewent. donosëcél EG, zaùsznik SY, zaùszôla (= donosiciel)
SY, zaùszk SY
pòwiernik m pòwiernik Gò, zauszôla (w 2. zn. = pol. donosiciel), przësziwca m
powierzać - pòwiérzac || pòwierzëwac, np. òn pòwiérzô EG Swòje kłopòte jô wiedno
pòwiérzóm || pòwierziwóm Panu Bògù.
pòwierzać, ~rzyć v pòdd(ôw)ac, zd(ôw)ac
powierzchnia pòwierzchniô f Gò, nadwiérzchniô (Bù); ew. areał m [W nen spòsób Pón
(pò)rozprosził jich tamstąd pò całi pòwierzchni zemi. Gò bibl Nadwiérzchniô mòrza
/ zemi. Bù]
pòwierzchnia ƒ wiéchrzëzna ƒ; ~ mòrza
glada, plana, mùlszka
pòwierzchniowy ad wiéchrzëzniany
powierzchownie adv pò łepkach, pò kłosach, z / pò wiérzkù / wiérzchù, bële jak, na
sermater, na zbëcé, le do òka, lok na domiark (cos (z)robic); ew. Bù: nadwiérzchnie [Pò
kłosach (pò łepkach) cos robic. Ta jegò robòta to le je taczé jachanié pò kłosach. Òn le sã
mòdli pò kłosach (samima wargama). Sy Doktór chòrégò le nadwiérzchnie òbezdrzôł. Bù].
Por. łąpu-capu pòwiérzchnie, przysł., ‘zewnętrznie, po wierzchu’: To lékarstwò mòżesz
ùżëwac tak wewnãtrznie jak ë pòwiérzchnie.
586
powierzchowność - ùroda EG, SY. Np. Òni ju mają taką ùrodã. To są lëdze jinszi ùrodë
jak më. - SY. - Przër. wygląd
pòwierzchòwność ƒ wiérzk, wëzdrzatk m, pòzdrzatkòwòsc ƒ; miła ~ lubny wë~ zdrzatk
pòwierzchòwny ad pòwiérzkny, pòzdrzat-kòwi pòwiérzchny, przym., ‘zewnętrzny,
górny, zwierzchni’: To są le pòwiérzchné bóle. Pòwiérzchnô skòrëpa zemie. Ra- òb.
pobieżny
powierzyć - pòwierzëc EG, dac pòd / w òpiekã EG, òstawic pòd òpieką EG, np. Òni
wëjachelë, a nama pòwierzëlë swój całi dobëtk. - Przër. przekazać, oddać
powierzyć się - pòwierzëc sã EG
pòwiesić (się) pòwiesëc (sã) òbwiesëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘obwiesić się, powiesić
się’: Òbwiesył sã w chléwie. pòwiesëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘powiesić się’: Pòwiesył sã na
chójce, na gałãzy. (II)
; ~ kogoś pòwiesëc kògò, przen: ruczk spòd kògòs kòpnąc [Sënie, żlë sã nie
pòprawisz, tej jesz czedës spòd cebie ruczk kòpną. – Sy]
pòwieszenie n pòwieszenié n, pòwie-szënk m
pòwieściopisarka ƒ usôdzczënô, pisôrka ksążk
pòwieściopisarz m usôdzca, pisôrz ksążk, romanów
pòwieściowy ad usôdzkòwi, pòwiescowi
powieść1 ƒ pòwiésc, zdr. pòwiôstka; ew. w zn. bajda, klechda: brawãda ƒ pòwiésc, -ë, ż.,
‘powieść, opowieść’: Òna jima bajiła snôżé pòwiéscë z dôwnëch czasów.
powieść2 zob. poprowadzić; ~ się dobrze sã ùdac, jic / wińc dobrze – Gò, rzad pòwiesc
sã [Òn ju chcôł gòdzëc, ale to mù sã nie pòwiodło Jemù sã dopiérze pòwiodło
pògòdzëc sëna z òjcã. Mie sã lëchò pòwiodło. Ra]
ewent w znacz. poszczęścić się pòszczescëc sã Gò; ewent o chlebie, zbożu: dobrze się
udać (wyróść, upiec, obficie obrodzić) zdarzëc sã Sy, ùzdarzëc sã Sy, ùdarzëc sã
[To sã wszëtkò dobrze ùdało. Wszëtkò szło nama dobrze jaż do kùńca. Wszëtkò
wëszło nama dobrze. Gò Nama sã pòszczescëło. Gò Chléb sã ten rôz dobrze
ùzdarził. Chléb sã zdarził. Nóm sã latos zbòżé zdarzëło. – Sy]
powieść się nie powieść się nie ùdac sã, nie wëpalëc [to sã nie ùdało, nie wëpôlëło] zob.
powodzić się
powietrze pòwietrzé, lëft niem [Òtemknijta òkno, żebë përznã swiéżégò pòwietrzô || trzégò / lëftu wlecało. Nôlepi szmakô bùten, na swiéżim pòwietrzim / lëfce. Taką tołpã
bierzesz do robòtë, kò ta nie je spôlony wszë wôrt, szkòda tegò pòwietrzégò, co òna zepsëje.
Sy] pòwietrzé, -ô, n., ‘powietrze’: Kùlkò to pichù wdichô człowiek z pòwietrzim! ‘ile to pyłu
wdycha człowiek z powietrzem!’
pòwietrze n wiodro a. biodro n, biedrzëna ƒ, lëft m [Taką tołpã bierzesz do robòtë, kò ta
nie je spôlony wszë wôrt, szkòda tegò pòwietrzégò, co òna zepsëje. Sy]
Ùniosła sã w lëft. Ra
; na wòlnym ~trzu bùten, wy-sadzić w ~ pùscëc w lëft, odświeże-nie ~trza
przebiedrzenié n, ogrzewa-nie ~m wiodrowé grzenié a. ogrzéwk biedrzëna, ~
dżdżyste szlaga f, de-szczowaté wiodro, ~ mòrowe chëra ƒ, pòszëdło n ◊ pòszëdło
chòdzy pò lëdzach (o epidemii); wiodro graje (o słonecznej pògòdzie)
pòwietrznia ƒ wiodrznica, atmòsfera ƒ
587
pòwietrzny ad wiodrowi, biedrzny, bied-rzëniowi, lëftowi; atak ~ wiodrowô ataka,
trąba ~na wiodrowô mielëna, krãck m, walka ~ wiodrowô biôtka, pòbitwa, żegluga
~ wiodrowô jazda, lecba
pòwiew m wiéw, chùch m, brizaƒ, zawienié n; ~ mòrski briza ƒ
pòwi(ew)ać v pòwiôc, zawiéwac, pòlato-wac
pòwiewny ad zawiéwny, letczi, lëbi
pòwiezc, -wiozã, -wiózł, wiezë, sł., ‘powieźć’: Przed gòdzëną pòwiezlë ùmarłégò na
smãtôrz.
powiędnąć v pòwiãdnąc, -ã, -wiądł, -wiãdła, -ni, sł., ‘’: Pòwiãdłé lëstë, kwiôtczi. (II)
pòwiãkszać, ~szyć v pòwikszë(wa)c, zwie-lë(wa)c, zwikszë(wa)c pòwikszac, -óm, -ôł,
sł., ‘powiększać’: Bòjazniô złé pòwikszô. [Przysł.]
pòwikszac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘powiększać się’: Ne wrzodzëczi sã pòwikszałë ‘te
wrzodziki się powiększały’.
pòwikszëc, -ã, -ił, sł., ‘powiększyć’: Przez to szkło widzôł wszëtkò pòwikszoné.
pòwikszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘powiększyć się’: Pòd tim plôstrã ból sã pòwikszi, ale
pòtemù mdze ce mni bòlało.
pòwiãkszający ad co pòwiksziwô, zwieliwô
pòwiãkszenie n pòwikszenié, zwielenié n
powiększony ad pòwi(ã)kszony [Przez to szkło widzôł wszëtkò pòwikszoné. Ra]
pòwijać v 1. przewi(e)jac, owi(e)jac w pielëchë 2. rodzëc; zob. pòwić
powijak pòwijók (= w 2 znacz. bòt pòwój), pòwijanka Lz
pòwijak m zawijôk, przewijôk m; być w
~ach leżec jesz w pielëchach ◊ cos je
jesz w gapich, gãsëch górach a. cos sã
jesz pitô (o czymś odległym)
pòwikłać zob. poplątać
powikłanie zob. poplatanie; ~nia zdrowotne (np. po operacji) pl: kómplikacje; ew.
trudnoscë, kłopòtë, problemë; nieprzewidzóné kómplikacje, nastãpstwa; problemë ze
zdrowim
pòwinąć się pò(d)winąc sã, wëpùrgnąc sã, jic krzëwò;
noga mù się ~nęła noga mù sã pò(d)winãła, wëpùrgnął sã
◊ jemù szło krzëwò a. w labùdowã
powinien - ts. EG (òn pòwinien / òna pòwinna / òno pòwinno, ewent. òn bë miôł / òna
bë miała / òno bë miało); oni powinni - òni pòwinni || -nny ?, ewent. òni bë mielë;
one powinne - òne pòwinne, ewent. òne bë miałë; powinno się - pòwinno sã,
ewent. trzeba bë, miało bë sã. - EG. Np. Òn nie pòwinien
tegò gadac / òn bë
ni miôł tegò gadac. Òn nie pòwinien béł tegò
gadac / òn ni miôł tegò gadac. Òna
nie pòwinna / òna bë ni mia tam jachac, ale żelë sã
ùpiérô, niech jedze. Òna
nie pòwinna bëła / òna ni mia
|| miała tam jachac, ale czej ju jacha, ji wòlô, a
terô niech cerpi. Òne pòwinne sã / miałë bë sã nad tim dobrze zastanowic. Òni
pòwinni || pòwinny sã / bë mielë sã nôprzód zastanowic, a tej robic. Òne pòwinne /
òne bë miałë miec tëlé rozëmù, żebë... Òne pòwinne bëłë / òne miałë miec tëlé
588
rozëmù, żebë... Pòwinno sã miec / trzeba (bë) miec wiele cerplëwòtë, żelë... – EG W
kòżdi wsë pòwinno bëc abò jedno bòcóné gniôzdo. Nasz kóń wëdaje mie sã bëc
chòri, bò òn ni mô taczé żérnoscë, jaką pòwinien miec. - Sy Prosëlë mie, jô bë ni
miôł (nie pòwinien) wicy do karczmë chòdzëc. - Ra
pòwinien, ~nna, ~nno on(a), ono mô,
miôłbë; nie ~nieneś të ni môsz, të bë
ni miôł Za przëmùsz të pòwinien do nich zazdrzec. Sy Të mącewnikù, cëż të narobił,
wstid ce mòże bëc! Sy
pòwinność ƒ obòwiązk, mùsz m, pòwinnosc ƒ
pòwinny ad co mô obòwiązk
powinowacić (się) pòwinowacëc sã Gò, skrewnic (sã)
powinowactwò n pòwinowactwò Gò, spòwinowacenié Gò, skrewnienié n
powinowaty ad pòwinowati Gò, skrewniony, krewny (przez żeńbã); ~waci pl
pòwinowati (ti pòwinowati) / skrewniony / krewny przez żeńbã
pòwinszować v winszowac, gratulowac,
żëczëc
pòwinszowanie n winszowanié, gratulowanié n, żëczba ƒ; z ~m Nowegò Rokù
nôlepszé żëczbë na Nowi Rok
pòwionąć v zawiôc, pòwiôc
pòwisieć v pòwisec, sztërk wisec
pòwiślanin m przëwislón m
pòwiślański ad przëwisłowi
pòwiśle n przëwisłowi krôj, przëwislëna,
kòlwislëna, nadwislënaƒ
pòwitać v przëwitac pòwitac, -óm, -ôł, sł., ‘powitać’: Òn gò pòwitôł jak nôlepszégò
przëjacela.
pòwitalny ad na przëwitanié; mòwa ~talna mòwa na przëwitanié
pòwitanie n przëwitanié n, przëwitënk m
powlec (się) - pòwléc || -wlec (sã) EG. Np. Jô pòwlokła || pòwlekła to łóżkò. Ten chòri
pies sã pòwlókł dzes pòd las i pewno zdechł. Pòwleczë mie łóżkò, bò ta pòscél je ju
przepòconô. - EG
pòwlec, ~kać v pòwléc, pòwlôkac, obwléc,
obwlôkac, obcygnąc, obcëgac pòwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘powlec’: Pòwleczë
pierzënã, bò pószwa je brëdnô ‘powlecz pierzynę, bo poszewka jest brudna’. [Ob. wléc]
powleczenie (się) (np. powleczenie się mgłą; o niebie: zachmurzenie się) pòwleczenié
(sã) EG
pòwleczenie n pószew, pószwa f, pòwleczenié, obcygniãcé n
powleczony - pòwlokłi || (môl.) pòwlekłi – EG
powlekac (się) - pòwlakac (sã) EG. Np. Jô pòwlôkóm pierzënã (pòwlôkóm swiéżą
pószwã na pierzënã). Wa na swiãta nie pòwlôkôta swiéżi piérzë? Pòwlakôj chùtkò, bò ni ma
589
czasu. - EG pòwlakac, -wlôkóm, -ôł, -wlakôj, sł., ‘powlekać’: Jesz ji nie pòwlakôj ‘jeszcze
jej nie powlekaj’.
powlekanie (się) - pòwlôkanié (sã) EG
pòwłoczka ƒ pószewka, pòwłoczka f, obcygnienié na zôgłówk
pòwłoka ƒ 1. pòwłoka, pószew, pószwaƒ,
obcygniãcé n 2. skòrpa, skóra ƒ
pòwłóczyć v (powłóczyć nogami) wléc (wléc nodżi / szpérë), włóczëc nogama, zamiatac
(zamiatac nogama / szpérama), [Biédny ksãżëna ju ledwie nogama włóczi. Ra[
; ~ się pòłazëc, pòszwanic, pòwłóczëc. Por. szurgać
pòwłóczysty ad pòwlokłi, wlokłi, dłudżi; co sã wlecze; ~ste spòjrzenie pòwlokłé,
chłoscącé przëzdrzenié
pòwniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘pownosić’: Pòwnieslë trëmë do kòscoła ‘pownosili
trumny do kościoła’. (II)
powodować coś - òb. sprawiać
pòwòdować v udostôwac, czerowac; to ~duje gniew to sadzy górz, ~ się (dac) sã
czerowac, prowadzëc. Por. przyczyniać się
pòwòdowany ad udost(ôw)ny
powodzenie - 1. w znacz. pomyślność szczescé, pòwòdzenié, pòmëslnosc. 2. zob.
sukces. 3. zob. dobrobyt. 4. pòbiér / wzãcé branié. mieć powodzenie (ciseszyć się
powodzeniem) miec pòbiér (ceszëc sã pòbiérã / wzãcym / branim [Marta jakòs ni
mô pòbiéru. Môsz të, dzéwczã pòbiér! - Sy Nasze dzéwczãta mają pòbiér / dobré
branié (są „rozriwóné” na balach, zabawach). ; w zn. coś się dobrze sprzedaje: na
cos je òdbët, to mô [òdbët = pòl. ‘zbyt’, ò towarze, co sã dobrze sprzedôwô, np.
Nasze bùlwë mają latos dobri òdbët.]. ‘Mający powodzenie’ - pòbiérny (môl.) SY
(w jin. znacz. pòbiérny = 1. òbrodzajny, jãdrzny; 2. pòjãtny, pòchwatny) [Jich
dzéwczãta sã baro pòbiérné. Sy]. Np. nie mieć powodzenia na balu (o
dziewczętach) ni miec pòbiéru, żart cëbùlã sprzedawac / bónerczi sprzedawac
{‘bónerk’ = pol. a) miotełka do szorowania garnków; b) trzepaczka do ubijania jaj}
[Kòżdi tuńc je ji, òna nigdë cëbùlë nie sprzedaje. SY [pòd: T VI ‘ùpichańc’] Kò jô
nie pùdã na mùżykã bónerków sprzedawac. Sy]
pòwòdzenie n szczescé, darzenié n, zwë-néga ƒ, pòbiér, odbët m; ~ u kòbiet szczescé,
pòbiér kòl białk, ~nia! dobri zwënédżü, wiele szczescégò!, pòbiér-notë!, niech cë
swiat jidze rãką! ◊ kò-mùs sã krowa ocelëła, kòmùs rosce na kamieniu, kòmùs
skrzidła pòdrôstają, chtos spôwô w nôsëpach (o pòwò-dzeniu); ona marchew
skrobie, pieprz sprzedôwô, płótno mierzi, miechë ob-sziwô, sedzy jak pôl a. plińc,
ona stoji w nórce jak miotła (nie ma pòwòdzenia na zabawie)
pòwòdzianin m zalóny wòdą
powodzić się – wiesc sã Sy, Gò, pòwòdzëc sã RA; szczescëc sã EG, darzëc sã EG,
ùdawac sã EG, jic dobrze EG, jic pò mëslë EG, jic „jak pò mëdle” EG, ùkładac sã dobrze /
pòmëslno EG, jic „rãką” EG. [Dobrze mù sã wiedze, krótkò kasë sedzy, to so nierôz co
grabnie (ùkradnie). Sy Jemù sã wiedze jak nawòżenémù. Mie bë sã pòwòdzëło, żebë le
dochòdzëło (żebë le bëłë dochòdë). Ra], - Przër. powieść się, nie powodzić się
powodzić, ~wieść się jic, darzëc sã, pò-prowadzëc, (u)dac sã; dobrze mù się ~dzi jemù
jidze dobrze, dobrze mù sã darzi, dobrze mù sã wiedze,
Iść / układać się pomyślnie - szczescëc sã SY, jic / ùkładac sã pò mëslë / szczeslëwie
EG
590
Jic jak z mòtowidła (dobrze, pòmëslno jic);
[Dobrze mù sã wiedze, krótkò kasë sedzy, to so nierôz co grabnie (ùkradnie). Sy]
dobrze mu się dzieje jemù jidze dobrze; jemù sã dobrze wiedze / darzi; jemù sã
szczescy; pòwiodło mi się mie szło dobrze, udało sã [to wëpôlëło], nie pò~ wiodło
się to szło mëk a. nie pò-szczescëło sã ◊ szło przéką nosa „nie wëpôlëło” ~ się jic;
jak ci się wiedzie? jak cë jidze?, jemù się dobrze wiedzie jemù jidze swiat rãką a.
jemù jidze dobrze
nie powodzić się - nie pòwòdzëc sã EG, nie szczescëc sã RA, nie darzëc sã EG, nie
ùdawac sã, jic lëchò EG nie jic dobrze EG, nie jic pò (mòji, jegò) mëslë EG, jic òpak
/ òpaczno/ marno / krzëwò / „kùlawò” / nié tak jakbë sã chcało EG, nie ùkładac sã
dobrze / pò mëslë EG [Jemù dosc krzëwò jidze. Sy]. - Przër. powodzić się
pòwòjenny ad pòwòjnowi
powoli adv pòmału, pòmale, zdr pòmalinkù, rzad pòmalëczkù, nié za chùtkò, lok:
znôjma a. znôłma; pol, Ra: pòwòli, z wòlna [Òn tak pòwòli jé ë przeżuwô (a. dzegwi) jak
krowa. Bùrza minãła ë mòrze łagòdzëło sã z wòlna. - Ra]; ~ chodzić, żreć (o koniu) czumac.
Por. opieszale, leniwie pòmalëczkù, przysł., zdr. od pòmału, ‘pomalutku, pomaleńku’: Jidze
pòmalëczkù. Pòmalëczkù zrobi sã wszëtkò. [Przysł.]
pòmalinkù, przysł., zdr. od pòmału, ‘pomaleńku’: Pòmalinkù, Jaszulinkù! pòmaluszkù,
przysł., ‘pomaluśku’. (II)
pòmału, przysł., ‘pomału’: Wa jidzeta za pòmału. Òn mie pòmału wëkrôdł wszëtczé
dëtczi.
powolnie zob. powoli
powolność - 1. pòmalëcznosc EG - Przër. opieszałość, nieruchawość. 2. òb.
niesamodzielność pòwòlność ƒ 1. pòmałosc, pòwólnotaƒ, pò-malectwò n 2.
pòłaszczëwòta, pòsłësz-notaƒ
powolny - 1. pòmalëczny EG. - Przër. opieszały, ślamazarny. 2. òb. niesamodzielny
pòwòlny ad 1. pòmalny, pòmaleczny, pò-wólny, stëwati; ~ kòń czumk m 2. pòłaszczëwi, pòsłëszny ◊ kòmùs trôwa pòd nogama (u)rosce (o pòwòlnym)
powołać v pòwòłac, -óm, -ôł, sł., ‘’: Pón Bóg gò pòwòłôł do swòji chwałë. Ra]. Por.
powoływać
powołanie - pòwòłanié EG. Np. Żebë òstac ksãdzã abò zôkònnicą, to trzeba ju miec do
te pòwòłanié. EG To je prôwdzëwi szkólny z pòwòłaniô || -niégò, òn nie ùczi z
mùszu, le to lubi . EG Powołanie do wojska - ordel (niem.) RA, BÙ (np. Michôł
dostôł ordel i mùszôł jic na wòjnã - béfél (niem. rozkôz) trzeba wëkònac. EG),
pòwòłanié do wòjska EG. Np. Tu brifka przëniósł jaczis kwit, a jô widzã, że to je
dlô ce pòwòłanié do
wòjska. EG
pòwòłanie n obsadzenié, spiercé, namie-nienié, pòwòłanie n; •~ na urząd obsa~ dzenié
na urzãdze, minąć się z ~m pò-milëc sã w namienienim, czuć do czegò ~ czëc, miec
do czegòs lëgòtkã, pòwò~ łanie, ~ do wòjska ordel m
pòwòłany ad pòwòłóny, wezwóny, namie-niony; czuć się do czegò ~m czëc sã do
czegòs namieniony
powołać - pòwòłac
powoływać - pòwòłiwac EG. Np. Òni terô do wòjska bierzą / pòwòłiwają leno młodé
roczniczi. EG
pòwòł(yw)ać (się) obsadzëc, obsôdzac, zeprzéc, opierac, pòwòł(ëw)ac (sã); ~ kògò na
urząd obsadzëc kògòs na urzãdze, ~c do wòjska przësłac ordel, ~ się na kògò zeprzéc sã na
591
czims a. pòwòłac sã na kògòs pòwòłëwac, -ëjã, -owôł, sł., ‘powoływać’: Òni tak bëlë kògò
nie pòwòłają.
pòwònienie n pôch m
SY
powozić v wòzëc po~ bryką, karetą kùczrowac [Mój chłop lata kùczrowôł ù grafa w
Krokòwie. Sy]
pòwòzik m brika f, wòzyk m
pòwòzowy ad: kòń ~ kùczersczi kóń
pòwòżący m wòznik, kùczer m
pòwòżenie n wòżenié, kùczrowanié n
powód m 1. zob. przyczyna, wzgląd, pretekst, pobudka; 2. jr udôwôcz, skarżëcel m;
2. pòwód EG = strona wnôszającô sprawã / skargã do sądu EG
pòwódka f jr udôwôczka, skarżëcelka ƒ
pòwództwò n jr udanié n, (o)skarga ƒ;
wnieść ◊ udac, skarżëc
powódź f pòwódz f, wiôlgô wòda
pòwódź ƒ wòda Gò, pòwòdz f Lz [ti pòwòdzë], zalenié n, zôléw m, dënëga ƒ; ~
światła zôléw widã
pòwódz Lz f, pòtop m, wiôlgô wòda ew. niszczëzna wòdë; klãska pòwòdzë / pòtopù;
spùstoszenié pòwòdzą / pòtopã / wiôlgą wòdą; zatopienié / zalanié || zalenié (np.
całégò òkòlégò); spadła na nich / dotknęła ich klęska powodzi przëszedł pòtop /
przëszła pòwódz / wiôlgô wòda; wòda zalała pòla / bùdinczi (zabùdowania / wies /
miasto itp.)/ wszëtkò zniszczëła / spùstoszëła; przëszła / spadła / przëpadła na nich
(ew. dotkła jich) niszczëzna wòdë; – to je straszné zniszczenié / spùstoszenié /
nieszczescé; to je katastrofa / tragediô / arch: cérzniawa / òbrota
powój m bot pòwijôk || pòwijôcz, pòwój, lok: spinôcz m pòwlecznik m, pòwika f,
ùzdale, parasónë pl {‘ùzdale’ òd: ùzda?; ‘spinôcz’ in = pol. kanianka lnowa zob.}
[Pòwój ( pòwijôk Gò) je pnisti (wspinający sã w górã). Sy]
powóz - brika JA, briczka EG, kùczerka SY [w 2 znacz. ‘kùczerka’ = białka kùczra],
drożka EG. - Przër. powozić, wyjazdowy, woźnica, kozioł
pòwóz m wóz m, fùrmónka ƒ
powpadać v pòwpadac / -dnąc / Ra: pòwpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’. (II)
powplątywać (się) pòwplãtac (sã) -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘. (II)
powpuszczać v powpuszcz(iw)ac, pòwpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘’. (II)
powracać - pòwracac SY, wracac EG || wrócywac EG [‘wracac’ = rzëgac - òb.
wymiotować], ewent. nawracac / copac sã EG, np. Ptôchë z cepłëch krajów
colemało wiedno pòwrôcają / wrôcają. Pò wòjnie lëdzë pòmału pòwrôcelë / wrôćelë
dodóm / corôz wicy lëdzy pòwrôcało wrôcało. Do nëch słów rzekłëch przez Jezësa
mùszimë wiedno nawracac / pòwracac.
EG pòwracac, -wrôcóm, -ôł, wracôj, sł., ‘powracać’: Zdrzëta le, sostra do waju pòwrôcô! Jemù sã nie chcało do
ni pòwracac. Pòwrôcającë wstąpił do kòscoła.
pòwracać, ~wrócić v jic, przińc nazôt,
warcë(wa)c
powrastać v pòwrastac, pòwrosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’:
592
powrotny ad pòwrotny; Tr neol: nazôtny; droga ~tna droga nazôd, droga pòwrotnô;
ew. droga pòd dodóm; zabrać w drodze ~nej / ~m kursem zabrac pòde drogą
nazôd; zabrac w drodze pòwrotny; zabrac / wząc || wzyc, czej sã pùdze / pòjedze
nazôd; bilet ~ biliet pòwrotny (wôżny w dwie stronë: tam i nazôd);
powroźnik m pòwroznik, -a, m., 1. ‘’, 2. ‘człowiek spóźniający się z odbyciem
spowiedzi’. Żartem biorą takich na powróz i ciągną do kościoła. (II) [Pobł]
powrócić - pòwrócëc || -ocëc SY, RA, wrócëc || wrocëc EG. Np. Jich syn dopiérkù czile
lat pò wòjnie pòwrócył / wrócył dodóm. EG pòwrócëc, -ã, -ył, sł., ‘powrócić’: Jô ju wicy do
waju nie pòwrócã. Wëjachôł, ale wnetëszczi pòwrócył. Przed smiercą pòwrócëła do wiarë
swòjich przódków.
pòwrósło n rzészk m, słomiany pòwróz
powrót m pòwrót (Ra) m, (pò)wrócenié n, wrócenié sã, przińdzenié nazôd [Pòwrót do
wsë. Pòmòdlëlë sã na jintancëją (na jintencjã / w jintencji) szczestlëwégò pòwrotu.
Ra]; przed ~rotem przed pòwrotã (Ra); po ~rocie pò pòwroce (Ra) [Pò
pòwrócenim / pòwroce / przińdzenim nazôd / wrócenim (sã) ze szpitala òna żëła jesz
dwa miesące. – Gò]; od ~rotu òd pòwrotu [Òd jegò pòwróceniô / pòwrotu /
przińdzeniô nazôd / wróceniô z wòjska minãło pół rokù. Gò]; z powrotem zob.
nazad; być / wziąć / iść / jechać z powrotem bëc / wząc || wzyc / jic / jachac nazôd
/ zdr nazôdka; tam i z powrotem tam i nazôd, donąd(ka) i nazôd(ka); po powrocie
z podróży czej wrócëlë z rézë / pòdróżë; czej przëszlë / przëjachëlë / przëbëlë nazôd
z rézë / pòdróżë; pò wrócenim dodóm z rézë / pòdróżë; czej ju bëlë (czej ju bëlë
przëszłi / przëjachóny) nazôd z réze; ew. czej ju bëlë doma; na ~ (od nowa) nazôd,
jesz rôz, òd nowa, na nowò, znowa || znowù / zadr znówka / znówczi / lok: znôù /
zôs; tam i ~ tam i nazôd, òdnąd(ka) donąd(ka); ew. rôz w jednã, rôz w drëgą stronã.
Por. nazad
pòwróz m pòwróz a. pòrwóz, pòstrónk, obsziwc, pòsziwańc m, wãzëskò, péz-dro n ◊
cygnąc za jeden prowóz (stać pò czyjejś stronie) pòwróz, -oza, m., ‘powróz’:
Przërzesził sã pòwrozã
pòwrózek m pòwrózk a. pòrwózk, sznurk
m, pézderkò n pòwrózk, -a, m., zdr. od pòwróz, ‘powrózek, sznur’: Na pòwrózkù
cygnioné. (II)
pòwróżyć v przepòwiedzec, pòwróżëc
powrzucać v pòwrzëcac / -cëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘’. (II)
pòwsiadać v pòwlezc, nawlezc, pòwlôżac
powsinoga - pòwsënoga m f (Sy, Ra), zdr. pòwsënóżka Sy (w znacz. òsoba, chtërna ni
mòże ùsedzec doma), wërwas (môl.) SY, plachãder m, plachãderka
f
{‘plachãder(ka)’ niem. por. ’plachãdrowac’ = łazëc pò bùdach, włóczëc sã} [Nen
pòwsënoga ju szedł w długą. Cëż sã z ce za pòwsënoga zrobiła, lôtôsz pò nëch
bùdach jak taczi Mark pò piekle! Dzeż të bëła pòwsënogò? Gdzeż to napisac, że
593
nasza pòwsënóżka ju przëszła dodómkù?! – Sy Ten wërwas bë nie ùsedzôł, òn
wiedno je w drodze. - Sy) [w 2 znacz. ‘wërwas’ = gón, nagłé zdarzenié, zamieszanié,
kłopòt - wierã òd niem. „wer” - „was” (chto, co) - w domëslë: cëż sã nie dzeje? EG]. - Przër. wszędobylski
powsinoga zob. latawiec 2
powstać v (pò)wstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘’: Pòwstôł ë rzekł.
pòwstanie n 1. wstanié, pòdniesenié, dwiganié n 2. rëchawa f, pòwstanie n pòwstaniec m bùrzón, pòwstańc m pòwstańczy ad
pòwstaniowi, bùrzonowi,
rëchawny
pòwsta(wa)ć v pòwstajac ob. pòwstawac.
pòwstawac, -stôwóm, -ôł, -stawôj, sł., ‘powstawać’: Nie pòwstawôjta! Czej ksądz jidze,
tej wszëtcë pòwstôwają.
1. wsta(ja)c, pòdnôszac,
pòdniesc sã, dwi(e)gac, dwignąc sã
2. pòwst(ôw)ac; ~ na kògò pòwstac
na kògòs a. zniesc sã procëm kòmùs,
skąd to pòwstało? skądka to sã wzãło?
◊ pòwstac (dërno) na kògòs jak na psa
(zbesztać / złajać kògò)
pòwstawanie n pòwstôwanié n, pòkón m
powstrzymać przëscygnąc
pòwstrzymanie n (przë)scygnienié, oddostanié, wstrzimanié n
pòwstrzym(yw)ać (się) scëgac, oddost(ôw)ac, wstrzëm(ow)ac, (przë)scygnąc (sã)
pòwstydzić się zawstëdzëc sã, zasromac sã
powszechnie - pòwszechno EG
pòwszechnie adv oglowò, pòwszédno, pòwszechno {st. (naj)wyższy: (nô)pòwszechni
EG}
pòwszechnieć v oglëc, pòwszechniec
powszechność - pòwszechnosc
pòwszechnośćƒ oglowòsc, pòwszechnota ƒ
powszechny - pòwszechny EG, wszãdny (neol.) GR, np. Pòwszechné kapłaństwò
wiérnëch. pòwszechny, przym., ‘powszechny’: swiãti kòscół pòwszechny. (II) [Ceyn]
pòwszechny ad oglowi, pòwszechny; dzieje
~ne oglowé, swiatowé dzeje, szkòła
~na oglowô szkòła
powszedni - pòwszedny EG, codniowi, codzénny (chléb pòwszedny - pòwszednik ||
pòwszechnik SY). - Przër. rutynowy pòwszedny, przym., ‘powszedni, codzienny’: Chleba
naszégò pòwszednégò dôj nóm dzysô. To są jegò pòwszedné kłopòtë.
pòwszedni ad codzénny, pòwszédny, codniowi, kòżdodniowi; ubiór na dni ~e
594
codzénné obùcé, obleczënk, grzech ~
pòwszédny grzéch
pòwszednieć v starzec sã, pòwszédniec
powszedniość - pòwszednosc, codniowòsc || codzénnosc - EG
pòwszedniość ƒ codzénnota, pòwszédnotaƒ
pòwściągać, ~nąć v wstrzëm(ow)ac,
przëscëgiwac, przëscygnąc; ~ gniew
wstrzëm(ow)ac górz
powściągliwie adv strzëmòwno. Por. w miarę, umiarkowanie
pòwściągliwòść ƒ wstrzëmòwnota ƒ zob. umiar
powsciągliwy strzëmòwny. ~ w mowie, małomówny môłczati arch Sy
pòwściągliwy ad wstrzëmòwny, môłczati,
mùczkòwati (w mòwie) ~ w słowach: òstróżny, rzeszotewny
powtaczać (się) pòwtaczac (sã), pòwtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Pòwtoczëlë sã jak
pijôcë. (II) Ra
pòwtarzać, ~wtórzyć v pòwtôrzac, pòwtarzac, -wtôrzóm, -ôł, -wtarzôj, sł., ‘powtarzać’:
Dzecë za nënką pòwtôrzałë mòdlëtwë.
pòwtarzac sã, -wtôrzóm sã, -ôł sã, -wtarzôj sã, sł., ‘powtarzać się’: To słowò pòwtôrzô
sã czile razów.
pòwtarzanie n pòwtôrzanié n
pò wtóre adv pò drëdżémù
pòwtórka ƒ pòwtórzenié n
pòwtórnie adv jesz rôz, znowa, znôw, zôs(no), drëdżi rôz
powtórny - pòwtórny EG, drëdżi (przestarz. ‘wtóri’)
pòwtórny ad drëgòrazowi, zôsny
powtórzyć (się) pòwtórzëc (sã) [Pòwtórzë za mną tã piesnią! Pòwtórził wszëtkò z
pamiãcë. Jô bë przësygł, jeż to sã jesz nierôz pòwtórzi. Ra]
pòwtórzenié n pòwtórzenié n
pòwtykać v pòwetknąc, pòwtëkac pòwetknąc, -ã, -wetkł, sł., ‘powtykać’: Ë téż chtërny
pòwetkną w dwiérze szatlachë. (II)
powybierać v pòwëb(ie)rac, -bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘’: Wë môce ju wszëtkò
pòwëbróné ‘wyście [Pan(i)] już wszystko powybierali’. (II)
pòwychòdzić v pòwińc, pòwëlezc, pòwëchôdac, pòwëchòdzëc; ~ za mąż zob. mąż
pòwyciągać v pòwëcëgac pòwëcygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘powyciągać’. (II)
powycierać v pòwëtrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘: snôżo pòwëcarté ‘pięknie powycierane’.
(II)
powycinać v pòwëcënac, pòwëcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, , ‘’: Òjc pòwëcął wszëtczé krze.
(II)
powyciskać v pòwëcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘, wycisnąć’: Jô ju móm pòwëcësniãté wszeden
sok ë z jagòdowiczô, ë z bòrowiczô ‘powyciskałem już wszystek sok i z czerownych, i z
595
czarnych borówek’. (II)
pòwyda(wa)ć v pòwëd(aw)ac; ~ za mąż
pòożenic, (pò)wëżenic, (pò)nażenic
powydzierać v pòwëdzerac, pòwëdrzéc, -ã, -dzarł, -drzë, sł., ‘powydzierać’: Czile
kartków mia w ksążce pòwëdzarté. (II)
powygajać się zob. wygoić się
powyginać (się) pòwëdżic [-dżąc] (sã), -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘: Pòwëdżãlë sã
nôprzódk. (II)
powygniatać v pòwëgniesc, -gniotã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘’. (II)
powygrywać v pòwëgrëwac; ew. pòdobë(wa)c, (pò)wëgrac, dobëc, zwëcãżëc, bëc górą
[òn pòwëgriwôł / wëgrôł / dobéł / zwëcãżił; òni pòwgriwelë / (pò)wëgrelë || -gralë /
dobëlë / zwëcãżëlë / bëlë; Wszëtczé bitwë pòdobëlë (we wszëtczich bitwach
pòdobiwele). Ra]
powygryzać v pòwëgrëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ‘’. (II)
powygrzebywać v pòwëgrzeb(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Pòwëgrzebita wszëtką słomã! (II)
powyjadać v pòwëjadac, pòwëjesc, -jém, -jôdł, sł., ‘’. (II)
pòwyjeżdżać v pòwëjachac, pòwëjéżdżac
pòwyjmòwać v pòwëjic, pòwëjëmac Gòzdze pòwëjãlë ze powycinać scanë. (II)
powykopywać v pòwëkòpac, -iã, -ôł, -pi, sł., ‘’: Bùlwë mają pòwëkòpóné. (II)
powykradać v pòwëkrasc, -kradnã, -krôdł, -kradni, sł., ‘’. (II)
pòwykrãcać v pòwëkrącëwac ‘powykręcać piszczałki pòlëmic / ùlëmic so(bie)
piszczówczi / pipë {‘pòlëmic’ in = pol. pokleić [Òn to dobrze pòlëmił. Ra]} [Knôpi pòlëmilë
so pipë. Ra]
powylewać v pòwëlewac, pòwëlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘. (II)
powyłamywać v pòwëłómiwac, pòwëłami(wa)c -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘’. (II)
powymierzać v pòwëmiérzac, (pò)wëmierzëc, -ã, -ił, sł., ‘’
powymywać v pòwëmë(wa)c, -ëjã, -ił, sł., ‘’. (II)
powyłazić v pòwëlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘’: Z ti kùlë pòwëlazłë żabë, kątorë ‘z tej
jamy powyłaziły żaby, ropuchy’. (II
powymierać - pòwëmierac EG, wëmrzéc EG. - Przër. wymrzeć
pòwymierać v pòwëmrzéc
pòwynajmòwać v pòwënając, pòwënajëmac
pòwynosić v pòwëniesc, pòwënaszac [Òni pòwënieslë wszëtczé bùlwë ze sklepù. (II)
Ra]
powyorywać v pòwëòr(ëw)ac, -òrzã, -òrôł, sł., ‘’: Te grónczi są ju wszëtczé pòwëòróné
‘te urny są już wszystkie powyorywane’. (II)
powypadać v pòwëpadnąc || Ra pòwëpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’: Jemù zãbë
pòwëpadłë. (II)
pòwypãdzać v pòwënëkac
powypijać v pòwëpic, -pijã, -pił, sł., ‘’. (II)
powyplątywać v pòwëplãtac, -plątóm (-cã), -ôł, -plãtôj (-cë), sł., ‘’. (II)
powyplewiać v pòwëpłoc, -pielã, -płół, -płoła, -pielë, sł., ‘’. (II)
pòwypłacać v pòwëpłôcac, pòwëpłacëwac
596
powypruwać v pòwëpòrc, -pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë, sł., ‘’. (II)
powyprzęgać v pòwëprzëgac, pòwëprzic [-rząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘’: Kònie
mielë pòwëprzëgłé. (II)
powypuszczać v pòwëpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘’. (II)
powyrastać v pòwërosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’: ●pòwëroslë jak chójczi ‘powyrastali jak
sosny’. (II)
powyrębywać v pòwërãbi(wa)c, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘’: Ma jesma z bratã te krze
pòwërąbilë. (II)
pòwyr(y)wać v pòwër(ë)wac
pòwërwac, -iã, -ôł, sł., ‘powyrywać’: Wiater pòwërwôł drzewa z kòrzeniama. (II)
powyrzucać pòwërzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘’. (II)
powysiadać v pòwësadac || -dnąc, -ã, -sôdł, -sadni, sł., ‘’: Białczi pòwësadłë z wòzów.
Ra
powysuszać pòwësëszëc, -ã, -ił, sł., ‘’. (II)
powysypywać v pòwësëp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘ć’: Zbòżé bëło na déle pòwësëpóné. (II)
powystrajać (się) pòwëstroji(wa)c (sã) [Nënka pòwëstrojiła dzecë jak na swiãta.
Dzéwczãta sã pòwéstrojiłë. Ra]
pòwysyłać v pòwëswac a. pòwësłac, pòwësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], nawësłac
powytaczać - pòwëtaczac (np. Òn pòwëtôczôł te beczczi przed dwiérze. EG).- Przër.
taczać, toczyć
powytaczać się pòwëtoczëc sã [Pòwëtoczelë sã ze szãkù (z karczmë). Ra]
powyuczać (się) pòwëùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) Tak ju bëlë pòwëùczony. (II) Ra
powywiercać v pòwëwiercëc, -ã, -ył, sł., ‘’. (II)
pòwywieszać v pòwëwiesëc, pòwëwiészac,
nawiészac
powywlekać v pòwëwléc, pòwëwlakac,-wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’. (II) [Ob. wléc]
pòwywòzić v pòwëwiezc, pòwëważac [Hańdlôrze wszëtczé nasze gãsë pòwëwiozą do
Pòmòrsczi. (II) Ra]
powywracać - pòwëwracac, pòwëwrócëc, poprzewracać pòprzewrócëc EG. Np. Òn
pòwëwrôcôł / pòwëwrócył / pòprzewrôcôł / pòprzewrócył wszëtkò do górë nogama
(tj. pòruńcowôł). EG.
powyzdychać v pòwëzdëchnąc, -ã, -zdechł, sł., ‘, powymierać’. (II)
powyżej - pòwëżi SY. Np. Dzys noszą dzéwczãta sëknie pòwëżi kòlón. SY. „Pòwëżi
krédë” (pònad miarã, przesada). Np. Prôwdac òn mie pòżëcził pieniãdze, ale żãdac
zwrotu dzesãc procent to je pòwëżi krédë. SY Pòzwòlił jem wama jic na jabka, ale
gałãze łąmac, trząsc, a w płotach dzurë robic, to je pòwëżi krédë. SY [Zwrot
‘pòwëżi krédë’ pòchòdzy òd dôwnégò zapisywaniô wëdatków krédą na dwiérzach.
Zwëczajné wëdatczi bëłë zapisywóné pòd sztrichã, a nadzwëczajné nad sztrichã]
pòwëżi1, przysł., ‘powyżej’: Sadni so pòwëżi. Pòwëżi sedzelë ksãżô. pòwëżi2,
przyim., ‘powyżej’: Pòwëżi negò drzewa je wiôlgô głãbiô.
pòwyżej adv, prp wëszi, wëżi, nad
pòwyższy ad wëszi pòzwóny, ten, nen pòwëższi, przym., ‘powyższy, wyżej położony’:
na pòwëższich niwach. Z pòwëższich słów mòżesz pòznac.
597
powziąć v pòwząc || pòwzyc [Pòwzyc || pòwząc... miec ùgrôżbã (tj. zamiar). Sy A czej
sã stôł pòrénk, wszëtcë arcykapłanowie i starszëzna lëdu pòwzãlë ùchwałã procëm
Jezësowi, żebë Gò ùsmiercëc. (bibl) Gò]
pòwziąć v udbac; ~ pòdejrzenie dostac
pòmëszlenié, ~ decyzje, pòstanowienie udbac so
powznosić v pòwznaszac, pòwzniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: Pòwznieslë jesmë rãce
do Bòga. (II)
poza - 1. a) pòza, òkróm, òprócz; b) za, w tële za. Np. Pòza nima / òkróm nich jô znajã
tam jesz pôrã lëdzy. Pòza tobą / òkróm cebie jô ni móm jinégò dzéwczëca. EG. Jô
widzã tam, w tële, pòza wama jesz chtos sã chòwie chto to je? EG Np. Na
òpieszënach (‘òpieszënë’ - zemia zaniedbónô) nic pòza zelëskã nie rosce. SY. 2.
poza (rzeczown.) - maniéra, sztëcznô / ùdôwónô pòstawa, apartny (wëszukóny,
nienaturalny, dzëwaczny, ‘aktorsczi”) spòsób bëcô, (ewent.
nëczi, faksë) EG,
np. To nie je normalny spòób zachòwaniô, le taczé
zgrôwanié / ùdôwanié /
takô maniéra / taczé aktorstwò. Òna zgrôwô /
ùdôwô / graje rolã taczi pani, a...
EG
pòzaƒ1. trzimanié sã, sztôłtm,sztaturaƒ
2. prp za, pòza [Na òpieszënach (na zaniedbóny zemi) nic pòza zelëskã nie rosce. Sy]
; ~ tym a tej jesz a. okòma
te(gò), ~ domem (g)dze jińdze, nié
doma, ~ wszelką formą bùten szëkù,
~ wszelkimi granicami bùten bùtna
pòzabierać v pòzab(ie)rac, pòwzyc Te to pòprzënioslë a tamne jima to wszëtkò
pòzabrelë. (II) Ra
pòzabijać v pòzabi(ja)c
pòzabiurowy ad pòzasłużbòwi, nieurzãdowny
pòzabùdżetowy ad pòzabùdżetowi, okòma
pieniãżnégò ustawù
pozachrześcijański - pòzachrzescëjańsczi, niechrzescëjańsczi
pozaciągać v pòzacëgac, pòzacygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘’. (II) ~ pożyczki pòzacëgac
pòżiczczi (Gò)
pozadłużać (się) pòzadłëżëc (sã), -dłużã sã, -ił sã, -dłëżë sã [Tu wszëtcë gbùrzë są
pòzadłużony. (II) Ra
pozacierać pòzacerac, (pò)zatrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘’:
pozacierany ad pòzacéróny, (pò)zacarti [Napisë (nôpisë) pòzacarté. Ra]
pòzadomòwy ad pòzadomôcy
pozadzierać (się) v pòzadzerac (sã), pòczorchac (sã), pòszarpac (sã) [Na tëch gòzdzach
pòczorchelë so knôpi bótë. Ra]
pozagarniać v pòzagarënac, pòzagarnąc [Bùlwë zasadzoné trzeba przed wieczorã jesz
pòzagarnąc. Gò]
pozaginać (się) pòzadżinac / -bac / -dżąc (|| -dżic) (sã) -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, [Gòzdze
598
wëstającé trzeba pòzadżibac / pòzadżinac / pòzadżąc. Gò]
pozaginany ad pòzadżinóny / -bóny / pòzadżãti [Të môsz te rodżi w ksążce tak
pòzadżãté, to brzëdkò wëzdrzi. Gò Szërtuchë miałë pòzadżãté. Ra]
pozagnieżdżać się pòzagniezdzëc / -gnieżdżac sã, -żdżã sã, -zdzył sã, sł., [Dze sã to
talatejstwò pòzagniezdzëło! Ra]
- òb. zagnieżdzić się
pòzagrobòwy ad pòzagrobòwi, zagrobny
pozajeżdżać v (zajechać, dojechac na miejsce) (pò)zajachac, -jadã, -jachôł, -jedzë
[Wszëtcë szczestlëwie pòzajachelë. Ra]
pòzajmòwać v pòzając, pòzajëmac
pòzajutro adv pòwitrze, zawitro
pòzajutrzejszy ad pòwitrzny, zawitrzny, zawitrzészi
pozakłuwać v pòupchnąc,
pòzakonkùrsowy ad beznôgrodny, pòzakonkùrsowi
pozakopywać v pòzakòp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’. (II)
pozakręcać v pòzakrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘’. (II)
pozakrywać v pòzakrë(wa)c, -ëjã (-riwóm), -i(wô)ł, sł., ‘’. (II)
pòzałatwiać v pòsprôwiac
pòzamałżeński ad pòza żeniałima
pozamęczać v zamãczëc, pòzamãczë(wa)c, ùmòrdowac, ùmòrdolëc, pòmarachòwac
(robòtą) [Të mie wszeden dobëtk pòmarachùjesz! Ra]
pòzamiatać v pòzamiesc, pòzamiatac
pozamiatany ad pòzamiôtóny, (pò)zamiotłi [Jizbë pòzamiotłé. Ra]
pòzamiejski ad pòzamiastowi
pòzamieniać v pòzamieni(w)ac
pòzamòrski ad zamòrsczi
pozamykać v pòzamëkac, (pò)zamknąc, (pò)zasztëk(iw)ac
pozamykany ad pòzamikóny, (pò)zamkłi [Dwiérze pòzamkłé. Ra]
pozanosić v pòzanaszac, pòzaniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: Wszëtkò mómë
pòzaniosłé ‘pozanosiliśmy wszystko’. (II) Ra
pozapadać v pòzapadac / -dnąc, pòzapasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’: W tim błoce są
pòzapadłé wiôldżé pnie. (II) Ra
pòzapinać v pòzapnąc, pòzapi(e)nac pòzapic [-piąc], -pnã, -piął, -pni, sł., ‘pozapinać’.
(II)
pozaplatać v pòzaplatac, (pò)zaplesc; ew. pòsplatac, (pò)splesc. Por. posplatać
pozaplątywać (się) pòzaplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł.,
‘pozaplątywać się’: Pòzaplątelë sã w prawa ‘pozaplątywali się w procesy’. (II)
pòùplãtac (sã), -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, Pòùplątelë gò w te rzeczë, ninia
sã smieją z niegò pozaplątywać się’. (II)
pozapominać v pòzabaczëc, pòzabôcziwac, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘’: Jô to móm
wszëtkò pòzabôczoné ‘ja to wszystko pozapominałem’. (II)
pòzabëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘pozapominać’: Jô to móm ju pòzabëté ‘ja to już
pozapominałem’. (II)
pozapraszać v pòzaprosëc, -szã, -sył, sł., ‘’. (II)
599
pòzaprzeszły ad niéprzeszłi
pozarastać v pòzarosc, pòzarastac
pozarastany ad pòzarosłi [Pòzarosłé stegnë. Ra]
pozarażać v pòzarazëc / pòzarażac, pòzar(ë)wac [òn nas pòzarazy(ł) / pòzarôżô(ł) /
pòzar(i)wô(ł); Ta czichôczka nas wszëtczich pòzarazy. Sy]. Por. zarazić
pozarażać się zarazëc / pòzarażac sã [òn jich zarazył / pòzarôżôł; òni sã zarazëlë /
pòzarôżelë]
pozasadzać (pò)zasadzëc, -ã, -ył, sł., ‘zasadzić,’: Jô ju wszëtkò pòzasadzył. (II)
pòzasądowy ad niesądowi, pòzasądowi
pòzasiewać v pòzasôc, pòzasewac
pòzasłużbòwy ad pòsłużbòwi
pozasypiać - pòzasnąc SY. Np. Tak chùtkò smë pòzasnãlë, że razu nie wiémë czej. SY
pozasypywać v pòzasëpac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Sniég pòzasëpôł wszëtczé drodżi ‘śnieg
pozasypywał wszystkie drogi’. Wãgle są pòzasëpóné pòpiołã ‘węgle są pozasypywane
popiołem’. (II)
pòzaszkòlny ad pò(za)szkòłowi
pozaszywać v pòzaszë(wa)c, -szëjã, -sził, sł., ‘’. (II)
pòzaświatowy ad zazemsczi
pozataczać v pòzatoczëc, -ã, -ił, sł., ‘’. (II)
pozataczać się pòzatoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II)
pozatapiać pòzatopic [Przëszła wòda i pòzatopiła wszëtkò. Gò]
pòzatykać v pòzat(ë)kac, pòzatknąc
pozatykany ad pòzatikóny, (pò)zatkłi; dziury ~ne dzurë pòzatikóné / pòzatkłé. [Durë
pòzatkóné Ra]
pòzawczoraj adv niwczora pòniwczero, -a, n., ‘dzień, pozawczorajszy’: òd pòniwczera.
(II) dzień przedprzedwczorajszy: pòzaniwczero Ra [Òna ju òd pòzaniwczera leżi w łóżkù. Ra]
Ob. zaniwczero.
pòzaniwczerô, przysł., ‘przedprzedwczoraj, pozaonegdaj’: Pòzaniwczero béł jes zdrów,
dzysô jes chòri. Ob. zaniwczero.
pòniwczerô, przysł., ‘przedwczoraj, pozawczoraj’. Ob. niwczerô. (II)
zaniwczero1, -a, n., ‘dzień pozawczorajszy, przedonegdajszy’: Òn sedzy ù naju òd
pòzaniwczero. [Ob. pòzaniwczero]
zaniwczero2, przysł., ‘pozawczoraj’. [Ob. pòzaniwczero]
pòzawczorajszy ad przedniwczorajszi SY, zaniwczorajszi SY]. pòniwczerajszi,
przym., ‘pozawczorajszy’. Ra
pozawiązywać v pòzarzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘’. (II)
pòzawierać v pòzamknąc, pòzamëkac, pò-zasztëkac; ~ stosunki nawléc związk,
dogôdac sã
600
pozawlekać v pòzawlakac, (pò)zawléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’.
pozawozić v pòzważac (|| -wiôżac), pòzawòzëc, (pò)zawiezc
pozawożony ad pòzawiozłi [A czej jich ju wszëtczich miôł pòzawiozłé. Ra]
pozaziemski - pòzazemsczi, np. Pòzazemsczé cywilizacje / jistotë / swiatë.
pòzaziemski ad zazemsczi, niezemsczi przestrzéń pòzazemskô,
pozaznaczać zob. poznaczyć
pozbawiać się (czegoś) - pòżbawiac SY, òdbierac so / sobie (cos) EG, ewent. òdrzëcac /
òdsëwac òd se (cos), nie dopùszcziwac do
se, nie przëjimac (czegòs). Np.
Kłopòtë pòzbôwiają miã spikù. SY Òna so (sama sobie) òdbiérô łasczi, jaczé bë na
niã spłënãłë, czejbë... EG. Òn to òdrzucô / òdsuwô. Òn tegò nie dopùszcziwô do se /
nie przëjimô. EG
pòzbawi(a)ć v wëzbë(wa)c, odpòsãdzac, odpòsądzëc, pòzbë(wa)c, odpòmôgac,
odpòmòc, bëc lóz;
pozbawić - pòzbawic SY, JA, EG, Lz, òdebrac (cos, kòmù) EG, [Piorën trzasł w naszã
chëcz i pòzbawił nas dakù nad głową. Sy Pòzbawił jich prawa do spôdkòwiznë. JA
Më miodu pòzbawilë pszczołë. Lz]
pozbawić - pòzbawic SY, JA, EG, Lz, òdebrac (cos, kòmù) EG, wëłëzgac {‘wëłëzgac‘
= pol. a) pozbawić kogo np. dobrego imienia, majątku, dziewictwa, oszukać, okraść;
b) zbić kogoś [Chcesz, żebëm ce wëłëzgôł. Sy]} [Piorën trzasł w naszã chëcz i
pòzbawił nas dakù nad głową. Sy Pòzbawił jich prawa do spôdkòwiznë. Ja W
niejedny kòszce miodu më pòzbawilë pszczołë. Òn meditowôł nad tim, jakbë (jich)
pòzbawic żëcô. Lz Òni nas chcą z wszëtczégò wëłëzgac. Ten bë z òstatny kòszlë
człowieka wëłëzgôł. Wëłëzgôł mie z wiarë. Òn le tak chòdzy, żebë jaczé dzéwczã
wëłëzgac. Jakże të sã mógł dac tak wëłëzgac z pieniãdzy? Do skórë gò wëłëzgôł. –
Sy]
~ kògò odpòsądzëc, zdostac, ~ kògò czci odczestnic, od~ pòsądzëc od tczë, ~ kògò
kawałka chleba odebrac, wzyc kòmùs chléb, ~ kògò życia wzyc kòmùs żëcé, ~ się
czegò wëzbëc sã, bëc lóz czegòs, ~ sił wëtrôpic
pòzbawienie n wëzbëcé, odpòsądzenié, zdostanié, pòzbawienié n kara pòzbawieniô
prôw òbëwatelsczich
pozbawieni - pòzbawiony EG. Np. Òni òstelë pòzbawiony majątkù przez kòmunistów.
EG
pozbawiony - ts. EG; ew. wëzbëti EG, pòzbëti EG. wëłëzgóny Np. Më terô jesmë
pòzbawiony (= më terô ni mómë / jesmë bez) wòdë / dakù nad głową. EG Zwierzã
pòzbawioné (= co ni mô / je bez) przënôleżny znanczi, np. bezwąsé, bezrodżé. EG;
~na dziewictwa wëłëzgónô [To je takô wëłëzgónô. Sy]
pozbawiony pòzbawiony pòl Gò, np. Bandôż wëjałowiony, tj. pòzbawiony bakterii.
Człowiek pòzbawiony majątkù - biédôk.
pozbawiony ad wëzbëti, odpòsądzony, zdostóny, wëtrôpiony
pòzbierać v (pò)zdostac, (pò)zebrac, (pò)-obrac, oz(e)brac, (pò)wëzbrac
pozbycie się - pozbëcé sã EG, wëzbëcé sã EG
pòzbycie się n pòzbëcé sã n
601
pozbyć się (czegoś) - pòzbëc sã RA, SY EG, wëzbëc sã (czegò) EG, ewent. „zgùbic”
EG.[ Jô béł dłudżi czas zachrapiałi, a terô jem to zgùbił. EG Òni sã pòzbëlë /
wëzbëlë tegò autoła. Gò. Pòzbéł sã wiôldżégò kłopòtu. Lz Òn sã ti mùcë pòzbądze.
Lz Sedzëch (zmùdzyn, zabôwca, gãstolëch) jidze, terô më sã gò nie pòzbądzemë. Sy.
Żebë sã pòzbëc pchłë, spôlił kòszlã. Sy]. - Przër. wyzbyć się pozbyć się ~tu pòzbëc
sã / wëzbëc sã kłopòtu, żart wërzëcëc kłopòt za płot [Kłopòt wërzëc(ë) za płot. Sy];
pòzbëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘pozbyć’: Wszëtkò pòzbéł, co le miôł ‘co tylko miał’. Jô
tegò nie pòzbãdã za żódné piądze.
pòzbëc sã, -bãdã sã, -béł sã, -bãdzë sã, sł., ‘pozbyć się’: Pòzbéł sã wiôldżégò kłopòtu.
pòzby(wa)ć się pòzbë(wa)c sã, wëzbë(wa)c sã, odnãcë(wa)c [Skarżôla jidze, terô jô gò sã nie pòzbądã. Sy]; ~ nałogù pòzbëc sã znãtë, odnãcëc sã nôłożnotë,
~ kògò wëżegnac, lóz bëc, pòzbëc sã
kògòs
pòzbëwac, -biwóm, -ôł, -bëwôj, sł., ‘pozbywać’: Nie pòzbëwôj tëch rzeczi!
pòzbëwac sã, -biwóm sã, -ôł sã, -bëwôj sã, sł., ‘pozbywać się’: Nie pòzbëwôj sã zdrowiô
dobrowòlno!
pozbyty - pòzbëti EG, np. Jak nabëté, tak pòzbëté (letkò przëszło, letkò szło / wëszło...,
letkò nabëté, letkò pòzbëté / przetraconé) EG, SY
pozbywać się (czegoś) - pòzbëwac sã, wëzbëwac sã (czegò) EG, np. Òn sã pòzbiwô /
wëzbiwô swòjégò majątkù. EG. - Przër. wyzbywać się
pozbywanie się (czegoś) - pòzbiwanié sã (czegòs) EG
pòzbywanie się n pòzbiwanié, wëzbiwanié
sã n
pòzdejmòwać v pòzjic, pòzjimnąc, pòzjëmac
pozdobywac v pòzdobëwac, zdobëc; ~bywali wiele zamków w tym kraju
pòzdobiwelë / zdobëlë wiele zómków w nym kraju
pòzdrawiać, ~rowić v pòzdrôwiac, pòzdrowic; pòzdrów gò ode mnie pòzdrowi gò ode mie
pòzdrawiac, -zdrôwióm, -ôł, -zdrawiôj, sł., ‘pozdrawiać’: Jô gò nigdë nie pòzdrôwióm.
Pòzdrôwióm Was serdeczno.
pòzdrawiac sã, -zdrôwióm sã, -ôł sã, -zdrawiôj sã, sł., ‘pozdrawiać się’: Òni sã
pòzdrôwiają jak przëjacele.
pòzdrowic, -ã, -ił, sł., ‘pozdrowić’: Pòzdrowilë miã pò katolëckù. Pòzdrowienié
Anielsczé („Zdrowaś Maryjo”).
pòzdrowic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pozdrowić się’: Ma jesma sã pòzdrowilë.
pozdrowienie pòzdrowié Sy
pozdrowienie pòzdrówk Lz
pòzdrowienie n pòzdrowa ƒ, pòzdrowié,
pòzdrowienié n, pòzdrówk m, lok pòzdrowinë || pòzdrawinë pl [Miec pòzdrowinë dlô
kògòs. Przińc z pòrowinama. Sy]; ~ chrześcijańskie pòchwôlenié n, ~wienia pl
pòzdrowinë pl
602
pozer m udôwajk m, dôwający od se, zgrôwôcz {‘zgrôwôcz‘ Sy = ten, kto udaje
lepszego, bogatszego lub przesadza w czym} [Nicht nie cerpi tegò zgrôwôcza. Lëdze
sã ju dôwno pòznelë na tim zgrôwôczu. – Sy]. Por. zgrywus
pozerka f (kobieta, która udaje lepszą, bogatszą lub przesadza w czym) zgrôwôczka f
[akc. –zgrô-] [Chto bë cebie nie znôł, zgrôwôczkò!? – Sy], Poe. zgrywuska
pòzew m sądownô wezwa, rôczba
pòzgarniać v pòzgarnąc, pòzgôrniac, pòzgarënac
pòzgònny ad pòsmiertny, pòsmiercowi;
~ne wspòmnienie pòsmiertny wspòmink
pòzielenieć v zazelenic, robic sã zelony pòzeleniec, -ejã, -ôł, sł., ‘pozielenieć’: Ju téż ë
niwë pòzeleniałë.
pòzierać v pòzerac, przëzerac
pòziewać v zéwac
pòziewanie n zéwanié n
pòziewnik m bòt babiokòl, drzewión m poziewnik bot drewión lok Sy ~ pstry kòlka ƒ
pozimnieć zob. oziębić się, oziębnąć
poziom m niw m (Pr), przest niem: glëjcha f; ew. w zn. płaszczyzna pozioma: niwizna
(Pr); ew. rówizna f [tegò niwù, ti glëjchë / niwiznë / rówiznë]; w ~mie w niwie / w
glëjsze; ew. poziomo: niwno; sprawdźmy, czy mamy tu ~ chcemë sprawdzëc, czë
ten fùńdament mô niw / czë òn leżi w niwie / jak leżi do niwù; znajdować się na
takim) samym ~mie bëc (ew. leżëc / stojec) na tim samim (a. na jednakòwim) niwie
(ew. na ti sami niwiznie / rówiznie / wësokòscë); znajdować się na dwóch różnych
~ach bëc (ew. leżëc / stojec) na dwùch różnëch niwach / niwiznach / wësokòscach;
do ~mu do niwù; w poziomie w niwie; wedle / pòdług niwù; ~ wody w rzece / na
rzece stón (a. niw) wòdë w rzéce / na rzéce; ~ morza niw (a. niwizna) mòrza; 100
m. nad ~em morza 100 métrów nad niwã (a. nad niwizną) mòrza / ew. 100 métrów
wëżi òd mòrza / 100 métrów w òdniesenim do niwù / niwiznë mòrza; na równym
(jednakowym) ~ie w taczim / tim samim) niwie (ew. na ti sami niwiznie /
wësokòscë); poziom głębokości dna w morzu ława f [W mòrzu są trzë ławë: na
pierszi ławie mògą sã kãpac dzecë, na drëdżi to, co rozmieją płëwac, a na trzecy
ławie òkrãtë jeżdżą. - Sy]; dostosować się do czyjego ~u dostosowac sã /
dopasowac sã do kògòs; dostosowac sã do czëjégòs niwù / do czëjis / kògòs niwiznë;
ew. dostosowac sã do czëjégòs spòsobù mëszleniô; poziom niski nisczi niw; niskô
niwizna; ew. niżawa f; ew. cos lëchszégò / słabszégò; lëchszi zort / gatënk / ôrt;
niskô klasa, słabô / lëchô / marnô jakòsc / klasa czegòs; nisczi / słabi standard; ew.
nisczé lotë / niskô lecba (np. ùmësłu / jintelektu) [To bëła słabô / marnô / lëchô /
bële jakô / nié za dobrô / nié za mòcnô òrkestra / mùzyka. To béł zespół / to bëło
karno nisczi / niższi klasë / drëdżi klasë / lëchszégò zortu. - Gò]; poziom wysoki
wësoczi niw, wësokô niwizna; ew. wëżawa f; ew. wësokô klasa, dobrô / bëlnô
jakòsc; wësoczi standard; cos bëlnégò / baro dobrégò; rzecz „prima” / „ekstra”;
dobri / bëlny zort / gatënk; ew. wësoczé lotë / wësokô lecba (np. ùmësłu / jintelektu);
troska o wysoki poziom literatury troska ò wësoką niwiznã / ò wësoczi niw /
603
standard / a. ò wësoką lecbã) / ò bëlną jakòsc lëteraturë; człowiek o wysokim
poziomie życia duchowego czł. żëjący na wëżawach dëchòwégò żëcégò; czł.
ùtrzëmùjący wësoką lecbã / rówiznã dëchòwégò żëcégò; czł. ò wësoczim niwie /
wësoczi niwiznie dëchòwégò żëcégò. Por. poziomo, poziomy, pion, pionowo,
pionowy
pozioma zob. poziomica
poziomica 1. przyrząd do wskazywania poziomu: waserwôga niem., pot wôga (wòdnô
wôga); ew. niwelnica (neol Gò) f; ew. poziomica składająca się z węża napełnionego
wodą: szlauchwôga f; 2 geo niwnica, ew. szëchtownica f – niwiznowô (a.
szëchtowô) liniô, tj. liniô łączącô na mapie pónktë ò jednakòwi wësokòscë wedle
przëjãtégò niwù òdnieseniégò; niwnice, szëchtownice pl - linie òznôczającé jakbë
szëchtë gruńtu na jaczims terenie
poziomka bot pòtrôwnica, zdr pòtrôwniczka f; krzew ~ki pòtrôwniczé n
poziomkowy ad pòtrôwnicowi || -niczi [Jagòdë pòtrôwniczé. Ra]
poziomo adv niwno || niwiznowò do / wedle (a. pòdług) niwù / niwiznë / glëjchë; ew. w
niwie / w glëjsze
poziomość zob. poziom
poziomować v niwòwac; ew. ùstawiac (a. kłasc / ùkładac) do / wedle (a. pòdług) niwù /
glëjchë / niwiznë {‘niwòwac’ neol – por. ‘niwelowac’ = plant(ér)owac zemiã,
równac górczi, twòrzëc jednã rówiznã}; wy~ a) wëniwòwac; ew. wërównac (ùstawic
/ pòłożëc / ùregùlowac / ùsztëlowac) do / wedle (a. pòdług) niwù / glëjchë; b)
zniwelowac, splant(ér)owac, wërównac górczi, ùtwòrzëc jednã rówiznã
poziomowanie n a) niwòwanié n - ùstôwianié / regùlowanié do / wedle (a. pòdług)
niwù / glëjchë; b) niwelacjô f, niwelowanié n – plant(ér)owanié, wërównywanié
górk, twòrzenié niwiznë (rówiznë)
poziomy ad niwny; ew. leżący w niwie / przest w glëjsze; leżący do (a. wedle / pòdług)
niwù / glëjchë; linia ~ma niwnô liniô; płaszczyzna ~ma niwizna (Pr), ew. rówizna,
f; {‘rówizna’ = pol. równina} f [Orkestra zagrała na dosc wësoczi niwiznie / dosc
wësoczim niwie. Òn wëprowadzył tã orkestrã na wëższą niwiznã. Ta białka sã nie
dała, òna grała na na jedny niwiznie / ew. òna grała na równi z chłopama. - Gò]; ~
kąt niwny nórt / kąt; ew. nórt / kąt (leżący) w niwie / w niwiznie
pòzjadać v pòzjesc, pòjesc
pòzjeżdżać się pòzjachac sã pòzjachac sã, -jadã sã, -jachôł sã, sł., ‘pozjeżdżać się’:
Lëdze bëlë ju pòzjachóny ‘ludzie już się pozjeżdżali’. (II)
pòzlatywać się pòzlecec sã, pòzlatowac sã
pòziewać v pòzlôc
pòzłacać, ~złocić v złocëc, pòzłocë(wa)c pòzłacac, -złôcóm, -ôł, -złacôj, sł., ‘pozłacać’:
Te pierscenie są pòzłôcóné. pòzłocëc, -ã, -ył, sł., ‘pozłocić’: Òni so delë pòzłocëc te
pierscónczi.
pòzłacanie n pòzłoc(yw)anié n
pòzłacany ad pòzłocóny
pòzłocisty ad (pò)złocony
pòzłota ƒ złoc, obzłota, obzłocëna f, pòzło-cenié n
pòzłotnik m złocôrz m
pòzłótka ƒ pazłotkò n
pòzmiatać v pòzmiesc
604
pòzmieniać v pòzmieni(a)c
pòzmyślać v napùrzëc, nastożëc, pòzmës-lëc
pòzmy(wa)ć v pòzmë(wa)c
poznaczyć v pòznaczëc, pònaznaczëc, pònaznacz(iw)ac, pòzaznaczac / -czëc / -cziwac,
pòznakòwac, (pò)nacéchòwac [Pònaznacził so wszëtczé te môle. Ra] pòznaczëc, -ã, -ił, sł.,
‘poznaczyć’: Pòznaczëlë so łopatë ë seczerë, żebë sã jima nie pòmiészałë.
poznać (się) pòznac sã na kògùm EG, pòznac kògò dobrze EG, „rozgrëzc” kògò EG;
poznać się na kim (przejrzeć kogoś na wskroś) zob. przeniknąć, zdemaskować
pòznać zob. pòznawać pòznac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘poznać’: Jô bë zarô pòznôł, jeżbë to
nie bëła prôwda. Òn béł na môlu pòznóny ‘poznano go natychmiast’.
pòznac sã, -ajã [-óm] sã, -ôł sã, sł., ‘poznać się’: Òn sã na tim nie pòznô. Pòznelë sã
przed piãcdzesãt lati.
pòznajomić v pòznac sã, zapòznac; ~ się z kim zapòznac sã z kògùms
po znajomości zob. znajomość
poznaka zob. znak
pòznanie n pòznanié n; łatwy do ~nia letkò do pòznaniô
pòzna(wa)ć v pòzn(ôw)ac, uzn(ôw)ac, przestrzegac, przestrzéc; ~ na wskroś
przestrzegac, ~ się na kim przestrzéc kògòs a. miec kògòs przestrzegłé, ~ny na
wylot przestrzegłi ◊ d(ôw)ac sã pò~ znac (pkaz(yw)ać się); pòznac kògòs pò
piórach, pò serzchlë (pòznać kògò pò wyglądzie)
pòznawac, -znôwóm, -ôł, -znawôj, sł., ‘poznawać’: Jô gò z dôleka pòznôwóm.
pòznawac sã, -znôwóm sã, -ôł sã, -znawôj sã, sł., ‘poznawać się’.
pòznawanie n pòznôwanie, uznôwanié n
pòznawczy ad pòznôwny, pòznôwczi Gò; wartość ~cza wôrtnota || wôrtosc pòznôwczô
pòznikać v pò(z)dżinąc
pòznosić v pòzniesc, pòznôszac pòzniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘poznosić’: Më to
mómë ju pòzniosłé. (II)
pozornie adv pòzornie || -rno, na pòzór, na pòzdrzôtk, na (pierszé) wezdrzenié; (le) tak,
do òka; tak, jakbë; na òkò, wedle òka, nibë; (le) na nibë; lok: w rzeczi, eszczisz ||
haszczisz (Sy), Tr: ùdôwno tak, na oko tak, na òkò; ~ pierwszy rzut oka na
pòzdrzôtk || pòzdrzatk, na pierszé wezdrzenié a. na pierszi blôs; ~ pozór nibë, na
òkò, do òka, z pòzdrzôtkù || pòzdrzatkù, z pòzoru; {‘w rzeczi’ etym. wierã: w
słowach, w mòwie, czej (òn) mówi - ?; ‘pòzornie’ in, lok = pol. przystojnie, ładnie
(wyglądać ładnie: wëzdrzec pòzorno. Sy)} [Pòzornie / na pòzór / na pòzdrzôtk / nibë
/ na òkò òni żëją zgódno, ale... Tak, na pierszé wëzdrzenié to je wierã dobré, ale... Gò Ten lud na pòzdrzôtk spòkójny i bògòbójny, nie starô sã ten swiãti skôrb
zachòwac. Bl Na pòzdrzôtk to nie je lëché... to mie sã widzy. Jô wëzdrzã na
pòzdrzôtk zdrów, ale we mie jesz tkwi chòrosc. W rzeczi pòwiôdô, że mù sã widzã,
że beze mie żëc ni mòże, ale òn tak a tak mie nie weznie. W rzeczi nas zaprosëlë, ale
bëlë rôd, że më nie przëszlë. W rzeczi nie chcôł tam wicy jic, a jednak chòdzy. Biéj
le tak w rzeczi zaklepni na dwiérze, a czej chto sã òdezwie, tej mdzemë wiedzelë, że
òni są doma. - Sy]; (z)robiony dla ~oru (z)robiony na pòzór / na pòzdrzôtk / dlô
pòzoru / dlô pòzdrzôtkù, na nibë / dlô òka; zrobiony, żebë to wëzdrzało, jakbë...; ew.
ùpòzorowóny. Por. pozór
605
pozorność zob. pozór
pozorny ad pòzorny, ùdôwóny, nibë prôwdzëwi; (z)robiony (le) na pòzór / na pòzdrzôtk
/ na nibë / dlô òka / dlô pòzdrzôtkù; lok heszczisz inv; ew. pòdstawiony (za cos
jinszégò); Tr: ùdôwny, pòzdrzatkòwi {‘pòzorny’ in, lok = pol. przystojny, ładny}; ~
spokój pòzorny spòkój, nibë spòkój; spòkój na pòzdrzôtk / na pòzór / na pierszé
wezdrzenié; ten spokój jest tylko ~ ten spòkój je leno pòzorny / na pòzdrzôtk / na
pòzór; to le tak wëzdrzi, że je spòkój; ten spòkój je milący / ew. jaczis pòdezdrzóny,
nienaturalny; ~ atak / odwrót, ~na ucieczka pòzorny / ùpòzorowóny atak / òdwrót /
ùcek; ew. atak / òdwrót / ùcek (le) na nibë / na pòzór / pòzdrzôtk. Zob. pozorny
pozorować v pòzorowac, ùdawac (cos), nibë (cos) robic, robic (cos) na nibë; ~ ucieczkę
pòzorowac ùcek, nibë ùcekac, ùdawac, że sã ùcékô [òn ùdôwô / ùdaje], ùcekac na
nibë. Por. łudzić, udawać
pozorowanie n pòzorowanié, ùdôwanié (czegòs), robienié (czegòs) na nibë; ~ zamiaru
ucieczki pòzorowanié / ùdôwanié ùcekù / chãcë do ùcekù; òkôzywanié (a.
ùdôwanié), że sã nibë chce ùcekac. Por. udawanie, łudzenie zwodzenie
pozorowany ad (ù)pòzorowóny, pòzorny, ùdôwóny, robiony do dlô òka / na nibë; ~na
ucieczka (ù)pòzorowóny / pòzorny / ùdôwóny ùcek. (ù)pòzorowóné / pòzorné /
ùdôwóné ùcékanié, ùcek na nibë, nibë ùcek / ùcékanié
pozory zob. pozór
pozostać - 1. òstac (sã), np. Òstelë we Gduńskù. Òstanita z Bògã! Òstôł ksãdzã.Òstałë
mù sã le szterë talarë. pòòstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘pozostać’: Mie ju nick nie pòòstało, le
te chëcze. (II)
Òn ù nas òstónie òb noc. Të le òstani || òstań doma. 2. ò nédze z wikszi całoscë: òstac,
òstac nadto, pòòstac, zbiegnąc, np. Tëlé më zùżëlë (zbrëkòwelë), a tëlé jesz nama
òstało nadto / pòòstało / zbiegło. Żelë wama co zbiegnie, tej òdłóżta to nazôd do
szafë. EGv (pò)ost(ôw)ac, (pò)zao-st(ôw)ac, zbiegnąc, (pò)zbiégac, slado-wac; ~ na
łasce losu patrzëc sã, ~ w tyle zaostac, ostac w tële, slôdë, nie ~staje nic innegò mie
nick jinégò nie zbiégô, le...; ~ w domù ostac doma,
pozostałość (-ci) - pòòstałosc (-cë) TR, , to, co zbiegło / to, co je nadto EG. - Òb. reszta
pòzostałość ƒzaostałosc, pòostałosc, zbie-głosc, reszta, néga f, zbiég, ostatk,
zaostónk m; ~ z rachùnkù zbiég z rechùnkù
pozostały - òstóny EG, pòòstałi Tr, Gò, zbiegłi Gò
pòzostały ad zaostałi, pòostałi, ostóny, (pò)zbiegłi, néżny, zbiéżny, (pò)zao-stóny; ◊
człowiek, rzecz zaostańc, zaostélc m, ~ przy życiu ostóny przë żëcym, ~ła suma
zaostónô sëma
pòzosta(wa)ć v (pò)ost(ôw)ac, (pò)zao-st(ôw)ac, zbiegnąc, (pò)zbiégac, slado-wac;
òstawac, òstôwóm, -ôł, òstawôj, sł., ‘zostawać, pozostawać’. pòòstawac, -stôwóm, -ôł, stawôj, sł., ‘pozostawać’. (II) przëòstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘przyzostać’: Dróbkã przëòstelë
‘nieco przyzostali’. (II)
przëòstawac, -stôwóm, -ôł, -stawôj, sł., ‘przyzostawać, ociągać się’. (II)
òstawac sã, òstôwóm sã, -ôł sã, òstawôj sã, sł., ‘zostawać się, pozostawać,
przyzostawać się’: Wiedno sã òstôwelë slôdë ‘ciągle przyzostawali z tyłu’.
òstajac, òstôwóm, -jôł, òstajôj, sł., ‘zostawać’. Ob. òstawac.
~ na łasce losu patrzëc sã, ~ w tyle zaostac, ostac w tële, slôdë, nie ~staje nic innegò
mie nick jinégò nie zbiégô, le... zosta(wa)ć v ost(ôw)ac, zaost(ôw)ac; ~ w domù
ostac doma, ◊ na kòszu ostac sedzącë, ~ w tyle zaostac slôdë, w tële, ~ na placu
padnąc na môlu, ~ leka-rzem zrobic sã doktorã, stac sã dok-torã, jic za doktora, ~
ranionym bëc skaléczony, ~ się ostac, zbiegnąc
606
pozostawać òstawac; pozostaje òstôwô [np. Dzys òstôwô nóm le pòdzëwiac lëteracką
fantazjã Derdowsczégò. Gò]
pozostawiać - òstawiac EG (np. òni òstôwiô). òstawiac, òstôwióm, -ôł, òstawiôj, sł.,
‘zostawiać, pozostawiać’: Òstôwiôł, òstôwiòł, ale nie òstawił. Nie òstawiôj dwiérzi
òdemkłëch!
Pozostawiać kogoś na pastwę nieprzyjaciół - òstawiac / wëdawac kògòs na żér
nieprzëjacelów. EG. - Przër. odstępować
pòzostawi(a)ć v òstawic, -ã, -ił, sł., ‘zostawić, pozostawić’: Òstawilë nóm same le
gnôtë. Òn bë téż co òstawił! Òstawił białkã doma ë szedł w swiat.
(pò)ostôwiac, (pò)nao-stôwiac, (pò)naostawic, (pò)ostawic; ~ na później obscëgòwac
a. obstëgòwac
zostawi(a)ć v ostôwiac, ostawic; ~ kògò w spòkòju d(ôw)ac kòmùs pòkù, ~ zada-tek
dac bòżôka, zostawmy to! chcemë to ostawic
pòzostawianie n (pò)ostôwianié n
pòzostawiany ad (pò)ostôwióny
pozostawić - òstawic EG. Pozostawić kogoś na pastwę nieprzyjaciół - òstawic /
wëdac kògòs na żér nieprzëjacelów. EG. - Przër. odstąpić
pozować v 1. ùdawac (cos / kògòs), sztëlowac sã (na cos / kògòs); 2. pòzowac, bëc
mòdelã
pozór m pòzór, pòzdrzôtk || pòzdrzatk m; w zn. zmyślony pretekst: òrądz (lok || òrąż),
załga, skłôdz || skłôdka ƒ – zob. pretekst; na ~, dla ~oru zob. pozornie; robienie
czegoś dla ~oru robienié czegòs dlô pòzoru / pòzdrzôtkù / òka / wedle lëdzy / na
pòkôzk / pòzór / ew. na nibë; ew. ùdôwanié n, sztëcznosc, nienaturalnosc f,
sztëlowanié sã; to tylko ~, ale prawda jest całkiem inna to le tak wëzdrzi (a. to je
le tak na pòzdrzôtk / na pòzór / na nibë / na òkò / dlô òka; ew. to je le takô gra /
kòmédiô) ale prôwda je czësto jinô; sądzić coś z ~orów sãdzëc [òn sądzy] (ew.
szacowac, òceniwac cos; ew. wërabiac so(bie) [òn so wërôbiô] zdanié ò czims z
pòzoru / z pòzdrzôtkù / na pòdstawie tegò, jak cos wëzdrzi z wiérzchù [Òn (Bóg) nie
mdze sądzył z pòzdrzôtkù ani òbsądzywôł pòdług ògłosków. (bibl: Iz) - Gò]; sądząc
z ~oru, to... na pòzdrzôtk / na pierszé wezdrzenié / na òkò wząc || wzyc / òsãdzëc,
to... [òn òsądzył]; osądzić / ocenić coś z ~oru òsãdzëc / òcenic cos z pòzdrzôtkù ||
pòzdrzatkù / z pòzoru; wërobic sobie zdanié ò czims z pòzdrzôtkù || -atkù; bëc dbë /
zdaniô z pòzdrzôtkù / z pòzoru / na pòdstawie òbezdrzeniô le z wiérzchù; tworzyć
~ry czegoś twòrzëc / stwarzac / robic pòzorë / pòzdrzôtk czegòs; twòrzëc / robic
wrażenié czegòs / że cos... [òn twòrzi / stwôrzô / robi]; (s)tworzyć ~ry dostatku
(s)twòrzëc pòzorë / wrażenié dostatkù; ew. (za)krëc / przëkrë(wa)c swòjã biédã;
pozory mylą pòzorë milą, pòzdrzôtk || -atk mili; to le sã tak na òkò / na pòzdrzôtk /
na pòzór wëdôwô / mòże wëdawac; pierszé wezdrzenié mòże milëc / mòże bëc
milącé / milné; pod ~orem przyjaźni pòd pòzorã przëjazni / drëszstwa; z ùdôwóną /
falszëwą / òbłudną przëjaznią; pòd òrądzą / załgą (ew. pòd przëkriwką / maską /
larwą) przëjazni / drëszstwa; gra ~orów gra pòzorów; wszëtkò na nibë; ùdôwanié,
òdgriwanié teatru / kòmédii; ew. teater m, kòmédiô f. Zob. złudzenie
pozrębywać v pòzrãbic, -zrąbiã, -ił, -zrãbi, sł., ‘’. (II)
pòzrywać v pòzerwac, pòurwac, pònarwac; ~ kwiaty urwac kwiatë, bòki ~ od śmiechù
kùlac sã ze smiéchù
607
pòzwać zob. pòzywać pòzwac, -iã, -ôł, -i(j), sł., ‘pozwać’: Pòzwelë gò przed szôłtësa.
pòzwalać zob. pòzwòlić pòzwalac, -zwôlóm, -ôł, -zwalôj, sł., ‘pozwalać’: Jô mù na to
pòzwôlóm. Nie pòzwalôj mù na to wicy!
pòzwanie n sądowi termin
pòzwany m ten, co dostôł rôczbã na ter min
pòzwijać v pòzwinąć, pòzwi(e)jac
pozwodzić zob. potumanić, zwieść
pòzwòlenie n zezwòlenié, pòzwòlenié, pòzwòléństwò [Nie dostôł jem pòzwòléństwa.
Sy]zgòdzenié sã, przëstanié n; ~ na pò-lowanie zgòda na pilaczkã, jachtã, ~ na
wywóz zezwòlenié na wëwôżanié, za ~m! dożdżëce le!
pòzwòlenié, -ô, n., ‘pozwolenie’: Òtrzimôł pòzwòlenié òd samégò króla.
pòzwòlić, ~zwalać v pòzwòlëc, pòzwôlac, zezwòlëc, zezwôlac, zgòdzëc sã, bëc zgòdą,
dopùscëc, dopùszczac; pòzwólcie do pòkòju! pòjce do jizbë! pozwolić sobie
pòzwòlëc so(bie) [np. Tu pòzwòlã so wëpòwiedzec taczé spòstrzeżenié... Gò]
pòzwòlëc, -ã, -ił, sł., ‘pozwolić’: Pòzwòlë mie pasc dróbkã na ti lëdzënie! ‘pozwól mi
paść trochę na tej ścierni’.
pozwozić v pòzważac, (pò)zwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’. (II)
pòzycja ƒ pòłożenié, stanowiszcze, trzi-manié sã n, môl m; ~ spòłeczna môl,
stanowiszcze w lëdztwie, w spòlëznie,
~ osłaniająca mil zatôrczny môl
pòzycyjny ad môlowi, na môlu; wòjna ~na
mil wòjna na môlu, w rowach
pozyskać - ùdostac Tr, dostac / przecygnąc na swòjã stronã EG, przëchószczëc SY (w 2
znacz. przëwabic, òswòjic zwierzã), ewent. zdobëc, wëdostac, wëcygnąc EG. Np. Ta
drëgô białka tak pòtrafiła te dzecë pò ti pierszi białce przëchószczëc, że òne jã
kòchają jak włôsną matkã. SY Jedny lëdze to tak rozmieją przëchószczëc knôpów
dlô swòjëch dzéwczãt. SY Złodzéj psa wërsztą (worztą, kôłbasą)przëchószczi, tej òn
mòże krasc. SY. Czej tak bądzesz pòstãpòwôł, tej zdobądzesz ùznanié strzód lëdzy,
kòżdi cebie bądze chwôlił. EG Trzeba nalezc spòsób, żebë òd nich wëdostac /
wëcygnąc dëtczi, kò bògati òni są dosc, le... EG - Przër. udobruchać, uzyskać
pòz[w]ëskac, -óm (-szczã), -ôł, -ôj (-szczë), sł., ‘pozyskać’. (II)
pòz[w]ëskòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘pozyskiwać’. (II)
pozyskać v udost(ôw)ac, zwësk(iw)ac,
zwënégiwac, zwënégòwac, przëdobë(wa)c; ~ kògò udostac kògòs, pozyskać czyjeś względy, uczucia przymilaniem się:
ùsybrzëc kògòs [Tak długò sã do niegò sybrzëła, jaż gò sobie ùsybrzëła. Sy]
, ~ zaufanie dostac, zwëskac u kògòs wiarã
~poparcie dosta(w)c pòparcé / Tr: pòprzenié
zjednać v udost(ôw)ac, zjedn(ëw)ac, zwënégiwac, zwënégòwac; ~ sobie kò~ gò
udost(ôw)ac kògòs na swòje
608
pòzyskanie n udostënk m, udostanié,
zwëskanié, zwënégòwanié n, zwënéga ƒ
pozyskiwać kogo udostawac (kògòs do czegò) [ -tôwô] Tr
pozyskiwać zjednywać kogoś: próbòwac / starac sã kògòs ùjednac / zjednac / ùdostac
/ zdobëc czëjãs przëchilnosc [Òna próbùje / sã starô jich ùjednac / ùdostac /
zdobëc jich przëchilnosc. Gò]
pozyskiwanie ùjednywanié n; ~ sobie kògò udostôwanié kògòs na swòjé
pòzytyw m fot pòzytiw m
pòzytywista m pòzytiwista m
pòzytywizm m pòzytiwizna ƒ
pòzytywka ƒ grôwnô bùska = biksa a. taska
pozytywny - pòzytiwny
pòzytywny ad pòzytiwny, pòkrokòwi, przënôléżny
pòz(y)wać v przësełac [òn –séłô; nie –sełôj!],
sądowi termin, rôczëc na termin pòzëwac, -zywóm, -ôł, -zëwôj, sł., ‘pozywać’: Të miã przed sąd nie
pòzëwôj!
pòżalić się pòjiscëc, pòjiwrowac, użôlëc
sã; pòżal się, Bòże! użôlë sã, Bòże!
pòżałować v zeżałowac, pòżałowac Të nie pòżałujesz, żlë mie to ùczënisz. Ra
pòżałowanie n zeżałowanié, pòżałowanié,
użôlenié n; ~nia gòdny wôrt pòżałowani, strôdny, niebòracczi, -kô, -czé, przym., ‘biedny, nieszczęśliwy, pożałowania
godny’: To je dëcht niebòracczé żëcé.
~nia gòdny człowiek
strôdnikm, strôdnicaƒ
pòżar m odżin m
pożarcie - zeżercé, pòżercé SY, np. Wezta te prósce (prosãta) précz, a nie òstawiôjta
jich swini na pòżercé. SY
pòżarcie n zeżercé n
pòżarnictwò n ogniowiznaƒ
pòżarny ad ogniowi; łuna ~na swiécenié
ognia, straż ~wna ogniowô wacha
pożartować v pòpãktowac, pòszpôsowac,pòszpòrtowac, pòwëpkòwac, pòfaksowac,
pòczilkòwac, pòmianowac, pòszawitrowac, lok pòfilutowac [Pòfilutowôł z
dzéwczãtami a tej szedł dodóm. Sy] Òna z niczim nie pòżartëje. Ra
pożąć zob. zeżniwić
pożądać - pòżãdac (czegòs) LZ, ewent. chcëwic sã (na cos), chôłpic sã (na cos) - EG,
łakòmic sã SY. [Òn tegò pòżądô.[Òn pòżądôł córczi królewsczi. Gò Pòżãdac bògactwa. Sy
Jeden pòżądô dzéwczi, a drëdżi ji spòsobù (spòsagù). Sy Òni sã chcëwią / chôłpią na to
përznã dëtka, a jô sã nie mdã chcëwił / chôłpił... Gò Łakòmi sã na mój môl. Sy Òn sã łakòmił
tegò złota (na to złoto). Lz ]. - Przër. chciwić się, łakomić się pòżãdac, -żądóm, -ôł, -żãdôj,
sł., ‘pożądać’: Jô ju niczégò nie pòżądóm. Nie pòżãdôj żonë blëznégò twòjégò.
609
pòżądać v pòżãdac [òn pòżądô], chcec, chôłpic sã, chcewic sã,
łaszczëc sã, bëkcëc, chãcëc, trôpic
pożądanie - pòżądanié EG, łakòta SY, chrapka, chãc, chãtka - EG. Np. Kòt mô łakòtã
na rëbë / smiotanã. Mô łakòtã jak kòt. Parobk mô łakòtã na dzéwczã. - SY
pòżądanie n chcenié, chcewienié, chôłpienié, łaszczenié sã, bëkcenié n, trôp(ich) m, lëgòtka, łakòta, pragniączkaƒ
pòżądany ad spragłi, wëpragłi, chôłpny,
lëgòtny, łakòtny, łaszczëwi
pożądliwie pòżądlëwie Gò, chełpno Tr, pòkùsno (neol.) LA, łapczëwie SY (òb.
łapczywie). - Przër. łakomie, chciwie
pożądliwość – pòżądlëwòsc Gò. Por. żądza
pòżądliwòść ƒ pòkùsnota, chcëwòtaƒ, trôpich m
pożądliwy - pòżądlëwi EG || pòżãdlëwi LZ, łapczëwi SY (òb. łapczywy), chcëwi,
łakòmi - EG [przër. SY: łakòmic sã], łaczny LA [przër. ‘łakòta’ w znacz. pożądanie
- òb.]. Np. Tak je łapczëwi, że co òn widzy, to òn mùszi miec. SY. - Przër. łakomy,
chciwy
pożądliwy ad 1. zob. chciwy, zachłanny, nienasycony; 2. w zn. zmysłowy, namiętny:
pòżądlëwi, przegrzóny, neol. Tr, La: pòkùsny; w zn. namiętny: grajny; ~wym okiem
pòżądlëwim / pòkùsnym / grajnym okã
pożegnać kogo - pòżegnac kògò EG, òdżegnac kògò RA òdżegnac, -óm, -ôł, sł.,
‘pożegnać kogoś, rozstać się z kimś’: Òdżegnôł swòjich starszich. (II) [Hilf]
pòżegnać v odwitac, oddzëkòwac
pożegnać się - pòżegnac sã, òddzãkòwac sã EG, np. Òni sã ju pòżegnelë / òddzãkòwelë.
Z tima pieniãdzama mòżesz sã ju pòżegnac, ten pòżëcznik
jich nigdë nie òddô,
chëba przez sąd. SY
pòżegnalny ad oddzëkòwny, odwitający;
wizyta ~na oddzëkòwné odwiôdënë
pòżegnanie n oddzëkòwanié, odwitanié n pożegnanie(się) pòżegnanié (sã),
òddzãkòwanié (sã) Gò; uroczystość pożegnalna pòżegninë Sy [Nasz sąsôd
wëprawił sënowi pòżegninë. Jidã witro do wòjska i jô przëszedł na pòżegninë. Sy]
pòżenić się pò(o)żenic sã, (pò)wëżenic sã,
(pò)nażenic sã pòżenic, -ã, -ił, sł., ‘pożenić’: A czej ju wszëtczich sënów pòżenił.
pòżenic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pożenić się’: Mòji bracô pòżenilë sã przed czile latama.
pożeracz pòżérca LZ
pòżeracz m zeżérôk, zeżérôcz, pòłikôcz m
pòżerać v zeżerac, pòłëkac, pòzeżgrzéc pòżerac, -żéróm, -ôł, sł., ‘pożerać’: Òni pòżérają
całégò barana na sniôdanié.
pòżeranie n zeżéranié, pòłikanié ~ pòżerca m zeżérôk m
610
pòżerczy ad 1. zeżérny 2. fig niszczotny
pòżoga ƒ odżin m; ~ wòjenna wòjnowi
odżin
pòżółkły ad zeżôłkłi, pòżôłkłi
pòżółknąć v zeżôłknąc, pòżôłknąc pòżôłknąc, -ã, -żôłkł, sł., ‘pożółknąć’: Latos
wnetëszczi lëstë na drzewach pòżôłkłë ‘tego roku liście na drzewach wcześnie pożółkły’.
pożreć, zeżreć zeżgrzéc pòżréc, -żrã, -żarł, sł., ‘pożreć’: Wilczi gò pòżarłë. Òn béł òd
psów pòżarti. [Ob. żréc]
pożuć v pòżwac, -iã, -ôł, -ij, sł., ‘pożuć’: Pòżwôł chùtkò, co miôł w gãbie.
pòżycie n wespółżëcé n; ~ małżeńskie wespółżëcé żeniałëch, miły w ~ciu baro
towarzëszny, mi(e)łi we wespółżëcym
pożyczać - pòżëczac pòżëc, -żëjã, -żił, sł., ‘pożyć’: Òna długò nie pòżëje. Jô pòżëjã
përzinkã dłëżi.
pòżyczać, ~czyć v urãczë(wa)c, pòżëczac,
pòżëczëc; chôdac, jic w pòżiczk
◊ pòżëczëc cos na wiedno (nie otrzymać czegò z pòwrotem) Pòżëczëlë na łopace, òddelë na łëżce. Sy pòżëczac, -żiczóm, -ôł,
-żëczôj, sł., ‘pożyczać’: Òni nama pòżiczają. Nie pòżëczôj wicy tim, chtërny rôz cë nie
òddelë.
pòżëczëc, -ã, -ił, sł., ‘pożyczyć’: Mie ksądz pòżëcził te ksążczi. Pòżëczë mie dëtków!
pòżyczająca ƒ pòżëcznicaƒ
pòżyczający m pòżëcznik m
pòżyczalnia ƒ pòżëczniô ƒ
pożyczalski” (człowiek, który lubi od kogoś pożyczać) - pòżëcznik, np. Z tima
òddô, chëba
pieniãdzama mòżesz sã ju pòżegnac, ten pòżëcznik jich nigdë nie
przez sąd. SY Pòżëcznik to je dobri, ale zwrotnik lëchi. SY
pòżyczanie n pòżëczanié n
pòżyczenie n pòżëczenié n
pòżyczka f pòżëczk m, pòżiczka f [Całi dzéń ùchòdzył jem za pòżiczką, alem nigdze nic
nie dostôł. Sy]; wziąć / brać / pobierać / pobrać / zaciągać / zaciągnąć / spłacać /
splacić ~kę wząc || wzyc / brac / pòbierac / pòbrac / zacygnąc / spłacac / spłacëc
pòżëczk / pòżiczkã
pòżyczkòwy ad pòżëczny
pożyczyć - pòżëczëc
pòżyczyć zob. pòżyczać
pòżyć v pòżëc
pożytecznie v pòżëtecznie, przysł., ‘’: Prôcowôł pòżëtecznie dlô se ë dlô drëdżich lëdzy.
pòżyteczność ƒ pòzëtnota, przëdatnoscƒ
pożyteczny - pòżëteczny SY. - Przër. przydatny, życiodajny pòżëteczny, przym.,
‘pożyteczny’: To są baro pòżëteczné ptôszczi. To je dëcht niepòżëtecznô robòta.
611
pòżyteczny ad pòżëtny, przëdatny, pòżëtkòwny; pòłączyć ~ne z przyjemnym
zrzeszëc pòżëtny z tim, co lubi
pożytek pòżëtk SY, LZ, EG, np. Më tam z tegò wiele pòżëtkù ni mómë. - Przër. użytek
pòżëtk, -ù, m., ‘pożytek’: To mù nie niese niżódnégò pòżëtkù. Czë të abë môsz z tegò jaczi le
bądz pòżëtk?
pòżytek m pòżëtk, zwësk, wzątk m, zwënégaƒ
pòżytkòwać v cygnąc pòżëtk, zwësk, żniwic, zwënégòwac
pòżytkòwanie n użëtkòwanié n; cygnienié
pòżëtkù, zwëskù
pòżytkòwy ad użëtny, użëtkòwny, zwënégòwny
pożywić (się) - pòżëwic sã EG, pòjesc so EG. - Òb. żywić (się)
pòżywić (się) pòżëwic, pòkrzésëc, pòdjesc, okrzeszëc (sã)
pożywienie - jôda EG, pòżëwienié Gò żëwnosc || -nota EG, strawa EG. - Òb. potrawa
pòżywienie n żëwnota, charna, kôrma, jôda f, (z)jestkù, jescé, jedzenié n; ~ zwierząt
zdobyte przez nie same żér m {‘żér’ in Sy: przynęta, pokarm umieszczony w
sieciach, pułapkach itp.} [Dzëczi wëszłë w bùlwë na żér. W chléwie pòkôzałë sã
szurë, bò òne tam miałë swój żér. – Sy]
pòżywka ƒ żëwnô rëda, szutë pl, spòsobë żëwnotë
pòżywnie adv okrzészno, spòro, pòkrzésno
pòżywność ƒ okrzésznota, spòrosc, pò~ krzésno taƒ
pożywny ad pòżëwny || pòżiwny, dorôczny lok (= ‘smaczny, pòżëwny), kraftny niem.
[To bëło dorôczné jedzenié na tëch òżniwinach, tam swinia z próscamë przebiegła
przez kòcłë, a jesz wszëtczé prosce zgùbiła. Sy]; (naj)~niejszy nôpòżëwniészi [Pón
Zôstãpów przëgòtëje dlô wszëtczich lëdów na ny górze czestã ze sëtégò miãsa,
czestã z dobrëch winów, z nôpòżëwniészégò miãsa, z tëch nôlepszich, òdstojałëch
winów. Gò (bibl)] pòżywny ad okrzészny, spòri, pòkrzésny
pójście n jidzenié n; ~ za mąż żeńba ƒ, żenienié sã n
pójść jic, wëbrac sã, ùdac sã; rzad kòpnąc sã dokąd(kas); ~jdę pùdã poszedłem
(poszłam) jem / jô szedł (szła), rzad jô béł (bëła) jidzony (-nô) [Òna je jidzonô do krómù.
Òna bëła jidzonô do krómù i ju przëszła nazôd. - Gò] ~ (pójść) w zapomnienie jic w zabët /
w zabëcé / w zabôczenié; poszło w zapomnienie: szło w zabët. [To ju dôwno szło w zabët. To
szło chùtkò w zabôczenié. Sy [Jô tam wicy nie pùdã. A pùdzesz! Jô bë do ni nie szedł za
niżódné pieniądze. Mòja białka szła do lasa. Pòj le sa! ‘chodź no tu!’. Pòjmë w grëpie. - Ra
idź! rozk biéj (|| biôj), zdr biéj(cz)kôj! rzad: jidz(ë), zdr jidzk(ùlk)ôj; ew. krocz(ë)! turzë!
paczeruj || paczënuj! cygni! karuj (sã)!; idźcie! / odejdźcie! biéjta (|| biôjta) /
òdéńdz(ë)ta; niech pan(i) pójdzie / odejdzie biéjce (|| biôjce)! / òdéńdzce! pójdę,
pójdziesz, pójdzie(my) pùdã, pùdzesz, pùdze(më); pójdźmy / chodźmy (no)! pòjta
(le) / chcemë (le) jic / jidzemë!; pójdźcie / idźcie biéta / rzad jidz(ë)ta; chodźcie
(przyjdźcie)! pòjta / przińdz(ë)ta!;
pójść v jic, zdrob pòjkac; rozk: pòj, pòj (le) sa [Pòjmë, pòjma, pòjta, pòjce. Pòjta le sa!
Rozëmkù, pòj do domkù! ‘rozumku, pójdź do domku, tj. do głowy’. Ra]; ~ z kim o
lepsze jic z czims na miónczi, o co im pòszło? o co jima szło? ~ w niepamiãć jic w
zabôczenié, bëc zabôczony, ~ w czyje ślady jic w kògòs szlachë, ~ z dymem jic z
dëmã, wëpôlëc sã, nie w smak ~ nie bëc pò (jegò) nosu [Jak ce w rzëc kòpnã, to të
pùdzesz. Sy]
612
póki adv pòkąd(ka), pòczim (Sy) || pòczi (Ra), rzad dopòkąd, lok dopòczi (Dh); jak
długò (a. tak długò, jak / jaż); ew. czej / czedë / ż(e)lë jesz dali; zob. dopóki; ~ co
zob. raz (na razie)
pólko m pólkò m (Ra)
pół inv pół; ~ do drugiej pół drëdżi, ~ beczki półbeczk m, bùt(k)a ƒ, ~ litra halwa ƒ, w
~ w pół, ~ gòdziny pół gòdzënë, na pòły adv na pół pół, rzecz. nieodm., ‘pół’: pół kòrca; pół
dnia; pół kòpë; pòł sta. Rzeczë, kùlkò je pół mãdla ‘powiedz, ile jest pół mendla = 7½’.
[hasło]: na pół, przysł., ‘na pół, na poły’: Rzekł na pół z płaczã. Bùlwë na pół przegniłé. Na
pół ùwarzoné krëpë.
półbrat m przëbróny brat, półbrat m
półbùcik m nisczi bótk
półbuty półbótë LZ
półcalówka ƒ półcôlowi dél
półcień m półcéń, półcéniô ƒ
półczwarta num półczwiôrta arch, trzë i pół [Półczwiôrta dnia; półczwiôrté gòdzënë.
Ra] Ra]
pół darmò adv (na) pół darmò
półdupek - òb. pośladek
półdziki ad półdzëwi, półdzëczi
półfinał m sp przedslédnô rozegra
półgbur m hist (rolnik gospodarzący na mniejszym gospodarstwie) półgbùr m; żona
~ra półgbùrka f
półgburski ad półgbùrsczi
półgburstwo adv półgbùrstwò, gbùrstkò n, mniészé gbùrstwò
półgębkiem (oględnie, ostrożnie) mówić, gadac przez cedzëdło Powiedzieć
półgębkiem (oględnie) wëcedzëc Sy [Pół dnia òn te słowa cedzył, nigle òón je
wëcedzył. Sy]
półgãbkiem adv gąbką; mówić ~ mërmò-tac, jeść ~ jesc pół gąbką ◊ miec (na jedzenié)
dłudżé zãbë (być wybredny wjedzeniu)
półgęsek m piersnik, rzad półgãsk, żart pòdëszka; ~ki pl piersniczi, rzad półgãsczi, żart
pòdëszczi (Sy) [Ùkrój mie jesz òd tegò półgãska. Sy]
półgłos: półgłosem adv cëchim głosã
półgłówek m półgłupk; ew. półgłówk m [Të półgłupkù! Sy] {‘półgłówk’ = dosł. Sy: pół
piekłégò łepa swini}. Zob. głupek
półgłupek zob. głupek, półgłówek
półgodzinny (trwający ½ godziny) - półgòdzynny SY. Np. Pò półgòdzynnym szukaniu
jô gò nalôzł. Półgòdzynnô rozmòwa. SY
półgòdzinny ad półgòdzynny [Półgòdzynné nôbòżeństwò. Ra]
półjedwabny ad (na) półjedwôbny
półka ƒ pòlëca, rzad półka (Ra) f, regal m ◊ żart cos leżi kòmù na pòlëcë (ma bóle
żotądka) pòlëca, -ë, ż., ‘półka’: Na pòlëcach mómë sëchi brzôd ë chléb ‘na półkach mamy
owoce suszone i chleb’. Ob. półka.
półkòle n półkòlé n
półkòlisty ad półkòłowi, półłãczny
pół korca zob. korzec
półkorcowy ad półkòrcowi [Półkòrcowi kòsz. Sy]
613
półkòszek m półkòszk m, pl: półkòszczi.
półkòszulek m półkòszulk m, półkòszulkaƒ
półksiężyc m półmiesąc m
półksiężycowy ad półmiesącowi półmiesãczny,
półmiesãczné dzeckò, 2. ‘półksiężycowy’.
przym.,
1.
‘półmiesięczny’:
półkùlisty ad półkùglowi
półkwaterek m półkwatérkaƒ
półmartwy ad (na) półumarłi
półmãdrek m półuczałi m
półmiesięczny ad półksãżëcowi, półmiesączny
półmilowy f półmilowi
półmisek m snôdkô miska półmisek - półmisk SY, EG, np. Na stole stojôł półmisk z
miãsã. SY Te półmisczi / tëch półmisków / z półmiskama. EG
półmrok m półsmrok, półmrok m; ew. ò dwùch widach, we dwa widë [Lubiã sedzec w
półsmrokù. Sy]. Zob. mrok
półnagi ad (na)półnadżi, (na) półgòłi [Półnadżé stwòrë ‘półnagie istoty’ òbstąpiłë gò ë
chichòtałë mù do òczu. Ra]
półnago adv półnagò [Dzëwi (dzëczi) lëdze chòdzą półnagò. Ra]
północƒ1. północ ƒ 2. norda, nocƒ północ – noc, północ Sy, nocewô strona Sy, północ
EG, norda EG, noc EG, nocnô strona EG, mòrsczëzna RA [To z nocë wieje. to dzys wieje òd
nocewi stronë. Cëż wa jesta za głupi lëdze, że wa bùdink patrzną stroną na północ stôwiôta. Sy norda, -ë, ż., 1. ‘północ (część świata)’: wiater òd nordë, 2. ‘wiatr północny’: Czej sã
norda zapôdô, a stôrô baba zagôdô, tej ni ma kùńca. Przysł. [Ceyn] Ob. nórd. północ, -ë, ż.,
1. ‘północ (koniec doby)’: To bëło òd północë. 2. ‘północ (strona świata)’: Òd północë jaż do
rena. W znaczeniu ‘strony świata’ używa się rzadziej obok norda.
]; na ~w noc a. w nordã
północnowschòdni ad nocnopòrénszi,
nordowòpòrénszi, nordóstowi
północnozachòdni ad nocnowieczórny,
nordowòwieczórny, nordwestowi nordóst, -u, m., ‘północny wschód’. Wyraz używany
tylko przez Rëbôków.
nordóstowi, przym., ‘północno-wschodni’: w nordóstowi stronie wsë; nordóstowi
wiater. (II)
nordwest, -u, m., ‘północny zachód’, niem. Nordwest: na nordwest ‘na północo-zachód’;
pòd nordwest ‘ku północnemu zachodowi’. (II)
nordwestowy, przym., ‘północno-zachodni’: nordwestowi wiater; w nordwestowim
kùńcu wsë. (II)
północny ad nocny, nordowi; wiatr ~ nor-
614
dowi wiater północny, przym., ‘północny’: To bëłë północné straszëdła.
nordowi, przym., ‘północny’ (o części świata)’: nordowi wiater. [Też (II)]
północo-wschód m nordowi pòrénk, nocny
pòrénk
północo-zachód m nordowi wieczór, noc~ ny wieczór
półoficjalny ad półurzãdowi
półokrągły ad (na) półokrãgłi
półotwarty ad (na) półodemkłi
półòsma, licz., ‘półósma’ sétmë i pół
półpanek zob. panek
półpańsczi, -kô, -czé, przym., ‘półpański; niby chłopski’: półpańskô bùcha ‘pycha’;
półpańskô biéda.
półpaństwò, -a, n., ‘niby państwo, pozorne państwo’: Jemù to półpaństwò nie wińdze na
dobré.
półpasiec m med róża w pasu
półpiãta num półpiãta, sztërë i pół
półpiãtro (-trze) n półpiãtro || ew. półprzãter półszos m
półprawda - półprôwda SY
półprodukt m półprodukt m
półrocze n półrok m
półrocznie - półrocznie || -czno SY
półroczny ad półroczny półroczny - ts. SY
półsen m półspik m, marzô ƒ półsen - ts. SY || półspik EG [bò ‘sen’ = snicé], marzô
(zab.) SY, marzejô SY, ùdrzémnienié SY, zacmienié SY (w 2 znacz. zacmienié
astronomiczné - słuńca / ksãżëca). Np. Béł jem prawie w taczi marzi jak
òni
miã òbùdzëlë. SY Mie sã to nie sniłó, leno w taczi marzeji jô to widzôł. Chòdzëc jak
w marzeji (ò zakòchónym). SY Bëc w
zacmienim
półsenny ad półspiący
półsetek m pół sta Sy
półsierota - półserota SY, np. ta / ten półserota, tegò / ti półserotë. Do nas przëchòdzy
półserota, ji òjc pôdł na wòjnie. SY
półsiostra ƒ przëbrónô sostra, półsostraƒ
półsiódma num półsódma
półszósta, licz., ‘półszósta’
półsłówko n półsłówkò n, Tr: niedomówka ƒ, nadczidanié n; ~kami pl półsłówkama
półśrodek m pòłowiczny spòsób, pòłowicznô rada (na cos), półspòsób m
półświadomość ƒ półswiadomòsc, półprzëtomnosc, pòłowicznô swiadomòsc /
przëtomnosc - Gò, Tr: półwiédnota ƒ
półświadomy ad półprzëtomny, półswiadomi, na pół przëtomy / swiadomi - Gò, Tr:
półwiédny
półświąteczny ad półswiãtowi, półswiãtny półton m półton m
półtora num półtora; ~ grosza hist (dawna moneta pruska = 6 fenigom) półtorôk m
półtorasta num półtorasta, sto piãcdzesąt
póltrzecia num półtrzeca, dwa i pół [Òno je półtrzeca rokù stôré. Ra]
półumarły ad (na) półumarłi
półurzãdowy ad półurzãdowi
półwełniany ad półwôłniany
615
półwiecze n półwiek m, półsta n
półwòzie n półwòza n
półwyrób m półprodukt m
półwysep - półwëspa SY T I, „Drëwac”, np. Mòra przëdrëwala na niecce z kraju na
Pólwëspã.
półwysep m retk, półostrów, cëpel m, przëszlôga {‘przëszlôga’ in zob. bród) ƒ
półwysep helski Élskô Półwispa / żart: Élskô Blewiązka / Kòsa, Élsczi Półòstrów /
Ùsëp, Bósôk (= bąsôk pol. bosak) [Jachac na Bósôk. Jastarniô leżi na Bósakù. - Sy];
nazwa nasady Półwyspu Hel midzëmòrze (|| miedzëmòrze)
półzmrok zob. półmrok
półzwierzã n półzwiérz m, półzwiérzã n
półżart - ts. SY; por. póżartem
półżartem adv półszpôsã półżartem - półżartã SY, np. Jem jesz nie czuł Tónë jinaczi
gôdającégò jak półżartã. SY Pół żartem, pół serio pół żartã, pół pòwôżno Gò
półżywy ad (na) półżëwi, (na) półumarłi
póty adv tak długò, dotąd(ka); ~... póki tak długò... pòkąd(ka) a. dotądka... pòkądka
późnić się spòzdzewac sã, zaostôwac (o zégrzé)
późno adv pózno, pòzdze, pòzdno niereno, przysł., ‘nie rano, późno’: [Panowie niereno
wstôjają, a zbòżé jima sã rodzy. Ra] pòzdze, przysł., ‘późno’: Bëło ju pòzdze. Ju za pòzdze.
Ob. pózdno. [hasło]: za pòzdze, przysł., ‘za późno’: Mùszita jic zarô, żebë jesta nie przëszła
za pòzdze. Ju za pòzdze skòblëc gòzdze. Przysł. [Ceyn] pózdno, przysł., ‘późno’: Bëło ju
baro pózdno, czej të jes do naju przëszedł. Jô przińdã do waju përzinkã pózdni ‘przyjdę do
was troszkę później’. Ob. pòzdze.
; lepiej ~ niż nigdy lepi pòzdno jak nijak; później adv pózni, pòzdze, sledzy, pò-tim;
prãdzej czy ~ chùtczi abò pózni; za (zbyt) późno za póżno, za pòzdze,
przemieszkóny czas [Na sadzenié wrëków to je ju terô przemieszkóny czas, bò òne
nie zdążą ùrosc do zëmë. Gò] Ju za pòzdze skòblëc gòzdze. Ce
późny ad pózny, pòzdny niereny, przym., ‘nieranny, niewczesny, późny’: niereną
gòdzëną. Wstôł ò niereny gòdzënie. Ra; pózdny, przym., ‘późny’: To je ju pózdnô gòdzëna.
W pózdniészich czasach. To są te pózdniészé bùlwë ‘później dojrzewające ziemniaki’.
~niejszy pó-zniészi, pòzdzészi
prababka ƒ prastarka, prastarëszka ƒ
praca - robòta, prôcô, zdr. prôcka RA [Jô w to wëszëwadło wiele robòtë włożëła. Sy]
prôca, -ë, ż., ‘praca’: Òn mie ani nie pòdzëkòwôł za tã wiôlgą prôcã. Jakô prôca, taczé mito
‘zapłata’. [Przysł.] prôcka, -czi, ż., zdr. od prôca, ‘praca’: Òd ti prôcczi bòlą rączczi. Trzeba
sã brac do prôcczi. (II) [Ceyn]
Praca w charakterze aplikanta prôcô w charakterze aplikanta / praktikanta
pracaƒrobòta, rëplówkaƒ, trudm; ~ lite-racka lëteracczi usôdzk, dokôz, jaka ~ taka
płaca jakô robòta, taczi zôróbk, ciężka ~ rakòwanié, môchniskò n ◊ gnôcatô robòta,
~ mato wydajna mërowizna ƒ, mało spòrô robòta, ~ przygòtowawcza do żniw
przedeżniw-czi pl, ~ zarobkòwa zôróbk m, ~ do późnej nocy czurzenié n,
czikòlëna; zob. robòta
pracobiorca m robòtobiérôcz m
pracodawca m robòtodôwôcz m, prôcodôwca Gò pracodawca prôcodôwca Gò; por.
chlebodawca
616
pracować - robic EG, prôcowac EG, SY, mùrksowac [Dzys mieszczónczi prôcëją na
równi z chłopama. Nasz syn prôcëje jakno mlécznik. - Sy] prôcowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘pracować’: Më bë chcelë prôcowac, ale ni mòżemë nalezc robòtë ‘chcielibyśmy pracować,
ale nie możemy znaleźć roboty’. Òni prôcëją ë Bòga chwôlą. [Przysł.]
Ciężko p. – tricowac, mùrksowac SY, rakòwac EG, marachòwac sã EG, szarpac sã EG,
mãczëc sã EG [Mùrksëje òd rena do wieczora. Sy]. Pilnie pracować - ùwijac
sã
(jak robôk) przë robòce FG, JA, rzetelno robic EG, robic jak
nôlepi EG; ~ na
nędznym gospodarstwie pataraczëc lok, biédã klepac [Jak długò jôtu pataraczã, jô
jesz nie jôdł biôłégò chleba. Sy] {por. lok: ‘pataractwò’ n, ‘pataraczka’ f = pol.
nędzne gospodarstwo rolne; ‘patarôk’ = niedbały gospodarz}
pracować v robic, rôbiac; ~ ciężkò, bez wytchnienia chòrdzëc, rakòwac, mara-chòwac
sã, szëchtowac, szãtolëc, [Ù naszich sąsadów wszëtcë szëchtëją, nawet dzecë. Sy] ~
ciągle i pòwòli czikòlëc, czurzëc, jarchùlëc, ~ byle jak szust(r)ac, ~ kòło domù
opòrajëwac, opòrzãdzac, ~ na kawałek chleba ro~ bic na kawałk chleba, ~ na
mòrzu orowac, ~ piersiami cãżkò dichac; zob. robić
pracowitość - robòcosc EG
pracowitość ƒ robòcosc, rãdoscƒ
pracowity ad robòcy, rzad prôcowiti, môchny, ew. cerplëwi, niezgniłi, òchòtny / chãtny
do robòtë / pòmòcë; ew. w zn zwinny, zręczny: rãdi {‘môchny’ Sy in = ruchòmi –
zob. ruchomy} [To je baro môchny człowiek. To je robòcô, niezgniłô białka. - Sy]; ~
człowiek oroch, rãdnik, wùrach, szã-tolëch, zariwca m, ~ta kobieta rãd-nica,
wùraczka, szãtolëca ƒ ◊ chtos ni mô piôskù w rãkôwach
pracownia ƒ warkòwniô, mésterniô ƒ Krôsarsczi handwark.
pracownica - robòtnica, prôcowniczka EG. - Przër.. żywicielka
pracownic(zk)a ƒ robòtnica, môchnicaƒ
pracownik - robòtnik, prôcownik EG. - Przër. żywiciel
pracownik m robiôrz, robòtnik, môchnik m; ~ umysłowy môgòwi robiôrz, ~ pò-wòlny,
niedbały czura, czurzôk m
pracujący ad robiący, robòcy, robny; klasa ~ca robnô klasa, człowiek ciężkò ~ zob.
pracuś; człowiek ~ byle jak szust(r)ôcz, chajsta m, szust(ra), chajstka ƒ
pracuś m (czł. ciężko pracujący) marach, rakôrz, wùrach m, wùraszka, maraszka ƒ,
żãdło n [To je żãdło na robòtã. Sy];
praczka – piérka Sy, piérôczka, -czi, ż., ‘praczka’: Òna je we dwòrze piérôczką. Ra
prôczka EG, płókôrka (môl.) SY [Aneczka je dobrô piérka, ale mòdrôczka òna nie je
niżódnô, abò òna nie domòdrzi, abò przemòdrzi. Sy]
praczka ƒ piérôczka, opierónka prôczka, -czi, ż., ‘praczka’. Ob. piérôczka.
ƒ [Nasza òpierónka je chòrô. Sy]
praczłowiek m praczłowiek m
prać v prac, piérac, sztôkòwac || sztókòwac {‘sztôkòwac’ = prac przez ùnôszanié piérzë
do górë [Czãsto piérwi lëdze czijónkama wëpiéralë brud, a pòtemù sztôkòwalë (prelë przez
ùnôszanié piérzë do górë). – Sy] prać - prac, płókac (môl.) SY pierac, piéróm, -ôł, sł., ‘prać
(częstotl.)’: Nasze żonë [białczi] piérają bielëznã na tim môlu. prac, pierzã, prôł, pierzë, sł.,
1. ‘prać’: Namëdlëłë bielëznã a terô jã pierzą. (II): 2. ‘bić’: Széper gnôł, òwce prôł. [Piosnka]
●jô cã mdã pra a na psa zdrza. [Ceyn]
; ~ kògò gm kògòs prac, bic, okłôdac, lëmic, lôc, rznąc; zob. bić, lać
617
pradawny - pradôwny EG, stôrodôwny EG; por. prastary
pradawny ad pradôwny, prastôri
pradziad - prastarc RA, prastark La pradżôd, -ada, m., ‘pradziad, przodek’: Jegò
pradżôd sedzôł ju na tim môlu. Mòji pradżadowie tu sedzelë.
prastarc, -a, m., ‘pradziad’: òd prastarców ‘z dziada pradziada’. (II) [Ob. pastark]
pradziadów v pradżadów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘’: pradżadowé chëcze.
pradziad(ek) m prastark, prastarëszk m
pragmatyczny ad pragmaticczi, pragmaticzny
pragmatyka ƒ pragmatika ƒ
pragmatyzm m pragmacëzna ƒ
pragnąć - pragnąc EG; [Òna pragnie, żebë òn ji sã òswiôdcził, ale òn... Le tegò nie
pragnij! Czegò dësza pragnie (co të sobie żëczisz)? - Gò] por. pożądać pragnąc, -ã, -ął, -ni,
sł., 1. ‘pragnąć, chcieć’: Òna bë pragnã sã dostac do nieba. 2. ‘pragnąć (napoju)’: Móm
wiôldżé pragnienié (pragniączkã).
pragnąć v pragnąc, łaknąc, chôłpic sã, chcëwic sã, chcec, prażëc, trôpic, żëczëc so [Pòle
łaknie deszczu. Lz] ] ~nąłbym wiedzieć jô bë chcôł wiedzec, ~ zbli-żenia nalënac, ~
nawiązać stosunki chcec sã zapòznac
pragnienie - pragnienié, pragniączka Sy, Lz [Móm taką jednã pragniączkã, żebë... Mòjim
pragnienim je, żebë... Gò] pragniączka, -czi, ż., ‘pragnienie’: Chòri mô wiôlgą pragniączkã.
pragnienie n pragniączka, żëczba, lëgòtka f, trôpich m, chôłpienié, trôpienié, chcenié n
prahistoryczny ad pradzejowi, przeddze-jowi
prajãzyk m pramòwa, pragôdka ƒ
praktycznie adv praktisz, prakticzno
praktyczność ƒ prakticznota ƒ
praktyczny ad prakticzny
praktyk m praktikôrz, praktik m
praktyka ƒpraktika, uczbaƒ; wieloletnia ~ wielelatnô praktika, być na ~tyce bëc w
uczbie
praktykant m praktikant, ucznia m
praktykantka ƒ praktikantka, uczenka ƒ
praktykować - praktikòwac, òb. zajmować się
praktykòwać v 1. bëc w uczbie 2. sprôwiac swój wark, praktikòwac, rôbiac
praktykòwanie n rôbianié, ucz(bi)enié, praktikòwanié n
praktykòwany ad rôbióny, praktikòwóny, sprôwióny, bëti w zwëkù
praktykùjący ad rôbiający, praktikòwny; lekarz ~ praktikòwny doktór
pralinka ƒ pralina ƒ, brunioné mandle
pralka - ts. SY
pralka ƒ pralka piérnica ƒ
pralnia - pralniô SY
pralnia ƒ pralniô piérniô ƒ
prałat m prałat m
prałatura ƒ pòczestnosc prałata
pramatka - ts. EG
618
pranie 1. czynność prania pranié, ewent płókanié; 2. zob. bielizna
pranie n pranié n; duże, małe ~ wiôldżé, môłé pranié ◊ cos sã pòkôże w pranim
(dopiero się okaże)
praocean – praòcean Gò
praojciec m praojc m, stark m
praprababka ƒ praprastarka ƒ
prapradziad m praprastark m
praprawnuk m praprasënecznik, prapra-córecznik m
prasa ƒ1. prasa ƒ; ~ drukarska drëkarzkô prasa, ~ do wyciskania oleju z na-sion lnu
leniarka ƒ [Wic przódë w kòżdi wsë mielë leniarczi. Leniarką wëcyskelë òléj z
lnianégò semienia. Sy] 2. gazétnictwò, drëkarztwò n; wòlność ~sy wòlnosc
gazétnictwa, dzieło już wyszło spòd ~sy dokôz je ju wëdrëkòwóny prasa ~wa prasa
nimòstrzódkòwô
prasowacz m platôrz, prasôrz, platownik, prasownik m
prasowaczka ƒ platôrka ƒ
prasować v platowac, prasowac, zeżëmac, scëskac
prasowalnia ƒ platowniô ƒ
prasowanie n platowanié, prasowanié n; maszyna do ~nia platownica f, ma-szina do
platowaniô
prasowany ad platowóny, prasowóny; drożdże ~ne prasowóné młodze
prasowy ad gazétny, prasowi; biuro ~we gazétnô pisarëjô
prastary - prastôri Gò || prastari RA, baro stôrodôwny || stôrowieczny Gò
prastary ad prastôri, stôrëchny prastari, przym., ‘prastary, starodawny’: To je prastari
zwëczôj [zwëk]. (II)
praszczur m praojc, prastark m
prawda - prôwda (w 2 znacz = pòl. ‘racja’). Stanąć w prawdzie - stanąc w prôwdze.
EG Spojrzeć prawdzie w oczy - przëzdrzec sã / wezdrzec prôwdze w òczë. EG. Taka jest
naga prawda - takô je gòłô / nagô prôwda. EG. To święta prawda - to je swiãtô prôwda.
Oto cała prawda - i tak hewò wëzdrzi całô prôwda. EG. - Przër. półprawda prôwda, -ë, ż.,
‘prawda’: Òna wiedno prôwdã gôdô. Prôwdą niedalek zańdzesz a łżą sã nie ùdłôwisz ‘prawdą
niedaleko zajdziesz, a kłamstwem się nie udławisz’. Prôwda wiedno na wiérzch wińdze.
[Przysł.] [hasła]: na prôwdã, przysł., ‘naprawdę, w rzeczywistości’: Ale naprôwdã to tak nie
bëło, to bëło jinaczi. pò prôwdze, przysł., ‘naprawdę, serio, rzeczywiście’: To bëło tak pò
prôwdze. Òn to pò prôwdze wërzekł. W żartach gôdô, a pò prôwdze mësli. [Przysł. Ceyn]
prôwdeczka, -czi, ż., zdr. od prôwda, ‘przysłowie’. Derd Nórc str. 2 nieliczbowana. (II)
prawda ƒ prôwda ƒ; to ~ to je prôwda; prawdę mówiąc (prawdę powiedziawszy) tak
prôwdã rzec [Tak prôwdã rzec (żart: a nie zełgac) to jô bë to zrobił czësto jinaczi.];
po ~dzie / naprawdę adv pò prôwdze, prôwdã rzec, naprôwdã; co ~ (wprawdzie)
co prôwda, wprôwdze, prôwdac; mówić ~ę mówic / gadac prôwdã, stojec prôwdą;
unikać ~y ucekac od prôwdë, ùmëkac sã przed prôwdą [òn ùcékô / sã ùmikô]; żyć w
~dzie żëc w prôwdze, żëc w zgòdze z prôwdą; stanąć w ~dzie (w świetle ~y) stanąc
w prôwdze (we widze prôwdë); niedaleko / daleko od ~y niedalek / dalek òd
prôwdë; zaprawdę, zaprawdę powiadam wam... bibl pò prôwdze, pò prôwdze
pòwiôdóm wama... Por. nieprawda
619
prawdomówność ƒ prôwdomównosc ƒ; ew. lubienié / ùmiłowanié prôwdë, rzetelnosc /
ùtcëwòta w mòwie / w słowach, wëstrzéganié sã łżélstwa / cëgaństwa
prawdomówny ad prôwdomówny, rzetelny; co lubi a. gôdô prôwdã
prawdopodobieństwo n prôwdopòdobieństwò n; ew. mòżlëwòsc; ew.entualnosc f; ew.
jedna z wiele mòżlëwòscy; według wszelkiegò ~wa zob. prawdopodobnie
prawdopodobnie adv wierã, pewno, chëba, bòdôj, mést, prôwdopòdobnie,
przëpùszczalnie; ew. wedle wszel(ej)aczégò prôwdopòdobieństwa; ew. jak mòżemë
sã spòdzewac; tak jak jô mëszlã / sã spòdzéwóm, tak na mój (żart: głupi) rozëm.
Zob. podobno
prawdopodobny - mòżlëwi || mòżebny, prôwdopòdobny EG, (prôwdawi? LZ)
prawdopodobny ad prôwdopòdobny, mòżlëwi || rzad mòżebny
prawdziwek ad grzib, prôwdzëwi grzib, prôwdzywk m; pl: prôwdzywczi, prôwdzëwé
grzëbë; [To nie są prôwdzywczi, le glampczi. Sy]
prawdziwie adv prôwdzëwie, przysł., ‘’: To tak bëło prôwdzëwie.
prawdziwość ƒ prôwdzëwòta, Tr: jistnota (pol. istotność) ƒ prôwdzëwòsc, -ë, ż.,
‘prawdziwość’: Jô przësygóm na prôwdzëwòsc tëch rzeczi.
prawdziwy ad prôwdzëwi, jistny, czësti,
jawerny, jistamańtny; ~we zdarzenie
prôwdzëwi przëtrôfk arch Ra czërny diôbeł prôwdzëwi, przym., ‘prawdziwy’: To są
prôwdzëwi Pòlôszë ‘prawdziwi, rodowici Polacy’. To bë bëło prôwdzëwé głëpstwò ‘to by
była ostatnia głupota’. Ta nowina je prôwdzëwô.
prawica - ts. RA, prawizna EG
prawica ƒ prawica || arch prawizna ƒ, prawô rãka [Na prawicy òn le trzë pôlce miôł. Òb
całą drogã òni mielë strëgã pò prawicy. Do prawicë nôleżą ti bògati gbùrzë. Bù]
prawicowy ad prawicowi [Prawicowi walmanowie. Bù]
prawiczek m pòt prawiczk, jakòszk m
prawiczka ƒ pòt prawiczka, jakòszka,sódemkaƒ
prawić (mówić z namszczeniem) - prawic, np. Të tu dobrze / mądrze prawisz, ale... Òn
prawi jak jaczi rëchcenwalt / ksądz. EG - Przër. rozprawiać, mówca
prawić v gôdac, prawic, kôrbic, bakòwac,
gòwarzëc; ~ głupstwa stożëc, gôdac
bële co
prawidło - ts. EG, mòdło, ewent. schemat, regùła
prawidło n norma ƒ, mòdło n prawidła (do butów) - ts. EG
prawidłowò adv prôwdzëwò, przënôléżno,
jak sã przënôlégô
prawidłowość prawidłowòsc, norma, ewent zasada, regùła Gò || regla Tr, normalny
przebiég jaczégòs procesu
prawidłowòść ƒ przënôleżnosc ƒ
prawidłowy - prawidłowi EG, bëlny, w pòrządkù, dobri, taczi, jak sã przënôlégô, taczi,
jak pòwinien bëc, ewent. normalny, tipòwi, zgódny z normą EG
prawidłowy ad przënôléżny
620
prawie - òb. nieomal [kasz. ‘prawie’ = pòl. właśnie tak, akurat]
prawie adv wnet(ka), zwi(ã)ksza, bezlëcha, bez mała
prawieczny ad prastôri, prawieczny, stalatny
prawnictwò n prawò n, znajôrztwò prawa
prawniczka ƒ juristka, praWnica ƒ
prawniczy - prawniczi EG
prawniczy ad juristny, prawny
prawnik - ts. EG
prawnik m jurista, prawnik m
prawność ƒ prawnota ƒ
prawnuczka ƒ odnóżka, synecznica,córecznica ƒ
prawnuk m odnóżk, synecznik, córecznik m
prawny - ts. EG
prawny ad prawny, juristny, sądowny; drogą ~ną sądowno, wystąpić na drogã
~ną jic w sąd a. jic w prawò, spór
~ prawòwanié n, prawnô spiérka, wy-dział ~ prawny fakùltet, ~ właściciel prawny
miéwca
prawo - 1. prawò {‘prawò’ a) mòżlëwòsc robieniô a. pòsôdaniô czegòs w ramach
ùstalonëch przez zwëczôj a. przepisë òbòwiązëjącé w dóny spòlëznie (Gò) – „miec
do czegòs prawò”; b) zbiór przepisów regùlëjącëch stosënczi sprawiedlëwégò
żëcégò w jaczis spòlëznie; ew. przedmiot naùczaniô; c) in arch = proces, prawa
sądowô [Ta rzecz szła pòtemù na prawò. Ra Dobëc prawò = wëgrac sprawã. Sy]};
mieć ~ do czegoś miec prawò do czegòs [Ti wszëtcë, co pòd bòrã mieszkają, mielë
dôwni prawò brac drzewò z lasa. Ra]; nie liczyć się z ~wami nie liczëc sã z
prawama, nic so nie robic z prawa [Dlô niegò ni ma nijaczégò prawa. Ra]; zrobić
coś za gorącego prawa zob. gorący zrobic cos za cepłégò / gòrącégò / swiéżégò
prawa; ew. wëkòrzëstac leżnosc, wëegzekwòwac to, co sã człowiekòwi nôleżi, czej
jesz sprawa je swiéżô, czej jesz chto ò tim pamiãtô / czej jesz chcą dac... [Trzeba
tam jic, to òdebrac jesz za cepłégò prawa. Gò]; ~ jazdy prawò jazdë - dokùment
ùprôwniający do prowadzeniô autołã (Gò). prawò n prawò n; ~ własności rybaków
brzegòwé prawò, ~ głosowania prawò do welowaniô, jakim ~wem? wedle ja-czégò
prawa?, ~ kaduka cëgańsczim prawã, dochòdzić swòich praw miec sã o swòjé
prawa, przysługùjące ~ bëc w prawie, rościć sobie ~ do czegò ubzdurzëc so do
czegòs prawò, stu-diować prawò sztudérowac prawò, ~ własności prawò miectwa,
swòjiznë, w imieniu ~wa mionã prawa, obejść ~ obéńc prawò, trzymać się litery
~wa jic wedle prawa, na ~ w prawą a. w prawò ◊ niiec do czegòs prawò jak wróbel
do jaskùleczczënégò gniôzda (nie mieć prawa) 2. o kierunku: w prawò || w prawą,
na prawò || na prawą {‘w / na prawą’ – w domëslë: w / na prawą stronã}; ja (chcę)
w ~, a ty w lewo jô (chcã) w prawò, a të w lewò, jô hòt a të ksob (Ra) = jô hòjt, a të
czuder (Gò)
prawodawca prawòdôwca Gò [np. Pón naszim prawòdôwcą.]
prawòdawca m prawòdajôrz m
prawòdawczy ad prawòdajny
621
prawòdawstwò n prawòdôwstwò n, legislacjô f, proces pòwstôwaniô aktów
prawòdôwczich prawòdajnosc, prawòda-jizna ƒ
prawòmòcność ƒ prawòmòcnosc ƒ
prawòmòcny ad prawòmòcny
prawòmyślny ad lojalny, zgódny z prawã, prawòmëslny
prawòrządny ad prawòrządny
prawoskrętny ad prawòskrãtny; śruba ~na / nakrętka prawòskrãtnô szruwa /
nakrãtka; prawina f [Ten wóz mô błąd, bò przë kòłach są same prawinë tak, że lewé
kòło łôtwie nòże spadnac. Sy]
prawòsławie n prawòsławnô wiara
prawòsławny ad prawòsławny
prawość - prawòta SY, ewent. sprawiedlëwòsc, bëlnota EG
prawość prawòta || -wòsc
prawòść ƒ pòrządnosc, rzetelnota, pra-wòscƒ
prawować się zob. procesować się
.prawòwierca m prawòwiérca m
prawòwierność ƒ prawòwiérnota ƒ
prawòwierny ad prawòwiérny
prawòwitość ƒ prawòwitosc ƒ
prawòwity ad prawòwiti
prawòznawca m znajôrz prawa
prawòznawczy ad prawòznajemny
prawòznawstwò n prawòznajemnota f, prawòznanié n
prawy - 1. w znacz. ten, co je pò / na prawi stronie. - prawi EG, np. Prawô rãka. Mie
bòli w prawim bòkù. Je ten sztof na prawi stronie? To je prawô strona tegò sztofù (ti
tkaninë). Pismò jidze òd lewi do prawi stronë. EG. prawô rãka; w prawą ‘w prawo’w
prawą nosa; w prawą kòscoła {‘prawi’ in arch = pol.właściwy [Òni tegò nie zrobilë
w prawim czasu. Jeżlë to ùprawisz w prawą dobã. – Ra]}
2.W
znacz.
‘szlachetny’, ‘uczciwy’ - prawi SY, ùtcëwi EG, rzetelny EG. - Przër. przyzwoity
prawy ad 1. prawi; ~wa strona prawiznaƒ, ~wa rãka prawô, palecznô rãka 2. pòrządny, rzetelny; dzieckò ~wegò łoża dzeckò żeniałëch starszëch
prawybòrca m prawelôrz m
prawybòry pl prawelacjô ƒ
prawzór m praobrôz(k) m, pramòdło n, pierwina ƒ
prażalnia ƒ brunica ƒ
prażalnik m aparat do brunieniô
prażenie n brunienié, skwarzenié n
prażony - ts. SY [Krëpë prażoné szmakają lepi jak warzoné. Ra To je jeden òd tich, co
na prostowim chlebie i prażonym grochù je wëchòwóny. Sy]
prażucha ƒ brunionô klóska
prażyć (się) - prażëc (sã) EG (np. na panewce), piec cos. Ewent. i słońcu: prażëc EG,
skwarzëc EG, smërlëc EG (dosł. smërlëc (sã) || smùrlëc (sã) - skwarzëc
(sã),
przëpiekac(sã) EG. Złoż. przëprażëc (sã) EG, sprażëc (sã) RA
prażyć v 1. brunic, smërlëc, skwarzëc, pieglëc; słońce ~ży słuńce prô, brënie, pôli,
skwarzi, ~ sit na słońcu bru~ nic, pieglëc sã w słuńcu, słuńcowac sã 2. bic, prac,
lëmic; ~ nieprzyjaciela lëmic nieprzëcéla
prącie n pënka, lok pënôla ƒ, pitk, dërdôk, lok tëbel, łëzgùlc m [akc. -gùlc], zdr
pëneczka f {‘pënka’ in. - zob. ćwiek; ‘tëbel’ in. – zob. kołek; ‘łëzgùlc’ in = pol.
kciuk, którym otwierają strąki}
622
prąd m 1. ~ wody (nurt) prąd (Lh, Ma, Dh, Jk), biég (Sy) m (prąd / biég wòdë) [Żem sã
wôżił płënąc procëm prądu. Lh? (Lz) Drawim prądã bieżi Czôrnô Wòda. Ma? (Lz)
Rzéka w tim môlu przëspiesziwô swój biég (ew. nëk / pãd). Gò Wòda mô dzys
strzôł. To nie je letkò wrëgòwac (= „wrãgòwac”, wiosłowac jednym wiosłã)
procemkù biegòwi wòdë. Sy]; bystry, wartki ~ bëstri prąd / biég wòdë, lok: strzôł m
{‘strzôł’ Sy in = (wë)strzôł = pol. (wy)strzał; Por. neol Tr: ‘prom’ zgr òd: promiéń;
‘drëw’ òd: drëwac = płënąc, jachac}; ~ wody spowodowany przez fale odbijające
się o brzeg żoch m [W rowie (w głãbiznie midzë pierszą a drëgą rewą || réwą, tj.
mielëzną) szedł taczi żoch, to le tak bëło, że to nas nie wëwrócëło. Sy] {‘żoch’ in =
Sy: deska, biegnąca środkiem na spodzie tylnej części kadłuba łodzi [Nóm sã ùrwôł
żoch na réwie. Sy]}; ~ powietrza prąd pòwietrzô / lëftu; ew. cug, przecąg; ~dy
konwekcyjne (powietrza) prądë kónwekcyjné (pòwietrzégò || -trzô); płynąć /
wiosłować pod ~ (wody) płënąc / wiosłowac (ew. wrëgòwac = wiosłowac jednym
wiosłã) pòd prąd / żoch / pòd biég wòdë / procëm(kù) biegòwi wòdë [To nie je letkò
wrëgòwac (= „wrãgòwac”, wiosłowac jednym wiosłã) procemkù biegòwi wòdë. Sy];
iść / jechać pod ~ jic / jachac pòd prąd / pòd wiater / w òpacznym / procëmnym
czerënkù (procëmnym do włôscëwégò / przëjãtégò czerënkù ruchù); iść pod ~
obiegowych poglądów / mód / tendencji jic pòd prąd òbiegòwëch (pòwszechno
przëjãtëch) nôdbów / òpinii / módów / tendencji; jic procëm temù, co je pòpùlarné /
na ògle ùznôwóné za pòżëteczné / módné; ew. nie pòddawac sã òbiegòwim /
pòpùlarnym schematóm mëszleniô / pòstãpòwaniô; miec swòje zdanié (apartné /
niepòpùlarné / jinszé jak wszëtcë); nie czerowac sã za módama; jic / chòdzëc
swòjima drogama; bëc swòjégò łba / łepa; płynąć z ~em z prądã / ze żochã / z wòdą
/ z biegã wòdë [Z wòdą płënie zdechlëzna. Tr (w lësce do Gò)]; iść z ~em czasu jic z
prądã czasu / za módą / pòddawac sã òbiegòwim / pòpùlarnym schematóm
mëszleniô / pòstãpòwaniô; poddać się ~dowi (nurtowi) pòddac sã / ùlegnąc
prądowi / żochòwi / biegòwi wòdë; przen: pòddac sã / ùlegnąc prądowi
wëdarzeniów / czasu, dostosowac sã do drëdżich, nie wëchilac sã; 2. el prąd (prąd
elektriczny), niem. przestarz: sztrum m; ew. pot, w zn. światło: wid m; ew. energiô
elektricznô; sëła (prąd ò napiãcym 380 - 400 V) [Òd dwùch gòdzyn ni ma ù nas
prądu. Jesmë bez prądu / widu. Sëłë téż ni ma, są le dwie fazë / na dwùch fazach je
napiãcé / prąd. – Gò]; ~ stały prąd stałi; ~ przemienny / zmienny prąd przemienny /
zmienny; nieprzerwana / ciągła dostawa ~u (elektrycznego) nieprzerwónô / stałô
dostawa prądu (elektricznégò); ~ o wysokim napięciu prąd ò wësoczim napiãcym;
zużycie / pobór ~du (mocy w kWh) el zùżëcé / pòbór || pòbiér prądu (mòcë w
kilowatogòdzënach)
prądnica ƒ tech el prądnica f, dinamò n, generator m; ew. agregat prądotwórczi
prądomierz m prądomiérz, amperomiérz [tegò –omierza]
prądotwórczy ad prądotwórczi; agregat ~ agregat prądotwórczi
prąg zob. pręga
prątek m 1. czijk, czijôszk m 2. med bakcyl m, zarwina ƒ
prążek - òb. pręga
prążkaƒprążk, prąg, sztrép(k) m, m(o)rãga f
prążkowany - òb. pręgowaty
prążkòwany ad m(o)rãgòwati, sztrépati
prebenda por apanaże
precedens m precedens m
precel m precel m
precyzer m precyzer m, dokładny nastô-
623
wiôcz
precyzja ƒ precyzëjô, dokładnosc, jasnosc ƒ
precyzyjny ad precyzny, dokładny, jasny,
wërazny
precz adv precz (|| précz); iść ~ jic precz [Szedł precz, ani sã nie òbezdrzôł. Ra]; ~ stąd!
precz tu stąd(ka)!, hajdü, karuj sã!, rut! [Jidzë precz, të kòdrôkù! ‘idź precz, ty gałganie! A precz, psë!
Ra],
predylekcja ƒ ulubienié, oblubienié n predyspòzycjaƒpòdkłôdk m, zgrôwa, leżnoscƒ
prefabrykòwać v prefabrikòwac prefekt m prefekt m
prefektura ƒ prefektura ƒ
preferans m karc preferans m
preferencja ƒ pierszëzna f, pierszi môl prekluzja f jr slédny termin
prekluzyjny ad slédnoterminowi
prekursor m czł. zapoczątkowujący coś, przecierający nowe szlaki: pierszińc [akc. –
szińc], przédnik, prekùrsór, pionier m, pierszi w czims; ew. pòczątkòwnik Gò ||
pòczãtnik arch Lz [akc. –kòw-, -czãt-]. Por. inicjator
prekursorka f osoba zapoczątkowująca coś, przecierający nowe szlaki: przédniczka,
prekùrsórka, pionierka f, pierszô w czims; ew. pòczątkòwniczka Gò || pòczãtnica
arch Lz [akc. –kòw-, czãt-]. Por. inicjatorka
prelegent m prelegent, odczëtôrz m
prelekcja ƒ prelekcjô, gôdka f, odczëtënk m
preliminaria pl preliminarëje, przedobgôdënczi pl
preliminarz m zesôdzk, preliminôrz m;
~ bùdżetowy zesôdzk wëprzińdzeniégò
preliminować v zesadzëc wëprzińdzenié preludium n mùz preludium n, wprowôdnô przedegra
premedytacja ƒ obmëslënk m; z~cją z
obmëslënkã, obmëslno
premia - prémia EG, nadkłôdka Sy [Jô w tim miesącu dostôł pôrãset złotëch
nadkłôdczi. Gò òd Sy]. - Przër. dodatek pieniężny
premia ƒ prémia ƒ; ew. dëtczi nadto, naddatk Gò / nôdatk Lz {Jak nôdatk na dosta
talérzëk. Lz]
premier m premiéra m, przédnik ministrów
premiera ƒ premiéra ƒ
premiować v prémiowac, przëznôwac nôdgrodë
premiowy ad prémiowi, nôdgrodny
premiówka ƒ papiorë prémiowi grë
prenumerata ƒ zapisanié n
prenumerator m zapisôrz m
prenumeratorka ƒ zapisôrka ƒ
prenumerować v zapisowac
624
preparat ts Gò
preparat m preparat m
preparować v preparowac, przëszëkòwac,
przërëchtowac
prerie pl geo prerëje pl
prerogatywa ƒ pierszëzna ƒ, pierszé prawò,
prerogatiwa ƒ
preser m dr drëkôrz, gazétnik m
presja ƒ mùsz, cësk m; wywierać ~sjã
mùszëc
pretekst - òrąż /- dz / -dż SY. Powód zmyślony po to, żeby się np. do kogoś wprosić załga, skłôdz, skłôdka - SY. - Przër. alibi
pretekst m pretekst, orąd(z), skłôdka, skłôdz, załga w zn. powód do śmiechu: arch
nôwód (Lz) m {To mù béł zôs nôwód do smiéchù. Lz]
ƒ ◊ zadac so(bie) orądz, Zadac so òrąż. Zrobic so skłôdkã. Sy [Wòjska Ùkładu
Warszawsczégò wkroczëłë do Czech pòd pretekstã òbronë socjalizmù.]
ew. w zn. zmyślony pretekst, żeby się gdzieś wprosić: załga, skłôdka, skłôdz, òrąż (lok: ||
òrãdz || òrãdż || òrąd) f [Zadac so òrąż. Zrobic so skłôdkã. Zadôł sobie òrąż, że òn sã
tam wdzarł. Rôd bëm szedł na te zrãkawinë, ale ni móm niżódny sprawë, chëba,
żebëm sobie jakąs òrżą zadôł. Rôd bëm tam szła, ale ni móm załdżi. . - Sy I wilk
zadôł sobie załgã, żebë òwcã zeżgrzec. Gò]
pretendent - ts. EG
pretendent m pretendent, zgrôwôcz m;
~ do ożenkù żeniôrz, żeńc, kawalér,
na(ł)ożeni m, ~ka do ożenkù żeniôrka, żenina, na(ł)ożeniô ƒ
pretendować - pretendowac EG, np. òn pretendëje
pretendować v zgrôwac, zmiérzac, bëc w
prawie do...
pretensja - pretensjô EG. W znacz. uraza - żôlba SY, żôl SY. Np. Przëszedł jem do
waju ze żôlbą na wajégò sëna. Móm do nich żôlbã. Ò co? Ni mómë do cebie żôlbë. SY. - Przër. uraza, żal animozja
pretensjaƒżôl do kògòs, o cos, , pretensëjô ƒ; rościć sobie ~sje do czegò zachcewac czegòs
pretensjonalność ƒ pretensjonalnotaƒ, dôwanié od se, udôwanié n partesë, -ów, l.mn.,
‘przesadna powaga, nadętość; etykietalność; fochy’: Jô móm lékarstwò na jegò partesë. Jô sã
jegò partesów nie bòjã. Të nick nie zważôj na jejich partesë. { ‘partesë’ Sy = stôré pismiona,
papiorë}
pretensjonalny - ewent. ts. EG. - Przër. cudaczny
pretensjonalny ad pretensjonalny, odsedajny, udôwny ; arch partesny { partesny Ra: przesadnie poważny, etykietalny; nadęty;
pełen wymagań dla siebie} [To są baro partesny lëdze. Ra] partesnica, -ë, ż., ‘kobieta
przesadnie poważna, wymagająca, pełna fochów lub dumy nieuzasadnionej, ceremoniantka’.
{partesnica’ Sy = kòbiéta, co lubi sã zajmòwac pismionama}
partesnik, -a, m., ‘człowiek przesadnie poważny, nadęty, wymagający, ceremoniant’.
625
pretor m pretor(a) m
pretorium n pretorëjô ƒ
prewencyjny ad zascygòwny, niedopùstny;
areszt ~ pòmëszleniowé a. zascygòwné wsadzenié
prewet m usôdk m
prezbiterium n prezbiterëjô f, prezbiterium n
prezencja ƒ wëzdrzatk, pòzdrzatkm; mieć
piãkną ~cjã miec spòsobny wëzdrzatk
a. baro spòsobno wëzdrzec
prezent m dôrënk m; ~ ślubny slëbny
dôrënk
prezentacja ƒ przedstawienié, pòkôzanié
n, prezentacjô ƒ
prezentować v przedstôwiac, pòkôzowac,
prezentowac, udac; to się dobrze ~tuje
to dobrze udô
prezerwatywa ƒ prezerwatiwa ƒ
prezes m przédnik, prowôdnik, prezes m
prezeska ƒ przédnica, prowôdnica, prezeskaƒ
prezesostwò n prezestwò, przédnictwò,
prowôdnictwò n, prezesowina ƒ
prezesowa ƒ prezesowa białka
prezesować v przédnikòwac
prezesowski ad przédników, prezesów
prezydencjaƒprzédniczenié n
prezydent m prezydent, przédnik m; ~
miasta przédnik miasta
prezydentowa ƒ prezydentowa białka
prezydentura ƒ pezydencëzna ƒ
prezydialny ad przédnikòwi, prezydialny
prezydium n przédnictwò, prezydium n
prezydować v przédnikòwac, prowadzëc
pręcik m 1. szlig m, wic, witka ƒ, czij, szmôk m prątk, -a, m., zdr. od prãt, ‘pręcik’. Ob.
prãcëk.
prãcëk, -a, m., zdr. od prãt, ‘pręcik’. Ob. prątk.
2. bòt pichlón m
prędki zob. szybki
prędko zob. szybkò
prędkość zob. szybkość
prędzej zob. szybciej
prędziutki zob. szybciutki
prędziutkò zob. szybciutko
pręga – prãga Sy, mòrãga Gò, sztrép, zdr. sztrépk np. ti prãdżi / mòrãdżi, tegò sztrépa;
te prãdżi / mòrãdżi / sztrépë, tëch prãgów / mòrãgów / sztrépów prąg, -ãga, m.,
‘prąg’: Òn mù czijã zrobił ten prąg na gãbie. [Por. sztréf]
626
pręga ƒ prąg, sztrép m, m(o)rãga, brãga ƒ [Sëknia w brãdżi. Kòt mô brãdżi. Sy]. Por.
prąg
pręgierz m prãgôrz m Gò, jerzmica f [akc. jerz-], słup sromòtë {‘prãgôrz’ z niem.
Pranger; ‘jerzmica’ f = jerzmò n, pol. jarzmo}. Por. kuna 2
pręgowaty - prãgòwati SY, mòrãgòwati EG, sztrépòwati || sztrépati || sztrépkòwati SY
[Cëż ù nas na pòdwòrzu za prãgòwati kòt sã krący? Sy]
pręgòwaty ad m(o)rãgòwati, sztrépòwati, prãgòwati
pręt m 1. (w zn. kij) czij, knëpel, szlig (grëbszi szlig), szach, rzad: prãt, zdr prãtk, prãcëk
m [Òskòbloné prãcëczi (czije). Ra]; zob. kij, tyczka; ~ do zbrojenia konstrukcji
żelbetonowych prãt m; cienszy pręt: drót m; stalowy ~ zbrojeniowy stalany ||
stalowi prãt / drót zbrojeniowi (stalany); ~ zbrojeniowe prãtë / drótë zbrojeniowé; ~
mierniczy (dawna miara długości – ok. 4 m) prãt m; ew. prãt do mierzeniô, Tr:
mierzeniowi szach [Czile prãtów zemie. Ra Më le mómë môłi ògródk, òn le je sztërë
prãtë dłudżi, a dwa szeroczi. Sy]; ~ do firanek prãt(k) do gardinków; ew.
gardinsztãga f, sztãga do gardinów
prãżność ƒ napiãtosc, nacygniãtosc ƒ, naprążenié n; ~ pary naprążenié ropë prãżny ad napiãti, nacygniãti, naprążony;
siła ~żna mòc napiãcégò
prãżyć v napinac, nacëgac, prążëc; ~ się
wëpinac sã, wëcëgac sã, prążëc sã primabalerina ƒ pierszô tuňcôrka primadonna ƒ
pierszô spiéwôrka, primadonna ƒ
primò adv pò pierszémù; ~ voto pò pierszim chłopie (miono)
probierczy ad próbòwny; kamień ~ próbòwny kam
probiernia ƒ próbòwniô ƒ
probiernictwò n próbòwizna ƒ
probierz m 1. próbòwnik m; ~ srebra,
złota próbòwnik strzébra, złota 2. obsąd m
problem - ts. EG (problemy - problemë), sprawa EG, rzecz EG, ewent. kłopòt, zadanié,
trudnosc f [W tim je całô trudnosc, że jô nie rozmiejã niżódnégò cëzégò jãzëka. Sy]. Problemem zasadniczym jest... - Pòdstawòwą / główną sprawą je... EG. Przër. zadanie, kłopot, tarapaty
problem m 1. problem m, zadanié n, (trudnô) sprawa, rzecz f; postawić / przedstawić ~
do rozwiązania pòstawic / przedstawic problem / zadanié / sprawã / rzecz do
rozwiazaniô / załatwieniô || -niégò; problem (istota problemu) tkwi w tym, że...
problem / sprawã / rzecz (jądro problemù / ti a. ny sprawë / ti rzeczë – ew. całô /
głównô sprawa / trudnosc) je / tkwi / sedzy w tim / zanôlégô na tim, że...; kto coś
posiada, ma i / też ~my chto cos mô / pòsôdô, mô i / téż kłopòtë / problemë; chto
mô zbòżé, mô i mëszë (Sy); nie ma życia bez ~mów (wszędzie - w każdej rodzinie
są jakieś ~y) ni ma żëcégò bez kłopòtów / problemów; wszãdze (w kòżdi rodzëznie)
są jaczés kłopòtë / trudné sprawë / problemë; ew. ni ma stodołë bez mëszë (Sy); 2.
zob. ambaras, kłopot, mordęga, trudność
problematycznie adv problematicznie || -no, nieprzekònëjąco, mało przekònëjąco,
niejasno, wątplëwie. Por. kłopotliwie, trudno
627
problematyczny - kłopòtlëwi EG, ewent. spiérny, wątplëwi, pòdlégający diskùsji EG,
problematiczny EG
problematyczny ad trudny, kłopòtlëwi, problematiczny, bùdzący wątplëwòscë /
zastrzeżenia / zastrzedżi; wątplëwi, niepewny, niejasny, mãtny; wëmôgający
(dokładniészégò) zbadaniô. Zob. kłopotliwy, trudny, wątpliwy
problematyka ƒ problematika ƒ, problemë, sprawë, rzeczë, przedmiotë pl (òmôwióné /
òpisywóné / badóné); ~ ogólna / szczegółowa / całkowita òglowô / szczegółowô (a.
pòdrobnô / kónkretnô) / całownô problematika
problemowy - problemòwi EG, ewent. tematiczny EG
probostwo probòszstwò Gò (Sy: stwò || sztwò) probòstwò, -a, n., ‘probostwo’: Òn bë
rôd krëgnął nasze probòstwò ‘on by się chciał dostać na nasze probostwo’.
probòstwò n probòstwò n
probòszcz m probòszcz m zdr. probòszczulk - Sy
probòszczowski ad probòszczów Zob. kapłański
probówka - ts., np. Probówczi szczelnie zatkłé tropama.
probówka ƒ próbòwnica ƒ
proca f pùszczówka f (Pb) [ti pùszczówczi, tą pùszczówką; te pùszczówczi, z
pùszczówkama]; jak z ~cy jak òparzony
procarz m pùszczownik m
proceder m 1. zajimanié n, pòstãpk m 2. nierzetelny zôróbk
lichwiarski proceder lëchwiarsczé zajãcé, lëchwiarsczi proceder
procedura - ts., np. Taczé są normalné / zwëczajné procedurë w sądze, przë
rozpatriwanim taczi sprawë. To są le formalné procedurë, ale tegò sã nie dô òbéńc
/ òminąc. EG Żelë ju nôleżã do karna òpiartégò na demokraticznëch procedurach,
mùszã sã dostosowac do drëdżich. EG
procedura ƒ procedura ƒ, ôrt sprôwianiô
procent m rińta ƒ, procent m; lichwiarski ~ żëdowsczi procent procent, -u, m.,
‘procent’: Òpłôcają wiôldżé procenta. Szprach ‘żebrak’ le za procentama chòdzy, a sztamã
‘kapitał’ mô ù Pana Bòga. [Przysł. Ceyn] ●To je dëcht żëdowsczi procent.
procentować (się) rińtowac (sã)
procentowòść ƒ rińtownosc ƒ
procentowy - procentowi, np. Jaka jest procentowa zawartość tlenu w powietrzu? Jaczi dzél tlenu je w pòwietrzim, procentowò?
procentowy ad procentowi, rińtowi; stopa ~owa wiôlgòsc rińtë, procentu
proces proces Gò, Tj, ew. stopniowô przemiana; ~ sądowy sprawa / rozprawa w sądze /
sądowô; ew. proces sądowi; ~y historyczne procesë / przemianë historiczné [To
bëłë długòtrwałé procesë historiczné. Gò]proces m prawò n, zmiana, zjinaka ƒ, proces m; ~ o odszkòdowanie prawò o szkòdowanié, dojść do ~su przińc do prawa, ~
przegrać stracëc prawò, ~ wygrać dobëc prawò, ~ rozkładowy rozsadzeniowi
proces ◊ złoté prawò (wygrany proces); (z)robic z czims krót-czi proces (o sądzie
doraźnym)
procesja ƒ procesëjô ƒ procesëjô, -i, ż., ‘procesja’: Wiôlgô procesëjô lëdu ‘ludu’ szła
przez wies do ny kaplëcczi.
628
procesować się prawòwac sã, skarżëc sã ◊ bëc w prawie; w prawach sedzec; prawòwac
sã o mëdżëno sadło (o nic); [Lëchi to sąsôd, chtëren ò miedzã sã prawùje. Ra Chto
bùdëje, ten mô wiorë, chto sã prawùje, ten mô papiorë. Sy] Zob. pieniaczyć się
procesowy ad prawòwi; kòszty ~we kòszta prawa, sądowé kòszta
proch – proch Gò, pùlwer niem Bù [Chto béł na wòjnie, ten sã nawąchôł prochù. Przódë
do kanónë sã sëpało òsóbno proch i kùle, terô sã wkłôdô całé bómbë (patrónë ze
szpëcã). Gò.] Por. proszek, próchno
proch m gruz, proch, pùlwer, pich, kùrz m, parzëna ƒ W jizbie je fùl pichù. Ra parch1, ù, m., ‘proch’. Ob. proch. Por. Parchòwò ‘Parchowo’, wieś kościelna w pow. kartuskim [dziś
bytowskim]. (II) proch, -ù, m., 1. ‘proch, pył’: ksążka pòkrëtô prochã, 2. ‘proch strzelniczy’:
Òn so kùpił prochù do strzélaniô.
; ~ strzelniczy bezdëmò-wi proch, on ~u nie wymyśli na tëlé on mądri nie je, obrócić
się w ~ rozpad-nąc sã, zamienic sã w gruz
prochòwnia ƒ fabrika prochù
prochownica (naczynie do przechowywania prochu strzelniczego) prochòwnica Lz
prochòwnica, -ë, ż., ‘prochownica’: Panie mój, jô proch twój, żona mòja prochòwnica twòja.
Gadka [Ceyn].
prochòwnica ƒ róg, bùska = biksa a. taska do prochù, pro-sznik, prochòwnik m
prochòwy ad proszny, prochòwi, pùlwrowi
producent m producent, wërôbiôrz m
produkcja – produkcjô [ti –cji]
produkcja ƒ produkcjô ƒ, wëróbk m, wë-rôbianié n; ~ hutnicza hëtny wëróbk,
narzãdzia ~cji nôrzãda produkcëji
produkcyjnie adv brzadno, łubno, produk-tiwno
produkcyjność ƒ brzadnosc, łubnota, produktiwnotaƒ
produkcyjny ad brzadny, łubny, produktiwny
produkòwać v wërôbiac, produkòwac
produkt - ts. EG, wërób (te wërobë) RA. - Przër. wyrób. Produkty leśne - grzyby,
jagody lesëzna Sy [Piôszniczanie żëją lepi z lesëznë jak gbùrzë z gòspòdarstwa. Sy]
produkt m wërobizna f, brzôd robòtë,
produkt m; ~y leśne lasëzna, lasowizna ƒ
profan m profan, nieznajôrz m
profanacja ƒ profanacëjo ƒ, skalenié ƒ
profanować v profanowac, kalëc
profesja ƒ profesjô ƒ, wark, fach, zajim m
profesjonalny - òb. fachowy, zawodowy
profesjonalny ad profesjonalny, fachòwi
profesor m profesór m
profesorka ƒ profesórka ƒ
profesorski ad profesorsczi
profesorstwo n 1. profesorstwo n; ew. Tr: profesorzëzna ƒ; 2. profesor z białką
profesura zob. profesorstwo
profil m profil, przerzink m, zdrzenié ze
629
stronë; z ~u z bòkù, ze stronë, z profilë
profilaktyczny ad profilaktny, zascygòwny,
niedopùstny
profilaktyka ƒ profilaktika ƒ, zascyganié n
profit m profit, zwësk m, kòrzësc f. Zob. korzyść
profilowany ad profilowóny
profos m profos m
progimnazjum n progimnazëjô ƒ
prognostyk m przepòwiôdôcz m
prognoza ƒ prognoza, przepòwiesc f, przepòwiedzenié n
prognozować v przepòwiôdac
progowy ad progòwi [Progòwô lisztwa (listwa, listew). Ra]
program m programa f; według ~u wedle
programë
programòwy ad programòwi
progres m pòkrok, progres m
progresja ƒ pòkrok m, roscenié n, progresëjô ƒ
prohibicja ƒ szpëra, prohibicjô ƒ
prohibicyjny ad zakôzóny
projekcja ƒ projekcjô ƒ, wëswiécywanié
obrôzków
projekcyjny ad projekcjowi, wëswiéceniowi
projekt - ts. EG, plan EG, np. Żebë bùdowac, trzeba nôprzód wëkùpic gòtowi projekt
(plan) bùdinkù. Tegò projektu... Te projektë...
projekt m projekt, pòmëslënk m, udba ƒ;
~ bùdowy projekt bùdacëji, udba bùdowni, ~ ustawy projekt prawa
projektodawca m udbôcz m, dôwôcz a.
autor projektu
projektować - projektowac EG, planowac, np. Nasza córka projektëje òkrãtë, òna robi
w biórze projektów. - Przër. zaprojektować
projektować v udbëwac, projektowac
proklamacja ƒ ogłos m, wezwa, proklamacjô ƒ
proklamòwać v ogłos(z)ëwac, proklamòwac
prokònsul m prokònzul m
prokònsulat m prokònzulat m
prokùra f jr pôłnomòc(ëzna), zastãpizna,
prokùraƒ
prokùrator m skarżëcel, prokùrator(a) m
prokùratorski ad prokùratorsczi
prokùratura ƒ prokùratura ƒ
prokurent m przedstawicél [tegò –cela], agent, prokùrent m
630
proletariacki ad proletarny
proletariat m proletariat m, proletariacëzna ƒ, robòtnicë pl
proletariusz m proletariôrz m
proletaryzacja ƒ proletarëzacjô ƒ
prolog m prolog, wprowôdzk m
prolongata ƒ prolongataƒ, przedłużenié n,
odsënienié terminu
prolongòwać v prolongòwac, przedłëżac,
odsëwac termin
prom m próm (Ra, Ce) (|| prôm Lz słi), przewôżniô, fera ƒ lok żëwi mòst [tegò promù,
tim promã; Przeńc żëwim mòstã. Sy Prôm mas przewiózł na drëgą stronã. Lz]
promenada ƒ promenada f, szpacérnô darżëca
prometejski ad prometejsczł, stolemny
promieniaki pl zoo parminiowce pl
promienieć v parmiec, sëjac; ~nieje z radości sëje redotą
promieniejący ad sëjący, parmiejący promieniotwórczość ƒ parmieniosadzenié
n, radioaktiwnota ƒ
promieniotwórczy ad parmieniosadzeniowi, radioaktiwny
promieniować - promieniowac EG, np. to promieniëje / promieniowało
promieniować v parmic, parmienic, sëjac
promieniowanie - promieniowanié EG, np. Radioaktiwné / elektromagnetriczné
promieniowanié. EG
promieniowanie n parminienié, sëjanié n;
~ ciepła sëjanié cepła, ~ światła sëja~ nié widë
promieniowy ad parmòwi, parminiowi promienistość ƒ parmizna, parmienizna f,
mòc sëjani
promienisty ad parmienisti
promienny” (rozpromieniony) - redosny, ùsmióny, ùredowóny, wiesołi
promienny ad parmny
promień v promiéń || arch parmiéń, sztrôl niem. strzała f, zdr. zob. promyk; pl:
promienie || parmiénie / sztrale, strzałë {‘parmiéń’ in = a) flich, garsc słomë; b)
pasmò włosów; c) nitczi w krosnach; ‘sztrôl’ in = pol. sztrumień cieczy} [tegò
promienia || parmienia / sztralu || -la, ti strzałë; pl: tëch promieni(ów) || parmieni(ów)
/ sztralów / strzałów; Promienie słunëszka. Parmiénie słuńca. Òd słuńca jidą taczé
sztrale, to pewno mdze jakô zmiana pògòdë. Taczé strzałë jidą dzys òd słunészka. Sy. Por. promyk
promień m parmiéń || promiéń m [Parmienie słuńca. Przez wëcãté serca w òczelnicach
zazdrzałë pierszé promienie słunészka. - Sy Promiéń słuńca pôdł na jegò łësënã. Ra]
~ ciepła
parm(iń) cepła, ~ radości parmiń ceszbë {‘parmiéń’ in – zob. pasmo}
promocja ƒ 1. szk przesadzenié n 2. pòdwëszëzna ƒ, pòdwëszënié n
promòcyjny ad przesôdzkòwi; egzamin ~
przesôdzkòwi egzamin
631
promòtor m przëczińca m
promòwać v przesadzëc, przesôdzac, pòdwëszëc
promòwanie n przesadzenié, przesôdzanié, pòdwëszënié n
promòwany ad przesadzony, pòdwëszony
promyczek zob. promyk
promyk m promë(cz)k, promiszk || arch parmiszk, parmink m [Nie ùzdrzisz tu
nômniészégò promëka. Ra]; ~ nadziei parmink nôdzeji, ~ włosów szëszmiéń a. par~
miszk włosów
propaganda - ts., ewent. zachwôliwanié, zamôdlanié
propaganda ƒ propaganda ƒ, rozpòmión; uprawiać ~dę prowadzëc / robic propagandã;
zob. propagować.
m; ~ kłamliwa łżawica ƒ
propagandowy propagandowi, np. Propagandowi „balon” (rozdãtô propaganda, nie
òpiartô na realiach, na fakticznym stanie rzeczë). EG
propagandowy ad propagandowi, rozpòmiónowi
propagator - ts., zachwôlôrz SY || zachwôlańc SY propagator m propagator, Tr
rozszérznik m [akc. –ga-, -szérz-]
propagatorka f propagatórka, Gò rozszérzniczka f [akc. –ga-, -szérz-]
propagować - propagòwac, np. òn propagùje. - Przër. zachwalać
propagòwać v rozszérzac, rozpòmiónowac, propagòwac
propedeutyka ƒ pòczątk do uczbë
proponować bédowac EG, radzëc, ewent. oferowac, zamadlac (= zachwôliwac) LA,
zalecac (= radzëc, zachwôliwac) LA, np. jô bédëjã, òn bédëje, më bédëjemë. - Przër.
zaproponować
propònować v bédowac, zamadlac, zalécac
proponowanie - bédowanié FM. - Przër. propozycja propòrcja ƒ pasownota,
propòrcjô ƒ
proponowany - bédowóny
proporcja - proporcjô [ti –cji] EG
propòrcjonalnie adv pasowno, propòrcjonalno, udało
proporcjonalność - proporcjonalnosc EG, ewent. przëbliżonô równowôga /
równowôrtnota || równowôrtosc EG
propòrcjonalność ƒpasownota, propòrcjonalnota ƒ
proporcjonalny - ts. EG
propòrcjonalny ad pasowny, propòrcjonalny, udałi
propòrczyk m staniczka ƒ, propòrck m
propòrzec m stanica, flaga ƒ, propòrc m
propozycja - {‘bédënk’ neol = pol propozycja – òd: bédowac = pol. proponować;
‘zamòdlënk’ Tr neol = pol. oferta - òd: zamadlac, zamòdliwac = zachwalac,
zachwôliwac} bédënk (neol.) TF, KR, bédowónô rzecz / sprawa, Ewent. ùdba, mësl
(mësl, jaką chcemë bédowac)EG, pòmësł JA, EG, zamiar, plan, rada / dorada,
zdanié,. Np. Móm tu taczi bédënk, żebë... EG Jô bédëjã / chcã bédowac / zabédowac
taką rzecz:... Móm taką ùdbã / radã / mësl,
żebë... Òbczas rozmòwë pòjawiło
632
sã / padło zdanié / padła rada / mësl,
żebë... EG No bédowanié nie je taczé
nowé. FM Zamiast: Mam (mamy, oni mają) taką propozycję, aby... colemało sã
gôdô: Jô bédëjã (wa bédëjeta / òni bédëją), żebë.... Abò: Jô bë bédowôł
/
radzył... Jô bë
béł ùdbë / zdaniô, żebë... Zamiast: Pojawiła się / padła tu
propozycja,
żeby..., mòżemë rzec: Tu chtos bédowôł / radzył / miôł radã,
żebë... Przër. kontrpropozycja, zaproponować, oferta, opinia
prorocki zob. proroczy
proroctwò n proroctwò, przepòwiôdanié
n, przepòwiôdënk m proroctwò, -a, n., ‘proroctwo’: Dôłbë Bóg, jeżbë twòje proroctwò
sã nie sprôwdzëło. Proroctwò Ezechijelowé. Ra
proroczy ad prorocczi, -kô, -czé, przym., ‘proroczy’: To bëłë prorocczé słowa.
proroczny, przepòwiôdny proroczny, przym., ‘proroczy, prorokujący’: proroczny chłop
‘człowiek, obdarzony zdolnością przepowiadania przyszłości lub odgadywania przeszłości,
zarazem kawał lekarza, a zatem tyle, co znachor na Rusi’. Jeżlë ë to nie pòmòże, tej do
prorocznëch chłopów jidą. (II)
prorok m przepòwiôdôcz m prorok, -a, m., ‘prorok’: Swiãti prorocë to przepòwiedzelë,
że Christus przińdze na swiat.
; fałszywy ~
falszëwi prorok
prorokini ƒ proroczka, przepòwiôdôczkaƒ proroczka, -czi, ż., ‘prorokini’: Të jes lëchą
proroczką.
prorokòwać v prorokòwac, przepòwiadac prorokòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘prorokować’:
Òjc prorokòwôł, jeż dzysô mdze lëché wiodro ‘że dzisiaj będzie niepogoda’.
proscenium n teatr przedzdrzadniô ƒ
prosektor m prosektor, asystent m
prosektorium n prosektorium n, sekcjowô
sala
prosiak zob. prosię
prosiątko zob. prosię
prosić v prosëc, rôczëc, ustëgòwac; prosëc, -szã, -sył, së, sł., ‘prosić’: Nie prosë mie, bò
cë nie dóm! proszę bardzo! baro proszã! ~ się (po)częstować na, naczkôjta, naczkôjce – zob.
na1; ~ na obiad rôczëc na pôłnié; proszę siadać! sadnice!, wezce so sadnice!, sadnita!;
rôczëc, ã, -ił, rôczë, sł., 1. ‘prosić, zapraszać’: Òni miã rôczą do se, ale jô do nich nie
pùdã. [Ob. rôczk]; 2. ‘częstować, raczyć’: Rôczëlë nas, czim le mòglë.
prosić się 1. prosëc sã ; to aż się prosi, żeby... to jaż sã / to sã jaż prosy, żebë...; 2. o
świniach, wydawać potomstwo: prosëc sã (|| parsëc sã arch) prosëc sã, -szã sã, -sył
sã, sł., ‘prosić się (o świniach)’. (II)
prosię (prosiak ) - prosã, pruszk, chërchel, swińczã EG. Prosięta (prosiaki) prosãta EG, prósce EG péda, -ë, ż., ‘świnia, prosię’: Ni mia baba biédë, kùpiła
so pédë. Przysł. [Ceyn] (II) {péda’ in = bicz} pôrsã, -ëca, n., ‘prosię’ (słow.). (II)
prosiak m parsã a. prosã n, bùczka ƒ,
pruch, chrëchel, prósc m, swińczã n prosôczk, -a, m., zdr. od prosôk, ‘prosiątko’. (II)
633
prosôk, -a, m., ‘prosiak’. (II) pruch, -a, m., ‘prosię, mizernie wyglądające, małe’. (II)
[Pobł]
pùtczã, -ëca, n., ‘prosię, prosiak’. (II)
pùtczëcy, przym., ‘prosięcy’. (II)
pùtczôk, -a, m., ‘prosiak’. (II)
pùtk, -a, m., ‘prosiak, młody wieprzek’. (II)
pùtka, -czi, ż., ‘młoda świnia, świnka’. (II)
prosiątkò n prosątkò parsątkò, swińczã n, bùczuszka ƒ, pruszk, chrëchelk m prosąteczkò, -a, n., zdr. od prosątkò, ‘prosiąteczko’.
prosię n parsã a. prosã, swińczã n, bùczka,
pruch, pruszk, chrëchelk, prósc m kwiczi jak prosã w miechù. Ni mia baba chłopòtu,
kùpiła so prosã. Ra; ~
kwiczące sknërcz m ◊ prósce we mie
kwiczą (je$tem głodny) {‘rôbiedza’ Ra: koń nędzny, bydlę chude, świnia, prosię
zabiedzone
prosięcy ad parsëczi a. prosëczi, bùczkòwi, próscewi, pruszi mięso prosięce prosëcé miãso, prosëcëna, -ë, ż., ‘. prosëcy [ãcy], przym., ‘prosięcy’:. Më jesmë tu czëlë kwik prosëcy.
proskrypcja ƒ skôzënk m, wënëkanié n
proso n proso n. Zob. gryka
prosownica ƒ bòt szadélc m
prospekt m prospekt, pòzdrzatk m
prosperować v prosperowac, ląkòwac,
miec, wëprzińdzenié, obstojenié
prostacki zob. grubiański
prostactwo n 1. prostactwò, grëbiaństwò, chamstwò n, spros(t)nosc || -nota, sërosc,
sërzëzna f; ew. brak wëchòwaniô / kùlturë / òczosaniégò; zob. grubiaństwo; 2. zob.
motłoch
prostaczek m, prosti człowiek; ew. prostôczk (Ce) m; prostaczkowie pl prosti lëdze
prostaczka zob. grubianka
prostaczy zob. grubiański
prostak zob. grubianin
prosto prosto, zdr. prostëchno Gò. Prościej - proszczi || proscy EG [ù SY ni ma; przër.
gãszczi RA, czãszczi SY, czëszczi EG, ale: czëszcëc LZ || czëszczëc EG] prosto, przysł., 1.
‘prosto’: Jidzë prosto przed se ‘idź prosto przed siebie’. Mój nos prosto rósł. Stój prosto!
[hasło]: pò prostu, przysł., ‘po prostu’: Pò prostu rzekłszë. (II) [Hilf]: 2. ‘w porządku, jak
należy, racjonalnie’: To bëło dëcht prosto ‘to było zupełnie dobrze, słusznie’; ●jô doch móm
prosto [‘mieć rację’].
prosto adv prosto, pòbieżësto, cygło;
~ do Gdańska prosto, direkt do
634
Gduńska
prostodusznie prostodëszno Gò, prosto, bez òchëbë, ewent serdeczno, òd serca
prostoduszność prostodësznosc Gò, prostota, serdecznosc
prostoduszność ƒ otemkłosercé n, prostosc ƒ
prostoduszny prostodëszny, ewent niezałgóny, serdeczny EG
prostoduszny ad otemkłosertny, prosti
prostokąt m prostonórt m
prostokątn(i)a ƒ prostonórtnô ƒ
prostokątny ad prostonórtowi, prostokątowi
prostolinijny ad 1. prostoliniowi, prostolinkòwi 2. fig rzetelny; wiadny deje,
célu
prostopadła ƒ prostopadłô ƒ
prostopadły ad prostopadłi
prostorogi - prostorodżi [ò zwierzëcu z prostima rogama] LZ
prostota ts. Gò, ewent. statecznosc [np. Statecznosc i prostota w òblôkanim sã / w
òbleczenim.] por. prostoduszność, szczerość
prostota ƒ proscëzna, prostotaƒ
prostować - proscëc SY || prostowac SY. - Przër. upraszczać prostowac, -ëjã, -owôł,
sł., ‘prostować’: Jemù tã nogã ju prostowelë.
prostowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘prostować się’: Żëtkò pò deszczu zôs sã prostëje.
prostować (się) proscëc (sã) ◊ proscëc sã
jak żôłnérz
prostowanie n proscenié n prostownik m proscôrz, prostnik m
prosty ad prosti, cygłi, pòbieżësti, równy prosty - prosti, zdr. prostëchny EG. Prostszy
- prostszi EG. proscészi EG, SY || ewent. proszczészi EG [przër. gãszczészi RA,
czëszczészi SY, ale: tłëscészi SY]
; kąt ~ prosti nórt, kąt,~ człowiek pro~ sti, pòjedinczi człowiek ◊ żart prosti jak pałąg
(krzywy)
prostytucja ƒ prostitucjô f, kùrewstwò n. Zob. rozpusta
prostytutka zob. rozpustnica
proszek m proszk, pùlwer m
proszę zob. prosić
proszkòwać v miałczëc, młoc na proszk
proszkòwanie n miałczenié, młocé na proszk
proszony ad rôczony, proszony
prośba ƒ prosba, rôczba ƒ, rôczenié, pro-szenié n; chòdzić pò prośbie chòdzëc
prosząc(ë), zwrócić się do kògòś z ~bą jic do kògòs w prosbã, pòdać ~bã wniesc pismò
prosba, -ë, ż., ‘prośba’: Jô jem przëszedł z wiôlgą prosbą do waju. Prosba na wieselé.
prościut(eń)ki ad prostëchny, prostë-chenczi proscëchny, przym., zdr. od prosti,
‘prościutki’: proscëchnô chójka.
prościut(eń)kò adv prostëchno, prostë-chenkò proscëchno, przysł., zdr. od prosto,
‘prościutko’: Òna tak proscëchno rosce.
635
prośna ad parsnô a. prosnô, sąproszô
protegòwać v przëstojewac, wspierac, zastôwiac
protegowanie pòpiéranié / wspiéranié kògòs EG, zamôdlanié (zachwôliwanié) kògòs
EG, ewent adwòkactwò RA, zastôwianié EG, zastawnictwò EG
protegòwanie n przëstojiwanié, pòmôganié, zastôwianié n
protegòwany ad wspòmôgóny, zamòdliwóny, pòpiéróny
proteina ƒ biôłtk m, protejina ƒ
protekcja ƒ przëstojenié, pòmôganié n, zastôwnota, protekcjô ƒ
protekcjonalnie adv żëczno, przëstójno, zastôwno
protekcjonalny ad żëczny, przëstójny, za-stôwny
protekcjoirsta m przëstójnik m
protekcyjny ad żëczny, przëstójny, zastôwny
protektor m protektor, opiekùn, przë~ stójnik, obarnik m
protektorat m, ~stwò n protektorat m, opiecznota, protektorzëzna ƒ
protektorski ad opieczny, obarny, przë- stójny
protest m oprzéczka ƒ, protest m [Chto bë sã spòdzôł, że òni taką òprzéczkã założą. Sy].
Por. sprzeciw, opór
protestacyjny ad oprzéczny, protestowi
protestancki ad lëtersczi, protestancczi
protestant m lëter, protestant m Tëch, co przeszlë na wiarã lëterską, nazéwómë
protestantama. Ra
protestantka, -czi, ż., ‘protestantka’.
protestantyzm m lëterztwò n, lëtrzëzna,
protestancëznaƒ
protestować v przékòwac, protestowac
protestowanie n przékòwanié, protestowanié n
proteza ƒ proteza ƒ
protokòlant, ~lista m protokòlnik, protokòlant m
protokòlarny ad protokòlny, protokòłowi
protokòłować v protokòłowac
protokół m protokół m
protoplasta m praojc, prastark m protoplazma ƒ protoplazma ƒ
prototyp prototip, próbny (a. wzorowi) egzemplôrz, sztëka wëprodukòwónô na próbã /
na wzór
prototyp m prototip, praobrôz m
prowadnica ƒ prowadzënk, prowôdzk m;
profilowónô prowadnica (zob. kontrszruba)
~ zderzaka prowôdzk zbùcënë prowadzenie (się) n prowadzenié, czerowanié, sprôwianié (sã) n; ~ bùdowy
prowadzenié bùdowni
prowadzić v prowadzëc, arch wiesc (kògòs gdzes); ew. òprowadzac (gdzes, pò czims)
[òn jich prowadzy / wiedze / òprowôdzô; òn jich prowadzył / wiódł / òprowôdzôł;
Knôp prowadzył starëszka. Dokądka të prowadzysz tegò kònia. Sy Prowadzył slepi
636
kùlawégò... Òni jich przeprowadzelë przez grańcã / przez bród na rzéce. Gò
Prowadzëlë gò do prëzonu (do sôdzë). Wiódł gò za rodżi. Ra]; ~ kogoś za rękę
prowadzëc kògòs za rãkã [NIcht cebie nie mdze za rãkã prowadzył, mùszisz sóm /
sama wiedzec, czegò chcesz. Gò]; ~ dokąś (o drodze, ścieżce moście itp)
prowadzëc, jic dokąd(-kas / w stronã czegòs; ta droga / ścieżka ~dzi do morza ta
droga / stegna prowadzy (a. jidze) do mòrza [Przez rzékã prowadzył mòstk. Sy]; ~
samochód czerowac aut(oł)ã, prowadzëc auto / autół; ~ partnera w tańcu
prowadzëc / czerowac partnerã w tuńcu [Jô rôd z nim tańcëjã, bò òn dobrze
prowadzy. Sy]; ~ rozmowę / naradę prowadzëc rozmòwã / gôdkã [Nasz tatk ò całi
wieczór sóm prowadzył rozmòwã. Cëż wa tu prowadzyta za naradë? - Sy]; ~ długie
pogawędki prowadzëc dłudżé rozmòwë; ew. kôrbac so (długò) – zob. gawędzić; ~
interes / fabrykę prowadzëc geszeft (a. jinteres) / fabrikã, czerowac geszeftã (a.
jinteres) / fabriką; rozsądnie ~ swoje sprawy / interesy rozëmno / rozsądno /
rozwôżno prowadzëc swòje sprawë / geszeftë / jinteresë; ~ się pod rękę prowadzëc
sã pòd rãkã / pòd pôchã, jic pòd pôchã (złąpóny), Tr: jic pòdchwôcony,
pòdhôkniony; ~ życie rozpustne prowadzëc lëché / rozpùstné żëcé; lëchò /
rozpùstno / niecnotlëwie żëc; lëchò / zle sã prowadzëc; o kobietach: pùszczac sã,
lewiczëc sã, kãtrac sã, méwkòwac; ~ modlitwę / Różaniec prowadzëc mòdlëtwã /
Różańc; Różańc w przódk mówic
przeprowadzac, realizowac, prowadzëc (np. rozmòwã / naradã / żëcé / wòjnã)
Gdowa pò naszim niebòszczëkù baro lëché prowadzy żëcé. Sy Żebë ju rôz nôrodë
òprzestałë prowadzëc wòjnë. SY Tëreckô rôz przódë wiele wòjnów prowadzëła z
Pòlską. Sy]
prowansalski - prowansowi RA prowansowô òlëwa.
prowansalski ad prowansalsczi
Prowansja ƒ Prowansëjô, Prowansalskô ƒ
prowiant m prowiant, jescé, (z)jestkù, jedzenié n ~ na drogę jedzenié / jôda na drogã;
ew. nadróżk m
prowincja ƒ prowincjô f, ląd, krôj m, barabónë pl prowincëjô pòmòrskô; w prowincëji zôchòdno-prësczi. To je prëskô
prowincëjô. Ra
prowincjał m prowincjał m
prowincjonalizm m lądczëzna ƒ, prowincjonalizm m
prowincjonalny ad lądczi, domarosłi prowizja ƒ prowizëjô ƒ
prowizor m aptékôrz, prowizor m
prowizorium n prowizorëjô, timczasowòta f
prowizorka f prowizórka f, timczasowô / nietrwałô rzecz. Por. lichota, tandeta
prowizorycznie adv prowizorno, timczasã prowizoryczność ƒ prowizornosc, timczasowòscƒ
637
prowizoryczny ad prowizorny, timczasowi (np. prowizoriczny bùdink, prowizoricznô
jinstalacjô)
prowòdyr m naprowôdnik, przëczińca m prowòkacja ƒ zadzéwk m, pòdskôcanié n,
prowòkacjô ƒ
prowòkacyjny ad zadzéwny, pòdskôcny,
prowòkatorsczi
prowokator - ts. EG, W znacz. podżegacz - zamiecajk SY. - Przër. napastnik
prowokator zadzéwôcz, pòdskôcôrz, prowòkator zob. podjudzacz
prowòkatorski ad zadzéwny, pòdskôcny,
prowòkatorsczi
prowòkòwać v zadzewac, pòdskôcac, prowòkòwac, szczwac, kòlcowac – zob. zaczepiać
proza ƒ prozaƒ
prozaiczność ƒ prozajizna, pòwszédnota ƒ
prozaiczny ad prozajiczny, prozotny, pòwszédny
prozaik - prozajik EG, np. tegò prozajika
prozaik m prozajik m
prozelita m nawrócony, prozelita m
prożek m próżk, môłi próg [Jô jem so na tim próżkù wëbił zãbë. Ra]
próba ƒ próba ƒ Jô cë to dóm na próbã. Ra
próbka próbka Gò [np. robòcô wersjô; Tej je to tu le robòcô wersjô, „próbka” tegò, co
móm zamiar zrobic. Gò] próbka ƒ próbka ƒ; kòlekcja ~ek zbiérk
próbk(ów)
próbny ad próbòwny, próbny; lot ~ próbnô lecba, ~ne zamówienie próbné zapisanié a. próbny obsztelënk
próbòwać v próbòwac, szmakac próbòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘próbować’: Jô jem tëch
krëpów ‘tej kaszy’ nawet nie próbòwôł.
próbòwanie n próbòwanié n
próchnica strëpielëzna, strëpizna, ewent môda niem; czarnoziem czôrnô / tłëstô zemia
próchnica ƒ trëpielëzna, nanowina, strëpizna, łącznica ƒ, nôgnój m; ~ kòści
med trëpnica ƒ
próchnieć v trëpiec, przec, robaczec
próchnienie n trëpienié, przenié, gnicé n
próchno n trëpielëzna, proch, strëpielëzna, strëpizna lok toczelëzna [akc. -pie-, –cze-] ƒ
[Człowiek zamiszlô to i no, a witro le z niegò toczelëzna òstónie. Sy]; stare ~ trëpa;
drzewo / pień spróchniały: strëpielëzna, strëpa, trëpa, mùlszka f, strëpiélc trëpôlc m
m [Strëpielëzną kùrzą pszczołë, bò to je nieszkòdlëwi dim, òn pszczołë ùspòkòjiwô, ale
jim nie szkòdzy. Sy]
{‘mùlszka’ in = a) pol. ulęgałka; b) głôdczé mòrze, głada, plana, flauta; por. ‘mùlch’
= lok rzad: tłuszcz, ‘mùlsz’ = plesń}
prócz prp (ò)prócz arch (ò)króm (czegòs / kògòs); ew. pòza (czims), rzad nimò (czegòs).
Zob. oprócz
638
próg m próg (|| parg arch Ra), zdr próżk, zgr prożëszcze m, fig grańca ƒ To nie je pôcha
na mòje nozdrza (za wësoczé prodżi na mòje nodżi). Sy ; wracać w progi rodzinne
przińc nazôt dodóm, na domôcy môl, ~ bramy krzëp
m, przestrzeń za progiem zôparg m
prószyć (o śniegu) - padac EG, pòlatiwac JA, sëpac EG, np. Tegò dnia zdebłã (përznã)
pòlatiwôł drobny sniég. EG
prószyć v parzëc, pòparzëwac, pòlatowac, pòprochòwac sypać, rozsypywać’: Pò dróbce tak parzëła, jaż rozparzëła calëchny
pãk słomë. Parzëlë snopë z wòza jeden pò drëdżim.; ~ mąką mączëc,
~ śniegiem skrzëwic sypać się, rozsypywać się, rozpraszać się’: Jemù sã kòżden snop
parzi. Sano parzi sã z wòza.
, śnieg ~y sniég
parzi, pòlatëje, skrzëwi
prószyn(k)a ƒ piszk, pòproch m, parzëna ƒ
próżnia ƒ pùstoscƒ, wiodropùsti rum
próżniactwo n zgniélenié, łażenié, łażenié, Tr: leganienié n, pùstoga ƒ, lachë pl; zbijanié
bąków Gò. Por. lenistwo próżniactwò, -a, n., ‘próżniactwò’: Jô móm lékarstwò na jegò
próżniactwò ‘czij’.
próżniaczka zob. leń
próżniaczka ƒ próżniôczka, -czi, ż., ‘próżniaczka’leganka, zgniéloszka, lok chãchnotka
[akc. chã-], nierobijôszka, bôrka ƒ
próżniaczy ad leganowati, zgniélowati,
‘próżniaczy’: Całô jegò familëjô je próżniaczô.
nierobijôszowati
próżniaczi,
przym.,
próżniaczyć zob. próżnować
próżniak m próżniôk, -a, m., ‘próżniak, leniuch’.
próżniôczk, -a, m., zdr. od próżniôk, ‘mały, młody próżniak’.manéga, legan, zgniéla,
nierobijôsz, szërmiãga, lok chãchnot, sztiwôk,
tolega, szëdroga, wëlegôwc, wałãga,
łazoch m łajza m łajza m Sy łazik m nierobijôsz, rozblek, szwaniôrz,
drogòlc, łazôrz, paczéra m
próżniowy ad wiodropùsti
próżno - prôżno, na próżno, ewent. darmò, na darmò, daremno - EG. Np. To wszëtkò
bëło próżno i darmò, ani prosbë ani grozbë nie pòmògłë, nic to nie
dało.
EG
próżno, przysł., 1. ‘próżno’: Niedôwno bëło jesz fùl, a terô je próżno ‘jeszcze
niedawno było pełno, a teraz jest próżno’. 2. ‘na próżno, nadaremnie’: Të ni môsz
brac jimienia Pana Bòga twòjégò próżno ‘nadaremno’
próżno adv 1. pùsto, łózo 2. próżno, pòdarmòka, (pò)daremno; na ~ próżno,
darmò, pòdarmôka
639
próżność - próżnosc RA
próżność ƒ1. pùstosc, lózotaƒ2. próżnosc,
statkòwnota f, dôwanié od se; ~ rodowa statkòwanié z rodu
próżnować v próżnowac, próżniaczëc arch, zgnilëc sã, bùmlowac, arch pùstożëc, lok:
manégòwac, chãchnotac (= próżnowac, łazëc), Tr: leganic; ew. leżec jak dak, na
zgniłi skórze leżec, cygnąc drót, jic na orzechë; leżec brzëchã do słuńca; nic nie
robic, bączi zbijac; w zn. łazikować, włóczyć się: łazëc, włóczëc sã, wanożëc,
wãdrowac, jic w długą, szwanic, drogòlëc, paczérowac, ląprowac || lok lóprowac (=
włóczëc sã, próżnowac), plachãdrowac, chòdzëc na chãchë, bëc na ląprach, łazëc pò
chãchach / galarach, za lelekã chòdzëc {‘pùstożëc’ - por. arch ‘pùstoch’ = pol.
marzyciel – zob.; ‘szwanic’ in = pol. myszkować – por. ‘szwaniac sã’ = slënic sã}
[Mój chłop nic nie robi, le chãchnoce. Nic nie robi, le całi dzéń manégùje.
Nierobijôsz nic nie robi, le pùstożi całi dzéń. - Sy Òn òb dzéń ë òb noc lik
próżniaczi. Chto latã próżnëje, zëmą głód cerpi [pòczëje]. Ra]. Por. lenić się, łazić
próżnowanie zob. próżniactwo
próżny ad 1. hôl, pùsti, lózy próżny, przym., ‘próżny’: Mój miészk je dëcht próżny ‘mój
pugilares jest zupełnie próżny’. Z próżny bùdlë nick nie nalejesz ‘z próżnej flaszki nic nie
nalejesz’. [Przysł.]
2. próżny,
(pò)daremny 3. pùsti, letkòmëslny
prucie n pòrcé a. procé, rozpôranié, troczkòwanié, rząszczenié n
pruć v 1. o pruciu dzianin - wyciągać nici, wysnuwać: rzãskac || rząszczëc [Białka,
wizącô (wiãzącô) nogawicã (stréflã, żokã), rząszczi jã, czej sã òmili. Ra Przódë më
le te stôré cwétrë rząskelë || rząszczëlë, a wiãzlë nowé. Gò]; s~ zerzãskac ||
zerząszczëc; wy~ wërzãskac || wërząszczëc [Te stôré żoczi jô zerząskóm a dodóm
nową wełnã i ùwiãzã nowé. - Gò]; ~ się zob. strzępić się; 2. o pruciu szwów dwóch
części tkaniny: pòrc (|| proc), rozparac (|| rozprowac) rozcënac, rzad, lok: wôrpac
{‘wôrpac’ in = pol. a) tkać „wôrp” (materiał wełniany); b) uciekać, biec, gnać; c)
płynąć („pruć” wodę); d) robić coś niedokładnie} [òna pòrze / pòrła; rozk: pòrzë;
òna rozpôrô / rozpòrała; rozk: rozpòrzë!; Pòrzącë, baczë, żebë jes płótna nie przëcã.
Ra Co robi twòja stôrô? - Òna le szëje i rozpòrô. Sy Jô to w tim rãbie rozpòrzã i
wstawiã klin z tegò samégò sztofù. Gò Docz të wôrpiesz tã sëkniã? Sy]; nad~
nadpòrc (|| nadproc); ro~ rozpòrc (|| rozproc) [Jemù sã bùksë rozpòrłë w krokù. Gò];
łódź / statek / kuter „pruje wodę” (płynie szybko) łodza (|| łódz / bôt / czôł(e)n /
czôłno) / òkrãt / kùter chùtkò płënie / jedze / bieżi / nëkô / gnaje / bieżi / sënie / Sy:
drëwie / drëwùje / wôrpie / jidze jak klin / dobrze sã slizô || sliże / lecy jak złi z
dobrą dëszą {‘wôrpac’ por.’wôrpôcz’ arch = szpëc, nos, przódk łodzë / òkrãtu}
[Kùter wôrpôł, bò më téż jachelë z wiatrã. Sy]
pruderia ƒ pruderëjô ƒ, udôwnô niedołożnota, falszëwô sromòta
Prusaczka f Prësôczka, -czi,
640
Prusak m 1. Prësôk, zdr Prësôczk m [Prësôcë ju sto lat panëją nad nama. Ra]; 2. enł
frańcuz, kòmórznik m
pruski ad prësczi ◊ wińc na czims jak
na prësczich saniach (wyjść giadkò z opresji) : Król prësczi je césarzã niemiecczim. Mònarchijô prëskô; królewstwò prësczé;
wòjskò prësczé.
Prusy pƒ geo Prësë pl, Prëskôƒ w Prësach ‘w Prusach’; Prësë Zôchòdné; w Prësach
Wschòdnëch. Wãdrowelë z Pòlsczi do Prësczi. - Ra
prychać, ~nąć v pôrzkac, czichac; ew. zob. pryskać
prychnąć v pôrzknąc, czichnąc; ew. zob. prysnąć
prycza (prymitywne łóżko) - prëcza EG, wëro EG, leżawiszcze SY, np. Jô bë wnet z ti
prëczë spôdł. - Przër. łóżko, koja
prycza ƒ leża, prëcza f, leżawiszcze n
pryk m rup, kùrp m
prykać v pùszczac, pierdzec, bzdzëc
prykling m icht prëkling m (Ra)
pryklingowy ad prëklingòwi [Prëklingòwé sécë. Ra]
prym m pierszëna ƒ; ~ trzymać prowadzëc, bëc na pierszim móiu ◊ bùksë
nosëc (o żonié) prymas m primas m
prymitywność ƒ proscëzna, primitiwnosc ƒ prymitywny ad prosti, primitiwny prymka
ƒ primka ƒ prymòwać v przédnic, przodkòwac
prymùl(k)a ƒ bòt kluczëk m
prymùs m primùs m, pierszi ucznia
pryncypalny ad przédny, pierszi, nôwôżniészi
pryncypał m przédnik, szef, princypôł m
pryskać (się) priskac (sã) [Òn priszcze. Òni sã priszczą Gò]. Złoż. òpriskac, pòpriskac,
spriskac, wëpriskac [Jô jizbã wëpriska
pryskać v priskac || prëskac [to priskô || priszcze || prëszczi || arch priszczi; Masło na
ògniu priszcze. Mòrze priszczi, czej je sztorm. - Ra]
, ~snąć v 1. priskac, prisnąc, chilac, chilnąc, 2. ucekac, ucec, uchôdac, uńc, rozlatowac,
rozlecec, ulecec; urok ~nął urzek
ulecôł
pryszcz m priszcz, përcel m, lok jątro n, swiniôk, jôter m Por. czyrak, krosta
pryszczeniec m bòt kóńsczi ząb
pryszczyca ƒ kôdra ƒ
pryszczyć się dostôwac priszcze
prysznic prisznic Gò [Niejedny lëdze sã lubią pławic w jezorze / w balice || wannie, a jô
nômili jidã sã ùmëc pòd prisznic. Gò Jô cë nôprzód głowã namëdlã, a tej spłóczã
prisznicã. Gò]
641
prysznic m prësk, naprësk m, prëszczka ƒ pryśniãcie n prisniãcé, chilniãcé, wôrzknienié n
prywata ƒ 1. swòjnosc, swòjizna ƒ 2. priwatny zwësk
prywatka - òb. potańcówka
prywatnie adv swòjno, priwatno
prywatny ad swòjny, priwatny; własność
~tna swòjizna ƒ
pryzmat m prizma ƒ
pryzmatyczny ad prizmòwi
przaśnik m maca ƒ
przaśny ad niekwaszony
prządka ts. Lz
prządka ƒ przëdnica, przëdzónka, przãdôrkaƒ
prząść v przisc, przësc, prząsc, bërdac przisc [prząsc], przëdã [przãdã], prządł, przãdła,
przëdzë [przãdzë], sł., ‘prząść’: Dzéwczãta len przëdą. Nie przëdzëta wicy. Jô jem
spôł a òna przãdła. Të tegò nie brëkùjesz ‘potrzebujesz’ do przëdzeniô. Tam lëchò
jidze, dze chłopi przëdzono przãdą. [Przysł.]
przebaczać - przebaczac EG, wëbaczac, darowac winã, òdpùszcziwac EG, pùsczcziwac
w niepamiãc EG, ewent. zabôcziwac EG, np. Winë trzeba rozmiec przebaczac /
wëbaczac. Jô jemù przebôczóm jegò winë, a niech òn so tam żëje jak pòtrafi.
przebaczac, -bôczóm, -ôł, -baczôj, sł., ‘przebaczać’: Òn przebaczac nie ùmieje. Òna
wszëtczim przebôczô, co ji zle robią.
przebaczać, ~czyć v przebôcz(ëw)ac, darëwac, darowac, odpùscë(wa)c przebaczëc, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘przebaczyć’:
Przebaczë mie, panëszkù! Jô cë nie przebôczã.
przebaczający - przebôczający
przebôczającégò òjca. EG
EG,
wëbôczający
EG,
np.
Biblijny
òbrôz
przebaczalny ad nié do przebôczeni a. nié
do darowani
przebaczenie - przebôczenié || przebaczenié EG, wëbôczenié || wëbaczenié EG,
òdpùszczenié winë, np. tegò przebôczeniô || -niégò, pò tim przebôczenim || -niu
przebaczenie n przebôczenié, darowanié,
odpùscenié n
przebaczyć - przebaczëc EG, wëbaczëc EG, pòdarowac winë EG, np. Jô mù to ju
dôwno przebôcził. Òn mie tegò nie wëbôczi. Ten tu rôz jô to ce jesz wëbôczã, ale...
Më przebôczómë || przebôcziwómë tobie. SY Przebôczta || przebaczëta / wëbôczta ||
wëbaczëta mie, że jem waju tak mòcno òbrazył. Wëbôcz mie || wëbaczë mie to. EG
Przebôczce jima grzéchë. MÒ
przebadać (się) - przebadac (sã) EG, np. Doktorze jã przebadelë. Tã sprawã bë trzeba
bëło dokładno przebadac (sprawdzëc), żebë sã przekònac, jak wëzdrzi prôwda. EG
Òna sã
dała przebadac przez doktorów. EG
przebalować v przebalowac
przebankietować przebanczetowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘’: Ma jesma tak całą noc
przebanczetowelë.
642
przebąkiwać, ~knąć v nadpòmëkac, nadpòmknąc, nadczëdac, nadczidnąc (w
gôdce); ~kùją nadpòmikają, jidze pòmión
przebicie n przekłocé, przepchniãcé, przewiercenié, przebòdniãcé n
przebić v przekłoc, przepchnąc, przebic,
przedërchac, przewiercëc, przełómac,
przetrómfowac, przebòsc, przebòdnąc,
przetłuc [Òn gò przebił tim nożã. Ra]
; chcieć głową mùr ~ chcec
przetłuc głową mùr, ~ się przez tłum przepchac, przedrzéc sã przez tłok, szëszmiéń
lëdztwa; zob. przebijać przebic sã, -bijã sã, -bił sã, sł., ‘przebić się’.
pòprzebic sã, -bijã sã, -bił sã, sł., ‘przebić się, poprzebijać się’. (II)
przebiec v przebiegnąc, przenëkac, prze-gnac; zob. przebiegać przebiegnąc, -biegnã (bieżã), -biégł, sł., ‘przebiec’: Przebiégł przez łączkã.
przebiedować v przebiédzëc
przebieg przebiég Lz, Gò [Zakłócenié naturalnégò przebiegù / procesu. Gò]
przebieg m rozwij, przechôdënk m, przéń-dzenié, odbëcé, rozwicé n; ~ chòroby
chòroscë, ~ walki odbëcé biôtczi
przebiegać v przebiegiwac, przechôdac, odbëwac, rozwi(e)jac; zob. przebiec
przebiegac, -biégóm, -ôł, sł., ‘przebiegać’: Tãdë sôrnë przebiégają.
przebiegle przebiegle, chitrze - Gò
przebiegle adv chitro, driwòwóno, dréwù-szowato
przebiegłość chitrosc, przebiegłosc Lz, chitrosc
przebiegłość ƒ chitrosc, driwòwónosc, dré-wùszowatoscƒ
przebiegły òbmëslny Sy, przebiegłi Sy, Lz, chitri
przebiegły ad
chitri, przebiegłi, driwòwóny, dréùszowati; ~ lis chitri lës, dréùsz m szczwany ~ lës /
stôri / chitri / przebiegłi lës, chitrzela, dréùsz, mądrzela [Stôrégò lësa tak chùtkò w
klôtkã nie wsadzysz. Sy]; podobny do ~sa (rudy a. przebiegły) lësy, lësati,
lësowati; ew. chitri, przebiegłi {‘lësy’ pò bëlackù = łësy} ew. w zn. czł. ciekawski,
wścibski: wëlësnik m, wëlësnica f [akc. –lës-] [To je lës òd człowieka. Sy]
~, w zn. kobieta przebiegła, chytra (ew. ruda) lësëca, lëska [Jegò białka to je takô
lësëca, ta zarô wszëtkò wëlësô. To je lëska, ta jegò baba. Dzys lësëce są baro módné.
- Sy]
przebierać jak w ulęgałkach - przebierac jak w gniłkach SY. Np. Zwòdzëcelka
(ùwódka) przebiérô w parobkach jak w gniłkach. SY [Nie przebierôj panno, cobës nie
przëbrała i zamiast kanarka wróbla nie dostała. Sy] przebierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘przebierać’:
Docz të tak pôlcama przebiérôsz? Nie przebiérôj panno, żebë të nie przebra! [Przysł.]
przebierać v 1. przebierac, zortowac, mar-cowac, mizglëc; nie ~ w środkach nie zdrzec,
na jaczi spòsób, ~ w jedze-niu wëmëszlac w jedzenim 2. prze-zeblôkac,
przeoblôkac, przestrôwac, przestrojëwac, chlëdzec 3. grawòtac, mòtac, wëwi(e)jac;
643
~ nogami grawòtac nogama {‘grawòtac’ – in = a) Tr: przebierac zwisającyma
nogama, czej sã sedzy np. na stole i nie dotikô pòdłodżi; b) grëzmòlëc, grëzdac,
grëczac, pisac kòszlawò} [Mùcha gwawòce, jak z mléka wëlezc ni mòże. Kreftowa
Anka szła i tak nóżkama grawòtała. – Sy] ; 4. wëmëszlac ◊ miãso bez kapùstã
chwatac; zob. przebrać
przebieranie n 1. przebiéranié, zortowanié n 2. przeoblôkanié n
przebieraniec m przestrojélc, przestrojińc SY. Przebierańcy występujący na weselu
strôszcë, maszczi lok. [Wejle, strôszcë || strôszkòwie przëszlë: strëch z babą /
Balbina (baba z kòszã)]. Por. kolędnicy
przebierki pl pòt rak m
przebijać v przebijać, przekòlëwac, prze-p(i)ëchac, przebôdac, przerëwac; zob. przebić
Òni dzurë w scanach przebijają. Ra przebijac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przebijać się’.
przebijak m bòdôrz, kòlc, przekòliwôcz, przebijôk m
przebijanie n przebijanié, przekòliwanié, przepichanié n
przebiśnieg (śnieżyczka) (bot.) - snieżiczka EG, sniegùlc / -ce SY [w 2 znacz.
‘sniegùlc’ SY = kôłp niemi], sniéżka (môl.) SY
przebiśnieg zob. śnieżyczka
przebitka ƒ karc przebicé n
przebitkòwy ad przebijny; bùchalteria ~wa przebijné prowadzenié ksążk, pa-pier ~
przebijny papiór
przebłagać v przeprosëc przebłagac, -óm, -ôł, sł., ‘przebłagać’: Òna gò nijak przebłagac
ni mòże.
przebłagany ad przeproszony
przebłogi ad zôwzãti, ubëtny, szczeslëwi
przebłysk m switk, przebłisk Gò, przełisk Lh m [W piesni le wòniô kwiat i cudné rzucô
przełisczi. Lh] {‘przebłisk’ Gò - por. Ra: błësk || błisk; ‘przełisk’ – por. ‘przelisk’ Sy
(bëlacczé) w zn. przeskòczoné òkò jadrów (sécë), błąd w plecenim jadrów}; on
miewa czasem ~ki rozsądku òn miéwô czasã przebłisczi rozsądkù; ew. òn miéwô
sztërczi rozsądkù
przebłyskiwać v przeswiécëwac; ~uje môłnią chlaszcze
przebłysnąć v przeswiécëc, załisknąc
przebògaty ad baro bògati
przebojowy ad przebòjowi - por ambitny
przebòjowy ad przedobëtny, przedobiwny;
film ~ przedobëtny film
przebòleć v odżałowac, wëbòlec, wëjiscëc przebóg! jenë!, jenkù!, jenëskù!
przebój m przedobëcé n; iść ~bòjem
przedobëc sã, jic dobëtno w przódk
przebóść v przebósc, -bòdã, -bódł, -bòdze, sł., ‘’: Jegò wół przebódł.
przebrać v 1. przebrać, wëzortowac, wëmizglëc, przemarcowac; ~ miarã ni
miec miarë 2. przewdziać: przeobléc, przezebléc,
644
przeobùc, przezebùc, przestrojec; przezebléc, -zeblekã, -zeblókł, -zeblokła, -zebleczë,
sł., ‘przewdziać’: Jô mùszã kòszëlã przezebléc, bò je dëcht mòkro. [Ob. òbléc]zob.
przebierać
przebrac, -bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘przebrać’: Przebierzë te bùlwë ë przëniesë te
bëlniészé ‘przebierz te ziemniaki i przynieś co lepsze’.
przebranie n przeobleczenié, przezebùcé,
przestrojenié n, przestrôwa f, przeoblék m; w ~niu przeoblokłi, przeobùti, w przestrôwie
przebrany ad przeoblokłi, przezeblokłi,
przeobùti, przezebùti; ~ za kòbietã
przeoblokłi za białkã, ~ człowiekprzestrojélc, przestrojińc m
przebrnąć v przéńc, przedostac, przedërchac, sfórtac, przebrësc arch lok Lz , przedobëc
przebrnąc Lz (przez wòdã a. piôsk) [Më przebrnãlë przez wòdã jaż do czôłna. Jô
przebrudł (przebrnął) przez tã rzékã. tã rzékã jô przebrudzôł (przebrniwôł) kòżdi
dzéń. - Lz]
przebrodzić v przebrësc, przebrodzëc
przebrukòwać v przeflastrowac
przebrukòwanie n przeflastrowanié n
przebrzmiały - przebrzmiałi EG (w znacz. niemódny), np. To je ju przebrzmiałô
mùzyka. EG
przebrzmiały ad przebrzëmiałi, przegrzëmiałi, przezwãkłi, zabôczony, przestarzałi
przebrzmieć - przebrzmiôc || przebrzmiec EG ||przebrzëmiec RA: Ju przebrzëmia ta
piesniô. Ra
przebrzmieć v przebrzëmiec, przegrzëmiec, przezwãczëc, jic w zabôczenié
przebrzydły - zbrzëdłi EG || -głi EG, sprzikrzony (= znudzony), psarsczi (= w znacz.
przeklãti) JA, przesniti SY [òd: ‘przësnic sã’ - òb. sprzykrzyć się]. - Przër.
przeklęty
przebrzydły ad zbrzëgłi, zbrzëdłi, brzëdczi przesniti, paskùdny. Por. diabelny,
piekielny
przebùdowa ƒ przebùdënk m, przebùdacjô, przebùdowniô ƒ
przebùdowanie n przebùdowanié, przestawienié n
przebudzać v zopb. obudzać
przebudzenie n zob obudzenie.
przebudzić się zob. obudzić się
przebycie n przéńdzenié, przedostanié,
przedërchanié n, przéňdzënk m; nie
do ~cia nié do przéńdzeniô, przedërchaniô, przedostaniô
645
przebyć - przebëc SY, EG. EG. Np. Przebéł kawał drodżi. SY pòprzebëc, -bãdã, -béł, bãdzë, sł., ‘przebyć, poprzebywać’: Pòprzebëlë jesce nôwikszą biédã. (II)
przebyć v 1. pòbëc, pòchwilowac, pòbawic ; 2. zob. przeżyć. Por. przebywać
przebytek - òb. przybytek
przebywać - przebëwac SY. Np. Gdzeż wa przebiwôta terô. SY Jô tam przebiwôł czile
lat. EG przebëwac, -biwóm, -ôł, -bëwôj, sł., ‘przebywać’: Jô miedzë wama dłëgszi czas
przebiwôł, ale jô ò tim nick nie czuł ‘słyszał’.
przebywać v 1. biwac, gniôzdowac, chwilowac, zabôwiac; długò ~ nabëc sã
2. przechôdac, przedostôwac, dërchac;
zob. przebyć
przebywanie - przebiwanié EG
przebywanie n biwanié, bawienié, przebiwanié, chwilowanié; ew. bëcé n [Jak długò të tam jesz môsz do bëcô? - Sy]
przecedzać, ~dzić v przecedzë(wa)c przecedzac, -cédzóm, -ôł, sł., ‘przecedzać’.
przecedzëc, -ã, -ył, sł., ‘przecedzić’: Przecedzë ju rôz to mlékò! Òna je mô przecedzoné ‘ona
je już przecedziła’
przecedzenie n przecedzenié n
przeceni(a)ć v przerechiwac, przerechòwac; ~ swe siły przerechòwac sã w
swòji mòcë
przecenienie n przerechòwanié n, przerechùnk m
przechadzać się przechôdac sã
przechadzka - przechôdka arch SY, szpacér, zdr. szpacérk m niem EG. Np. Ksądz
wëszedł na przechôdkã. Mie bòlała głowa i jem wëszła sobie na przechôdkã. SY Më
so tak chòdzëlë szpacérã, a tu... EG Pùdzemë so na szpacérk? EG. - Przër.
spacerować
przechadzka ƒ przechôdka, przéńcka f,
szpacér m; pójść na ~dzkã przéńc sã,
jic szpacérã
przechera m chitrzela, dréùsz, ochëbnik m
przechòdni ad przéńdzeniowi, przechódny, przechôdający; czasownik ~ gr
przechódny czasnik
przechòdzący ad przechôdający, prze- chódny, przéńdzeniowi
przechòdzenie n przéńdzenié, przechôdanié n
przechòdzić v przechôdac, dërchac, mijac; przechòdzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘przechodzić’:
Òni mie na to rzeklë, jô bë ni miôł przechòdzëc przez jejich niwë. 2. ‘mijać’: To wnet
przechòdzy. przemëkac, -mikóm, -ôł, -mëkôj, sł., ‘przemykać, przechodzić szybko’: Żebë të
jesz chùtczi przemikôł, jô ce ùchwôcã ‘choćbyś ty się jeszcze szybciej przemykał, ja cię
pochwycę’.
646
~dząc przechôdającë, ~ na inną religiã przëstac na jiną wiarã; zob. przejść
przechòdzień m przechòdnik, Tr: przechôdélc, przechôdajk m. {‘przechòdnik’ Gò –
por. ‘przëchòdnik’ arch Lz = pol. przybysz, przychodzień}
przechòrować v przechòrzec, przechwiérac, przechërzec; ~wał całe życie on
wiedno chòrził, on przechòrził całé
żëcé przechòrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przechorować’: Òn tak przechòrowôł swòje młodé
lata.
przechować przechòwac [Żelë ni môta dze tegò przechòwac, tej òstawta te rzeczë ù mie,
a jak wrócyta dodóm, tej jô wama je òddóm. Gò] przechòwac, -iã, -ôł, sł., ‘przechować’: Jô
waji dobëtk przechòwiã przez zëmã ‘ja wasze bydło przechowam przez zimę’.
przechòwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘przechować się’: Ù nich ten stôri zwëczôj przechòwôł
sã z dôwnëch czasów.
przechòwalnia ƒ schòwaƒ, skriwk m; bagażu bagażnica ƒ, schòwa do bagażë
przechowanie - zôchòwa SY, przechòwa SY, przechòwanié EG, [Dac cos w zôchòwã /
przechòwã. SY Dac cos na przechòwanié. Gò]
przechòwanie n zôchòwa ƒ, trzimanié w
schòwie; wziąć na ~ wzyc w zôchòwã
przechowywać przechòwiwac Gò [Zrazë (gałązczi do szczépianiô drzéwk) przechòwùją
òb zëmã w piôskù, a na zymkù je szczépią. Sy]
przechòw(yw)ać v (prze)chòwac, przechòwiwac, (prze)trzëmac w schòwie [Dze wa ten
tłuszcz przechòwiwôta, że òn tak chùtkò sadleje / jôłczeje? Sy] ; ~ w pamiãci otrzëmac w pamiãcë
przechód zob. przejście
przechrzcić v przerëchcëc, przechrzcëc przechrzcëc, -chrzczã, -chrzcył, sł.,
‘przechrzcić’: To je żid przechrzczony. przechrzcëc sã, -chrzczã sã, -chrzcył sã, sł.,
‘przechrzcić się’.
przechrzta m przerëchcyńc, przerëchcony, przechrzcony m
przechwalać się chwôlëc sã, kłasc sã, sto-żëc, kùrzëc przechwalac, -chwôlóm, -ôł, chwalôj, sł., ‘przechwalać’: Òna gò zanadto przechwôlô. przechwalac sã, -chwôlóm sã, chwôlôł sã, -chwalôj sã, sł., ‘przechwalać się’: Sã nie przechwalôj bële czegò!
przechwalanie (się) n chwôlenié, stożenié, kùrzenié, kładzenié (sã) n
przechwalca zob. chełpliwiec
przechwalić v przechwôlëc przechwalëc, -chwôlã, -ił, -chwalë, sł., ‘przechwalić’: Wë
jesce gò tak przechwôlëlë!
przechwałka ƒ chwalba ƒ
przechwycić v przechwôcëc, dostac w swò-jé rãce
przechylanie n przedżibanié, przechlasti-wanié n
przechylenie n przedżib, przedżibniãcé, przedżiãcé, przechlastniãcé n
647
przechylić, ~lać (się) przedżibnąc, prze-dżic a. przedżiąc, przedżëbac, prze-chlastnąc,
przechlastëwac; ~ szalã przewôżëc, zwycięstwò ~liło się na naszą stronã dobëcé
ostało przë naji a. më jesmë dobëlë
przeciąć, ~cinać v przecyc, przecënac, przeknowac, przeknëwac, przerãbic, przerznąc,
przerzënac; ~ kwestiã roz-sądzëc sprawã a. przeczidnąc spiérkã przecyc [-cąc], -tnã, -cął, tni, sł., ‘przeciąć’: Żebë le jes nie przecął tegò pòstrónka!
przecyc [-cąc] sã, -tnã sã, -cął sã, -tni sã, sł., ‘przeciąć się, skrzyżować się’.
przeciąg m 1. obrëmienié, bënë n; w ~u gòdziny òbczas / pòdczas / przez czas / w czasu
(jedny) gòdzënë, ò (jednã) gòdzënã, w grańcach (jedny) gòdzënë (- Gò) w obrëmienim
gòdzënë, bënë jedny gòdzënë 2. cyg m, cygnienié n; tu jest ~ tu cygnie, tu je cyg
przecygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘przeciągnąć’: Ten wóz trzeba przecygnąc na drëgą stronã.
przeciągać v 1. przecëgac, przewlakac (jakąs rzecz przez cos) [òn przecygô /
przewlôkô; Rëbôcë przecygają linë òd bôtów do sztrãdu. Ra]; ~ drut przez dziurkę
przecëgac / przewlakac drót przez dzurkã; 2. o wykonywaniu czegoś w czasie:
przecëgac, przewlakac, przedłuż(ëw)ac (jakąs sprawã pònad miarã); ew. robic cos
òpieszale [òn przecygô / przewlôkô / przedłuż(iw)ô; Pò co të jesz dali przecygôsz /
przewlôkôsz / przedłużiwôsz tã głupą rozmòwã? EG]; 3. ~ kogo na swoją stronę
przecëgac / dostawac / Tr ùdostawac kògòs na swòjã stronã [òn jich przecygô /
(ù)dostôwô]. Por. guzdrać się, ociągać się
przeciągać się 1. o wykonywaniu czegoś w czasie: przecëgac sã, wléc sã, przewlakac sã,
przedłëżac || przedłużac sã (w czasu, pònad miarã); ew. (za) długò trwac / dérowac /
bawic [to sã przecygô / wlecze / przewlôkô / przedłuż(iw)ô / długò trwô / dérëje /
bawi]; 2. „prostować kości”: przecëgac sã, lok lëgnąc sã [Kóń sã lëgnie. Krowë sã
téż lëgną. Sy Pies sã przecygô. Gò] {‘lëgnąc sã’ in - zob. lęgnąć się}
przeciągnąć v 1. przecygnąc, przewléc (jakąs rzecz przez cos) [òn przecygnął /
przewlókł]; ~ drut przez dziurkę przecygnąc / przewléc drót przez dzurkã; 2. o
wykonywaniu czegoś czasie: przecygnąc, przewléc, przedłëżëc || przedłużëc (jakąs
sprawã pònad miarã); 3. ~ kogo na swoją stronę przecygnąc / dostac / Tr ùdostac
kògòs na swòjã stronã
przeciągnąć się 1. o wykonywaniu czegoś w czasie: przecygnąc sã, przewléc sã,
przedłëżëc || przedłużëc sã (pònad miarã); ew. (za) długò trwac / dérowac / bawic; 2.
„rozprostować kości”: przecygnąc sã [Wstôł z łóżka, przecygnął sã i zéwnął. Gò]
przeciągły ad długawi, dłudżi; ~głe spòj-rzenie spragié, nalinającé przëzdrzenié
przeciążać, ~żyć v przegrãdzë(wa)c, prze-ladëwac, przeladowac, przecãżë(wa)c, robic
(so/kòmùs) za cãżkò; ~ pracą wesôdzac w robòce, rakòwac
przeciążenie n przegrãdzenié, przelado-wanié, przecãżenié n
przeciążyć (się) - przecãżëc || -czã- (sã) EG, np. Le co wa tegò wòza za baro nie
przecążita, bò kòła nie wëtrzimią. EG Ti maszinë ni mòżemë przecãżëc,
bò
„wëskòczi” / zareagùje zabezpieczenié, i bądzemë stojelë, jaż òna òbstëdnie. EG
Ewent. òbgrãdzëc (sã) FG =
przemãczëc (sã), zmògnąc sã
np. Trzeba
bëło ùważac, żebë tëch kòni za baro nie òbgrãdzëc. Te kònie
bë sã mògłë za baro
òbgrãdzëc. FG
przecie adv 1. kò, równak, tec, sząc, doch, jednak 2. kù reszce; wiesz ~ kò të wiész,
przyszedł ◊ kò równak przëszedł, kù reszce przëszedł; zob. przecież
648
przeciec, ~ciekać, ~nąć v (prze)cec, (prze)ceknąc, przecékac, (prze)lecec; beczka
~cieka beczka ceknie, lecy, cecze, przecékô przecec (-ceknąc), -cek(n)ã, -cekł, -ceczë, sł.,
‘przeciec’: Deszcz przecekł przez dzurë w dakù. przecekac, -cékóm, -ôł, sł., ‘przeciekać’:
Załatôj dzurë w dakù, tej cë nie bãdze przecékało.
przecierać szlak(i) przedërchiwac (a. wëdeptëwac / ùjeżdżac) drogã / drodżi
przecierać v przecerac, przejôsniac, prze-czorchiwac; zob. przetrzeć
przecieranka ƒ zriwówka f, pùre n
przecierpieć - przecerpiec EG, np. Òna (ta chòrô) no nôgòrszé ju przecerpia, terô
pòwinno ji sã pòlepszëc / pòprawic. EG
przecierpieć v wëcerpiec, przecerpiec, wë-stojec, zniesc, przetrzëmac przecerpiec, -iã,
-ôł, sł., ‘przecierpieć, znieść’: Òna to wszëtkò przecerpia.
przecież - kò, tec, przecã SY, doch (niem.)
przecież adv kò, równak, tec, sząc, doch, równo, dejade, në pewno, gwësno, në prawie,
kò pewno, kò gwësno, kò prawie
przecięcie n przetnienié, przetniãcé, prze-rznienié, przerzniãcé n; ~ pionowe bùd
knôdné przetniãcé (przëzdrzenié), ~ pòziome wòdorówné przetkniãcé
(przëzdrzenié), ~ pòdłużne, pòprzecz-ne pòdłużné, pòprzéczné przetniãcé
przedãtna ƒ (we)strzédnosc, strzédno, razno, zwëczajno ƒ, strzédno wiôlgòsc, wielëna
przeciętnie strzédno Sy [Jakże ten waji knôp sã ùczi? Tak srzédno. Zarôbióm strzédno
sztërë tësące miesączno. Sy]. Por. średnio
przeciętnie adv (we)strzédno, razno, zwë- czajno
przeciętny ad strzédny, rzad westrzédny, pol. przecãtny; ew. zwëczajny, normalny; nié
za wiôldżi ani nié za môłi {‘strzédny’ in = pol. środkowy; b) średni} [Zemia tu je
takô strzédnô, ani lëchô, ani za dobrô. Sy]; cena ~tna strzédnô cena, przest: strzédny
priz, ~ dochód strzédny dochód / wzątk / zôróbk; ~nia płaca strzédnô płôcô /
wëpłata, strzédny zôróbk; ~ człowiek zwëczajny / strzédny człowiek
przecinać zob. przeciąć przecënac, -cynóm, -ôł, -cënôj, sł., ‘przecinać’: Docz të mòje
wãżëszcze przecynôsz? ‘po cóż ty przecinasz mój powróz?’
przecënac sã, -cynóm sã, -cynôł sã, -cënôj sã, sł., ‘przecinać się, krzyżować się’: Na tim
môlu przecynają sã dwie szosë.
przecinek m gr przeczidnik m
przecinkować v stawiac przeczidniczi
przeciskać się - przecëskac sã EG, cësnąc sã EG, np. Gdze wa sã tu przecyskôta i lëdzóm
pò nogach depceta? EG przecëskac sã, -cyskóm sã, -ôł sã, -cëskôj sã, sł., ‘przeciskać się’.
(II)
przeciskać, ~snąć v przecëskac, przecësnąc, przepichac, przepchnąc, przedost(ôw)ac,
przedobë(wa)c, przedzerac, przedrzéc
przecisnąć się - przecësnąc sã EG, np. Ten płot je dosc gãsti, a jednak kùra so nalazła
dzurã i sã przecësnã(ła) do ògroda. EG przecësnąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przecisnąć się,
przepchać się, przedostać się’: Rëchli sã przecësnie wielbłąd przez ùchò òd jigłë, niglë
bògôcz weńdze do królewstwa niebiesczégò. [Przysł. bibl.] (II)
przeciw procëm
przeciw prp proc(ëmkù), procëm, przéką, przéczi, w przék, na przék, arch nakróm
{‘nakróm’ in = pol. naprzeciw} [Ni móm nic nakróm cebie. Sy] procëm ob. procóm.
649
procëmkò ob. procómkò. procóm, przyim., ‘naprzeciw, wobec, w porównaniu’: Procóm
naszich chëczi stoji kòscół. Procóm niegò òna je diôblëca. Człowiek procóm Bòga je môłim
robôszkã ‘robaczkiem’. [Przysł.]
procómkò, przyim., ‘naprzeciw, wobec, w porównaniu’: ●Òna procóm mie jak dzéń
procómkò nocë. Ob. procóm.
przecyw, przyim., ‘przeciw’: Syn wëstąpił przecyw òjcu. To mùszi bëc mòcny chłop, co
przecyw wòdze płënie. Przysł. [?] [Ob. procëm]
przecywkò, przyim., ‘przeciw, przeciwko’: To bëło przecywkò mòji wòlë. Òn pòwstôł
przecywkò swòjim starszim ‘rodzicom’. Ob. przecyw.
przeciwkò prp procëmkù, naprocëm(kù),
nakróm
; nie mam nic ~ temù jô nie jem temù procëm a. jem na to zgòdą, za i ~ za i procëm
przeciwchòleryczny ad procëmchòlérny
przeciwczołgòwy ad procëmtankòwi; o-chrona ~wa procëmtankòwô zatôrczëna
przeciwdziałać v zatôrczac, procëmdzejac,
procëm robic, jic procëm; nakleży ~ natychmiast
lepi òd razu scyc (scąc) kôłtón Sy;
~ radykalnie przecąc wrzód / wrzodlélca
przeciwdziałanie n zatôrczanié, procëmdzejanié, procëmrobienié n
przedwgnilny ad procemsturowi, antisepticzny, procëm gnicu
przeciwgòrączkòwy ad procëmgòrączkòwi
przeciwić się procëmnic, przékòwac, bëc
procëm, zatôrczac sã
przeciwieństwo - cos procëmnégò / òdwrotnégò / òpacznégò, procëmnota TR,
przecywieństwò (pòl.) EG, ewent. òdwrotnosc, òpacznosc || -nota, òpacznô strona,
procëmnô strona EG. - Przër. sprzeczność
przeciwieństwò n procëmnota, przékòwizna, opacznota ƒ, kóntrast m; w ~wie
do... procëmno do...
przeciwkandydat m procëmkandidat m
przeciwko zob. przeciw
przeciwkònstytucyjny ad prawòprzéczny,
procëmprawny
przeciwlegle adv procëmległo, naprocësto,
naprocëwò
przeciwległy - naprocësti RA?, SY?
przeciwległy ad procëmległi, naprocësti,
naprocëwi
przeciwnatarcie n procëmùderzënk m,
kóntrataka, procëmataka ƒ
przeciwniczka ƒ procëmnica, przékòwnica, przécznicaƒ
przeciwnie adv procëmno, opaczno, na
opak, przéczno przecywno, przysł., ‘przeciwnie, inaczej; nie na rękę’: Òna wiedno
mùszi wszëtkò przecywno zrobic. Jemù to bëło dëcht przecywno.
przeciwnik m procëmnik, przékòwnik,
650
przécznik, przecywnik m [Jô gôdajã (gôdóm) kątór (żart: kóntra), na co przecywnik,
czej òn mô mòcną kartã, òdpòwiôdô re, a czej òn mô słabą, to òn rzecze pas. Sy].
przeciwności, trudności - trudnoscë, kłopòtë, ewent. biéda, niedogódnosc - EG, ewent.
procëmizna TR?,
przeciwność ƒ procëmizna, przéczëzna,
drãgòta ƒ przecywnosc, -ë, ż., ‘przeciwieństwo; sprzeciwianie się’: Òn nama swòją
przcywnoscą srodze szkòdzy.
przeciwny - procëmny || przecywny, przéczny (np. przéczny wiater - taczi, co wieje
naprocëm nas abò z bòkù), niezgódny - EG. Np. Jô nie jem procëmny || przecywny / procëm||
przecyw temù, żebë òni ù nas mieszkelë. - Przër. wbrew, na przekór, przekorny przecywny,
przym., ‘przeciwny’: Òn je wszëtczémù przecywny. Pò przecywny stronie drodżi stoji
kòscół.
przéczny, przym., 1. ‘przeciwny, sprzeciwiający się’: To przécznô baba. 2.
‘poprzeczny’: przécznô balka ‘belek poprzeczny’, 3. ‘przeciwny, niepomyślny (wiatr)’:
Rëbôcë mielë przéczny wiater.
przeciwny ad procëmny, opaczny, przéczny przeciwny {‘przéczny’ in zob. przekorny}
[Jô temù wieselu przéczny nie jem, jak chcą, niech sã żenią. Sy] wiejący a. płynący z
przeciwnej strony [Przéczny wiater. Sy]
; w ~m kierunkù w opaczną stronã, w ~m razie w procëmnym razu,
wiatr ~ procëmny / spaczny / przéczny wiater; spacznik m [W spacznym wietrze lëchò
sã jedze bôtã. Sedzmë le dzysô doma, bò to je za wiôldżi spacznik. - Sy]
przeciwpaństwòwy ad procëmpaństwòwi
przeciwpieski ad procëmpapieżny
przeciwpara ƒ tech procëmropaƒ
przeciwpowodziowy ad procëmpòwòdzowi / przecywpòwòdzowi; nadwiślańskie
wały przeciwpowodziowe nadwislańsczé / -lané wałë procëmpòwòdzowé /
przecywpòwòdzowé (- Gò)
przeciwpòżarowy ad procëmògniowi
przeciwprąd m tech procëmżoch m
przeciwprostokątna ƒ mat procëmprostonórtnô, hipòtenuza ƒ
przeciwspòłeczny ad procëmsocjalny
przeciwstawiać czemu - stawiac naprocëm czegòs, stawiac z drëdżi stronë
przeciwstawiać v proczëc, procëmstôwiac przeciwstawiać się - stawac przéką / w
przék, òpierac sã, nie dawac sã (nie dawac sã przeprzéc JA)
przeciwstawienie n proczenié, procëmstawienié n
przeciwstawność - òb. przeciwieństwo EG
przeciwstawny - przéczny, sprzéczny, procëmny, procëmstawny || przecywstawny,
òpaczny EG. - Przër. przeciwny
przeciwstawny ad procëmstójny, procëmstawny, kóntrastny, procëmléżny òdwrotny
przeciwùderzenie n procëmùderzenié n,
procëmùderzënk m, procëmatakaƒ
651
przeciwwaga ƒ procëmwôga, przecywwôga ƒ [Jegò głos bë béł procëmwôgą ||
przecywwôgą dlô skrajnoscy, w jaczé pòpadłi je nasz.... Gò]
przeciwwartość ƒ procëmwôrtnota ƒ
przeciwzarazkòwy ad procëmzarwinowi,
procëmchërny
przeciwzbrojeniowy anti- / procëmzbrojeniowi, zob. antymilitarny
przecknąć się odecknąc, ocucëc sã, zbùdzëc sã
przecud(ow)ny ad cëdowny, baro snôżi,
pëszny, baro piãkny
przecukrzony ad przemiodniony, przecëkrzony
przecząco adv niczno, przéczno, przéką przeczący ad niczny, przéczny, przékòwny;
~ mãżczyzna niczk, przéczk m, ~ca
kòbieta niczka, przéczka ƒ
przeczekać v przeżdac, przeczekac; ~ bùrzã dożdac, jaż uńdze grzëmòt a. prze~ żdac chajã
przeczenie n niczenié, przékòwanié n
przeczes(yw)ać v przeczos(ëw)ac
przecznica ƒ przécznica f, przéczno dar-żëca
przeczołgać się przekraczëc sã, przeczorgac sã
przeczos m med zeszorowanié skórë, zadrapniãcé n
przeczucie - przeczëcé SY
przeczucie n przeczëcé, cknienié, mëkcenié, bôczenié n
przeczulenie - przeczulenié EG
przeczulica ƒ za wiôlgô uwôżnota
przeczulić - przeczulëc EG
przeczulony - ts. EG. Np. Òn je wierã przeczulony, bò normalny człowiek bë nawetka
tegò nie zaùważił. EG
przeczulony ad za uwôżny
przeczuwać - przeczuwac EG, merkac EG, miarkòwac (pòl.) FM, TR [przër. ‘domiark’
(môl.) SY = domësł, przëpùszczenié, przeczëcé]
przeczu(wa)ć v (prze)czëc, (wë)cknąc, bôczëc, mëkcëc sã
przeczyć v niczëc, przékòwac, zapierac przeczyszczać, ~ścić v przeczëszcz(ëw)ac,
przeczëszczëc
przeczyszczający ad przeczëszczający
przeczyszczenie n przeczëszczenié n
przeczytać v przeczëtac przeczëtac, -óm, -ôł, sł., ‘przeczytać’: Przeczëtôj so tã
ksążeczkã, a pò przeczëtaniu dôj mie jã zôs.
przeczytanie n przeczëtanié n
przeć v przéc, napierac, pchac, cësnąc, nacëskac, nalënac, [òn prze / napiérô / pchô /
cësnie / nacyskô / nalinô; òni przą / napiérają / pchają / cësną / nacyskają / nalinają;
òni p(i)erlë || p(i)arlë / napiérelë / pchelë || pchalë / cësnãlë / nacyskelë || -kalë /
nalinelë || -nalë; Piarlë na niegò jak warnë na zajca (a. na sowë). Napiérôł na nich ze
652
wszëtczich sył. - Ra]; ~ się naprzód cësnąc, pchac sã wprzódk ◊ przéc na kògòs jak
warnë na sowã, na zajca
przećwiczenie n przeuczenié, przeuczbienié n
przećwiczyć v 1. przeuczëc, przeuczbic
2. fam wcygnąc, nabic
przed, przede - ts. SY. Np. Na òstatny stacji przed Kartuzama më wësedlë. Przed
dwanôstą më ju bëlë tam. Zaznawac przed sądã. Le nie rëcz przed czasã. Nie je
tobie wstid przd lëdzama? Òb całą wòjnã tacył jem sã przed Niemcama. SY Të cos
ùkriwôsz przede mną. Przede dniã jô wëszedł, a na pôłnié jô ju béł tam. „Przede
dwòrem kaczczi w błoce, nasza pani w samim złoce”. SY Przede wszëtczim chcã
wama przedstawic mòjégò drëcha... EG
przed prp przed;~ dwòma, trzema laty niłoni, nizałoni, ~ dwòma, trzema dniami niwczora, nizawczora przed, przyim., ‘przed’: przed rokã. Przed Panã Bògã sã nick
nie ùkrëje. Przed chëczama stoji lëpa. Przede dwòrã; przed latama ‘laty’; przed
czasama ‘przed laty’. Zob. przede
przedarty ad przedzarti, rozdzarti, pòrwóny [Przedzartô ksążka. Ra]
przedawnić - przedawnic EG. Np. Òni to mają przedawnic (mają sprawic, że jaczés
sprawë òstóną przedôwnioné - òd stronë prawny). EG. Coś ulega / uległo
przedawnieniu cos
pòdlégô / ùlégô / pòdległo / ùległo przedôwnieniémù ||
przedôwnieniu EG, cos òstało przedôwnioné EG. przedawni(a)ć v przełoni(wa)c, wëmaz(ëw)ac, przest.e(wa)c
przedawnienie - przedôwnienié EG
przedawnienie n wëmazanié, przest.enié n; pòdlegający ~niu to sã słëchô
wëmazac
przedawniony ad wëmazóny, przestarzałi
przedchrześcijański ad przedchrzescëjańsczi, przedrëchcanny
przeddziejowy ad przeddzejowi
przeddzień - przeddzéń EG, (zwrot: „w przeddzéń”...) w przeddzień - w przeddzéń
EG, dzéń rëchli EG, krótkò / niedługò przed..., krótczi / niedłudżi czas przed...
(przed jaczims wëdarzenim) EG
przeddzień m dzéń przed (tim); ~ świãta
dzéń przed swiãtã
przede prp przede, przodzy; ~ mną przede mną, przodzy mie
przedednie n doreno n, widnica ƒ ◊ we
dwa widë
przedegzaminacyjny ad przedegzaminowi
przedgórze n przedgòrzé n
przedhistoryczny ad przeddzejowi, przedhistoriowi
przedimek m gr artikel, ôrtnik m
przedjesienny ad pòdjesénny, przedjeseniowi
przedjesień ƒ pòdjeséń, przedjeséń ƒ
653
przedjutrze n dzéń przed(tim)
przedkarpacki ad przedkarpatny, przedkarpatowi
przedklasztorny ad przedklôsztorny,
przedklôsztorowi
przedkładać, ~łożyć v przedkłôdac,
przedstôwiac; przedstawic, przedłożëc przedlecie n przedlato, pòdlato n
przedławić v 1. zdłôwic, pòłiknąc, pòłknąc
2. fig zniesc
przedłożenie n przedłożenié, przedstawienié n, przedkłôdk m
przedłożyć - przedłożëc SY, np. Jô cë zarô mògã przedłożëc, jak to bëło. SY
przedłożyć zob. przedkładać
przedłużać por. przeciągać
przedłużać, ~żyć v przedłëżac, przedłëżëc, przecëgac, przecygnąc
przedłużenie n przedłëżenié, przecygnienié n
przedmiejski - przedmiesczi LZ, EG przedmiesczi, -kô, -czé, przym., ‘przedmiejski’:
przedmiesczé domë [bùdinczi].
przedmiejski ad przedmiastowi, pòdmiastowi
przedmieszczanin m przedmieszczón m [Gduńsczi przedmieszczani. Ra]
przedmieszczanka m przedmieszczónka, -czi, ż., ‘’.
przedmieście - przedmiescé EG przedmieszczé, -ô, n., ‘przedmieście’: Na Langfôrze,
co to je przedmieszczim Gduńska ‘na Langfuhr [tj. Wrzeszcz], który jest
przedmieściem Gdańska’. [przër. Téż ‘przedwies’ SY - pòla krótkò przed wsą]. Np.
Òni mieszkelë gdzes na przedmiescym Gduńska, w Breńtowie czë na Szedlëcach, a z
tegò przedmiescégò przcygnãlë pózni do centrum. EG Dzys dôwné przedmiesca,
taczé jak Wrzeszcz, to są są ju
miasta, dzéle Gduńska (gduńsczi aglomeracji).
EG. Mieszkaniec przedmieścia przedmieszczón LZ, EG
przedmieście n przedmiasté, pòdmiasto,
przëmiasto, przedmiasto n
przedmiot - ts. EG, ewent. przibiór Tr, Sy, rzecz, sprawa, obiekt EG. To nie jest
przedmiotem naszej rozmowy / naszego rozważania. - Ò tim më tu nie gôdómë /
to nie je sprawa, ò jaczi më terô chcemë gadac / ta sprawa nas tu terô nie
òbchòdzy (bò më gôdómë ò czim jinszim) / to nie wchòdzy / wchôdô w temat
naszégò rozwôżaniô / to je pòza naszim tu zainteresowanim. EG Oto przedmiot
naszej dumy / chluby. - To hewò je rzecz, z jaczi jesmë bùszny / to je nasza chluba
(chluba SY) / éra (niem.) / chwała / bëlnô bùcha / to je rzecz, jaką mòżemë sã
(smiało, wszãdze) pòchwalëc / z tegò më jesmë bùszny i tim mómë prawò sã chwalëc
/ z tegò jesmë zadowòlony i tim sã ceszimë. EG Bóg lubi najbardziej podarunki
ubogie, które nie są dla człowieka przedmiotem dumy. - Bóg nôbarżi lubi
darënczi ùbòdżé, taczé, co nie dôwają człowiekòwi pòczëcô jegò
włôsny
bùchë. EG
przedmiot m przibiór, statk, obiekt, téma
654
m, zacha, rzecz ƒ; ~ wykładowy nauczny przibiór, ~ rozmòwy téma gôdczi,
~ natarcia obiekt, cél ataczi
przedmiotowò adv przibiorno, (przëbòrë żeglarsczé Sy) obiektowò
przedmiotowòść ƒ przibiornota, obiekcëznaƒ
przedmiotowy - przedmiotowi EG, doticzący przedmiotu, np.
Nasze nastawienié
do tekstu je przedmiotowé - czedë pòdchôdómë do
niegò jak do przedmiotu
badaniów abò ùżiwómë gò jakò pòmòc w pòznanim interesujący nas sprawë czë w
rozwiązaniu jaczégòs problemù.
przedmiotowy ad przibiorny, (przëbòrë żeglarsczé Sy) obiektowi
przedmòst m przedmòst m, przedmòsté n
przedmowa (wstęp do tekstu) - przedmòwa EG, wstãp, wprowadzenié, słowò wstãpné
(pòl.) EG, przedesłów (neolog.) GR
przedmòwa ƒ przedesłów m, przedmòwa f,
wprowôdnô gôdka
przedmówca - ts. (pòl.) EG, np. Jô bë chcôł sã tu òdniesc do sprawë, jaką pòrëszëlë
mòji przedmówcowie. EG przedmówca m przedmówca, przedprôwca m
przedmùch(iw)ać v przedmùch(iw)ac,
przedëmac, przedic
przedmùrze n 1. przedmùrënk m 2. fig
zatôrczëcaƒ
przedni - przédny, ten, co je na przódkù / w przódkù. Np. Przédné kòła robią sã ju
lëché. SY Sadnąc na przédné sedzenié. SY Przédnô strona chëczi je do słuńca. SY
Przédné zãbë mie bòlą. SY „Przédny slôdk” (żart. srom niewieści) SY - Przër.
wyborny
przedni ad 1. przédny, z przódkù [Na przédnëch kòłach. Ra]; 2. dobri,
oczny; ~a czãść przódk m, przédny
dzél, ~ towar dobré wôrë
przedniebie n przedniebò n
przedniość ƒ ocznotaƒ, dobri zort
przednówek - przedeżniwk [akc. -niwk] SY, przedeżniwié SY, przedlato (zab.) SY,
przednówk [akc. -ówk] SY, przednowié SY, przedswiéżé (môl.) SY,przedlatnô
biéda Sy, jôchim, głodny czas, rzad kùsy czas. Np. To bëło prawie na przedeżniwkù,
jak ùmarł nasz tatk. SY Na przednówkù lëdze baro biédno pierwi żëlë. SY Na
przednowim. SY Nôgòrszé dlô biédnëch lëdzy bëło przedswiéżé. Na przedswiéżim
biwała nôwikszô biéda. SY Żebë më le to przedlato przeżëlë, tej chleba bądze dosc.
SY Przedlatnô biéda nierôz zazérała nóm w òczë. SY Na przedeżniwkù ù naju
wiôlgô biéda. (II) [Derd]
przednówek m przedeżniwk, jakùbnik, jôchim m, przedlato, przedeżniwié n
◊ głodny czas, lëtersczi pòst, dłudżi
zymk a. jôchim; żart jakùbnik-skùbnik;
jôchim do kògòs zazérô (o biedzie);
jôchima wënëkac (zbierać zbòże)
przednówkowy - przedlatny (zab.) SY. Np. Przedlatnô biéda nierôz zazérała nóm w
òczë. SY
przednówkòwy ad przedeżniwny, jôchimòwi, przedlatny
655
przedobiedni ad dopôłniowi, przedpôłniowi, pòdpôłniowi
przedobiedzie n dopôłnia, przedpôłnié n przedobry ad baro dobri
przedojrzały ad przedrzeniałi, przezdrzelałi, przestojałi
przedonegdaj adv 1. no nej, no tej 2. nizawczora
przedonegdajszy ad nizawczorajszi
przedostatni - przedòstatny EG, SY, przedslédny (môl.) SY. Np. To sã stało w
przedslédny dzń ksãżëca. SY
przedostatni ad przed(pò)slédny, przedostatny, przedmłodszi
przedosta(wa)ć się przedost(ôw)ac sã,
dërch(ow)ac, przedobë(wa)c, (do)przińc do
przedpiekle n przedpieklé, przedpiekło n,
przededwiérzé piekła
przedpiersie n piersnik, przedpiersnik m
przedplon - przedplón JA (w znacz. roscënë wsóné przed włôscëwim zbòżã? EG). Np.
Przedplón pòd żëto. JA. - Przër. plon
przedpłata ƒ abònament, przedpłôtk m,
przedpłôcëna ƒ
przedpłatnik m abònenta, przedpłôcôrz m przedpògrzebòwy ad przedpòchówny,
przedpògrzebòwi; dom ~ przedpòchównô chëcz
przedpòkój m przedjizba f, dóm m
przedpòle n przedrowié n
przedpołudnie przedpôłnik = dopłôłnia
przedpòłudnie n dopôłnia n
przedpòłudniowy ad dopôłniowi, przedpôłniowi
przedpòrodowy ad przedrodzeniowi; bóle
~we przedrodzeniowé bóle
przedpòtopòwy ad 1. przedpòtopòwi 2. fig
przest.ałi
przedproże - przeddómk SY [w 2 znacz. = pòdwistôwk - òb. podcienie], przededwiérzé
SY, przedprożé SY. Np. tegò przedprożô || -żégò.
Wëmiecta to przedprożé.
Ùplecta słomiónkã do
nogów i pòłóżta na przedprożim. SY Wëstaw ten kòsz na
przededwiérzé. SY Na przeddómkù
sedzelë chłopi i sobie rozpòwiôdelë. SY
przedproże n przededwiérzé n, przedparg,
przeddóm m
przedprzedwczoraj(szy) zob. pozawczoraj(szy)
przedramiã n przedremiã n
przedreński ad przedrenowi, przedreńsczi
przedrostek m gr prefiks, przëstôwk m
przedrozbiorowy ad przed rozebranim
(Pòlsczi)
przedruk m oddrëk m, oddrëkòwanié n
przedrukować - przedrëkòwac SY
656
przedrukòw(yw)ać v oddrëkòwac, oddrëkiwac
przedrwiwać v wësmiewac, wëszczerzac,
pòcëgac, zãbòlëc
przedrwiwanie n wësmiéwanié, wëszczérzanié, pòcyganié, zãbòlenié n
przedrzeć v przedrzéc, przerwac [Jô tegò nie przedrzã. Òni mie przedzerlë ten papiór. Ra]; ~ się a) przedrzéc sã, przerwac sã; ew. przetrzéc sã [To sã łôtwie przedrze,
jeżlë nie zeszëjesz mòcni. Ra]; b) pokonać przeszkody terenu: przedrzéc sã,
przedostac sã, przebrnąc
przedrzemać się zdrzémnąc sã
przedrzeźniacz m pòdkôrbiélc, pòdgadélc,
wërąpiôrz, wëszczérzajk m
przedrzeźniać (drwić, naśladować czyjąś mowę) - pòdkarbiac kòmù EG, pòsladowac
(w 2 znacz. zaòstawac, nie nadążiwac), wërąpiac wëkrëkòwac SY, pòdkrëkòwac SY
np. -kôrbióm, -ôł, -karbiôj, Òn jemù pòdkôrbiô. Òni jima pòdkôrbiają. EG Òn za
mną pòsladëje. SY Òn pòdkôrbiô za nyma rëbôkama. Co të mie pòdkôrbiôsz?
Bëlôce pòdkôrbiają Lesôków, a Lesôcë Bëlôków.
przedrzeźniać v pòdkôrbiac, pòdkrëkòwac, wërãpiac, wëszczerzac, chòchòlëc, pòdgadowac
przedrzeźnianie mowy - pòdkôrbianié, pòdgôdka SY
przedrzeźnianie n pòdkôrbianié, pòdgadiwanié, wërąpianié, wëszczérzanié,
chòchòlenié n
przedscena ƒ teatr przedzdrzadniô, przedbénaƒ
przedsenny ad przedspikòwy, przedspiczny, przedspôwny
przedsezonowy ad przedsezonowi przedsień ƒ dóm, domik m
przedsiębiorca - szef (szef firmë). - Przër. biznesmen
przedsiębiorca m pòdjimôrz m przedsãbiérca Gò, spółka przedsãbiérców
kapitalisticznëch
przedsiębiorczość ƒ pòdjimnota ƒ
przedsiębiorczy - òbrotny SY (inacz. = ruchomy, obrotny), rëszny EG ( =
energiczny)
przedsiębiorczy ad pòdjimny; duch ~
pòdjimny dëch
przedsiębiorczyni ƒ pòdjimôrka ƒ
przedsiębiorstwo - przedsãbiorstwò (pòl.) EG, firma EG, zakłôd (pòl.)
EG, np. ti
fiirmë / tegò zakładu;te firmë / te zakładë
przedsiębiorstwò n pòdjimizna ƒ; ~ bùdowlane bùdownô pòdjimizna
przedsiębrać v pòdjëmac, zamëszlac
przedsięwziąć v pòdjimnąc, wzyc sã,
udbac; ~ środki pòdjimnąc spòsobë
657
przedsięwzięcie - przedsewzãcé EG, pòdjimnota TR, ewent. ùdba, zajãcé. Np.
Skùtecznosc niejednégò naszégò przedsewzãcô zanôleżi òd mòdlëtwë. EG
przedsięwziãcie n pòdjimizna ƒ, naczãcé n
przedsionek (-nki) - przeddómk (-mczi) SY. Np. Przeddómk swiątini jerozolimsczi. EG
(Bibl.). - Przër. sień
przedsionek m dóm, domik, domùszk m;
~ kòścioła babińc m, babnica, krëchtaƒ
przedsłowie n przedesłów m
przedsmak m przeds(z)maka ƒ
przedsprzedaż ƒ przedprzedój m
przedstanowczy ad jr przedslédny; wyrok
~ przedslédné obsądzenié
przedstawi(a)ć v przedstawic, przedstôwiac, okôz(ow)ac; w zn wyobrażać: Ta landkôrta przedstôwiô Europã. Sy sprawa
zupełnie
inaczej się ~wia sprawa wëzdrzi czësto
jinak, śliczny widok mi się ~wił snôżi
obrôzk dostôł jem do widzeniô
przedstawiciel m przedstôwca Tr, przedstawicél Gò
przedstawiciel m przedstawicél [tegò –cela] m przedstójnik arch [Te maszopstwa mą
(mają) przedstójnika, a tegò më nazéwómë szëprã. Lz]
przedstawicielka f przedstójnica arch [Ta przedstójnica w lacarece (lazarece / szpitalu)
bëła młodô ôs piãknô. Lz]
przedstawicielstwo n przedstawicelstwò Gò
przedstawicielstwo n przedstawicelstwò n; pòwierzyć ~ pòwierzëc przedstawicelstwò
przedstawienie n przedstôwk, pòkôz m,
przedstawienié n, teater m; ~ dowòdów dotëgòwanié dokôzów
przedszkòlanka ƒ dzecnô szkólniczka przedszkòle n dzecnica ƒ, przedszkòlé n
przedszkòlny ad przedszkòłowi; wiek ~
przedszkòłowé lata
przedślubny ad przedzdôwny, przedslëbny; wieczór ~ ograbinë, wińczënë, wilczënë, wiczlënë pl
przedśmiertny ad przedumiérny, przedsmiertny, przedsmiercowi przedświąteczny ad przedswiãtny, przedswiãtowi
przedświt - przedpòrénk (zab.) SY, przedswitk SY. Np. Jesz cemno bëło, jesz ò
przedpòrénkù wiedzec nie bëło. SY Jô sã colemało bùdzã ò przedswitkù. SY
przedświt m 1. przedpòrénk m, doreno n,
przedwidnica ƒ 2.fig zwiestnik, pòkón,
pòczątk m
przedtem - przedtim, przódë, nôprzód, pierwi, rëchli, por. zanim
przedtem adv przedtim
przedterminowy ad przedczasowi, przedczasny, przedterminowi
przedwakacyjny ad przedferiowi
przedwałowy ad przedwałowi; okòpy ~we
658
pizedwałowé rowë
przedwczesność ƒ zawczasnota ƒ
przedwczesny - o płodzie: nieczasny || niewczasny || nieczasowi SY. Np. Nieczasné
celã. SY
przedwczesny ad zawczasny, ni(w)czasny; przedwczasny Gò || -czesny Bù , za wczasny
Gò [Przedwczesnô (przedwczasnô / za wczasnô) smierc. Bù]
~ pòród nieczasné urodzenié
przedwcześnie adv zawczas
przedwczoraj - zawczora EG, przedwczora EG, niwczora || niwczorô SY, np. To bëło
niwczorô. SY [przed trzema dniama - przedniwczora || -rô SY, zaniwczora || -rô SY]
przedwczoraj adv zawczora, niwczora || niwczerô || niwczera [Niwczera më bëlë w
Serakòjcach. Òn je szwak (niem. = lëchi) ë chòri jesz òd niwczerô Ra]
przedwczorajszy - zawczorajszi EG, przedwczorajszi EG, niwczorajszi SY ||
niwczerajszi Ra [Niwczorajszi dzéń béł dlô mie baro nieszczeslëwi. Sy]; ew. dzień
wcześniejszy od przedwczoraj – zob. pozawczorajszy
przedwczorajszy ad niwczorajszi, zawczorajszi
przedweselny ad przedslëbny, przedwieselny, przedzdôwny
przedwieczny - ts. Gò
przedwieczny ad przedwieczny, stalatny,
prastôri
przedwieczorny ad przedwieczórny
przedwiośnie przedzymk Sy; por. wiosna
przedwiośnie n nôzymk, przedzymk m
przedwòjenny ad przedwòjnowi, dowòjnowi; przygòtowania ~ne szëkòwanié
do wòjnë a. dowòjnowé uprôwianié przedwstãpny ad wprowôdny, wéńdny,
wéńdzeniowi
przedwybòrczy ad przedwëbiérny, przedwelowny; zebranie ~cze przedwelowné zéńdzenié
przedyskùtować v obgôdac
przedyskùtowanie n obgôdanié n
przedział w wagonie pociągu - przedzél LA, np. w tim przedzélu, z tegò przedzélu; ~ w
stodole, gdzie się składa zboże – zob. sąsiek - Przër. przegroda
przedział m 1. oddzél(ënk) m; ~ dla zwierząt oprawa, bùchta ƒ 2. stegna, dróżkaƒ
przedziałka ƒprzegródkaƒ, schówkm
przedzielać, ~lić v rozdzelë(wa)c, pòdzelë(wa)c, przeprôwiac, przeprawiac
przedzielenie n rozdzelenié, pòdzelenié,
przeprawienié, rozgrańczenié n, przeprawaƒ
przedzierać v przedzerac, rozdzerac, rozrëwac [Docz të to przedzérôsz? Ra]; ~ się
(pokonywać przeszkody terenu) przedzerac sã, przedostawac sã, brnąc, pchac sã,
przepichac sã [Przedzérelë sã przez gãsti las. Gò]
przedzierzgać, ~nąć v 1. przewlôkac,
659
przewléc, przecëgac, przecygnąc
2. zmieni(a)c, przeoblôkac, przeobléc przedzierzgniãcie n przejinaka f, przeoblék m, przekrãpanié n
przedzimòwy ad przedzëmòwi, przed
zëmą
przedziurawi(a)ć v (z)robic d(z)urë, przekòlëwac, przedzurzë(wa)c, przekłoc,
przekòlnąc, przepchnąc Òni mù miészk przedzurawilë.
przedziurawienie n zrobienié dzurë, przekłocé, przekòlniãcé, przepchnienié,
przedzurzenié n
przedziwny - cëdny niepòjãti, nadzwëczajny, baro òsoblëwi, òsoblëwie piãkny / wiôdlżi
/ widzałi / ùrodny / bògati itp.
przedziwny ad dzywny, dzëwaczny, apartny, cëdowny
przedżniwny przedeżniwny SY. Np. Przedeżniwné pòrządczi. SY
przedżniwne roboty - òb. żniwa
przeegzaminować v przepëtac, przeegzaminowac
przeekspediować v sełac [òn –séłô; nie –sełôj!], dali
przefarbòwać v przefarbòwac, przefarwòwac
przefasonować v przefasonowac; zmienic
fason, formã, sztôłt
przefiglować v przefiglowac, przebëc na figlowanim / baraszkòwanim [Całi dzéń
przefiglowelë. Ra]
przeflancować v przesadzëc
przeformòwaé v przeformòwac, zjinaczëc
formã, sztôłt
przeforsować v 1. zmògnąc sã, przesadzëc
sã, przemachcëc sã, przedżibnąc sã
2. przemògnąc, przeprowadzëc
przefrunąć v przelecec
przefrymarczyć - òb. kupczyć, marnotrawić
przefrymarczyć v przetracëc, przehańdlowac
przegadać v 1. przegawędzić, spędzić czas na rozmowie: przegadac, żart przeplestac;
rzad: przegòwarzëc || arch przegwarzëc, przekôrbac || -biec, przebakòwac,
przegùtorzëc, [Tak jesmë przegwarzëlë pôrã gòdzyn ò stôrëch dzejach kaszëbsczich.
Ra]; 2. przegadac (kògòs), zdobëc przewôgã w gôdce / spiérce [To nie je tak łôtwie
stôrą babã przegadac. Ra]
przegalopòwać v przedrawòwac, przegalopòwac, przenëkac; ◊ się przestożëc,
przesolëc, pùscëc sã za dalek
przeganiać, ~gnać, ~gònić v przegóniac,
660
przegnac, przenëkac, przegònic, mijac,
minąc przeganiac, -gónióm, -ôł, -ganiôj, sł., ‘przeganiać, przepędzać’: Òni tą stegną
przegóniają dobëtk do lasa przegnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘przegnać, przepędzić’. przenëkac,
-óm, -ôł, sł., ‘przegnać, przepędzić’: Jô jem mùszôł mòje òwce przez waje pòle przenëkac.
Por. przepędzić
przegapić v niedozdrzec, spùscëc z oka
przegarnąc, ~niac v przegarnąc, przegarënac, przegôrniac przegarnąc, -ã, -ął, sł., ‘przegarnąć, przesypać’: Më mùszimë
przegarnąc te bùlwë, żebë òbeschłë. (II)
przegarniac, -gôrnióm, -ôł, -garniôj, sł., ‘przegarniać, przesypywać’. (II)
przegawędzić zob. przegadać
przegiąć, ~ginać v przedżic, przedżiąc,
przegnac, przedżibnąc, przedżëbac,
przechlastnąc przedżibac, -óm, -ôł, sł., ‘przeginać’.
przedżibac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przeginać się’: Nie przedżibôj sã nad wòdą!
przedżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘przegiąć’: Òn gò dëcht przedżął.
przedżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘przegiąć się’. {‘przechlastnąc’ Ra w
zn. przerzëcëc}
przegiãcie n przedżiãcé, przedżibniãcé,
przegniãcé n, przedżib, przechlast m przeginanie n przedżibanié, przechlastiwanié n
przegląd - przezér KE
przegląd m przezdrzenié, obezdrzenié n,
przezér, obzér, przezdrzënk m; ~ wòjska przezér wòjska
przeglądać przezerac, -zéróm, -ôł, sł., 1. ‘przezierać, zyskiwać lub odzyskiwać wzrok’:
Znôjma przezérają. 2. ‘przezierać przez co’.
przezerac sã, -zéróm sã, -ôł sã, sł., ‘przeglądać się’: Òna sã we szpéglu ‘zwierciadle’ lik
przezérô. zob. przejrzeć, przezierać
przegłãbienie n trim m, przechlastnienié
okrãta do przódkù abò do wslôdë
przegłodzić się przemrzéc, przegłodzëc,
przebiédzëc sã
przegłosować v przegłosowac
przegłosowanie n przegłosowanié n
przegnać zob. przeganiać
przegnić v przegnic
przegniły ad przegniti
przegòn m 1. przenëkanié, przegònienié n
2. brózda a. bôrzda ƒ
przegònic zob. przeganiać
przegòspòdarować v przegòspòdarzëc,
wëgòspòdarzëc
661
przegotować przegòtowac, przewarzëc lok SY [Nasza wòda nie je dobrô do picô, më jã
wiedno przedtim przewarzimë (przegòtëjemë). Sy Przewarzë (przegòtuj) mlékò,
cobë (sã) nie zwarzëło. Sy] przegotować się przegòtowac sã, przewarzëc sã Sy [To
sã chùtkò przewarzëło (przegòtowało). Sy]
przegòtow(yw)ać v przegòtowac, przegòtëwac, przewarzëc
przegotowany przegòtowóny, przewarzony Sy [Przewarzoné (przegòtowóné) mlékò.
Sy]
przegrać - 1. w znacz. „ponieść klęskę” - stracëc EG, przegrac EG, SY, „leżec” EG.
[Tërk niejednã wòjnã z Pòlską przegrôł. Sy Niemcë chòc bëlë dobiwcama
wszëtczich bitew, jednak wòjnã przegrelë. Sy]. Przegrać
w
kartach,
„bez wyjścia”: bëc bét SY. 2. w znacz. ‘zagrać frament
melodii’ - przegrac,
zagrac
przegrać zob. przegrywać przegrac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘przegrać, stracić w grze’:
Przegrôł całi majątk.
przegradzać, ~grodzić v przegrôdzac,
przeprôwiac, przeprawic, przegrodzë(wa)c przegradzac, -grôdzóm, -ôł, -gradzôj, sł., ‘przegradzać’: Docz të przegrôdzôsz
najã miedzã?
przegradzanie n przegrôdzanie, przeprôwianié
przegramòlić się pòt przetrekac sã, przekraczëc sã, przetromòlëc sã,
przegrana - òb. klęska, rozgromienie
przegrana ƒ stracenié, przegranié, przekôrtowanié~, strataƒ
przegranié n przegranié, stracenié n
przegrany - przegróny, przedobëti. [Np. straconô / przegrónô bitwa / wòjna / walka /
biôtka; stracony / przegróny bój]- Przër. podupadły na duchu, zrezygnowany,
przegrywający
przegrany ad przegróny, stracony; jestem
~ móm straconé
przegroda f przegroda, zdr. przegródka f; ~ w chlewie - o(d)grodzenie kojca
przegroda, lok: przeprawa, przedzélnica f, przãsło n [Zrób jesz jednã przedzélnicã
dlô celëca. Mùszimë tu dac nową przegrodã, bò starô sã ju rozwôlô. Më mómë
kaczczi i kùrë w òsóbnëch przegrodach. - Sy]; ~ w zn. ścianka działowa w
budynku scan(k)a f, przewiąz m, pl: scanë, zdr scanczi, przewiązë; ruchoma ~,
zapora na rzece jôz m, stawidło n [tegò jazu / stawidła]; zob. jaz. Por. przegródka
przegroda, -ë, ż., ‘przegro-da’: Tu je przegroda na wrëczi, a w tamny je seczka
rëchôłt, -a, m., ‘belka względnie cała ścianka w stodole, oddzielająca boisko od sąsieka,
w ogóle przegroda: w stodole, na strychu, w klatce itp.’, niem. Richtholz ‘Richtsscheide’,
dniem. Röchtholt: Łoni mielë jesmë żëta dwa razë wëżi rëchôłta, latos le pò rëchôłt. Wësëpi
bùlwë za rëchôłt! ‘Wysyp ziemniaki za przegrodę!’ Ra
przegrodzić zob. przegradzać
662
przegródka ƒ przegródka ƒ; ew. przegródka na drobiazgi, w dawnej skrzyni
ubraniowej: bilôdk m, arch przëkrzinka f Lz {‘przëkrzinka’ od: arch ‘krzënia’,
‘krzinka’ = skrzënia, skrzinka f} [Czasã w pùdełkach są przegródczi. Sy]
przegrupować - przegrëpòwac (pòl.) EG, przeniesc z jednégò môla na drëdżi wiôldżé
grëpë / gromadë / òddzéle lëdzy / wòjska / sprzãtu
wòjskòwégò / wòzów /
wòżëdłów (neol.) TR / pòjazdów (pòl.) EG itp. EG
przegrupowanie - przegrëpòwanié (pòl.) EG, np. Tam òdbëło sã przegrëpòwanié
wòjska. EG
przegrupòwanie n pòprzeniesenié, pòprzesënienié n
przegrupò(wy)wać v pòprzeniesc, pòprzesënąc; pòprzenôszac, pòprzesëwac
przegr(yw)ać v 1. (s)tracëc, przekôrtowac,
przerznąc, przerzënac 2. przegr(ôw)ac,
przemùzykòwac przegrëwac, -griwóm, -ôł, -grëwôj, sł., ‘przegrywać’.
przegrywający (w grze) - przegriwający SY. Np. Ten, co nôleżné òd przegriwającëch
zbiérôł, ni mô prawa òbmëszlac wëkùpù, le robią to ti, co należné skłôdelë. SY
przegrywający ad przegrôwny, tracący
przegryzać, ~gryźć v przegrëz(ow)ac,
przegrëzc, przeżérac, przeżgrzéc przegrëzac, -grizóm, -ôł, -grëzôj, sł., ‘przegryzać’. (II)
przegrëzc, -grëzã, -grizł, sł., ‘przegryźć’: Tegò pòstrónka òne ju doch nie przegrëzą. (II)
przekãsëc, -kąszã, -sył, -kãsë, sł., ‘przekąsić, przegryźć’: Òna jemù pôlc przekąsëła.
Chto chce jądro zjesc, mùszi òrzech przekãsëc. Przysł. [Ceyn] [Ob. kãsëc]
przekãszac, -kąszóm, -ôł, -kãszôj, sł., ‘przegryzać’.
przegrzanie n przegrzenié n, przegrzéwk m
przegrzany ad przegrzóny
przegrz(ew)ać v przegrzôc, przegrzewac przegrzmieć v przegrzëmiec
przegub (anat.) - ts. SY, przegùblëna (môl.) SY, przedżiblëna || ùdżiblëna - SY. Np.
Złómała sobie rãkã w przegùbie. SY Nogã miã bòli w przegùblënie. SY Mie dzys
rãce w przedżiblënach bòlą. SY Ùderził sã w przedżiblënã. SY Mie dzys w
ùdżiblënach drze. Złómôł sobie nogã w ùdżiblënie. - SY
przegùb m przedżiblëna, przegùblënaƒ; ~
u nasady dłoni przëgróscƒ
przegwarzyć zob. przegadać
przehandlować v przeszachrowac, przehańdlowac
przeheblować v przehéwlowac
przeholować v 1. przeprowadzëc, przecygnąc 2. jic za dalek, przesadzëc przehulać v przetracëc, przepic, przebalowac, przegórowac
przeinaczać, ~czyć v (z)onaczëc, przejinacz(ëw)ac, przejinaczëc, zmieni-
663
(w)ac, zmieni(a)c, przestawi(a)c, przemieni(a)c
przeistaczać, ~stoczyć v przesztôłcac,
przesztôłcëc, przesztaturzac, przesztaturzëc
przeistoczenie n przesztôłcenié, przesztaturzenié, przemienienié n
przejadać, ~jeść v przejôdac, przejesc; to
mi się już przejadło to mie ju je przejadłé
przejaskrawić v przebestrzëc, przewielëc
przejaskrawienie n przebestrzenié, przewielenié n
przejasny ad swiécący, baro jasny
przejaśniać się (wypogadzać się) - widniec sã (môl.) SY, przejasniwac sã EG.
Niebò sã widni. Na niebie sã widniało òb dzéń, a wieczór padało. SY
przejaśniać się przejôsniac sã, wëjôsniac
sã, rozjôsniac sã
przejaśnienie n przejasnienié, wëjasnienié, rozjasnienié n
przejaw - przejôw EG (coś jest przejawem czegoś - cos je przejawã czegòs)
przejaw m znanka ƒ, przejawienié n, pòkôzk, céch m
przejawi(a)ć się pòkôz(ow)ac sã, przejôwiac sã, przejawic sã
Np.
przejazd m 1. przejôzd m [tegò przejazdu], przejéżdżanié; ew. przejachanié n [Przejôzd
przez rzékã. Ra]; ~em, w przejeździe pòde drogą, w przejezdze (Sy), przejazdã
(Gò), przë leżnoscë przejazdu [Jesmë w przejezdze i më do waju wstąpilë. Sy]; ~
wzbroniony przejôzd zakôzóny / zabroniony, przejéżdżanié zakôzóné; brak ~du ni
ma przejazdu, droga zamkłô, nie dô sã przejachac tądkã [Tu nie ma przejazdu, trzeba
nawrócëc. Gò]; 2. przejście przez tory kolejowe, chronione barierami: przepùst,
przejôzd m [Jô sã spóznił, bò jem wiele czasu stracył na przepùsce, bò jeden cuch
szedł za drëdżim. Sy]; 3. przejôzd / przeprawa przez rzékã – zob. przeprawa
przejażdżka pòjôzdka Lz, przejôżdżka
przejażdżka ƒ przejachanié sã n
przejąć v przejimnąc, przejic,
przejąc, przejëmac, zabòlec, przechwôcëc, przechwôtowac; [Na samą mësl ò tim groza człowieka mùszi przejic. Ra ~
czyje obyczaje przejëmac kògòs zwëczi, to mnie
wstrãtem ~mùje to mnie je zbrzëgłé, zob. przejmować się
przejechać, ~jeżdżać v przejach(iw)ac,
przejéżdżac, przerézowac Òn przejachôł nimò kòscoła, nie zdjąwszë mùcë. Ra
przejednać v skruszëc, zmitczëc, uprosëc,
udostac do ugòdë
przejednanie n skruszenié, zmitczenié,
664
uproszenié, udostanié do zgòdë
przejemca m przejimôrz m
przejeść zob. przejadać [Të wnet całé gòspòdarstwò przejész! Ra]
przejezdny ad 1. przejéżdżający 2. do
przejachani (darga)
przejeżdżać zob. przejechać [Òni terô przejéżdżają kòl naszich chëczi. Ra]
przejãcie n przejimniãcé, zajiscenié, przechwëcenié n, branié do se
przejãczeć v przemãkòrzëc, przejiczec,
przeskãczëc, przechlëchac
przejãty ad przejimniãti; strachem ~ miec
strach, jegò zjimô strach
przejęzyczenie się - zarzek SY. [tegò zarzekù. Ta jegò gôdka, to béł jeden zarzek.
SY]przejãzyczenie n zarzek m
przejęzyczyć się - zarzec sã SY, zarzeknąc sã SY, lëchò rzec, zmilëc sã w mòwie /
gôdce EG. Np. Jô sã zarzekł / jem lëchò rzekł / jem sã zmilił w mòwie. EG Mie sã
czasã jãzëk plące. Jãzëk mie sã pòplątôł. EG
przejãzyczyć się przerzec sã, zarzec sã;
ten, co się ~zycza zarzéczk m
przejmòwać zob. przejąć
przejmować się - przejmòwac sã SY, przejimac sã EG, brac cos (baro) do se, EG np.
Më sã ju przestelë przejmòwac Janowima skargama, że gò wszãdze bòli, wszëtcë
mają gò za pòsłëchańca. SY Czemù të sã zarô tak przejmùjesz || przejimôsz?
Czemù të tak wszëtkò zarô bierzesz do se?
EG. - Przër. martwić się
przejmować się przejmùwac sã Sy, Gò [np. A chtëż sã przejmùje, co sã z nim stónie?]
przejmować się ~ się jiscëc sã, zmierac, zjëmac, złoscëc sã i przejmòwac sã: jiwrowac
sã Sy
on się
wszystkim ~mùje jegò wszëtkò jiscy ; òn sã wszëtczim przejmùje Gò // on się niczym
nie niczim nie przejmùje Sy
przejmujący (wzruszający do głębi) - zdrugający, wzrëszający / pòrëszający (do głãbi).
W znacz. zimny - przejmnisti (môl.) SY. Np. Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi
przejmnisti wiater. SY ~ (przejmujący) ból dotklëwi / òstri / przejmnisti / ew.
doskwiérający / doskwiérny / przesziwający / kòlący ból; ~ (przenikliwy) wiatr
òstri / przejmnisti wiater [Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi przejmnisti wiater. Sy]
przejmùjący ad przejimny, przemikny,
zmiérny; człowiek ~ się zmiéradło n przejrzały ad przestojałi, przezdrzelałi,
przedrzeniałi, mùlszati
przejrzany ad 1. przezdrzóny 2. przestrzegłi
przejrzeć - 1. dokonać przeglądu - przezdrzec EG. 2. przeniknąć wzrokiem
przezdrzec, np. Kaszëba sã rodzy slepi, ale czej òn przezdrzi, tej widzy nawetka
przez dãbòwi dél. EG 3. p. kogoś na wskroś a) podpatrzeć czyjąś słabą stronę) pòzbadnąc SY, EG; b) przejrzeć kogoś na wylot przejrzeć, ~glądać v przezdrzec, przezerac, przesznëpòrzëc, przesznëprowac;
przezdrzec, -ã, -ôł, sł., 1. ‘przejrzeć, uzyskać lub odzyskać wzrok’: Pò ùrodzeniu nick
nie widzôł, dopiérze terô przezdrzôł. 2. ‘przejrzeć przez co’: Òn ë przez mùr przezdrzi!
665
przezdrzec sã, -ã sã, -ôł sã, sł., ‘przejrzeć się’: Jô bë sã rôd przezdrza w nym szpédżelkù
‘ja bym się chciała przejrzeć w tym lusterku’.
przejrzeć kogo przezdrzec / rozgrëzc / pòzbadnąc kògòs (zob. przeniknąć,
zdemaskować) [Przezdrzec kògòs jak przez szkło (pol. poznać na wylot). Sy?] ;
przejrzałem go móm gò przezdrzóné; teraz przejrzał jemù sã òczë òtemkłë, terô
òn przezdrzôł na òczë; przeglądać się w lustrze szpéglowac sã, przezerac sã w
przezérnikù
przejrzenie n przezdrzenié n
przejrzystość ƒ przezdrzélnosc; ew. przezérnosc || -nota (in przezórnosc, òstróżnosc);
ew. wëraznosc || -nota f
przejrzysty ad przezérny
przejście (1. w znacz. rzeczown. droga, korytarz, drzwi itp.. 2. w znacz. czasown.) przechód
(Sy,
Ra),
przechòdzëszcze
LZ,
przeńscé
E
G, ewent. przeńdzenié EG. [Tãdë ni ma nijaczégò przechòdu.Ra
Np. Pòstaw tam wiechc na znak, że tam ni ma
przechòdu. SY Np. Zróbta wikszi
przechód, bò przez ten wąsczi nicht
przeńc ni mòże. SY „Jic na przechód” =
jic „na skargã” (SY), tj. jic za
swòją pòtrzebą do szituza. SY
Pò / Za
jednym taczim
przeńdzenim pòla
më zebrelë pôrãnôsce kòszików (
truskawków). EG W tim môlu je taczé
przeńscé perkùsyjné, a wa môta pauzã.
(òkreslenié mùzyczné) EG przebród, -oda/-u, m., ‘bród, miejsce płytsze w rzece lub
suchsze w bagnie, którędy przejść czy przejechać można’. (II)
przejście n 1. przechód, przepùst m, przéńdzenié n w zn. przejazd a. przejście kolejowe,
chronione barierami: przepùst m [Jô sã spóznił, bò jem wiele czasu stracył na
przepùsce, bò jeden cuch szedł za drëdżim. Sy]
; ~ wzbronione przéń-dzenié zakôzóné 2. zdarzenié, prze-żëcé n; miałem wiele przejść
w życiu jô wiele w żëcu przeszedł ◊ jic na prze~ chód (iść do ubikacji)
przejściowo (chwilowo, tymczasowo) - czasowò SY, timczasã EG, na jaczis czas / na
jeden czas, na terô, na dzys, dopiérkù, dopiérze, np. Na dzys, dopiérkù mie nie je
lëchò, jesc co móm, òbléc téż.
przejściowò adv przechódno, czasowò
przejściowy - przechódny EG, np. „Przechódnô jizba” (jizba przez jaką sã przechôdô
do drëdżi jizbë).
przejściowy ad przéńdny, przechódny, czasowi; okres ~ przechódny cząd, stan ~
przechódny ustôw
przejść - przeńc, przelezc, np. Òn przeszedł / przelôzł na drëgą stronã drodżi. W znacz.
Przeńc wònią / pôchą / pôchniączką - przewòniac (môl.) SY - Przër. prześmiardnąć
przejść v przéńc, przelezc; przedërchac, hajdac, przesztupac, przedostac; ~ na inną religiã przëstac na cëzą wiarã, ~ czym przéńc czims, przesmiardnąc, prze-pôchnąc, ~ się przéńc
sã; zob. prze-chòdzić przeńc, przeńdã, przeszedł, przeńdzë, sł., 1. ‘przejść’: Ni mòglë nijak
przeńc przez to pòle. 2. ‘minąć’: To ju przeszło.
przekabacić v przekabacëc, przekrãpac (kògòs); ew. ùdostac kògòs na swòje, wëwrócëc
kògòs na rãbë [òni gò przekabacëlë / przekrãpelë; Òni gò tam przekabacą na
lëtra.Ra]; ~ się przekabacëc sã, przekrãpac sã [òn sã przekabacył / przekrãpôł;
Òżenił sã z Niemką, a tej przekabacył sã na Niemca. – Ra]
przekarmi(a)ć v przekôrmi(wa)c, przefù-trowac, przefùtrëwac
przekarmienie n przekôrmienié, przefù-trowanié n
666
przekaz - przekôz, np. tegò przekazu przekôz, -azu, m., ‘przekaz, spuścizna, testament’:
To béł jegò òstatny przekôz. Według jegò przekazu.
przekaz m zlecba f, przesél m; ~ pòcztowy pòcztowi przesélk, wystawić ~ na 1◊◊
marek wëpisac zlecbã na sto mark(ów)
przekazać v zlécëc, zlécac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac, wësełac [òn –
séłô; nie –sełôj!], wësłac, przekôz(o-w)ac, odkôz(ëw)ac; ~ własność (z)ro-bic
zôpisë,~ wiadoffiość odkôz(ëw)ac
przekazać - przekazac, zdac RA, Sy, òddac EG [òn przekôzôł, òna przekôza || zała.Òn
mù to gòspòdarstwò terô przekôże / zdô / òddô. EG Òni chcą to
gòspòdarstwò
przekazac / zdac / òddac państwù, za rentã. EG Wez, przekażë || przekôż / òddôj mù
tã paczkã! EG Òjc zdôł warsztat sënowi. Sy]. Oddać w posiadanie - zlecëc
EG
òddac RA, zdac EG. Np. Zdelë mù zwiérzchnosc nad sobą. RA Przekazać
pod
opiekę / na przechowanie - przekazac / òdac pòd òpiekã
/ na przechòwanié
EG - Przër. zlecić, powierzyć przekazac, -kôżã, -zôł, -każë, sł., ‘przekazać, zlecić,
zapisać’: Òna jima to przed smiercą przekôza.
przekazanie przekôzanié EG. prawne ~ własności przewłaszczenié n [Jô jesz ni móm
na to przewłaszczeniô ze sądu. Sy]
przekazanie n przesłanié, wësłanié, od-kôzanié, przekôzanié n, zôpisë pl
przekazowy ad przesélny
przekazywać - przekazëwac, np. òn przekazywô. Wiédzô ò nëch sprawach je
przekazywónô z pòkòleniô na pòkòlenié. EG Nie przekazëwôj || -zywôj jemù
tegò
môla terô, bò... EG. Oddawać w posiadanie - zlecac RA. Przër.
zlecić
przekazowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przekazywać, zlecać, zapisywać’: Òjc sënowi to
przekazowôł.
przekaz (yw)ać v zlécëc, zlécac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac, wësełac [òn
–séłô; nie –sełôj!], wësłac, przekôz(o-w)ac, odkôz(ëw)ac; ~ własność (z)ro-bic
zôpisë,~ wiadoffiość odkôz(ëw)ac
przekazywany - przekazywóny
przekaźnik m przekaznik m, Tr: przesélnica ƒ,; ~ telefonii komórkowej przekaznik
telefónii kòmórkòwi
przekąs m przekãsnota ƒ; z ~em prze-kãsno
przekąsić - zakãsëc EG, przekãsëc RA (poprzekãsëc RA ), np. Nigle jô zrobiã pôłnié to
jesz gòdzënã minie, timczasã so tu przekąsta przekąsëta përznã chleba z worztą. EG
Wa so tu przekąsyta përznã, a jô zarô przińdã i przëgòtëjã pôłnié. EG Òni
przekąsëlë / zakąsëlë pò wëpicym czeliszka. EG. Por. przegryźć
przekąsić v (cos) przegrëzc ◊ miec cos pòd wątrobą
667
przekąska (zakąska) - ts. EG, np. Jô mia pòstawioné rozmajité przekąsczi / zakąsczi.
EG
przekąska ƒ przegrizk, pòkrzéskm; zimne ~ski zëmné przegrizczi
przekąszać - przekãszac EG, np. Òni przekąszają || przekąsziwają / zakąszają /
zakąsziwają pò kòżdim czeliszkù, a të nié, i temù òni są dłëżi trzézwi. EG
przekąśny - òb. uszczypliwy
przekątn(i)a ƒ mat przeznórtnik, nanórt-nik m
przekątny ad przeznórtny, nanórtny
przekląć kogo - przekląc kògò EG. Np. Czejbë naszi òjcowie tak cos (taką zepsëcëznã /
ùpôdk mòralny) widzelë, to bë nas na gruńt piekła przeklãlë. EG òd JA
przekląć v 1. zob. zakląć; 2. przekląc || lok przeklic (cos / kògò) [Przeklął gò jaż do
sódmégò pòkòleniô / jaż na dno piekła. Sy]
przekleństwo,~klãcie n 1. ~ w zn. złorzeczenie, przeklinanie przeklëniãcé, przeklãcé
n, przekléństwò Sy || przeklãctwò Lz, Bl, Lh (lok || przekliństwò Sy || przeklãstwò La,
Bl || przekleństwò Dh) n; ~wa pl przekléństwa || przeklãctwa pl, klnienié || klãcé,
przeklinanié n; 2. ~ w zn. plaga - zob. klęska. Por. klątwa
przeklęty - przeklãti EG. - Przër. przebrzydły
przeklęty ad przeklãti, przesniti, spieklony; człowiek ~ przeklãtnik, przeklińc, spieklińc
m. Por. diabelny, paskudny, przebrzydły
przeklinać kogoś - przeklënac kògòs (òn gò przeklinô) EG. Np. Jô mdã błogòsławił
tima, chtërny cebie bądą błogòsławilë, a tëch, co mdą cebie przeklinelë, Jô téż
przeklinôł.
(Bibl. Pò) EG. - Przër. gromić, złorzeczyć
bądã
przeklinać, ~kląć v przeklënac, diôblowac || diablëc (wëzewac òd diôbłów), przeklënąc, przeklic a. przekląc; człowiek ~nający klątewnik m przeklënac, -klinóm, -ôł, -klënôj,
sł., ‘przeklinać’. przeklic [-kląc], -klnã, -klął, sł., ‘przekąć’: Òjc ë nënka gò przeklãlë.
przeklinanie n przeklinanié, klãcé [To klãcé weszło ù niegò w przëwëk. Sy]
przekład przekłôd, przełożënk Tr, tłómaczenié z jednégò jãzëka na jinszi Gò
przekład m przesôdzk, przełożënk m, przełożenié, dolmaczenié n
przekładać v 1. przekłôdac 2. przesôdzac, przełożëwac, dolmaczëc 3. miec mili, trzëmac
za cos lepszégò 4. przedstô-wiac; zob. przełożyć przekładac, -kłôdóm, -ôł, -kładôj, sł.,
‘przekładać’.
przekładanie n przekłôdanié, przesôdza-nié, dolmaczenié, mienié mili
przekładaniec m fùlowóny kùch
przekładany ad przekłôdóny, fùlowóny
przekładnia ƒ 1. lit inwersëjô ƒ 2. aut zmiéniôcz m
przekłamać (dodać coś nieprawdziwego w opowiadaniu) - przełgac RA, zmëslec cos
EG. - Przër. bajać, przesadzać, przesadzić
przekłamywać - przełgiwac EG, w òpòwiôdanim dodawac / przëdawac cos, czegò pò
prôwdze nie bëło, co sã nie wëdarzëło EG, przesadzac EG, zmëszlac EG, stożëc EG,
bajac EG, pùrzëc EG
przekłucie n przekłocé, przekòlniãcé, przepchnienié n
przekłu(wa)ć v przekłoc, przekòlnąc, przepchnąc, przekòlëwac przepchnąc, -ã, -ął, sł.,
‘przekłuć’: Òna so jigłą przepchnã ten wiôldżi pôlc.
przepëchac, -pichóm, -ôł, -pëchôj, sł., ‘przekłuwać’.
przekomarzać się zob. droczyć się
przekomarzanie się zob. droczenie się
668
przekònać (się) dokònac, doznac, doma-klac, przekònać (sã)
przekonać przekònac, przeprzéc [Òna sã nie dô tak letkò przeprzéc (przekònac
argùmentama do ùstąpieniô). Gò] przeprzéc, -przã, -piarł, -przë, sł., ‘przeprzeć’: Szafrónu
nie przetrzesz, a stôri babë nie przeprzesz. [tj, nie przekonasz. Przysł. Ceyn] (II)
przekonać się - przekònac sã, dokònac sã przekònac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przekonać
się’: Më sã le chcelë przekònac. (II)
przekonanie - przekònanié
przekònanie n dokònanié, doznanié, prze-swiôdczenié, przekònanie n, udba ƒ; nabrać
do czegò ~nia zaszmakac w czims, dostac szmakã do czegòs, dojść do ~nia dóńc do
przeswiôdczeniô, do~ znac sã
przekonany - przekònóny, dokònóny
przekònany ad dokònóny, doznóny, prze-kònóny, przeswiôdczony; być ~ bëc te(gò)
bòga, bëc ti (u)dbë
przekonujący - òb. przekonywający
przekònujący ad przekòniwny
przekonywający - przekònywający EG
przekop (kanał) - przekòp Ra, rów. - Przër. kanał
przekòp m rów, karnôl m
przekòpać v przekòpac, przerëc przekòpac, -iã, -ôł, sł., ‘przekopać’: Më mùszimë tã
groblã przekòpac ë wòdã wëpùscëc.
przekopywać v przekòpiwac || -pòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘’. (II)
przekora ƒ przekòra, przekórnosc, nôremnota, rzad: przécznosc, arch dréùszowatosc f;
ew. w zn. kapryśność: nôskwarnota f; w zn. hardość, zadziorność: ùdórnosc f; zrobić
coś z ~ry / na przekór zrobic cos z przekòrë / na przekór / na złosc / ew. na psotã /
do psotë [Òni sã namówilë, żebë mie to zrobic do psotë. Ra]. Por. krnąbrność,
upór
przekornie adv przekórno, przéczno, na przekór, wprzék, na przék || naprzék, przéką,
òpaczno, wiedno òpak / na òpak, nôremno, dréùszowato, na złosc, do psotë / na
psotã; ew. arch: na przécz(i) (przińc / (z)robic cos na przeczi / przécz); ew. w zn.
uparcie: nôp(i)arto / ùp(i)arto; w zn. zadziornie, hardo: ùdórno, dërno; w zn.
kapryśnie: nôskwarno [Gadac / robic / ùsmiewac sã przéczno. Sy Naprzék zrobic /
pòwiedzec. Òn tak wszëtkò gôdô ë robi przéczno. Òna tak wszëtkò robi przéczi mòji
wòle. Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł. Jô tobie naprzécz nie przińdã. Ra];
powiedzieć coś ~ (na przekór) rzec / pòwiedzec cos przekórno / przéczno / na
przekór / wprzék / na przék || naprzék; mówić ~ (na przekór) przékòwac,
przeczëc, zaprzeczac, nieczëc (kòmù); gadac / mówic przekórno / przéczno / na
przekór / wprzék / na przék || naprzék / przéką / wiedno (na) òpak; [òn mie wiedno
przékùje / przéczi / zaprzéczô / niéczi; Të mie mùszisz wiedno przékòwac. Ra]. Por.
odwrotnie, wbrew
przekorny ad przekórny || przekòrny, przéczny, nôremny, ùdórny, rzad: dréùszowati;
ew. òpaczny (robiący wszëtkò wprzék / òpak), nôp(i)arti / ùp(i)arti, nôskwarny (=
pol. kapryśny), swòjégò łba / łepa {‘przéczny’ in = pol. a) przeciwny; b) wiejący a.
płynący z przeciwnej strony; ‘òpaczny’ in = pol. opaczny, niewłaściwie ubrany,
założony} [Ale jesta wa, dzecë, przéczny. Pòsłëchôj, a nie bãdzë taczi przéczny. - Sy
To przécznô baba. Ra]; mężczyzna / chłopiec ~ przécznik, nôremnik, dréùsz, arch:
669
przekùrécznik, przéczk, lok: przécznota m {‘przécznik’ in = pòprzécznô listew a.
balka} [Jô chcã tak zarobic, a ten przécznota chce wiedno jinaczi. Z tim przécznikã
të sã nie dogôdôsz. Tak të matce òdpòwiôdôsz! Wstidz sã, przéczkù. Z tobą,
przekùrécznikù, ani diôbéł bë sã nie zgòdzył. - Sy]; kobieta / dzewczyna ~na
przécznica, ùdórnica, [akc. przécz-], arch: przekùrécznica, przéczka ƒ, dréùsz òd
dzéwczëca [To bë nicht nie wierził, co to je za przécznica. Të przéczkò z zadzartim
nosã do górë. Mòja sënowô to je takô przekùrécznica, òna mie jesz nie dała dobrégò
słowa. To je dréùsz òd dzéwczëca. - Sy]. Por. krnąbrny, niegodziwy,
nieposłuszny, uparty
przekować zob przeku(wa)ć.
przekoziołkować v przekòzełkòwac (sã), przewrócëc sã chùtkò w biegù / w loce; ew. w
zn spaść, skulnąć się w dół: skòzełkòwac [Spôdł z kòła (pol. z roweru) i sã
przekòzełkòwôł. Sy A swiãti mù pò prôwdze pòmòglë, że sã jaż na drëgą stronã
przekòzełkòwôł i spôdł na łeb. Lz, Bu? Wjechôł (wjachôł) jak z pieca na łeb i sã
skòzełkòwôł. Lz]
przekoziołkować - òb. przekozłować
przekozłować - przekòzłowac EG, przekòzełkòwac SY, wëkòzłowac sã SY. Np. Spôdł
z kòła i ã przekòzełkòwôł. SY Wëkòzłowôł sã i złómôł sobie rãkã. SY
przekór zob. przekornie
przekraczać, ~kroczyć v 1. przechôdac, przéńc; ~ czas ciąży przechòdzëc [Nasza
krowa przechòdzëła tidzéń. Sy] 2. narëszë(wa)c, przestãpiac, przestą-pic 3.
przewëszë(wa)c
przekraczający ad przestãp(ow)ny, na-rëszny, przechódny
przekraczanie n przestąpianié, narësza-nié, przechôdanié n
przekradać, ~kraść się przekrôdac, prze-krasc sã, omëlëcą, krëjamno przechô~ dac,
przéńc
przekrajać zob. przekroić
przekraplać zob. przekroplić
przekraść się zob. przekradać się
przekreślać - przekreslac EG, przesztrëchiwac EG. W znacz. abstrakc.: niweczëc EG,
SY. Ewent. zniszczëc EG
przekreślać v przeczorchnąc, przesztrëchiwac, przesztrichnąc, sztrichac, lok sztrekac
[Co jô dzys tak wiele sztrichóm, wiedno sã milã. Ùważôj i pisz pòmalëczkù, chto bë
tak wiele sztrekôł, jak të. - Sy]
przekreślić v sztreknąc, (prze)sztrichnąc [Rôz, dwa razë mòże sã człowiek zmilëc i
sztreknąc, ale nié tak czãsto jak të sztrekôsz. Jak të, dzeckò piszesz? Tu të
sztrichniesz, tam të sztrichniesz, to nie je niżódno pisanié. To nie je dobrze napisóné,
przesztrichnij to. Sy]
przekreślanie własnego egoizmu - wëzbiwanié sã / pòzbiwanié sã włôsnégò
samòlubstwa EG, np. Wëbiéranié dobra i miłotë wëmôgô òd nas wëzbiwaniô sã
włôsnégò samòlubstwa. EG
przekreślenie || -ślanie siebie - ùniżanié sebie i òbniechanié / wëzbëcé sã / pòzbëcé sã
òsobistëch ambicji, wërzeczenié sã samégò se EG
przekreślenie n przeczorchnienié, prze-sztrëchniącé, przesztrëchnienié n
przekreślić - przesztrichnąc EG, przekreslëc EG. W znacz. abstrakc.: zniweczëc EG,
zniszczëc EG
670
przekręcać, ~cić v przekrąc(ëw)ac, przeji-nacz(ëw)ac, przekrącëc, przejinaczëc,
przekrãp(ëw)ac przekrãcac, -krącóm, -ôł, -krãcôj, sł., ‘przekręcać’: Të przekrącôsz mòje
słowa.
przekrãcac sã, -krącóm sã, -ôł sã, -krãcôj sã, sł., ‘przekręcać się’. (II)
przekrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘przekręcić’: Òn mie pôlc przekrącył.
przekrãcëc sã, -krącã sã, -ył sã, -krãcë sã, sł., ‘przekręcić się’. (II)
przekręt zob. kłamstwo, oszustwo
przekroczenie n 1. przéńdzenié n 2. na-rëszenié n 3. przewëszenié n
przekroczyć zob. przekraczać
przekroić, ~krajać, ~krawać v przerznąc,
przerzënac, rozerznąc, przekrojëwac,
przekrojic, przekrajać przekrajac, -ã, -ôł, sł., ‘przekrajać’.
przekroplenie n przekroplenié n, destilacjô ƒ
przekroplić, ~kraplać v przekroplë(wa)c,
(prze)destüowac
przekrój m przerzink, rozkrój, przekrój m,
przerzniãcé n; ~ pòdłużny pòdłużny
przerzink, ~ pòprzeczny pòprzéczny
przerzink
przekrwienie n nabiég krëwi
przekrwiony ad nabiegłi krëwią
przekrzyczeć v przewrzeszczec przekrzëczec, -ã, -ôł, sł., ‘przekrzyczeć’: Të miã nie
przekrzëczisz!
przekrzywi(a)ć v przekrzéwi(a)c, przedżëbac, przedżiąc a. przedżic przekrzëwiac, -óm, -ôł, -ôj, sł., ‘przekrzywiać’.
przekrzëwic, -ã, -ił, sł., ‘przekrzywić, skrzywić’: ●Gãbã przekrzëwił jak môłpa.
przekrzywianie n przekrziwianié, przedżibanié n
przekrzywienie n przekrziwienié, przedżicé n, przedżib m
przeksięgòwać v przepisac, przekniżëc,
przeksãgòwac
przekształcać, ~cić v przesztôłc(ëw)ac,
przesztôłcëc, przesztaturzac, przesztaturzëc, przejinaczë(wa)c, przerôbiac,
przerobic
przekształcenie n przesztôłcenié, przesztaturzenié, przejinaczenié, przerobienié n
przekùcie n przekùcé n
przekuć v przekùc, arch przekòwac {‘przekùc’ = a) ùfòrmòwac cos na nowò przez
kùcé; b) „przekùc kònie na òstro” = zmienic, zamòcowac kònióm nowé „òstré”
(zëmòwé) pòdkòwë}; ~ pługi na lemiesze przekùc płëdżi na lemiąże. Zob. przekuty
przekùlbaczyć v przesodlëc
przekupić - przekùpic, pòdpłacëc
671
przekùpić, ~pywać v pòdpłacëc, pòdpłôcac, pòdkùpi(a)c, przekùpi(a)c przekùpic, -ã, -ił, sł., ‘przekupić’: Przekùpice gò, a òn
wóm wszëtkò pòwié ‘przekupicie go, a on wam wszystko powie’.
przekùpic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przekupić się’: Òn sã nie dô przekùpic.
Por. poprzekupywać
przekùpienie n pòdpłacenié, przekùpienié n
przekupień - hańdlôrz EG, targòwnik SY, (na jôrmarkù: jarmarcznik Sy), ewent.
krómôrz || kramôrz [tegò kró- || kramarza]
EG (= pòl. ‘sklepowy’), tôrgòwi (a. targòwi) wrzészcz SY, np. Rozdzérô sã jak tôrgòwi
wrzészcz. SY. - Przër. handlarz, kupiec, sprzedawca, kramarz
ekspedient m przedôwôcz / sprzedôwôcz, krómôrz || kramôrz, ekspedient, arch: kòmij,
kùpczik m [tegò przedôwôcza / kró- || kramarza / ekspedienta / kòmija / kùpczika]
przekupień - hańdlôrz, targòwnik arch, jôrmarcznik m, targòwi || tôrgòwi wrzészcz /
krzikôcz; wrzészcz / krzikôcz na tôrgù ; Tr: hôczer, hôkrownik m {Lz: arch
‘hôkôr(z)’ = hańdlôrz drobnym towôrã i jôdą – z niem. Höker} [Rozdzérô sã jak
tôrgòwi wrzészcz. Ù krzikacza na tôrgù (a. na targù) mòże czasã nôtani kùpic.
Targòwnicë ju jadą na tôrg. - Sy]; ~ sprzedający towar z ustawionych przed sobą
koszy czipnik m. Por. sklepikarz, kramarstwo
przekupka f hańdlôrka,
targòwnica, jôrmarcznica f [akc. hań- -gòw-, -mar-]; ~
sprzedająca towar z ustawionych przed sobą koszy czipnica f [akc. czip-]; ~
obnosząca na sprzedaż po domach różne towary kùpelbaba f [Ta białka wëzdrzi
mie za kùpelbabą. Sy]. Por. sklepikarka, kramarstwo
przekupka - hańdlôrka EG, targòwnica SY, (na jôrmarkù: jarmarcznica Sy), ewent.
krómôrka EG (= sklepowa), kùpelbaba Sy (pol. przekupka obnosząca na sprzedaż po
domach różne towary) [Ta białka wëzdrzi mie za kùpelbabą. Sy]. - Przër.
handlarka, sprzedawczyni, kramarka
przekùpny ad pòdpłôtny, pòdkùpny, prze- kùpny
przekupstwo - przekùpstwò EG. pòdpłôcanié EG; ewent w znacz. łapówka pòdpłata. Przër. łapówka przekùpstwò, -a, n., ‘
przekùpstwò n pòdpłacënk m, pòdkùpnota, przekùpnota, pòdpłacëzna ƒ
przekùpywać zob. przekùpić przekùpiac, -óm, -ôł, sł., ‘przekupywać’: Przekùpiają
amtsvorsteherów [wójtów] ë robią pòtemù, co le chcą.
przekuty ad przekùti, arch przekòwóny [Ta pòdkòwa mùszi bëc przekòwónô
(przekùtô). Lz]
przekuwać v przekùwac; ~ pługi na lemiesze przekùwac płëdżi na lemiąże
przekwalifikòwać v przeuczëc, przezdatnic, przekwalłfikòwac
przekwasić v przekwasëc przekwasëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przekwasić’: Przekwaszonô
kapùsta lëchò szmakô.
przekwaszenie n przekwas(z)enié n
przekwitać, ~nąć v przekwitëwac, o(b)-
672
kwitëwac; przekwitnąc, o(b)kwitnąc przekwitnąc, -ã, -kwitł (-nął), sł., ‘przekwitnąć’:
przekwitłé róże.
przekwitanie n przekwitanié, o(b)kwitanié n, o(b)kwitënk m
przekwitły ad przekwitłi, o(b)kwitłi
przelać zob. przelewać przelôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘przelać’: Pón Jezës przelôł krew na
krziżu za òdpùszczenié naszich grzéchów.
przelôc sã, -lejã sã, -lôł sã, -léj sã, sł., ‘przelać się’.
przelanie n przelenié n
przelecieć, ~lat(yw)ać v przelece(wa)c, przelecec, -ã, -ôł, sł., ‘przelecieć, przebiec’:
Przeleca przepierzëca.
przelatowac, przelatëwac, przelôtac przelatac, -lôtóm, -ôł, -latôj, sł., ‘przelatywać,
przebiegać’: Przelôtałë przez naszã wies. (II)
przelew m 1. ubiég, przeléwk; ~ krwi
ubiég krëwi 2. przepisënk, przesélënk
m; ~ pieniãdzy przesélënk dëtków
przel(ew)ać v 1. ubiegac, przelewać, przelôc; ~ krew ubiegac krëwią, ~ z pùstegò w próżne plestac odtąd donąd, przelewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘przelewać’: Naszi
przódkòwie krew za Pòlską przeléwelë.
przelewac są, -léwóm sã, -ôł sã, sł., ‘przelewać się’.
u niegò się nie ~wa u nie(gò) wiedno
je skwéres ◊ cos na drzewie kòmùs
nie urosce 2. przepis(ow)ac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!],
~ myśli na papier pisac mëslë na papiór, ~ sumã przesłac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], sëmã
3. (prze)czadzëc; fale się ~wają dënëdżi czadzą
przelewanie n przeléwanié, przepisywanié,
przesélanié n; ◊ z pùstegò w próżne
plestanié n, płestë pl
przelewki pl: to nie ~ to nie są smiéchë
przelewòwy ad przesélny; czek ~ przesélny czek
przeleźć, ~łazić v przelezc, przelôżac przelezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘przeleźć’: Jô bë
nie przelôzł przez ten płot. A czej òna mia nen płot przelazłi ‘a gdy przelazła przez ów płot’.
przeleżały ad przeleżałi, przest.ałi
przeleżeć v przeleżec, przest.ec
przelãkły, ~niony ad przelãkłi, urzasłi,
przestraszony, przelãczony
przelãknąć v przelãknąc, urzasnąc, przestraszëc, przelãczëc
przelãknienie (się) n przelãknienié, wëstraszenié, przelãczenié n, urzas m
673
przelicytować v przebédowac
przeliczać v przeliczac (|| przelëczac), przerech(òw)iwac; ew. liczëc / rechòwac pôrã (a.
czile) razy
przeliczenie n przeliczenié, rzad przechòwanié n
przeliczeniowy ad przeliczeniowi; ew. òbrechùnkòwi, kalkùlacyjny, szacunkòwi;
hektar ~ hektar przeliczeniowi
przeliczyć v przeliczëc (|| -lëczëc), przerechòwac [Më jesmë jesz rôz przerechòwelë te
pieniądze. Ra]; ~ się 1. pòliczëc sã / pòrechòwac sã, przeliczëc sã, sprawdzëc lëczbã
(np. òsób w rédze / rzãdze); 2. ~ się przeliczëc sã - lëchò / zle pòliczëc / pòrechòwac,
zmilëc sã przë liczenim / rechùnkach; ew. sóm sã òszëkac; 3. ~ się z siłami /
możliwościami przeliczëc sã / rzad przerechòwac sã z mòcama a. ze sëłama / z
mòżlëwòscama; lëchò òszacowac / òcenic swòje mòce / sëłë / mòżlëwòscë; liczyłem
na tych ludzi i się przeliczyłem (zawiodłem) jô (a. jem) licził / rechòwôł na tëch
lëdzy i jem sã przelicził / rzad sã przerechòwôł (jem sã zawiódł)
przelot m przelecenié n, przelecënk m, przelecba, przelecałosc ƒ; w ~ocie, ~em w
(prze)lecenim, w przelecbie
przelotnie adv przelecało, nurkã, twérno; ~ padać twérowac
przelotny ad przelatowny, przelecałi, przéńdny, nurkòwi, twérny, przechódny; ~
deszcz, śnieg twéra, dwéra f, szczãście ~ne uchódné szczescé, znajomòść ~na
twérnô znajemnota, ptak ~ przelatowny ptôch
przeludni(a)ć v przelëdz(ëw)ac, przelëdzëc
przeludnienie n przelëdzenié n
przeludniony ad przelëdzałi
przeładowanie n przeladowanié, przekła-dzenié n
przeładownia ƒ kòl rampa ƒ, môl przeladi-wani
przeładow(yw)ać v przeladëwac, przela-dowac, przekłôdac, przekłasc
przeładunek m przeladowanié n, prze-ladënk, przekłôdënk m
przeładunkòwy ad przeladowny, przekłôdny; siatek ~ przeladowny okrãt
przełaj m: na ~ na prost || naprost, na przeszlach, na ùszrôc, na szragò, na skrótë [To je
tak pòzdze, dzecë, biéjta le dzys na ùszrôc przez nasze pòle. Jic / brónowac na szrôc.
Biéj na szragò, prãdzy zańdzesz. Nié wiedno droga naprost je nôkrotszô. - Sy]
{‘chòdzëc szrôc’ = pol. prowadzić życie rozwiązłe; ‘robic cos na szrôc’ (= na lewò)
/ ‘kùpiac cos na szrôc’ / ‘przedawac na szrôc’ = pol. kupować / sprzedawać itp. coś
nielegalnie, nieuczciwie}; bieg na ~ biég na prost, na przeszlach na przełaj - na
ùszrôc SY, na szréj (niem.) EG, „prosto” (prosto przez pòle) EG, na przeszlach SY,
na szagò || na szragò - EG, na prost Sy (na prost = w jin. znacz. naprocëm,
naprzecyw), na prostôka (môl.) Sy, za prostą (môl.), za prost (môl.) - SY, ewent.
wszãdze riber
(niem.) / żart. „riber przez wszëtczé górë”, „lëftã” - EG
[Chcemë jic na przeszlach, mdzemë rëchli doma. Pùdzemë na przeszlach przez
ògród, bò autobùs ju nadjéżdżô. – Sy]
przełamać v przełómic, przeczidnąc, przepãknąc, przerwac, przechlastnąc, przemògnąc,
przedobëc,
przełamiac, -łómióm, -ôł, -łamiôj, sł., ‘przełamywać, złamywać’.
przełamiac sã, -łómióm sã, -ôł sã, -łamiôj sã, sł., ‘przełamywać się, złamywać się’: Te
prãcëczi niełôtwie sã przełómiają.
przełamic, -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘przełamać, złamać’: Jegò wiater nie przełómi. Ni
mògła nijak przełamic tegò knëpelka.
674
przełamic sã, -łómiã sã, -ił sã, -łami sã, sł., ‘przełamywać się, złamywać się’: To sã
letkò dô przełamic.
przełamanie n przełómanié, przeczidniãcé, przemògniãcé, przechlastnienié n
przełam(yw)ać v przełóm(ë-w)ac, przeczëdac, przemògiwac, przechlastëwac; ~ siebie
przemògnąc se(bie), ~ opór przełómac zatôrczënã, ~ w krãgòsłupie przechlastnąc
przełaz m przelôzk m, dura w płoce
przełazić zob. przeleźć przelażac, przełazëc, -łażã, -zył, -łazë.[ Òni gwës przez ten płot
przelôżają.Ra
przełączać, ~czyć v przestôwiac, przesta-wic, przepinac, przepiąc
przełączenie n przestawienié, przepnie-nié n
przełącznik m przestôwnik, przepinôczm; ~ wtyczkòwy wtikòwi przestôwnik
przełęcz ƒ przéńdzëna ƒ, sodło w górach przełãcz f Gò, arch lok: debrza f [Droga
prowadzy bez (przez) debrza midzë górkama. Lz]. Por. parów, jar
przełknąć v przełiknąc, pòłiknąc; źle ~ lëchò pòłiknąc, ~ afront zniesc obrazã
przełknąc, -ã, przełkł, -ni, sł., ‘przełknąć’: Jô bë nie przełkł na jeden rôz tëlkò gòrzôłczi ‘tyle
wódki’.
przełom m 1. przełómanié, przerwanié n
2. zjinaka, zmianaƒ
przełomòwy ad przełomny, przełomòwi,
kriüczny, jiny; okres ~ kriticzny cząd,
~wa chwila zmianowi sztërk
przełożeni zob. przełożony
przełożenie n 1. przełożenié, przestawienié n 2. przedolmaczenié, przesadzenié n
starszeństwò n starszeństwò n, wëższosc f; ~ stopniem służbowym / rangą
starszeństwò / wëższosc stopniã służbòwim / rangą
starszy ad, m starszi, wëższi, przełożony, neol: pòdwëższi Tr [Mój syn je starszim w
wòjskù. Sy]; ~ rangą / stopniem służbowym starszi / wëższi rangą / stopniã
służbòwim; por. kadra, oficer, podoficer; starsza (przełożona) klasztoru ƒ
przełożonô klôsztoru
starszyzna ƒ starszëzna f; ew.w zn. elita, przywódcy: wëższëzna f, przédnicë pl
przełożeństwo n przełożeństwò, zwiérzchnictwò n; ew. starszeństwò, przédnictwò n,
wëższosc f (starszeństwò / wëższosc rangą / stopniã służbòwim / nôùkòwim)
przełożony ad, m 1. przełożony; ew. pòprzekłôdóny; dwa kawałki chleba ~ serem dwa
sztëczczi chleba przełożoné sërã; 2. przełożony, zwiérzchnik, wëższi, starszi; ew.
przédnik (neol), arch Lz: nadwëższi, Tr: pòdwëższi m [Òna nadùżëła zaùfaniô
swòjëch przełożonëch. Gò Tam òn béł nadwëższim nad wszëtczimi robòtnikami.
Lz]; ~na ƒ przełożonô, zwiérzchniczka, przédniczka, szefòwô, starszô, wëższô, Tr
neol: pòdwëższô ƒ; siostra ~na sostra przełożonô [ Òna je sostrą przełożoną w
szpitalu. Gò]; ~żeni pl (ti) przełożony, zwiérzchnicë, przédnicë (neol), starszi,
wëższi pl, wëższëzna; ew. starszëzna f [W szkòle, w robòce czë w wòjskù kòżdi
mùszi słëchac / szónowac swòjëch przełożonëch. Gò]
675
przełożyć - przełożëc, np. Przińdzta le tu, przełożimë naszégò chòrégò na drëdżé łóżkò.
SY przełożëc, -ã, -ił, sł., ‘przełożyć’.
przełożyć v 1. przełożëc, przekłasc, przestawic 2. przesadzëc, przedolmaczëc;
zob. przekładać
przełupać v przeszczépic
przełyk m jôdnô gôrdzel
przełykać v przełëkac, -łikóm, -ôł, -łëkôj, sł., ‘’: Jô móm taczé bòlenié, że nick przełëkac
ni mògã.
przemaczać zob. przemòczyć
przemagać zob. przezwyciężać
przemakać v przemòczëwac, przemòkiwac, w zn. przesiąkać, przemakac: przemikac;
ew. przepùszczac wòdã. Por. przemoknąć
przemalow(yw)ać v przemalowac, przemalëwac
przemarnotrawić zob. przemarnować
przemarnować v zmarnowac, przemarnowac, stracëc, roztracëc, przetracëc,
pò(s)tracëc, przepùscëc (letkò / letką rãką przepùscëc), rozdrzëcëc (- Gò), rzad, lok:
przetranowic (Ra, Sy), stranowic (Ra), rozbarłożëc, rozpieniãżëc, rozszarwarkòwac,
wëszëtlowac, żart rozgòspòdarzëc (- Sy) [Òn przedôł krowã na markù (targù), a
zmarnowôł zarô te pieniądze w karczmie. W swi letkòmëslnoscy (-scë) òn wszëtczi
swé piądze (pieniãdze) rozdrzucył ôs (i / ë) roztracył. - Lz Tak długò bądą barłożëlë,
jaż wszëtkò rozbarłożą. SY Òn wama przetranowi wszeden majątk. Ra Biédny
chłop, chtërnémù białka wszëtczé pieniãdze wëszëtlëje. Sy]; ~ życie zmarnowac /
przemarnowac / przetranowic żëcé; ew. zmarnować sobie życie: zmarnowac /
zniszczëc sobie żëcé. Por. zmarnować (się), zniweczyć
przemarnowanie n zmarnowanié, przemarnowanié; ew. roztracenié, pòtracenié,
rozpieniãżenié, rozszarwarkòwanié n. Por. marnotrawstwo
przemarsz m przemaszérowanié, przéńdzenié n, przechód m
przemarzać, ~rznąć v przemiarzëwac,
przemiarznąc przemiarznąc, -ã, -miôrzł, sł., ‘przemarznąć’: Òn przemiôrzł na nym
mrozu do kòscë. Jô móm przemiarzłé pôlce.
przemarzty ad przemiarzłi
przemarzyć v przemaroczëc, przesnic,
przerojëc
przemaszerow(yw)ać vprzemaszérowac,
przéńc, przechôdac, przechòdzëc
przemawiać - prawic EG, przemawiac EG, np. òn prawi / przemôwiô; òni prawią /
przemôwiają. Wez, terô prawi / przemawiôjdo nich! EG. W znacz. ‘wskazëwac’, ‘swiadczëc’
- przemawiac SY, np. Zagwës òn to mùszôł zrobic, wszëtkò przemôwiô za tim. SY Òna tak
przemôwiô jak ksądz z kôzalnicë.
676
przemawiać, ~mówić v przemôwiac, prawic, trzëmac gôdkã, przerzec, przegôdac; ~ do kògò zagôdowac kògòs, ~
za kim zastôwiac sã za kògòs, ~ się z
kim przegôdowac sã z kògùms przemawianie n prawienié, przemôwianié
n, trzimanié gôdczi
przemazac, -żã, -zôł, -zôj (-żë), sł., ‘przemazać’. (II)
przemazywać przemazowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘’. (II)
przemądry ad baro mądri
przemądrzale adv przemądrzale [Z tobą sã ni szchalëje (szkalëje), nic nie òdpòwié, czej
gò sã ò co spitôsz, le sã tak ùsmiéwô przemądrzale, jakbë wszëtczé rozëmë swiata
pòzjôdł. Sy]
przemądrzałość f przemądrzałosc f [To mòże nie są lëchi lëdze, ale to je jedna
przemądrzałosc. Sy]
przemądrzały ad przemądrzałi, lok: mądrobrzëszi, przekarowóny [Tak je przemądrzałi,
a nie wié, czikle kùńców mô swiat. Za tim nie słëchôjta, kò ten je przekarowóny. Z tim
przekarowónym strëchã ni ma nic do gôdczi. - Sy Të przemądrzałô babò! Ra]; człowiek ◊
przemądrzélc, mądrobrzësznik, mądrzela, przemądrzałi m ◊ miec pół talenta za wiele a. miec
półsódma talenta [Ten przemądrzałi je ju taczi mądri, jakbë òn wszëtczé sëczi òbcëcôł we
wsë. Sy]– Por. zarozumiały
przemęczenie przemãczenié Gò, med. ùrôz Sy, ùrażenié Sy, zmògniãcé Sy, Gò [To
nôrëchli bądze ùrażenié. Wez le cos na ùrażenié, tej të wëzdrowiejesz. Sy]; leczący
przemęczenie ùrazowi Sy, ùrażewi Sy [ùrażewé || ùrazowé zelé -miãta. Ùrażewi
kam. Wëpij harbatë z ù™rażewégò zelégò, tej ce mdze lepi. Sy]
przemãczenie n przemãczenié, utëmlenié,
przesadzenié, urażenié, zmògnienié n;[Wez le cos na ùrażenié, tej të wëzdrowiejesz. Sy]
środek na ~czenie urażewé zelé, urażewi kam
przemęczony przemãczony Gò, zmògłi Gò, ùrażony Sy (w 2 znacz. = òbrażony) [Mòże
të jes jakô ùrażonô? Sy]
przemãczony ad przemãczony, utëmlałi,
przesadzony, urażony, zmògłi
przemęczyć (się) przemãczëc, utëmlëc, przesadzëc, urażëc, zmògnąc, przemachcëc (sã)
/ zmachcëc sã, zdarganic ◊ chtos so(bie) skrzéla nie złómie (ktoś się nie przemãczy)
[Tak òjc sëna gnôł do robòtë, jaż gò czësto przemachcył. Przemachcëła sã i dostała
òchwôt. Cëż të robił, że jes taczi zmachcony? Niosła kòrëto z chlebã i sã zmachcëła. – Sy]
przemòcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przeforsować się, przemęczyć się, przepracować
się’: Òn sã przemòcowôł, robił nad sëłë, tej zachòrowôł. Por. przesilić się, przepracować się
przemiał m zmłolëna f, zmłocé n
przemiana – ts., przejinaczenié n [Jak wszëtczé znaczi wróżą, wiôldżé mdze
przejinaczenié. Lz]
przemiana ƒ zmiana, otmiana, zjinaka,
przejinakaƒ, zmienienié, zjinaczenié n;
~ materii zjinaka materëji, na ~n na
otmianë
677
przemianować v pòprzezwac, przerëchcëc,
zmienic miono
przemieni(a)ć v przedzerzg(iw)ac, przedzerzgnąc, przemieni(wa)c, zjinaczë(wa)c, przejinaczë(wa)c przemieniac, -óm, -ôł, sł., ‘przemieniać’. przemieniac sã, -óm
sã, -ôł sã, sł., ‘przemieniać się’.
przemienić przemienic, przejinaczëc Gò [np. Christus przejinaczi najé smiertelné cało
na pòdobã swégò ùwielbionégò cała,]
przemienić się - przemienic sã EG, zmienic sã EG, przejinaczëc sã EG, òbrocëc sã RA
przemienic, -ã, -ił, sł., ‘przemienić’: Kò doch të gò ju nie przemienisz! ‘zaiste, nie
przemienisz go już!’
przemienic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przemienić się’: Ò nym gbùrze, co sã w szlachcëca
przemienił.
przemienienie n przedzerzgnienié, przemienienié, przejinaczenié n; ~ Pańskie Przemienienie Christësa
przemienny - ts. EG przemienny ad przemieniwny, przejinacz(iw)ny
przemierzać, ~rzyć v 1. przemierz(ëw)ac,
przemierzëc 2. fig przéńc, przewanożëc przemierzëc, -ã, -ił, sł., ‘przemierzyć, zmierzyć’: Òn so dôł wszëtczé grëńta
przemierzëc.
przemierzły ad zbrzëgłi
przemieszać v przemiészac
przemieszac, -miészóm, -ôł, -mieszôj, sł., ‘przemieszać’. (II)
przemieszczać się przenaszac sã / przenosëc sã / przemieszcz(iw)ac sã, przestawiac sã /
przechadac / przechòdzëc z jednégò môla na drëdżi / jinszi
~ścić v pòrozsadzë(wa)c,przeniesc sã / przemiescëc sã / przeńc / przestawic sã z jednégò
môla na drëdżi / jinszi
(pò)rozsôdzac
przemieszczenie (się) przeniesenié sã / przemieszczenié (sã), przestawienié sã /
przeńdzenié z jednégò môla na drëdżi / jinszi
przemieszk(iw)ać v (prze)mieszk(iw)ac;
bëwac, miec bëté
przemięknąć v zmitczëc, zmiãknąc przemiknąc, -ã, -ął, sł., ‘zmięknąć (na wskroś),
spulchnieć’: Terô zemia je dëcht przemikłô ‘teraz ziemia jest należycie spulchniona’. Jak jesz
jedna tãcza ‘tucza’ spadnie, zemia przemiknie. (II)
przemijać, ~nąć v (prze)minąc, przemi(e)jac, przechôdac, przéńc, uchôdac, uńc; wszystkò ~ja wszëtkò (prze)mijô ◊ cos przemijô jak marcowô pògòda przemijac, -óm, -ôł, sł., ‘przemijać’: ●to tak chùtkò przemijô jak marcowô pògòda.
przeminąc, -ã, -ął, sł., ‘przeminąć’: Wszëtkò przeminie, ale słowò mòje nie przeminie.
przeńc, przeńdã, przeszedł, przeńdzë, sł., 1. ‘przejść’: Ni mòglë nijak przeńc przez to pòle. 2.
‘minąć’: To ju przeszło. Por. minąć, przejść
678
przemijające przemijającé Gò [np. Wa jesta wëkùpiony nié czims przemijającym,
strzébrã abò złotã... (1 P)]
przemijający ad przemijny, przechódny
przemijalność - przemijalnosc EG
przemilczać, ~czeć v przemôłcz(ëw)ac,
przemôłczëc, przedami(a)c
przemilczenie n przemilczenié [tegò przemilczeniô || -czeniégò; pl: przemilczenia; tëch
przemilczeniów; przemôłczenié, przedamienié n
przemiły ad baro mi(e)łi, uwôżny
przeminąć zob. przemijać
przemknąć, ~mykać v przenëkac, prze-mërgnąc, przebieg(iw)ac, przemëkac, tacewno
przechôdac; y się przemk-nąc, przemëkac sã przemknąc, -ã, przemkł, -ni, sł., ‘przemknąć,
przejść szybko’: ●przemkł jak zajk.
przemleć v przemłoc
przemòc ƒ przemòga ƒ, uszarp, gwôłt m; ~ą przez mòc, na mòc, gwôłtã, użyć ~y użëc
gwôłtu, przemòdżi a. jic na mòc przemocą - przemòcą EG, z przemòcą EG, na mòc EG. Przër. natarczywie, cena (za wszelką cenę) przemòc1, -ë, ż., ‘przemoc, przewaga sił’: Jô
móm za mało sył na taką przemòc.
przemòczyć, ~maczać v przemòczë(wa)c, przemiknąc, przemòkiwac przemòczëc, -ã, ił, sł., ‘przemoczyć’: Òna so nogawice przemòczëła.
przemoczony òb. przemoknięty
przemokły - òb. przemoknięty przemoknięty - przemòkłi EG. - Przër. wilgotny,
mokry, namoknięty, nasiąkły
przemòkły ad przemòkłi, przemikłi
przemoknąć v przemòknąc; w zn przesiąknąć, przepuścić wilgoć: przemiknąc; ~ do
suchej / ostatniej nitki przemòknąc do òstatny nitczi / do żëwégò [Przemókł jem do żëwégò.
Taczi gãsyczk padôł, że jô przemòkła do òstatny nitczi. Tak lało, że ni móm sëchi nitczi na se
|| na sobie. – Sy]
przemòknąc, -mòknã, -mókł, -mòkni, sł., ‘przemoknąć’: ●jô jem dëcht przemòkł do
òstatny nitczi. Ra
przemowa zob. przemówienie
przemòżenie n przemògnienié, pòradze-nié, zbiôtkòwanié n
przemòżność ƒ przemòga ƒ
przemòżny ad przemòżny, wielemòżny
przemagać zob. przezwyciężać (się)
przemóc (się) zob. przezwyciężyć (się)
przemòc2, -mògã, -żesz, -mógł, -mòżë, sł., ‘przemóc, zwyciężyć, przezwyciężyć’: Të bë
jes gò béł tak łôtwie nie przemógł, żebë jô cë béł nie nadbiégł z pòmòcą. [Ob. mòc2]
przemòc sã, -mògã sã, -żesz sã, -mógł sã, -mòżë sã, sł., ‘przemóc się, przezwyciężyć się’.
przemówić zob. przemawiać przemòwic, -mówiã, -ił, -mòwi, sł., ‘przemówić’:
Przemòwi do ni abë słowò! ‘przemów do niej choć słowo!
679
przemówienie n gôdka, mòwa, przemòwaƒ, przemówienié n [tegò przemówieniô || wieniégò; pl: przemówienia; tëch przemówieniów; mieć ~wã trzëmac gôdkã
przemòwa, -ë, ż., ‘przemowa’: Ksądz miôł dłëgą przemòwã do zgromadzonégò lëdu.
przemrażać, ~mrozić v d(ôw)ac prze-miarznąc przemrozëc, -żã, -zył, sł., ‘przemrozić’:
Wë jesce so ùszë przemrozëlë. Przemrożoné bùlwë.
przemycać, ~cić v (prze)szmùglowac || lok szmùchlowac, hamstrowac, krë-jamno
przedost(ôw)ac
przemycanie n szmùglowanié, przedostô-wanié n
przemycany ad szmùglowóny, przedostô-wóny
przemycie n przemëcé n
przemyć zob. przemywać przemëc, -mëjã, -mił, sł., ‘przemyć’: Trzeba dzeckù òczka
przëmëc, bò so nieco naparzëło ‘bo sobie czymś zaprószyło’.
przemykać zob. przemknąć przemëkac, -mikóm, -ôł, -mëkôj, sł., ‘przemykać,
przechodzić szybko’: Żebë të jesz chùtczi przemikôł, jô ce ùchwôcã ‘choćbyś ty się jeszcze
szybciej przemykał, ja cię pochwycę’.
przemysł m przerobina, industrëjôƒ; ~ ar-tystyczny kùńsztownô przerobina, ciężki ◊
cãżkô przerobina, ~ lekki letkô przerobina, ~ naftowy pétrochò-wô przerobina, ~ spòzywczy
zjôdnô przerobina, średni ~~ strzédnô przero~ bina, ~ wòjenny wòjnowô przerobina,
własnym ~em wedle swòjégò rozëmù a. na swój rozëm przemësł, -u, m., ‘przemysł’: W
naszich stronach ni ma nijaczégò przemësłu.
przemysłowiec m przerobnik m
przemysłowy - przemësłowi EG, industrialny EG, np. Rozwój przemësłowi.
przemësłowi, przym., ‘przemysłowy’: Towarzëstwò Przemësłowé. [Ceyn]
przemysłowy ad przerobny, industrijalny;
szkòła ~wa szkòła przerobinë, związek ~w związk przerobinë, wystawa
~wa przerobinowi pòkôzk
przemyślenia pl przemëszlenia [tëch przemëszleniów]
przemyśl(iw)ać, ~leć v przemëszl(ëw)ac, przemëszlac, -miszlóm, -ôł, -mëszlôj, sł.,
‘przemyśliwać’: Òni nad tim le przemiszlają, jakbë mie zgùbic.
(prze)dëdac, przemëslëc przemëslec, -ã, -ôł, sł., ‘przemyśleć’: Òn tak całą noc
przemëslôł.
przemyślnie v przemëslnie, przysł., ‘’.
przemyślność - zmëslnosc, òbmëslnosc, mądrosc, zaradnosc, ewent. w ùjemnym znacz. chitrosc przemëslnosc, -ë, ż., ‘przemyślność’.
przemyślnośćƒ obmëslnota, wëmëslnotaƒ
przemyślny - zmëslny SY, òbmëslny SY, zaradny EG, ùmiejãtny EG, SY, ewent. chitri,
mądri (mądri na swòje EG = chitri), pòmëslëwi arch Lz. Np. To je zmëslny człowiek, ten wié,
czegò òn chce. - Przër. obrotny, przebiegły zemëslny, przym., przemyślny’: Òn je
przemëslniészi niżlë të.
680
przemyślny ad obmëslny
przemyt m szmùgel, hamster m
przemytnictwo n szmùglowanié, hamstrowanié n; zajmować się ~wem robic szmùgel /
pl: szmùgle, szmùglowac, hamstrowac
przemytniczka ƒ szmùglerka || -glôrka || -glownica, hamstrownica ƒ
przemytniczy ad szmùglowi, hamstrowi
przemytnik m szmùgler || -glôrz || -glownik, hamstrownik m
przemy(wa)ć v przemë(wa)c przemëwac, -miwóm, -ôł, -mëwôj, sł., ‘przemywać’.
przemywanie n przemiwanié n, przemiwk m
przenajświętszy - przenôswiãtszi EG. Niech mdze pòchwôlony Przenôswiãtszi
Sakrameńt, terô i wiedno i na wieczi wieków. Amen. Przenôswiãtszô Marija. Trójca
Przenôswiãtszô. Gò]
przenajświãtszy ad przenôswiãtszi przenôswiãtszi ob. swiãti
przenicować n przenicowac, wëwrócëc na rãbë / na òpaczëznã [Zaniesã ten płôszcz do
krôwca, co òn gò tobie przenicëje. Wëwrocë ten płôszcz na òpaczëznã (na rãbë), jô
jesz pòchòdzã w nim czile lat.– Sy]
przenicowanie n przenicowanie, wëwrócenié na rãbë
przenicowywać v przenicowiwac, wëwracac na rãbë / na òpaczëznã [òn przenicowiwô /
wëwrôcô]
przeniesienie n przeniesenié, przesadzenié, przecygnienié n; ~ urzãdnika
przesadzenié urzãdownika, ~ w stan
spòczynkù dac na penzëjã, penzjonowac, do ~nia w księgach na przenôszk
w knigach, ~ się przecygnienié a. przecygniãcé n
przenieść v przeniesc, przesadzëc, przecygnąc; zob. przenosić przeniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘przenieść’: Przeniesë mie te
bùlwë ze sklepù do jizbë.
przeniesc sã, -niosã sã, -niósł sã, -niesë sã, sł., ‘przenieść się’: Chùtinkò przenieslë sã w
jinszé stronë.
przeniewierca m przeniewiérca, odstãpnik, wërzecznik m
przeniewierczy ad przeniewiérny, odstãpny, wërzeczny
przeniewierczyni ƒ przeniewiérnica, przeniewiérôczka ƒ
przeniewierstwo - przeniewiérstwò EG, przeniewierzëzna TR. - Przër. przestępstwo,
niegodziwość, nieprawość
przeniewierstwò n przeniewierzëzna, odstãpizna, wërzeczëna ƒ
przeniewierzenie się n przeniewierzenié
sã, odstąpienié, opùscenié n
przeniewierzyć się przeniewierzëc sã, odstąpic, wërzec sã
przenigdy - przenigdë SY
przenigdy adv nijak przenigdë, przysł., ‘przenigdy’: Przenigdë gò miłowac nie bãdã.
681
przenikać - przemikac (przemikac przez cos = pòl. przesiąkać) przepòjiwac EG (pòl.
przepajać), przechadac / przechòdzëc przez cos, „przeszëwac” (tj.
przebijac
òstrzim - szëdłã, mieczã), np. Bóg przemikô człowieka, przepòjiwô gò tim barżi,
czim barżi òn sebie ògòłocywô. Wiara pòwinna przepòjiwac całé naje żëcé.
przenikać, ~nąć v przéńdzewac, przéńc,
przezdrzë(wa)c, przestrzegac, przeczëdac, przestrzéc, przeczidnąc
przenikający ad przéńdzewny, przestrzeżny, przezdrzewny, przeczidny
przenikający - przechôdający, np. Ùwielbiony Jezës, przechôdający przez scanë i
zamkłé dwiérze.
przenikanie n przechôdanié, przestrzéganié, przezdrziwanié, przeczidanié n
przenikliwòść ƒ przéńdzëna, przestrzega,
przezdrzéwnota przeczidnota ƒ
przenikliwy - przepùszczalny, przepùszcziwający, rzôdczi, przemikający, ewent.
„przesziwający”, zdrugający, np. Zdrugający zyb / ból / smùtk. EG Wiodro mòże
bëc: ùżarté / ùjadłé / szczipającé (= pòl. przenikliwe) SY~ (przejmujący) ból
dotklëwi / òstri / przejmnisti / ew. doskwiérający / doskwiérny / przesziwający /
kòlący ból; ~ (przenikliwy) wiatr òstri / przejmnisti wiater [Leno cepło sã òbùj, bò
to je taczi przejmnisti wiater. Sy]
przenikliwy ad przéńdny, przestrzeżny,
przezdrzewny, przeczidłi, ostri dojmujący, dokuczliwy ad ostri, doskwiérny, dotklëwi /
òstri / przejmnisti / ew. doskwiérający / przesziwający / kòlący ; zimno ~ące ostri,
doskwiérny zyb/ przejmnisti wiater [Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi przejmnisti
wiater. Sy; Por. dotkliwy
przeniknąć przemiknąc, przeńc (przeńc na drëgą stronã), „przeszëc”. Przeniknąć w
jakieś środowisko - przedostac sã, wkrãcëc sã, wmieszac sã, nalezc sã gdzes.
Przeniknąć kogo na wskroś, rozszyfrować, podpatrzyć czyjeś dziwactwa, (teź w
zn. wykorzystać kogo i zwalać na niego własną robotę) – pòzbadnąc kògò lok,
rozgrëzc kòggò, ew. pòdéńc kògò (pòdchwôtã kògòs skłonic do zwierzeniów a. do
zrobieniô jaczégò głëpstwa [Ten człowiek dôł sã rôz pòzbadnąc (pòdéńc Gò) i terô
sã z niegò wszëtcë smieją. Òn gò rôz pòzbôdł || pòzbadnął i terô mù sã psocy. Chto
je rôz pòzbadłi || pòzbadniãti, temù ju pòkù nie dają. Kògò rôz pòzbadną, tegò
wszãdze napadną. - Sy]
przenikniãcie n przéńdzenié, przezdrzenié, przestrzeżenié n, przeczidłosc ƒ
przenocować przenocowac Sy, arch òbnocowac Sy [Przenocowôł jem ù mégò stôrégò
drëcha. Bëła wa bë tak dobri i nas przenocowa, lëdze? Czej më nie dostóniemë
noclégù, bądzemë mùszelë òbnocowac w lese. – Sy]
przenocow(yw)ać v nocnikòwac, biwac ob
noc, bëc ob noc; otrzëm(ëw)ac, ostac
ob noc przenocowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przenocować’: Jô ju nierôz ù nich òstôł òb noc, to
ë dzysô przenocëjã.
przenosić v przenôszac, przesôdzac, kłasc
wëszi, bëc wôrtniészi; ~ się przecëgac,
-w urzãdnika przesôdzac urzãdownika;
682
zob. przenieść przenaszac, -nôszóm, -ôł, -naszôj, sł., ‘przenosić często’: Òna (kòtka) le
przenôszô swòje młodé z môla na môl.
przenosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przenosić’. Ob. przenaszac.
przenosëc sã, -szã sã, -sył sã, -së sã, sł., ‘przenosić się’: Òni sã nie pierszi rôz przenoszą:
òni sã co rokù przenôszają.
przenosiny pl przenosënë pl
przenoszenie n przenôszanié, przesôdzanié, kładzenié sã wëszi; ~ się przecyganié n
przenośnia (metafora) - przenosniô EG, metafora EG
przenośnia ƒ metafora ƒ, obrazné rzeczenié
przenośnie - przenosno EG
przenośnie adv metaforowò, obraznorzekło
przenośnik m przenosadło n, przenôszajk
m, transpòrtôra m
przenośny - przenosny - 1. nadôwający sã do przenôszaniô (np. aparat); 2.
metaforiczny, np. Słowò „zagòjic sã” mòżemë rozmiec téż w przenosnym znaczeniu,
ò ùstanim bólu dëchòwégò, smùtkù, żałobë.
przenośny ad obrazny, metaforowi, obraznorzekłi, przenośny; w ~śnym znaczeniu w obrazny mësle, w metaforowim znaczënkù
przeobleć, ~kać v przeobléc, przeoblôkac, przezebléc, przezeblôkac
przeobrazić (się) - przemienic (sã), zmienic (sã), przejinaczëc (sã), przesztôłcëc (sã),
ewent.przebùdowac, przerobic, zreformòwac
przeobrazić, ~żać v zjinaczë(wa)c, przejinaczë(wa)c, przemieni(a)c, pòzmieni(wa)c
przeobrażać (się) - przemieniwac (sã), zmieniwac (sã), przejinaczëwac (sã),
przesztôłcac (sã) EG, ewent. przebùdiwac, przerabiac, reformòwac, np. To sã
przemieniwô / zmieniwô / przejinacziwô.
przeobrażenie (się) - przemiana, przemienienié sã, zmiana, przejinaczenié,
przesztôłcenié (sã) EG, ewent. przebùdowac, reforma, reformacjô
przeobrażenie n zjinaczenié, przejinaczenié, przemienienié, pòzmienienié n
przeobrażony - przemieniony, zmieniony, przejinaczony, przesztôłcony EG, ewent.
przebùdowóny, przerobiony, zreformòwóny EG
przeoczenie - przeòczenié EG. Np. Òn to pòminął pewno przez przeòczenié, i terô ten
błąd trzeba naprawic. EG
przeoczenie n przezdrzenié sã, przepasowanié, niedozdrzenié n
przeoczony - przeòczony EG
przeoczyć - przeòczëc EG
przeoczyć v przezdrzec sã, niedozdrzec, przepasowac, opùscëc
683
przeodziać v przezebléc
przeor m pòdwëższi klôsztorników
przeorać v przeòrac [Òn mie miedzã przeòrôł. Ra]
przeoryszaƒpòdwëższô klôsztornic
przeorywać v przeorëwac
przepadać, ~paść v 1. przepôd(ëw)ac, przepadnąc, (z)dżinąc przepasc2, -padnã, -pôdł, padni, sł., ‘przepaść, zginąć’: ●przepôdł, jakbë kam w wòdã pùscył. To mie nie przepadnie.;
~dło wszystkò wszëtkò przepadło, szło w përzënë ◊ cos je w kòrcu makù; ~ jak kamień w
wodzie przepadnąc jak kam w wòdze [Tak sã zaleszcził, że przepôdł jak kam w wòdze. Sy];
2. trôpic; ~ za kim, za czym miec kògòs oblubiony, trôpic na cos, ~da za owòcami jegò trôpi
na brzôd przepadac, -pôdóm, -ôł, -padôj, sł., ‘przepadać, ginąć’: Mie tak wszëtkò przepôdô.
przepadek m przepôdk m
przepadły ad przepadłi, zdżiniony, zgù-biony
przepajać, ~pòić v nacëgac, nacygnąc, dac namikac, namiknąc, dac przéńc cekã, pôchã,
dac przepôchnąc
przepakòwanie n przepakòwanié n
przepakòw(yw)ać v przepakòwac, przepa-kiwac
przepalać, ~lić v przepôlë(wa)c, za baro napôlë(wa)c, przeceplëc przepalac, -pôlóm, ôł, -palôj, sł., ‘przepalać’.
przepalac sã, -pôlóm sã, -ôł sã, -palôj sã, sł., ‘przepalać się’.
przepalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘przepalić’: Słunyszkò zemiã przepôlëło.
przepalëc sã, -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘przepalić się’.
przepalanka ƒ kòrnus m
przepalenie n przepôlenié n
przepasany - òb. opasany
przepaska òbwiązka TR, np. Sprawiedlëwòta mù bądze òbwiązką na biodrach, a
wiérnota jegò pasã na òpaszim. EG (z Knédżi Izajasza). - Przër. opasać się
przepaska ƒ obwiązka ƒ; ~ na czole ob-wiązka na łësënie
pùster, -tra, m., ‘czarna przepaska na głowie, część ubrania dziewcząt pomorskich’. (II)
[Hilf]
przepastny ad przepadny, urzmisti, bez-dnowi, przitczi przepastlëwi, przym.,
‘przepaścisty’: przepastlëwô wòda; na tëch przepastlëwëch drogach. Òna mô srodze
przepastlëwą taszã ‘ona ma kieszeń jak otchłań’.
przepas(yw)ać (się) scôrëwac, scôrowac, opi(e)nac, opiąc, zarzemni(a)c, obrzeszë(wa)c (sã)
przepaścisty ad przepadny, urzmisti, bez-dnowi, przitczi
przepaść1 zob. przepadać przepasc2, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘przepaść, zginąć’:
●przepôdł, jakbë kam w wòdã pùscył. To mie nie przepadnie.
684
przepaść2 ƒ przepadniô, urwa, rozparëna ƒ 1. przepadlëskò EG. - Przër. urwisko. 2. w
znacz.
czasnikòwim
przepadnąc
EG.
Np.
Tak
sã
zaleszcził
(s
chòwôł), że przepôdł jak kam w wòdze. SY przepaść wodna òtmãd || òdmãt m, toniô [Nie
lezë za dalek, bò ce toniô wcygnie. Sy]. Por. głębia przepasc1, -ë, ż., ‘przepaść’: Z drëdżi
stronë górë je wiôlgô, głãbòkô przepasc. Skùlnął sã w przepasc.
przepatrywać, ~trzyć v przezerac, prze~ zdrzec
przepchać, ~nąć v przepchac, przepch-nąc, przekłoc, przebòdnąc, przedostac; ~ się
przez tłum przepchnąc, przedo~ stac sã przez szëszmiéń lëdztwa
przepełnić v przefùlowac, przeskòpico-wac, przelôc przepôłniac, -óm, -ôł, sł.,
‘przepełniać’. (II)
przepôłnic, -ã, -ił, sł., ‘przepełnić’: przepôłnioné czeliszczi. (II)
przepełnienie - przepełnienié EG
przepełnienie n przefùlowanié, przeskòpi-cowanié, przelenié n; w teatrze było ~ teater
béł skòpicą
przepełniony - ts. EG, ewent. np. ò autobùsu: zatłoczony, natłoczony, nabiti, „napróny”
EG. natłoczony ad natłoczony, nabiti, napchóny, ekspr napróny; ew. zatłoczony,
nasztopóny [Autobùs przëjachôł tak napróny (zatłoczony), że sã człowiek ni mógł
nijak wcësnąc. Gò]. Por. zatłoczony, przepełniony
przepełniony ad przefùlowóny, przeskòpicowóny, napchóny. Por. zatłoczony
przepełzać, ~nąć v przeczorgac, przekraczëc, przeczorgnąc
przepãdzać, ~dzić v 1. przenëk(iw)ac,
przegóniac, przegnac; ~ bydło przez
wieś nëkac, przenëk(iw)ac bëdło przez
wies 2. roznëk(iw)ac, rozgóniac, wënëk(iw)ac, rozgònic, wëpòraji(wa)c
3. (z)mùdzëc; ~ czas (prze)wichlëc sã,
(z)mùdzëc czas, ~ lato przelatowac przepãdzenie n przenëkanié, przegnanié,
mùdzenié n; ~ czasu przewichlenié sã,
przemùdzenié czasu
przepędzić v przegnac, wëgnac, przenëkac, wënëkac, pònëknąc, przepãdzëc – EG,
ewent wëpòsãdzëc (= pòl. wypędzić a. odpędzić za pomocą słów, dać nauczkę
słowną) Gò [Niech le jô weznã kawał lôszczora, to jô ce pònëknã. Sy Pùdzeta wa,
czë jô móm waju pònëknąc?! Czej òn tu jesz rôz przińdze, tej jô gò wëpòsãdzã. Gò]
przenëkac, -óm, -ôł, sł., ‘przegnać, przepędzić’: Jô jem mùszôł mòje òwce przez waje
pòle przenëkac. przepãdzac, -óm, -ôł, sł., ‘przepędzać’.
przepãdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przepędzić’.
Por. przzegnać, przeganiac
przepicie n przepitk m, przepicé n
685
przepić przepic, przepùscëc przez gardło [Co ùchlóna zarobi, to òn przez gardło
przepùscy,
nic
nie
pòsôdô,
le
cz
erwiony nos. SY] przepic, -pijã, -pił, sł., ‘przepić’: Òn wicy ù mie nie krëgnie gòrzôłczi, bò
ju wszëtkò przepił.
przepić zob. przepijać
przepieprzać v przepieprzac
przepieprzyć v przepieprzëc
przepieprzëc, -ã, -ił, sł., ‘przepieprzyć’: Le nie przepieprzë ti salôtë ‘sałaty’.
przepierać v przepierac [-piéróm, -ôł, -pierôj, sł.,
przepierka f przepiérka ƒ, môłé pranié
przepierzenie n przewiąz m
przepierzyć v dac przewiąz
przepiãcie n el przenapiãcé n
przepiãkny ad przesnôżi, pëszny, widzałi,
bâro piãkny
przepi(ja)ć v przepijac Całi swój zôróbk przepijają ù żëdów. Ra
przepiłow(yw)ać v przeżôgiwac, przeżôgòwac, przewilowac, przewilëwac, przetrénëwac, przetrôczë(wa)c
przepinać v przepi(e)nac
przepiórczy ad przepiórkòwi, przepiórczën
przepiórka zool przepiórka Sy
przepiórka ƒ1. zoo przepiórka, zdr przepióreczka, przepierzëca (Ra, Sy), -ë, ż.,
‘przepiórka’. Ob. przepiórka.ƒ przepiórczin, -ëna, -ëné, przym., ‘przepiórczy’:
przepiórczëno miãso, przepiórczëno gniôzdkò.
; 2. zob. przepierka
przepis przepis(k) Lz przepis, -u, m., ‘przepis’: Òni mają taczi przepis. Ra
przepis m ustôw, nôkôz m, recepta ƒ; stosować się do ~ów jic wedle ustawù
przepisowy ad przënôléżny, wedle ustawù
przepisywacz m przepis(yw)ajk, przepisywôcz m przepisywacz przepisnik
przepis(yw)ać v 1. przepis(ow)ac, odpis(ow)ac 2. przëkôz(ow)ac, zapis(ow)ac przepisywanie n 1. przepisywanié n 2. zapisywanié (kòmùs) n przepisac, -szã, -sôł, -szë, sł., 1. ‘przepisać’: Przepiszë to na czësto!
2. ‘zaordynować’: Dochtór ji przepisôł to lékarstwò. przepisowac, -ëjã, -owôł, sł., 1.
‘przepisywać’: Òna mòje rechùnczi przepisowa. 2. ‘ordynować, zarządzać’: Të mie tegò nie
brëkùjesz ‘potrzebujesz’ przepisowac.
przepity ad przepiti;~te pieniądze przepité pieniãdze
przeplatać, przeplatac, -plôtóm, -ôł, -platôj, sł., ‘przeplatać’: Czerzwionyma sznërkama
przeplôtają włosë.
~pleść v przeplôtac, prze-
686
plesc, przewi(ja)c, przemieni(a)c
przeplatanie n przeplôtanié n
przeplatany ad przeplôtóny, przeplotłi
przeplesc, -plotã, -plótł, -plecë, sł., ‘przepleść’: Przeplecë so włosë!
przeplewiać v przepielac, -piélóm, -ôł, sł., ‘. (II)
przeplewić v przepłoc, -pielã, -płół, -pielë, sł., ‘’: przepłoti ‘przeplewiony’. (II)
przepłacić, ~cać v przedrożëc, przesolëc,
przepłôcac, przepłacë(wa)c, za drogò
(za)płacëc ◊ wëstawic słony rechùnk przepłacac, -płôcóm, -ôł, -płacôj, sł., ‘przepłacać’:
Òni tak wszëtkò przepłôcają.
przepłacëc, -ã, -ył, sł., ‘przepłacić’: Le nie przepłacë tëch skòrzni!
przepłakać v przepłakac, przerëczec, przebeczec, przechlëchac przepłakac, -czã, -kôł, -czë, sł., ‘przepłakać’: Niejeden dzéń ë
niejednã noc òna ju przepłaka nad jegò kòlibką.
przepławić v 1. zob. przeprawić (się); 2. przemëc
przepławienie n 1. zob. przeprawa; 2. przemëcé, przepłókanié n
przepłoszyć v przepłoszëc, przestraszëc
przepłukanie n przepłókanié n
przepłuk(iw)ać v przepłók(iw)ac przepłokac, -płóczã, -ôł, -płoczë, sł., ‘przepłukać’. (II)
przepłóknąc, -ã, -ął, sł., ‘przepłuknąć’. (II)
przepłynąć, ~wać v przepłënąc, przepłëwac przepłënąc, -ã, -ął, sł., ‘przepłynąć’: Żebë më le nã snôdzëznã szczestlëwie
przepłënãlë! ‘żebyśmy tylko ową mieliznę szczęśliwie przepłynęli!’ przepłëwac, -płiwóm, ôł, sł., ‘przepływać’.
przepływ m przepłënienié n. przepłiw m; ~ wòjska
przecygnienié wòjska kieunek przepływu wody / powietrza / prądu elektrycznego
czerënk przepłiwù wòdë / pòwietrzégò || -trzô (lëftu) / pradu;
przepòcenie n przemòknienié, przemòkniãcé n
przepòcić v przemòknąc przepòcëc, -ã, -ył, sł., ‘przepocić’: Òn sã tak zmòkł ‘tak się
spocił’, że całé zgło przepòcył.
przepòić zob. przepajać
przepòławiać, ~łowić v (pò)dzelëc na pół
przepòłowienie n pòdzelenié na pół
przepona ƒ przepòna f Gò – 1. brzësznopiersowô przegroda, brzësznica ƒ; 2. w
urządzeniach technicznych (pneumatycznych / hydraulicznych): membrana,
przepòna f
przepòstaciować v przesztaturzëc
687
przepòścić v wëgłodzëc, wëbiédniec
przepòtniały ad przemòkłi
przepowiadacz m przepòwiôdôcz, prorok, przepòwiôdajk, przepòwiednik m [Naszémù
sąsadowi gôdają przepòwiednik, bò chòc nié wiedno, ale czasã òn jednak zgòdnie,
jakô to mdze pògòda. Sy]
przepòwiadać, ~wiedzieć v przepòwiôdac,
przepòwiedzec, (wë)prorokòwac; ~pogodę przepòwiadac pògòdã / wiodro
(na dwoje babka wróżyła zob. pogoda)
przepòwiadanie n przepòwiôdanié, prorokòwanié n
przepòwiednia ƒ przepòwiôstka f,proroctwò n
przepracow(yw)ać (się) przemãcz(ëw)ac
sã robòtą, narobic sã, narakòwac sã przemòcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł.,
‘przeforsować się, przemęczyć się, przepracować się’: Òn sã przemòcowôł, robił
nad sëłë, tej zachòrowôł. Por. przesilić się, przemęczyć się
przepracowanie n narakòwanié, przemãczenié robòtą
przepracowany ad narobiałi, narakòwóny
przeprać v przeprac przeprac, -pierzã, -prôł, -pierzë, sł., ‘przeprać’: Jô bë wama przepra
tã kòszëlã.
przeprasowanie n przeplatowanié n, przeplatënk m
przeprasow(yw) ać v przeplatowac, przeplatëwac
przepraszac, ~prosić (się) przeprôszac,
przeprosëc (sã); ~praszam! przeprôszajã! przepraszac, -prôszóm, -ôł, -praszôj, sł., ‘przepraszać’: Jô gò przeprôszóm, a òn
mie w pësk.
przepraszac sã, -prôszóm sã, -ôł sã, -praszôj sã, sł., ‘przepraszać się’. (II)
przeprawa f 1. przeprawa f, przejôzd, przewóz m (przez rzékã / jezoro) [Na tim kanale
je stałô przeprawa, tam jezdzy próm. Gò Przejôzd / przewóz przez rzékã. Na
przewòzu ù jezora. Ra]; 2. fig wërwas, tôczel m, ùcemiãga, przeprawa f [Më z tim
naszim tatkã dzysô w nocë mielë przeprawã, trzeba bëło halac mù doktora. Gò]
przeprawa ƒ1. przedostënk, przedërch m
fig zwada, przeprawa, szkalinga ƒ przepławienie n 1. przepławienié, przepłënienié n 2. przemëcé, przepłókanié n
przeprawi(a)ć v przedost(ôw)ac, przedërch(iw)ac, przejéżdżac, przejachac,
przepłëwac, przepłënąc
przepławić v 1. przepławic, przepłënąc,
przeprawic 2. przemëc Por.przepłynąć
688
przeprawić się - przeprawic sã SY, np. Wsedlë w łodzã i przeprawilë sã na drëdżi brzég
jezora. SY Przeprawilë sã przez rzékã SY
przeprãżenie n za wiôldżé nacygnienié
przeprocesować v przeprawòwac
przeprosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przeprosić’.
przeprosëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘przeprosić się’. (II)
przeprosiny pl przeprosba ƒ przeprosënë, -in, l.mn., ‘przeprosiny’.
przeproszenie n przeproszenié n; ~ się
zgòdzenié sã, przeproszenié sã n
przeprowadzać - przeprowadzac, prowadzëc. - Przër. prowadzić
przeprowadzać, ~dzić v przeprowôdzac,
przeprowadzëc; ~ się przecëgac, przecygnąc ◊ ir przëcygac sã jak kòtka z
kòcãtama (czãsto) przeprowadzać się - przecëgac EG, przeprowadzac sã EG, np. Òn
przecygô do... / òn sã przeprowôdzô do... EG
przeprowadzenie n przeprowadzenié n; ~
się przecygnienié, przecygniãcé n
przeprowadzić - przeprowadzëc EG
przeprowadzić się - przecygnąc EG, przeprowadzëc sã EG, np. Më tej przecygnãlë /
przeprowadzëlë sã z Òsowi do Wësoczi, i tu mieszkómë ju pôrãnôsce lat.
przeprowadzka - przecążka SY, ewent przenosënë n
przeprowadzka ƒprzecyżka a. przecążkaƒ,
przecyg m
przeprowadzka (przeprowadzanie się) do innego ~nia przecążka / przecyganié /
przeprowôdzanié sã do jinszégò mieszkaniô; przeprowadzenie się do innego
~nia przecygnienié || -gniãcé do jinszégò mieszkaniô
przepróżnować - przepróżnowac EG - òd: RA, przepróżniaczëc EG òd: RA,
przepùstożëc EG òd: (zab.) SY, prowadzëc żëcé próżniaczé EG, przebùmlowac EG,
ewent. przeleżec, przesedzec, przespac, nic nie robic EG, zmùdzëc (= stracëc czas
przez kògòs, z czëjis winë) EG. Np. Jô tak
ten całi dzéń przepróżnowôł /
przebùmlowôł / przesedzôł / zmùdzył, bò... EG
przepróżniacził / przepùstożił /
przepróżnować v przeleganic, przezgnilëc
przeprząc, ~rzãgać v przeprzic, przeprzëgac przeprzic [-rząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘przeprząc’: Przeprzigł kònie a tej
pòjachôł chùtkò dali.
przeprzëgac, -przigóm, -ôł, -przëgôj, sł., ‘przeprzęgać’: Przë ti karczmie przeprzëgelë
dôwni kònie
przeprząg m przeprzëga ƒ
przepùklina ƒ wëpãklëna [akc. –pãk-] f, wëpãkłé n, lok: ùłómk m, mãcherzëna
(pãkniãcé mãcherzënë) f, kùfle pl, arch; pùda f {‘mãcherzëna’ dosł. = pol. błona –
zob.; ‘pùda’ arch in = pol. a) guz, obrzęk na ciele; b) guz, nowotwór} [Nasz syn
leżôł w szpitalu, bò mù mãcherzëna pãkła. Cëchò, bratkù, të sã tak nie srôj (nie
jarchòlë sã tak baro), bò ce mãcherzëna pãknie. Miec kùfle. Chòdzëc z kùflama.
689
Człowiek z kùflama nie je do robòtë. Mój chłop mô pùdã i temù òn ni mòże dwigac.
- Sy]; zachorować na ~nę wëpãczëc sã / wëpãknąc sã, bëc wëpãkłi / wëpãczony;
miec / dostac wëpãklënã
przepuklinowy ad wëpãklënowi; pasek ~ pas na wëpãkłé / na wëpãklënã; wëpãklënowi
pas
przepustka ƒ (zaświadczenie uprawniające do opuszczenia koszar) przepùstka f;
posiadać / otrzymać ~kę miec (rzad: pòsadac) / dostac przepùstkã; wyjść na ~kę (z
jednostki wojskowej) wińc na przepùstkã (z jednostczi wòjskòwi)
przepùstnica ƒ tech przepùstnica f, ropny wentił
przepùszczać, ~ścić v przepùszczac, przepùscëc; ~ majątek stracëc, rozszarwarkòwac majątk przepùscëc, -szczã, -scył, sł., 1. ‘przepuścić’: Të jã môsz przepùscëc
wòlno. 2. ‘odpuścić, przebaczyć’: Jemù trzeba jesz tim razã przepùscëc.
przepùszczac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘przepuszczać’, 2. odpuszczać, przebaczać’.
przepùszczalność ƒ przepùstnota, przemikłoscƒ
przepùszczalny ad przepùstny, przemikny
przepych – bògactwò (przesadné bògactwò), ewent. rozkòsz (= pol rozkosz), bùcha (=
zarozëmiałosc, zadzéranié nosa, pol pycha, buta), rozpacha lok (= rozwòlô, pòjuga,
przesadnô swòbòda) SY, JA [wierã
òd: rozpichaniô sã łokcama - EG], np.
mieskô rozpacha JA
przepych m widzałosc, ocznota, pësznota f. Pòr. dobrobyt, bògactwò
przepychać (się) 1. przep(i)ëchac, prze-bôdac, przekòlëwac 2. przep(i)ëchac,
przecëskac (sã); zob. przepchać
przepyszny ad baro widzałi, baro oczny, baro pëszny
przepyt(yw)ać v przepët(ow)ac, wëdowia-dowac, wëdowiedzec, ◊ wzyc, brac kògòs na trôcz, na żôdżel, na sëtk i spëtk (o przesłuchaniu)
przerabiać zob. przerobić przerabiac, -rôbióm, -ôł, -rabiôj, sł., ‘przerabiać’: Jô to dëcht
znowa przerôbióm.
przerabianie n przerôbianié, zmieni(w)anié, przeczënianié n
przerachòwanie n przerechòwanié n, przerechùnk m
przerachow(yw)ać zob. przeliczać, przeliczyć
przeradzać zob. przerodzić
przerastać (znaczeniem, siłą) - przerastac, wërastac pònad cos, szosowac, przekraczac,
przewëż(szë)wac, górowac, (np. To przewëższiwô tamto / to górëje nad tim.), bëc
górą, bëc pònad czims
przerastać, ~rosnąć v przerôstac, prze-rosc przerastac, -rôstóm, -ôł, -rastôj, sł.,
‘przerastać’: Òna gò przerôstô.
przerastający - przerôstający (1. przerôstający w głąb, np. ò kòrzeniach; 2. wërôstający
pònad cos / kògòs, przekrôczający, przëwëższiwający, np. Kòscół ùkazëje nama
prôwdë przerôstającé lëdzką mësl i wëòbrazniã.
przerazić - przerazëc SY. Np. To jich przerazëło. EG
przerazić, ~żać v wëstraszëc, przestra-szëc, urzasnąc, przelãknąc; strôszëc, urzasëwac,
przestraszëwac, zjëmac strachã; ~ się wërzasnąc sã, przelãk~ nąc sã, wëstraszëc sã, urzasnąc
sã przerazić się - przerazëc sã, przerzasnąc sã, ùrzasnąc sã || wërzasnąc sã, zlãknąc sã ||
wëlãknąc || przelãknąc sã, wëstraszëc sã, mòcno sã spłoszëc [Tak sã wërzasł, że òd pòtu
690
zmòkła mù kòszëla. Lz Òn sã wtedë tak mòcno przerzasł, że òd tegò czasu gadac ni mòże.
Ra] . Òb. struchleć
przeraźliwy ad straszny, urzasny
przerażać - przerażac SY, np. To gò przerôżô.
przerażający - przerôżający, straszny, òkropny, nesamòwiti
przerażenie - ùrzôsk SY, lãk, strach EG, przerażenié EG, ùrzasniãcé SY, wërzas /
zerzas SY, pòrëch (môl.) SY. Np. Czej szôłtës przëszedł do wsë i rzekł, ze je wòjna,
to sã stôł taczi pòrëch we wsë, że białczi jiczałë ||
jãczałë, dzecë krzëczałë,
chłopi kòsë cëskelë. Ze zerzasë (zerzasu) ni mògła sztót gadac.SY
przerażenie n strach, urzas, lãk, wërzas m, płochawica, wëlãkłosc ƒ
przerażony - ts., ùrzasłi, wërzasłi SY, wëstraszony, przelãkłi, spłoszony
przerażony ad urzasłi, wëlãkłi, przestra-szony, wëpłoszony, wërzasü
przerąbać v przerąbic, przeknowac, prze-cyc przerãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł.,
‘przerąbać’: Të bë jes mógł ten lód przerãbic, bò rëbë ni mają czim ju dëchac.
przerãbic sã, -rąbiã sã, -ił sã, -rãbi sã, sł., ‘przerąbać się, rąbaniem utorować sobie
drogę’: Sã przerãbi, żlë ni mòżesz jinak ‘przerąb się, jeżeli nie możesz inaczej’. Òni sã ledwie
przez ten las przerąbilë.
przerãbel m, ~bla ƒ przerãbla, kra, wkra, rëja, w(ë)chòdnicaƒ, orwłók m przerãbla, -ë,
ż., ‘przerębel, otwór wybity w lodzie’
przerębywać v przerãbiac, -rąbióm, -ôł, -rãbiôj, sł., ‘’. (II) przerãbòwac, -ùjã, -òwôł, sł.,
‘przerębywać’: Rëbôcë lód przerãbùją na jezorze, czej mają niewód zakładac.
przerobić, ~rabiać v przerobić, prze-rôbiac, przejinaczë(wa)c, (z)jinszëc, przeczëni(a)c,
zmieni(a)c, przekrãp(o-w)ac przerobic, -ã, -ił, sł., ‘przerobić’: Jô jegò nie przerobiã. Ta rolô
mùszi bëc jesz rôz przerobionô ‘zorana’.
przerobiony ad przerobiony, przerobny
przerodzić, ~radzać (się) 1. wëôrtowac, przeôrtëwac (sã) 2. fig zjinacz(ëw)ac,
przesztaturzëc (sã)
przerosnąć przerosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘przeróść’: Të miã nigdë nie przeroscesz.zob.
przerastać
przerost m przeroscenié, pòwikszenié n
przerób m przeróbk, przeczëniôk m
przeróbka ts. Gò, Lz
przeróbka ƒ przerobienié n, transkripcjô ƒ; ~ pòdług nowej mòdy unowienié n
przeróść zob. przerosnąć
przeróżny ad rozmajiti
przerwa 1. przerwa ( = pol przerwa, pauza), ewent przeriwka Sy, Lz (w znacz. pol.
urozmaicenie, rozrywka w czasie przerwy) {Ra: ‘przerwa’ w zn. mòst zerwóny, brak
przejazdu [Wa ni mùszita tãdë jachac, bò je przerwa.]}; 2. techn przerwa (np.
przerwa na swiécë w mòtórze spalënowim; przerwa na kablu, tj. brak łączbë), ewent
òdstãp
przerwa ƒ oprzestónk m, przerwa, prze-riwka, pauzaƒ, przerwanié; ~ w ruchù przerwa w
jeżdżenim, w robòce, bez ~wy bez oprzestónkù, z ~mi z prze-riwkama, ~ obiadowa
oprzepôłnié n pauza || przerwa ‘przerwa’ sp
691
przerwać przerwac [Wòda przerwa groblã, a tej bëłë wszëtczé damë przerwóné. Ra]
przerwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘przerwać się’: Wãdzëskò sã przerwało ‘postronek się
przerwał’.
przerwac zob. przerywać
przerwanie n przerwanié, oprzestanié, za-scygnienié n, przeczidka ƒ
przerwany ad przerwóny, oprzestóny, za-scygniony, przeczidłi
przerys m odcéchòwanié, przecéchòwa-nié n
przerysowanie n przecéchòwanié, odcé~ chòwanié n
przerysownik m pantograf, przecéchi-wôcz m
przerysow(yw)ać v przecéchòwac, przecé-chiwac
przerywacz m el przeriwôcz m
przerywać - przerëwac || przeriwac - EG. Np. Më dzys przeriwelë rozsadã. Òna mùszi
bëc przerwónô, czej je za gãsto wsónô. Wez gò nôprzód wësłëchôj, a nie przeriwôj ||
przerëwôj mù wiedno. Cos nama przeriwało rozmòwã (przez telefón), bò nie bëło zasëgù / bò
bëło jaczés ùszkòdzenié na lini. - EG Nie przerëwôj mù w jegò rozmëszlaniach! Òn przeriwô
sznurk. Ra] przerywać się - przerëwac || -riwac sã EG. Np. Ten pòwrózk sã za kòżdim razã
przeriwô, bò je strëpiałi. Rozmòwa przez telefón sã czile razy przeriwa, ale më sã wiedno
nazôd pòłączëlë. - EG
przer(y)wać v przer(ë)wac, oprzest(ôw)ac, przeczëdac, przeczidnąc, przełóm(ë-w)ac,
utëp(ow)ac; ~ kòmùnikacjã za-scygnąc łączbã, ~ się przesadzëc sã, zmògnąc sã,
przerwac sã, rozerwac sã
przerywany ad przerwisti; gòrączka ~na przerwistô gòrączka
przerzedzać, ~dzić v przerzadzë(wa)c, przer(ë)wac, (z)rzadzëc, (z)rzôdczëc
przerzedzenie n przerzôdzenié, rzadzenié n, przeriwk m
przerzedzony ad zrzadzony, zrzôdczony, przerwóny, gòlasti
przerzucać, ~cić v przerzëcac, przerzëcëc, przecësk(iw)ac, przewrôcac, przeszmërg(iw)ac, przewrócëc; przechlastnąc, -ã, -ął, sł., 1. ‘przerzucić’: Przechlastnął kam
przez płot. 2. ‘przepuścić, przemarnotrawić’: Òn swòje dëtczi wnetëszczi przechlastnie ‘on
swoje grosiwo wnet przepuści’. przechlastnąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przerzucić się’: Òni sã
przechlastnãlë na stronã lëterską. przerzëcac, -rzucóm, -ôł, -rzëcôj, sł., ‘przerzucać’: Jô pùdã
terô sano przerzëcac, żebë nie zgniło. przerzëcac sã, -rzucóm sã, -ôł sã, -rzëcôj sã, sł.,
‘przerzucać się’.
przerzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘przerzucić’: Przerzëcëta jeden abò dwa snopë. Jô
zarô przerzucã.
przerzëcëc sã, -rzucã sã, -ył sã, -rzëcë sã, sł., ‘przerzucić się’.
~ książkã (prze)kartkòwac ksążkã, ~ papiety przewrôcac, przesznëprëwac papiorë, ~
się przéńc, cësnąc sã, przerzëcëc sã, chòroba ~ciła się chòrosc przeszła, cësnãła sã,
~ się na medycynã przéńc na medicynã
przerzynać, ~rznąć v przerzënac, prze-rznąc, przekraj(ëw)ac, przeżôgiwac,
przeżôgòwac, (prze)rzechòłëc; ~ się przełómòwac sã, dërchac, przelôżac, przechôdac, zãby
~nają się niemòwlã-du zãbë wëlôżają, wëchôdają u dzecka przerzënac, -rzinóm, -ôł, rzënôj, sł., ‘przerzynać’.
przerznąc, -ã, -ął, sł., ‘przerżnąć’: Òna so pôlc przerznã na pãkłi bùdelce. Deska na pół
przerznionô.
692
przerzynanie się n wëlôżanié, wëchôda-nié n (o zãbach)
przerżnąć zob. przerzynać
przesada - ts. SY. Np. Wëprawiac taczé wiôldżé wieselé, to je przesada. EG. Òna sã
kłónia tim szkólnym jaż z przesadą. EG - Przër. nadmiar
przesada przesada [np. Groteska, z charakteristicznyma elementama przesadë. Gò]
przesada ƒ przesada ƒ
przesadnie pochwalić lub zganić - przëłożëc SY, dołożëc SY, przesadno pòchwalëc
abò zganic EG, np. Kòżdô baba léckã
przëłożi. SY Lëdze wiedno mùszą dołożëc
i z jigłë robią widłë. SY
przesadny - ts. EG, ewent. za wiôldżi / wësoczi / szeroczi / òstri / jasny itp., np. Òn mô
przesadné wëmôgania. EG
przesadny ad przesadny, przewielony, zwielony; ~dnie ubierająca się czwié-rzadło n
przesadzenie n przesadzenié, przëkładze-nié, zmëszlenié n
przesadzać - 1. przesadzac kògòs abò cos na jiny môl, np. Òn przesôdzô drzéwka z
ògroda na miedzã. EG. Złoż. pòprzesadzac, np. Jô waju pòprzesôdzóm, bò wa sã tu wcyg
kòpieta pò stołã, abò łokcama sã szturôta. EG przesadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł.,
‘przesadzać’: Nié kòżdé zelé mòżna przesadzac.
2. przesadzac w mòwie, dodawac cos nieprôwdzëwégò,
przełgiwac EG, stożëc EG
przesadzić, ~dzać v przesadzëc, przesô-dzac, przëłożëc, przëkłôdac, zmëslëc, zmëszłac
(z)robic z mëszë / mùchë jelenia (pol. wyolbrzymić coś). Sy] (z)robic z jigłë widłë / z
mëdżi (a. ze skògòla) wòła - zob. przesadzić
; ~ mùr przesadzëc, przesë-nąc, przeskòczëc mùr, ◊ się w grzecz-nościach wësadzëc sã
w usłëżnotach ◊ linã przëłożëc a. (z)robic z mùchë jelenia (przesadzač)
przesadzić v 1. przesadzëc, -ã, -ył, sł., ‘przesadzić’: Jesz to drzéwkò mùszisz
przesadzëc.
2. (podkoloryzować, przedstawić coś z przesadą) - przesadzëc EG. dołożëc SY,
zrobic z mësze jelenia Sy (z)robic z mëszë / mùchë jelenia (pol. wyolbrzymić coś).
Sy] (z)robic z jigłë widłë / z mëdżi (a. ze skògòla) wòła - zob. przesadzić np. Lëdze
wiedno mùszą dołożëc i z jigłë robią widłë. SY. - Przër. przekłamać
przesadzony ad przesadzony, dołożony, przełożony, zmëszlony
przesalac, -sôlóm, -ôł, -salôj, sł., ‘przesalać’: Le nie przesalôj tak bùlew jak wczerô.
przesączać, ~czyć v przemikac, przemik-nąc, przecékac, przecec
przesąd przesądk Lz; por. zabobon
przesąd m gùsła pl, niedowiérnotaƒ [W nikwã (marnosc) ùpôdkù przesądë szłë. Lz (La,
Tr)]
przesądny zob. zabobonny
przesadny ad gùsłowati, niedowiérny
przesądzać, ~dzić v w przódk obsądzac, rozsądzac; rozsądzëc bez (z)badéro-wani
przeschnąć v przeschnąc, pòdeschnąc [Nim żëto przeschnie, mdze nowi deszcz. Ra]
przeschniãcie n przesëch m
przeschniãty ad przeschłi, obeschłi, pòde-schłi; ~ materiał przeschlińc m
przesiać zob. przesiewać przesôc, -sejã, -sôł, sł., ‘przesiać’: Òno je ju przez rzeszoto
przesóné.
693
przesiadać, ~siąść v przesôdac, przesad-nąc, przełôżac, przelezc ◊ z kònia przesôdł sã
na krowã (zbankrutował) przesadac sã, -sôdóm sã, -ôł sã, -sadôj sã, sł., ‘przysiadać się’: Òn
sã co chwilã z jednégò kònia na drëdżégò przesôdô.
przesadnąc sã, -ã sã, -sôdł sã, sł., ‘przesiąść się’.
przesiadanie (się) n przesôdanié, prze-lôżanié n
przesiadywać v przesadowac, przesedzec, (prze)dénowac; ~ ciągle w domù prze~
sadowac wiedno doma, kòbieta ~du-jąca u kògò przesadiwajka, przese-dzónka ƒ,
mãżczyzna ~cy u kògò prze-sadiwajk, przesedzónk m przesadowac, -ëjã, -owôł, sł.,
‘przesiadywać’: Docz të ù ni òb dzéń przesadëjesz?
przesiąkalny, ~kliwy ad przepùstny
przesiąkły, ~kniãty ad przemikłi, przece-kłi, przelecałi, zalecałi
przesiąknąć, ~kać v przemiknąc, przemi~ kac, przecec, przeceknąc, przecékac,
przelecec, zalecec; ~ wòdą przemik~ nąc wòdą, ~ przykrą wònią przesmiar-dnąc
przemiknąc, -ã, -ął, sł., ‘zmięknąć (na wskroś), spulchnieć’: Terô zemia je dëcht przemikłô
‘teraz ziemia jest należycie spulchniona’. Jak jesz jedna tãcza ‘tucza’ spadnie, zemia
przemiknie. (II)
przesiąknięcie wodą – zob. nasycenie
przesiąkniãcie n przemik, przecek m, na-miklë(z)na ƒ
przesiąść zob. przesiadać
przesiedlać się - przesedlac sã RA, przesedliwac sã EG, przecëgac (p. w jiny môl)
EG
przesiedlać, ~dlić (się) przesôdzac, prze-sadzëc, przecëgac, przecygnąc, prze-nôszac,
przeniesc (sã)
przesedlac, -sédlóm, -ôł, -sedlôj, sł., ‘przesiedlać’. (II)
przesedlac sã, -sédlóm sã, -ôł sã, sł., ‘przesiedlać się’: Przedają grëńta ë sã rôd
przesedlają. (II)
przesedlëc, -ã, -ił, sł., ‘przesiedlić’: Król chcôł jich przesedlëc na Mazurë. (II)
przesedlëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przesiedlić się’. (II)
przesiedlenie n przesadzenié, przecygnienié, przeniesenié n; ~ się przecygnienié n
przesiedlić się - przesedlëc sã RA, przecygnąc (p. w jiny môl) EG, zmienic adres EG
przesiedzieć zob. przesiadywać przesedzec, -ã, -ôł, sł., ‘przesiedzieć’: Jô jem ù waji
przesedzôł nieòmal całi dzéń.
przesieka ƒ wilbón, szlach m, drëfta, prze-rãbaƒ{‘szlach’ – zob. cios, ślad}
przesiekać v przesekac, rozsekac, przerãbic
przesi(ew)ać v przesôc, przesewac, (prze)-sëtkòwac, rzeszotowac; ~mąkã przez pytel
pëtlowac ◊ bùksë kòmùs pëtlëją (bòi się) Draszkòwie przeséwają zbòżé przez
rzeszota. Trzeba dobrze przeséwac ë te bëlniészé zôrka òsóbno òdgarniac.
przesiewać - przesewac EG, sëtkòwac (= przesewac przez sëto / sëtkò, ewent. ò
drobnym deszczu / sniegù: padac. Np. To ju zôs sëtkùje. EG òd SY), rzeszotowac (=
przesewac przez rzeszoto) SY [w 2 znacz. ‘rzeszotowac’ SY = cedzić słowa - òb.]
przesiewanie n przeséwanié, sëtkòwanié n; pòzostałość ~nia otrãbë, przeséwczi pł, rak
m
694
przesilenie n przesadzenié, zmògnienié, przemachcenié n, zmiana, kriza fi ~ chòroby
przewrócenié chòroscë, ~ dnia z nocą przemòga dnia z nocą, słuńcazwart m
przesilić, ~lać (się) 1. przesadzëc, prze~ sôdzac, zmògnąc, zmògiwac, przemachcë(wa)c, urazëc, urôżac (sã) 2. zlepszëc, pòlepszëc, przewrócëc, zji-naczëc,
zmienic przemòcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przeforsować się, przemęczyć się,
przepracować się’: Òn sã przemòcowôł, robił nad sëłë, tej zachòrowôł. Por.
przemęczyć się, przepracować się
przesilić się przez mòc cos zrobic, zmògnąc sã; ewent. przemãczëc sã, naszarpac sã /
namarachòwac sã za baro, przedwignąc sã (= pol. przedźwignąć się); por.
zaharować się
przesilony ad zmògłi, zmachcony, przesa-dzony, urażony, utëmlałi
przeskòczyć, ~skakiwać v przeskòczëc, przeskakòwac, przesënąc, przesuwac,
przesadzëc, przesôdzac; ~ z jednegò tematu na drugi przeskakòwac z témë na téma, nie
mów hop, aż nie ~czysz nie ceszë sã za wczas przeskakòwac, -ùjã, -òwôł, sł.,
‘przeskakiwać’: Òn so bùksë pòdzarł, jak przez ten płot przeskakòwôł.
przeskòczëc, -ã, -ił, sł., ‘przeskoczyć’: Nie mòwi: hòp, jaż przeskòczisz. Przysł.
przeskòk m przeskòczenié, przeskòkniãcé n, przesuw, przeskòk m
przeskrobać coś złego - przeskrobac EG, wëbrojic || -jec EG, zbrojic EG, zaskùrzëc RA
przeskrobać v 1. przeskrobac, przeskòblëc {‘skòblëc’ in. zob. czyścić, strugać}2.
przeskùrzëc
przeskrzydlenie n przeskrzidlenié n
przesłać zob. przesyłać przesłac, -slã, -słôł, -slë, sł., ‘przesłać’: Òna mie przesła
pòzdrowienié przez sostrã.
przesładzać, ~słodzić v przecëkrz(ëw)ac, przecëkrzëc, przemiodni(wa)c, prze-miodzëc,
przesłodczë(wa)c
przesłaniać - zastawiac widok na cos EG, przesłoniwac (pòl.?) EG,
zakrëwac
EG, stojec w drodze EG. Np. Wa mie stojita w drodze tak, że jô terô nic
nie
widzã. EG
przesłaniać, ~słonić v zakrë(wa)c, zacëgac, zacygnąc, zawieszac, zawiesëc, zastãpiac, zastąpic
przesłanianie n zakriwanié, zacyganié, zawiesziwanié, zastąpianié n
przesłanie n przesłanié a. przeswanié n,
przesélënk m
przesłanka ƒ przedkłôdk m, przedkładzëna ƒ
przesławny ad baro słôwny, zawòłóny, widzałi
przesłodzić zob. przesładzać
przesłona ƒ zawiészënk, pòbiég, zakriwk
m, zacygniãtosc, zawiészka ƒ
przesłoniãty ad zawieszony, pòbiegłi, zacygniãti, zakrëti, zastąpiony
przesłonić - zastawic widok na cos EG, przesłonic (pòl.?) EG, ewent. stanąc w drodze
EG. Np. Të mie tu stanął w drodze, terô jô nic nie widzã. EG - Przër. zasłonić
przesłuchać v przesłëchac, -óm, -ôł, sł., ‘’. (II)
695
przesłuchanie - przesłëchë SY. Np. Jic na przesłëchë. Wrócëc z przesłëchów. Wząc
kògò na przesłëchë. SY
przesłuchanie n przesłëcha f, przesłëchanié n
przesłuch(iw)ać v przesłëch(ow)ac przesłëchòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przesłuchiwać’:
Mielë gò przesłëchòwac. (II)
; ~ się
przerozmiôc sã, przeczëc sã
przesłużyć v przesłużëc
przesłyszeć się przeczëc sã, lëchò (a. òpaczno) ùczëc / doczëc, przerozmiôc sã (por.
przerozmiôc = zrozmiôc, pol. zrozumieć; przërozmiôc = pol. przyznać rację),
[Mùszôł jem sã przerozmiôc. Sy] przesłëchac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przesłyszeć się,
źle usłyszeć’: Le sã nie przesłëchôj! Òn sã przesłëchôł. (II)
przesmyk m zwãżëna ƒ; ~ mòrski mòrzkô
zwãżëna
przesolić v przesolëc, fig przedrożëc przesolëc, -ã, -ił, sł., ‘przesolić’: Òna mùszi wiedno
przesolëc abò niedosolëc.
przesolony ad 1. przesolony; ~lona pòtrawa przesolańc m 2. fig przedrożałi
przespać, ~sypiać v przesp(ôw)ac; ~ się
przespac sã, bùchnąc sã przespac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘przespać’: Tak przespôł szterë
gòdzënë. 2. ‘zapłodnić dziewczynę’: ●òna bëła wnet przespónô.
przestać 1. zob. zaprzestać. 2. przestojec [W tim cugù béł taczi tłok, że jô całą drogã z
Pòznaniô do Gduńska przestojôł na kòritarzu. Gò] przestac, -ónã, -ôł, -ani, sł., 1. ‘przestać,
ustać’: Ten deszcz mùszi zarô przestac. Przestaniże gadac! 2. ‘zadowolić się’: Kòmù sã rëbë
nie dostónie, ten na pòléwce przestónie. [Przysł. Ceyn]
przestać zob. przestawać przestojec, -ã, -ôł, sł., ‘stać długo lub za długo’: przestojałi
‘przestały, wystały’. (II) przestojec sã, -stojã sã, -ôł sã, -stani sã, sł., ‘stać za długo, przestać
się’: Przez deszcze żëto mòże sã letkò przestojec ‘przez deszcze żyto może się łatwo
przestać’. Jô móm dosc przestałégò jiczmienia.
przestały - przestojałi RA, wëstojałi EG (ò czims, co za długò stojało, np. ò mlékù,
winie - EG). - Przër. wystały
przestały ad przestojałi
przestanek przestank Lz [Bez przestankù. Gò]
przestanek m oprzestónk m, oprzestanié
n; bez ~nkù bez oprzestaniô, bez
oprzestónkù
przestanie n (o)przestanié n
przestankòwać v gr rozczëdac, interpónktowac, rozczidkòwac
przestankòwanie n rozczidka, interpónkcjô ƒ, interpónktowanié n
696
przestankòwy ad rozczidkòwi, interpónktowi
przestały ad przestojałi
przestawać - 1. zob. zaprzestawać. 2. w znacz. ‘obcować z
kim’ - przestawac
(z czim); ew. zadawac sã, mieszac sã (z czim) [Z jaczim przestôwôsz, taczim sã
stôwôsz. Gò
przestawac, -stôwóm, -ôł, -stawôj, sł., 1. ‘przestawać, ustawać’: Nie przestawôj w
robòce, 2. ‘przestawać, zadowalać się’: ●Jô przestôwóm na môłim. Chto sã miészô
miedzë żëdów, mùszi sóm òstac chają. Ra
przesta(wa)ć v 1. (o)przest(ôwa)c, niechac, utëpòwac, sztërkòwac, miłkòwac; ~ się dąsać wëmùni(a)c sã, człowiek nie przestający dokazywać nieprzestój m 2. przëstawac z kògùm, zadawac sã z kògùm dreszëc, kamrôcëc, trzëmac
Chto przë piekle mieszkô, mùszi diôbła w kmòtrë prosëc. Ce – por. obcować,
zadawać się; 3. bëc spòkójny, sprawic; ~ na
czym bë(wa)c na czims spòkójny,
(ni)cos, cos kòmù sprawi
przestawanie n drëszenié, kamrôcenié,
trzimanié (z czim) n
przestawiać v przestawiac, -stôwióm, -ôł, -stawiôj, sł., ‘’: Jô nierôd przestôwióm w
jizbie sprzãtë.
przestawić v przeszëkòwac, przestawic,
przesztëlowac przestawic, -ã, -ił, sł., ‘przestawić’: Kòlibka bëła przestawionô.
przestawienie n przestawienié, przesztelowanié n, przestrôwa ƒ
przestawka f jęz przestôwka f, zob. metateza
przestawny (z możliwością przestawiania, np. kierunku) - przestawny (z mòżlëwòscą
przestôwianiô, np. czerënkù) EG
przestąpić, ~stãpòwać v przestąpi(a)c,
przekroczë(wa)c, przesprawic, przesprôwiac, narëszëc; ◊ prawò narëszëc
prawò przestãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘przestąpić’: Jô nie przestąpiã wajégò progù.
przestąpienie n przekroczenié, przestąpienié, narëszenié n, przesprawaƒ przestãkać v przeskãczëc, przestãkac,
przeskòlëc, przeôchac
przestępca - przestãpca EG, przestãpiélc LZ, przestãpnik LZ, przestąpiôk LZ [I
pòliczony òstôł pòmidzë przestãpców. (Iz)]
przestãpca m zleczińca, przesprôwca,
przekrocznik arch, dopùstnik, łamisz m; [Czas nôwëższi, ze tegò przekrocznika
wsadzëlë. Sy]
~ wòjenny wòjnowi przesprôwca
przestępczy przestãpczi, ewent zleczińsczi, złodzejsczi, zbójecczi. Por. nieuczciwy,
nieprawy
przestãpczy ad przesprôwny, przekroczny, dopùstny [To je przekroczny człowiek. Sy]
697
przestãpczyniƒ przesprôwnica, przekrocznica, dopùstnica ƒ [Ta przekrocznica ju nie pòpùscy tegò złodzéjstwa. Sy]
przestępnie - przestãpno EG
przestępny - przestãpny EG. Np. Latos mómë rok przestãpny. EG
przestãpny ad przestãpny przestãpny, przym., ‘przestępny’: Kòżdi czwiôrti rok je
przestãpny.
przestãpòwać zob. przestąpić przestãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przestępować’.
przestępstwo – wëstãpk Gò || wistãpk Lz, przestãpstwò (pòl.) EG, przestãpk [akc. stãpk-] LZ, PO [téż stôropòlsczé: ‘przestępek’ - EG], przekroczenié (neol.) EG,
grzéch, niegòdzëwi / brzëdczi ùczink EG, pòmstwò SY [‘pòmstwò’ = 1. szkòda
wërządzonô kòmù; 2. szkòda w òglowim znacz. Np. Ten wiater nama pòmstwa
narobił. EG], ewent. zlecziństwò Np. tegò przestãpstwa || przestãpkù; te przestãpczi,
tëch przestãpków. Ten wiater dzys pòmstwa narobił. EG. Wa pòmstwa narobita, a
tej chceta swiãtima òstac. SY Ò taczim pòmstwie jesz swiat nie pisôł. SY. - Przër.
złoczyństwo, zbrodnia, pòstępek, krzywda, psota, przeniewierstwo,
niegodziwość, przestrach - òb. przerażenie, popłoch
przestãpstwò n zlecziňstwò n, przesprawa,
pòmstwa, przekroczëzna f, dopùst m; popełniać ~wa przekroczno żëc / robic
~ prasowe gazétnô przesprawa ·
przestrach przestrach, -ù, m., ‘przestrach’.
zob. lęk
przestrach m urzas, strach, lãk, pòrëch,
wërzôsk m, przestraszenié, przelãczenié n
przestrajać, ~stroić v zmieni(a)c zwãk,
przekrãp(iw)ac (kògòs), przezwãczëc przestraszony ad przestraszony, przelãkłi,
zbechniony, urzasłi, przepłoszony przestraszyć, ~szać v (prze)straszëc, przelãknąc, zbechnąc, zbechac, urzasnąc,
(prze)płoszëc przestraszac, -strôszóm, -ôł, -straszôj, sł., ‘przestraszać’.
przestraszyć się przestraszëc, -ã, -ił, sł., ‘przestraszyć’: Jegò żóden strôszk nie
przestraszi.
przestraszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przestraszyć się’: Le sã nie przestraszë! ‘tylko się nie
przestrasz!’
Por. przerazić (się)
przestroga - przestrzég SY, przestrzega SY, przestrzeżënë SY, pòùka SY, pòùczka SY.
òstrzeżenié, memento, n - Przër. morały przestroga, -dżi, ż., ‘przestroga’: Pòsłëchôj ti
przestrodżi.
przestroga ƒ ostrzega, przestrzega, pòu(cz)ka ƒ, przestrzég m, przestrzeżënë
pl; niech ci to bãdzie ~gą niech to
mdze dlô ce na ostrzegã
przestroić zob. przestrajać
przestronno, ~nie adv rëmno, obmiestno przestronność ƒ rëmnota, obmiestnotaƒ
przestronny ad rëmny, obmiestny
698
przestrzał m: na ~ na prost
przestrzec v przestrzéc, -egã, -égł, -eżë, sł., ‘’: Przestrzeżë sostrã, żebë gò nie pùszcza.
przestrzegacz m przestrzégôcz, ostrzégôcz m
przestrzegać - 1. przestrzegac EG, òstrzegac EG, ùpòminac EG, napòminac EG. 2. p.
prawa - przestrzegac / trzëmac sã prawa / przepisów EG, ,
dbac ò prawò / ò
przestrzéganié prawa EG, pòstãpòwac wedle prawa EG; strzéc nôkazu Bòżégò EG
(np. Czë strzeżesz Jegò nôkazu? EG (bibl.). Np. Co z tegò, że sa przepisë, żelë lëdze
jich nie przestrzégają / jich sã nie trzimią / wedle nich nie pòstãpùją. EG
przestrzegac, -strzégóm, -ôł, sł., 1. ‘przestrzegać’: Jô ce doch czile razów
przestrzégôł! ‘toć przestrzegałem cię kilka razy!’ 2. ‘baczyć’: Jô przestrzégóm
‘baczę’, jeż bë tu nie szło lëchò.
przestrzegać, ~strzec v przestrzé(ga)c,
ostrzé(ga)c; ~ praw trzëmac sã prawa,
jic wedle prawa, trzimiący sã / przestrzégający przepisów prawa
przestrzeganie n przestrzéganié, ostrzéganié n; ~ przepisów trzimanié sã ustawù, wskôzów
przestrzelić v przestrzélëc przestrzelëc, -ã, ił, sł., ‘przestrzelić’: Piers miôł
przestrzéloną.
przestrzenny - ts. (pòl.) EG, ewent. rozległi EG, szeroczi EG, wiôldżi EG,
baro
rëmny EG przestrzenny ad rëmny, obmiestny, dolëzniany; metr ~ rëmny méter
przestrzeń - 1. òb. przestworza. 2. w znacz. wolna przestrzeń w pomieszczeniach
plac EG, òbmiescé SY, rozpòstarcé Sy, rum (niem.?) EG [ts., co òbmiescé = plac w
chëczach / jizbie / chléwie / stodole itp.] (np.
tegò rëmù), òbrëmié EG òd LA, Tr
[Mómë taczé môłé mieszkanié, że ni mómë niżódnégò rozpòstarcégò. Sy] 3. plac za
chëczama - zachëczé (zab.) SY; 4. pòle za sklepã („kùlą” - np. w ògrodze) zasklepié (zab.) SY
przestrzeń ƒ rum m, rëmiô, rëmnota, dolëzna przestrzéń pòzazemskô, nieskùńczony w
przestrzeni i czasu ƒ, obmiescé n;
przestrzenie / odległości międzykontynentalne przestrzenie / òdległoscë
midzëkóntinentalné
przebyta ~ przeszłô dolëzna, darga, obawa ~ni lãk rëmi
~ między poszczególnymi drzewami w sadzie midzëbrzôd m arch lok [W
midzëbrzadze jesz je wiele zemi do òbseniô. Na midzëbrzadzym lëchò rosce, bò
drzewa dôwają tu za wiele céni. – Sy]; ~ między piecem a ścianą midzëpiéck m lok
[W midzëpiéckù leżą mòje rãkawice. Sy]
przestrzeżenie n przestrzeżenié, ostrzeżenié n
przestudiować v przesztudérowac, nauczëc, uczbòwò przeczëtac
przestudzić v obstëdzëc, oznobic
przestworza - przestrzéń (pòl.) EG, przestwòrza (pòl.) EG, niebò EG. Przestrzéń za
chmùrama - zachmùrze (môl.) SY. Przestrzéń kòsmicznô. Kòsmiczné przestrzenie.
699
Astronautika - ùczba (nôùka) prowadzącô badanié kòsmòsu za pòmòcą lotów w
przestrzeni midzëplanetarny EG. Przër. głębia, otchłań
przestwór m, ~stwòrze n rëmiô, rëmnota,
dolëzna ƒ
przestygnąć v przestëdnąc, wëznobic przestëdnąc, -ã, -ął, sł., ‘przestygnąć’: To je ju
dëcht przestëdłé. (II)
przesunąć v przesënąc, nadstąpi(a)c przesënąc, -ã, -ął, sł., ‘przesunąć’: A czej miôł
krzasło pòd sóm piéck przesënioné, sadnął na nie.
przesënąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przesunąć się, przejść z lekka’.
przesuniãcie n przesënienié, nadstąpienié n
przesuszać, ~szyć v przesuszac, przesuszë(wa)c, obsëszë(wa)c
przesëszac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przesuszać się’: Rëbôcë przesëszają sã na przëpiéckù.
Białka len przesëszô na przëpiéckù, bò ji dróbkã przemókł na deszczu. - Ra
przesëszëc, -ã, -ił, sł., ‘przesuszyć’: Przesëszë jesz rôz te bùksë ‘spodnie’.
przesëszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przesuszyć się’
przesuwacz m tech rëchlôcz m
przesuwać v przesëwac, nadstąpi(a)c -suwóm, -ôł, -sëwôj, sł., ‘przesuwać’: Docz të
przesuwôsz te stółczi? Nie przësëwôj jich!
przesëwac sã, -suwóm sã, -ôł sã, -sëwôj sã, sł., ‘przesuwać się’.
przesuwnica ƒ tech suwny dwigôcz
przesychać v przesëchac, -sychóm, -ôł, -sëchôj, sł., ‘’: Krëpë na słunyszkù z wòlna
przesychają. Ra
przesycać, ~cić v przejôdac, przejesc, nawielë(wa)c
przesycenie n przejedzenié, nawielenié n
przesycony - òb. nasycony przesycony ad przejadłi, nawielony; ~ życiem nawielony żëcym
przes(y)łać v 1. pòswac a. pòsłac, pòséłac,
przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac Òjc mù przesyłôł dëtczi do miasta. Ra]; 2.
przescelëc
przesyłający m przesélôcz, przesélający m przesyłanie n przesélanié n
przesyłka ƒ przeséłka f, przesélk m, przesélëzna ƒ; ~ pòśpieszna pòspiesznô przeséłka;
przesyłkòwy ad przesélny; list ~ kòl przesélny kwit odbiorca przesyłki (paczki)
òdbiérca przeséłczi (paczczi)
przesypiać zob. przespać
przesyp(yw)ać v przesëp(ow)ac, przese-wac, przesôc
przesyt - przejedzenié EG, przekôrmienié EG, przejadłosc TR, nawielënk TR, nawiél
zab. Sy (dosł zgniłota, niechãc do robòtë) [tegò nawiela; Taczi mie nawiél òpanowôł,
że mie sã nic nie chce robic. Jô widzã, że të môsz dzys tegò prôwdzëwégò nawiela w
sobie. Sy], nawielenié, sprzikrzenié EG. Aż do przesytu - jaż do sprzikrzeniô.
Przesyt życia - sprzikrzenié żëcym TR
700
przesyt m przejadłosc f, nawielënk m, sprzikrzenié n; aż do ~u jaż do sprzi-krzeni, ~
zycia sprzikrzenié żëcym
przeszachrować v przeszachrowac
przeszacować v przeszacowac, przetakso-wac, przerechòwac
przeszacowanie n przeszacowanié, prze-taksowanié, przerechòwanié n
przeszastać v przegórowac, przebróno-wac, pòrozprowadzëc, przetracëc
przeszczepić v przeszczépic
przeszczepienie n przeszczépienié n
przeszkadzać, ~szkòdzić v przeszkadzac, -szkôdzóm, -ôł, -szkadzôj, sł.,
‘przeszkadzać’: Jô cë w niczim nie przeszkôdzóm. Czemù të mie przeszkôdzôsz?
przeszkôdzac, przeszkòdzëc, zawôdzac, zawadzëc, mùdzëc; ~dzający człowiek
przeriwca, zawôdzajk m, niech pan sobie nie ~dza nie dôjce so przeszkôdzac, nie
zdrzëce na zôwadë, ~ kòmù w pracy zawôdzac kòmùs w robòce
przeszkadzający (np. o wietrze: uniemożliwiający pracę) przeszkòdlëwi LZ
przeszkoda - przeszkòda SY, EG, zôwada SY, EG. Przër. zapora
przeszkoda przeszkòda Lz, Ra
przeszkòda ƒ zôwada, zôdzéwa, przespra-wa, zôwała, przeszkòda ƒ, chrapan,
chachłańc, przeriwk m; ~ na mòrzu achtwa ƒ, stać na ~dzie stojec na zôwadze,
natknąć się na ~dã trafic, nańc na zôwadã, ~ w ruchù zôwada w jachanim, wyścig
z ~dami sp mión-czi ze zôwadama, stojący na ~dzie zôwadny zapora
uniemożliwiająca kradzież ryb - chachłańc SY, zôdzewa SY, zôwada SY, chrapan,
chrapanczi SY
przeszkòdzenie n przeszkòdzenié, zawa-dzenié n
przeszkòdzić zob. przeszkadzać przeszkòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przeszkodzić’: Le mie nie
przeszkòdzë w ti prôcë! ‘tylko mi nie przeszkodź w tej pracy’.
przeszło adv bez, przez, wicy jak, przeszło
przeszłoroczny ad łońsczi
przeszłość f przeszłota || -łosc, dôwnota, wczorajszëzna (Sy) f [To jesz nie je nijak takô
dôwnota, jak... Sy]; zamierzchła ~ zawczorajszëzna. [Co të tam òpòwiôdôśz, kò tu
nie chòdzy ò zawczorajszëznã, le ò dzysészëznã. Sy]. Por. współczesność
przeszły ad przeszłi, uszłi, miniãti, dôwny; czas ~ gr uszłi czas przeszłi, przym.,
‘przeszły’: czas przeszłi; przeszłim (pòprzédnym) razã. Ob. przeńc.
przeszperać v przesznëpòrzëc, przesznë-prowac, przekątowac, przeszlachòwac
przeszpiegi pl wëdowiada f, przeszpie-dżipZ
przeszuk(iw)ać v przeszëk(iw)ac, obszë-k(iw)ac, przekątowac, przesznëpòrzëc,
przesznëprowac przeszëkac, -szukóm, -ôł, -szëkôj, sł., ‘przeszukać’: Jô jem wszëtczé kątë ë
dzurë przeszukôł ë jem nie nalôzł ‘przeszukałem wszystkie kąty i dziury i nie znalazłem’.
przeszëkòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przeszukiwać’.
przeszumieć v przeszëmiec, przeszëma-rzëc
przeszwarcować v krëjamno przéńc, prze-dostac, zadostac sã
przeszy(wa)ć v 1. przeszë(wa)c przeszywać wszerz i wzdłuż, haftować, zwykle inną
materią lub kolorem: rąbkòwac, rãbòwac [Mùca rąbkòwónô / rãbòwónô. Ra]
2. prze-wiercë(wa)c, przesydrowac, przekłoc, przebi(ja)c; ~ kògò wzrokiem przewiercëc kògòs okã a. przëzdrzenim
prześcielać, ~lić v przescelë(wa)c
701
prześcieradło n płôchta (|| lok płachta) f, lok: pòscelôk || pòscelnik m; żart: pòdrzëtnica,
pòdchlastnica ƒ [Òkrëła sã płôchtą. Ra Pòscelôk sã pòrwôł. Mùszã kùpic płotna do
nowëch pòscelôków. – Sy]
prześcieradełko n płachetka f [Pòłożë dzeckò na ny płachetce. Ra]
prześcigać, ~nąć v mi(e)jac, minąc, prze-b(ie)rac, jic na miónczi; (prześcigać się w
czymś nawzajem) jic na miónczi w czims, przescëg(iw)ac sã nawzajem (jeden
drëdżégò) / chcec bëc lepszi òd kògòs jinszégò / nie chcec sã dac ùbiegnąc /
przescygnąc / przewëższëc / przeskòczëc (np. w ùsłużnoscë) {‘przescëgac || scëgiwac sã’ (Ra: prześcigać, wyprzedzać) – por. ‘przëscëg(iw)ac (sã)’ = hamòwac
(sã), (pòw)strzëmiwac (sã)} [Jô ce wiedno przescygóm w robòce. Ra]; obaj ~li się w
pochwałach / w prezentach òbaji szlë na miónczi w pòchwałach / w darënkach;
òbaji przescygiwelë sã wzajemno w pòchwałach / w darënkach; jeden drëdżégò
starôł sã ùbiegnąc w pòchwałach / w darënkach; jeden chcôł bëc lepszi òd drëdżégò /
niżóden nie chcôł dac sã (w domësle: dac sã przewëższëc / przeskòczëc) w
pòchwałach / w darënkach
~ się w grzecznościach jic na miónczi w usłużnotach, ~ w nauce przebrac w uczbie, ~ w
mówieniu przegôdac, przebrac w gôdce
prześcignąc v przescygnąc, -ã, -scygł (-nął), sł., ‘prześcignąć, wyprzedzić’: Të mie nie
przescygniesz.
wëprzedzëc Gò, przewëższëc Gò, przebrac La, Tr, przetrafic arch Lz [Të mie w
mądroscë i tak nie przewëższisz! Gò Majkòwsczégò w mésterstwie nicht donąd jesz
nie przewëższił. (Gò – z tekstu Jb) Mëslôł, że jegò córka nôdobą wszëtczé dzéczãta
przetrafi. Lz (słi?, Bù?)]
prześladować v przesladowac (kògò) Sy, Lz, ùstëgòwac || ùscëgòwac (na kògò) Sy, nie
da(wa)c pòkù; ew. łazëc za kògùm krok w krok, sledzëc kògò [òn gò przesladëje; òn
na niegò ùstëgùje; òn mù nie dô(wô) pòkù; Co gò wiedno przesladëjesz, zrobił òn
tobie co?! Sy Òn jã przesladëje. Kòscół je przesladowóny. - Ra]; pech mnie dzisiaj
~duje miej dzys jidze lëchò (za co jô bë sã nie wzął); nic mie sã dzysô nie skłôdô /
nie ùdôwô; ni móm dzysô szczescégò; ew. jaczis niszcz (a. pech) mie dzysô
przesladëje; móm dzysô pecha. Por. dokucząć, dręczyć, gnębić, trapić
prześladowanie n przesladowanié (kògò), ùstëgòwanié (na kògò); gnãbienié / drãczenié
/ cemiãżenié (kògò); nie dôwanié pòkù (kòmùs); ew. rzad przesladownictwò n Ra;
~nia pl przesladowania, ùstëgòwania pl
prześladowany ad przesladowóny, ùstëgòwóny, ew. cemiãżony, gnãbiony, drãczony;
ew. tãpiony
prześladowca m przesladowca, przesladownik; ew. ùstëgòwnik neol Gò; ew.
krziwdzëcél, gnãbicél, cemiãżca, drãczëcél, tiran, kat; niegòdzywc, „złi dëch” m [Òn
miôł cerpiec òd wszelejaczich przesladowników. Ra Ùmiérała bez żalu do swégò
krziwdzëcela. Sy]. Por. napastnik, prowokator
prześladowca m nie dôwający pòkù, ulôżajk, gòniôrz m
prześladowczy ad nie dôwający pòkù, ulôżny, gónny
prześladowczyni ƒ nie dôwającô pòkù, ulôżnica, gòniôrka ƒ przesladowniczka, -czi, ż.,
‘prześladowczyni’.
prześledzić v przesledzëc Gò [jô przesledzã, òn przesledzy(ł), më przsledzymë /
przesledzëlë; Przesledzymë na mapie drogã, jaką Admunsen szedł na biegùn. Jô
wëpisôł ze słowôrzów Zëchtë i Ramùłta przësłówczi tipù czãsto, gãsto, prosto itp.,
żebë przesledzëc, jak wëzdrzi (sã òdbiwô) jich òdmiana w stopniu wëższim. Gò]
702
prześledzić v przeszlachòwac, przezdrzec
prześlãczeć v pòi przedénowac, przecza-mic, przesedzec
prześlicznie adv baro snôżo, pëszno
prześliczny ad baro snôżi, pëszny
prześlizg(iw)ać, ~znąć (się) przepùrg(i-w)ac, przepùrgnąc, przeslizgnąc, przeslizg(iw)ac, przeczorg(iw)ac, przecës-k(iw)ac (sã)
prześmierdnąć v przewòniac lok Sy, przeńc wònią / pôchą / pôchniączką, ewent
przesmiardnąc, przeńc smrodã [Të dëcht całi przesmiardniesz, jeżlë tam stąd nie
wińdzesz. Të jes ju przesmiôrdł. - Ra]
prześnić v przesnic, przerojëc
prześpiewać v przespiéwac
przeświadczenien przeswiôdczenié, dokò-nanié, uwierzenié n
prześwidrow(yw)ać v przesydrëwac, prze~ sydrowac, przewiercë(wa)c
przeświecać, ~cić v przeswiécë(wa)c
prześwietlać, ~lić v przeswiécë(wa)c; ~ promieniami Roentgena przeswiécëc
parminiama Rentgena
prześwietlenie n przeswiécenié n
prześwietny ad baro widzałi, pòczestny przeświãtować v przeswiãcëc
prześwit m przeswiécëna ƒ, przeswit m Gò
prześwitywać v przeswiecac, przeswitëwac || -tiwac [to przeswiécô / przeswitiwô || tëje] - Gò
przetaczać - 1. przetaczac EG, przekùlniwac EG. 2. òbrabiac na tokarce, przetaczac,
òbtaczac EG. 3. przetaczac, przelewac za pòmòcą wãża / szlaucha - EG (przër.
utoczyć). Np. Bądzemë przetôczelë / przeléwelë wino do mniészich bùdlów. EG W
szpitalu doktorzë przetôczają krew
(robią transfùzjã krwi) chòrémù. EG
przetaczać się - 1. przetaczac sã, przekùlniwac sã - EG (np. ò beczkach, wagónach).
Np. Beczczi / wagónë sã przetôczają / kùlają / przekùlniwają. EG 2. ò płinach (krwi,
winie), przelewac sã, przepłëwac, przetaczac sã - EG. Np. To wino sã przetôczô /
przeléwô za pòmału, mùszã nalezc
grëbszi wąż. EG
przetaczać, ~toczyć v 1. przekùl(ëw)ac,
przekùlnąc, przesëwac, przesënąc; ~
wagòny (prze)ranżérowac 2. przelewac, przelôc, przetoczë(wa)c; ~ krew
przetoczë(wa)c krew
przetaczac, -tôczóm, -ôł, -taczôj, sł., ‘przetaczać’. (II)
przetaczac sã, -tôczóm sã, -ôł sã, -taczôj sã, sł., ‘przetaczać się, przesuwać się z miejsca
w miejsce’: Doch òne sã same nie przetôczają! ‘przecież one się same nie przenoszą z
jednego miejsca na drugie!’ (II)
przetaczanie n 1. przekùliwanié, ranżérowanié n 2. przeléwanié, przetocziwanié n
przetacznik bot bùczënka SY
przetacznik: ~ leśny bòt dzerdza, méska
ƒ, skórc m [‘méska’ lok in pol. = orn kos – zob.}, ~ kłosowy wąsale pł, ~ dillena
bùczënka ƒ
przetak zob. rzeszoto
przetaksować v przetaksowac, przesza-
703
cowac
przetańczyć v przetańcowac, przetunic przetuńcowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przetańczyć’:
Òn dróbkã z nią przetuńcowôł.
przetapiać, ~topić v przetopi(wa)c, przetôpiac
przetapianie n przetôpianié n
przetarcie n przecercé, przeszorowanié n
przetarg - ts. (pòl.) EG, ùtrôp SY, np. Më kùpilë autół z przetargù. Chcesz sprzedac
2 znacz. ùtrôp SY ||
białkã, wëprowadzë jã ò wieczórk na ùtrôp. (żart.) SY [w
òtrôp SY = człowiek chòri psychicznie]
przetarg m licytacja: ùtrôp m zob. licytacja
przetargowy ad ew. przetargòwi [Dzéń / miescé targòwé. Ra]
przetarty ad przecarti, przeszorowóny,
obdzerzgłi, zriwòwóny, wësedzałi; kartofle ~te zriwòwóné bùlwë
przetasować karty tasować karty przepaszowac kartë Gò. [Wez, przepaszuj jesz rôz te
kartë. Gò] ( 2 znacz. paszowac = pol. chwilowo rezygnować z gry [Jô paszëjã. = terô
nie grajã) spaszowac karc. Sy zrezygnować (z gry i w ogóle, np. z pomocy w pracy)
przetasować v przepaszowac
przeterminowany ad przepadłi, przeczasowóny
przetkać zob. przet(y)kać
przetleć v przeżôlëc
przetłoczyć się przecësnąc sã, przeprzińc,
przedostac sã, przetołczëc sã
przetłuc, przełamać przeczidnąc
przetłuc v przetłuc, przeczidnąc
przethimaczenien przedolmaczenié, przesadzenié n
przetłumaczyć v przedolmaczëc, przesadzëc
przetłuszczony ad przetëtl, przetłëstłi przeto adv temù, dlôte
przetoczyć zob. przetaczać
przetoczyć - 1. przetoczëc EG, przekùlnąc EG. 2. òbrobic na tokarce, przetoczëc,
òbtoczëc EG. 3 przetoczëc, przelôc za pòmòcą wãża / szlaucha - EG (przër.
przetoczëlë mù krew. EG
utoczyć). Np. W szpitalu mù zrobile transfùzjã, tzn.
Przetoczimë to wino do mniészich bùdlów. EG
przetoczëc, -ã, -ił, sł., ‘przetoczyć (z jednego miejsca na drugie)’: Warszëc przetoczëlë
beczczi z jednégò sklepù do drëdżégò ‘Warszowie przetoczyli beczki z jednej piwnicy do
drugiej’. (II)
przetoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przetoczyć się’. (II)
przetoczyć się - 1. przetoczëc sã, przewalëc sã, przeńc - EG. Np. Przez Pòlską
przetoczëłë sã / przewalëłë sã òbie swiatowé wòjnë. EG 2. przetoczëc sã EG,
przekùlnąc sã EG [Wagónë przetoczëłë sã z trzôskã i cuch zdżinął za nôkòlim. Gò];
3. przetoczëc sã, przelôc sã - Gò [Piwò sã przetoczëło z jedny beczczi do drëdżi.]
przetoka f med stur(ow)nica, fistelaƒ
przetokòwy ad fistelowi, sturnicowi
przetopić zob. przetapiać
704
przetranspòrtować v przetranspòrtowac,
przeprawic, przeprowadzëc
przetrawić v 1. przedzegwic 2. fig przerobic, przemëslëc
przetrawienie n przedzegwienié, przejedzenié n
przetrącić v 1. przeczidnąc, przechlastnąc,
przełómac [Tak długò bądzesz sã wspinôł na te płotë, jaż të sã rôz przekòzaczisz i kark
sobie sczidniesz. Sy] 2. zgrëzc (cos) Òni mù rôz gnôtë przeczidną. Ra
przetrącony ad przeczidłi, przechlastłi Przeczidłi ‘złamany, przełamany’; ●chòdzy jak
przeczidłi. Ra
przetrwać - przetrwac EG, ewent. òbstojec (np. ò bùdinkù, swiece) SY. Np. Ten bùdink
bë jesz wiele lat òbstojôł, czejbë gò përznã pòdremontowôł. EG Czej bë wszëscë
lëdze chcelë bëc ùczałi, to bë swiat nie òbstojôł, bò bë nicht nie chcôł robic. SY. Przër. przewegetować, przezimować
przetrwać v przetrwac, wëbëc, obstojec, zaostac, przetrzëmac, przebiédzëc, przewarac, przedérowac, przecerpiec, wëżëc, przedërchòwac [Më szczeslëwie przetrwalë (przetrwelë) wòjnã. Żebë
më jesz tak ten zymk mògle przetrwac, pózi më ju sobie dómë radã. - Sy]
przetrwanié - przetrwanié EG, ewent. òbstojenié TR („Ò òbstojenié kaszëbsczi mòwë”.
TR). Np. To ni mô wiôldżich szans przetrwaniô / na przetrwanié. EG
przetrwanie n przet(ë)rwanié, przetrzimanié n
przetrwònić v przetracëc, przetranowic,
przesmaczkòwac
przetrwònienie n przetracenié, przetranowienié n
przetrząsać, ~nąć v przetrzãsëwac, przetrzisc, przeszukòwac, przeszëkac, przesznëprëwac, przesznëprowac, przesznëpòrzëc
przetrzebić v pòwëcyc, pòwëkarczowac;
~ las przerzadzëc las ; ew. o roślinach, warzywach,w zn. przerzedzić: przerwac,
pòprzerëwac, przerzadzëc
przetrzebiony 1. zob. wykastrowany; 2. przerzôdzony, pòwëcãti 3. przerwóny, dzélã
wëpłoti, dosc tëlé wëtãpiony / wëkòrzeniwóny
przetrzeć v przetrzéc, przejasnic, zriwòwac; ~ drogã przetrzeć szlak(i) przedërchac drogã [np. Derdowsczi przedërchôł, i to w
spòsób brawùrowi drogã nastãpnym kaszëbsczim pisarzóm. Gò]
drogã wëjachac, przejachac, zrobic tur; zob. przecierać
przetrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘przetrzeć’: Wstawszë z łóżka, przecarł so òczë rãkôwã.
przetrzepać v wëklepac; ~ kòmù skórã
kòmùs wlëmic, wczëszczëc, wsmarowac, nabic
przetrzym(yw)ać v przetrzëm(ow)ac, wët-
705
rzëm(ow)ac, wëstoje(wa)c, wëbë(wa)c
przetrzëmac, -trzimóm, -ôł, -trzëm(ôj), sł., ‘przetrzymać’: Jô ti biédë nie przetrzimóm.
Wa jegò przetrzimôta przetrzëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przetrzymywać’: Òni nôwikszą biédã
przetrzëmùją.
przetwarzać v przerôbiac, zmieni(w)ac przetwarzanie n przerôbianié, zmieni(w)anié, zjinaczanié n
przetwòrnica ƒ el transformator,zmieniwôcz m
przetwory zob. przetwór
przetwór m przerobizna ƒ, produkt m; ~ory owocowe / warzywne
zaprawë pl [Móm narobioné wiele zaprawów na zëmã. Gò]; robić / gotować ~
zaprawiac, robic / gòtowac zaprawë; robienie / zaprawianie ~ zaprôwianié,
zaprawienié n, zaprawa f [Bòrzënë (bòrówczi, czerwòné jagòdë) są do zaprawë
dobré. Sy]; ~ory chemiczne chemikalija pl, chemiowô przerobizna, ~ory mączne
mączné produktë
przetwórnia ƒ przerobniô ƒ, fabrikaprzerobiznë
przetyczka ƒ przetikôcz m
przet(y)kać v przet(ë)kac, przetknąc
przetykanie n przetikanié n
przeùczałosc, -ë, ż., ‘przeuczoność’: Òna sã smieje z jegò przeùczałoscë.
przeuczony v przeùczałi, przym., ‘’: To ti przeùczałi mądrzélowie tak pleszczą ‘to ci
przeuczeni mędrkowie tak gadają’.
przewaga m przewôga (Sy), „góra” (Gò) [Òna mô nad nim przewôgã. Ra To dzeckò,
chòc òno je młodszé, mô przewôgã nad starszim. Sy Òni mają nad nima górã. Gò];
mieć ~gę (górować) miec przewôgã, górowac, przeważac [Òni mają przewôgã /
górëją / przewôżają / nad swòjima rówienikama / procëmnikama / wrogama /
riwalama. Gò]. Zob. przewyższyć, przewyższać, prześcignąć / -gać
przewaga liczebna przewôga (przewôga lëczebnô) Gò [Òni mielë przewôgã (lëczebną),
tj.jich bëło wicy i dobëlë nad nama / i nas przegłosowelë.]
przewaga ƒprzewôżënk m, przewôżenié n,
przemòga ƒ ◊ miec górã;
uzyskać ~gę przewëższëc; ~ liczebna
wielënowô przemòga, mieć ~gã nad
kim miec przemògã, górã nad kògùms,
~ lotnicza lecadłowò przemòga
przewalać się (o bałwanach morskich) wałowac – zob fala, falować, o ogniu bôłdowac; ~
się zdëmac sę, pałãżëc sã, przewalac sã
przewalać, ~lić v 1. przewôlac, przewalëc,
z(w)rôcac, zwrócëc, przewrôcac, przewrócëc, (pò)rénowac {‘pòrénowac’ zob. nabałaganić} 2. (s)tracëc (w
granim); ~ się wëwalëc sã, przewalëc
sã, zwrócëc sã, przewrócëc sã przewalczyć v przemògnąc, pòradzëc, pòbiôtkòwac przewał m scygòwny usëp, zapiérny mùr,
706
slëża ƒ
przewartościowanie n przewôrtnienié n
przewartościować - przemëslec na nowò EG, zastanowic sã nad czims jesz rôż / na
nowò, òbezdrzec / ùzdrzec cos w jinszim widze / z drëdżi stronë EG, przeanalizowac
jesz rôz EG, rozpatrzëc sprawã na nowò EG, przewôrtoscowac (pòl.) EG. - Przër.
przenicować
przewartościow(yw)ać v przewôrtni(wa)c
przewartościowanie - przewôrtoscowanié (pòl.) EG [przër. ‘wôrtoscowi’ SY = wiele
wôrt SY || wiele wôrtny SY, RA òd DH, kòsztowny SY, ‘wôrtosc’ SY = wôrtnosc
RA òd DH, wôrtnota TR], przeszacowanié
wôrtnotów
EG,
òszacowanié
wôrtnotów (na nowò) EG, zastanowienié sã
nad czims jesz rôz, rozpatrzenié na
nowò EG
przeważać, ~żyć v odwôżë(wa)c, przewôżë(wa)c; ~ się 1. zwôżëc sã 2. przéńc,
przedżiąc sã; zwycięstwò ~żyło się na
naszą stronã dobëcé przeszło na naj
starnã przeważac2, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘przeważać’: Përznã przewôżało, ale jô jem
zapłacył le za dwa pùńtë ‘trochę przeważało, ale ja zapłaciłem tylko za dwa funty’. Òni doma
przewôżelë przewiozłé sano ‘oni w domu przeważali przywiezione siano’.
przeważëc, -wôżã, -ił, -ważë, sł., ‘przeważyć’: Przeważëta mie tã słomã!
przeważający ad wikszi dzél
przeważnie wikszim dzélã, ewent colemało, nôczãscy || nôczãszczi Gò, zwiksza Sy,
conôwiãcy lok. [Òn zwiksza do nas co wieczór przëchôdôł. Sy]. Por. czasami, raz
(raz po raz), niekiedy
przeważnie adv co le mało, z wiksza, wikszim dzélã
przeważny ad wikszi dzél
przewąchać v przecknąc, przewąchac
przewdziać zob. przebrać (się)
przewegetować przetrzëmac / przeżëc [Przeżëc zëmã / trudny czas.]. Ewent. w
znacz. ‘powiązać koniec z końcem’ - przewichlac sã jakòs EG òd SY, przeżëc jakòs
(jakò takò) przeżëc EG, kùńc z kùńcã zwiãzac EG, z biédą so pòradzëc EG, nie
pòddac sã EG
przewertować v przezdrzec, przelëstowac
przewãdrować v przewanożëc,przeszwanic, przewãdrować przewãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przewędrować’: Òn całi swiat
przewãdrowôł.
przewãdzić v przewãdzëc
przewiać przewiôc [Wiater przez to przewiôł. Mie przewiało ùszë. Gò[
przewiać zob. przewiewać przewiôc, -ejã, -ôł, sł., ‘przewiać’: Jak wiater przewieje ë
błotkò pòdeschnie.
przewiany przewióny
przewiąsło n słomiany pòwróz
przewiązka ƒbandaża, blewiązkaƒ, sznurk
m, owiniãcé n
przewiąz(yw)ać v przerzeszë(wa)c, przewiãz(ow)ac, przewiązac; ~ krowy na
707
pastwiskù przekólcowac karwë na
wédze
przewiãzac, -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘przewiązać’. (II)
przewiãzowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przewiązywać’. (II)
przerzeszac, -óm, -ôł, sł., ‘przewiązywać’: Òna to le cenëchną niteczką przerzeszô.
przerzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘przewiązać’: Rãkôwë ù kòszële mia czerzwionyma sznërkama
przerzeszoné.
przewidujący przewidujący || przewidëjący JA, EG, przezórny Gò, òpatrzny Gò, ewent
przewidëjący pògòdã, żart prorokùjący
przewidywać przewidëwac, ewent prorokòwac, przepòwiadac cos abò: zapòwiadac cos,
przeczuwac, merkac, spòdzewac sã, np. Òni przewidiwelë, że bądze padôł deszcz, në
i pò prôwdze padô. Tegò, że to sã zawali, nicht nie przewidiwôł. EG. - Przër.
przewidzieć
przewidywać, ~dzieć v widzec w przódk,
spòdzôc, spòdzewac sã; nie przewidujący nieobmëslny
przewidzec, -ã, -ôł, sł., ‘przewidzieć’: Òna tegò nie przewidza.
przewidywanie n widzenié w przódk, spòdzéwanié sã; w ~niu w spòdzéwanim sã
przewidywany ad widzóny w przódk, spòdzéwóny
przewidzenie n widzenié w przódk, spòdzenié sã; to było do ~nia to bëło w
przódk do widzeni
przewidziany ad widzóny w przódk, spòdzóny
przewidzieć - przewidzec EG, ewent. wëprorokòwac, przeczëc, zmerkac, spòdzewac sã,
wiedzec cos z górë, wiedzec ju przódk, np. Jô to òd razu przewidzôł, jô wiedzôł, że
tak sã mùszi stac. Tegò më nie przewidzelë, i sã stało. Że wa tegò nie przewidza || dzała? EG, - Przër. przewidywać
przewielebność ƒ pòczestnosc,tczëwôrtnota, przewielebność ƒ
przewielebny ad pòczestny, tczëwôrtny,
przewielebny
przewiercać, ~cić v przewiercë(wa)c,
(prze)swidrowac przewiercac, -óm, -ôł, sł., ‘przewiercać’.
przewiercëc, -ã, -ył, sł., ‘przewiercić’.
przewiercenie n przewiercenié, przesydrowanié n
przewiesić,~szać v przewiesëc, przewiész(ëw)ac
przewieść v przeprowadzëc
przewietrzać, ~trzyć (się) przewietrzë(wa)c, przewiedrzë(wa)c, (prze)lëftowac (sã)
przewietrzenie (się) n przewietrzenié,
708
przewiedrzenié, przelëftowanié (sã) n
przewietrznik m przewietrznik m
przewietrzony - ts. EG, przelëfowóny
przewietrzyć (się) - przewietrzëc (sã) EG, przelëftowac Gò. Np. Tã jizdebkã trzeba
przewietrzëc, bò je w ni dëszno. Terô sã ju przewietrzëło, zamknij òkno.
Pòj
sa bùten, pùdzemë sã përznã przewietrzëc. - EG
przewiew - przewiéw SY, np. Zamknij pësk, bò dostóniesz przewiewù. SY przewiew m
cug, przewiéw m [tegò przewiewù; Piéck ni mô dobrégò przewiewù i temù to sã tak
lëchò pôli. Zamknij pësk, bò dostóniesz przewiewù. Dostała przewiewù (zaszła w
cążã). – Sy]
przewi(ew)ać v przewiéwac, przewiôc; ~
zbòże harfowac, bùlrowac zbòżé
przewiewanie n przewiéwanié n
przewiewnie adv przewiéwno
przewiewny przewiéwny
przewiewny ad przewiéwny
przewiezienie n przewiezenié n
przewieźć, ~wòzić v przewiezc, przewôżac, przewòzë(wa)c przewiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘przewieźć’: Jô waju
przewiozã (-wiezã). Ra
przewijać, ~winąć v przewi(e)jac, obwi(e)jac, przewinąc, obwinąc; ~ dzieckò zasëszëc dzeckù, przewinąc dzeckò, ~ się przéńc, przecygnąc wedle,
przewinąc sã
przewijanie n przewijanié n
przewini(a)ć v zaskùrzë(wa)c, przeskùrzë(wa)c, przeskrob(ëw)ac; ~ się kòmù
procëm kòmùs zaskùrzëc
przewinienie n przeskùrzënk m, przeskùrzenié n
przewlekać zob. przeciągać przewlakac, -wlôkóm, -ôł, -wlakôj, sł., 1. ‘przewlekać’:
Òni nie ùmieją przewlakac (przecëgac, pòdcëgac) niewòdu pòpòd lód. 2. ‘przewłóczyć,
przedłużać’: Òni le przewlôkają mòjã niedolã.
przewlakac sã, -wlôkóm sã, -wlôkôł sã, -wlakôj sã, sł., 1. ‘przewlekać się’, 2.
‘przewłóczyć się, przedłużać się’.
przewlec, ~wlekać v przewléc, przewlôkac, nawléc, przecygnąc, przecëgac
przewléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., 1. ‘przewlec’: Przewleczë pòwróz przez ùszkò òd
ti jigłë. 2. ‘przedłużyć’: Të żëcô nie przewleczesz ani jednã gòdzënã. [Ob. wléc]
przewléc sã, -wlokã sã, -wlókł sã, -wleczë sã, sł., 1. ‘przewlec się’: Ta nitka nie chce sã
nijak przewléc. 2. ‘przewlec się, odwlec się’: Co sã przewlecze, to nie ùcecze. Przysł.
przewlekłość ƒ przewlekłosc, długòta,dolżëzna ƒ, przewleczenié, przecygnienié n
przewlekły ad przewlokłi, dolgòtny, przecygniony
709
przewłaszczenie (prawne przekazanie własności) - przewłaszczenié SY, np. tegò
przewłaszczeniô || -niégò
przewłoka (miejsce przewlekania łodzi po lądzie) - ts. EG (SY: ‘przewłoka’ - białka
nie dbającô ò to jak wëzdrzi, szlińdra), np. ti przewłoczi, tą przewłoką
przewòdni ad prowôdny; myśl ~a prowôdnô mësla a. mësel
przewodnictwo n 1. (przywództwo, dowodzenie) prowadnictwò, dowództwò,
prowadzenié, przédnictwò; ew. kòmańdérowanié, czerowanié (czim) n; 2. fiz
przewòdnictwò, przewòdzenié n; ~ elektryczne / cieplne / akustyczne
przewòdnictwò elektriczné / ceplné / akùsticzné (a. głosowé)
przewòdnictwò, -a, n., ‘przewodnictwo, przewództwo’: Pòd twòjim przewòdnictwã
pùdzemë na brzég swiata.
przewòdniczący m prowôdzôrz, prowôdnik, prowadzący m
przewòdniczenie n prowadzenié n, prowô-dzëznaƒ
przewodniczka - prowadnica SY (dosł. np. gãs, chtërna prowadzy jinszé w szkòdã),
prowwadniczka EG przewòdniczka, -czi, ż., ‘przewodniczka, przewódczyni,
przewodnicząca’.
przewòdniczka ƒ prowôdnica, prowôdzôr-kaƒ
przewòdniczyć v prowadzëc, prowôdnikòwac, przédnikòwac
przewodnik - 1. prowadnik (Sy, Lz), przewòdnik (Ra); ew. òprowôdzôcz Gò m [Òn je w
mùzeùm za taczégò òprowôdzôcza. Gò]; ~ pochodu maszkar (tzw. gwiżdżów) w
okresie Bożego Narodzenia òprowôdzôrz || òprowôdzajk, przédnik m {‘przédnik’
in = pol. naczelnik, prezes}; mieć koniec języka za ~ka miec kùńc jãzëka za
prowadnika; nôlepszi prowadnik to jãzëk / gãba; gãba sã dopitô, a nodżi doniosą
(Ce, Ra) [Nôlepszi rôjca (pol. swat) to jãzëk. Sy]; 2. fiz el przewòdnik m; ~ prądu
elektricznego / światła / ciepła / głosu / fal elektromagnetycznych / fal
dźwiękowych / promieniowania radioaktywnego przewòdnik prądu elektricznégò
/ widu / cepła / głosu / falów elektromagneticznëch / falów zwãkòwëch /
promieniowaniô radioaktiwnégò. Por. przewód
przewodność f fiz przewòdnosc f Gò, ew. przepùszczalnosc f. Por. przewodzenie
przewòdność ƒ przepùstnotaƒ; ~ rzeczywista prôwdzëwô przepùstnota, ~ urojona
zmëszlonô przepùstnota
przewodowy ad przewòdowi przeprowôdny, przepùstny; sieć ~wa przeprowôdnô séc,
sprzãgło ~we przepùstnô sprzëżô; materiały / atykuły przewodowe i izolacyjne
materiałë / artikùłë || -tikle przewòdowé / kablowé (kable, kabelczi) i jizolacyjné (Tr:
izolérné) – Gò
przewodzenie n 1. fiz przewòdzenié, przepùszczanié; 2. kòmańdérowanié, prowadzenié,
przédnikòwanié n. Zob. przewodnictwo
przewodzić - 1. prowadzëc EG, bëc na przódkù EG, bëc przédnikã EG, czerowac EG,
dowòdzëc EG. - Przër. przodować. 2. techn fiz przewòdzëc (przepùszczac) prąd /
wid / cepło / głos / fale elektromagneticzné / fale zwãkòwé / promieniowanié
radioaktiwné
itp.EG. Np. Kòper (miédz) / strzébro dobrze przewòdzy prąd
elektriczny. EG
710
przewòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przewodzić, dowodzić’: Ksądz mô przewòdzëc swòjim
òwieczkóm. Òn nóm przewòdzy òd dôwnégò czasu.
przewòdzić v kòmańdérowac, prowadzëc, przédnikòwac; ~ kòmù kòmańdéro~ wac
kògòs, przédnikòwac kòmùs{‘królowac’ w przen. zn. = pol. a) tryumfować nad kim
[Sąsadzë prawò wëgralë, to terô òni królëją nad nama. Sy]; b) przewodzić [Nie
mdzesz królowôł, tej mdzesz szkalowôł (żelë nie dopilëjesz jinszich, żebë rzetelno
robilë, tej bądzesz mùszôł pò nich pòprawiac abò na nich szkalowac) . Sy]}
przewòzić zob. przewieść przeważac1, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘przewozić często’:
Rëbôcë przewôżają na bôtach pòdróżnëch ze Gduńska.
przewòzëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘przewozić’. Ob. przeważac.
przewòzowe n przewòzny, przewôżny opłôtk, opłôtk za fracht
przewòzowy ad przewòzny, przewôżny, przewòzowny; środki ~we przewòzné
spòsobë, towarzystwò ~we przewò-z(ow)nô stowôra
przewòźnictwò n (prze)wòzëna ƒ, przewôżënk m przewòznictwò, -a, n.,
‘przewoźnictwo’.
przewoźnik wòzownik, przewòznik Lz przewòznik, -a, m., ‘przewoźnik’.
przewòźnik m (prze)wòznik, przewôzôrz m
przewòźny ad przewòzny, przewòzënkòwi, przewôżny
przewòżenie n przewôżanié, przewòzyw-nié n
przewód m 1. el przewód, kabel(k) n; miedziany ~ (prądu) kòprowi / miedzany
kabel(k) / przewód (prądu); ~ zasilający / dopływowy dopłiwòwi / dosélny /
doséłowi przewód / kabel(k); ew. dopłiw m; ~ odpływowy òdpłiwòwi przewód /
kabel(k); ew. òdpłiw m; ~ główny główny przewód / kabel(k); ~ światłowodowy
swiatłowòdowi / widowòdowi przewód / kabel(k); ew. swiatłowód, widowód m; 2.
an przewód, kanôł f [tegò przewòdu / kanału; w tim przewòdze / kanale]; ew. droga
f; przewody / drogi oddechowe przewòdë / drodżi òddechòwé; pokarmowy
pòkarmòwi (ew. Tr: jôdny) przewód / kanôł; 3. przédnictwò, prowadnictwò n; ~
sądowy proces sądowi, (roz)sprawa sądowô, ew. sądow(n)é rozpatrzenié /
rozezdrzenié sprawë; 4. ~ prowadzący z pieca do komina sopùcha ƒ [Zamknij
sopùchã, co nóm piec nie wëstëdnie. Sy]; 5. w zn. przewodnictwo, przywództwo,
dowodzenie: prowadnictwò, przédnictwò; ew. czerowanié (czim) n
przewódca m prowôdnik, przédnik m
przewóz - òb. przewózka
przewóz, -òzu, m., ‘przewóz’: przewóz przez rzékã; na przewòzu ù jezora.
przewóz m przewòzënk m, przewòzëna ƒ; kòszty ~wòzu kòszta przewòzënkù
przewózka (transport, przewiezienie) - przewóz SY przewózka EG, np. tegò przewòzu /
ti przewózczi. - Przër. zwózka, wywózka
przewracać v przewracac, zwracac, przewalac, wëwalac, walëc, przekùlëwac, rénowac
{‘pòrénowac’ zob. nabałaganić; ‘rénowac’ Ra = trzôskòwac}; ~ kòziołki
kòzełkòwac, ~ dokazywać, robić bałagan rénowac, przewracac do górë nogama
[Cëż te swinie tak rénëją w tim chléwie? Sy] - zob. przewrócić, szperać;
przewracac, -wrôcóm, -ôł, -wracôj, sł., ‘przewracać’: Môłé dzecë przewrôcają wszëtkò
w jizbie.
711
przewracać (się) - przewracac (sã), zwracac (sã), ùpadac EG. [Òn sã przewrôcôł /
ùpôdôł i pòdnôszôł / dwigôł sã na nodżi / wstôjôł i ùpôdôł. Òbrôz w telewizorze sã
jakbë przewrôcô i ju widzymë co jinszégò. – EG]; Por. obalać (się)
przewracac sã, -wrôcóm sã, -ôł sã, -wracôj sã, sł., ‘przewracać się’.
przewrażliwiony - przewrazlëwiony EG
przewrotność - przewrotnosc, przekrącznota. - Przër. obłuda
przewrotność ƒ falszëwòta, opacznosc, przekrãcznota, przewrotnosc ƒ
przewrotny przewrotny, przekrãczny
przewrotny ad 1. zob. obłudny; 2. dający się odwracać / przewracać: przewrotny,
òbrotowi
przewrotowy ad zwróceniowi, przewróceniowi
przewrócenie
n
przewrócenié,
zwrócenié,
wëwalenie,
przekùlnienié,
zrénowanié{‘pòrénowac’ zob. nabałaganić; ‘rénowac’ Ra = trzôskòwac} n
przewrócić się przewrócëc, -ã, -ył, sł., ‘przewrócić’: Ùważôj, żebë jes ti bùdlë nie
przewrócył.
przewrócëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przewrócić się’.
przewrócëc sã, zwrócëc, wëwalëc, przekùlnąc, przekòzaczëc sã, dziec: bac(k)nąc [Tak
długò bądzesz sã wspinôł na te płotë, jaż të sã rôz przekòzaczisz i kark sobie
sczidniesz. Wóz przekòzacził sã do górë kòłama. Nie biéjczkôj na lód, bò bacniesz i
zrobisz so auka. Bądzkôsz tak długò klatrowôł pò drôbce, jaż të backniesz, a tej
tobie krewka z noska pòlecy. - Sy]; nabroić, narobić bałaganu, porozrzucać coś
pòrénowac zob. poprzewracać, szperać
komuś się w głowie przewróciło kòmùs sã w głowie przekòzaczëło [Bëlno (tu: ledwie)
nos wëtkł z chëczi na dwie niedzelë, a òcarł sã përznã ò miasto, ju mù sã w głowie
przekòzaczëło, że swòjëch lëdzy we wsë nie znaje. Sy]
przewrócić (się) - przewrócëc (sã), zwrócëc (sã) [Òn przewrócył / òna przewrócëła ||
przewróca stółk i jez gò kòpnął / kòpnã(-ła). Przewrócył sã i pôdł jak dłudżi. Co òn
sã pòdniese, to zôs sã przewrócy. EG]. Przewrócić w głowie - przewrócëc w głowie
SY. [Lada pùrzoch przińdze i wama
we łbie przewrócy. SY]. - Przër. obalić
(się)
przewrót - 1. ts. EG, rewolta EG, rewolucjô [ti –cji] EG. Np. Przewrót pòliticzny /
przewrotë pòliticzné. EG Pò tim przewroce... Òd tegò przewrotu...EG. 2. czwiczenié
gimnasticzné: przewrót EG, kòzeł EG òd SY. Wykonywać przewroty: kòzłowac
SY. Np. Nie ùczą sã, le całi dzéń kòzłują. SY
przewrót m przewrócënk, przewalënk m, przewrócenié, przewalenié n; dokònać ~otu w
państwie przewalëc, zdrzucëc rząd przewrót, -otu, m., ‘przewrót’: Jesz wikszé mdą na
swiece przewrotë ‘jeszcze większe będą na świecie przewroty’. Por. rewolucja
przewybòrny ad baro dobri
przewyższać v przewëższ(iw)ac, wërastac pònad cos / kògòs. Por. prześcigać
przewyższyć v przewëższëc, wërosc, wëszosowac pònad cos / kògòs, {‘wëszosowac’ =
„wëstrzelëc”, wërosc w górã, kłosëc sã}. Por. prześcignąć
712
przez - ts., pòprzez. Ewent. òb SY, NA. Np. To je przijemnota tak reno jachac przez las.
SY Np. Czej rozmiejesz pò ksąpach chòdzëc, tej biéj przez błota, czej nie rozmiejesz,
tej biéj drogą wkół. SY Kaszëbi trzimelë sã zwiarto òb całą wòjnã. – Sy]; przez
wzgląd (na coś) zob. wzgląd
przez, przyim., 1. ‘przez’: przez łączkã. Piesk skôcze przez czij. Przez jeden dzéń. Przez
swòjã wiôlgą dobroc. Przez òczenkò ‘przez okienko’. (II): 2. ‘więcej niż, przeszło’: Przez
półtorasta mil je ten pón przëjachóny. Przez piãcdzesãt lat stôri.
przez myśl przejść / ni przejść - òb. ani przez myśl przejść / ni przejść
przez noc, w ciągu nocy òb noc
przez prp przez, o, ob, obe; lok: bez [Të mie przez to baro krziwdzysz. Sy] ; ~ rok o
rok a. ob rok, to się rozumie samò ~ się to sã rozumieje samò od se
przezacny ad baro zacny, rzetelny
przezeń prp przez nie(gò)
przezierać v przezerac przezerac, -zéróm, -ôł, sł., 1. ‘przezierać, zyskiwać lub
odzyskiwać wzrok’: Znôjma przezérają. 2. ‘przezierać przez co’.
przezerac sã, -zéróm sã, -ôł sã, sł., ‘przeglądać się’: Òna sã we szpéglu ‘zwierciadle’ lik
przezérô.
przeglądać
przeziernik m wëzérnik m
przeziãbić się przeznobic sã, uznobic sã, przezëbnąc, uzëbnąc przeznobic, -ã, -ił, sł.,
‘przeziębić’: Jô jem na tëch błotach nodżi przeznobił.
przeznobic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przeziębić się’: Przeznobisz sã łôtwie, żlë sã cepli nie
òdzejesz. Nie przeznobi sã!
przeziãbienie n przeznobienié, zaznobienié, uznobienié, przezëbnienié n To je nôlepszé
lékarstwò na przezëbnienié. Ra
przeziębnąć v przeznobic, uznobic, prze- zëbnąc, uzëbnąc Chcesz të przezëbnąc? Ra
przezimować - przezëmòwac EG. Np. Òni przezëmòwelë w czôrny kùchni (to béł taczi
bąker, jakbë sklep z kamiénia i cegłów wëmùrowóny), bò chëcz bëła spôlonô. Żelë te kwiatë
(kòrzenie òd rojinów) przezëmùją w sklepie, tej na zymkù mòżemë je wsadzëc w ògródkù. EG przezëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przezimować’: Jakùż të swój dobëtk przezëmùjesz, czej
ni môsz gò czim fùtrowac ‘karmić’?
przezimòwać v ostac ob zëmã, na zëmã, przez zëmã
przezimòwanie n ostanié ob zëmã, na zëmã, przez zëmã
przeznaczać, ~czyć v przeznacz(ëw)ac, przeznaczëc, namieni(ew)ac, namienic
przeznaczac, -znôczóm, -ôł, -znaczôj, sł., ‘przeznaczać’: Më gò do chòwë przeznôczómë.
przeznaczëc, -ã, -ił, sł., ‘przeznaczyć’: Ten nôstarszi syn béł òd młodoscë na ksãdza
przeznaczony.
przeznaczenie 1. przeznaczenié, cél; jakie jest ~ tego budynku? jaczé je przeznaczenié
tegò bùdinkù?; do cze / czemù mô służëc ten bùdink?; do cze / na co je
przeznaczony ten bùdink?; przybyć na miejsce ~nia przëbëc (ew. duńc, dojachac,
bëc dowiozłi / dostarczony itp.) na môl przeznaczeniô || -niiégò / ew. do célu / do
adresata / do òdbiércë / na ùmówiony zaplanowóny môl; Tr: prziňc / dotëgòwac na
udbóny môl; dostarczyć na miejsce ~nia dostarczëc (ew. doniesc, dowiezc,
713
przësłac) na môl przeznaczeniô || -niiégò / ew. do célu / do adresata / do òdbiércë /
na ùmówiony zaplanowóny môl; 2. w zn. los: namienienié n, nômiana f, kawel, los
m, dopùst bòżi / bòsczi, zrządzenié losu [Jedny lëdze wierzą w namienienié, gôdają,
co je kòmù namienioné, to gò nie minie, a jô w to nie wierzã. To nibë je takô
nômiana / taczé namienienié, ale Kòscół głosy, że namienieniégò ni ma, bò czejbë
wszëtkò ju bëło z górë, wprzódk namienioné, tej bë nie bëło wôrt ò nic sã starac.. –
Gò]; por. los, zrządzenie boskie
przeznaczony ad 1. przeznaczony; [Do cze / na co ten bùdink je przeznaczony (pò co
chtos gò bùdëje)? – Na ùrząd gminny. To tu je przeznaczoné dlô nas do zjedzeniô, a
to tam je dlô gòscy. Gò]. 2. namieniony, ewent. przeznaczony [Ti młodi są sobie
namieniony / są dlô se przeznaczony. Kòżdémù je bòdôj namienioné to, co gò czekô
w żëcym. Jedno, co je nama namienioné, to smierc. Gò]
przeznaczony ad namieniony, udbóny; nie
było mi ~czone nie bëło mie namienioné
przezornie adv ostróżno, obmëslno, bôczlëwò, obzérno, na ostrzegã
przezorność - przezórnosc EG, zapòbieglëwòsc EG, òstróżnosc || -nota EG, ùmiejãtnosc
przewidiwaniô || -niégò EG
przezorność ƒ ostróżnosc, obmëslnosc, obzérnota, ostrzega f, bôczënk m
przezorny - przezórny EG, zapòbieglëwi EG, òstróżny EG, przewidujący EG, ewent
òbmëslny (por. przemyślny). Por. zapobiegliwy
przezorny ad ostróżny, obmëslny, bôczlëwi, obzérny
przezrocze n dijapòzytiw m, przezérnica ƒ
przezroczy, ~czysty ad przezérny, przezdrzélny przeźroczysty - przezérny EG, przezdrzélny SY, klôr EG, klôrowny, sklëniany
|| szklëniany (môl.) SY[Nasz tatk dostaje ju taczé sklëniané (przezérné, klôr) òczë i
szpëc nos, òn ju długò nie pòcygnie. Sy] O tkaninie z rzadko tkanego materiału jadrzany EG
przezroczystość ƒ przezérnota, przezdrzélnotaƒ
przezroczyście adv przezérno
przezwać v 1. pòzwac, przezwac 2. wëzbrac, wëwadzëc; zob. przezywać przezwac, -iã, -ôł, sł., ‘przezwać, nazwać’: Òni gò
przezwelë Pòlôchã, bò òn ze swòjim panã biwôł w Pòlsce.
przezwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘przezwać się, nazwać się’: Przezwi sã, jak chcesz, to cë
nick nie pòmòże.
przezwajać techn) - przezwòjiwac EG, przewijac (zwòje) EG
przezwisko - ùrëwadło SY. Np. Walerk je z tegò znóny, że tak lubi dawac ùrëwadła
drëdżim. SY [przër. ‘ùriwka’ SY = pòl. wiersz uszczypliwy] przezwistkò, -a, n., ‘nazwisko,
nazwa’: Napisôł mù miono ë przezwistkò ‘napisał mu imię i nazwisko’. Jô nie znajã
przezwistka tegò zelô ‘nie znam nazwy tej rośl.’ przezustkò,
przezwiskò n przezwës(t)kò, wërąpiadło,
714
urągadło, urëwadło n, pòzwa ƒ
przezwoić - przezwòjic EG, przewinąc (p. zwòje) EG. Np. Ten mòtór (elektriczny)/
transfòrmator / tã céwkã trzeba dac na nowò przezwòjic / przewinąc. EG
przezwojenie techn - przezwòjenié EG, przewiniãcé (zwòjów) EG. Np. Trzeba to dac
do przezwòjeniô || -jeniégò / przewiniãcô || -cégò.
przezwojony (techn.) - przezwòjony EG, przewiniãti Gò
przezwyciężać v przedobëwac, przemagac || rzad przemògiwac, pòkònëwac (Gò) (cos)
[òn przedobiwô / przemôgô || przemògiwô / pòkònywô; Jegò nicht nie przedobãdze.
Òn przedobéł ten złi nôłóg. Przedobãdzë swòjã nôtërã! Jô ze wszëtczich sył
przemôgóm mòjã złą nôtërã. - Ra Cerplëwòtą i dobrocą sã przedobiwô niechãc i
ùrazë.]; ~ własne słabości / nałogi przedobëwac / przemagac / pòkònëwac swòje /
włôsné słabòscë / nôłodżi; ~ się przedobëwac sã, przemagac sã [òn przedobiwô sã,
przemôgô sã; rozk: przedobëwôj sã!, przemagôj sã]
przezwyciężyć v przemògnąc || przemòc, przedobëc (cos); ew. w zn. pokonać,
zwyciężyć: dobëc (nad czims), pòkònac (Gò) (cos), pòradzëc sobie (z czims); ew. nie
dac sã, nie pòddac sã (czemùs), nie pòpùscëc (czegòs), wząc || wzyc górã (nad
czims), dobëc (nad czism) cerplëwòtą / za pòmòcą cerplëwòtë / wëtrwałoscë /
pòkòrë, tj. przetrzëmac biédã / przetrwac [Të bë jes gò béł tak łôtwie nie przemógł,
żebë jô cë béł nie nadbiégł z pòmòcą. Pòkòrą przedobądzesz nôwikszą bùchã. Swòją
łagòdnoscą przedobéł górz òjca. Òn sã ni mógł nijak przedobëc. - Ra Czej sã czëje
do kògòs niechãc, trzeba czasã jaż herojizmù, żebë sã przemò(gną)c / przedobëc.
Gò]; ~ co w sobie cos w se przedobëc / przemò(gną)c; ~ się przemògnąc sã ||
przemòc sã, przedobëc sã [Òn sã ni mógł nijak przedobëc. Ra]
przezwyciężony ad przedobëti, przemògłi, pòkònóny (Gò) {‘przemògłi’ – por.
nieprzemògłi Sy = pol. nieprzezwyciężony}
przezywać v przezewac [òn gò przezéwô], rągac, urëwac, wërãpiac,
przezëwac; zob. przezwać przezëwac, -zywóm, -ôł, -zëwôj, sł., ‘przezywać, nazywać’:
Òni gò przezywelë Òkrãtnikã, bò òn wiele na mòrzach biwôł. przezëwac sã, -zywóm sã, -ôł
sã, -zëwôj sã, sł., ‘przezywać się, nazywać się’.
przezywający m nôzwańc, przezwańc m
przeźroczysty zob. przezroczysty
przeżarty ad przeżarti
przeżegnać się przeżegnac sã przeżegnac, -óm, -ôł, sł., ‘przeżegnac’: Òna gò przeżegna
krziżã swiãtim.
przeżegnac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przeżegnać się’: Jidącë nimò Bòżi mãczi, przeżegnôj
sã pòbòżnie.
przeżerać, ~żreć v przeżérac, przeżgrzéc,
przerżéc, przeżréc; ~ się przejesc sã,
przeżgrzéc sã
przeżuć v przeżwac, -iã, -ôł, sł., ‘przeżuć’: Ni mógł nijak przeżwac ti skórczi.
przeżuwacz m dzegwiôrz, żwôcz, mągwic,
gùmloch, mùmla, mùmloch, mùmlôcz,
czawa m
715
przeżuwać v przeżëwac, (d)zegwic, sëkcowac, żwac,
czawic [Òn tak pòwòli jé ë przeżuwô jak krowa. Ra] zwierzã ~wające grizajka ƒ,
dzegwny, sëkcowi zwiérz
przeżuwanie n dzegwienié, przegrizanié,
sëkcowanié, żwanié n
przeżycie n przeżëcé n [tegò przeżëcô || -cégò. Ùmòwa na przeżëcé, to je: chto kògò
przeżëje. Widzec taczi film / przeczëtac tã ksążkã / wësłëchac ti mòwë to bëło dlô
mie miłé / wiôldżé / wzrëszającé przeżëcé. Przeżëcé autenticzny grozë. Gò];
przeżycia pl przeżëca [tëch przeżëców]
przeżyć – przeżëc, rzad przebëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘przebyć, przejść, przeżyć’:
Òn ju niejedno nieszczescé przebéł. [Jô tegò nie przeżëjã. Ra Jô przeżił wòjnã, tej
przeżëjã téż to. Człowiek przeżił / mô przeżëté ju niejedno, dobré i lëché. Jesmë
baro wama wdzãczny, że jesmë mòglë przeżëc taką wspaniałą ùroczëstosc. Gò]
ewent wëżëc, wëżëwic sã, przeżëwic sã, ùtrzëmac sã przë żëcym [Za te pôrã złotëch,
co mój chłop zarôbiô nie je nama letkò przeżëc / wëżëc / wëżëwic sã / przeżëwic sã /
ùtrzëmac sã przez całi miesąc. Gò]
przeżytek m przeżëtk m, łonizna, przestarzałosc ƒ, rzecz przestarzałô / wëszłô z módë
Gò
przeżyty ad przestarzałi, przeżëti, łoniawi, niemódny, wëszłi z módë Gò
przeżywać - przeżëwac, przechòdzëc || przechadac np. [Të czasë, jaczé më terô
przeżiwómë nie są jesz nôgòrszé. Ji ùmarł chłop, a òna to baro cãżkò
przeżiwô.
Gò] {‘ przeżëwac‘ in = pol. przeżuwać}
przeży(wa)ć v przeżë(wa)c
przędza - dzało SY, przëdza / przãdza SY, przëdzono SY, przëdzëna EG, SY
przędza wizëwò LZ (wiãzëwò Gò)
przãdza ƒ dzało n, przëdza, przëdzëna, przãdzô ƒ, nitczi pl; delikatna ~ lnu paczoska
ƒ, ~ do cerowania przëdza do sztepòwani, ~ jedwabna jedwôbné nitczi
przãdzalnia ƒ przëdnica ƒ
przãdzalnictwò n przëdzëzna ƒ
przãdzalnik m przëdzôrz, przãdzôrz m
przãdzarka ƒ przãdnô maszina
przędziono zob. przędziwo
przãdziwò n dzało n
przędziwo przëdzëwò / przãdzëwò LZ. Por. przędza przëdzono, -a, n., ‘przędziono’.
przëdzónkò, -a, n., zdr. od przëdzono, ‘przędzionko’.
przęsło n przãsło n; mostowe przęsła mòstowé przãsła (Sy), przãsła mòstu; ~ płotu
przãsło płotu
przęślica ƒ (pręt przy kółówrotku do którego przymocowuje się kądziel przeznaczoną do
przędzenia) kądzélnica, kądzela ƒ kądzélnik m [Przë nowëch kółkach ju kądzelnicë ni ma, bò
biiałczi bierzą kądzel na klin. Sy] przëszlëc, -ë, ż., ‘przęślica, przysiadka, tj. deseczka z
dziurką, w którą się krężel wkłada’. Krężel jest to kij, prostopadły do przęślicy, na który
nakłada się len. Przy przędzeniu siada się na przęślicy i z tego powodu nazywa się ona także
przysiadką. (II) [Be]
przodek (pradziad) - przódk RA, pòprzédca (neol.) EG (inacz. pòprzédnik), praòjc BÙ,
prastark
L
A [Ti Pòmòrsczani to bëlë naszi przódkòwie. Ob. Pòmòrzón. (II) Pòmòrzani – to bëlë naszi
przódkòwie. - Ra] przedmiészczk, -a, m., ‘poprzedni mieszkaniec, poprzednik, przodek’:
716
Tak biwało za mòjégò przedmiészczka, to ë ninia tak bëc mùszi. Òn ë jegò
przedmiészczkòwie mielë wiedno drzewò z tegò lasa.
przodek m 1. stark, ojc m 2. przódk m, przédny dzél; 3.przodem w pewnej odległości pòprzodë (môl.) SY, przódkã EG, òprzódczi SY || przódczi SY (przódczé - akc. -czé)
EG, przodzy (-dzé) SY, ewent. na przódkù, nôprzód EG, wprzódk EG, przed nama /
nima EG. Np. Të biéj pòprzodë, a jô pùdã
òpòwsladë.
SY
Jô
pùdã
òprzódczi, a wa pùdzeta za mną. SY Przódczi szło wiele lëdzy. SY Òprzódczi
chłopa szło piãkné dzéwczã. SY Òni
mieszkają przódczi nas. SY Biéj przodzy
(w przódkù przede mną) a jô pùdã za tobą. SY
przodã, przysł., ‘przodem, na przedzie, z przodu’: Chłop szedł przodã, białka slôdë
‘żona z tyłu, w tyle, za nim’. przódczi2, przyim., ‘z przodu, na przedzie’: przódczi
wòza. Przódczi wòjska jedze król na kòniu. przódkã, przysł., ‘przodem, na
przodzie, z przodu’: Jô pùdã przódkã, a të za mną. (II)
przodem adv z przodkù, w przódk, pòprzodë, przódkã, (o)przódczi, przodzy
przodować - przódkòwac RA, prowadzëc EG, bëc / jic na przódkù / w przódkù
przodować v bëc w przódkù, przédnikòwac, przodkòwac
przódkòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przodować, rej wodzić’: Të ni mùszisz wszãdze
przódkòwac ‘ty nie powinieneś, zasię ci wszędzie rej wodzić’. (II) [Ceyn]
przodownica (-czka) - przédnica SY [‘przédnica’ SY = dosł.: żniwiarka pracująca
jako pierwsza spośród innych kobiet; W jinszich znacz. ‘przédnica’ = 1. (zab.)
wiôlgô jizba dlô gòscy, paradnica; 2. (zab.) przód bùdinkù, przedsóbk; 3. przédné
òkùcé diszlë]. Np. Chtëż to je latos ù waju przédnicą? SY
przodownica ƒ przédnica, przodzónka ƒ
przodownictwò n przédnictwò n, przodzëzna ƒ
przodownik - przédnik SY, przodownik Lz [dosł. SY 1. ‘idący na przodzie szregu
pracujących żniwiarzy’; 2. ‘przewodnik oprowadzający zespół gwiazdorów w
okresie Bożego Narodzenia’; 3. ‘przodownik rybacki’ W jinszim znaczenim
‘przédnik’ = szczitowi dél wòza (w formie trapezu), kùńc], ewent. pierszészi chłop
(rzôd.) FK, prowadnik - òb. przewodnik, dowódca. Np. Ù nas colemało biwôł
Wesołka za przédnika. SY Bëc za gwiôzdkòwégò przédnika. SY Przodownik
rybacki odpowiedzialny za sieć gôrméster Sy [tegò gôrméstra. Gôrméster
nawiedzył swégò drëcha, chòrégò rëbôka. Sy]
przodownik m przédnik, przedzón, dzérca, pierszińc m
przodowy przodowi, przédny przodowy ad przédny, przodny, przódkòwi, pierszi
przodujący ad przodny, na pierszim môlu
przód - ts. EG, zdr. przódk EG. Np. Na / w przodze / przódkù. EG. Przednia strona
koszuli, swetra, marynarki, frontowa strona domu - przedsóbk (zab.) SY. Np.
Pleck jesz je dobri, leno przedsóbk je ju lëchi. SY Pùdzesz òd pòdwòrzégò, bò òd
przedsóbkù dwiérze mògą bëc zamkłé. SY; Przód łodzi bùg Sy [Do bùgù
przëmòcowóny je maszt. Sy]
przód m przódk, przód m, ~ statkù wôrpôcz, nos, przódk m, z przodu z przód~ kù, iść
przodem jic w przódkù, jic pòprzodë, jic (o)przódczi, na przedzie adv na przódkù;
na przód (na czoło) na przód(k), rzad na pòpòrzódk (Ra)
przódk, -a, m., 1. ‘przodek, przód’: Stanął òd przódka. [hasła (II)]: na przódkù, przysł.,
1. ‘na przedzie’: Na przódkù szedł ksądz. 2. ‘najpierw, najprzód’: Të mdzesz cygnął na
717
przódkù ‘ty będziesz ciągnął pierwszy’. z przódkù, przysł., ‘z przodu’: Z przódkù tëlé
òbôczisz, co ë ze slôdkù. 2. ‘przodek, antenat’: Pòmòrzani to bëlë naszi przódkòwie.
przy prp przë, kòl(e), okòm(a), krótkò, blëze, sprzëti; ~ sobie przë se, kòl(e) se, ~ ogniu
kòl(e) ognia, obstawać ~ swòim obstojewac na swòjim, ~ kòńcu lata na kùńc lata,
w kùńcu lata, zostać ~ życiu ostac w żëcym, być ~ głosie miec słowò przy asyście òb. asysta
przë, przyim., ‘przy, obok, w pobliżu’: Sostra je przë brace. Òni mieszkają przë kòscele.
Przë stole; przë òczenkù.
przyaresztować v przëtrzëmac, przëskrzënic
przybarwić v przëfarbòwac, przëfarbic
przybicie n 1. przëbicé, zatëblowanié, przëklepanié n 2. przëpłënienié, dotu-rzenié n
przybić zob. przybijać
przybiec, ~biegać v przëgnac, przëbieg-nąc, przëbieg(iw)ac,
przëdrawòwac, przëdrawëwac przëbiegac, -biégóm, -ôł, sł., ‘przybiegać’.
przëbiegnąc, -ã, -biégł, sł., ‘przybiec’: Òn nôpiérwi przëbiégł.
przënëk(iw)ac,
przybierać v 1. przëbierac, dobierac; ~ na wadze kùbrowac sã, przëbierac, dobierac na
wôdze 2. przëstrojëwac, chlëdzëc sã, przëoblôkac; zob. przy-brać przybierać różne formy /
kształty / twarze / pozy - przëbierac / przëjimac rozmajité / różné / wszelejaczé formë /
sztôłtë / twarze / pòstawë abò: maniérë EG przëbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘przybierać’: Na tim
môlu rzéka przëbiérô corôz wicy na głãbòkòscë.
przybi(ja)ć v 1. zatëblëwac, zatëblowac, przëbi(ja)c, przëklep(ëw)ac 2. przëpłë-wac,
lądowac, dopłëwac, dojeżdżac przëpłënąc, doturzë(wa)c, prze-turzë(wa)c; ~ do brzegù
palmòwac sã ? [W Gdini nôwikszé òkrãtë mògą lądowac. Sy] przëbic, -bijã, -bił, sł.,
‘przybić’: Ten papiór béł gòzdzã do scanë przëbiti. przëbijac, -óm, -ôł, sł., ‘przybijać’.
przybitka ts. Lz
przybitka ƒ przid m
przybity ad 1. przëbiti 2. zajiscony, skło-pòtóny, zjiwrowóny
przybladły ad przëbladłi, zbladłi
przyblaknąć v kąsk wëbielec, wëbladnąc
przyblednąć v przëbladnąc
przybliżać v przëkrocëwac, przëkrodzac, przëblëżac, bëc corôz krodzy
przybliżać – przëbliżac || -lëżac Gò [Ten òkrãt pòmału płënie, ale je widzec, że sã
przëbliżô. Òni sã ju przëbliżają (pòdchôdają blëżi) do nas. Gò] przëblëżac, -bliżóm, -ôł, blëżôj, sł., ‘przybliżać’.
przëblëżac sã, -bliżóm sã, -ôł sã, -blëżôj sã, sł., ‘przybliżać się’: Rôz sã słunyszkò do
zemie przëbliżô, rôz sã òd ni òddôlô.
przybliżenie n przëkrodzenié, przëblëże-nié n; w ~żeniu 1. na, kòl(e), bez mała, bez
malga w przybliżeniu (mniej więcej, około) - w przëbliżenim EG, mni wicy EG, z
grëbsza EG, kòle (cos kòle tegò) EG
718
2. z blëze, z krótka
przybliżony - przëbliżony EG, zbliżony EG [téż w znacz. pòdobny, blisczi sobie (ò
miarach / wôgach / wôrtnotach)], ewent. z grëbsza taczi sóm, pòdobny. - Przër. w
przybliżeniu
przybliżony ad przëkrodzony, przëkroco-ny, przëblëżony
przybliżyć przëblëżëc EG [Òn sã przëbliżił do mie. Czej òna sã przëbliżi (pòdéńdze
blëżi), tej... Przëblëżë sã || Przëbliż sã tu do nas. Gò] przëblëżëc, -bliżã, -ił, -blëżë, sł.,
‘przybliżyć’: Przëblëżë swiôtło [wid]!
przëblëżëc sã, -bliżã sã, -ił sã, -blëżë sã, sł., ‘przybliżyć się’: Bòjôł sã przëblëżëc do
naju. Wstani ë sã przëblëżë! ‘wstań i przybliż się!’.
przybłąkać się skądkas zabłądzëc, przë-wléc sã, przëwanożëc
przybłęda m przëwãder, przëbëczny m
przyboczny ad przëbòczny, przëdóny; straż ~na przëbòcznô / przëdónô starża, wacha
przybór m 1. o wodzie: przëbór / przëbëtk / przëbranié wòdë, pòdniesenié sã wòdë; ~
niebezpieczny niebezpieczny przëbór wòdë; ew. (baro) wësoczi / alarmòwi stón
wòdë; 2. zob. przyrząd
przybrać v 1. dobrac, przëbrac; rzeka ~brała rzéka je pòdniosłô, döbra(ła) przëbrac, bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘przybrać’: Òn so przëbrôł dwanôsce towarzëszów ë szedł
z nima dwòrë rozbijac 2. obsadzëc, przëstrojëc, przëobléc, ochlëdzëc sã; ~ sukienkã
kòronką ob~ sadzëc sëczenkã knëpkama; przybrać formę / postać - przëbrac
formã / pòstac [Taczi spòsób mòdleniô sã mòże przëbrac fòrmã tak zwóny mòdlëtwë
prostotë. Gò – ks. Dajczer]
zob. przy-bierać
przybranie n przëstrój m, obsada f; ~ ka-pelusza przëstrój kłobùka
przybrany - przëbróny EG, dobróny EG; ò dzecach: wzãti za swòje EG, przëbróny EG
przybrany ad przëstrojony, obsadzony; ~ne dzieckò za swòjé wzãté dzeckò
przybrudzić v kąsk strzepac, utrzepac, pò-trzepac
przybrukać v strzepac, pòczapac, sklutac
przybrzeże n ubrzég, kòlberg m, kòlmò-rzé n
przybrzeżny przibrzeżny Lz || przëbrzeżny, nadbrzeżny Gò, nadwòdny
przybrzeżny ad ubrzeżny, kòlbergòwi, kòl-mòrsczi
przybùdow(yw)ać v przëbùdowac, przëbù-dëwac, nadstôwiac, nadstawic przëbùdowac,
-ëjã, -owôł, sł., ‘przybudować do czegoś, dobudować’: Jô jem le ten chléwik przëbùdowôł.
przybudówka nadstôwk Sy, kabùzk, przëbùdówka [W nadstôwkù më gòtëjemë dlô
chòwë. Sy Kabùzk przed głównyma dwiérzama bùdinkù je pò to, żebë wiater nie
wiôł w dóm (dóm = pòl. sień). Gò]
przybùdówka ƒ nadstôwk, przëłap, przitk, przëszurk m, nadstawionô chëcz
przybycie n przińdzenié, zjawienié sã, zwalenié sã, przëbëcé n
przybyć - 1. przëbëc, duńc, napłënąc, ewent. wzbògacëc sã. 2. przëbëc, przińc,
przëgądlowac (przëlezc, przëwãdrowac) lok Sy / przëjachac / przërézowac RA (=
przëjachac z daleka abò np. wrócëc z rézë / pòdróżë) / przëpłënąc òkrãtã itp. [Mie w
tim rokù przëbëłë dwa zgrzébiãta. SY Pò tëch deszczach wòdë w naszim błotkù
przëbëło. EG Pò tim szachrze mie ùbëło dëtków a tobie przëbëło. EG Nad renã më
przëbëlë dodóm. SY Në, nareszce jô przëgądlowôł (przëszedł, przëwãdrowôł) do
waju. Sy Z dalek jesce tu dotąd przërézowelë? Ra].- Przër. przybywać, przyjść,
przywlec się
719
przëbëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., 1. ‘przybyć, przyjść’: Przëbëwszë na no miesce, sadnął
na zemi. Òni przëbëlë tu w slédny chwilë ‘w ostatniej chwili’. 2. ‘pomnożyć się’: Jemù òd
łońsczégò rokù nic nie przëbëło.
przybyły ad przëbëczny, doszłi, przëszłi, nastałi, wnożny, przësztupóny
przybysz - przëbëcz SY, ten / ti: przëbëczny EG, zawitôlc SY, przëbélc (zgardl.) SY,
„zalecałi ptôch” SY przëbélc, -a, m., ‘przybysz’: Më mùszimë wëgnac tegò przëbélca.
przybysz m wéńdzëcel, przëbélc, przë-bëcznik, wnożnik m
przëbëcz / zgardl przëbélc (przëbëcz z jinégò kraju). przëbëczny m, człowiek
przëbëczny, przëchòdnik’ arch L
przybyszowy ad przëbëczny; kòrzenie ~we przëbëczné kòrzenie
przybytek - 1. przëbëtk EG, LZ. np. Òd przëbëtkù głowa nie bòli. EG. przëbëtk, -ù, m.,
‘przybytek’: Òni mają rôd wszeden przëbëtk.
Przër. - dochód, przychód; 2. w znacz. sanktuarium, namiot przebywania
(„przybywania”) - przebiwnica Tr, Gò Bibl
przybytek m 1. przëbiwk m, przëbiwanié n; od~tkù głowa nie bòli czim wicy, tim lepi
2. kòscół m, cerkwiaƒ; ~ Pań-ski kòscół m, Bòżô chëcz
przybywać - przëbëwac SY. Np. To padô deszcz, tej ti wòdë w błotkù przëbiwô.
E
G. Na ten jôrmark lëdze przëbiwają z rozmajitëch strón. EG przëbëwac, -biwóm, -ôł, bëwôj, sł., 1. ‘przybywać, przychodzić’: Na ten òdpùst przëbiwô òkrutnô gromada lëdzy. 2.
‘przybywać, przymnażać się’: Jemù nick rozëmù nie przëbiwô.
przyby(wa)ć v przëbë(wa)c, przëchôdac, (do)przińc, przëwanożë(wa)c, przëczurp(ëw)ac, zjawi(a)c sã, zwalëc sã, zwôlac sã, pòprzińc, naprzińc, pòna-przińc,
dóńc, dochôdac; ~było mi 2 kg jô dobrôł dwa kila a. mie są dwa kila doszłé, ~było
kilkù uczniów doprzë-szło pôrã uczniów
przycapnąć v nańc, narabczëc
przycelować przëcélowac, nacélowac [Jô tak przëcélowôł, żebë trafic w łeb, ale... Gò]
przypòchlebiać się cmùlëc sã
przychòdni ad przëchódny, przëbëczny, doprzëszłi; uczeń ~ przëchódny ucz-nia,
eksterna m
przychòdowy ad wzątkòwi, zwëskòwi
przychodzić przëchòdzëc, przëchadac EG Docz të tu przëchòdzysz? Të do naju wicy nie
przëchòdzë. Ra
przychòdzić, przyjść v przëchôdac, przińc, przësztupac, patoczëc sã, patolëc sã; ~ do
siebie przëchôdac do se, ~ do sił nabierac mòcë, przychodzić trudno przëchòdzëc
(a. przińc) trudno [np. Nalézenié pasownégò słowa jima trudno przëchôdô / trudno
przińdze. Gò]to mù ~dzi z trudno-ścią to mù jidze cãżkò, drãgò, przyjdź! pòj!,
pòjkôj!, pòjczkôj!, przińdzë! ◊ przińc na cos (domyślić się); przińc do smiercë
(zginąć); przińc do leżeniô
(rodzić); przińc na jewanielią (şpóźnić
się do kòściola)
przychòdzień m przëbélc, przëbëcznik,
nowò przëszłi m
przychować (dorobić się przychówku) dochòwac sã Lz
720
przychować v przëchòwac [Jedno dobiczã (młodé bidlã) jô miôł, a drëdżé so
przëchòwôł. Sy]
przychód - przëchód EG. - Przër. dochód, przybytek, przybór
przychód m wzątk, zwësk m, żniwò n
przychówek dochówk (np d. bëdła Gò] Lz, rozmnóżk Lz; por przymnożek
przychówek m przëchówk, arch dochówk Lz m, młodô
chòwa
przychùdnąć v kąsk zlëszec, zbiédniec,
zrobic sã përznã zmiarti
przychùdy ad përznã zmiarti, biédny, zlëszałi
przychwycić v nańc, narabczëc, przëchwôcëc przëchwacëc, -chwôcã, -ył, -chwacë, sł., ‘przechwycić, przycapić’: Przëchwôcëlë
gò, czej jesz béł w kòmòrze.
przychylać, ~lić v przëdżëbac, przëgnąc,
przëdżiąc, przëstoje(wa)c; ~ się do
czyjej prośby przëstojec kògòs proszenié, radbym mù nieba ~ jô bë mù
rôd to nôlepszé użëcził
przychylnie - przëchilno, żëczno - EG
przychylnie adv żëczno, zgarno
przychylność - przëchilnosc EG, żëcznota TR, EG || żëcznosc EG, łaskawizna SY
[‘łaskawizna’ w 2 znacz. = starkòwizna. depùtôt]. Np. Ta jegò łaskawizna rôz
weznie kùńc, të gò jesz pòznajesz. SY. - Przër. łaska
przychylność ƒ żëcznota, zgaraƒ
przychylny - przëchilny, żëczny - EG, ewent. przëstãpny EG, przëchilno / żëczno /
przëjacelskò nastawiony EG
przychylny ad żëczny, zgarny; ~lna spòsobność żëcznô leżnosc, spòsobnosc,
być kòmù~lnym zgarac na kògòs, bëc
kòmùs żëczny
przyciasny ad kąsk wąsczi, casny
przyciąć, ~cinać v przëcyc a. przëcąc,
przëcënac, przëstrzic, przërznąc, przërzënac, przërzechòlëc; ~ kòmù kòmùs
przëcyc, przëcënac, dosadzëc, dosôdzac, przërznąc, przëgad(ëw)ac, doskacëc, doskôcac przëcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, sł., ‘przyciąć’: ●jemù trzeba przëcyc
rogów. Të so përznã przëtni włosë.
przyciągać, ~nąć v przëcëgac, przëcygnąc,
przëchłoscë(wa)c, przëochlë(wa)c [Rëbôcë przëcygają niewód do brzega. Wa mùszita
przëcygnąc ten wóz. - Ra]
przyciągający ad przëcygający, przëchłostny, przëochlëwi; siła ~ca przëcygającô mòc
przyciąganie n przëcyganié, przëchłoscywanié, przëochliwanié n
przyciągniãcie n przëcygnienié, przëchłos-
721
cenié, przëochlenié, przëwleczenié n
przycichać, ~nąć v przëcëchac, scëchac,
ucëchac, scëchnąc, ucëchnąc, przëcëchnąc przëgładnąc, -ã, -ął (-głôdł), sł., ‘przycichnąć, uspokoić się’: Mòrze przëgładło.
przycichły ad przëcëchłi, scëchłi, ucëchłi
przyciemni(a)ć v scemni(a)c, przëcemni(a)c, przëcemni(e)wac przëcemniec, -ejã, -ôł, sł., ‘przyciemnieć, ściemnić się trochę’:
Przëcemniało përzinkã. (II)
przycierać zob. przytrzeć
przycieś (spodnia belka) - zwela RA, LA zwelé LA [‘zwelé’ (niem.) - przër. szwële ||
szwele = podkłady kolejowe] EG przycieś ƒ bùd zwela, balkaƒ, pòdeprzenié n,
lôdżer m
przyciężki ad përznã cãżczi przëcãżczi, -kô, -czé, przym., ‘zanadto ciężki, nieco za
ciężki’: To bëło przëcãżczé na mòje sëłë.
przyciężko v przëcãżkò, przysł., ‘za ciężko’: To mie bëło przëcãżkò.Ra
przycinać zob. przyciąć przëcënac, -cynóm, -ôł, -cënôj, sł., ‘przycinać’: Të bë jes mógł
czãscy swòjim knôpóm włosë przëcënac.
przycinek m przëgôdanié, przëcãcé n, doskôcënk m; zob. dokùczać
przycisk knąpka (= pòl. guzik), ewent. klawisz, przëcësk Gò. Por. wyłącznik
przycisk m 1. grãdzô ƒ 2. knąp(k)a / ew. przëcësk; Tr: przëcësnô knąpa; nacisąć guzik
/ przycisk nacësnąc / przëcësnąc knąpkã / ew. przëcësk 3. gr akcent, doraznik m
przyciskacz m przëcyskôcz m
przyciskać (się) - przëcëskac (sã) EG, cësnąc sã, np. Òna sã przëcyskô do gòrącégò
piécka, żebë so plecë / krziże wëgrzôc. EG Nie przëcyskôj || przëcëskôj sã / cësnij sã tak do
mie. EG przëcëskac, -cyskóm, -ôł, -cëskôj, sł., ‘przyciskać’. (II)
przëcëskac sã, -cyskóm sã, -ôł sã, -cëskôj sã, sł., ‘przyciskać się’: Nie przëcëskôj sã do
scanë ‘ściany’. (II)
przyciskać, ~snąć v przëcëskac, przëcësnąc, przëgrãdzë(wa)c, przëgrużdż(ëw)ac, przëgrużdżëc; ~ się do mùru
przëcësnąc, przëgrużdżëc sã do mùru przëcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘przycisnąć’: Przëcësni, jak
le mòżesz. (II)
przëcësnąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przycisnąć się’. (II)
przyciskòwy ad przëcësny; gùzik ~ el
przëcësnô knąpka
przycisnąć (się) - przëcësnąc (sã) EG, np. Òn przëcësnął klëczkã a dwiérze sã letkò
òtemkłë. EG Przëcësnij tã kòsã do zemi, bò seczesz za wësok. EG
przyciszać, ~szyć v scëszë(wa)c, przëcëszë(wa)c
przyciszony ad scëszony, przëcëszony przyciśnienie n przëcësnienié n
przyciśniãty ad przëcësniony, przëcësniãti przycumòwać v żeg przërzeszëc, urzeszëc
przycupnąć zob. kucnąć, przyczaić się
722
przycumować v przëcumòwac, przërzeszëc (przëwiãzac) òkrãt do pòlérów na nabrzeżu,
założëc cumë (linë)
przycwałować v przëdrawòwac, przënëkac
przyczaić się - przëczajic sã EG, przëtacëc sã SY, zatacëc sã SY. Np. Kòt zatacył sã na
mësz. SY Przëtacył sã do bùdinkù i wzérôł. SY Por. poprzyczajać się
przëtacac sã, -tôcóm sã, -ôł sã, -tacôj sã, sł., ‘przyczajać się’. (II)
przëtacëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przyczaić się’: Wlôzł za czerz ë sã przëtacył ‘wlazł za
krzak i przyczaił się’.
przyczajać, ~czaić się przëtacë(wa)c,
przëczajë(wa)c (sã), zatacëc sã, zaczajic sã, lórowac; ~ na kògò obsadzëc sã
na kògòs
przyczajać się - przëczajiwac sã EG, przëtacac sã RA. - Przër. czaić się, poprzyczajać
się przyczepa ƒ przëwôrka ƒ
przyczajony - przëczajony EG, ùczajony EG, zaczajony EG, zatacony SY. Np. Stojôł
zatacony za dwiérzama. SY
przyczepi(a)ć (się) przëwôrac, przëwôrnąc, przëwiész(ëw)ac, przëwiesëc, zahôkiwac, zahôknąc, przëlënac, przëlnąc, zadze(wa)c, obsadzëc, obsôdzac
(sã); ~ się do kògò do kògòs przëstac,
przëwiesëc a. w kògòs zadzewac, zawôrac, obsôdzac sã przëlnąc do kògò [Przëlnãła do niegò jak mùcha do miodu. Sy]
doczepić (się) dohaczëc, dołãczëc, rzad: doczepic / przëczepic, założëc (slôdë / w
tële, np. w tële wòza); ew. przëwiesëc / pòwiesëc (cos), ùwiesëc sã (czegòs) [òn
dohôcził / dołącził / doczepił / przëczepił / założił / przëwiésył / ùwiésył sã; Wez że
dohaczë || dohôcz / doczep || doczepi / założë || załóż te môłé sónczi. Òni sã ùwiesëlë
w tële briczczi i tak jachelë. - Gò]; ~ wagon dohaczëc / dołãczëc / założëc (itd.)
wagón; ~ (przyczepić) sobie z tyłu np. welon / wstążkę przëwiesëc so / przëczepic
so / założëc so z tëłu / w tële szlëjer / szléfã; ~ się (przyczepić się) o coś (czynić
komu wyrzuty o coś) przëczepic sã (do kògò ò co), ùwiesëc sã (kògò ò co); ew.
ùwząc sã (na kògò) [Òn sã przëczepił do mie ò to, że jô mù sã nie kłónióm, że gò nie
pòzdrôwióm, czej jidã wedle niegò. Òn mie ùwiesył / òna mie sã ùwiesëła jak
klészcz / jak rzep ògóna, chce, żebë ji zarô òddac dług. - Gò]
przyczepka ƒ 1. zadzéwk m, obsôdzanié,
zawôranié n 2. przëwôrkaƒ
przyczepnośćƒ przëwôrnota, przëlniãtosc,
przëlepizna ƒ
przyczepny ad przëwôrny, przëlinający,
przëlepny, dohôkny; wóz ~ przëwôrny,
dohôkny wóz
przyczernić v przëczôrnic
przyczes(yw)ać v przëczos(ëw)ac
przyczłapać v przëczurpac
723
przyczołgać się - przëczôłgac sã SY, przëczorgac sã (zab.) SY, np. Na kòlanach sã do
mie przëczôłgała / przëczorgała. Sy Przëczôłgelë sã do mòjich kòlón ë prosëlë ò
przepùszczenié jima winë.
przyczołgać się przëczorgac sã, przëkraczac sã, przëtrekac sã
przyczółek m umòcnienié z przódkù
przyczyna - przëczëna Gò; z ~ny (z powodu) z przëczënë, dlô wedle [Żóden gòspòdôrz
nie chce gò wzyc za parobka dlô jegò niedołãstwa. Ra] pòwód, -òdu, m., ‘powód,
przyczyna’: Zbił jã bez nômniészégò pòwòdu.
przëczëna, -ë, ż., ‘przyczyna’: Òn béł przëczëną wszëtczégò złégò.
[Jaczé bëłë przëczënë, że to sã stało? Z ti przëczënë më sã rozeszlë i béł kùńc naszégò
małżeństwa. Gò] Z byle przyczyny z bële czegò Gò || bële czegò Lz [Bële czegò sã
zarô jadłobi. Lz Òna z bële czegò sã smieje. Krzéwi sã z bële czegò. Òna sã z bële
czegò zarôz jiwrëje. Lz] Nie ma skutku bez przyczyny - Ni ma òrzechów bez
leszczënë. Sy (= ni ma skùtków bez przëczënë; ni ma dëmù bez ògnia - Gò).
przyczyna ƒ orądz, przëczëna, zanôleżëna ƒ; z tej ~ny temù, dlôte, wedle ti orądze ew.
w zn. zmyślony pretekst, żeby się gdzieś wprosić: załga, skłôdka, skłôdz, òrąż (lok: ||
òrãdz || òrãdż || òrąd) f [Nawet na nômniészi łgôłce të jesz mie nie przëchwôcył.
Zadac so òrąż. Zrobic so skłôdkã. - Sy]
z tej ~ny z ti / ny przëczënë, wedle tegò, dlô tegò – zob. wzgląd;
z jakiejść ~ny z jaczis przëczënë, wedle czegòs, dlô czegòs; ew. przez wzgląd na cos –
zob. wzgląd;
pòwód m 1. orądz, przëczëna ƒ, przeczińca m 2. jr udôwôcz, skarżëcel m; dać ~ do
czegò dac do czegòs orądz, z megò pòwòdu wedle mie a. z mòjégò dzéla, ~ do
grzechù, zmartwień przegrzecha m, f, przegrzeszińc m, z tegò pòwòdu wedle
te(gò) a. wedle ti przëczënë, temù ◊ wedle tegò okrãtë pòjadą, bez żadnegò pòwòdu
bez niżódny orãdzë, przëczënë, z pòwòdu wòjny temù, że wòjna
jakąś przyczynę znaleźć jakąs / jaką przëczënã nalezc;
z jakiejś przyczyny trzeba umrzeć z jaczis przëczënë trzeba ùmrzéc Sy
jakaś jakôs; jakaś przyczyna śmierci musi być jakôs przëczëna smiercë muszi bëc;
smierc chce miec jakąs przëczënã - Sy;
przyczynek przëczink Lz, Gò
przyczynek m dokłôdk, dodôwk uczbòwi; ~ do dziejów Pòmòrza dokłôdk do dzejów
Pòmòrsczi
przyczyni(a)ć v przëczëni(a)c. Zob. przysporzyć
przyczynić się - przëczënic sã EG
przyczyni(a)ć v doprowôdzac, doprowadzëc, przëczëni(a)c, przëłożë(wa)c sã;
~ kòsztów, szkòdy narobic, zwiãkszë(wa)c kòszta, szkòdë, przyczyniać się do czegoś - przëczëniac || przëczëniwac sã do cze
~ się do pòwòdzenia przëłożëc sã do zwënédżi
przyczynowość sprawcza - przëczënowòsc sprôwczô EG (KP)
przyczynowy ad przëłożeniowi, przëczińcowi, przëczënowi; zdanie ~we gr
724
przëczënowé zdanié
przyczyńca zob. sprawca
przyćmienie n przëcemnienié n
przyćmi(ewa)ć v przëcemni(ewa)c, ostôwiac, ostawic slôdë, w cenie
przydać zob. przydawać
przydać się - przëdac sã EG, nadac sã EG przëdac, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘przydać,
dodać’: Òni mù to ti krowë jesz to celątkò przëdelë. Òn so to miôł przëdóné.
przëdac sã, -dóm sã, -dôł sã, -dôj sã, sł., ‘przydać się’: Gwësno jô cë sã jesz na co
przëdóm ‘sądzę, że ja ci się jeszcze na co przydam’
przydać, dodać przëdac, dodac
przydany ad przëdóny, dodóny, naddóny
przydarzyć się - przëdarzëc sã, przëtrafic sã [Chòc mie sã przëdarzi wińc pózdni ||
pózni z chëczi, to mòji kòledzë dożdôwają, tak że më jidzemë w towarzëstwie do
robòtë. Sy]
przydarzać, ~rzyć się zdôrzac sã, zdarzë(wa)c sã, przëdarzë(wa)c sã, st(ôw)ac sã
przydatek - przëdôwk || przidôwk SY. przëdatk, -ù, m., ‘dodatek, przyczynek’: Nënka
ji òbiecowa nã krowã jakò przëdatk. - Przër. dodatek
przydatek m przid, przëdôwk m
przydatkòwy ad przidny, przëdôwkòwi przydatność ƒ zdatnosc, przëgódnota ƒ,
przëdanié sã n
przydatny - przëdatny EG, datny SY, lok przëgódny, lok zgradny {‘zgradny’ lok =
zgrabny – zob.}; pòżëteczny, nadający się do czegòs, cos do cze / do czegò, np. Tegò
nie wërzucôj, to jesz bądze przëdatné. EG Datny człowiek. Le nie spalë negò drzewa,
òno jesz je datné do płotu. Zgradné drzewò do bùdowaniô. Pòdôj le mie ten nóż, òn
bądze prawie zgradny do tegò. - Sy [Tegò nie wërzuc, to ce jesz mòże bëc baro
przëgódné. Sy]
przydatny ad zdatny, przëgódny, przëdôwny, datny
przyda(wa)ć (się) przëd(ôw)ac, dod(ôw)ac, nadd(ôw)ac (sã);~dałoby mi się
mie bë sã przëdało przëdawac sã, -dôwóm sã, -ôł sã, -dawôj sã, sł., ‘przydawać
przydawka ƒ gr przëdónk(a) m (ƒ), przë~ dôwk m
przydech m gr przëdichnienié n
przydechòwy ad przëdechòwi
przydeptać v przëdeptac, przëczwòrdac,
przëtrãptac przëdeptac, -tóm (-cã), -tôł, -tôj (-cë), sł., ‘przydeptać’: Òna mie nogã
przëdepta w tuńcu.
przydługo adv za długò (përznã / kąsk za długò), przëdługò [To mie bëło przëdługò żdac
na waju do nocë. Ra
przydługi ad za dłudżi (përznã / kąsk dłudżi), przëdłudżi [Òni noszą przëdłudżé włosë.
Ra]
przydomek - rągadło (= przezwëskò, przezwa) SY, przitómk SY. Np. Szlachta nosëła
przitómczi. SY przëlepka lok f = przezwa f, przezwëskò n [Na Élu kòżdi rëbôk mô
jakąs przëlepkã, np. Kąkel òkrãtnik, Kąkel môłi. Sy]
725
przydomek m przitómk m, Tr: przezwanié, pòzwanié n [Szlachta nosëła przitómczi. Sy]
[Kaszëbskô szlachta za pòlsczich czasów téż miała swòje herbë, zawòłania i
przitómczi (= pol. przydomki). Gò] {‘przitómk’ etim. por. potómk pol. potomek}
przydomòwy ad przëchëczé n
przydreptać - przëdrëpsac SY
przydreptać v przëdrobòlëc, przëtipac,
przëdrëpsac
przydroże n latówka, drëftaf, latnô droga,
przëdargòwô stegna
przydrożny ad drëftowi, drëftny, przëdarżny, przëdargòwi
przydróżka ƒ latówka, drëftkaƒ, kòldarżnô stedżenka
przydusić v przëdëszëc, przëskrzënic,
przëcësnąc, przëklészczëc . przëdëszëc, -szã, -sył, sł., ‘przydusić’: Òna gò przedëszëła
pierzëną. Por. poprzyduszać
przyduży ad pòt kąsk wiôldżi a. za wiôldżi przydybać v narabczëc, nańc, natrafic,
przëpilowac
przydymiony ad przeszłi dëmã; zupa jest
~na zupa je przeszłô dëmã
przydział (przydzielona porcja, pewna ilość, deputat, w czasach braku towarów:
towar deficytowy przydzielony urzędowo) - przëdzél LA,
SY?,
np.
tegò
przëdzélu; te przëdzéle, tëch przëdzélów EG
przydział m part, przëdzelënk, dzél m,
przëdzelenié n; na ~ na kartë, wedle
przëdzelenł
przydzielać, ~lić v przëdzel(ëw)ac, przëdzelëc, przëd(ôw)ac, przëznaczë(wa)c,
naznaczë(wa)c
przydzielony ad przëdzelony, przëdóny,
naznaczony
przydźwiãk m przëzwãk m
przydźwigać v przëdwignąc, przëwléc
przyfastrygòwać v przëheftnąc, zheftnąc
przyfrunąć, ~fruwać v przëlecec, przëlatowac
przygadać zob. przymówić
przygadywać zob. przymawiać
przygalopòwać v przëprëszczëc, przëdrawòwac, przënëkac (galop)
przygana zob. nagana, aluzja, przymówka, wyrzut, zarzut
przygani(a)ć v 1. zob. przypędzać; 2. zob. przymawiać.
przygarbić się zrobic sã uchëłi, przëgùrdzëc sã, uczajic sã
przygarbiony ad uchëłi, przëgùrdzałi,
uczajony, udżiãti, ugniony
przygarnąć (coś, kogoś) - przëgarnąc
przygarnąć, ~niać v przëgarnąc, przëga-
726
rënac, przëgôrniac, dogarnąc, dogarënac; ~ do siebie przëgarnąc, przëcës~ nąc, przëjic przëcygnąc do se, ~ się do
kògò przëcësnąc sã do (ni)kògòs
przëgarnąc, -ã, -ął, sł., ‘przygarnąć, przytulić’: Nënka przëgarnã do se dzeckò.
przëgarniac, -gôrnióm, -ôł, -garniôj, sł., ‘przygarniać, przytulać’.
przëgarniac sã, -gôrnióm sã, -ôł sã, -garniôj sã, sł., ‘przygarniać się, przytulać się’.
przygasać, ~nąć v wëgasë(wa)c, wëgasnąc, przëgasë(wa)c, przëgasnąc przëgasëc, -szã, -sył, sł., ‘przygasić’: Më jesmë chùtkò
przëgasëlë òdżin ‘szybko przygasiliśmy ogień’.
przëgasnąc, -ã, -gasł, sł., ‘przygasnąć’: Òdżin sóm przëgasł.
przygasić, ~szać v przëgasë(wa)c . Por. poprzygasać
przygasły ad przëgasłi
przygaszać v przëgaszac, -gôszóm, -ôł, -gaszôj, sł., ‘’.
przygaszony ad przëgaszony, przëgasłi;
~na kòbieta przëgôszka ƒ
przygiąć, ~ginać v przëdżic, przëgnąc,
przëdżiąc, przëdżibnąc, przëdżëbac,
przëłãżëc . przëdżibac, -óm, -ôł, sł., ‘przyginać’: Òni jemù to nôwikszé gałãzë
przëdżibelë a òn jabka zriwôł.
przëdżibac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przyginać się, uginać się’.
przëdżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘przygiąć’: Przëgni mie tã wietewkã ‘gałązkę’!
przëdżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘przygiąć się’: Strëszk przëdżął sã jaż
do zemie ‘dziaduś przygiął się aż do ziemi’.
Por. poprzyginać
przyglądać, przyjrzeć się przëzerac sã,
przëzdrzec sã, blôsnąc
przëzerac sã, -zéróm sã, -ôł sã, -zerôj sã, sł., ‘przyzierać się, przyglądać’: Sã nie
przëzerôj tak niszrëch, co sã ù nas dzeje!
; ~ kòmù długò
(pò)maklac kògòs oczami
przëzdrzec sã, -ã sã, -ôł sã, sł., ‘przyjrzeć się’: Òna sã sobie przëzdrza w zdrzódle. Ra]
przygładzić v przësmùkac, wësmùkac,
przëmùjkac, przëgłôdczëc, przëgładzëc przëgładzëc, -ã, -ył, sł., ‘przygładzić’: Przëgładzë so czëprënã!
przygłuchnąć przëgłëchnąc
przygłuchnąć v przëgłëchnąc, kąsk ogłëchnąc
przygłuchy ad przëgłëchi, përznã ogłëchłi przëgłëchi, przym., ‘nieco głuchy,
niedosłyszący’: Mój òjc je përzinkã przëgłëchi.
przygłup zob. głupek
przygłupawo ad przëgłëpie, przysł.¸ ‘nieco głupio, głupkowato’.
przygłupawy, półgłupi półgłupi LZ
727
przygłupawy ad przëgłupawi, lelekòwati, lôlowati, mackòwati, niedolepny,
naczidłi, natrzasłi przëgłupi, przym., ‘nieco głupi, głupkowaty’: Òna je përznã
przëgłupô.
przygłuszać v 1. przëgłësz(iw)ac; ew. przëcësziwac wëcësziwac (w stosënkù do jinszich
głosów / w przërównanim z jinszima głosama); 2. cienić, zacieniać, uniemożliwać
mniejszym roślinom pełną wegetację: przëgłësz(iw)ac / zagłësz(iw)ac [Chwastë
przëgłësziwają warzëwa. Gò] {por. ‘przëgłëszka’ f – drzéwiã, co słabò roscë, bò je
zacénioné przez jiné drzewa [To je przëgłëszka, ta nie mdze rosła, ta je chòrô. Sy]}.
Por. tłumić
przygłuszony przëgłëszony, rzad przëdãpiony. Por. przytłumiony
przygłuszyć przëgłëszëc, rzad przëdãpic; ew. scëszëc / wëcëszëc (w stosënkù do
jinszich głosów / w przërównanim z jinszima głosama). Por. przytłumić
przygnać zob. przypędzić
przygnębiać - przëgnãbiwac, np. To gò przëgnãbiwô... przëgnãbiwało.
przygnãbi(a)ć v zajiscë(wa)c, zasmùcë(wa)c
przygnãbiający ad nasowiałi, smùtny, cãżczi
przygnębić - przëgnãbic EG
przygnębienie - przëgnãbienié
przygnãbienie n zajiscenié, zasmùcenié,
zmôłkłosc, zmetlałosc f, jiwer, kłopòt m
przygnębiony - przëgnãbiony EG, ewent. smùtny, zasmùcony. - Òb. téż: podupadły na
duchu
przygnãbiony ad zajiscony, zasmùcony,
skłopòtóny, nasowiałi; człowiek ~ nasowiélc m, przëgôszka ƒ
przygniatać, ~gnieść v przëgniôtac, przëgniesc, przëcëskac, przëcësnąc, (przë)grãdzëc, przëskrzënic, przëskrzëni(ew)ac, przëwalëc, przëwalac
, w zn. przygnieść, umęczyć, zmóc: ùgrãdzëc Jt
przëgniatac, -gniôtóm, -ôł, -gniatôj, sł., ‘przygniatać’: To jegò za mòcno przëgniôtô.
przëgniesc, -gniotã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘przygnieść, przycisnąć’: Jô jem tegò robôszka
nogą przëgniótł.
przygniatający ad przëgniotny, przëscëskòwny, grãdzący; ~ca wiãkszość wikszi dzél, sekrétnô wikszëzna przygniły ad nadgniti
przygòda ƒ przëtrôfk, zdarzënk m, przi-
728
przygoda (wydarzenie, zajście, wypadek) - zdarzenié EG, przëtrôfk SY, przëtrafienié
SY, przeżëcé n, przëtrôfk (= traf, przëpôdk) EG, przëgòda Sy, HD ||
przigòda
AM. Przygody pl: zdarzenia EG, przëtrôfczi EG, przëgòdë HD ||
przigòdë
AM, przeżëca [tëch przeżëców] [A terô pòsłëchôjta, jaką jô miôł przëgòdã. Sy]
gòda; ~ miłosna płochina ƒ, ~ w pòdróży przëtrôfk w rézë
przygòdnie adv jeleżno, przëtrôfno
przygòdny ad jeleżny, przëtrôfny incydentalny ad przëpôdkòwi, przëtrôfny, przë- ||
przigòdny, leżnoscowi, ùbòczny || pòbòczny, rzôdczi, rzôdkò spòtikóny, le tam sam
(a. tej sej) spòtikóny
przygotować (się) - przëgòtowac (sã), przëspòsobic (sã) SY, przëszëkòwac (sã),
przërëchtowac (sã) EG arch: zgòtowac Ra [Czej pszczołë ni mają matczi, tej jima
miodownik (pszczolôrz) przëgòtëje ramkã na matecznik. Nasz szkólny przëspòsobił
naszã córkã do wstãpnégò egzaminu. Le sã dobrze przëspòsobi, sënie, co të zdôsz
maturã. - Sy]. Por. sporządzić, wykonać, przyrządzić do jedzenia
przygòtowanie n przësztëlowanié, uprawienié, przëszëkòwanié, sczënienié,
obsadzenié sã; ~nia wòjenne szëkòwanié na wòjnã
przygotowany - òb. gotowy
przygòtowany ad uprawiony, przëszëkò-wóny, parôt, obsadzony, usadzony
przygòtowawczy ad przëszëkùjący
przygotowywać (się) - przëgòt(ow)iwac (sã) EG, spòsobic sã SY, szëkòwac sã (niem.)
EG, rëchtowac sã (niem.) EG. Np. Mój chłop sã ju pòmału spòsobi do òraniô. SY
Spòsobic sã na smierc... na wòjnã. SY
przygòtow(yw)ać (się) uprawic, uprôwiac, sprawic, sprôwiac, (przë)szëkòwac,
przëszëkiwac, sczëni(a)c, (przë)sztelo-wac, (przë)rëchtowac (sã) zob. gotować (się) 2
; ~ co na pòczekaniu spëzglëc, ukletoszëc, skù-strzëc (cos), ~ naprãdce pòsiłek, zbriżdżëc, zeszôlążëc, ~ się do pòdróży uja-zdowic sã, uprawic sã do rëzë, ~ pi-smò
usadzëc pismiono
przygramòlić się przëtrekac sã, przëkra-czac sã, przëwôrpac
przygranicze, przëgrańczé Lz
przygraniczny przëgrańczny Lz
przygraniczny ad przëgrańczny; ruch ~ przëgrańcznô rësznota, straż ~na
przëgrańcznô starża, wacha
przygrubò adv ogrupką, kąsk grëbò, dërno
przygruby ad ogrupiasti, kąsk grëbi
przygrywać v przëgrowac, przërzënac przëgrëwac, -griwóm, -ôł, -grëwôj, sł.,
‘przygrywać’: Mùzyka przëgriwa jima do tuńca.
przygrywka ƒ przëspiéwka, przëgriwka ƒ, refren m
przygryzać, ~gryźć v przëgrëz(ëw)ac, przëgrëzc, ugrëz(ëw)ac, ugrëzc, przë-kąsëwac,
ukąsëwac, kąsëc a. kãsëc; ~ wargi kąsëc sã w lëpë przëgrëzc, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł.,
‘przygryźć’: Òna so jãzëk ze złoscë przëgrëzła.
przygrz(ew)ać v przëgrzewac, przëgrzôc; słońce ~wa słuńce przëgrzéwô; słuńcëje
przëgrzewac, -grzéwóm, -ôł, sł., ‘przygrzewać’.
przëgrzôc, -grzejã, -grzôł, sł., ‘przygrzać’: Białka mù krëpë przëgrza.
729
przygważdżać, ~gwòździć v przëbi(ja)c, przëgòzdzë(wa)c
przyhamować, zwolnić tempo; powstrzymać przëscygnąc
przyhamòwać v przëscygnąc, przëhamò-wac
przyimek m gr przëmión(k) m
przyjaciel – przëjacél Lz, Gò (Sy: -jô- błąd, ewent lok pôłniowòkasz.), ewent. drëch,
zdr. drëszk [tegò przëjacela, z tim przëjacelã; ti przëjacele, tëch przëjacelów, z tima
przëjacelama] przëjacél, -a, m., 1. ‘krewny, kuzyn’, 2. ‘przyjaciel’.
przyjaciel m drëch, przë(jô)cél, kamrôt, bratulk m Z mądrim nieprzëjacelã prãdzy sã
dogôdôsz, jak z głupim przëjacelã, Sy; ~ domù domówc, gòscyn-nik m, ~ ludzkòści
drëch lëdztwa
przyjacielski przëjacelsczi Sy, Gò, przëjazny pòl Gò, drëszny Sy, ewent. żëczny||
żëczlëwi EG, serdeczny EG, dobri, przëchilny [Jic z drësznym słowã pòceszac
chòrëch. SY]
przyjacielski ad drëszny, przë(jô)celny, kamrôtny; ~e stosunki drëszné usta-wienié, pò
~cielskù adv drëszno, przë-(jô)celno, kamrôtno przëjacelsczi, -kô, -czé, przym., 1.
‘dotyczący kuzyna, pokrewny’, 2. ‘przyjacielski, przyjazny’: Òna ze mną przez całé żëcé
ùtrzëmòwa przëjacelsczé stosënczi.
przyjacielsko przëjacélskò, pò przëjacelskù, przëjazno Gò, drëszno, jak drëch, ewent
żëczno || żëczlëwie, serdeczno, dobrze, przëchilno
przyjaciółka - przëjacółka SY, Lz, przëjacelka (zab.) SY
przyjaciółka ƒ serdecznica, drëszka, przë-(jô)célka, kamrôtka ƒ;~ domù gòscyn-nica ƒ
przyjazd m przëjôzd m [tegò przëjazdu, na / przë przëjezdze pl: te przëjazdë]; ew. ,
przëjachanié n, pl: przëjéżdżanié n
przyjazdowy ad przëjazdowi
przëjachóny; hala ~owa zala dlô przëjachónëch
przyjazny - òb. przyjacielski
przyjazny ad drëszny, przë(jô)celny, kã-terny, kamrôtny
przyjaźnić się - przëjacelëc sã (zab.) SY (np. òni sã przëjacelą), kamrôcëc sã EG (np.
òni sã kamrôcą), drëszëc sã SY (np. Naji tatkòwie sã drëszëlë, a më bë mielë bëc
sobie cëzy. SY), przëjaznic sã (pòl.) EG, bëdlëc sã Sy? (zawrzeć przyjaźń – zbëdlëc
sã) w znacz. ogólnym przyjaźnić się, trzymać ze sobą: przëjacelëc sã || przëjaznic sã,
drëszëc sã, kamrôcëc sã; ew. kmòtrzëc sã, bëc na jedno
przyjaźnić się drëszëc sã, przë(jô)celëc sã, kãtrac sã, kamrôcëc, towarzëc
przyjaźnie adv drëszno, przë(jô)celno, kamrôtno, kãterno
przyjaźń - przëjacelstwò SY, drëszba (zab.) SY, drësznota Tr, przëjazniô (pòl.) EG,
drësztwò EG, kamrôctwò niem EG. Np. Krowa i miedwiednica mdą
żëłë
w
przëjacelstwie. EG (z Knédżi Izajasza). Niech ta drëszba bądze dali midzë nama.
SY zawrzeć przyjaźń – zbëdlëc sã)przyjaźń ƒ drëszba ƒ, bratnictwò, drësz-stwò,
przë(jô)celstwò, kamrôctwò n Za wiôldżé przëjacelstwò zamieniwô sã colemało w
nieprzëjacelstwò. Sy ; zawrzeć z kim ~ zdrëszëc sã, skamrô-cëc sã
przëjazniô, -i, ż., ‘przyjaźń’: Szëkôj przëjazni le dobrëch lëdzy.
przëjacelstwò, -a, n., 1. ‘pokrewieństwo, kuzynostwo’: Miedzë nama je przëjacelstwò
‘pokrewieństwo’. 2. ‘przyjaźń’.
przyjazd m przëjôzd, -azdu, m., ‘’: Przëjôzd césarza béł prawie naznaczony.
przyjąć - przëjmnąc, przëjąc /-ic. Przyjmij - przëjim TR, EG, MÒ, przëjimnij EG
przëjic [-jąc], -jmã, -jął, sł., ‘przyjąć’: Przëjãlë gò jak sëna.
730
przyjąć, ~jmòwać v przëjic a. przëjąc, przëjëmac; ~ do shiżby urzidzëc a. urzãdzëc, ~
się przëjąc, przëjëmac sã, pòd(ôw)ac sã, ◊ co do wiadomòści przëjëmac cos do
wiédze, dostôwac cos do wiédze, ~ shiżbã u kògò do kògòs sã urzidzëc, jic do
kògòs na służbã, on ~mùje w środy on przëjimô w strzodë, ~ katolicyzm przéńc na
ka-tolëcką
przëjmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przyjmować’: Przëjmòwelë wszëtkò, co jima chto dôł.
przyjechać - przëjachac, ewent. przërézowac (przëjachac z pòdróżë / rézë), ewent.
wnëkac / przënëkac / przëgnac / wczadzëc / wpërowac KW przëjachac, -jadã, -jachôł (-jôł), jedzë, sł., ‘przyjechać’: Czej jô do waju przëjachôł, bëła ju noc. Z dalek jesce tu dotąd
przërézowelë?
przyjechać, ~żdżać v przëjach(iw)ac, przëjéżdżac, przëprëszczëc, przëpa-raszkòwac,
przëczadzëc
przëjeżdżac, -jéżdżóm, -ôł, -jeżdżôj, sł.,’przyjeżdżać’: Wa wiedno przëjéżdżôta w takã
chwilã, czej nikògò doma ni ma.
Por. przybyć
przyjemnie - przëjemno EG || przijemno SY, lubkò zab. Sy, miło [Tam bëło baro
przëjemno. Przëjemno z nama rozmôwiôł.]; on czuje się u nas ~ (dobrze) jemù tu
lubi [Jemù tu lubi, bò Kasza krëpë warzi. Ksãdzowi ù naju lubi. – Ra] - por.
przyjemność (sprawiać ~)
przëjemno, przysł., ‘przyjemnie’: Mie je przëjemno miedzë wama.
przyjemnie adv lubkò, lubno, plużno, ubëtno, dołożno przëjemno [Jemù to bëło
przëjemno za dunama na słuncu leżec. Lz Przëjemnie król do niegò przemówił. Bù]
przyjemnostka ƒ lubnota, lubkòsc, dołoż~ no ta, plużónka ƒ
przyjemność - przëjemnosc EG || przijemnosc || -mnota SY, np. Z przëjemnoscą wzéróm
na te dzecë, jak òne sã bawią i jedzą. EG To je przijemnota tak
re
no jachac przez las. SY Dlô niegò to je nôwikszô przijemnota, czej òn mòże kògòs dobrze
ùgòscëc. SY; sprawiać ~ lubic (kòmùs) [Lubi to ce, czej jô cë czeszã włosë? To mù lubi, czej
jô gò smarëjã tą mascą. - Gò] - por. przyjemnie (on czuje się ~)
przyjemność ƒ lubkòsc, łakòta arch [akc. ła], dołożnota, plu~ żónkaƒ; z ~nością z
dołożnota, baro rôd przëjemnosc, arch przëjemnica f {‘łakòta’ in = pol. apetyt, chęć,
pożądanie – zob. chrapka; - por. . arch Lz: łakòtny, łakòtlëwi, łakòtlëwòsc; ew. pol.
łakocie, kasz. Gò: łakòce = słodczëzna} [To nie je łakòta jachac w taczi zëmie Sy, Ja
Mie to je przëjemnosc wama pòmòc. Lz Słuńce sã prawie w czasu swiątkòwim
lëdzóm w swòji przëjemnoscy przedstôwiô. Bù Dlô lesnégò to bëła wiôlgô
przëjemnica, co jegò brat kùpił tã karczmã. Lz]
] sprawić ~ sprawic ucechã, zrobic kòmùs do wòle
przëjemnosc, -ë, ż., ‘przyjemność’: Òn mô przëjemnosc (dlô niegò je przëjemnosc), żlë
mòże kòmù nieco dobrégò zrobic. To je nôwikszô przëjemnosc.
przyjemny - przëjemny SY, LZ || przijemny SY, miłi, lubczi (zab.) SY, lubny TR, np.
To je baro przëjemnô białka, òna sã wiedno ùsmiéchô. SY. Pëseczk (twôrz) mie sã
dosc przëjemny widzôł, ale że òna pùklatô bëła, tegò jem równak nie widzôł. SY. Przër. sympatyczny
731
przyjemny ad lubczi, lubny, plużny, ubët-ny, dołożny przëjemny [Ten pòdarënk bë
wama taczi przëjemny nie béł. Lz]
przëjemny, przym., ‘przyjemny, miły’: To je baro przëjemné dzeckò.
przyjemnie - przëjemno EG || przijemno SY, lubkò zab. Sy, miło [Tam bëło baro
przëjemno. Przëjemno z nama rozmôwiôł.]
przyjemność - przëjemnosc EG || przijemnosc || -mnota SY, np. Z przëjemnoscą
wzéróm na te dzecë, jak òne sã bawią i jedzą. EG To je przijemnota tak
reno
jachac przez las. SY Dlô niegò to je nôwikszô przijemnota, czej òn mòże kògòs
dobrze ùgòscëc. SY
przyjemny - przëjemny SY, LZ || przijemny SY, miłi, lubczi (zab.) SY, lubny TR, np.
To je baro przëjemnô białka, òna sã wiedno ùsmiéchô. SY. Pëseczk (twôrz) mie sã
dosc przëjemny widzôł, ale że òna pùklatô bëła, tegò jem równak nie widzôł. SY. Przër. sympatyczny
przyjezdny - przëjezdny EG, ewent przëjachóny
przyjezdny ad przëbëczny, cëzy, przëja-chóny
przyjeżdżać zob. przyjechać
przyjęcie - przëjãcé, przëjimniãcé
przyjãcie n przëjimniãcé, przëjãcé n
przyjãty ad przëjimniãti, przëjãti; ~ zwy-czaj prowadzony zwëk
przyjmować - przëjimac, przëjmòwac
przyjmòwać zob. przyjąć
przyjmòwanie n przëjimanié n
przyjrzeć się przëzdrzec sã, -ã sã, -ôł sã, sł., ‘przyjrzeć się’: Òna sã sobie przëzdrza w
zdrzódle. Ra]. Por. przyglądać / -dnąć się
przyjście - przińdzenié
przyjście n prziscé, przińdzenié, przëbëcé n, przëchòdzënk m [Ni mógł jem sã nijak
dożdac twégò przińdzeniô, chto nie jidze, ten nie jidze. Jak jô sã ceszã twòjémù
przińdzeniu. Bóg zapłac za przińdzenié. - Sy]
przyjść – przińc (arch słi przijsc), ewent przëgądlowac (przëwãdrowac) lok Sy, żart
przëmaszerowac Gò [Przińdzta le tu, przełożimë naszégò chòrégò na drëdżé łóżkò.
SY. Në, nareszce jô przëgądlowôł (przëszedł, przëwãdrowôł) do waju. Sy]. Ò
nieproszonym gòscu: przińc, zjawic sã: przëtromòlëc sã || przëtarmòlëc sã EG,
przëgrëmlec sã SY. Np. Dożdżëta le, òni sã jesz dzys łôtwie przëgrëmlą. SY Dzerôz
(tej sej, czasã) jô przijdã zôs (znowa). Lz Òni do nas nie przińdą. Przińdzë do naju
wieczorã. Jak przëszedł, tak wëszedł. - Ra] O nieproszonym gòscu: wlezc, wcësnąc
sã - òb. wpakować się
przyjść zob. przychòdzić
przykazywać – przëkazëwac
przëkazac, -kôżã, -zôł, -każë, sł., ‘przykazać, nakazać’: Òna to jemù przëkôza. (II)
przëkazowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przykazywać, nakazywać’. (II
przykazanie n przëkôzanié n, przëkôzënk, przëkôz(k) m
przykaz(yw)ać v przëkôz(ow)ac, przëkôzëwac, natras(ëw)ac
przyklask m przëkòskanié, przëstojenié n,
przëkòsk m
przyklaskiwać, ~snąć v przëkòsk(iw)ac,
732
przëkòsknąc, przëstoje(wa)c
przyklasztorny ad przëklôsztorny, kòlklôsztorny
przykleić v przëlepic, przëlëmic, przëlnąc
przyklepać v przëklepac
przykleszczyć przëkleszczëc, przëskrzënic [Przëklészczëła / przëskrzëniła sobie pôlc.]
przyklãknąć v przëklëknąc
przyklãkniãcie n uklëk m, przëklëknie-nié n
przykład przëkłôd / przikłôd / przikłada LZ
przykład - przëkłôd EG || przikłôd SY [w znacz. 1. wzór do nasladowaniô; 2. fakt, na
jaczim sã ilustrëje jaczés twierdzenié]. Np. tegò przëkładu || przikładu. Brac / dawac
dobri przikłôd (przëkłôd EG). SY Dobrô nôùka bez dobrégò przikładu (przëkładu
EG) jidze w las. SY Nie lubiã kôzaniô
bez przikładów (przëkładów EG). SY
Kôzanié bez przikładu (przë- EG) to
nie je niżódno kôzanié. SY Dobri
przikłôd (przëkłôd EG) to je pół kôzaniégò. SY W tim teksce mómë przëkładë słów
pòchòdzącëch z
łacëznë. Je / mógłbë nalezc / wëmienic / przëtoczëc wiele
przëkładów na
to, jak / że... EG
przëkłôd, -adu, m., ‘przykład’: Dobri przëkłôd wicy wôrt jak nôlepszô rada. [Przysł.]
przykłady frrazeologii przëkładë frazeologii
przykład m przëmiar, przëkłôd m, pòdoba f; na przykład - na przëkłôd EG (skrót: np.),
ewent. dôjmë
na to (skrót: dnt.), wezmë na to (skrót: wnt.). -zob. przykład
na ~ na przëmiar, wezmë na to
przykładać, ~łożyć v przëkładac, -kłôdóm, -ôł, -kładôj, sł., 1. ‘przykładać’: Nie
przëkładôj tegò do gãbë! Bòga wzëwôj, a rãce przëkładôj! [Przysł. Ceyn] 2. ‘przystawiać (bat
do brzegu), przybijać’: Mùszelë zarô bôt przëkładac.
przëkłôdac, przëkłasc, przëłożë(wa)c; ~ wagã do czegò
kłasc na (ni)cos wôgã; ~ się do czego zabierac sã za co, przëkładac sã, zasadzac sã do
czegò [Pò co sã zasôdzôsz, jak wiész, że nie dôsz radë. – Sy]. Por. przyłożyć (się)
przykładanie n przëkłôdanié n
przykładka ƒ przëkłôdk, dołożënk, przid,
dokłôdk m
przykładnie adv przënôléżno, jak sã przënôlégò, przëmiérno
przykładność ƒ przënôleżnota, przëmiérno taƒ
przykładny - òb. wzorowy
przykładny ad przënôléżny, przëmiérny
jego zachowanie było ~ne jegò zachòwanié bëło chwalebné / wzrowé / przëkładné
przykładowò adv przëmiérno
przykładowy przëkładowi EG
przykładowy ad przëmiérny
przykłusować v przëdrôwkòwac, przëdrawòwac, przëjachac drôwkã
przykòpy pl mil rowë pl
przykrawacz m przëkrajiwôcz, przërzinôrz m
733
przykrawać, ~krajać, ~kroić v przëkraj(ëw)ac, przëkrojic, przërzënac, przërznąc
przykrawalnia ƒ przëkrajalniô ƒ
przykrawarka ƒ przëkrajiwôrka ƒ,przëkrajiwnô maszina
przykrãcać, ~cić v przëkrącë(wa)c, przëszruwòwac, przëszruwiwac
przykro - przikro SY
przykro adv jakòs, żôi, cãżkò, wstëdno,
przikro, drãgò, bële jak; ~ na to patrzeć żôl na to zdrzec, to je jakòs widzec, ~ mi się zrobiło zrobiło mie sã
jakòs
przykroić zob. przykrawać
przykrość - przikrosc SY
przykrość ƒ psota, niedołożnosc, wstëdnota ƒ, żôl, wstid m; z ~śdą mùszã wyznać chòc mie jakòs, ale mùszã
rzec, sprawić kòmù ~ zrobic kòmùs
na psotã, zajiscëc kògòs
przykrócić v skrodzëc, skrocëc
przykrótki ad przëkrótczi, përznã / kąsk (za) krótczi / krótkawi. Por. krótkawy
przëkrótczi, -kô, -czé, przym., ‘nieco za krótki’: Mòje bùksë są przëkrótczé ‘moje
spodnie są nieco za krótkie’.
przëkrótkò, przysł., ‘za krótko’: To bëło jima przëkrótkò.
przykry - przikri SY, niemiłi, ewentò lëdzach: paskùdny, niegòdzëwi, brzëdczi, lëchi
przykry ad brzëdczi, wstëdny, przikri,
uprzikrzony, mierzący
brzëdolny arch Sy.
; ~ człowiek
brzëdczi człowiek
przykrycie n przëkrëcé n, przëkriwk m
przykry(wa)ć v przëkrë(wa)c
przëkrëc, -ëjã, -ił, sł., ‘przykryć’: Të bë jes to mógł lepi słomą przëkrëc ‘ty byś to mógł
lepiej przykryć słomą’. Òn to mô dobrze przëkrëté.
przëkrëc sã, -ëjã sã, -ił sã, sł., ‘przykryć się’: Przëkrił sã pierzëną ë tak, ò niczim nie
wiedzącë, spôł do rena.
przëkrëwac, -kriwóm, -ôł, -krëwôj, sł., ‘przykrywać’: Nie przëkrëwôj dzecka pierzinką,
bò je za cepło. Kò jô gò nie przëkriwóm.
przëkrëwac sã, -kriwóm sã, -ôł sã, -krëwôj sã, sł., ‘przykrywać się’.
przykrywka wiekò, zdr wieczkò, przëkriwka Lz, dekel niem
przykryw(k)a ƒprzëkriwk m, wiekò, wieczkò n
przykrzyć się przikrzëc sã, blednąc sã,
734
dłużëc sã ◊ miec dłudżi czas; ~y mi
się przikrzi mie sã ◊ mie je pùsto, mie
je dłudżi czas
przykùcnąć zob. kucnąć
przykuć v przëkùc; ~ łańcuchem do ściany przëkùc lińcuchã / czédą do scanë. Por.
przykùwać
przëkòwac, -ùjã, -òwôł, -ùj, sł., ‘przykuć’. (II)
przykùpić, ~pować v przëkùpi(a)c przëkùpiac, -óm, -ôł, sł., ‘przykupywać,
dokupywać’: Òni co rokù przëkùpiają pôrã mòrgów pòla. przëkùpic, -ã, -ił, sł., ‘przykupić,
dokupić’: Przëkùpita so jesz tegò żëta ‘przykupcie sobie jeszcze tego żyta’. Ma jesma so ju
przëkùpilë.
przykùrczyć v przëgnąc, ugnąc, zegnąc,
zbiegnąc, zestąpic
przykuty ad przëkùti, arch przëkòwóny; ew. przëkłódkòwóny, przëwiązóny /
przërzeszony lińcuchama [Tim mòrdarzóm bëłë żelôzné kùle przëkòwóné do nóg.
Lz]
przykuwać v przëkùwac, arch przëkòwòwac; ew. kłódkòwac (zakładac kłódczi – pol.
kajdany), wiãzac / rzeszac lińcuchama [Przódë ny przëkòwòwali lik tëch mòrdarzi
do scanë. Lz]; ~ uwagę przëcëgac ùwôgã, nie dawac sã òderwac òd czegòs
przylać v przëlôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘dolać’: Òna jemù przëla dróbkã mléka.
przylaszczka pospolita (bot.) - przëlesnica SY, przëlôszczk (môl. zab.) SY. Np. ti
przëlesnicë / tegò przëlôszczka
przylaszczka ƒ bot przëlesnica, pòkórnica ƒ, przëlôszczk, pòdleszczón m, lasewi bratk
{‘pòkórnica’ in = białka pòkórnô – zob. pokorny} [Lasewi bratk rosce w lasach i
krzach. Sy]
przylatywać zob. przylecieć
przylądek - òb. cypel przylądek m retk, hôk Ra, cëpel? m, nëba ƒ
przylądować v przëlecec, zlądowac, przëlądowac
przylec, ~legać v przëlegnąc, przëlnąc,
przëlgnąc, przëlégac, przëlënac, grańczëc, lnąc, przëlepnąc
przëlegnąc, -ã, -légł, -ni, sł., ‘przylec’: Sëka przëległa jedno psątkò ë je ùdëszëła.
przylecieć, ~latywać v przëlatëwac || -towac, przëlece(wa)c, przënëkac, przëwôrpac,
przëbiegnąc przëlecec, -ã, -ôł, sł., ‘przylecieć’: Przëleca gapa na pòdwòrzé ‘przyleciała
wrona na podwórze’.
przëlatac, -lôtóm, -ôł, -latôj, sł., ‘przylatywać’: Wszelejaczé ptôchë przëlôtają ë sôdają
na tim drzewie.
przylegający ad przëlgłi, przëległi, przë-
735
lgniãti, zemkłi, przëlniãti, przëlnióny przyleganie n przëléganié, przëlinanié,
grańczenié n
przyległość ƒ przëlgłosc, przëległosc,zemkłosc, przëlniãtosc ƒ
przyległy ad przëlgłi, przëległi, przëgrań-czny, zemkłi; ~ pòkój grańcznô jizba
przylepi(a)ć (się) przëlepic, przëlepi-(wa)c, przëlënac, przël(g)nąc, przëlë-mi(a)c (sã)
przëlnąc, przëlënac [Jaż mie kòszla przëlnã(ła) do skórë, tak jem sã zmòkł. „Niech
mie jãzëk w gãbie przëlnie do pòdniebieniégò, żebëm ni miôł ò tobie pamiãtac,
Pòlskò!” („Bùdzta spiącëch”) Sniég przëlinô do bótów. – Sy]
lok: nalëpnąc, przëlëpnąc [Co tu mùchów je nalëpłé. Ława przëlëpła mie do bùksów, ni
mògã wstac. - Sy]
przylepianie n przëlepianié, przëlinanié n
przylepka 1. osoba przymilna, zalotna - łaszczątkò (zab.) SY, łasykòtka SY,
mùżdżątkò Sy,. Np. Mòje kòchané łaszczątkò. Co za łaszczątkò z tegò dzecka. SY; 2.
zob. piętka
przylepka ƒ 1. przëlink, sybrzëczk m, przëlinôczka ƒ, sybrząt-kò n; 2. zob. piętka
przylepny ad przëlepny, przëlinający
przyleśny - przëlesny EG, przilesny SY, np. przilesnô łąka, na przilesnym pòlu
przylewać v przëlewac, dolewac przëlewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘przylewać, dolewać’.
przyleźć, ~łazić v przëlezc, przëlażac, przëlôżac, przëczurp(ëw)ac, przëwléc sã, przëkòrmani(wa)c przëlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘przyleźć’: Waju pies przëlôzł do nas.
przëłazëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘przyłazić’: Òn bë ni miôł do nas przëłazëc!
przylga ƒ bùd łata, listwaƒ
przylgnąć przëlnąc [Przëlnãła do niegò jak mùcha do miodu. Sy]
przylgnąć v przël(g)nąc
; ~ do kogo przëlnąc do kògò [Lnicha
do
kòżdégò
strëcha przëlnie. - Sy]; ~ do kogo sercem kògòs ulubic Por. przylepić (się)
przylistek m bòt przëlëstk m
przyliz(yw)ać (się) pòdliz(ow)ac (sã)
przylot m przëlecënk m, przëlecenié n
przylutować v przëlëtowac
przylutowanie n przëlëtowanié n
przyłapać v przëłapac, złapac, przëchwacëc || przëchwëcëc, schwacëc || schwëcëc,
schwatac || schwëtac, nańc, narabczëc; ew. przëpasowac = przëpilowac / ùpilowac
[Schwôtelë kòzełka na kapùscë! Ra]; ~ kogoś na / przy kradzieży przëłapac /
przëchwacëc itd. kògòs na / przë kradzeżi / kradzenim / złodzejstwie / kradzélstwie
[Jô gò narabcził przë kradzeżi. Sy]; ~ kogoś na gorącym uczynku przëłapac /
przëchwacëc itd. na gòrącym ùczinkù; ew. przëłapac kògòs prawie jak òn to krôdł /
niszcził itp.
przyłapywać v przëłapiwac, przëchwôtëwac || przëchwëtiwac, narabczëwac, nachadac /
nachòdzëc [òn gò przëłapùje || -piwô / przëchwôtiwô / narabcziwô]; ~
(przyłapywać) kogoś na czymś niekiedy przëłapiwac / przëchwôtëwac ||
przëchwëtiwac / narabczëwac / nachadac / nachòdzëc kògòs na czims tej sej / nitej
nisej [òni gò tej sej przëłapùją || -piwają / przëchwôtiwają / narabcziwają]
736
przyłatać v przëszëc, zaszëc, zaflëkòwac; ni przypiął, ni ~tał to za niczym nie wëzdrzi
◊ ani ujt, ani ksobie
przyłazić zob. przyleźć
przyłączać, ~czyć v przëłączë(wa)c, przë-st(ôw)ac, przëstãpòwac, przëstąpic; ~ się do
kògò przëłączë(wa)c sã do kò~ gòs, ~ się do czegò przëst(ôw)ac, przë~ stąpic do
czegòs
przëłãczac, -łączóm, -ôł, -łãczôj, sł., ‘przyłączać’: Òni znôjma ‘z wolna’ przëłączelë
zôgón pò zôgònie do swòjégò grëńtu.
przëłãczac sã, -łączóm sã, -ôł sã, -łãczôj sã, sł., ‘przyłączać się’: Nie przëłãczôj sã do
nich!
przëłãczëc, -łączã, -ił, -łãczë, sł., ‘przyłączyć’: Do dôwnëch grzéchów przëłącził nowé.
przëłãczëc sã, -łączã sã, -ił sã, -łãczë sã, sł., ‘przyłączyć się’: Przëłãczë sã do nas! Jô sã
do żódny stronë nie przëłączã.
przyłącze n el przëłączëna ƒ
przyłączenie n przëłączenié, przëstanié, przëstąpienié n; ~ się do czegò przë-stąpienié,
przëstanié do czegòs
przyłbica - chełmica SY, np. Spiącé wòjskò spało w chełmicach. SY [SY pisze:
‘chełmica’ - hełm, przyłbica szyszak. - Nie pòdôwô òn dokładnégò znaczeniô, Mòże
chòdzy ò chełm szpëcasti z przódkù, òkriwający twôrz, zwóny z pòlska „szyszak”?].
- Przër. hełm
przyłbica ƒ szłom m, hełmica y
przyłożyć v przëłożëc [Wez psy jãzëk i przëłóż sobie do renë. Sy Legni ë so przëłożë
ten plôster na nogã. Ra]; ~ komu zob. uderzyć, pobić
przyłożyć się zabrac sã / przëłożëc sã / zasadzëc sã do czegò / do jaczi robòtë [Mùszimë
sã përznã przëłożëc do robòtë / ùczbë, żebë.. Przëłóżta sã përznã do ti robòtë, co wa
skùńczita do wieczora. - Gò Jak sã zasadzã, to jô to zbòżé ò dwa dni zeseczã. Sy].
Por. przykładać (się)
przyłuda ƒ ochlëna, chłoscëna, przëochla f, przëochlënk, przëchłoscënk m, przëochlenié, przëchłoscenié n
przyłudzać, ~dzić v przëochl(ëw)ac, przë-ochlëc, przëmani(a)c, przëchłoscë-(wa)c
przymarzać, ~nąć v przëmiarzëwac, przëmiarznąc przëmiarznąc, -ã, -nął (-miôrzł), sł.,
‘przymarznąć’: ●[iron.] Czë të abë nie przëmiôrzł do tegò przëpiécka? ‘czy ty
przypadkiem nie przymarzłeś do tego przypiecka?’
przymaszerować v przëmaszérowac [Wòjskò przëmaszerowało na noc do miasta. Ra]
przymawiać v przëgadëwac (|| -dowac), przëmawiac, przëganiac {‘przëgadëwac (|| dowac)’ in = namawiać, przekonywać, perswadować [Òna jemù tak przëgadowa,
jaż òn ji to przërzekł. Ra]} [òn mù przëgôdiwô(ł) / przëmôwiô(ł) / przëgóniô(ł); òna
mù przëgôdiwa(ła) / przemôwia(ła) / przëgónia(ła); Òn mie przëgôdiwôł, że..., ale jô
mù rzekł, że so z tegò nic nie robiã. Gò]; ~ ostro przëcënac, docënac wëgarënac,
vulg przësrëwac; ew. dożerac (kòmù) – zob. dokuczać [òn ji przëcynô / docynô /
wëgarinô / przësriwô / dożérô]; ~wia(ł) kocioł garnkowi... przëmôwiô(ł) kòcôł
grôpòwi, a òba smòlą (Ce); człowiek lubiący ~ przëgôdalc m. Por. przymówić
737
przëgadowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘namawiać, perswadować, przekonywać’. Łączy się z
celownikiem: Òna jemù tak przëgadowa, jaż òn ji to przërzekł. (II)
przymglić v zdôczëc, skòmùdzëc
przymiar m tech miara f, mòdło n
przymiarka przëmiôrka (|| przimiôrka Lz) f, przëmiérzanié, przëpasywanié, dobiéranié
pasownëch rzeczi (np. bótów / rãkawiców); ew. przëmierzenié, przëpasowanié n
[Pùdzesz do przëmiôrczi / do krôwca, òn chce tobie zrobic przëmiôrka nowégò
òbleczënkù. Gò]. Por. mierzenie
przymierać v mrzéc; ew. żyć bardzo skromnie, odejmować sobie od ust, żeby coś
zaoszczędzic: ò(b)mierac [Òn tak òbmiérô, że òn bë so nic nie kùpił. Sy] {‘mrzéc’ in
= ùmierac – zob. umierać}; ~ głodem mrzéc z głodu a. miec głód; ew. żëc baro
biédno / skrómno, żëwic sã kòrzónkama a. żëc le o bùlewce ë loczkù
przymierzać przëpasëwac Gò, pasowac Sy, mierzëc, przëmiérzac || przëmierzëwac - Gò
[Jakże të jesz długò bądzesz pasowała / przëpasywa(ła) tã sëkniã? Sy Òna mierzi /
przëmiérzô || przëmierziwôna se ten płôszcz. Gò ]
przëmierzëc, -ã, -ił, sł., ‘przymierzyć’: Przëmierzë ten kabôt!
przëmieszac, -miészóm, -ôł, sł., ‘przymieszać’: Òn nieco przëmiészôł do tegò wina ë dôł
jima pic.
przymierzać, ~rzyć v przëmierzë(wa)c,(przë)pasowac
przymierzanie n przëmiérzanié n, przëmiôrka f
przymierze ùgòda Gò
przymierze n związk, zrzeszënk m, zrzesz,
łączba ƒ; arka ~rza arka łączbë a.
przëmierzégò
przymieszać v przëmiészac, domiészac,
wmiészac
przymieszka przëmiészka Gò || przimieszka LZ, domiészka Gò
przymieszka ƒ przëmiészënk m; żart z ~ką ironii malwëtka ze schòwóną wëszczërgą
przymilać się łasëc, łaszczëc, pùjczëc, cmùlëc, sybrzëc, szmëkcëc (sã), ùslizgiwac sã
lok [Czëjeta wa tegò rëkùla, òn je ju tu, a z lasa wëlazła sarna i zaczãła mù sã
ùslizgiwac. Sy]. Por. kokietować, łasić się pochlebiać
przymilić się przëłaszczëc, przëpùjczëc, przëcmùlëc, przësybrzëc,
przymilający zob. przymilny
przymilność f przëmilnosc, pòłaszczëwòsc, łaszczenié sã, cmùlenié sã, sybrzenié sã
[Falszëwô / òbłudnô przëmilnosc.]. Por. pochlebianie, zaloty
przymilknąć v przëcëchnąc, przëmôłczëc, przëdamic
przymilny ad łaszczëwi, pòłaszczëwi, przëmilny; przëmilający sã, łaszący sã, cmùlący
sã [Łaszczëwi kóń. Takô wiôlgô panna të jes, a takô łaszczëwô, to wëzdrzi jakbës sã
zalécała. Jaczé to dzeckò mô łaszczëwé òczë. - Sy]. Por. łaszący się, pochlebczy
przymiot m 1. swòjina, blëzma f, nôwart
m 2. med syflis m
przymiotnik m gr znankòwnik MC, MR
adiektiw, przëdownik m,
przëdowné słowò
przymiotno kanadyjskie bot lirka Sy T VII
738
przymiotno: ~ kanadyjskie bòt lirka ƒ przymiotny, ~nikòwy ad adiektiwny,
przëdôwnikòwi
przymknąć, ~mykać v przëmknąc, przëmëkac, domknąc, domëkac przymkniãty ad przëmkłi, domkłi
przymnażać v przëmłodzëwac, przëwielëwac
przymnożek przimnóżk Lz por przychówek
przymnożenie n przëmłodzenié, przëwielenié n
przymnożyć przëmnożëc Lz, Gò, por. przysporzyć
przymocowanie - za- / ù- / przëmòcowanié EG, przëtwierdzenié SY, EG
przymòcowanie n przëmòcnienié n
przymocować - za- / ù- / przëmòcowac EG, przëtwierdzëc SY, EG
przymocowany - za- / ù- / przëmòcowony EG, przëtwierdzony SY,
EG
przymòcow(yw)ać v przëmòcni(wa)c,
przëpòwãżë(wa)c
przymokry przëmòkri SY. - Przër. wilgotny
przymòrze n kòlmòrzé, nadmòrzé, przëmòrzé n
przymówić v przëgadac; ew. rzec (kòmù cos) do słëchù rozëmù, rzec (kòmù) pôrã
przikrëch słów; ostro ~ òstro przëgadac, ew. przëcąc / docąc || -cyc, wëgarnąc,
dosadzëc, dojachac (swidrã do nerwù) [Òna jemù ùmia / pòtrafiła wiedno tak
przëgadac, że bez ni sòm nick nie zrobił. Ra]. Por. przymawiać, złajać, zganić
przymówka f przëgana, przëmówka || przimówka, przëgôdka f, przëgôdanié n, wërzut
m, wëtkniãcé czegòs, ùpòmnienié sã ò co. Por. aluzja, przygana, wyrzut przygana
przymrozek - przëmrózk SY, EG [np. tegò przëmrózkù] „sëwi mróz” (żłódz na dakach,
na trôwie) EG
przymrozek m mrózk, mrozëk m, letczi
mróz
przymrozić v przëmrozëc [To dzys përznã przëmrozëło. Nié? Gò]
przymrużać - mrużëc EG, przëmrëżac RA, np. Òn mrużi / przëmrużô òczë. EG
przymrużać, ~żyć v (przë)mrużëc przëmrëżëc, -mrużã, -ił, -mrëżë, sł., ‘przymrużyć’:
Nie kòżdi spi, co òcze przëmrużi. [Przysł. Ceyn] (II)
przymùrek m przëmùrënk m
przymùrować v przëmùrowac, przëbakòwac, przëbùdowac
przymus - mùsz EG, SY, przëmùsz SY, przëmùszenié kògòs EG, przënëka SY (=
przënôglenié EG). Z przymusu - z przëmùszu SY, z mùszu EG, z przëmùszenim
SY. Brak przymusu - nimùsz SY, np. Je to mùsz, czë nimùsz? Jak to je nimùsz, to
jô tam nie pùdã. SY; por. mus
przymùs m rnusz, przëmùsz m; bez ~u nimùsz m, bez (przë)mùszu
przymusić - zmùszëc, przëmùszëc, ewent. przëcësnąc, „zgwôłcëc”, òb. nakłonić
przymùsić, ~szać v przëmùsz(ëw)ac,
(przë)mùszëc, udost(ôw)ac; ~ się
(z)mùszëc sã
739
przëmùszëc, -szã, -sył, sł., ‘przymusić, zniewolić’: Le gò przëmùszë, a òn cë wszëtkò
wëgôdô.
przëmùszëc sã, -szã sã, -sził sã, sł., ‘przymusić się, przyniewolić się’: Sã przëmùszë, ale
zrobi mie, ò co ce proszã.
Por. poprzymuszać (się)
przymusowo adv na mùsz, z mùszu, z przëmùszu, przez (przë)mùsz, pòd przëmùszã, z
przëmùszenim / wëmùszenim; ew. przëmùsowò (Gò), z kòniecznoscë, nié ze swòji
wòlë, wbrew swòji wòlë, nié dobrowòlno [Jô le to z przëmùszu robiã. Nie wiém, co
to są za dzecë, òne le sã tak z przëmùszenim ùczą. – Sy]
przymusowy ad przëmùsowi (Gò), mùszowi Tr, wëmùszony, (z)robiony /
wëkòn(yw)óny z mùszu / na mùsz / z przëmùszenim / przez (przë)mùsz / z
przëmùszu / pòd przëmùszã / przëmùsowò (Gò) / nié ze swòji wòlë / wbrew swòji
wòlë / nié dobrowòlno / le z kòniecznoscë; roboty ~we robòtë przëmùsowé Gò
[Egipcjanowie nałożëlë na nich cãżczé robòtë przëmùsowé. Gò]; ~we lądowanie
samolotu przëmùsowé / wëmùszoné lądowanie (ew. lądowanie z mùszu) samòlotu /
fligra. Por. niewolniczy
przymuszać przëmùsz(iw)ac, zmùszac, mùszëc kògòs, „gwôłcëc”; por. nakłaniać,
nalegać, nastawać Tatinkù, nie przëmùszôjce ji do robòtë! Ra
przymuszanie - przëmùsz(iw)anié
przymùszanie n mùszenié, przëmùszanié n
przymùszony ad przëmùszony przymykać zob. przymknąć
przynaglać v pònagl(ëw)ac / przënagl(ëw)ac, pònëk(iw)ac, w zn. upominać: manowac
(niem.); ew. ùpòminac sã, przëpòminac = przëbôcz(ëw)ac, pònawiac prosbã / prosbë
(a. żądania), jesz rôz prosëc / żãdac (ò cos) {‘manowac’ (niem. mahnen) =
przëpòminac ò czim = pol. łac. monitować – w kaszëbsczim téż w zn. skamżëc,
parłãżno prosëc ò cos, nalinac} [òn nas pònôglô || pònôgliwô / manëje Të nas ni
môsz przënaglac, bò më robimë ë bez twòjégò przënôglaniô. Ra]; ~ do wstania z
łóżka a. popędzać do roboty rénowac [Cëż të jes za spioch, że ce wiedno trzeba z
łóżka rénowac! Nie wstidzysz të sã, że mùszã ce za kòżdim razã do robòtë
rénowac?! – Sy]. Por. naglić
przynaglanie v pònôglanié || pònagliwanié, przënôglanié || przënagliwanié, manowanié;
ew. pònëkiwanié, ùpòminanié sã, przëpòminanié (a. przëbôcz(iw)anié), pònôwianié
prosbë / prosbów, pònowné żądanié (ò cos)
przynaglenie n przërëchlenié n, pònôglenié, przënôglenié (Gò) n, ùpòmnienié sã,
przëpòmnienié (ò czim), przënëka f (Sy); (z)robić coś bez ~nia / -lania (z)robic cos
bez przënëczi (Sy) [Òn to zrobił bez przënëczi. Gò]. Por. ponaglenie
przynaglić przënaglëc, pònaglëc (- Sy), pòdrawnic arch Sy, (przë)nëkac, przërëchlëc,
pònëknąc, przëspieszëc [òn przënôglił / pònôglił; Parobk pònaglił (pònôglił Gò –
por. naglëc - nôglił) kònie. Przënaglëła (przënôglëła) krôwczkã, żebë ji ùszëła
sëkniã. Le pòdrawnij kònie, co bądzemë rëchli doma. - Sy Të jich nie przënôglisz,
żebë szłë chùtczi. Ra]; ~ kògò dostac kògòs na rësz, ~ (kogo) do wstania z łóżka,
obudzić wërénowac (kògò) [Tóna zaspôł, biéjże i wërénuj gò z łóżka! Wieczór
sedzą do nocë, a reno jich nicht z wërów ni mòże wërénowac. Jô ce wërénëjã z tegò
łóżka, czas krowë nëkac w pòle. – Sy]
przynająć v przënając (|| -jic) [jô -nôjmã, òn -najął, rozk: -najmi; Òn so przënajął jesz
dwa płëdżi, żebë rëchli mógł zòrac. Ra]
przynajmniej adv przënômni, rzad bënômni, abò, chòc [Żebë jes przënômni béł
spòkójny ë sã nie jiscył. Ra Tu jô móm abò pòczëcé bezpiekù. W tim tacowiszczu
740
(tj. w ti skriwce) nas nicht nie naléze, tu më abò jesmë bezpieczny. Sadnã sobie na
czëpùszk, tej jô sã abò nie zaznobiã. Jô tak całi dzéń prãtolã, abò czas mie minie. Sy Tuwò chòc ni ma wiatru. Gò]
przynajmować v przënajmòwac [jô -ùjã, òn –òwôł. Jô bë wicy lëdzy nie przënajmòwôł.
Ra]
przynależeć - nôleżec, przënôleżec (rzôd.) EG, przënôlegac EG, np. Ten sztëk pòla
nôleżi / przënôleżi / przënôlégô do nas. Gduńsk terô przënôleżi do Pòlsczi. EGPrzër. należeć, należeć się
przynależeć v słëchac, przënôleżec; ~ kò~ mù słëchac kòmùs
przynależność - przënôleżnosc (-ota) EG
przynależność ƒ przënôleżnota ƒ; ~ państwòwa krajowô przënôleżnota
przynależny do... - przënôleżny do..., przënôlégający do... nôleżący do...
przynależny ad słëchający, przënôléżny;
~żna mi kwòta słëchającô mie sëma
a. sëma, co mie sã słëchô
przynęcać, ~cić zob. przywabiać, wabić
przynędznieć v przënã[d]zniec, -ejã, -ôł, sł., ‘, przymizernieć’: przënã[d]zniałi. (II)
przynęta - przënãta SY [w 2 znacz. czar, ùrok, wdzãk, szëk, cos miłégò,
przëcygającégò], przëòchla SY, np. na przënãtã / przëòchlã, dlô przënãtë /
przëòchlë. Dôj kòtowi mléka na przënãtã, mòże sã do nas przënałożi. SY Wez pòsëp
kùróm zbòżégò na przëòchlã. SY Przynęta na ryby (robôk abò môłô ribka na
hôczkù) grów SY [Je téż kasz.: znãta (nôłóg) i òdnãta (òdnãcenié), np. Pòstawilë mù
czôrné krëpë na òdnãtã.]
przënãta, -ë, ż., ‘przynęta’: przënãta dlô rib, dlô ptôchów. Òna mô takã przënãtã, że
kòżden mùszi za nią jic.
przynęta ƒ 1. żér m, (przë)ochla ƒ, (przë)chło-scënk m, manidło n 2. ryb żér m, grów lok
m [Knôpi włożëlë we wicórk miãso jakò żér na reczi i zastawilë rzékã. Sy]; ~ w
postaci ryby czitrôk m
przyniesienie n przëniesenié, halanié n
przynieść przëniesc, halac, zdr. przënieskac [òn przëniese / przëniósł; òni przëniosą || niesą / przënioslë || -nieslë; Rëknijże (biéj, pòbiegnij), synkù do spółdzelni i
przënieskôj mie òsełkã do kòsë. Sy Nałómilë chróstu ë przënieslë dodóm.]
przynieść, ~nosić v przëniesc, przënôszac, hal(ëw)ac; [Krôsniczé pieniądze przënoszą
szczescé. Ra] nadnosić v nadnosëc, nadnaszac [Òn mù ògón nadnôszô (pòdchlébiô sã). Gò,
Sy Zdrzë, nadnoszą (tu: niosą, przënôszają) rëbë. Jesc ë pic mdą nadnôszelë (nosëlë,
przënôszelë). Ra]
przënaszac, -nôszóm, -ôł, -naszôj, sł., ‘przynosić często, zwykle’: Òn nama lëstë
przënôszô. przëniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘przynieść’: Przëniesëże mie to rzeszoto!
Przëniósł ji dwie krëszczi ‘przyniósł jej dwie gruszki’.
przënosëc, -szã, -sył, sł., ‘przynosić’: Co të nama przënosysz?
~ z sobą przënôszac ze sobą a. przënôszac mët, ~ kòmù ujmã przënôszac kòmùs wstid,
sromòtã, in-teres ~si mało zyskù hańdel dôwô môłi zwësk a. czipnictwò nie rińtëje,
~ z pòwrotem odprzënôszac, odhalëwac, przënôszac nazôt
przynos(ek) (porcja czegoś przyniesiona,. dochód?) przënosk Lz
741
przyobiec(yw)ać zob. obiecać, obiecywać
przyoblec, ~oblekać v przëobléc, przëob-łôkac
przyoblec (się) - przëòbléc || -lec (sã) EG. - Òb. ubrać (się)
przyoblekać (się) - ubierać (się) - przëòdzewac (sã) EG, òblakac / przëòblakac (sã) EG,
òbùwac sã RA, òbłoczëc sã (SY? - ò niebie?). Np. Niebò sã przëòblôkô / -kało w
môłé chmùrczi. EG
przyobleczenie n przëbleczenié n, przëob-lék, przëobleczënk m
przyodzienie zob. ubiór
przyodziać się przëòdzôc sã; òb. ubrać (się)
przyodzi(ew)ać v obléc, oblôkac, obù-(wa)c, przëoblôkac, przëobléc, przë-obù(wa)c
przyodziać przëòdzôc, przëòbléc; zob. ubrać (się)
przyodziany - òb. ubrany
przyodzienie - òb. odzież
przyodziewać się przëòdzewac sã, (przë)òblakac; zob. ubierać się
przyodziewek - òb. odzież
przyodziewek zob. ubiór
przyor(yw)ać v przëor(ëw)ac
przyozdabiać, ~zdobić v przëstrojë(wa)c, upiãkszë(wa)c
przëòzdabiac, -zdôbióm, -ôł, -zdabiôj, sł., ‘przyozdabiać’: Nôbòżny lëdze przëòzdôbiają
kòscół jak le mògą.
przëòzdobic, -ã, -ił, sł., ‘przyozdobić’: Òni so chëcze tak przëòzdobilë jak pałac.
przyozdabianie n przëstrojiwanié, upiãk-sziwanié n
przypadać, ~paść v (przë)pôdac, przë-padnąc, trôfiac, trafic; ~ do ziemi pôdac na
zemiã, cësnąc na zemiã, ~ do gùstu widzec sã, ulubic, świãto ~da na środã swiãto
przëpôdô na strzodã, na mnie ~da kòlej na mie przëpôdô réga a. na mie je pòsobica
przëpadac, -pôdóm, -ôł, -padôj, sł., ‘przypadać’: Jastrë przëpôdają latos pózdni jak łoni
‘Święta Wielkanocne przypadają tego roku później jak w zeszłym roku’.
przypadający ad przëpôdający
przypadek m przëpôdk, trafùnk, przëtrôfk m; w ~dkù, gdyby... na przëpôdk, czejbë...,
czwarty ~ gr czwiôrti przë~ pôdk
przypadek – przëpôdk, -ù, m., ‘przypadek, wypadek, przygoda’: Chtëż mógł
przëwidzec taczi przëpôdk! W tim przëpôdkù.
1. przëpôdk EG, Lz || przipôdk LZ, przëtrôfk EG, traf EG, trafùnk, ewent. wëpôdk,
zdarzenié EG, SY, „szczescé” EG. Np. To béł le przëpôdk / przëtrôfk, że òni sã
spòtkelë. Są w żëcym rozmajité przëpôdczi / przëtrôfczi / zdarzenia. Jegò żëcé szło
tak òd przëpôdkù do przëpôdkù, nie bëło w nim niżódnégò célu. Jô mògã sã z wama
zgòdzëc le w taczim wëpôdkù || przëpôdkù, żelë... W
tim przëpôdkù / wëpôdkù
(= tim razã, ten rôz) të miôł prôwdã, w nié jô. - EG W tim
wëpôdkù të ni miôł
prosto. SY [‘Miec prosto’ - òb. słuszność]. To béł le taczi traf, że wszëtkò sã
skùńczëło dobrze. Të môsz czãsto taczé szczescé, że cos nalézesz. EG 2. (gramat.)
przëpôdk EG, pôd CM. Np. W pierszim przëpôdkù, nazéwôczu (pò
pòlskù:
mianownikù) rzeczowniczi białgowsczégò ôrtu mają we wëgłosu colemało
samòzwãk a, chòc... EG zrób tak jak ci mówię, bo w innym ~dku zostaniesz
742
ukarany zrób tak jak jô cë gôdóm / mówiã, bò jinaczi / w jinszim przëpôdkù
bądzesz / òstóniesz ùkôróny [Nôj (niechôj) òn zrobi, co jô mù pòlecył, jinaczi jô jô
(jegò) wëgnã (wëgnajã) z chicz (z chëczi). Lz słi]
przypadkiem zob. przypadkowo
przypadkòwać v gr odmieniac, deklinowac
przypadkòwanie n odmiénianié, deklinowanié n przëpôdkòwanié Tj
przypadkowo - przëpôdkã, przysł., ‘przypadkiem’: ●òn le przëpôdkã prôwdã pòwié.
- przëpôdkã SY, przëtrôfkã EG, ewent. trafã EG, przëpôdkòwò (pòl.), niechcąco - EG.
Np. Cëż të tu robisz? Jô sã tu przëpôdkã nalôzł. SY Më tam szlë i przëpôdkòwò na
nich sã natklë / na nich „wlezlë”. Òna niechcąco zadzała ò stolik i zbón z kawą sã
przewrócył. - EG
przypadkòwò adv przëpôdkã, przëpôdkòwò, czasã, z trôfùnkù
przypadkòwòść ƒ trôfùnk, przëpôdk m
przypadkowy - przëpôdkòwi, ewent. przëtrôfkòwi (neol.) - EG, ewent. niespòdzajny,
przëpôdkòwò napòtkóny / nalazłi itp. - EG
przypadkòwy ad przëpôdkòwi, przëtrôfny
przypadłość ƒ 1. przëpadłi dzéł 2. słabòta, mgłoscƒ
przypadły ad przëpadłi
przypalać, przëpalac, -pôlóm, -ôł, -palôj, sł., ‘przypalać’: Ti rabùsznicë przëpôlelë mù
nogce, żebë prôwdã wëznôł ‘ci rabusie przypalali mu paznokcie, żeby prawdę wyznał’.
przëpalac sã, -pôlóm sã, -ôł sã, -palôj sã, sł., ‘przypalać się’.
przëpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘przypalić’: Docz të przëpôlëła tã prażnicã ‘jajecznicę’?
przëpalëc sã, -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘przypalić się’: Pòdczas ti pòsëchë przëpôlëła
sã jôrka.
~lić v przëpôlë(wa)c, przësôdzac, przësadzëc, przëskwarzë(wa)c,
przësmërlë(wa)c przësmargnąc, -ã, -ął, sł., ‘przysmalić, przydymić, przypalić’:
Przësmargłé krëpë ‘przypalona kasza’. Smarg = smard = smród. (II)
; pòtrawa ~liła się:
◊ białka so(bie) fartuch przëpôlëła;
kòt wlôzł w strawã; lës ogónã zamiészôł w strawie; miedwiedza prowadzëlë; ksydz jachôł
o tkaninie: przëlësëc / zlësëc [Platowała i przëlësëła fartuch. Stojała kòle piécka i zlësëła
sobie sëkniã. – Sy]
przypalony ad przëpôlony, przësadzony,
przëskwarzony, przësmërlony, przëwrzałi W strawie lës ògónã zamiészôł / lës z czerwònym ògónã przëjachôł (pòtrawa sã
przëpôlëła). Sy
przyparty ad przëpiarti, przëcësniony; ~
do mùru udostóny (do czegòs)
przypasow(yw)ać v (przë)pasowac,przëmierzë(wa)c
przypas(yw)ać v zarzemni(a)c, obrzemni(a)c
743
przypaść przëpadnąc Lz przëpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘przypaść’: Nów przëpôdł
na sóm pòczątk miesąca.
przypaść zob. przypadać
przypatrywać, ~trzyć się przëzerac sã,
przëzdrzec sã, blôsnąc
przypatrywanie się n przëzéranié sã n przypełzać, ~znąć v przëczorg(iw)ac,
przëkraczë(wa)c, przëtrek(iw)ac
przypędzać, ~dzić v przënëk(iw)ac, przëgóniac, przëgnac, przëdrawòwac, przëdrawiwac, przëwôrp(ëw)ac, przëchëjac przëganiac1, -gónióm, -ôł, -ganiôj, sł.,
‘przyganiać, przypędzać’: Dopiérze pòd noc przëgóniają òwce dodóm.
przygnać v przënëkac, przëgnąc, przëlecec, przëprëszczëc pòprzëgnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘poprzyganiać’: Pòprzegnelë dobëtk
dodóm. (II) przëgnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘przygnać’: Pasturz przëgnôł bëdło na pòdwòrzé.
przënëkac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘przygnać, przypędzić’: Przënëkôł bùlôszka do stónie ë wlôzł
do chëczë. (II): 2. ‘przypędzić, przyjść prędko’ (nieprzech.): Sedlë na wóz ë przënëkelë do
wsë.
przënëkac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przybiec, przyjść, powrócić’: Zëma bëła tak strogô, że
czim rëchli przënëkelë sã dodóm.
przëpãdzac, -óm, -ôł, sł., ‘przypędzać’.
przëpãdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przypędzić’: Przëpãdzë òwce dodóm!
przypiąć, ~pinać v
przëpic1 [-piąc], -pnã, -piął, -pni, sł., ‘przypiąć’: Òna mia kwiôtczi przëpiãté do liwka.
przëpiąc, przëprawic,
przëprôwiac, przëpnąc, przëpinac; ~
łyżwy przëpnąc szrëce
przëpic2, -pijã, -pił, sł., ‘przypić, wypić do kogoś’: Mack przëpił do mie, a jô do
Szëmka.
przëpijac, -óm, -ôł, sł., ‘przypijać’: Tak spiéwelë ë przëpijelë jaż do rena.
przypiec, ~piekać v przëpiec, przëpiékac,
opiékac, opiec, przëskwarzë(wa)c; ~
kòmù kòmùs dosadzëc, dożgrzéc, doskwarzëc, doskacëc, słońce ~ka słuńce
brënie, przëpiékô, kòle, pchô, skwarzi,
dopiékô
przëpiec, -piekã, -piekł, -pieczë, sł., ‘przypiec’: Przë tim ògniu brat so skórã przëpiekł na
jedny rãce.
przëpiec sã, -pieczã sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘przypiec się’: Czej sã chléb z wiérzchù
nôdto przëpiecze, to we westrzódkù je sëri. (II)
przëpiekac, -piékóm, -ôł, sł., ‘przypiekać’: Słunyszkò przëpiékô jaż strach!
przëpiekac sã, -piékóm sã, -piékôł sã, sł., ‘przypiekać się’. (II)
przypiecek m rérkaƒ przëpiéck, -a, m., ‘przypiecek’: Kòt sedzy na przëpiéckù ë spi.
przypieczętować - przëpieczãtowac EG. - Przër. pieczęć
744
przypieczãtować v przësztãplowac, zalakòwac
przypiekać - przëpiekac EG, prażëc EG. - Przër. prażyć
przypierać, ~przeć v przëpierac, przëprzéc; ~kògò dosôdzac kòmùs, udost(ôw)ac
kògòs do cze(gò)
przëpierac, -piéróm, -ôł, sł., ‘przypierać’: Ten chléwik przëpiérô do ti scanë, dze je
kòmòra ë szpiżarniô.
przypiãkszać, ~szyć v upiãkszë(wa)c, robic spòsobnym, upiãkni(wa)c
przypiãtrze zob. półpiętro
przypijać v pic za kògòs zdrowié
przypilnować v przëpilowac, dozdrzec, opasowac; ~ kògò 1. przëpilowac kògò,
opasowac na kògòs 2. narabczëc kògòs; ~się miec sã na ostrzedze
przypiłować v przëwilowac, przëżôgòwac
przypinać zob. przypiąć przëpinac, -óm, -ôł, sł., ‘przypinać’: ●Të bë jes so ni miôł
przëpinac kwiôtków do kòżëcha! ‘ty byś sobie nie powinien przypinać kwiatków do
kożucha’.
przypinka ƒ przëpinôcz ra, heftkaƒ
przypisanie n 1. przëpisanié n 2. zwalenié, zdrzucenié n
przypis(ek) - przëpisk EG, Lz, òdsélôcz EG
przypisek m dopisënk m
przypisać - przëpisac (dosł. ts., co: ‘dopisac’), colemało w znacz. ‘òbskarżëc’,
‘òbwinic’, abò òpak: ‘wëchwalëc’, np. Zasłëgã wëbùdowaniô te kòscoła jemù
przëpiselë, a prôwda bëła takô, że...
przypis(yw)ać v 1. przëpis(ow)ac, dopi-s(ow)ac 2. zwalëc, zwôlac, przëpinac, przëpiąc,
zdrzëcac, zdrzëcëc; ~ kòmù winã zwalëc na kògòs winã a. przëpiąc kòmùs winã
przypisywać coś sobie / komu - przëpisëwac EG (dosł. ts., co: ‘dopisëwac’), colemało
w dobrim znacz. ‘chwalëc’ abò w lëchim znacz. ‘òbskarżëwac’, ‘pòdezdrzewac’,
‘winic kògò’. Np. Òn so przëpisywô / przëpisëje to co je dobré, a to, co lëché... EG
Òni przëpisywają mù złą / dobrą wòlą. Òn sobie przëpisywô ne wszëtczé zasłëdżi.
itp. EG. - Przër. przywłaszczać sobie
przypisywany - przëpisywóny EG (dosł. ts., co: dopisywóny), w znacz.
pòdezdrzéwóny, òbskarżiwóny, abò òpak: chwôlony, np. Jima są przëpisywóné
zamiarë zapanowaniô nad swiatã. EG Jemù je przëpisywónô ta zasłëga. EG
przyplątać się przëplątac sã, naparłãczëc sã, przëpatolëc sã.
przëplãtac, -plątóm (-cã), -ôł, -plãtôj (-cë), sł., ‘przyplątać’. (II)
przëplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘przyplątać się’. (II)
przëplãtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przyplątywać’. (II)
przëplãtowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przyplątywać się’. (II
Zob. poprzyplątywać (się)
przypłacić v 1. przëpłacëc, dac przid 2. zapłacëc; ~ci to życiem zapłacy za to żëcym a.
to gò mdze kòształo żëcé
przypłaski ad kąsk plaskati
przypłaszczyć v przëplëszczëc, splëszczëc, zrobic plaskati przëplaszczëc, -ã, -ił, sł.,
‘przypłaszczyć’. (II)
przypłodek m młodzëna ƒ, młodi przë-chówk
przypłowieć v przëbielec, przëbladnąc
745
przypłynąć - przëpłënąc EG, o okręcie: przëdrëwòwac / przëdrëwac SY. W znacz. z
trudem dopłynąć - ùdrëwac SY
przypłynąć, ~pływać v przëpłënąc, przë-płëwac, przëlece(wa)c, przëdrë(wò)wac; ~do
brzegù przëdrëwac do sztrądë
przëpłënąc, -ã, -ął, sł., ‘przypłynąć’: Rëbôcë przëpłënãlë na bôtach do Gduńska.
przëpłëwac, -płiwóm, -ôł, -płëwôj, sł., ‘przypływać’: Wòdë corôz wicy przëpłiwô –
jakùż më so dómë radë?
przypływ m przëléw, przëpłiw Gò, m, aba, jejinga ƒ [akc. je-], wësokô / wiôlgô wòda ;
przëpłiw, -ëwù, m., ‘przypływ’: przëpłiw mòrza. (II)
~ i odpływ aba, jejinga f, przëléw ë odléw, wësokô / wiôlgô wòda i môłô / òpadłô wòda
~ pary mòcniészi żoch ropë, ~ pieniã-dzy przëbiwanié dëtka
przypływòwy ad przëpłëwny, przëdrëwny; ~wa woda wësokô / wiôlgô wòda [Wësokô
wòda sygô do kraju. Sy]
przypochlebi(a)ć się zob. pochlebiać
przypochlebianie zob. pochlebianie
przypodobać się przeslécac sã, chcec sã kòmùs widzec. Por. pochlebiać
przypodobanie się n przeslécanié, widzenié sã n; dla ~nia się dlô widzeniô sã
przypominać, ~mnieć v wdôrz(ëw)ac,
wdarzëc, przëbôczë(wa)c, mëkcëc, domagac, przëpòmi(e)nac, przëpòmnąc;
~ sobie wdarzëc so, domaklac sã,
mëkcëc so, môsknąc so, przëbôczëc so,
on im ~mina brata on szlachùje za
bratã
przëpòminac, -óm, -ôł, sł., ‘przypominać’: Të mie nie brëkùjesz tegò przëpòminac ‘ty
mnie nie potrzebujesz tego przypominać’.
przypominać, chodzić po głowie, budzić skojarzenia: mëkcëc sã (= przëpòminac;
wëdawac sã || zdawac sã [Mie sã tak cos mëkcy (przëpòminô), że... np. Mie sã tak
cos wëdôwô / zdôwô, że...; ew. w znacz. budzić „kosmate” (erotyczne) myśli =
zachcewac sã, bùdzëc
„kòsmaté” mëslë, pòcąg seksualny), Jemù sã wierã cos
mëkcy... (= dosł. „jemù sã zachcéwô”, mô „głupé” (seksualné) mëslë abò nëczi bò przëpòminô mù sã jak to bëło dobrze...) EG.
przypominać - przëpòminac EG, przëbôcziwac. - Np.
Nasz tatk wiedno nama
przëpòminôł: Dzecë, nie plamta sã nigdë nieùtcëwòtą! SY przëbaczac, -bôczóm, ôł, -baczôj, sł., ‘przypominać’: Òna mù to wiedno przëbôcza ‘ona mu to zawsze
przypominała’, że òn je z Pòmrów.
przëbaczac sã, -bôczóm sã, -ôł sã, -baczôj sã, sł., ‘przypominać się’.
przypominać sobie wdarzëc so, przëpòminac so, przëbôcziwac so, przëchòdzëc /
przëchadac na mësl, ewent. mëkcëc sã SY, RA, mëkac sã (przestarz.) RA. (w 2
znacz. ò
sparłãczeniach seksualnëch, np. Jemù / mie sã tak co mëkcy...),
parłãczëc sã, kòjarzëc so (pòl.?) EG. Np. Jô so wdarzã / przëpòminóm /
przëbôcziwóm, że... Jô so tak czegòs nie wdarzã / nie przëpòminóm / nie
przëbôcziwóm. Mie to tak przëpòminô / przëbôcziwô czasë, czej... To mie sã parłãczi
/ kòjarzi z... Cos mie sã tak mëkcy / przëpòminô, że... Jemù sã wierã cos mëkcy... (=
746
dosł. „jemù sã zachcéwô”, mô „głupé” (seksualné) mëslë abò nëczi - bò przëpòminô
mù sã jak to bëło dobrze...) EG. - Przër. kojarzyć się, na myśl
przychodzić
coś sobie mgliście / niewyraźnie przypominam, uświadamiam mie sã cos mëkcy; cos
mie sã niewërazno / niejasno przëpòminô; jô so cos niewërazno / nieasno
przëpòminóm; cos pamiãtóm, ale niedokładno [Cos mie sã mëkcy, ale ni mògã sã
domëslec, co to bëło. Sy] {‘mëkcëc sã’ = pol. a) z lekka sobie przypominać, kojarzyć
sobie; b) przychodzić na myśl – zob. myśl; c) „jemù sã cos mëkcy’”= pol. on ma
”kosmate” myśli / „coś mu się zachciewa” (o skojarzeniach erotycznych)}
przypòminający ad przëbòczny, domażny,
wdôrny
przypomnieć (się) przëpòmnąc (sã) RA, EG, przëbaczëc SY. Np. Panie, nóm sã
przëbôczëło / przëpòmnãło, że nen òszëkańc jesz za żëcégò rzekł: Pò trzech dniach pòwstónã.
przëbaczëc, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘przypomnieć’: Jô so to wnet przëbôczã, bò mie sã ju
nieco mëkcy ‘ja sobie to wnet przypomnę, bo mi się już coś plącze w myśli’. Jak przińdzemë
dodóm, to mie przëbaczë, co jô móm gadac.
przëbaczëc sã, -bôczã sã, -ił sã, -baczë sã, sł., ‘przypomnieć się’.
przëpòmnąc, -ã, -ął, sł., ‘przypomnieć’: Żdżëta le, jô so to zarô przëpòmnã ‘czekajcie
no, ja sobie to zaraz przypomnę’.
przypomnieć przëpòmnąc, przëbaczëc lok, przypomnę przëpòmnã, przëbôczã
przypomnieć przëpòmnąc (sobie || so / kòmù) [Tej òni so przëpòmnãlë naszã kaszëbską
marchiew. Sy (marsz)]
przypòmnienie n przëbôczenié n, wdôr,
przëbôczënk m
przypòra ƒ przëpiér, przëprzënk m, przëprzenié n
przypòwiastka ƒ przëpòwiastka, przëpòwiôdka, stożënka, wróżówka, brawãdaƒ
przypowieść przëpòwiôstka [Naùczanié w przëpòwiôstkach. Gò Bibl]
przypòwieść ƒ przëpòwiesca ƒ
przyprasować v 1. przëplatowac 2. przëprasowac
przyprawa ƒ przëprawa ƒ, przësztelënk m
przëprawa, -ë, ż., ‘przyprawa’: Głód je nôlepszą przëprawą do jedzeniô. [Przysł.]
przyprawy korzenne przëprawë, przyprawa - przëprawa EG, gewërc (niem.) EG,
przismaka (môl.) SY
kòrzenie pl; ew. przëprawë kòrzenné (np. jingwer || jingber m – pol. imbir) [Białka
wrzucëła spòrą gôrsc (garsc) kòrzeni w zupã. Lz];
. Zob. dodatek (dodatki)
przyprawiać - przëprawiac SY, EG, doprawiac EG. Np. Sowizdrzałã (sowim zelã ||
przëprôwiają zupë. SY
zelim) przëprôwiają wino, piwò, sznaps. SY Kùbabą
przyprawi(a)ć v przëprawiac, -prôwióm, -ôł, -prawiôj, sł., ‘przyprawiać’: Òni te rëbë
pò swòjémù przëprôwiają.
przëprawic, -ã, -ił, sł., ‘przyprawić’: Òn to lepi ùmieje przëprawic niżlë òna.
747
przëprôwiac, przëprawic,
doprawic, doprôwiac, przësztelëwac,
przësztëlowac; ~ sobie brodã przëprô~ wiac so(bie) bardã, ~ kògò o śmierć
doprawic kòmùs, że umrze, ~ octem
pòoccëc, pòoctowac
przyprawiony ad przëprawiony; ~na broda przëprawionô barda
przyprawny ad przëprôwny
przyprawy pl zob. przyprawa
przyprowadzać, ~dzić v przëprowadzac, -wôdzóm, -ôł, -wadzôj, sł., ‘przyprowadzać’:
Docz të gò tu dotąd przëprowôdzôsz?
przëprowadzëc, -ã, -ył, sł., ‘przyprowadzić’: Przëprowadzëlë gò przed szôłtësa.
przëprowôdzac,
przëprowadzëc, udost(ôw)ac arch przëwiesc [Docz të przëwiódł tëch kòdrôków do
naju? Przëwiedlë mù charłãznicã z pòla. - Ra]
przyprowadzony ad przëprowadzony, arch przëwiodłi; ew. pl: pòprzëprowadzony,
arch pòprzëwiodłi [A czej òni mielë ju wszëtczé psë pòprzëwiodłé. Ra]
przyprószyć v przëpiszëc, przëparzëc,
przësëpac; już mù włosy ~szyła siwizna on ju dostôł sëwé włosë a. on ju
je zesëwiałi
przyprząc, ~przãgać v przëprzic, przëprzëgac, sprzic, sprzëgac, zaprzic, zaprzëgac w przódk
przëprzic [-rząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘przyprząc’: Òna so da przëprzic jesz
jednégò kònia.
przyprząg m przëprzig, sprzig, (przédny)
zaprzig m, sprzëżô ƒ
przyprzeć zob. przypierać przëprzéc, -przã, -piarł, -przë, sł., ‘przyprzeć’: Òni gò tak
mòcno przëpiarlë do scanë, że ledwie dichôł.
przyprzęgać v przëprzëgac, -przigóm, -ôł, -przëgôj, sł., ‘przyprzęgać’: Jadącë pòd tã
górã, mùszą przëprzëgac drëgą pôrã kòni ‘jadąc pod tę górę, muszą przyprzęgać drugą parę
koni’.
przypùdrować v przëpùdrowac, pòpùdrowac, përznã upùdrowac
przypuszczać v dopuszczać myśl o czymś, domyślać się: przëpùszcz(iw)ac, domëszlac
sã, docëgac sã, dopòwiadac so cos; ew. dopùszcz(iw)ac mësl, że... [òn
przëpùszcz(iw)ô; òn docygô sã / domiszlô sã / dopòwiôdô so(bie), dopùszcz(iw)ô
mësl, że...; Klakùtników je wicy jakbë chto przëpùszczôł. Sy Òn so to tak docygôł,
że... Òn so to tak dopòwiôdô. - Gò]. Por. domyślać się, przeczuwać, przypùścić
przypuszczający - przëpùszcz(iw)ający EG
przypuszczalnie, chyba, prawdopodobnie wierã, chëba, ewent przëpùszczalnie
przypùszczalnie adv wierã, bòdôj, mòżno
748
przypuszczalny - docygóny EG, przëpùszczalny EG, ewent. dzélã (nié czësto) mòżlëwi
EG, niepewny EG, prôwdopòdobny EG
przypuszczalny (pochodzący z domysłu} docygóny, por. domniemany
przypùszczalny ad docygający, domëslny
przypuszczenie - òb. domysł, przeczucie
przypùszczenie n docyg, merk m, domësla ƒ
przypùścić, ~szczać v przëpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘przypuścić’: Mòji starszi nie
chcelë gò nigdë wicy do se przëpùscëc
1. docygnąc so(bie) || sã, docëgac, domëslëc, domëszlac, uzn(ôw)ac
2. pùscëc, pùszczac, przëpùscëc, przëpùszczac, dopùscëc, dopùszczac; przëpùszczac, -óm, -ôł, sł., ‘przypuszczać’: Òn bëlë
kògò do se nie przëpùszczô.
ogiera do klaczy pùscëc odżera (a.
ogra) do kòbłë, ~ szturm zrobic atakã, ~śćmy, że... wezmë, że... ◊ bëc
te(gò) bòga
przyrastać, ~rosnąć, ~róść v przërastac, -rôstóm, -ôł, -rastôj, sł., ‘przyrastać’: Jemù
nos przërôstô do brodë.
przërôstac,
przërosc, przëb(ie)rac, zwielë(wa)c
przyroda - prziroda SY [w znacz.: 1. roscënë, zwierzãta (rëbë, ptôchë, lëdze) i zemia na
jaczi żëją. 2. nôtëra, wrodzoné znanaczi charakteru], roda NA [w znacz. 1.]. Np.
Całô prziroda bùdzy sã ju do żëcégò. SY Z całi Pòlsczi przëjéżdżają lëdze, żebë
pòdzywiac (pòdzëwiac EG), jakô ù nas na Kaszëbach je piãknô prziroda. SY Gòrszô
nônãta jak prziroda (nôtëra).
SY
przyroda ƒ roda, nôtëra, przirodaƒ Z całi Pòlsczi przëjéżdżają lëdze, żebë pòdzywiac
(pòdzëwiac), jakô ù nas na Kaszëbach je piãknô prziroda. SY
przyrodni - przërodny EG. Przyrodni brat - półbrat SY [w 2 znacz. = kùzyn ||
kùzyna]. Przyrodnia siostra - półsostra, zdrobn. półsosterka SY [w 2 znacz.
‘półsostra’, ‘półsosterka‘ = kùzynka]. Należący do przyrodniej
siostry
półsostrzin / półsosterczin SY, np. To je półsostrzin syn, a to półsostrzëna córka.
Półsostrzëno dzeckò. SY
przyrodni ad: ~ brat półbrat m, pasërzbny
brat
przyrodniczy ad nôtërny, przërodny; nauki ~cze nôtërné uczbë
przyrodnik m nôtërnik, przërodnik m
przyrodolecznictwò n nôtërné lékarzenié,
przërodné lékòwanié
przyrodoleczniczy ad nôtërnolékarsczi,
przërodolékòwny; medycyna ~cza nôtërnolékarzkô wiédzô
przyrodoznawstwò n rodoznanié, nôtëroznajôrztwò n
749
przyrodzenie n nôtëra, jesta ƒ, wrodzenié n
przyrodzony ad nôtërny, jestny, wrodzony; nauki ~ne nôtërné uczbë, wada ~na
wrodzonô fela, nôtërné skażenié prziroda, -ë, ż., ‘rzecz przyrodzona, właściwość
przyrodzona’: Znãta je gòrszô, jak prziroda ‘przyzwyczajenie jest gorsze niż przymiot
przyrodzony’. [Przysł. Ceyn] (II)
przyrosły ad przërosłi
przyrosnąć zob. przyrastać przërosc, -ã, -esz, -rósł, -roscë, sł., ‘przyróść’: ●Òna bë ë
ùszë zgùbiła, żebë ji przërosłé nie bëłë ‘gdyby nie miała przyrośniętych’.
przyrost m przërost, przërostënk m, przëroscenié n; ~ naturalny ludności zwëczajné przërôstanié lëdztwa przyrost masy
mięśniowej przërost masë miãsniowi
przyrostek przërostk Gò || przirostk Lz; gramat przërostk Gò
przyrostek m gr sufiks, dostôwk m przyrośniãcie n przëroscenié n
przyrośniãty ad przërosłi
przyrównać v
przërównac, -óm, -ôł, sł., ‘’: Òna bë gò rôd przërówna samémù Panu Bògù.
przërównac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przyrównać się’: Òn sã chcôł przërównac swòjémù
gòspòdarzowi.
przërównic, -ã, -ił, sł., ‘przyrównać’: Wiôldżi panowie są nóm przez to przërówniony.
(II)
przyrównanie n przërównanié n
przyrówn(yw)ać v przërówni(a)c, przërówn(ëw)ac
przyrumienić v przëbrunic
przyróść zob. przyrosnąć
przyrząd m przërząd, przëbór (|| przibiór lok), statk, jinstrument || -meńt (|| arch
jinstrameńt Ra), aparat, m; zdr – zob. przyrządzik; pl: przërządë, przëbòrë (|| przibiorë),
statczi, jinstrumentë || -ńtë, aparatë, jinstrumentë (a. –ta) || -meńtë (a. –ta) {‘statk’ in. =
pol. naczynie} [tegò przërządu / przëbòru (|| przibioru) / statkù / jinstrumentu / aparatu,
tëch sprzãtów / przëbòrów / statków / jinstrumentów / aparatów; Kòżdi przibiór mô
swòje miono. Sy Jinstrameńta mùlarsczé, bednarsczé, stolarsczé itp. Të ni môsz tak
szëkòwnëch jinstrameńtów. To je pëszny jinstrameńcëk. Z taczim jinstrameńcëkã wzął
sã do pùszczaniô krwie. – Ra]; ~ do golenia aparat / przërząd / przëbór do gòleniô; ~y
do golenia pl: gòlëdło || gòlëwadło n, przëbòrë / przërządë do gòleniô; ~ dentystyczne
przëbòrë / przërządë / nôrzãdza / statczi / jinstrumentë dentisticzné / zãbôrza; przybory
~kie (myśliwskie) jachtarsczé przërządë / przëbòrë / sprzãtë / statczi; ~ry żeglarskie
żeglarsczé sprzãtë (. żeglarsczi sprzãt) / statczi / przëbòrë / statczi; ~y gimnastyczne /
sportowe przëbòrë / przërządë / statczi / sprzãtë gimnasticzné / spòrtowé; ~ turystyczne
/ podróżne statczi (ew. sprzãtë / przëbòrë) turisticzné / wanożné / pòdróżné; ~y
optyczne przërządë / aparatë opticzné; dawny ~ do wygładzania ziarna mierzonego w
korcu côrnik m; ~ do zacinania wgłębienia w dnie naczyń obręczowych wątornik m.
Por. aparat, instrument, narzędzie, sprzęt
przyrządzenie n przëszëkòwanié, przë-rëchtowanié, przësztëlowanié n
750
przyrządzić do jedzenia - przërzãdzëc SY. Np. Bãdzë tak dobrô i przërzãdzë |
|przërządz nama cos do jedzeniô. SY
przyrządzić, ~dzać v (przë)rëchtowac, (przë)szëkòwac, (przë)sztëlowac, przë-szëkiwac
przyrządzik m (zdr od: przyrząd) przërządk, statuszk, aparacëk, jinstrumentk / -ncëk || ńcëk (|| jinstramańcëk) m;
przyrzec - przërzec, ewent. przëòbiecac, przësygnąc. Np. Niestałi człowiek cos
przërzecze, a tej tegò nie wëkònô. SY
przërzec, -kã, -rzekł, -czë, sł., ‘przyrzec’: Më jesmë mù to przërzeklë. Më jesmë to
mielë przërzekłé ‘przyrzeczone’
przyrzeczenie (-nia) - przërzeczenié (-nia) EG, ewent. w znacz: przërzeczenié sobie:
ùdba, pòstanowienié EG
przyrzeczenie n przërzeczenié, przëmó-wienié, obiecanié n
przyrzekać, ~rzec v przërzékac, przërzec, przëmôwiac, przëmówic, obiec(ow)ac,
przëobiec(ow)ac przërzekac, -rzékóm, -ôł, sł., ‘przyrzekać’: Nie przërzékôj, czej ni mòżesz
dotrzëmac. Czej przërzékô białogłowa, piszë na piôskù (na wòdzë) jeji słowa. [Przysł. Ceyn]
przyrzucać v przërzëcac, przëcëskiwac, przëszmërgiwac
przysadka ƒ an: ~ mózgòwa przësôdka mùskòwô (Gò), Tr: mùskòwô grëżelka
przysadkòwaty ad zasadłi, kòrusowati; człowiek ~ ogrupka m, zasadłi, kòru~ sowati
człowiek
przysadzać v przësôdz(ëw)ac przësadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł., ‘przysadzać’: Nie
przësôdzô sã celëca do chòri krowë.
przësadzac sã, -sôdzóm sã, -ôł sã, -sadzôj sã, sł., ‘przysadzać się’.
przysadzisty ad zasadä, kòrusowati
przysadzać, ~dzić v przësądz(ëw)ac, przë-sądzëc, przëzn(ôw)ac
przësadzëc, -ã, -ył, sł., ‘przysadzić’: ●przësadzëlë gò do ni jak celã do krowë.
przësadzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przysadzić się’.
przësalac, -sôlóm, -ôł, -salôj, sł., ‘przysalać’: Ju wicy nie przësalôj!
przysądzać v przësãdzac, -sądzóm, -ôł, -sãdzôj, sł., ‘’: Szôłtës wama za wiele przësądzô.
przysądzenie n przësądzenié, przëznanié n, przësądzënk m
przysądzić v przësãdzëc, -sądzã, -ył, -sãdzë, sł., ‘’: Te grëńta bëłë jemù przësądzoné.
przyschły ad przëschłi
przyschnąć (przylgnąć przez zaschnięcie) - przëschnąc
przyschnąć, ~sychać v przëschnąc, przë-sëchac przëschnąc, -ã, -sechł, -schła, -schni,
sł., ‘przyschnąć’: Mòja rena je ju dëcht przëschnionô.
przyschnięty - przëschłi
przyschniãty ad przëschłi
przysiad m przëczëpk, przësôd, ruczk, przëżubk m, przësadniãcé n . Por. kucki
przysiadać przësadac, -sôdóm, -ôł, -sadôj, sł., ‘przysiadać, przycupywać’: Tak te psë lik
przësôdałë ë baro łajałë ‘tak te psy ciągle przysiadały i bardzo szczekały’. (II)
751
1. przësôdac, przë-sadnąc, dosôdac, dosadnąc 2. przëczë-pëwac, przëczëpnąc, żubkac,
żubknąc, ruczkac, uczknąc; ~ się do kògò przë-sadnąc do kògòs
przysiąc, przysięgnąć przësygnąc przësyc [-sąc], -sygnã, -sygł, -sëżë, sł., ‘przysiąc’: Òn
bë przësygł na wszëtczich swiãtëch, że òn tegò nie zrobił. Przësëżë mie, jeż to je prôwda!
przysiąść v przësadnąc, -ã, -sôdł, -ni, sł., ‘przysiąść’: Òn so szótkã przësôdł ‘przysiadł
sobie połę od surduta’.
przysiąc, ~sięgać v przësyc, przësygnąc, przësëgac ◊ dôlëbóg gôdac; ~ na ho-nor
przësyc na tczã, krzywò ~ przësyc falsz, krzëwò
przysiewek m przëséw(k) m
przysięga - przësëga EG || przësãga EG przësëga, -dżi, ż., ‘przysięga’: Twòje słowò mie
wicy wôrtné jak jejich przësëga.
przysięga ƒ przësëga a. przësãga ƒ, przësyg
m; ~ świadków przësëżënë pl, mający
prawò składania ~gi przësyżny arch m, przësãżny, -égò, m., ‘przysiężny [przysięgły]’:
Szôłtës ë przësãżny rządzą gromadą.
złożyć ~gã złożëc przësëgã; przësyc,
przësygnąc ◊ jic na przësyg (przysięgać)
przysięgać v przësëgac, jic na przësyg (Sy) [Nie przësëgôj bez pòtrzebë. Jô rzôdkò
przësygóm. - Ra]; ~ krzywo, fałszywie krzëwò przësëgac [Temù nic nie wierzta, ten bë chòc
krzëwò przësygł. Sy]
przysięgły ad m przësãżny a. przësëżny m [Nasz stark béł za przësãżnégò. Sy]
przësãżny, -égò, m., ‘przysiężny [przysięgły]’: Szôłtës ë przësãżny rządzą gromadą.
ława przysięgłych ława przësãżnëch || przësëżnëch; sąd ~ch sąd przësãżnëch a.
przësëżnëch; tłumacz ~ zaprzësëgłi dolmôcz
przysięgnąć przësygnąc Gò [Bóg mù ùroczësce przësygł, że...]
przysięgnąć zob. przysiąc
przysiężny (zdolny / w wieku do składania przysięgi?) przësëżny || -ãżny LZ
przysionek m przeddóm m, przededwiérzé n
przysiółek m pùstczi, wëbùdowania pl, rzad pùstkòwié n; mieszkaniec ~ka pùstkòwión
m, pùstkòwi m (pl ti pùstkòwi, lëdze z pùstk(ów)
przyskakiwać,~skòczyć v przëskakòwac,
przëskòczëc, przëskòknąc, przësuwac,
przësënąc
przëskakòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przyskakiwać’: ●przëskakùją do se jak kùrë [‘koguty’].
przëskòczëc, -ã, -ił, sł., ‘przyskoczyć’: ●przëskòcził do ni jak szôlony ‘wściekły’.
przëskòknąc, -ã, -skòkł, sł., ‘przyskoczyć’: Przëskòklë chùtkò do niegò, ale ju béł
môrtwi. (II)
przyskwarzyć v przëskwarzëc, przëpôlëc
przysłać, ~syłać v przësłac, przësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przësłac, -szlã, -słôł, sł.,
‘przysłać’: To jô wama przësłôł te bùlwë.
~ pò kògò, pò co przësłac za kògùms, za
752
czims a. dac kògòs, cos halac
przysłaniać, ~słonić v zakrë(wa)c, zacëgac, zacygnąc, zasëwac, zasënąc
przysłanie n przësłanié n, przësélënk m,
przësélëzna ƒ; upraszam o łaskawe ~
bãdzecë tak dobri przësłac mie przysłona ƒ przëcemk m
przysłonić zob. przysłaniać
przysłony ad słony, përznã (za)słony
przysłowie n przëpòwiôstka, przemówka,
rzeczónka f, przësłowié, rzeczenié n
przysłowie przësłowié [Przëkładë przësłowiów: Dze drewka rąbią, tam zrãbë lecą. Sy
Jak sobie doma ùwarzisz, tak zjész. Sy = Jak so pòscelisz, tak sã wëspisz. Gò. Kóń ò
swiãto nie dbô, bëlebë òbsëpkã dostôł. Sy Jo, jo, to sã człowiek robi stôri: Nodżi
cëna, rãce glëna. Sy Kóń, co w brice chòdzy i nômni robi, nôwicy òbmiészczi
dostaje. Sy To nie je pôcha na mòje nozdrza (za wësoczé prodżi na mòje nodżi). Dze
ce rôd widzą, tam biéj rzôdkò, dze ce nierôd widzą, tam nijak nie biéj. Chto sã wiele
pitô, nierôd daje. Chto sã rôd zalécô, nierôd sã żeni. Sy Chto pògóniô kònia ówsã,
mòże bicz òstawic doma. Bez chãcë lëchò bicz ùkrãcëc. Sy Temù kòniowi, co
dobrze cygnie jesz batugã wcygną. JA Pón Bóg je nierëchlëwi ale sprawiedlëwi. Gò,
Sy, Pón Bóg nie je rëchlëwi, ale spamiãtlëwi. Sy Chëczowégò złodzeja nie
ùchwôcysz. Sy Dobrégò karczma nie pòpsëje, a złégò ani kòscół nie pòprawi. Lepi
zaniesc do karczmë, nigle do aptéczi. Chto na karczmã wzérô, ten biédno ùmiérô. Ni
môsz dëtków nie chòdz do karczmë. Karczmôrz rozpijô lëdzy, a karczmôrka jesz
barżi. Jak karczmôrz przed karczmą stoji, to w karczmie ni ma lëdzy. Gapa gapie
òka nie wëdrapie. Dôj kòtowi pòkù, bò ce zadrapie. Chto graje w kartë, mô łeb
òbdzarti / tegò bierzą czartë, a chto graje dobrze, tegò nicht nie òbedrze. Za kartowé
i bikòwé / kòzłowé sã płacy. W jaju, co mô wiele biôłtka, mało je żôłtka. Wiele
biôłtka, mało żôłtka - Sy (= krowa, co wiele rëczi, mało mléka daje; pies, co wiele
szczekô, nie grëze). Òbiecónka, òbiecónka, a tu ani ògónka. Òbiecywczi, na drzewie
sliwczi. Sy I slepi kùrze trafi sã zôrno. Sy Za wiôldżé przëjacelstwò zamieniwô sã
colemało w nieprzëjacelstwò. Sy Mądri òbiecëje, a głupi sã redëje. Sy Dôł Pón Bóg
zãbë, dô i na zãbë / dô i do gãbë (=Kògò Pón Bóg stwòrził, tegò głodã nie ùmòrzi
Gò). Chto rãczi, tegò colemało biéda drãczi. (nie òpłacy sã bëc rãczëcelã / żirantã
Gò) - Sy Chto z dobrëch szëdzy, tim sã Pón Bóg brzëdzy. Lz Colemało wiedno
błądzy, chto drëdżich sądzy. Niesmiałosc i wstëdlëwòsc jedny matczi dzecë. - Sy
Chto bùdëje, ten mô wiorë, chto sã prawùje, ten mô papiorë. Bùduj na sto lat,
chòcbës witro ni miôł wicy wstac. Gdze kòscół bùdëją, tam diôbéł karczmã stôwiô.
Chto wiele bùdëje, ni mô gdze mieszkac. – Sy Z mądrim nieprzëjacelã prãdzy sã
dogôdôsz, jak z głupim przëjacelã Gdze białka rządzy, tam chłop błądzy. Sy Dze
ògón rządzy, tam głowa błądzy. Sy Czej mësz sã krëpów najé, tej òna w nie nasrô. (ò
niewdzãcznoscë lëdzczi) KW Trzeba tak dalek nodżi wëcëgac, jak pierzëna sygô.
KW I pies skòli, czej mù sã na ògón przëstąpi. Kògò bòli, ten skòli. - Sy Kògò nie
bòli, ten nie skòli. SG (= kògò sprawa nie doticzi, ten sã nie przejmùje). Chto w
błoto bije, temù kôł w òcze priszcze.Jidze, jak bë mù nié tëlé całô wies, ale całi swiat
nôleżôł. Pòdôj kòmù pôlc, a òn pò całą rãkã sygô. Jak kòżdi przed swima dwiérzama
zamiece, to mdze pòrządk na całim swiece. Lepi z rena cos, jak całi dzéń nick.
Kòpac pnie, to robòta na całé dnie. rené słuńce nie swiécy całi dzéń. Jaczé casto,
taczi chléb. Z lëchégò casta nie ùpiecze chleba niewiasta. Wieselé rôz, a biéda całé
żëcé. Tak rób, żebë wilk béł najadłi, a òwca całô. Do cawnoscë (całoscë) człowieka
pòtrzébnô je rzëc. - Sy
753
A hewò niechtërne przësłowia wëcygnioné ze Słowôrza Ramùłta: Ë głëpc błiszczi, czej
pëszné ruchna włożi, pòczi gãbë nie òtwòrzi. Ani szelążka, ani chleba kąska. Letkò
to rzec, ale cãżkò zrobic. W nocë są wszëtczé kòtë bùré. Słabémù ë piórkò cãżi.
Przez cekawòsc mô żałosc. Dze cenkò, tam sã rwie. Chto sã miészô midzë żëdów,
mùszi sóm òstac chają ‘kto się z żydami wdaje, musi sam zostać żydem’. Chto nie
chce starszich słëchac, mùszi chlëchac. Chłop strzélô, a Pón Bóg kùle nosy. Chłop
jak snop, pón jak zbón. Ni mia baba chłopòtu, kùpiła so prosã. Rozëm chłopsczi –
babsczé łzë!: Chłopsczi (‘chłopski, wieśniaczy’) rozëm – pańsczé szczescé! Ë z taczi
chmùreczczi mòże bëc deszcz. Chmùrka za chmùrką, a w kùńcu deszcz. Z deszczu
pòd grôd. Młënarsczi swinie do chòwë, a ksãżi gòspòdëni za żonã [białkã] nie
bierzë. Chùdémù ë sadło z masłã nick nie pòmòże Dwakrotnie daje, chto chùtinkò
daje, a trzëkrotnie, chto òchòtnie. Co sã chùtkò wzniecy, to niedługò swiécy. Chwalë
Pana Bòga, jak le ùmiejesz. Rëbë sã chwôtô niewòdã, a lëdzy dobrima słowama. Kòt
ùszë cmùli [‘kładzie po sobie’], czej chce drapnąc. Kòń sã cmùli, czej chce ùgrëzc.
Jim kòt starszi, tim ògón cwiardszi. Nôtëra cygnie wilka do lasa. Czejbë tak wòdë
nie bëło na swiece, cëż bë téż robilë kaszëbsczi rëbôcë? Miãso dlô państwa, gnôtë
dlô czeladzë.: Czep ten, co wicy dô, jak mô. Trafił w czerz a zajk ju za górama.
Mëszë figlëją, czej kòta nie czëją. Òn czuł zwònë, ale nie wié dze. Gòrzôłka czëszczi
gardło pijôka. Lëché czënë są sënama złëch słów. Gãba człowieczô, ale gardło jak ù
wôłka ‘twarz ludzka, ale gardło jak u wilka’. Ë dakôrzowi cãżkò do nieba sã dostac.
Darmòdajk ju dôwno zdechł ‘ten, co daje darmo, już dawno umarł’. Darmòdajków
czas ju dôwno minął. W piątk deszcz, całi tidzéń deszcz. Rôd bë dëszëczka do nieba,
czej ni mô tegò, co ji pòtrzeba. Nié dlô psa czełbôsa. Òd złégò dłëżnika ë plewë
bierzë. Naszi biédë mdze dłëżi jak jejich państwa. Biéda temù dwòrowi, dze dobôdô
krowa wòłowi. Dobrze miec piądze, lepi szczescé. Rozëmkù, pòj dodómkù ‘rozumie,
chodź do głowy’. Jesz sã taczi nie ùrodzył, co bë wszëtczim dogòdzył [wëgòdzył
Gò]. Co barżi dokùczi, to rëchli naùczi. Nie doléwô sã òlëwë do ògnia. Pëtôj sã
Cëgóna ò domôctwò! ‘pytaj się Cygana o ojczyznę’. Gãba sã dopitô, a nodżi
doniosą. W żódny fabrëce rozëmù nie dorôbiają. To ju tak je na swiece, co drzewa
nieba nie dorôstają. Dostac sã le diôbłu w szczëpë! ‘dostać się diabłu w łapy!’. Nie
dostojã, bò sã bòjã. Dôł cë Pón Bóg darë, ùżëwôj miarë. Dwakrotnie daje, chto
chùtkò daje.
Przësłowia –wikszim dzélã- ze słowôrza S. Ramùłta
baba - Baba sã zagôda a swinia w krëpë ‘baba się zagadała a świnia w kaszę’. [Przysł.]
bieda - Biéda człowieka hartëje. [Przysł.]
bieda - Biéda z Jãdzą sã kòpërlą ‘Bieda łączy się z Jędzą, tj. Bieda z Jędzą chodzą w
parze’. Przysł. [Ceyn] (II)
bieda - Biéda z Jãdzą sã kòpërlą ‘Bieda z Jędzą chodzi w parze’.
bieda – Biéda kòmórniczô; gôdka kòmórniczô. [‘przysłowie’ Ceyn].
Bóg - Kòżdi sóm dlô se, le Pón Bóg dlô wszëtczich. [Przysł. Ceyn]
brud - Òn mô tëlé brëdu na karkù, żebë mù bùlwë sadzëc mòżna. [Przysł.?] –na to òdp.:
Na czôrnym chléb rosce. Gò]
chciwy - Chcëwémù wszëtkò felô. [Przysł. Ceyn]
chleb - Na czôrnym chléb rosce. Gò
chłopieć - Czej kòmòrnik gbùrczeje, tej mù sã dobrze żëje. [Przysł.]
diabeł - Diôbeł sã nie czami, ga [czej] na dëszã jachtëje ‘diabeł się nie męczy, gdy na
duszę czatuje’ [Przysł.] (II)
droga - Czim krãtszô droga, tim je dłëgszô. [Przysł.]
754
dzban – Tak długò sã grónkã wòdã nosy, jaż sã ùchò ùrwie. [Przysł. Ceyn]
dzieciątko - W kòżdim kątkù pò dzecątkù, a za piéckã troje. Piosnka. [Przysł. Ceyn]
figiel - Òn sã figlama do nieba wkùpi. [Przysł.]
frasunek - Dobri trënk na frasënk. [Przysł. Ceyn].
gapa - Gapa gapie òka nie wëdrapie. Sy
garnek - Przëmôwiô kòcôł grôpòwi, a òba smòlą. Przysł. [Ceyn]
garniec - Chto seje groch w marcu, warzi gò w garcu, a chto w maju, warzi gò w jaju.
[Przysł. Ceyn] (II)
gdakać - Pòczi ksądz gdôcze, ksãdzewô skôcze ‘dopóki ksiądz gdacze, tj. spełnia
obowiązki kapłańskie, dopóty księdzowa skacze’. Przysł. luterskie. [Derd, Ceyn]
gdyby - Kò jô bë cë dôł, żebë le jem sóm miôł [Przysł. Ceyn].
głodny - Głodny ò chlebie wiedno mësli. [Przysł.]
głowa - Co głowa, to rozëm. [Przysł.]
głód - Kùcharzowé dzecë głodu nie cerpią. [Przysł.]
głód - Z głodu ë pies heltkã jé ‘z głodu i pies psiarkę je’. Przysł. [Pobł] Z głodu dudin ë
heltkã jé ‘z głodu pies zje i kwaśne jabłko’. Przysł. (II) [Derd]
głupi - Głupëch nie seją, a jednak sã rodzą. [Przysł. Ceyn]
głupiec - Ë głëpc mądri, czej pòznô, czegò mù felô ‘i głupiec mądry, gdy pozna, czego
mu brak’
głupota - Na głëpòtã ni ma nijaczégò lékarstwa. [Przysł.]
gorzeć - Na złodzeju skóra gòrô. Przysł. [Ceyn]
gospodarz - Dobri gòspòdôrz nôrëchli wstaje. [Przysł.]
gość - Dlô gòsca wszëtkò, dlô złodzeja nic. [Przysł.]
gość - Gòsc w dóm, Bóg w dóm. [Przysł. Ceyn]
gruszki - Òn szukô krëszk na jabłónce. [Przysł.]
gryźć - Czim ùmiartszô wesz, tim barżi grëze ‘im chudsza wesz, tym bardziej gryzie’.
Przysł. [Ceyn]
gusła - Chto wierzi w gùsła, temù rzëc ùschła. Przysł. [Ceyn]
gwiazdka - Kòle gód heltka jak miód. Sy
hop - Nie rzeczë rëchli hòp, jaż przeskòczisz. [Przysł. Ceyn]
igrać - Nie (ji)grôj z kòtã, bò cã drapnie. [Przysł. Ceyn]
jabłko - Niedalek sã jabkò òd jabłonie òdkùlnie ‘Jabłko od jabłoni niedaleko się
odtoczy’. [Przysł. Ceyn]
jałmużna - Chto daje jałmùżnã, skłôdô sobie pieniądze ù Pana Bòga. [Przysł.]
jaskółka - Jedna jaskùlëczka lata nie zbùdëje. Przysł. [Ceyn] Przysł.:
jeszcze - Jesz stôri Bóg żëje! Jesz Kaszëbi nie zdżinãlë. [Przysł. Ceyn]
kadzidło - To mù tëlé pòmòże, co ùmarłémù kadzëdło. [Przysł.]
kaligraf - Ni mùszisz bëc zarô grôfã, abë òstac kaligrôfã. Przysł.
kamień - To jakbë kam w wòdã rzucył. [Przysł. Ceyn]
kapusta - Sedzy jak zajc w kapùsce. Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?]
karcić - Trzeba dzecë karac, pòczi môłé. [Przysł.?]
każdy sobie - Kòżdi sóm sobie nôlepi żëczi.
kącik - W kòżdim kątkù pò dzecątkù, a za piéckã troje. Piosnka. [Przysł. Ceyn]
kąkol - W kòżdim zbòżu mùszi bëc kąkòl. [Przysł.]
kąsać - Czim ùmiartszô wesz, tim barżi grëze ‘im chudsza wesz, tym bardziej gryzie’.
Przysł. [Ceyn]
klin - Na cwiardi kloc trzeba jesz cwiardszi klin. Przysł. [Ceyn] (II)
kłuć - Prôwda w òczë kòle. [Przysł. Ceyn]
kocioł – Przëmôwiô kòcôł grôpòwi, a òba smòlą. Przysł. [Ceyn]
koleć - Prôwda w òczë kòle. [Przysł. Ceyn]
755
kot - Mëszë figlëją, czej kòta nie czëją. [Przysł. Ceyn]
koziołek - Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?]
kożuch - Do Swiãtégò Dëcha nie zjimôj kòżëcha, a pò Swiãtim Dëchù chòdzë téż w
kòżëchù. [Przysł. Ceyn]
kram - Jaczi pón, taczi króm. [Przysł. Ceyn]
kręte ścieżki - Òn chòdzy krãtima stegnama [‘postępuje nieuczciwie’].
kruk - Gapa gapie òka nie wëdrapie. Sy
kruk - Krëk krëkòwi òka nie wëdzëbie. Przysł. [Ceyn]
kucharek 6 - Dze wiele białk kùcharzi, tam sã lëchò darzi (tam ni ma co jesc). [Przysł]
kucharka - Dobrô kùchôrka ë bez ògnia òbiôd [pôłnié] ùwarzi. [Przysł.]
kuć - Kònia kùją, a żaba nogã nadstôwiô. [Przysł.]
kuć żelazo - Trzeba kùc żelazo pòczi je gòrącé. [Przysł.]
kura - Dac le kòkòszi grzãdë, to òna chce wszãdë. Przysł. [Ceyn]
lekarstwo - Na głëpòtã ni ma nijaczégò lékarstwa. [Przysł.]
losy - Kawle pùszczelë, a jednak sã òszëkòwelë ‘losy ciągnęli, a jednak się oszukiwali’.
[Przysł. Ceyn]
łyżka - Jakòż më mómë jesc, czej nama łëżk nie delë? [Przysł.]
mama - Kòżde celã zdrzi za swòją nënką ‘każde cielę ogląda się na swoją matkę’.
[Przysł.]
marzec - Chto seje groch w marcu, warzi gò w garcu, a chto w maju, warzi gò w jaju.
[Przysł. Ceyn] (II)
miód - Kòle gód heltka jak miód. Sy
myszy - Mëszë figlëją, czej kòta nie czëją. [Przysł. Ceyn]
nauczka - Naùczã jô jegò pò kòscele gwizdac! [Przysł. Ceyn]
nie musieć - Ni mùszisz bëc zarô grôfã, abë òstac kaligrôfã. Przysł.
niepogoda - Psa żôl wënëkac w taką krzëkwã ‘psa żal wypędzić na dwór w taką
zawieruchę’ [Przysł.]
nigdy - Na swiãti Fic, czej mdą kòzë strzic ‘to znaczy: nigdy, bo św. Fica nie ma’.
[Przysł. Ceyn] (II)
oczy - Prôwda w òczë kòle. [Przysł. Ceyn]
odtoczyć się - Niedalek sã jabkò òd jabłonie òdkùlnie ‘Jabłko od jabłoni niedaleko się
odtoczy’. [Przysł. Ceyn]
odżywiać się - Jak chto papô, tak téż kakô. kakać [wypróżniać się]’ Przysł. [Ceyn] (II)
omaścić - Kapùstë szlachectwò nie òbòni ‘kapusty szlachectwo nie omaści’. Przysł.
[Ceyn]
opak - Jô hòt a të ksob ‘ja w prawo, a ty w lewo’. [Przysł.]
pan - Jaczi pón, taczi króm. [Przysł. Ceyn]
pasować - Pasëje jak garbôl do scanë ‘przystaje, jak garbaty do ściany]
pies - Pies, chtëren wiele łaje, nie kąszô. [Przysł. Ceyn]
pies - - Psa żôl wënëkac w taką krzëkwã ‘psa żal wypędzić na dwór w taki mróz’
krzëkwa, -ë, ż., ‘mróz tęgi, zawierucha śnieżna’:
plemię - Judôsz sã pòwiesył, ale òstało Judaszowé plemiã. [Przysł.]
podejść od właściwej strony - Nie chwôtô sã kònia za ògón, le za grzëwã ‘nie chwyta się
konia za ogon, tylko za grzywę’. Przysł. [Ceyn]
pościelić - Jak so chto pòsceli, tak sã wëspi. [Przysł. Ceyn]
przyłapać - Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?]
przymawiać - Przëmôwiô kòcôł grôpòwi, a òba smòlą. Przysł. [Ceyn]
rolnik - Gbùr to mùr. Przysł. [Ceyn] Gbùr to mùr, a szlachcëc Jãdzã za cëc (dosł.: ‘gbur
to mur, a szlachcic Jędzę za cyc’). Przysł. to znaczy mniej więcej tak: gbur, czyli włościanin
ma byt pewny, a szlachcic znajduje się zawsze w kłopotach. (II)
756
rozum - Co głowa, to rozëm. [Przysł.]
schwytać - Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?]
siać - Głupëch nie seją, a jednak sã rodzą. [Przysł. Ceyn]
słowa - (słowa świadczą o tym, czym człowiek żyje - co czyta, ogląda) Jak chto papô,
tak téż kakô. kakać [wypróżniać się]’ Przysł. [Ceyn] (II)
swobodnie - Głodno ale swòbòdno. [Przysł.]je’. [Przysł.]
szlachectwo - Kapùstë szlachectwò nie òbòni ‘kapusty szlachectwo nie omaści’. Przysł.
[Ceyn]
środki odpowiednie - To je za rzôdczi grzebiéń na jegò wszë. Przysł. (II):
święty nigdy - Na swiãti Fic, czej mdą kòzë strzic ‘to znaczy: nigdy, bo św. Fica nie ma’.
[Przysł. Ceyn] (II)
świnia - Swinia nômili w kale légô. [Przysł. Ceyn]
tkać palce - Nie kładzë pôlca miedzë dwiérzë. [Przysł.]
trunek - Dobri trënk na frasënk. [Przysł. Ceyn].
twardy - Na cwiardi kloc trzeba jesz cwiardszi klin. Przysł. [Ceyn] (II)
ucho - Tak długò sã grónkã wòdã nosy, jaż sã ùchò ùrwie. [Przysł. Ceyn]
ufać – Nie wierzë jedwôbnym słówkóm! [Przysł.]
wdzięczność - Jak Kùba Bògù, tak Bóg Kùbie. [Przysł.] Kąszôsz të mie, ùkąszã jô cebie.
wet za wet - Kąszôsz të mie, ùkąszã jô cebie.
wierzba - Òn szukô krëszk na jabłónce. [Przysł.]
wierzyć - Nie wierzë jedwôbnym słówkóm! [Przysł.]
wiosna - Gdëbë [czejbë Gò] nie bëło zymkù, nie bëłobë ë pòzymkù.
wkupić się - Òn sã figlama do nieba wkùpi. [Przysł.]
włościanin - Gbùr to mùr. Przysł. [Ceyn] Gbùr to mùr, a szlachcëc Jãdzã za cëc (dosł.:
‘gbur to mur, a szlachcic Jędzę za cyc’). Przysł. to znaczy mniej więcej tak: gbur, czyli
włościanin ma byt pewny, a szlachcic znajduje się zawsze w kłopotach. (II)
woda - To jakbë kam w wòdã rzucył. [Przysł. Ceyn]
wół zapomniał - Ë swinia zabëła, że prosëcã bëła. [Przysł. Ceyn]
wtrącać się - Nie kładzë pôlca miedzë dwiérzë. [Przysł.]
za późno - Ju za pòzdze skòblëc gòzdze. Przysł. [Ceyn]
zabawa - Òd grôli przińdze do srôli ‘od zabawy przyjdzie do przezywania się’. grôl, -a,
m., ‘gracz, towarzysz zabawy’: Przysł. [Ceyn]
zadawać się - Chto przë piekle mieszkô, mùszi diôbła w kmòtrë prosëc. Przysł. [Ceyn]
zając - Sedzy jak zajc w kapùsce.
zapomniał wół - Ë swinia zabëła, że prosëcã bëła. [Przysł. Ceyn]
zawczasu - Nie rzeczë rëchli hòp, jaż przeskòczisz. [Przysł. Ceyn]
zawierucha - Psa żôl wënëkac w taką krzëkwã ‘psa żal wypędzić na dwór w taki mróz’
krzëkwa, -ë, ż., ‘mróz tęgi, zawierucha śnieżna’:. [Przysł.]
zgrzebło - Lëchi to gòspòdôrz, co grzebła żałuje. [Przysł.]
złodziej - Na złodzeju skóra gòrô. Przysł. [Ceyn]
zmarły - To mù tëlé pòmòże, co ùmarłémù kadzëdło. [Przysł.]
żelazo kuć - Trzeba kùc żelazo pòczi je gòrącé. [Przysł.]
przysłowiowy przësłowiowi Gò
przysłowiowy ad rzeczeniowi, pòwiôdkòwi
przysłówek m gr przëczasnik n (Mc)
przysłówkòwy ad przëczasnikòwi (Mc); imiesłów ~ przëczasnikòwi mionoczasnik (Mc)
przysłuchać się przësłëchac sã, pòsłëchac
757
przësłëchac sã, -óm sã, -ôł sã, -ôj sã, sł., ‘przysłuchać się’: Przësłëchôj sã dobrze temù
kôzaniu! Ra
przysłuchiwać się przësłëchiwac sã || rzad -chòwac sã [òn sã przësłëchiwô || -chùje]
przësłëchòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘przysłuchiwać się’: Òni sã przësłëchòwelë jegò
mòwie z wiôldżim nôbòżeństwã. Ra
przysługa ƒ przësłëga || przësługa, ùsłëga, Tr: ùsłużëna f, ùsłużenié n [Òn mie òddôł
znaczną przësłëgã. Ra Diôbéł za jakąs przësługã (|| przësłëgã) żądô colemało
pòdpisaniô cërografù, i tak niejeden czlowiek zapisôł diôbłu dëszã. To béł dobri
człowiek, òn niejednã lëdzóm zrobił ùsłëgã. - Sy To bëła z jegò stronë bëlnô
przësłëga. Gò]; wyświadczyć komu ~gę òddac / wëswiadczëc / zrobic kòmùs
przësłëgã; pòmóc / ùsłużëc kòmùs; ew. zrobic kòmùs dobrze
przysługiwać v przëstojec, przënôlégac;
~gùje mi prawò przëstoji, przënôlégô
mie prawò
przësłëgòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘przysługiwać się’: Jemù sã białka na wszeden ôrt
przësłëgùje ‘na wszelki sposób przysługuje’.
przysługiwanie się zob. usłużność
przysłużenie się n przësłużenié sã, zrobienié do wòle
przysłużny zob. usłużny
przysłużyć się zrobic (kòmùs) dobrze, do
wòle, przësłużëc sã (kòmùs) przësłużëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przysłużyć się’: Të bë jes sã
mógł mie przësłużëc, żebë jes le chcôł.
przysmak m przësmak (Gò) (|| przismak - Lz, Dh?), smaczk m, Tr: smaczka ƒ; pl:
przësmaczi (|| przismaczi), smaczczi; ew. w zn. ulubiona potrawa: ùlëba f (Sy);
szmakòwitô pòtrawa / jôda, pl: szmakòwité pòtrawë / rzeczë [Robôczi dlô ptôchów
są przësmãkã. Czej chto je głodny, tej sëchi chléb mòże bëc przësmakã. Wa le same
smaczczi bë chca jesc. Nôprzód sã smaczków najéta, ta tej pôłnia ju nie chceta jesc.
– Gò]; mięsne ~ki miãsné smaczczi / przësmaczi (|| przismaczi) / delikatesë [Rzôdkò
miãsné są przismaczi. Dh?, Lz]; ]
przysmażać, ~żyć v przëpiékac, piec
przëpiec; kartofle ~żone zagrzóni
bùlwë
przysolić v przësolëc, dosolëc, dodac solë; ew. w zn. poprzysalać: pòprzësolëc
[Przësolëta so dróbkã (përznã, kąsk)! Pòprzësolëce so (pol: Pan(i) dosoli sobie) Ra]
przysporzyć przëmnożëc Lz, Gò, przëczënic Lz, EG (òd: Brunon Malëk z Wësoczi),
przëniesc dochód / zwësk / pieniãdze
przysparzać, ~spòrzyć v dod(ôw)ac, zwielë(wa)c, dostarczë(wa)c zwikszac, zwikszëc, przëzarôbiac, przëzaro-bic, ~ kòmù kłopòtu dotëgòwac kò~ mùs
kłopòtu przysporzyć (przysparzać) komuś ~tu przëczënic (przëczëni(w)ac) /
758
przëspòrzëc (przësparzac) / ew. dołożëc (dokładac) / doda(wa)c kòmùs kłopòtu /
kłopòtów; Por. poprzysparzać
przëczëniac, -czinióm, -ôł, -czëniôj, sł., ‘przyczyniać’.
przëczënic, -ã, -ił, sł., ‘przyczynić, dodać’: Òn mù jesz przëczënił jeden półkòruszk żëta.
przyspieszać, ~szyć v przërëchlë(wa)c
pòspiewac, pòspiôc
przyspieszenie n pòspiéwnota f, przërëchlenié, pòspienié n, pòspiéwk
przyspieszony ad przërëchlony, pòspiéwny, pòspióny
prezysporzyć zob. przysparzać
przysposabiać się - òb przygotowywać się
przysposobić się - òb. przygotować się
przyspòsabiać, ~sobić (się) spòsobic sã(zob. gotować się2) (przë)szëkòwac, (przë)rëchtowac, uprôwiac, uprawic (sã); ~ kògò na śmierć opatrzëc
kògòs na smierc
przyspòsobienie n przëszëkòwanié, przërëchtowanié, uprawienié n
przyssać, ~sysać (się) przësus(ëw)ac (sã) przyssawka ƒ przësusôk m
przystać - przëstac. 1. przystać do kogo - przëstac do kògò RA, EG (przër. „przëstańc”
= konwertita - òb. konwertyta), np. To bëlë zbójcowie, a òn przëstôł do nich. EG,
ewent. zgòdzëc sã na służbã, np. Òn sã zgòdzył bëc ù nich za parobka / zgòdzył sã
na służbã. EG 2. przystać na coś - zgòdzëc sã na cos
przystać (do kogo) przëstac do kògò, zdrëszëc sã / skamrôcëc sã (z czim / kògùm(; nosił
długie włosy, jak na owczarza przystało / przystoi nosył baro dłudżé włosë, tak jak
na szépra (a. òwczarza) przëstoji. (Sy T V, s 248 „széper’)
przëstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., 1. ‘przystać na coś’: Òna jemù tak przëgôda ‘ona jemu tak
przemówiła do serca, do rozumu’, jeż òn na wszëtkò przëstôł. 2. ‘przystać do kogoś’: Przëstôł
do żôłnérzi. (II)
przystający ad przëstôwny, pasowny przystanąć v przëtarknąc, przëstanąc,
ostac stojącë
przystanąć (na chwilę) - przëstanąc, przëscygnąc (= przëhamòwac), zatrzëmac sã
przëstanąc, -ónã, -ął, -ani, sł., ‘stanąć przy czymś’: Przëstanął przë kùzni. (II)
przystanek przëstank Gò || przistank Lz, ewent. pòżdôwk Sy (w 2 znacz. = pòl.
poczekalnia), môl pòstoju Gò, pòstój Gò [Czej më jachelë, tej pòde drogą jesmë
robilë taczé przëstanczi, przerwë w jezdze. Gò Autobùs stanął na przëstankù.- Gò
Jak długò sã jidze ù waju na pòżdôwk, bò bëm nie chca, żebë mie autobùs ùcekł. Sy]
przystanek m 1. przëstónk || -stank, (pò)żdôwk m
2. przëstaniãcé, pòstojenié n
przystanie n przëstanié, zgòdzenié sã n
759
przystań ƒ mòla przëstań, hôwinga (= zatoczka) f, bôtowiszcze n, port m {‘mòla’ - Sy:
mola [Kùtrë stoją w moli. Sy]}marina f marina f - 1. òbrôz marinisticzny, ò tematice
mòrsczi; 2. przëstań f (mola f / port m) dlô żeglôczów / żeglówk(ów) / jachtów,
przëstań żeglarskô / jachtowô; ew. òkrãtowiszcze n Gò
przystawać - 1. zatrzëmiwac sã, przëstaniwac, przëscëgac, ewent. dożdawac SY, np.
Rëszôjta sã, białczi, z tim rzeszanim, bò mùszã wiedno z masziną dożdawac
(przëstaniwac). SY 2. pasowac do se(-bie), np. Te dwa kamienie do se pasëją. Ti
dwaji kùńdzë (frantowie, òszëkańcowie) do se pasëją.
przysta(wa)ć v przëst(ôw)ac, domëkac,
pasowac, (pò)stôwac, pòstojec; (nie) przystoi (nie) przënôlégô
przystawać do kogo (wiązać / stowarzysząc / sprzymierzać się z kim) przëstawac do
kògò, zdrëszac sã, kamrôcëc sã
przëstawac, -stôwóm, -ôł, -stôj (-stawôj), sł., ‘przystawać (do kogoś)’: Nie przëstawôj
do cëzëch lëdzy ‘nie łącz się z obcymi ludźmi’. (II)
przystawanie n przëstôwanié, pòstôwanié
n, domklëna, pasownota ƒ
przystawi(a)ć v przëstôwiac, przëstawic;
~ się do kògò przeslécac, zalécac sã
kòmùs
przëstawiac, -stôwióm, -ôł, -stawiôj, sł., ‘przystawiać’.
przëstawic, -ã, -ił, sł., ‘przystawić’: Przëstawi drôb do dakù ‘przystaw drabinę do
dachu’.
przystawka ƒ 1. przëzjôdk, przëgrizk m
2. przësôdzk m, przëbaka ƒ
przystąpić, ~stãpòwać v przëstãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘przystąpić’: Òni ni mógł
nijak do negò psa przëstãpic. Òna dzérskò przëstąpi do tëch rabùszników ë tak rzecze.
przëstãpi(a)c; ~
do pracy zaczic robòtã, zaczic robic, ~
do spółki przëstąpic do wëcmanë ; ~ do głosowania przëstãpic do głosowaniô [Zebróny
przëstąpilë terô do jimiennégò głosowaniô. Ra];
przystąpienie n przëstąpienié n
przystęp - przistãp SY || przëstãp Sy, dostãp EG. Np. Jem za biédny, jô do nich ni móm
przistãpù. Wòdą òd mëcô trupa wëléwają wkół chëczi, żebë ùmarłi ni miôł wiãcy do
nich przëstãpù. - Sy] Do ti szafë je lëchi przistãp. EG Rôz przódë na swiece lëdze
òbòriwelë wies dokòła, żebë chòléra ni miała do ni przistãpù. SY Na ten ôrt ni
mielëbë rëbôcë żódnégò przëstãpù do mòrza. Ra. Por. dostęp
przystãp m prziscé, doprzińdzenié n, przi-stãp ra; mieć ~ do kògò miec do kògòs
prziscé, doprzińdzenié, w ~ie gniewù w nańdzenim gòrzu
przystępnie - przëstãpno, żëczno, przëchilno EG. Np. Òn sã zachòwiwôł tak dosc
przëstãpno. EG
przystępność - przëstãpnosc EG || przistãpnosc EG
przystępny - przëstãpny EG, dostãpny EG. Przystępna cena - przëstãpnô cena (pòl.)
EG, niewësokô cena EG, np. To je wôrt kùpic, bò cena je dosc przëstãpnô / nie je za
760
wësokô (tzn. je to niedrogô / dosc tónô rzecz). (naj)~niejszy nôdostãpniészi,
nôprzëstãpniészi [To je nôprzëstãpniészô droga do kòscoła. Ra]. Por. dostępny
przystãpność ƒ doprzińdzëna f, doprziń~ dzenié n
przystãpny ad doprzińdny; cena ~pna ra-zny priz, ~ człowiek lëdzczi człowiek
przystãpòwać zob. przystąpić przëstãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przystępować’: Z
bòjaznią w sercu przëstãpòwôł do òjca.
przëstãpiac, -stąpióm, -ôł, -stãpiôj, sł., ‘przystępować’: Òne corôz blëżi przëstąpiają. (II)
przystoić - òb. godzić się przysta(wa)ć
przystoić (godzić się) gòdzëc sã Gò, [np. Lëdzóm prawim gòdzy sã piesniô chwałë. (Ps
33)]
przystojnie adv spòsobno, szëkòwno, pòzorno lok [Wëzdrzec pòzorno. Sy], swòmò,
forsz, proper
przystojny - pòstawny EG, spòsobny, szëkòwny EG, pòzorny lok, swòrny (zab.) SY.
Np. Taczégò swòrnégò knôpa sobie wëszukóm, że wszëtczim dzéwczãtóm òczë
zbieleją. SY. - Przër. okazały
przystojny ad spòsobny, szëkòwny, pòzorny lok [To je pòzorné dzéwczã, to bë tak bëła
dlô cebie białka. Dzeż të złapiła (złapała) tegò pòzornégò chłopa? – Sy], swòrny,
forsz, proper, szmiks
przystosować (się) - przëstosowac (sã) EG, dostosowac (sã) EG, przësposobic (sã) EG,
ewent. „nadżąc” (sã), ùpòdobnic sã EG
przystosowanie (się) - przëstosowanié (sã) EG, dostosowanié (sã) EG, dopasowanié
(sã) EG, ewent. wpasowanié (sã) EG, „nadżãcé” sã EG, ùpòdobnienié (sã) EG
przystosowanie n dopasowanié n
przystosow(yw)ać v dopasowac, dopasë-wac; ~ się do okòliczności dopasowac sã do
leżnoscë
przystosowywać (się) - przëstosowiwac (sã) EG, KP || przëstosëwac (sã) EG (òn sã
przëstosowiwô || przëstosywô), dopasowiwac (sã) || dopasëwac sã (òn sã
dopasowiwô || dopasywô) EG, ewent. „nadżibac” || „nadżinac” sã
EG,
ùpòdobniwac sã EG
przystosowywanie (się) - przëstosowiwanié EG, KP || przëstosywanié (sã) EG,
przystrajać, ~stroić v przëstrojëwac, przëstrojic, (przë)snôżëc, przësnôżac, usnôżëc,
ustrojic
przystrojenie n przëstrojenié, przësnôże-nié n, snôga ƒ
przystrzyc, ~gać v przëstrzic, przëstrzë-g(iw)ac; krótkò ~żone włosy krótkò
przëstrzëgłé włosë
przystudzać, ~dzić v përznã stëdzëc, ob-stëdzëc
przystygnąć v obstëdnąc, oznobic
przysunąć v przësënąc, przëcopac, przë-copnąc, dogarnąc; ~ się (do siebie) ze-sadnąc
sã, zesënąc sã, przysuń się do pieca przësëni sã do piécka
przësënąc, -ã, -ął, sł., ‘przysunąć’: Przësëni mòje łóżkò do twòjégò.
przësënąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przysunąć się’: Przesëni sã do naju!
przysuszać zob. podsuszać
przysuwać v przësëwac, -suwóm, -ôł, -sëwôj, sł., ‘’: [Docz të te stółczi tu dotąd
przësuwôsz? Nie przësëwôj jich! - Ra]; ~ się przësëwac sã, -suwóm sã, -ôł sã, -sëwôj sã, sł.,
‘przysuwać się’: [Të sã darmò do ni przësuwôsz. Ra]
761
przyswajać sobie (coś) - przëswòjiwac so EG, ewent. pòznawac cos, ùczëc sã czegò
EG, przënãcëwac sã do czegò, wëknąc EG.- Przër. przywykać
przyswajać, ~swòić v przëswòjëwac, przë-swòjic, przëłaszczëwi(a)c, przënãcë-(wa)c; ~
sobie jãzyk obcy przëswòjic so cëzą mòwã, ~ dzikie zwierzã przë-łaszczëwic
dzëwégò zwierza
przyswajanie n przëswòjiwanié, przëłasz-czëwianié, przënãcywanié n
przyswoić sobie (coś) - przëswòjic so(-bie) EG, ewent. pòznac (cos), naùczëc sã
(czegòs), przënãcëc sã (do cze),przëwëknąc (do cze) EG, przënałożëc sã (do
cze).Np. Òn so przëswòjił tã wiédzã / ten jãzëk / tã umiejãtnosc. EG
przysychać zob. przyschnąć przësëchac, -sychóm, -ôł, -sëchôj, sł., ‘przysychać’: Ta
rena mdze terô przësycha ‘ta rana będzie teraz przysychała’.
przysyłać zob. przysłać przësëłac, -syłóm, -ôł, -sëłôj, sł., ‘przysyłać’: Nënka wóm
przësyłô ten òbrôzk.
przysypać v przësëpac, -iã, -ôł, sł., ‘’: [Przësëpi wãgle pòpiołã. Ra]
przysypywać v przësëpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘’: [To sã pòtemù piôskã przësëpùje. Ra]
przysypiskò n przësëp, usëp m
przysyp(yw)ać v przësëp(ow)ac, przësë-pëwac, (przë)sëtkòwac
przysysać zob. przyssać
przyszłoroczny ad przińdnoroczny
przyszłość - przińdota || -dzota SY, przińdnosc EG przëszłosc, -ë, ż., ‘przyszłość’:
Przëszłosc nôleżi Bògù ‘przyszłość należy do Boga’
przyszłość przińdota (-osc)
przyszłość ƒ przińdzota Sy, Tr: przińd(n)osc || -ota f; ew. witrzészëzna ƒ arch Sy[akc. –
trzé-] [Bóg Nôswiãtszi wié, co nama przińdzota przëniese. Bòjã sã przińdzotë. Bóg
(...) wié, co nama witrzészëzna przëniese. Sënie, (...) przed tobą stoji witrzészëzna. –
Sy] ; w ~ści w przińdoce,
przińdno
przyszły - przińdny TR, EG [Na przińdné lata... Przińdny czas. W przińdnym czasu.
Gò]. Przyszłego roku - za rok EG, na drëdżi rok EG, w przińdnym rokù EG. Na
przyszły rok na drëdżi rok, ewent na zarok [To je latos takô jãdrzëzna, bądzemë so
mùszelë cos na zarok ùłożëc, bò mòże nastac biédny rok. Sy]
przyszły ad przińdny, arch przëchòdny [Przëchòdny czas. Lz]; ~ małżonek nałożeni, kawaler m, przińdny
chłop, ~ żona nałożeniô, brutka ƒ,
przińdno białka, czas ~ gr przińdny
czas przyszły rok – zarok [To je latos takô jãdrzëzna, bądzemë mùszelë so cos na zarok
ùłożëc (òdłożëc), bò mòże nastac biédny rok. Sy]
przyszpilić v przëszpilkòwac, przëjiglëc,
przëkłoc
przysztukòwać v przësztëkòwac, nadsztëkòwac, nadsadzëc, przësadzëc
przysztukòwanie n przësztëkòwanié, przësadzenié, nadsztëkòwanié, nadsadzenié n
przysztukòwany ad przësztëkówny, przë-
762
sadzony, nadsztëkòwóny, nadsadzony przyszwa ƒ wiérzk, wiérzch m
przyszykòwać v przëszëkòwac, uprawic,
przërëchtowac, przësztëlowac
przyszykowany - òb. gotowy
przyszy(wa)ć v przëszë(wa)c; przëszëc, -ëjã, -ił, sł., ‘przyszyć’: Òn miôł tã łôtkã do
płôszcza przëszëtą. ●òn tak gôdô, jakbë jemù chto jãzëk przësził do gãbë.
przëszëwac, -sziwóm, -ôł, -szëwôj, sł., ‘przyszywać’: Starëszka przësziwô knąpë do
tatowégò kabôta.
~ niedbale przëpùnkòwac, przëwôrpac, przëprunowac
przyśnić się (ukazać się we śnie) - przësnic sã SY, EG. np. Mie sã dzys niebòszczëk
tatk przësnił, pewno cos chce mieć. SY Ten strëch bë sã człowiekòwi przësnił (taczi
je straszny). To (to rené wstôjanié) bë sã niejednémù przësniło (tzn. sprzikrzëło,
nawielëło). – SY
przësnic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przyśnić się’: Jemù sã wilk przësnił.
przyśnić się przësnic sã; ~śniło ci się cë sã
przësniło ◊ cos bë sã kòmùs przësniło
(sprzykrzyłoby się kòmù); chtos bë sã
człowiekòwi przësnił (mòżna by się
kògò przelãknąć)
przyśpieszać v przërëchlëwac, pòspiewac
przyśpieszanie n przërëchlanié, pòspiéwanié, zostrziwanié n
przyśpiew m przëspiéw, przëwtór, refren m
przyśpiewka (okolicznościowa piosenka, „czastuszka”) - prziwtórka (zab.) SY,
przëspiéwka EG
przyśpiewywać v pòdspiewëwac, przëspiewëwac, wëspiewëwac
przyśrubòw(yw)ać v przëszruwòwac, przëszruwëwac, przëkrącë(wa)c
przyświadczać - przëswiadczac SY. Np. Òna łże, a òn ji jesz przëswiôdczô. SY
przyświadczyć v przëswiadczëc, pòtwierdzëc, przëtwierdzëc [Przëswiôdczëła, że tak
bëło, a nié jinaczi. Sy]. Por. przytaknąć, potwierdzić
przyświecać v przëwiecac, pòswiecac [Òni nama łëczëwã pòswiécelë. Ra]
~cić v przëswiecëc, pòswiecëc [Pòswiecë mie doch dróbkã! Ra]
swiécëwac
przytaczać - przëwòłiwac EG, przëtaczac EG, ewent. sëgac do cze, cytowac cos,
przëpòdawac TR?, pòdawac (np. przëkładë EG, pòdôwczi TR, EG = pòl. dane),
argùmentë. Np. Òn przëtôczô / przëwòłiwô / przedstôwiô /
sygô do przëkładów
/ do pòdôwków (= pòl. danych). Żebë tã sprawã wëgrac, trzeba jima przëtaczac
mòcné / niepòdwôżalné argùmentë /
argùmentë nie do òbaleniô / nie do
pòdwôżeniô / niepòdwôżalné. EG. Przër. wëtaczac
przëtaczac, -tôczóm, -ôł, -taczôj, sł., ‘przytaczać’: Szëprowie przëtôczają achtle ë
beczczi. (II)
przëtaczac sã, -tôczóm sã, -ôł sã, -taczôj sã, sł., ‘przytaczać się’. (II)
przytaczać, cytować przëwòłiwac
przytaczać, ~toczyć v 1. przëkùl(ëw)ac,
763
przëkùlnąc 2. przëpòd(ôw)ac, cyt(ér)owac, nadczidnąc
przytakiwać, ~knąć v przëswiôdczac,
przëswiôdczëc, przëstoje(wa)c, cziwac,
cziwnąc głową, zgôdzac sã, zgòdzëc sã
◊ sztãple dôwac a. na wszëtkò nosama
cziwac
przytaknąć - przëswiadczëc SY, EG, przëwtórzëc SY?, pòtwierdzëc EG, rzec, że „jo” /
że tak je / bëło EG
przytaszczyć v przëbùrdac, przëwléc,
przëszorclowac, przëcygnąc
przytãchły ad kąsk zatãchłi
przytãchnąć v kąsk zatãchnąc
przytãpić v stãpic, przëtãpic, kąsk pòtãpic
przytãpienie n stãpienié, przëtãpienié n;
~ słuchù przëgłechòscƒ
przytępiony ad przëtãpiony, përznã pòtãpiony przëtãpi, przym., ‘nieco tępy, osłabiony’:
Nasz starëszk mô wid przëtãpi ‘nasz dziadek ma wzrok nieco tępy, osłabiony’.
przytkać zob. zatkać
przytłaczać - przëtłaczac EG, przëgniatac EG, gniesc EG, ewent. dławic, cësnąc,
przëcëskac, dëszëc, np. To gò przëtłôczô / przëtłocziwô /
przëgniôtô / dłôwi /
dëszi / cësnie / przëcyskô / dëszi. EG
przytłaczać, ~tłoczyć v przëwôlac, przëwalëc, przëgrãdzë(wa)c, przëgniôtac,
przëgniesc, przëcëskac, przëcësnąc
przytłaczający ad przëwôlający, przëcysprzytłaczający - przëtłôczający EG, tłoczący EG, przëgniôtający EG, ùcyskający EG,
np. W nawale przëtłôczającëch òbòwiązków baro trudno je tobie nalezc czas na
mòdlëtwã.
kający
przytłoczenie - przëtłoczenié EG. - Przër. natłok, nawał
przytoczyć - przëtoczëc EG, przëwòłac EG, przedstawic EG, sygnąc EG. Np.
Òn
przëtocził / przëwòłôł / przedstawił mòcné przëkładë / argùmentë
/ pewné faktë
przëkładów/ pòdôwków (pòl. danych) / do
/ niezbité dokôzë. EG Òn sygnął do
argùmentów / argùmentacji, chtërna pòwinna bëła wszëtczich przekònac. EG
przytłumiać zob. tłumić
przytłumić v ~ ogień zmniészëc / przëgasëc / przëdëszëc / rzad przëdãpic òdżin
{‘przëdãpic’ por. „dãpòwac” niem. dampfen = parowac, gòtowac w kòcle pòd parą
/ ropą, fig: dëmic}; ~ głos przëcëszëc / scëszëc / przëgłëszëc / przëdławic / przëdãpic
głos [Wiele głosów jeden przëdãpi. Bl, He – Lz]; ~ hałas zmniészëc / przëcëszëc /
wëcëszëc / òsłabic trzôsk; ~ radość fig przëgasëc / przëgłëszëc // przëdãpic redosc; ~
zawziętość zmniészëc / złagòdzëc / òsłabic / przëtãpic / stãpic / przëdãpic zażartosc /
górz [Słabòsc jich zażartosc przëdãpiła. Bl, He – Lz]. Por. przygłuszyć, stłumić
przytłumiony ad ~ ogień przëgaszony / przëdłôwiony / zmniészony przëdëszony /
przëdãpiony òdżin; ~ dźwięk / głos / odgłos głëchi / tãpi zwãk / (òd)głos; ew.
przëcëszony / przëdëszony / przëgłëszony / przëdãpiony / przëdłôwiony zwãk /
764
(òd)głos [Rzekł przëdãpionym głosã. Bl, He – Lz]; ~ hałas / dudnienie / łoskot
przëcëszony / przëdëszony / przëgłëszony / przëdãpiony / przëdłôwiony / głëchi
trzôsk / bùger / łoskòt
przytoczenie n 1. przëkùlnienié n 2. przëpôdanié, nadczidnienié n
przytoczyć - przëtoczëc EG, przëwòłac EG, przedstawic EG, sygnąc EG. Np.
Òn
przëtocził / przëwòłôł / przedstawił mòcné przëkładë / argùmentë
/ pewné faktë
/ niezbité dokôzë. EG Òn sygnął do
przëkładów/ pòdôwków (pòl. danych) / do
argùmentów / argùmentacji, chtërna pòwinna bëła wszëtczich przekònac. EG
przytoczyć zob. przytaczać przëtoczëc, -ã, -ił, sł., ‘przytoczyć’. (II)
przëtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł.,’przytoczyć się’: Sã rôz przëtoczë, niebëlnikù, do chëczë!
‘przytoczże się wreszcie, niegodziwcze, do domu!’. (II)
przytomnie - przëtomno SY, np. Nasz tatk przëtomno ùmiérôł.
przytomnie adv rozëmno, przëtomno,
przë se, wiadno
przytomnieć - przëtomniec (òn przëtomnieje) EG, przëchadac do se (òn przëchôdô do
se) EG, wracac do żëcégò (òn wrôcô do ż.) EG, przëchadac nazôd do żëcégò (òn
przëchôdô do ż.) EG
przytomność (pełnia władz psychicznych i fizycznych) - przëtomnosc SY, np. Stracëc /
òdzwëskac przëtomnosc. SY. - Przër. nieprzytomność
przytomność ƒ rozëmnota, przëtomnosc,
przësebnota, wiadnosc f; odzyskać ~
przińc do se, stracić ~ przińc od se
przytomny (świadomy, trzeźwy) - przëtomny SY (rzôdkò w 2 znacz. pòl. „obecny”),
np. Nasza nënka je przëtomnô, òna le mòwã stracëła. - Przër. nieprzytomny
przytomny ad rozëmny, przëtomny, przësebny, wiadny
przytorze n kòl stãpnik, peron m
przytrafić się (przydarzyć się) - przëtrafic sã EG, przëdarzëc sã EG
przytrafi(a)ć się przëtrôfiac, przëtrafic sã,
przëdôrzac, przëdarzë(wa)c sã przëtrafiac sã, -trôfióm sã, -ił sã, -trafiôj sã, sł.,
‘przytrafiać się, przydarzać się’: Różnie sã przëtrôfiô na tim bòżim swiece.
przëtrafic sã, -iã sã, -ił sã, sł., ‘przytrafić się, przygodzić się’: To sã rzôdkò przëtrafi.
Mie sã zle przëtrafiło.
przytroczyć v przërzeszëc, przëwiązac,
przëmòcnic
przytrudny ad kąsk cãżczi
przytrzasnąć v przëtrzasnąc, przëchlastnąc, przëchlapnąc, przëskrzënic przytrzeć, ~cierać v przëtrzéc, przëcerac,
wëtrzéc, wëcerac, zetrzéc, scerac; ~
kòmù rogów usadzëc kògòs ◊ wëtrzéc
kòmùs nos
przytrzym(yw)ać v przëtrzëm(ow)ac, przëscëgiwac, przëscygnąc
765
przëtrzëmac, -trzimóm, -ôł, -trzëm(ôj), sł., ‘przytrzymać’: Negò złodzeja przëtrzimelë w
kùńcu na òdpùsce w Rozłazënie.
przëtrzëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przytrzymywać’.
przytulać, ~lić v przecëskac, przëcësnąc,
przëczulac, przëczulëc, przëgrużdżac,
przëgrużdżëc, przëgarënac, przëgarnąc; ~ kògò do piersi przëcësnąc kò~ gòs do serca, ~ kògò dac kòmùs utulenié, ~ się do kògò przëgrużdżëc sã
do kògòs
przytulia: ~ błotna ƒ panieńsczé włosë.
marzónkaƒ
przytuliskò n schróniô ƒ, chëcz dlô pòttukôczów
przytulnie adv lubno, ubetno, wëgódno
przytulny - przëtulny EG, ùbëtny (zab.) SY. Np. Ni mògã sã naceszëc mòji nowi chëczi,
nie je wiôlgô, ale za to baro ùbëtnô, mile sã w ni mieszkô. SY
przytulny ad lubny, ubëtny, wëgódny
przytułek - 1. szpëtôl EG, babinetk; 2. przëtułk EG, ùtułk SY, ùtulenié SY, np. Nalezlë
sã lëdze, co wzãlë pògòrzélców do se i delë jim ùtulenié. SY
przytułek m utulenié n, szpëtôi, ututk m,
stłuczka ƒ
przytupywać v przëtrãptowac,przëtrãpòlëwac
przytwardy ad cwardawi, kąsk cwardi
przytwierdzić - 1. òb. potwierdzić.2. òb. przymocować
przytwierdzać, ~dzić v przëmòcni(w)ac,
przëmòcnic, przëprôwiac, przëprawic,
(przë)bakòwac, (za)tëblowac
przytwierdzenie n przëmòcnienié, przëprawienié, przëbakòwanié, zatëblowanié n
przytyć v przëtëc, przëbrac, zgrëbiec, pòprawic sã
przytyk zob. aluzja, przymówka
przytykać v przëtëkac, grańczëc przëtëkac, -tikóm, -ôł, -tëkôj, sł., ‘przytykać’: Mòje
niwë przëtikają do ksãdzewsczich.
; jegò dom
~ka do megò jegò chëcz przëtikô do
mòji
przytyły - òb. otyły
przyuczać, ~czyć v przëucz(ëw)ac, przëuczëc, zucz(ëw)ac, zuczëc, przënãcë(wa)c
przëùczac, -óm, -ôł, sł., ‘przyuczać’: Starszi mają òd nômłodszich lat przëùczac dzecë
do pòsłësznoscë dlô se ë do bòjaznie Bòga.
przëùczac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przyuczać się’: Człowiek znôjma sã przëùczô do
wszelejaczi prôcë.
przëùczëc, -ã, -ił, sł., ‘przyuczyć’: Òna dzecë swòje przëùczëła do wiôldżégò pòrządkù.
przëùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przyuczyć się’: Òn sã wnetëszczi do tegò przëùczi, żlë le
bãdze chcôł.
766
przyuczenie n przëuczba ƒ, przëuczenié,
zuczenié n
przyuczony ad przëuczałi, przëuczbiony,
zuczałi; ◊ rzemielślnik przëuczk m
przywabi(a)ć v przëochlë(wa)c, przëchłoscë(wa)c, przëszalë(wa)c
przywabić - przëchószczëc SY || przëchłoscëc TR, zwabic RA, SY (w II znacz.
òszëkac), przëòchlëc SY, przëłëdzëc EG òd RA: pòprzëłëdzëc RA, przëszalëc SY.
Np. Złodzéj psa wërsztą (|| worztą, kôłbasą) przëchószczi, tej òn mòże krasc.
SY
Strëch zwôbił dzéwczã do lasa i zabił. SY
Przëòchlił jã do sebie i zbąbnowôł
(zgwôłcył). SY Nôprzód przëszôlił
jã do se(bie), a tej... wa sã mòżeta
domëslëc. SY. - Przër. wabić,
pozyskać, skusić
przëwabiac, -wôbióm, -ôł, -wabiôj, sł., ‘przywabiać, przynęcać’: Òni gò przëwôbiają do
swòji Anulë.
przëwabiac sã, -wôbióm sã, -ôł sã, -wabiôj sã, sł., ‘przywabiać się, przynęcać się’.
przëwabic, -wôbiã, -ił, -wabi, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Të jich niczim do se nie
przëwôbisz. Të gò nie ùmiejesz przëwabic.
przëwabic sã, -wôbiã sã, -ił sã, -wabi sã, sł., ‘przywabić się, przynęcić się’: Òn bë sã dôł
łôtwie przëwabic.
przëchłaszczac, -chłôszczóm, -ôł, -chłaszczôj, sł., ‘przywabiać, przynęcać’:
Przëchłôszczałë gò na wszelejaczé spòsobë, ale òn wiedno béł dalek òd ni.
przëchłoscëc, -szczã, -scył, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Jô gò niczim nie przëchłoszczã.
Òn sã nawet gòrzôłką przëchłoscëc nie dô. Przëchłoscë gò do se!
przëłëdzac, -łudzóm, -ôł, -łëdzôj, sł., ‘przywabiać, przynęcać’: Przëłudza mie do se, ale
jô nie szedł. Òna nie ùmieje lëdzy przëłëdzac. Të miã do se nie przëłëdzôj!
przëłëdzëc, -łudzã, -ył, -łëdzë, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Òna gò baro łôtwie do se
przëłudzy. Ni mògła gò przëłëdzëc.
przëłëdzëc sã, -łudzã sã, -ył sã, -łëdzë sã, sł., ‘zwabić się, znęcić się’: Dôł sã ji
przëłëdzëc. (II)
przënãcac, -óm, -ôł, sł., ‘przynęcać, wabić’: Docz të mie przënãcôsz, kò doch wiész
dobrze, że jô jem żeniałi ‘czegoż ty mnie wabisz, skoro wiesz dobrze, że jestem żonaty’.
przënãcac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przynęcać się, zwabiać się’: Òne sã łôtwie przënãcają.
przënãcëc, -ã, -ył, sł., ‘przynęcić, zwabić’: Òna gò do se nie przënãcy.
przënãcëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przynęcić się, znęcić się, zwabić się’: Ptôchë sã
wnetëszczi przënãcëłë.
przywabić się - przëłëdzëc sã RA, przëwabic / zwabic sã EG, skùsëc sã EG, przëòchlëc
sã EG. Np. Dôł ji sã przëłëdzëc. RA Dôł sã ji przëòchlëc / przëchłoscëc / przëwabic / zwabic.
EG przëchłoscëc, -szczã, -scył, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Jô gò niczim nie przëchłoszczã.
Òn sã nawet gòrzôłką przëchłoscëc nie dô. Przëchłoscë gò do se!
przywabić v przëłëdzëc przëszalëc, -szôlã, -ił, -szalë, sł., ‘przywabić’: Òna kòżdégò
przëszôli do se. Ra Parobk przëłudzył do se dzéwczã. Sy]. Por. poprzywabiać
przywabienie n przëochlenié, przëchłoscenié, przëszalenié n
przywalać, ~lić v przëwôlac, przëwalëc,
767
przëgrãdzë(wa)c
przywałãsać się przëlezc, przëwanożëc,
przëszwanic, przëtodrowac
przywara - òb. dziwactwo, wada
przywara (potrawa przypalona ?) prziwara LZ przëwara, -ë, ż., ‘zupa piwna (z
cukrem i żółtkiem)’. Ra prziwara, -ë, ż., ‘zupa’. Ob. przëwara. (II) [Pobł]
przywaraƒ 1. przëwrzenié ~, przëwrzałosc ƒ 2. nôwartë, fele pl; w zn. nałóg,
przyzwyczajenie, maniera: nôłóg m, przënãcenié, przëzwëczajenié ;n znãta, maniéra
f
przywarowac v przëtacëc, zatacëc sã, przëczajic sã
przywdzi(ew)ać v obléc, oblôkac, obù(wa)c; ~ żałobã ◊ chòdzëc w czôrnym,
miec trur a. miec żałobã
przywędrować v przëwanożëc, przëwãdrowac, przińc z daleka
przëwãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przywędrować’: Bóg wié, skądka òni tu dotąd
przëwãdrowelë!
przywiązać v przëwiãzac EG, ùwiãzac EG (òn przëwiązôł / ùwiązôł), przëreszëc EG,
ùrzeszëc EG (òn przërzesził / ùrzesził), przëdzërzgnąc Ra
przëwiãzac, -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘przywiązać’. (II)
przëwiãzowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przywiązywać’. (II)
przërzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘przywiązać’: Przërzeszë drzéwkò do pôlëka, żebë sã nie
złómiło.
przëdzerzgnąc, -ã, -ął, sł.,’przypiąć, przyprząc’: Przëdzerzglë gò lińcuchã do bùdë. (II)
zob. przywiązywać
przywiązanie n przërzeszenié, przëwiązanié n; ~ do kògò oblubienié kògòs,
skamrôcenié sã z kògùms
przywiązany ad przërzeszony, przëwiązó-ny; ~ do kògò kògòs oblubiony, do kò~ gòs
przënãcony
przywiązywać v
przërzeszac, -óm, -ôł, sł., ‘przywiązywać’: Rëbôcë linama abò lińcuchama przërzeszają
czôłna do negò pôla.
przërzeszëc, przërzeszac, przëwiãz(ow)ac, przëwiãzëwac;
~ się do kògò oblubi(a)c kògòs, przënãcë(wa)c sã do kògòs
przywidzenia - ùwidë SY, ewent. òmana
przywidzenie n òmana f, zdôwanié sã, zmëkcenié, milenié sã n
przywidzieć się zdôwac sã, zmëkcëc sã;
~działo ci się cë le sã zdôwało
przywierać v 1. przëlënac, przëcëskac
2. przësôdzac, usôdzac, przëwrzëwac;
768
zob. przywrzeć
przywiercić v przëwiercëc, przëkrącëc,
przëszruwòwac
przywiesić v przëwiesëc przëwiesëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przywiesić’: Co të jes so
przëwiesył na piersach?
przywieszać v przëwieszac, -wiészóm, -ôł, sł., ‘’.
przywieść v przëprowadzëc; zob. przywòdzić przëwiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł.,
‘przywieść, przyprowadzić’: Docz të przëwiódł tëch kòdrôków do naju? ‘po co ty
przywiodłeś tych obszarpańców do nas?’
przywiewać v przëwiéwac
przywieźć, ~wòzić v przëwiezc, przëwôżac, przëwòzëwac; ~ taczką (przë)karowac, przëkarëwac przëwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘przywieźć’: Pón szkólny
przëwiózł te ksążczi z miasta.
przywiãdły ad obwiãdłi, przëwiãdłi, nawiãdłi, kąsk zwiãdłi
przëwiãdnąc, -ã, -wiądł, -wiãdła, -ni, sł., ‘zwiędnąć trochę’: przëwiãdłi ‘nieco
zwiędnięty’. (II)
przywilej – przëwiléj m EG || przëwilija f SY (SY dosł. = nôwart, faks, nëczi - òb.
kaprysy), apartné prawò TR. Np. tegò przëwileju, z tim przëwilejã; te przëwileje, tëch
przëwilejów. Szlachta co rusz żąda òd króla nowëch przëwilejów. EG Chòri mô ten przëwiléj,
że mòże jesc pôłnié w łóżkù. EG Dlô ce ni ma niżódnégò przwileju, mùszisz wstac i jic z
nama. EG przëwilej, -u, m., ‘przywilej’: przëwileje szlachecczé. Jima bëłë òd królów
pòlsczich rozmajité przëwileje nadóné.
przywilej m apartné prawò; kòrzystać z
~u cygnąc zwësk z apartnégò prawa
przywitać v przëwitac, pòzdrowic przëwitac, -óm, -ôł, sł., ‘przywitać’: Przëwitôł ksãdza
przed chëczama ë rôcził gò do jizbë. przëwitac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przywitać się’:
Przëwitelë sã serdeczno. Ra
przywitanie n przëwitanié, pòzdrowienié
n, przëwitënk, pòzdrówk m
przywlec - przëwléc || przëwlec (sã) EG. Np. Òn to tu przëwlókł, a terô ju dali ni mòże.
Przëwleczesz të to? Przëwlecz || -czë mie to tu . - EG. - Przër. nawlec
przywlec się - przëwléc || przëwlec sã EG. W znacz. żart. przybyć - przëkùlduksac SY,
przëkątorzëc Sy [Òn ju do nas przëkùlduksôł. Sy (kùlduksac = kùlawiec) Abò rôz të
sã przëkątorził. Sy]. P. się (o nieproszonym gościu)
przëtarmòlëc sã SY.
przywlekać (się) - przëwlakac (sã) EG. Np. Òna przëwlôkô te drądżi do drodżi. To
(taczi pijôk) sã tu przëwlecze, a tej gãstoli całi wieczór. Nie
przëwlakôj / -kôjta
mie tegò dodóm. – EG
przëwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘przywlec’: Psë przëwlokłë ten gnôt na mòje
pòdwòrzé. [Ob. wléc]
przëwléc sã, -wlokã sã, -wlókł sã, -wleczë sã, sł., ‘przywlec się’: Knap sã dodóm
przëwleklë ‘ledwie się do domu przywlekli’. (II) [Ob. wléc]
769
przywlec, ~wlekać (się) przëbùrd(ëw)ac,
przëczorch(iw)ac, przëczurp(ëw)ac,
przëkracz(ëw)ac, przëkrëglac, przëkragani(a)c, przëkòrmani(a)c, przëtarmòlëc, przëtorbanic sã || przëtormanic sã, zakrëglac sã, przëlezc, przëtrek(iw)ac,
przëtromòlëc, przëwléc, przëwlôkac (sã) [Zakrëglôł sã ò wieczór do wsë. Sy]
przywłaszczać sobie - brac so, zagarënac so, przëwłôszczac so || przëwłôszcziwac so
cos EG, np. Òn to so przëwłôszczô. Òni so to tak (taczim spòsobã) przëwłôszczają.
Të le so tegò tak nie przëwłaszczôj bez pitaniô!. - Przër. przypisywać
przywłaszczyć sobie - zabrac so, wzyc || wząc so, zagarnąc so, przëwłaszczëc so EG,
zaczarapic (môl.) SY. Np. Òn so to przëwłôszcził. Òni so to tak (taczim spòsobã)
przëwłôszczëlë.
przëwłaszczac, -włôszczóm, -ôł, -właszczôj, sł., ‘przywłaszczać’: Òni so ninia
przëwłôszczają panowanié nad nama.
przëwłaszczëc, -włôszczã, -ił, -właszczë, sł., ‘przywłaszczyć’: Pò smiercë òjca ten
starszi brat przëwłôszcził so te grëńta.
przywłaszczać,~szczyć v przëwłôszczac,
przëwłaszczëc, zarabcz(ëw)ac, zarabczëc; ~ sobie co przëwłaszczëc so cos,
zarabczëc (ni)cos
przywłaszczenie (sobie) - przëwłaszczenié (so, sobie) EG (przër. przewłaszczenie),
zagarniãcé EG, ewent. rabùnk, kradzeżô
przywłaszczenie n przëwłaszczenié, zarabczenié n
przywłaszczyciel m przëwłaszczélc, zarabczélc m
przywłoka ƒ przëlazłi, przëlôżajk, przëkrëglôcz, przëkraczała m
przywłóczyć v przëwléc, zwléc, zwłóczëc
przywòdzić v 1. rozkôzowac, prowadzëc,
kòmańdérowac 2. przëprowôdzac,
przëpòdôwac, doprowôdzac
przëwòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przywodzić, przyprowadzać’: Òna gò przëwòdzy do
nieszczescô.
przywołać - przëwòłac, wezwac, zawezwac, ewent. zaprosëc, przëraczëc - EG
przëwòłac, -óm, -ôł, sł., ‘przywołać’: Òjc dôł gò przëwòłac do se ‘ojciec kazał go do siebie
przywołać’.
przywòłanie n zawòłanié n
przywoływać przëwòłiwac
przywòł(yw)ać v zawòł(ëw)ac; ~ do pòrządkù nëkac, wòłac do pòrządkù
przywòzić zob. przywieźć przëwòzëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘przywozić’: Jô wama przëwòżã
dobrą nowinã.
przëważac, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘przywozić’: Szôłtësów syn przëwôżô kòżdi
strzodë towarë ze Gduńska.
770
przywòzowy ad przëwôżny, przëwòzny;
handel ~ przëwòzny hańdel
przywódca m przëwódca Lz, przewódnik Lz, ewent. prowadnik, dowódca Lz m
przywódczyni przewòdczëna Lz
przywódczyni ƒ prowôdnica ƒ
przywództwò n prowôdzëzna ƒ, prowadnictwò, przëwództwò Gò n
przywóz m impòrt, przëwòzënk m, przëwôżëna, przëwòzëna ƒ
przywracać - przëwracac EG, wracac do tegò, co bëło przedtim, ewent. copac sã (do te,
co ju bëło) - EG. Np. przëwracac pòprzedny stón. Òni przëwrôcają stôré nazwë
miescowé. Król terô przëwrôcô do łask tëch
lëdzy, co bëlë jesz niedôwno w
niełasce. Ta ùstawa przëwrôcô stón
pòprzedny, sprzed òbòwiązywaniô òstaty
ùstawë. - EG
przëwracac, -wrôcóm, -ôł, -wracôj, sł., ‘przywracać, zwracać’: Dopiérze terô
przëwrôcają jima jejich prawa.
przywracać, ~wrócić v doprowôdzac, doprowadzëc; d(ôw)ac, uzn(ôw)ac nazôt...; ~ do dawnegò stanu doprowadzëc nazôt, jak bëło przódë
przywracanie - przëwrôcanié EG. Np. Przëwrôcanié do pòprzednégò stanu. EG
przywrócenie - przëwrócenié EG. Np. Przëwrócenié do pòprzednégò stanu. EG
przywrócić - przëwrocëc SY, ewent. òddac EG. Np. Trzeba przëwrócëc stôrodôwną
nazwã ti wiosczi, bò ta je przejinaczonô. EG Trzeba òddac
/ przëwrócëc jima
nôprzód ten zagarniãti bezprawnie majątk. Król przëwrócył ten ród do swòjëch łask
/ do swòji łasczi. EG
przëwrócëc, -ã, -ył, sł., ‘przywrócić’: Przez skrëchã Pón Bóg zôs przëwrócy grzésznika
do swòji łasczi.
przywrotnik: ~ pasterski bòt bòżé zelé [Z bòżégò zelégò plecą winôszczi na Bòżé
Cało. Sy] przywrócenie n doprowadzenié, danié,
uznanie nazôt...
przywrzeć v przëlnąc, obelnąc, nalnąc,
przëwrzéc; zob. przywierać
przywtarzać - przëwtarzac (òn przëwtôrzô) EG, TR. Np. Wësok przëwtôrzô skòwrónk,
zymkù zwónk. TR (piesniczka: Bòrénk)
przywtórzyć - przëwtórzëc EG. - Przër.. przytaknąć
przywyknąć do czego - òb. przyzwyczaić się
przywykać, ~nąć v przënãcë(wa)c, wëkac,
wëknąc, przënałożë(wa)c, przënaszë(wa)c, naszëc
przywykły - òb. przyzwyczajony
przywykły ad przënãcony, wëkłi, nôłożen,
nôłożny, przënaszony
przywyknienie, ~kniãcie n przënãcenié,
wëknienié, przënałożenié, przënaszenié n
przyziemie n przëzemny szos
771
przyziemność - ùzemnosc EG òd TR, przëzemnosc EG. Np. Czasã trzeba sã wzniesc
nad / pònad przëzemnosc codniowégò żëćégò. EG
przyziemny - ùzemny TR, przëzemny EG. Np. Człowiek mòże dëchã wzlatëwac wësok
nad przëzemnyma sprawama tegò swiata. EG
przyziemny ad przëzemny, niskò kòl zemi przyznanie n przëznanié n
przyznać, że - przëznac, że... Przyznać rację - przëznac prôwdã EG, FM,
przëswiadczëc EG. [Òn, chòc niechãtno, ale mùszôł przëznac, że... EG]. - Por.
potwierdzić, przytaknąć
przyznać (się) - przëznac (sã) EG. Np. Òni mù przëznelë medal Stolema. EG Òna sã nie
chca przëznac do winë, ale w kùńcu sã przëzna || przëznała.
EG.
przyznać v przëznac; ~ komu rację przëznac (ew. dac) kòmùs prôwdã, przërozmiôc;
ew. w zn. przytaknąć: przëswiadczëc [Na òstatkù òna mie jednak przërozmia(ła), że
jô jinaczi ni mógł pòstãpic. Sy Czej jô to rzekł, òna mie przëswiôdcz(ëł)a i jesz
dodała, że... Gò ]
przyznać się
przyzna(wa)ć (się) przëzn(ôw)ac (sã);
przyzwać zob. przyzywać
przyzwalać, ~zwòlić v przëst(ôw)ac, bëc
zgòdą, (z)gòdzëc sã, jic na to
przyzwòicie adv przënôléżno, pòrządno
przyzwòitość ƒ statecznosc, ùtcëwòta, bëlnota Gò przënôléżnota, pòrządnosc
ƒ; dla ~ści wedle pòrządnoscë
przyzwoity - pòrządny SY, bëlny EG, stateczny EG.- Przër. prawy
przyzwòity ad przënôléżny, pòrządny, słëchający sã
bëlny, gòdny, ùtcëwi [To je gòdné dzéwczã. Sy]
; ~te utrzymanie przënóléżné wëprzińdzenié; wińdzenié jak sã
słëchô
przyzwòlenie n przëstanié n, zgòda f, jidzenié na to
przyzwyczajać v nãcëc, przënãcëwac, znãcac, przëzwëczajac, przënałożëwac [Òn jich
nãcy / przënãcywô / przëzwëczajiwô tu łazëc. Nie nãcë / znãcywôj / przëzwëczajôj
mie tëch lëdzy tu do nas. – Gò]. Por. korcić, kusić, wabić
przyzwyczajać się nãcëc sã, przënãcëwac sã, znãcac sã, przëzwëczajac sã, wëknąc,
przëwëkac, przënałożëwac sã (do czegò) [Pòmału sã nãcôł do picô. Lz Jô corôz barżi
wëknã do miasta. Sy]. Por. korcić, kusić, wabić
przyzwyczaić v przënãcëc, pònãcëc, znãcëc, nanãcëc, przëzwëczajic || -jec, przënałożëc
(do czegòs), naùczëc (czegòs), wcygnąc (w cos) [Nanãcëła chłopa do robieniô. Lz
Przë nich òn sã przënãcył / przënałożił / naùcził palëc, pic i kôrtowac. Òni gò
wcygnãlë w to picé / pijaństwò. - Gò Jegò nigdë nie przëzwëczajisz do pòrządkù.
Ra]; źle ~ pòbłaznowac (kògò). - Por. przywabić, zwabić
przyzwyczaić się przënãcëc sã, znãcëc sã, nanãcëc sã, przënałożëc sã, przëzwëczajic || jec sã, przëwëknąc (|| lok przëzwëknąc) (do czegò / do cze); znãcëc sã / pònãcëc sã
(czegò) wcygnąc sã w cos; zaszmakac w czims [Òn sã tak znãcył / pònãcył /
przënãcył i terô tu łazy / i terô to robi. Òna sã tak pònãcëła || pònãca / òna w tim
zaszmaka(ła) / tegò òszmaka i sã w to wcygnãła, a terô nijak nie chce tegò pòpùscëc,
772
to je ju taczi nôłóg. - Gò Chùtkò òn sã nanãcył do żebraniô. Lz Do czegò sã
przëzwëczajisz z młodoscë, to mdzesz robił ë w staroscë. Ra Przëzwëczajec sã je
letkò, ale òdzwëczajec sã je cãżkò. Pòmalëczkù jem przëwëkł do wsë. – Sy]
przyzwyczajenie - przënãcenié, znãta, przënãta Lz, nôłóg
przyzwyczajenie n nôłóg, przëwëk m,
przënałożenié, przënãcenié, wëknienié, przënaszenié n, przënãta, znãta ƒ;
z ~nia z przënãtë
przyzwyczajony - przënãcony EG, nałożny SY || nôłożën EG, przënałożny SY, wëkłi
(téż w znacz. nagannym - pònãcony, znãcony) SY, przëzwëczajony SY. Np.
Przënałożny robòtë. Nasze dzecë są przënałożné słëchac
starszich. SY Takô
żałosc mie wzã, czej mój kóń zdech, tak baro jô béł do tegò bidlëca przëzwëczajony.
SY
przyzwyczajony ad nôłożen, przënãcony,
wëkłi, zwëczny, przënaszony, nôłożny, znãcony [Òn mô bëlną białkã, ta je zwëcznô
robòtë. Sy]
przyz(y)wać v (za)wòłac, (przë)rôczëc przyżegać v przëskwarz(ëw)ac, przëskwarzëc
przyżeganie n med kauterizacjô ƒ, przëskwarzanié n
przyżeglować v przëpłënąc, przëżeglowac,
przëjachac czôłnã a. okrãtã
przyżółknąć v zeżôłcëc, przëżôłknąc,
përznã zeżôłknąc
psalm m psalm (|| psôlm Ra) m, nôbòżnô spiéwa
◊ czëtac a. spiéwac psalmë na kògòs
(życzyć kòmù źle)
psalmista m psalmista m
psalmowy ad psalmòwi
psałterz psałtérz Gò
psałterz m psałtérz m
psałterzowy) psałterzowi Gò
pseudonim m pseudonim, tacewné miono
psi adv (òd: pies) psy [Psé żercé / łajno. Psô miska / bùda. Psy żëwòt. Psé klatë. – Gò]
psi ad psy, scërzowati; ~a pògòda szlaga
f, psé wiodro, ~a krew, ~akòść,
~amać! do paróna!, do groma jaczégò!, sarcëstémù!
psy, przym., ‘psi’: Psé głosë nie jidą w niebiosë. [Przysł. Ceyn] Psé łajanié ‘psie
szczekanie’. ●to są dëcht psé òbëczaje; psy jãzëczk ‘babka’ (rośl.); psô rëta ‘piołun’ (rośl.);
●psë pasc ‘łajdaczyć się’: Òni psë ze sobą pasą.
psiak piesk Gò
psiak m piesk, psôczk, psyk, psyczk,
psónk, psniôk m, psyczã, psniã n psianka: ~czarna ƒ bòt wilczô a. wôłczô
jagòda
773
psiarnia ƒ 1. psarniô ƒ 2. karno psów; zimno jak w ~ni zëmno jak w sarni, w szaruzni,
w mòrzkùlë a. sarcësti zyb
psiarz m psy ojc
psiątko zob. szczeniątko
psikus - òb. psota
psikùs m fąfka, psota, nasztëka ƒ
psina ƒ piesk, psôczk m psëna Lz, Ra, zdr psynka [Nieszczestlëwô psëna. Biédnô
psynka! - Ra]
psisko psëskò || psëszcze - Gò
psiskò n psëszcze, psëskò n psëskò ob. psëszcze.
psëszcze, -a, n., zgr. od pies, ‘psisko’: nãdzné psëszcze.
psocić v psocëc, brojic, rowarzëc, ew. o dzieciach dokazujących, hałasujących: rôkòwac
[Dzecë psocą sã nënce. Ra]. Por. broić, łobuzować, swawolić
psocić się psocëc sã, robic kòmùs na psotã, robic / wërządz(ëw)ac kòmùs szkòdã /
krziwdã. Por. dokuczać, łobuzować
psota ƒ psota f [Zrobic kòmùs psotã / na psotã (ew. pòpsocëc sã). Do psotë / na psotã
kòmù cos rzec / zrobic. - Gò]; ~ty pl psotë; w zn. krzywda, umyślny zły uczynek:
przesprawié || -wie n, krziwda f [Ti knôpi wszelejaczé psotë wëstwôrzają. Ra To
dzeckò tam samò szło, le co bë mù chto jaczégò przesprawia nie zrobił. Sy] – por.
krzywda; w zn. figiel, psikus - zob. figiel
psotnica ƒ psotnica, psotelnica, brójka || brójnica || brojôrka, nipòcnica [akc. pso-, –tel,
brój- || bro-, -pòc-]; w zn. figlarka, żartownisia: szawiterka lok f . Zob. figlarka,
łobuz, łobuziak
psotnik m psotnik, rzad: psota, psotelnik, psotélc, brój || brojôrz || brójnik || brojownik ||
brojoch, rowôrz, nipòcnik; ew. w zn. figlarz: nieremijôrz, remijôsz, szaławija; w zn.
żartowniś, kawalarz: szawiter – lok m {‘szaławija’ in = pol. oszust – zob.;
‘nieremijôrz’, ‘remijôsz’ –zob. łobuziak; ‘szawiter’ – por. lok: ‘szawitrowac’ =
żartowac} [Z cebie je szawiter. Sy]. Zob. figlarz, łobuz, łobuziak
psotny ad psotny, psotlëwi rzad, brójny, brojarsczi, rowarsczi, nipòcy [To je taczi
brójny knôp, że to nie je mòżno. To są brojarsczé dzecë. - Sy To są psotlëwé dzecë.
Ra]. Por. dokuczliwy, figlarny, łobuzerski, niegrzeczny, nieposłuszny,
trzpiotowaty
pst! (wezwanie do zachowania ciszy) css! a. cë...! cët! (cëchò! cëszkò! sztël!), ani
mùk!
pstrąg zool. pstrąg Sy, Ra. Np. tegò pstrąga. W naszi rzéce są pstrądżi. SY pstrąg
potokowy czerwińc Sy
pstrąg m icht pstrąg [W naszé rzéce są pstrądżi. Sy], lasfór, czerwińc, krop(iel)nik m,
krznica f,
pstro - òb. pstrokato
pstro adv bestro || p(ë)stro Ra, sodłato, mòrãgòwato; ~ ma w głowie mô seczkã w
głowie a. on je kąsk naczidłi
pstrokacizna - bestrosc SY. Np. Òna sã kòchô w taczi bestroscë. SY
pstro(ka)cizna ƒ bestrosc, bestrota, best-rzëzna, sodłatosc, mòrãgòwatosc ƒ
pstrokato - ts. SY, bestro EG, SY, pstro SY. Np. Pstrokato sã òbùc. Pstrokato miec w
głowie. - SY Ta sã wiedno tak pstro òblôkô. Miec pstro w głowie (bëc
774
letkòmëslnym). Të jesz môsz, synkù, pstro w głowie. - SY Òna sã tak bestro òblôkô.
Miec bestro w głowie. - SY
pstrokaty - pstrokati SY, bestri EG, SY, pstri SY || pëstri Ce, Ra. srokati Sy. Np.
Pstrokatô krowa / sëknia. To pstré (prosã) mù ùcekło (ò człowiekù niedorozwiniãtim). SY
Bestri jak sroka. Ta łąka jaż bestrô je òd kwiatów. Bestri gòłąbk. Bestri jak kùropatka.
„Bestrô kùropatka” (dzéwczã piegòwaté). Bestrô Sëka (nazwa pùstk pòd Pãpòwã), Pańskô
łaska na bestrim kòniu jezdzy (przësł.). Jeséń na bestrim kòniu jezdzy (= Do Gód sétmë
pògód.). - SY Krowa bestrô: bestrô, bestrocha, bestrzëca – SY Srokatô krowa / sëknia. Sy
pstry ad bestri, sodłati, mòrãgòwati, sro~ kati, jarzãbiati, plachcati pestri, przym., ‘pstry,
srokaty, nakrapiany’: pestri wół. Łaska pańskô jezdzy na pestrim kòniu. [Przysł.]
pstrokaty ad bestri, sodłati, mòrãgòwati, srokati, jarzãbiati, plachc(ow)ati; pestro,
przysł., ‘pstro, srokato’: Òn wszëtkò pestro widzy. Òni so tak wszëtcë sprzãtë na pestro
pòmalowelë.
~kata krowa plachcónka, sroka ƒ pestrocha, -ë, ż., ‘jałówka, krowa srokata’.
pestroch, -a, m., ‘byk, wół srokaty’.
pstry - òb. pstrokaty
pstrzyć - pstrzëc SY
pstrzyć v bestrzëc
psubrat m niegòdzëjôsz, nipòcéusz, scyrz m
psucie n psëcé, kazenié, niszczenié, roz-wôlanié, trëpienié, przenié n
psuć 1. psëc, kazëc [Co òna w rãkã weznie, to zarô psëje / kazy. Gò]; 2. w znacz.
wywierać zły wpływ psëc, błaznowac, dróżnic [Dzecë naszich sąsadów błaznëją
nasze dzecë. Sy]; por. demoralizować
psuć v psëc, psowac, rozwôlac, gnic, kazëc, lëszec, niszczëc, plozac, przec, roba-czec,
smiardnąc, tãchnąc; ~ kògò bła-znowac, dróżnic, lewiczëc, nãcëc, psëc, ten, co
wszystkò psuje zepsta m, ~ się lëszëc [W ti ceplëznie miãso lëszeje / zlëszało. Gò],
mùchlec, mùrszec, przec, psëc sã, trëpiec, rozwôlac{Por. ‘przec’ w zn. pol. linieć,
łuszczyć się (– zob.), psuć się (o skórze, zębach) [Bëdło przeje, czej mù włosë
wëchôdają. Mie zãbë przeją. - Sy]}; mãcëc sã [to sã mący; Nasze przëjacelstwò ze
sąsadama zaczãło sã mãcëc, òdkąd Józcë przëcygnãlë do wsë. – Sy
psëc, psëjã, psuł, psëła, psuj, sł., ‘psuć’. (II)
psëc sã, psëjã sã, psuł sã, psëła sã, psuj sã, sł., ‘psuć się’. (II)
psowac, psëjã, psuł, psuj, sł., ‘psuć’: Próżniactwò dëszã psëje. [Przysł.]
psowac sã, psëjã sã, psuł sã, psuj sã, sł., ‘psuć się’: W miesce psëją sã dobré òbëczaje.
psychiatria - psychiatriô EG
psychiatra m psychiatra m, doktór od chòrosców môgù
psychiatriaƒ psychiatrëjô, lékarzenié chò~ rosców môgù
psychiatryczny - psychiatriczny EG
psychicznie chory - psychicznie chòri EG. - Przër. zwariowany
psychicznie adv dësz(ew)no, psychiczno,
jestno; człowiek ~ chòry otrôp, utrôp,
gzéla m, ~ (za)chòrować (o)barchniec,
(o)barkniec, (o)bartniec, (o)głëpiec
psychiczny ad dësz(ew)ny, psychiczny,
jestny
psychika ƒ psychika, jesta ƒ
psychòanaliza ƒ psychòanaliza ƒ
775
psychofizyczny – psychòfizyczny Gò
psychòlog m psychòlog m
psychòlogia ƒ psychòlogijô ƒ
psychòlogiczny ad psychòlogòwi
psychòpatia ƒ psychòpatëjô ƒ
psychòterapia ƒ psychòterapijô ƒ
psychòza ƒ psychóza ƒ
psykać, ~nąć v (za)wòłac: pst!
pszczelarz m pszczelôrz, -a, m., ‘pszczelarz’.
pszczolôrz, pszczołownik,
pszczelnik, miodownik m {kasz. ‘miodownik’ in = arch nazwa miesąca: lëpińc, lipc [To
bëło prawie w miodownikù. Sy]}
[Czej pszczołë ni mają matczi, tej jima miodownik (pszczolôrz) przëgòtëje ramkã na
matecznik. Nasz niebòszczëk tatk béł wiôldżim miodownikã. Sy]
pszczelnictwò n pszczolarztwò n
pszczelnik m 1. pszczolôrz, pszczolnik m
2. pszczolnica ƒ, pszczelnik m
pszczelny ad pszczoli, pszczeli, pszczołowi
pszczoła ƒ pszczoła, pùszczoła, pczoła ƒ,
p(u)szczél m; hodować ~ty pszczolarzëc [Wiesołô jak pszczoła. To są dzëwé pszczołë. - Ra]
pszczołojad m orn pszczołojôdôrz, pszczołożérca m
pszczółka ƒ pszczółka, pùszczółkaƒ pszczołeczka [Òna tak brzãczi jak pszczółka. Ra]
pszenica ƒ pszénica (|| pszéńca), zdr pszéniczka Ra ƒ [Pszénica wëda ‘wydała’ latos
dobri plón. Ra]
pszeniczny ad pszéniczny [Pszéniczné zôrkò. Ra]. Por. pszény
pszenny ad pszény; chleb ~ pszeny chléb
[Pszénô mąka; pszéné rogôle. Ra]
pszonak m bòt tuj m
pszono n jagła ƒ
ptactwo - ptôszëzna RA, ptôszstwò EG. - Ptactwo domowe - òb. drób
ptastwo ptôstwò LZ, ptôszstwò Gò
ptastwo ptôszstwò, ptôchë Gò, np. tegò ptôszstwa, tëch ptôchów
ptôstwò, -a, n., ‘ptactwo’: domòwé, dzëwé, błotné, mòrsczé, lądowé ptôstwò.
ptactwò n ptôszëzna ƒ ptôszëzna, -ë, ż., ‘ptactwo’. (II)
ptak - ptôch, zdr. ptôszk EG. Np. tegò ptôcha / ptôszka; te ptôchë / ptôszczi, tëch
ptôchów / ptôszków.
ptôch, -a, m., ‘ptak’: ●gwiżdże, spiéwô jak ptôch. Lëchi to ptôch, co swòje włôsné
gniôzdo kalô. [Przysł.]
ptak m ptôch m ◊ złośl zalecałi ptôch (intruz)
ptasi - ptôszi EG. Np. Ptôszé skrzidła, ptôszô głowa, ptôszi spiéw. [„ptôszi spiéw,
koncert” - òb. śpiew]
ptôszi, przym., ‘ptasi’: ptôszé gniôzdo; ●jemù le jesz ptôszégò mléka felô ‘jemu tylko
jeszcze ptasiego mleka nie dostaje’.
ptasi ad ptôszi, ptôszën ptôszëcy; ~e gniazdo bòt
dzëwô marsziew a. marchew, ~e my-
776
dło bòt pòdurzmión m
ptaszarnia ƒ ptôsznica ƒ
ptaszątko n ptôszã, -ëca/-ãca, n., zdr. od ptôch, ‘ptaszę’ ptôszątkò, -a, n., zdr. od ptôszã,
‘ptaszątko’.
.ptôsząteczkò, -a, n., zdr. od ptôszątkò, ‘ptaszątko, ptaszyna’.
ptaszek m ptôszk ptôszeczk, -a, m., zdr. od ptôszk, ‘ptaszeczek’. Môłi jak ptôszk. Ra
m; niebezpieczny ~ niebezpieczny ptôszk
ptaszęcy ad ptôszëcy [-ãcy], przym.,[Ptôszëcé szwiérgòlenié. Ra]. Por. ptasi
ptasznictwò n ptôchòwizna ƒ ptôsznictwò, -a, n., ‘ptasznictwo’.
ptaszniczy v ptôszniczi
ptaszniczka f ptôszniczka f
ptasznik m ptôsznik, ekspr Tr: ptôchôrz m
ptaszyna ƒ ptôszulk, ptôszulink m ptôszëna, -ë, ż., ‘ptaszyna’. ptôszinka, -czi, ż., zdr.
od ptôszëna, ‘ptaszynka’.
ptaszysko m ptôszëszcze, -a, n., zgr. od ptôch, ‘’: òkrutné ptôszëszcze ‘ogromne
ptaszysko’.
ptyś m kùch dmùszk m
pùblicysta m pùblicysta m
pùblicystyczny ad pùblicystny
pùblicystyka ƒ pùblicystika f, gazétnictwò n
pùblicznie adv pùbliczno
pùbliczność ƒ pùblika ƒ
pùbliczny ad pùbliczny, oglowi, wszeden pùblikacja ƒ pùblikacjô ƒ, ogłos(ënk) m
pùblikòwać v pùblikòwac, ogłôszac, ogłosëwac
pùca f pòt pùzaƒ
pùcaty ad pùzowati
pùcczanin n pùcón m
pùcczanka ƒ pùcónka ƒ
puch – dun, dunk (in pierszi zarost na twarzë bëńlai) SY, kwôp RA?, pùch (òd Sy: por.
pùchòwi) [w 2 znacz. gatunek ryby "miętus" (kasz. mińtus) i tran z niej RA]
pùch? „Bùch w pùch” (legnąc w łóżkò). J. Tréder Sł Tr] . - Przër. pierze, pióra
pùch m dun, zdr dunk, pùch m; rozbić w ~ pòtłuc
w trón, mił pòbic w trón
pùcha ƒ1. pùżaƒ2. pùstoscƒ
puchacz m sowa, lok pùczka f {‘pùczka’ in lok = żaba wòdnô}
pùchar m czelch m
pùchlina ƒ opùchlëna ƒ; ~ wòdna wòdnô
opùchlëna
pùchlinowy ad opùchlënowi
pùchnąć v pùchnąc, nabrzmiewac
pùchniãcie n pùchnienié, pùchniãcé n pùchòwy ad pùchòwi, dunowi
puchowy pùchòwi Sy [Pùchòwô pierzna je lżészô jak ze skùbónëch piór. Sy]
777
pùchówka ƒ pùchòwi zôgłówk, pierzna
Pùck m Pùck m ◊ chtos je czerwiony na
gãbie jak Pùck
pucczanin m pùcón || pùcczón, m
pucczanka f pùcónka || pùcczónka f
pucka ƒ papùżnicaƒ, pùzowati dzeùs
pucki ad pùcczi [Browôr pùcczi. Przëwileje mieszczanów pùcczich. Òkrąg pùcczi. Ra]; Zatoka ~ka Zatoka Pùckô (Ra), żart Pùckô Plëta; powiat ~ pòwôt pùcczi [tegò
pòwiatu]
pucułowaty - òbłomùni SY, pùzowati EG, grëbòpësczi SY, òkrãgłi / zaòkrąglony na
gãbie / twarzë EG, napùchłi / spùchłi EG
pùcołowaty ad pùz(ow)ati, flótowati, otwarny, pézowati; ; mãżczyzna ~ pùzôk, flótôk,
nabrzmiélc, lok mùlcón m [Òn jasz kwitnie, ten mùlcón, tak òn je zdrów. Sy],
kòbieta ~ta pùza || péza,, flótôczka, lok mùlcónka ƒ [Ta mùlcónka, to je sama krew i
mlékò. Ten nabrzmiélc sã dowléc ni mòże, tak òn je sëti. Ten nabrzmiélc tak
wëzdrzi, jakbë òn pësk miôł w plecónkã (òd pszczół) wetkłé. - Sy]
pùcować v pùcowac, czëszczëc, chlëdzëc pùcowac, -ëjã, -owôł, sł., 1. ‘czyścić’: kònie
pùcowóné; 2. ‘golić’: Jô jegò mùszôł pùcowac. Niem. putzen. (II) [Hilf] pùcowac sã, -ëjã sã,
-owôł sã, sł., 1. ‘czyścić się’, 2. ‘golić się’. (II)
pucułowaty zob. pucołowaty
pùcybùt m pùcôrz bótów
pùcz m pùcz, bùńt m, zbrzątwina ƒ
pùdding m pùding m
pudel (pies z rasy pudli) - pùdel SY
pùdel m pùdel, klatôk m
pùdełkò n pùdełkò n, bùska = biksa a. taska ƒ
pùder m pùder m
pùderniczka ƒ bùska = biksa a. taska do pùdru
pùdlica ƒ pùdelka ƒ
pudło - 1. pùdło, zdr. pùdełkò, pùdełeczkò EG. 2. ò białce zestarzałi: „stôré pùdło” SY.
Np. Anim sã nie przëzdrzôł na to stôré pùdło. SY; dostać się do ~ła dostac sã do
sôdzë, bëc zabùchtowóny / zaszparowóny
pùdło n 1. pùdło n 2. nietrafiony szos
pùdłować v nie trôfiac
pùdrować v pùdrowac
pùf m pùf m
pu(gi)lares zob. kabza
pùginał m mieczk, mieczik rn
pùk, pùk int bół, bół!