Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności

Aleksandra Paszkiewicz
Arleta Szadziewska
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności
przedsiębiorstw
Wprowadzenie
W obecnej rzeczywistości gospodarczej (także w Polsce) zaobserwować
można rosnące zainteresowanie zagadnieniami społecznej odpowiedzialności
biznesu (ang. Corporate Social Responsibility – CSR). Wśród różnych przyczyn
1
tego zjawiska wymienia się m.in. :
 globalizację i związany z tym wzrost poziomu konkurencji,
 rosnące rozmiary i wpływy przedsiębiorstw,
 wzrost znaczenia reputacji podmiotu i wartości marki,
 realizację zasad zrównoważonego rozwoju w polityce społecznogospodarczej państw,
 wzrost wymagań inwestorów odnośnie ujawniania informacji o działalności
podmiotów (istotne są nie tylko dane finansowe, ale również niefinansowe
dotyczące działań ekologicznych i społecznych),
 wzrost świadomości społeczeństw, które domagają się informacji o negatywnym wpływie jednostek na środowisko przyrodnicze i o działaniach go
zmniejszających,
 zmiany pozycji i roli, jaką odgrywają ustawodawcy,
 zmianę postaw konsumentów, którzy zaczynają preferować działania i produkty o charakterze proekologicznym.
Społeczna odpowiedzialność biznesu to koncepcja prowadzenia działalności gospodarczej poprzez budowanie przejrzystych, długookresowych i trwałych relacji ze wszystkimi grupami bezpośrednio i pośrednio zainteresowanymi
jego funkcjonowaniem. Koncepcję CSR można więc postrzegać jaką moralną
odpowiedzialność przedsiębiorstwa i zarazem zobowiązanie do rozliczania się
przed społeczeństwem ze swojej działalności (accountability) i to zarówno
przed grupami wewnętrznymi – głównie właścicielami i pracownikami, jak i
interesariuszami zewnętrznymi – klientami, akcjonariuszami, władzami lokalnymi, grupami nacisku, ruchami ekologicznymi, konsumenckimi, dostawcami
oraz kooperantami i administracją państwową (Zbiegień-Maciąg, 1996, s.4849).
Realizacja tak rozumianej idei społecznej odpowiedzialności wymaga
opracowania reguł uczciwej i otwartej komunikacji przedsiębiorstwa z otoczeniem. Inaczej niż w przypadku tradycyjnej informacji finansowej przekazywa
Dr, Katedra Rachunkowości, Uniwersytet Gdański, [email protected]
Dr, Katedra Rachunkowości, Uniwersytet Gdański, [email protected]
1
Por.: (Żemigała, 2007, s. 101), (Herzig i Schaltegger, 2006, s. 302).

78
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
nej w sposób obligatoryjny poprzez sprawozdanie finansowe, sposób i zakres
ujawnień dotyczących CSR nie ma ustalonej formy i zależy od kierownictwa
jednostki. Praktyka tych prezentacji różni się zasadniczo w zależności od sposobu przekazywania informacji na zewnątrz. Może to być ogólnikowe stwierdzenie postawy przedsiębiorstwa w kwestii społecznych obowiązków, najczęściej bez prezentacji danych finansowych, albo szczegółowy opis odpowiedzialności firmy przed społeczeństwem. Jednym ze sposobów informowania o
działaniach w tym obszarze jest przygotowanie raportów na ten temat. Liczba
modeli i podejść raportowania rośnie. Obecnie niektóre firmy publikują raporty
społeczne (social reports), raporty zrównoważonego rozwoju (sustainability
reports) a niekiedy oddzielnie opracowują raporty środowiskowe (environmental reports). Część jednostek zamieszcza informacje w raportach rocznych, bądź
też jedynie bezpośrednio w ramach swoich witryn internetowych.
Jednocześnie zauważa się, że wzrasta ogólna liczba polskich firm, które są
coraz aktywniejsze w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu. Potwierdzeniem tego jest ostatni, opublikowany przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu raport pt. „Odpowiedzialny biznes w Polsce 2010. Dobre praktyki”, w
którym przedstawione są liczne przykłady polskich przedsięwzięć z zakresu
CSR. Świadczy o tym także już czwarta edycja organizowanego przez CSR
Consulting, Forum Odpowiedzialnego Biznesu i PricewaterhouseCoopers konkursu na najlepiej sporządzane polskie raporty społeczne.
Biorąc powyższe pod uwagę, głównym celem niniejszego artykułu jest
wskazanie roli społecznej odpowiedzialności w działaniach podmiotów oraz
przedstawienie sposobów i zakresu ujawnień tych aspektów w największych
przedsiębiorstwach produkcyjnych funkcjonujących w Polsce.
1. Przegląd literatury
Zarówno społeczna odpowiedzialność biznesu, jak i ujawnianie przez
przedsiębiorstwa informacji na temat tej sfery ich działalności stały się przedmiotem rosnącego zainteresowania badaczy. W literaturze przedmiotu można
wyodrębnić szereg nurtów badawczych związanych z raportowaniem aspektów
CSR, co przedstawia rysunek 1.
Rysunek 1. Wybrane kierunki badań nad raportowaniem CSR
Źródło: Opracowanie własne.
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw
79
Wiele publikacji bada przesłanki, jakimi kierują się przedsiębiorstwa informując o swoich działaniach ekologicznych i społecznych. Przykładowo, powołując się na motyw legitymizacji, szereg badań potwierdza tzw. reaktywne
podejście, oznaczające, że przedsiębiorstwa ujawniają informacje w odpowiedzi
na zaistniałe zdarzenie, czy sytuację kryzysową. Tego typu pogląd przedstawiają np. Walden i Schwartz (1997), Brown and Deegan (1998), oraz Deegan,
Rankin i Tobin (2002). Z kolei, de Villiers i Van Staden (2006) a także Van
Staden i Hooks (2007) zajmowali sie podejściem proaktywnym w odniesieniu
do motywów ujawnień. Warto jednak zwrócić uwagę, iż np. badania Campbella
i in. (2003) nie potwierdziły teorii legitymizacji. Okazało się bowiem, że przedsiębiorstwa postrzegane jako szkodliwe dla środowiska często nie prowadziły
otwartej polityki informacyjnej, podczas, gdy inne (bez tak negatywnych konotacji) ujawniały znacznie więcej. Relacji między działaniami na rzecz środowiska a raportowaniem nie udowodnili także Brammer i Pavelin (2006).
Próbuje się także odnaleźć zależności między działaniami w zakresie CSR,
ich raportowaniem a wynikami finansowymi przedsiębiorstw. Wyniki badań nie
są jednoznaczne. Duża część badaczy (McGuire i inni, 1988, Waddock i Graves
997, Van Beurden i Gössling 2008, Vilanova 2008, Xeuming Luo i Bhattacharya 2006, Wang 2010) potwierdza istnienie słabszych lub silniejszych związków między rentownością, płynnością, pozycją konkurencyjną, a nawet satysfakcją klienta i kapitałem marki a działaniami w ramach CSR. Inni natomiast
nie odnaleźli takich zależności (np. Aupperle, Carrol, Hatfield, 1985). Relacje
między zyskownością a poziomem raportowania wykazali m.in. Belkaoui i
Karpik (1989) oraz Roberts (1992). Z kolei, Ho i Taylor (2007) udowodnili
ujemną korelację rentowności z zakresem ujawnień środowiskowych prezentowanych przez firmy z USA i Japonii.
Wielu badaczy skupia się także na analizowaniu czynników wpływających
na jakość i zakres informacji o działaniach ekologicznych i społecznych. Rozmiary przedsiębiorstwa oraz sektor, w którym działa są uznawane za istotne
determinanty raportowania. Znacząca grupa publikacji skłania do wniosku, że z
reguły większe przedsiębiorstwa dostarczają szerszy zakres informacji (co udowadnia np. Adams, 1998, Patten 2002, Brammer i Pavelin 2006). Z kolei Stray i
Ballentine (2000) sugerują, że istnieją znaczące różnice w raportowaniu między
sektorami. Do podobnych wniosków dochodzą Roberts (1992), Sweeney i
Coughlan (2003), Martin i Hadley (2006) oraz Wanderley (2008). Czynnikiem
decydującym o ujawnieniach CSR jest także kraj. Różnice te wynikają z odmienności aspektów kulturowych, obowiązujących regulacji rachunkowości,
regulacji rządowych i unormowań prawnych. Wybrane badania z ostatnich
dziesięciu lat dotyczące tego aspektu prezentuje tabela 1.
Odrębnym nurtem badawczym jest rozpatrywanie sposobów przekazywania tego typu ujawnień. Wcześniejsze badania (np. Guthrie i Parker 1989; Roberts 1992; Nieminen i Niskanen 2001) wskazywały, że podstawową formą
komunikowania jest raport roczny. Jednak późniejsze obserwacje (np. Frost,
2005) dowodzą, że wiele przedsiębiorstw podjęło próby tworzenia osobnych
80
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
raportów (środowiskowych, społecznych, CSR lub zrównoważonego rozwoju),
coraz częściej wykorzystując także nową formę przekazu, czyli Internet (Herzig
i Schaltegger, 2006). Witryny internetowe przedsiębiorstw stały się więc nowym cennym źródłem informacji o działaniach firm w zakresie CSR oraz inspiracją do następnych interesujących badań (np. Scott i Jackson 2002; Adams i
Frost 2004; Campbell i Beck 2004; Patten i Crampton 2004; Moreno i Capriotti,
2009; Herzig i Godemann, 2010).
Tabela 1. Przykłady badań porównawczych dotyczących raportowania CSR w
wybranych krajach
Autorzy
Rok
Kraje poddane analizie porównawczej
publikacji
Adams i Kuasirikun
2000
Wielka Brytania, Niemcy
Buhr i Friedman
2001
Kanada, USA
Maignan i Ralston
2002
Francja, Holandia, Wielka Brytania,
USA
Baginski
2002
Kanada, USA
Vanstraelen, Zarzeski i Robb
2003
Belgia, Niemcy, Holandia
Francis, Khurana i Pereira
2005
34 kraje spoza USA
Chapple i Moon
2005
7 krajów Azji
Ho i Taylor
2007
USA, Japonia
Golob i Bartlett
2007
Australia, Słowenia
Gil, Dickinson i Scharl
2008
kraje Ameryki Płn., Azji i Europy
Perrault i Clark Williams
2010
Francja, USA
Albers i Gunther
2010
17 krajów Europy
Źródło: Opracowanie własne.
Niektórzy badacze podjęli także próby sprecyzowania powodów, dla których przedsiębiorstwa nie decydują się na raportowanie aspektów ekologicznych i społecznych. Przykładowo, Martin i Hadley (2008) za główne przyczyny
niechęci do tego typu sprawozdawczości uznali m.in. pogląd kierownictwa, że
nie przyniesie to firmie większych korzyści a jednocześnie brak regulacji prawnych, które by to obligatoryjnie wymuszały. Do podobnych wniosków dochodzi
także Solomon i Levis (2002) oraz Kolk (2004).
2. Raportowanie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw –
wyniki badań
Przedsiębiorstwa prowadząc swoją działalność coraz częściej w swoich
strategiach rozwoju obok celów ekonomicznych uwzględniają cele ekologiczne
i społeczne. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest otoczenie, które coraz częściej
obarcza podmioty odpowiedzialnością za wzrost degradacji środowiska przyrodniczego oraz pojawiające się problemy społeczne związane m. in. z eksplozją demograficzną oraz ze wzrostem ubóstwa i bezrobocia. Dlatego też wśród
czynników mających wpływ na osiąganie przewagi konkurencyjnej firm, takich
jak: koszty, jakość, czas i innowacje, coraz częściej wymienia się przestrzeganie
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw
81
zasad ochrony środowiska oraz akceptację społeczną2. Przedsiębiorstwa są bowiem częścią szeroko pojmowanego systemu społecznego i działają w jego
ramach. Powinny zatem wyrażać troskę o dobro środowiska przyrodniczego i
społeczeństwa (Żemigała, 2007, str. 15). Stąd cele działalności podmiotów nie
mogą koncentrować się tylko na dostarczaniu wysokiej jakości produktów, ale
powinny przyczyniać się do zachowania jakości życia ludzi obecnie i w przyszłości. Oznacza to, że wśród kryteriów oceny funkcjonowania przedsiębiorstw
obok kryterium ekonomicznego, jakim jest zysk pojawiają się inne dotyczące
realizacji zasad społecznej odpowiedzialności.
Rysunek 2. Obszary odpowiedzialności przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie na podstawie: (Żemigała, 2007, s. 49), (Paliwoda-Matiolańska, 2009, s. 7778).
Społeczna odpowiedzialność biznesu związana jest nie tylko z przestrzeganiem obowiązujących przepisów prawa, ale również obejmuje podejmowanie
działań dobrowolnych na rzecz pracowników, środowiska oraz społeczeństwa.
To efektywny proces zarządzania przedsiębiorstwem, który przez odpowiadanie
na możliwe do zidentyfikowania oczekiwania interesariuszy przedsiębiorstwa
przyczynia się do wzrostu jego konkurencyjności, zapewniając mu stabilność i
trwały rozwój, jednocześnie kształtuje korzystne warunki dla rozwoju ekono2
Przyjmuje się przy tym, ze zaspokajanie potrzeb otoczenia stanowi warunek konieczny istnienia
każdego przedsiębiorstwa i uzasadnia jego byt. (Adamkiewicz-Drwiłło, 2010, s. 182).
82
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
micznego i społecznego, tworząc zarówno wartość społeczną, jak i ekonomiczną3. Wynika stąd, że podmioty społecznie odpowiedzialne to takie, których
działalność ukierunkowana jest na zaspokojenie oczekiwań wszystkich grup
interesariuszy mogących wpływać na ich działania. Przy tym przedsiębiorstwa
te odpowiadają nie tylko za ekonomiczne rezultaty swoich zachowań, ale również ekologiczne i społeczne. Dlatego też w funkcjonowaniu podmiotów istotnego znaczenia nabiera budowanie przejrzystych i korzystnych relacji z poszczególnymi grupami zainteresowanymi jego działalnością, do których w
szczególności zalicza się udziałowców, pracowników, klientów, społeczności
lokalne, instytucje rządowe i społeczne. Odpowiedzialność jednostki gospodarczej względem tych grup przedstawia rysunek 2.
Biorąc pod uwagę rysunek 2 należy zauważyć, że działalność przedsiębiorstw społecznie odpowiedzialnych nastawiona jest nie tylko na realizację
wyłącznie własnych interesów, ale ma na celu zaspokajanie potrzeb innych grup
interesariuszy zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Społeczna odpowiedzialność biznesu stanowi zatem podejście strategiczne i długofalowe, oparte na
zasadach dialogu społecznego i poszukiwaniu rozwiązań korzystnych dla
wszystkich4.
Funkcjonujące na rynku podmioty coraz częściej podejmują dobrowolne
działania wynikające z oczekiwań zgłaszanych przez poszczególne grupy interesariuszy. Wśród nich należy wymienić czynności na rzecz ochrony środowiska oraz społeczności lokalnych, takie m.in. jak:
 zmniejszenie ilości zanieczyszczeń poprzez stosowanie urządzeń redukujących ich emisję oraz wprowadzanie nowych technologii proekologicznych,
 zmniejszenie zużycia wody i energii,
 zmniejszenie ilości odpadów stałych i ciekłych,
 zwiększanie jakości produkowanych wyrobów (przez wprowadzanie systemów jakości),
 podejmowanie działań inwestycyjnych na rzecz ochrony środowiska,
 udział w akcjach charytatywnych na rzecz społeczności lokalnych oraz
wspieranie edukacji, kultury, zdrowia i sportu,
 powoływanie fundacji za pośrednictwem których prowadzona jest działalność filantropijna,
 przestrzeganie zasad etyki w relacjach z pracownikami, kontrahentami oraz
konsumentami dzięki opracowanym kodeksom postepowania etycznego.
Ważnym elementem społecznej odpowiedzialności biznesu jest generowanie informacji na temat podejmowanych w przedsiębiorstwach działań ekologicznych i społecznych oraz przekazywanie ich poszczególnym grupom interesariuszy. Dlatego też podmioty, które uwzględniają w swoich działaniach spo3
Por.: (Paliwoda-Matiolańska, 2009, s. 77). Należy jednak zauważyć, że pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu nie posiada jednoznacznej i uniwersalnej definicji, łącząc w sobie elementy nauk ekonomicznych, filozofii (zwłaszcza etyki) oraz nauk społecznych. Patrz szerzej:
(Nakonieczna, 2008, s. 19-21), (Żemigała, 2007, s. 19-21), (Szadziewska, 2009, s. 370-371).
4
Por.: (Rok, 2004, s. 18).
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw
83
łeczną odpowiedzialność zarówno podejmują działania na rzecz ochrony środowiska oraz społeczności lokalnych, jak i coraz częściej ujawniają informacje
z tego zakresu na stronach internetowych lub w przygotowanych w tym celu
raportach. Świadczą o tym badania przeprowadzone przez autorki artykułu w
okresie od grudnia 2009 do maja 2010 roku w ramach projektu „Sposoby i zakres ujawnień aspektów społecznych i środowiskowych w przedsiębiorstwach
produkcyjnych w Polsce”5. Obserwacją objęto łącznie 114 podmiotów wybranych w oparciu o ranking „Pięćsetka Polityki”, corocznie tworzonego zestawienia największych polskich firm ułożonego według przychodów ze sprzedaży. W
badaniu została wykorzystana analiza zawartości (content analysis), która jest
techniką wnioskowania w oparciu o obiektywne i systematyczne identyfikowanie określonych cech wiadomości6. Stanowi ona narzędzie najczęściej stosowane przez badaczy do mierzenia społecznej i środowiskowej odpowiedzialności.
Zakres zagadnień objętych obserwacją przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Ujawnienia ekologicznych i społecznych aspektów działalności w badanych przedsiębiorstwach
Zagadnienia objęte badaniem
Liczba
Udział
przedsiębiorstw
w%
Ujawnianie informacji ekologicznych i społecznych
73
64,04
Ujawnianie informacji tylko ekologicznych
28
24,56
Ujawnianie informacji tylko społecznych
5
4,39
Ujęcie zagadnień środowiskowych w systemie zarządzania
76
66,67
Planowanie inwestycji o charakterze proekologicznym
30
26,32
Realizacja działań na rzecz ochrony środowiska
54
47,37
Certyfikaty środowiskowe
77
67,54
Pomiar (ilościowy lub wartościowy) wpływu działalności
41
35,96
firmy na środowisko przyrodnicze
Działania na rzecz pracowników
22
19,30
Uczestnictwo w akcjach charytatywnych
24
21,05
Wspieranie edukacji
52
45,61
Wspieranie kultury
24
21,05
Wspieranie sportu
32
28,07
Wspieranie służby zdrowia
19
16,67
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Biorąc pod uwagę dane zawarte w tabeli 2 należy zauważyć, że przedsiębiorstwa coraz częściej ujawniają działania podejmowane na rzecz ochrony
5
Badanie zostało przeprowadzone w ramach BW. Analizie podlegała bezpośrednia zawartość
firmowych witryn internetowych (strona główna, linki i zakładki) wraz z dokumentami dołączonymi najczęściej w postaci plików pdf, które obejmują m.in. wytyczne polityki środowiskowej,
raporty roczne, raporty CSR oraz raporty środowiskowe. Badane przedsiębiorstwa reprezentowały dziesięć głównych branż, tj. przemysł: chemiczny, maszynowy, spożywczy, surowców i paliw,
metalowy, energetykę, budownictwo, elektronikę i sprzęt AGD, farmaceutyczny i kosmetyczny
oraz motoryzacyjny.
6
Por.: (Holsti, 1969, s. 14).
84
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
środowiska oraz społeczności lokalnych. Niemniej zakres prezentowanych informacji jest różny. Niektóre bowiem podmioty umieszczają na swoich stronach
internetowych tylko jedno lub dwa zdania na temat działań o charakterze proekologicznym i społecznym, inne zaś prezentują szeroko podejmowane przez nie
czynności w tym zakresie. Oprócz tego występują także firmy stosujące do dokonywania ujawnień wytyczne Global Reporting Initiative7. Trzeba też podkreślić, że badane jednostki coraz częściej umieszczają cele ekologiczne w swojej
misji i strategii rozwoju (66,67% badanych firm). Wynika to z wprowadzenia
przez te podmioty Systemów Zarządzania Środowiskowego wg normy ISO
14001, których zadaniem jest wspomaganie działań związanych z ochroną środowiska i zapobieganie zanieczyszczeniom w sposób uwzględniający potrzeby
społeczno-ekonomiczne8. System ten wprowadziło już 67,54% badanych przedsiębiorstw, w szczególności firmy należące do sektora motoryzacyjnego
(92,86%), budownictwa (83,33%), elektroniki i sprzętu AGD (83,33%) oraz
sektora chemicznego (66,68%). Ponadto w badanych podmiotach informacje
dotyczące ekologicznych aspektów działalności występowały częściej niż na
temat podejmowanych działań społecznych (por. tabela 2). Świadczy to o wzroście znaczenia ochrony środowiska w działalności podmiotów, na co wpływ ma
m. in. wzrost:
 uregulowań prawnych w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego, wynikający z realizacji polityki ekologicznej państwa,
 świadomości firm o wymiernych korzyściach, jakie może przynieść podejmowanie działań na rzecz ochrony środowiska (np. zdobycie nowych odbiorców, wzmocnienie reputacji i marki, redukcja kosztów, wzrost zaangażowania pracowników w działania firmy, co przekłada się na zwiększenie
jej konkurencyjności).
Oprócz działań na rzecz ochrony środowiska badane przedsiębiorstwa podejmują również działania na rzecz społeczności lokalnych. Wśród najczęściej
ujawnianych informacji z tego obszaru należy wymienić:
 wspieranie edukacji poprzez współpracę z wyższymi uczelniami, realizację
wspólnych projektów naukowych i technicznych, organizowanie konkursów dla uczniów szkół podstawowych, współfinansowanie ważnych imprez
naukowych i edukacyjnych, organizowanie stażów i praktyk dla studentów i
uczniów szkół profilowanych, organizowanie i finansowanie programów
edukacyjnych (45,61% badanych firm),
7
Global Reporting Initiative stanowią wytyczne dla przedsiębiorstw, które chcą rzetelnie przedstawiać realizację wprowadzania zasad zrównoważonego rozwoju w swojej działalności. Zawierają one trzy elementy o takim samym znaczeniu i wadze, tj.: Zasady raportowania, Wytyczne do
raportowania oraz Standardowe informacje. Prace nad opracowaniem standardów raportowania
trwały już od lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Pierwszy szkic wytycznych opublikowano w
1999 r. i przetestowano na 20 przedsiębiorstwach. Natomiast pierwsze wytyczne do raportowania
zrównoważonego rozwoju firm wydano w 2000 r. Druga wersja, jako „G2” została ogłoszona w
2002 r., a ostatnia, tj. „G3” w 2006 r. Patrz szerzej na ten temat: www.globalreporting.org.
8
Patrz szerzej: (Łunarski, 2006, s. 13-19).
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw
85

wspieranie sportu poprzez współfinansowanie klubów sportowych, dofinansowanie zawodów oraz wydarzeń sportowych (28,07% badanych podmiotów).
Prezentowanie informacji o ekologicznych i społecznych aspektach działalności należy obecnie do praktyk powszechnie stosowanych przez funkcjonujące na rynku podmioty. Przeprowadzone badania wskazują, że tylko 8 firm nie
ujawniało tego typu danych. Ponadto najczęstszym sposobem prezentowania
informacji z tego zakresu jest witryna internetowa, co przedstawia rysunek 3.
Ta forma przekazu jest nie tylko wygodna i pochłania niższe koszty, ale również dociera do większej liczby interesariuszy.
Rysunek 3. Sposoby dokonywania ujawnień ekologicznych i społecznych aspektów
działalności w przedsiębiorstwach
80,70%
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
60,53%
29,82%
26,32% 26,32%
19,30%
9,65%
4,39%
Witryna
internetowa
Raport roczny
Zagadnienia ekologiczne
Raport
środowiskowy
Raport CSR
Zagadnienia społeczne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Uwaga: 13 przedsiębiorstw
przedstawiało raport roczny tylko w języku angielskim oraz 19 firm prezentowało raport CSR
również w języku angielskim dla całej grupy.
Otrzymane wyniki badań wskazują również, że niektóre podmioty umieszczają informacje na temat podejmowanych w nich działań na rzecz ochrony
środowiska i społeczności lokalnych w raportach rocznych (informacje ekologiczne przedstawiały w ten sposób 34 jednostki, zaś informacje społeczne 22)
lub w raportach zrównoważonego rozwoju (opublikowało go 30 firm, tj.
26,32%). Prezentowane w tych sprawozdaniach informacje mają zarówno różną
formę jak i treść. Zazwyczaj przyjmują one postać opisu działań dokonywanych
przez firmę na rzecz ochrony środowiska oraz społeczności lokalnych lub stanowią informację liczbową na temat wielkości zużycia zasobów przyrodniczych. Należy też zauważyć, że przedsiębiorstwa ze względu na brak obowiązujących standardów dotyczących sposobu ujawniania informacji ekologicznych i
społecznych najczęściej przedstawiają tylko te, które kreują ich pozytywny wizerunek (np. przestrzeganie przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska,
finansowanie sportu, kultury i edukacji, wspieranie akcji charytatywnych, po-
86
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
stępowanie zgodne z zasadami etyki). Natomiast dane finansowe na temat korzystania z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego (np. wielkość płaconych opłat i podatków ekologicznych) oraz informacje dotyczące przekroczenia
lub naruszenia wymagań ochrony środowiska (np. wielkość płaconych kar ekologicznych) pojawiają się sporadycznie, co przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Sposoby pomiaru dokonywanych ujawnień ekologicznych aspektów działalności w przedsiębiorstwach
Informacje iloBrak
Informacje
Informacje
ściowe i wartoinformacji
ilościowe
wartościowe
ściowe
Sektor
Liczba
Liczba
Liczba
Liczba
%
%
%
%
firm
firm
firm
firm
Chemiczny
7
58,33
2
16,67
0
0,00
3
25,00
Metalowy
7
70,00
2
20,00
0
0,00
1
10,00
Budownictwo
10
83,33
2
16,67
0
0,00
0
0,00
Energetyczny
5
41,67
5
41,67
2
16,67
0
0,00
Spożywczy
6
60,00
2
20,00
0
0,00
2
20,00
Elektronika
6
50,00
4
33,33
0
0,00
2
16,67
i sprzęt AGD
Farmaceutyczny
7
58,33
5
41,67
0
0,00
0
0,00
i kosmetyczny
Motoryzacyjny
10
71,43
3
21,43
0
0,00
1
7,14
Maszynowy
9
90,00
1
10,00
0
0,00
0
0,00
Surowców i paliw
6
60,00
0
0,00
0
0,00
4
40,00
Ogółem
73
64,04
269
22,81
2
1,75
13
11,40
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Badania wskazują, że informacje wartościowe odnośnie ponoszonych
przez podmioty kosztów ochrony środowiska lub nakładów na inwestycje proekologiczne pojawiły się zaledwie w 15 badanych przedsiębiorstwach, przede
wszystkim w firmach należących do sektora chemicznego oraz surowcowego i
paliw. Ponadto prawie 2/3 przedsiębiorstw (tj. 73 firmy) nie prezentuje informacji na temat pomiaru ekologicznych aspektów swojej działalności. Jeżeli już
jednostki przedstawiają informacje z tego obszaru, to najczęściej mają one charakter ilościowy (por. tabela 3) i dotyczą: redukcji zużycia materiałów, energii i
wody, ilości zagospodarowanych odpadów, ilości emisji zanieczyszczeń odprowadzanych do powietrza, ilości poboru wody do procesów produkcyjnych i
odprowadzanych ścieków, redukcji odpadów niebezpiecznych. Szerszy zakres
informacji zarówno o charakterze ilościowym, jak i wartościowym ujawnia
jedynie 13 badanych przedsiębiorstw.
9
Dziewięć z badanych firm prezentowało informacje ilościowe w raportach CSR w wersji angielskiej.
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw
87
Zakończenie
Przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku coraz częściej rozliczane są za
skutki swoich działań zgodnie z koncepcją społecznej odpowiedzialności. W
podejściu tym istotne jest nie tylko przestrzeganie przepisów prawa oraz realizacja celów ekonomicznych w podmiotach, ale również podejmowanie w nich
takich działań, które będą przyczyniać się do ochrony i pomnażania dobrobytu
społecznego10. Dlatego też przedsiębiorstwa chcąc sprostać rosnącym oczekiwaniom społecznym podejmują szereg działań mających na celu przestrzeganie
zasad ochrony środowiska oraz troskę o zaspokajanie potrzeb społecznych. Informacje z tego zakresu najczęściej publikowane są na stronach internetowych.
Zaobserwować jednak można wzrost zainteresowania podmiotów sporządzaniem w tym celu specjalnych raportów, tj. raportów zrównoważonego rozwoju.
Trzeba jednak zaznaczyć, że przekazywane informacje o ekologicznych i społecznych aspektach działalności firm najczęściej kreują pozytywny ich wizerunek. Brak jest bowiem obligatoryjnych standardów dotyczących ujawniania
tego typu danych11. Powoduje to, że zarówno zakres jak i forma przekazywanych informacji jest różna. Ponadto ma też wpływ na wiarygodność prezentowanych przez jednostki gospodarcze informacji. Stąd pozyskiwanie porównywalnych i wiarygodnych informacji na temat ekologicznych i społecznych
aspektów działalności firm wymaga opracowania jednolitych i obowiązujących
standardów dotyczących raportowania tego typu zagadnień.
Literatura
1.
2.
3.
4.
Adamkiewicz-Drwiłło H. G. (2010), Konkurencyjność przedsiębiorstw w świetle
uwarunkowań współczesnej gospodarki, Dom Organizatora, Toruń, s. 182 .
Adams, C.A., Frost, G.R., (2004), The Development of Corporate Web-sites and Implications for Ethical,
Social and Environmental Reporting through these Media, The Institute of Chartered
Accountants in Scotland, research report, http://www.icas.org.uk/site/cms/download/
res_adams_frost_Report.pdf
5.
6.
7.
8.
10
Adams, C.A., Hill, W.Y., Roberts, C.B., (1998), Corporate Social Responsibility Practices in
Western Europe: Legitimating Corporate Behaviour?, The British Accounting Review, Vol.
30/1998, s.1-21.
Adams, C., Kuasirikun, N.,(2000), A Comparative Analysis of Corporate Reporting on Ethical Issues by UK and German Chemical and Pharmaceutical Companies, European Accounting Review, Vol.9 (1), s. 53-79.
Albers C., Günther T., (2010), Disclose or not disclose: determinants of social reporting for
STOXX Europe 600 firms, Zeitschrift für Planung & Unternehmenssteuerung,Vol. 21,
Number 3, s. 323-347.
Aupperle, K. E., Carroll, A. B., and Hatfield, J. P. ,(1985), An Empirical Examination of the
Relationship Between Corporate Social Responsibility and Profitability, Academy of Management Journal, Vol.28, no.2, s. 446-463.
Por.: (Nakonieczna, 2008, s. 21).
Pomimo pojawienia się licznych wytycznych odnośnie sporządzania raportów (m.in. Global
Reporting Initiative) ocena przedsiębiorstw dotycząca realizacji zrównoważonego rozwoju oraz
społecznej odpowiedzialności napotyka na szereg trudności. Patrz szerzej: (Lewicka-Strzałecka,
2004, s. 234-241), (Sidorczuk-Pietraszko, 2007, s. 346-353).
11
88
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
9.
Baginski, S. P., Hassell, J. M., Kimbrough, M. D. (2002), The effect of legal environment on
voluntary disclosure: evidence from management earnings forecasts issued in U.S. and Canadian markets. Accounting Review, 77(1), s. 25–50.
Belkaoui, A., Karpik, P.G., (1989), Determinants of the Corporate Decision to Disclose
Social Information, Accounting, Auditing & Accountability Journal, Vol. 2 Iss: 1, s.36-51.
Brammer, S., Pavelin, S., (2004), Voluntary Social Disclosure by Large UK Companies,
Business Ethics: A European Review, Vol. 13(2/3)/ 2004, pp.86-99.
Brammer, S., Pavelin, S., (2008), The Factors Influencing the Quality of Corporate Environmental Disclosure, Business Strategy and the Environment, Vol. 17/2008, pp.120-136.
Brown, N., Deegan, C., (1998), The Public Disclosure of Environmental Performance Information – A Dual Test of Media Agency Setting Theory and Legitimacy Theory, Accounting and Business Research, Vol. 29(1)/ 1998, s.21-41.
Buhr, N., Freedman. M., (2001), Culture, Institutional Factors and Differences in Environmental Disclosure Between Canada and the United States, Critical Perspectives on Accounting, Vol. 12, Issue 3, June 2001, s. 293-322.
Campbell, D., Beck, A., (2004), Answering Allegations: The Use of The Corporate Website
for Restorative Ethical and Social Disclosure, Business Ethics: A European Review, Vol.13
No.2/3/2004, s.100-116.
Chapple, W., Moon, J., (2005), Corporate Social Responsibility (CSR) in Asia: A Seven
Country Study of CSR Website Reporting, Business and Society, Vol.44 (4), s.415-441.
Chen, S., Bouvain, P., (2009), Is Corporate Responsibility Converging? A Comparison of
Corporate Responsibility Reporting in the USA, UK, Australia and Germany, Journal of
Business Ethics, Vol. 87/2009, s.299-317.
Deegan, C., Rankin, M., Tobin, J., (2002), An Examination of the Corporate Social and
Environmental Disclosures of BHP from 1983-1997, A Test of Legitimacy Theory, Accounting and Business Research, Vol. 29(1)/ 2002, s.312-343.
De Villiers, C.J., Van Staden, C.J., (2006), Can less environmental disclosure have a legitimating effect? Evidence from Africa, Accounting, Organizations and Society, 31(8), s. 763781.
Francis, J. R., Khurana, I. K., Pereira, R. (2005), Disclosure incentives and effects on cost of
capital around the world. Accounting Review, 80(4), s.1125–1162.
Frost, G., Jones, S., Loftus, J., Van der Laan, S., (2005), A Survey of Sustainability Reporting Practices of Australian Reporting Entities, Australian Accounting Review, Vol. 15/2005,
s.89-95.
Gill, D.L., Dickinson, S.J., Scharl, A., (2008), Communicating sustainability; a web content
analysis of North American, Asian and European firms, Journal of Communication Management, 12(3), s. 243-262.
Golob, U., Bartlett, J.L.,( 2007), Communicating about Corporate Social Responsibility: A
Comparative Study of CSR Reporting in Australia and Slovenia, Public Relation Review,
Vol. 33/2007, s.1.
Guthrie, J., Parker, L.D., (1989), Corporate Social Reporting: A Rebuttal of Legitimacy
Theory, Accounting and Business Research, Vol. 19(76)/1989, s.343-351.
Guthrie, J., Cuganesan, S., Ward, L., (2008), Industry Specific Social and Environmental
Reporting: The Australian Food and Beverage Industry, Accounting Forum, Vol. 32/2008,
pp.1-15.
Herzig, C., Godemann, J.,(2010), Internet-supported sustainability reporting: Developments
in Germany, Management Research Review, Vol.33 (11), s. 1064-1082.
Herzig C. i Schaltegger S. (2006), Corporate Sustainability Reporting, [w:] Sustainability
Accounting and Reporting, pod. red. Schaltegger S. Bennett M. i Burritt R., Springer,
Dordrecht, s. 302.
Ho, L.-C. J., Taylor, M. E. (2007), An empirical analysis of triple bottom-line reporting and
its determinants: evidence from the United States and Japan. Journal of International Financial Management and Accounting, 18(2), s.123–150.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw
89
29. Holsti O. (1969), Content Analysis for the Social Scienes and Humanities, Reading, MA:
Addison-Wesley, s. 14.
30. Kolk, A.,(2004), A Decade o Sustainability Reporting: Developments and Significance,
International Journal of Environment and Sustainable Developments, Vol.3, No.1/2004,
s.51-64.
31. Lewicka-Strzałecka A. (2004), W poszukiwaniu nowych instrumentów społecznej
legitymizacji firmy, [w:] Kontrowersje wokół marketingu w Polsce. Tożsamośc, etyka,
przyszłośc, pod. red. L. Garbarskiego, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania,
Warszawa, s. 234-241.
32. Łunarski J. (2006), Systemy zarządzania środowiskowego, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Rzeszowskiej, Rzeszów, s. 13-19.
33. Maignan, I., Ralston, D., (2002), Corporate Social Responsibility in Europe and the U.S.:
Insights from Business’ Self Presentation, Journal of International Business Studies, Vol. 33,
No. 3, s. 497-514.
34. Martin, A.D., Hadley, D.J., (2008), Corporate Environmental Non-Reporting – a UK FTSE
350 Perspective, Business Strategy and Environment, Vol. 17/2008, s.245-259.
35. McGuire, J.B., Sundgren A., Schneeweis T., (1988), Corporate Social Responsibility and
Firm Financial Performance, Academy of Management Journal, Vol. 31, Issue: 4, s. 854-872.
36. Moreno, A., Capriotti, P., (2009), Communicating CSR, citizenship and sustainability on the
web, Journal of Communication Management, 13 (2), s. 157-175.
37. Nakonieczna J., (2008), Społeczna odpowiedzialnośc przedsiębiorstw międzynarodowych,
Difin, Warszawa, s.19-21.
38. Nieminen, T., Niskanen, J., (2001), The Objectivity of Corporate Environment Reporting: A
Study of Finnish Listed Firms’ Environmental Disclosures, Business Strategy and Environment, Vol. 10(1)/2001, s.29-37.
39. Paliwoda-Matiolańska A., (2009), Odpowiedzialnośc społeczna w procesie zarządzania
przedsiębiorstwem, C.H.Beck, Warszawa, s. 77-78.
40. Patten, D.M., (2002), The relation between environmental performance and environmental
disclosure: a research note, Accounting, Organizations and Society, Vol. 27, Issue 8, November 2002, s. 763-773.
41. Patten, D.M., Crampton, W., (2004), Legitimacy on the Internet: An Examination of Corporate Web Page Environmental Disclosures, Advances in Environmental Accounting and
Management, Vol.2/2004, s.31-57.
42. Perrault, E., Clark Williams, C. (2010). Should corporate social reporting be voluntary or
mandatory? Evidence from the banking sector in France and the United States Corporate
Governance: The International Journal of Business in Society, 10 (4), s. 512-526.
43. Roberts, R., (1992), Determinants of Corporate Social Responsibility Disclosure: An Application of Stakeholder Theory, Accounting, Organisations and Society, Vol. 17(6)/1992, s.
595-612.
44. Rok B. (2004), Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, pobrano 27.02.2011 z
lokalizacji http://www.ae.krakow.pl/~gap/doki/23sympozjum/odpbiz.pdf
45. Scott, P., Jackson, R., (2002), Environmental, Social and Sustainability Reporting on the
Web: Best practices, Corporate Environmental Strategy, Vol.9, no.2/2002, s.193.
46. Sidorczuk-Pietraszko E. (2007), Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju na
poziomie organizacji, [w:] Obszary badań nad trwałym i zrównoważonym rozowjem, pod
red. B. Poskrobki, Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 346-353.
47. Solomon, A., Lewis, L., (2002), Incentives and disincentives for corporate environmental
disclosure, Business Strategy and the Environment, May/Jun, 2002, s.154-169.
48. Stray, S., Ballentine, J., (2000), A Sectoral Comparison of Corporate Environmental Reporting and Disclosure, Eco-Management and Auditing, Vol. 7/4/ 2000, s.165-177.
49. Sweeney, L., Coughlan, J., (2008), Do Different Industries Report Corporate Social Responsibility
50. Differently? An Investigation Through the Lens of Stakeholder Theory, Journal of Marketing Communications, Vol. 14(2)/2008, s.113-124.
90
Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska
51. Szadziewska A. (2009), Odzwierciedlenie koncepcji społecznej odpowiedzialności za
środowisko przyrodnicze w sprawozdawczości przedsiębiorstwa, [w:] Sprawozdawczośc i
rewizja finansowa wobec kryzysu ekonomicznego, pod red. B. Micherdy i M. Stępień,
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków, s. 370-371.
52. Tang, L., Li, H., (2009), Corporate Social Responsibility Communication of Chinese and
Global Corporations in China, Public Relations Review, Vol. 35/2009, s.199-212.
53. Waddock, S.A., Graves, S.B. (1997), The corporate social performance-financial performance link, Strategic Management Journal, Vol. 18 No.4, s.303-319.
54. Van Beurden, P., Gössling, T., (2008), The Worth of Values – A Literature Review on the
Relation Between Corporate Social and Financial Performance, Journal of Business Ethics,
Vol. 82 No.2/2008, s.407-424.
55. Van Staden, Ch. J., Hooks, J., (2007), A Comprehensive Comparison of Corporate Environmental Reporting and Responsiveness, The British Accounting Review, Vol. 39/2007, s.197210.
56. Walden, W.D., Schwartz, B.N., (1997), Environmental Disclosures and Public Policy Pressure, Journal of Accounting and Public Policy, Vol. 16/1997, s.125-154.
57. Wanderley, L.S.O., Lucian, R., Farache, F., Sousa Filho, J.M., (2008), CSR Information
Disclosure on the Web: A Context-Based Approach Analysing the Influence of Origin and
Industry Sector, Journal of Business Ethics, Vol. 82/2008, s.369-378.
58. Wang, H.-M., D.,(2010), Corporate social performance and financial-based brand equity,
Journal of Product & Brand Management, Vol. 19 Iss: 5, s. 335 – 345.
59. Xeuming Luo, Bhattacharya C.B., (2006), Corporate Social Responsibility, Customer Satisfaction, and Market Value, Journal of Marketing, Vol. 70 (October 2006), s.1–18.
60. Vanstraelen, A., Zarzeski, M., Robb, S. (2003). Corporate nonfinancial disclosure practices
and financial analyst forecast ability across 3 European countries, Journal of International
Financial Management and Accounting, 14(3), s. 249-278.
61. Vilanova, M., Lozano, J.M., Arenas, D., (2009), Exploring the Nature of the Relationship
Between CSR and Competitiveness, Journal of Business Ethics, Vol. 87/2009, s.57-69.
62. Zbiegień-Maciąg, L., (1996), Etyka w zarządzaniu, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa, s.48-49.
63. Żemigała M. (2007), Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Kraków: Oficyna a
Wolters Kluwer business, Kraków, s. 15- 101.
Streszczenie
W obecnej rzeczywistości gospodarczej zaobserwować można rosnące zainteresowanie zagadnieniami społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Jednocześnie
zauważa się, że wzrasta ogólna liczba polskich firm, które są coraz aktywniejsze w tym
obszarze. Stąd, celem artykułu jest wskazanie: roli społecznej odpowiedzialności w
działaniach podmiotów oraz sposobów i zakresu ujawnień tych aspektów w największych przedsiębiorstwach produkcyjnych funkcjonujących w Polsce.
Aspects of Social Responsibility in Business Activity (Summary)
In the current economic reality a growing interest in corporate social responsibility
(CSR) area may be noticed. It can also be observed that the total number of companies
in Poland which are becoming active in this area has been growing. Therefore, the paper
aims to present: the role of social responsibility in business activities and the methods
and scope of the CSR disclosures done by the largest manufacturing companies operating in Poland.