dr Leszek Karski

Aspekt prawny energetyki odnawialnej i
energetyki jądrowej
dr Leszek Karski
UKSW/NFOŚiGW
Warszawa 2008 r.
Transformacja gospodarki na
niskoemisyjną
Powiązanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną powoduje, iż
zaczynamy mieć coraz bardziej do czynienia z kompleksowym podejściem w
zakresie korzystania z paliw, ciepła, czy energii elektrycznej. Energetyka jest
sektorem o największym wpływie na jakość powietrza. Dlatego też zarówno
w polityce, jak i prawie przywiązuje się istotną wagę do realizacji celów
ochrony środowiska we wspomnianym sektorze
Obecny poziom rozwoju cywilizacyjnego wymaga transformacji gospodarki z
wysokoemisyjnej na niskoemisyjną. Wiąże się to ze stopniowym
zmniejszaniem roli energetyki opartej na paliwach kopalnych
Bezpieczeństwo energetyczne, czyli zrównoważony rozwój w sektorze
energetycznym powoduje potrzebę rozwoju alternatywnych źródeł energii
Na pierwsze miejsce wysuwają się energetyka odnawialna oraz energetyka
jądrowa
Prawo jako najlepszy instrument
realizacji bezpieczeństwa
energetycznego
Energetykę w najbliższych dekadach czeka szereg niezwykłych wyzwań, które
diametralnie zmienią ten sektor. Podstawowe znaczenie posiadają dwa
zagadnienia: bezpieczeństwo dostaw oraz ochrona środowiska
Oba wspomniane zagadnienia składają się na podstawowy cel obecnej polityki
energetycznej w postaci zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego
O takiej polityce z pewnością możemy mówić na poziomie wspólnotowym i
krajowym. Natomiast wydaje się, iż jest jeszcze za wcześnie na wspólną
globalną politykę bezpieczeństwa energetycznego
Polityka z kolei wyznacza ramy dla prawodawców. Prawo jest najlepszym
instrumentem osiągania celów polityki energetycznej
Poziomy regulacji prawnych
Obszary energetyki odnawialnej i jądrowej są
uregulowane na trzech poziomach:
- międzynarodowym globalnym
- międzynarodowym albo ponadnarodowym
regionalnym
- krajowym
OZE – poziom globalny
Najistotniejszą regulacją globalną odnosząca się do rozwoju
energetyki odnawialnej stanowi Konwencja Klimatyczna, która
przyjęta została 9 maja 1992 r. w Nowym Yorku i weszła w
życie 21 marca 1994 r.
Wspomniana umowa międzynarodowa tworzy fundament dla
systemu prawa ochrony klimatu oraz wyznacza długofalowe
cele zmierzające do transformacji gospodarki ( co najmniej na
kilkadziesiąt lat )
Stabilizacja gazów cieplarnianych jest w obszarze redukcji emisji
ściśle powiązana z wprowadzaniem nowych technologii w
sektorze energetycznym
Protokół z Kyoto
wszedł w życie 16 lutego 2005
Protokół z Kyoto jest kolejnym aktem globalnym, który
odnosi się do rozwoju energetyki odnawialnej – tym
razem bezpośrednio
W związku z obowiązkami redukcyjnymi państw
wysokorozwiniętych przewidziano szereg
instrumentów, wśród których znajdują się: badania ,
wsparcie, rozwój i wzrost wykorzystania nowych i
odnawialnych zasobów energii
Instrumenty Protokołu z Kioto
• Przeważa ścieżka ograniczenia emisji
• Zobowiązania dotyczą państw rozwiniętych
• Ściśle określony przedział czasowy 2008-2012
• Rozpoczynają się negocjacje nad post-Kioto
Dla rozwoju oze są istotne trzy mechanizmy elastyczne:
handel uprawnieniami do emisji ET
mechanizm wspólnych wdrożeń JI
mechanizm czystego rozwoju CDM
OZE - poziom wspólnotowy
We wspólnotowym prawie pierwotnym nie istnieją
bezpośrednie odniesienia do energetyki odnawialnej
Kompetencje do regulowania tego sektora są oparte na art.
3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lit. l– prowadzenie polityki środowiskowej oraz lit. u –
środki w obszarze energetyki
( dalsze regulacje przede wszystkim tytuł XV i tytuł XIX )
Dyrektywa 2001/77/EC
Podstawowym aktem odnoszącym się do OZE w prawie
wtórnym jest dyrektywa 2001/77/EC z dnia 27
września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na
rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej
ze źródeł odnawialnych.
Jak dotychczas jest to swoista „konstytucja” dla oze w
prawie wspólnotowym
OZE – poziom krajowy
Polski system wsparcia dla energetyki odnawialnej jest przewidziany
w szeregu aktach prawnych
W Konstytucji nie ma bezpośredniego odwołania się do oze, jednak
fundamentalne znaczenie posiada art. 5 Konstytucji odnoszący
się do zrównoważonego rozwoju
Podstawowym aktem rangi ustawy zwykłej jest Ustawa Prawo
energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. Akt ten zawiera
kompleksową regulację odnoszącą się do energetyki. Został
uregulowany między innymi podstawowy instrument wsparcia
oze – gwarancja pochodzenia, lecz również obowiązek zakupu,
wsparcie przy przyłączeniu do sieci, atrybuty energii, koncesja,
zawieranie umów, pierwszeństwo w świadczeniu usług
przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej wytworzonej w
odnawialnych źródłach energii
Inne akty krajowe
Ustawa Prawo wodne
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze
Ustawa Prawo ochrony środowiska
Ustawa o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i
innych substancji
Ustawa o podatku rolnym
Ustawa o podatku akcyzowym
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do
umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu
energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii
oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii
elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii
EJ – poziom globalny
Na poziomie globalnym istotną rolę odgrywa powołanie do życia
Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA), International Atomic
Energy Agency (IAEA). Została ona utworzona w 1957 r. jako autonomiczna
agencja Narodów Zjednoczonych. Opiera się na czterech filarach:
Stanowi światowe centrum dla naukowej i technicznej współpracy w obszarze
pokojowego wykorzystania energii jądrowej,
Wspiera państwa w zakresie pokojowego wykorzystania energii jądrowej,
Wypracowuje standardy bezpieczeństwa,
Przeprowadza weryfikacje użytkowania materiałów i instalacji
Ponadto warto wspomnieć o Konwencji wiedeńskiej o odpowiedzialności
cywilnej za szkodę jądrową z 21 maja 1963 r. zmienionej protokołem z 12
września 1997 r.
Warto również dodać, iż Konwencja klimatyczna wspomina o nowych
technologiach w energetyce.
EJ poziom wspólnotowy
W traktacie ustanawiającym Europejska Agencję Energii Atomowej
kompleksowo uregulowano kompetencje Wspólnoty w obszarze
energetyki jądrowej. Traktat Euroatom w art.. 2 nakłada na
Wspólnotę szereg uprawnień i obowiązków, takich jak
wspieranie badań naukowych, tworzenie jednolitych norm
bezpieczeństwa, ułatwianie inwestycji, gwarantowanie
regularnych i właściwych dostaw rud i paliw jądrowych,
zapewnienie niestosowania materiałów jądrowych do celów
innych niż planowane, wykonywanie prawa własności do
specjalnych materiałów rozszczepialnych, zapewnienie
tworzenia wspólnego rynku materiałów jądrowych, wspieranie
pokojowego wykorzystania energii jądrowej poprzez
współpracę międzynarodową
EJ - Prawo wtórne
W prawie wspólnotowym jest szereg aktów poświeconych energetyce jądrowej, przykładowo:
Dyrektywa Rady 89/618/Euratom z dnia 27 listopada 1989 r. w sprawie informowania ogółu
społeczeństwa o środkach ochrony zdrowia, które będą stosowane oraz działaniach, jakie
należy podjąć w przypadku pogotowia radiologicznego (Dz. Urz. WE L 357 z 07.12.1989, str.
31; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 366)
Dyrektywa Rady 90/641/Euratom z dnia 4 grudnia 1990 r. w sprawie praktycznej ochrony
pracowników zewnętrznych, narażonych na promieniowanie jonizujące podczas pracy na terenie
kontrolowanym (Dz. Urz. WE L 349 z 13.12.1990, str. 21, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 405, z późn. zm.)
Dyrektywa Rady 92/3/Euratom z dnia 3 lutego 1992 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania
odpadów radioaktywnych między Państwami Członkowskimi oraz do Wspólnoty i poza jej
obszar (Dz. Urz. WE L 35 z 12.02.1992, str. 24; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz.
15, t. 2, str. 90)
Dyrektywa Rady 96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. ustanawiającej podstawowe normy
bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed
zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego (Dz. Urz. WE L 159 z 29.06.1996,
str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 291)
Dyrektywa Rady 2003/122/Euratom z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie kontroli wysoce
radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych (Dz. Urz. UE L 346 z
31.12.2003, str. 57; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 694)
EJ – poziom krajowy
W Polsce podstawową regulacją rangi ustawy zwykłej jest Ustawa Prawo Atomowe z 29
listopada 2000 r. Akt ten określa między innymi:
•
działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej związaną z
rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od
sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń
wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i
wypalonego paliwa jądrowego;
•
obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej tą działalność;
•
organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej;
•
zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe;
•
zasady wypełniania zobowiązań międzynarodowych, w tym w ramach Unii
Europejskiej, dotyczących bezpieczeństwa jądrowego, ochrony przed
promieniowaniem jonizującym oraz zabezpieczeń materiałów jądrowych i kontroli
technologii jądrowych.
Konkluzje
Na poziomie międzynarodowym silne wsparcie dla obu
sektorów wyrażone w umowach międzynarodowych
Poziom regionalny – silniejsze wsparcie prawodawcy
wspólnotowego dla energetyki jądrowej
Poziom krajowy – dobry system wsparcia energetyki
odnawialnej, natomiast szczątkowa regulacja
odnosząca się do energetyki atomowej
Dziękuję za uwagę
e-mail: [email protected]