Rośliny strączkowe

Rośliny strączkowe
W 2012 roku w Polsce przełamana została tendencja spadkowa uprawy roślin
strączkowych. Powodem większego zainteresowania tą grupą roślin jest zmiana
warunków ekonomicznych w rolnictwie, wzrastająca świadomość ekologiczna
i możliwość uzyskania dopłat z programów rolnośrodowiskowych. Udział tych roślin
w strukturze zasiewów jest jednak nadal bardzo mały i wynosi nieco ponad 1%.
Strączkowe na polskich polach są wciąż rzadkością. Przyczyny mogą być następujące:
problem ze zbytem nasion tych roślin, różnice miedzy plonami osiąganymi
w doświadczeniach, a w praktyce, podatność na choroby i szkodniki oraz małe spektrum
dostępnych zarejestrowanych środków ochrony roślin.
Zalety roślin strączkowych są powszechnie znane, a rozmaitość gatunków
pozwala na różnorodne sposoby uprawy i kierunki użytkowania. Wysoka zawartość
białka czy zdolność wiązania azotu atmosferycznego – to najbardziej charakterystyczne
cechy motylkowatych grubonasiennych. W dobie bardzo wysokiego (około 80%) udziału
roślin zbożowych w zasiewach i problemów z doborem odpowiednich przedplonów, lukę
tę mogłyby wypełnić właśnie rośliny strączkowe.
Aby zachęcić rolników do uprawiania tej grupy roślin w opracowaniu
przedstawiono informacje dotyczące cech rolniczo-użytkowych odmian. Wybór
odpowiedniej odmiany, mogącej nawet w niekorzystnych warunkach wegetacyjnych
zapewnić plony na zadawalającym poziomie, jest dla rolnika ważnym elementem
decydującym o powodzeniu produkcji.
Najliczniejszą grupę w Krajowym Rejestrze Odmian - biorąc pod uwagę rolnicze
rośliny strączkowe - stanowi groch siewny. Obecny stan to 30 odmian: z czego 17 odmian
ogólnoużytkowych przeznaczonych do uprawy na glebach żyznych i 13 odmian
pastewnych o mniejszych wymaganiach glebowych. Wśród odmian pastewnych 3 są
wysokie nasienne i nasienno-zielonkowe oraz 10 średniowysokich nasiennych. Odmiany
ogólnoużytkowe są wyłącznie wąsolistne, a w grupie odmian pastewnych - 7 jest
wąskolistnych, a 6 o liściach parzystopierzastych. W 2012 roku do Krajowego Rejestru
wpisano dwie odmiany ogólnoużytkowe grochu: Akord i Mecenas.
Drugim liczącym się gatunkiem w grupie strączkowych jest łubin żółty. Stan
liczbowy Krajowego Rejestru Odmian w 2012 roku nie zmienił się. Zarejestrowanych jest
osiem odmian – sześć o niesamokończącym i dwie o samokończącym typie wzrostu.
W województwie łódzkim testowano dwa gatunki roślin strączkowych: groch
siewny i łubin żółty. Doświadczenia te przeprowadzono w SDOO w Sulejowie: z grochem
siewnym jednoczynnikowe czteropowtórzeniowe liczące 11 odmian ogólnoużytkowych
i łubinem żółtym sześciopowtórzeniowe 7 kreacji z grupami odmian. W 2011 roku badano
15 odmian grochu siewnego, a w 2010 roku 12 odmian. W 2012 roku testowano 7 odmian
łubinu żółtego, w 2011 roku 8 odmian, a 2010 roku 7 odmian.
W opracowaniu dotyczącym łubinów, przedstawiono informacje odnoszące się do
odmian łubinu żółtego, bo jedynie z tym gatunkiem prowadzone było doświadczenie
w województwie łódzkim.
Ze względu na wzrost popularności tych gatunków w terenie zdecydowano
w niniejszym opracowaniu zamieścić informacje o wynikach przeprowadzonych badań.
Tabele z plonem, właściwościami rolniczo-użytkowymi i ważniejszymi chorobami
zawierają dane z trzylecia 2010-2012. W grochu dane dotyczące 6 odmian pochodzą
z trzech lat badań. Odmiany: Brylant, Batuta i Mentor testowano dwa lata, a wyniki
zarejestrowanych w 2012 roku odmian są jednoroczne.
W łubinie żółtym tabele zawierają dane z trzylecia, poza zarejestrowaną w 2011
roku odmianą Baryt, której wyniki pochodzą z dwóch lat.
10. Groch siewny
Doświadczenie z grochem w 2012 roku założono o 6 dni później w porównaniu do roku
2011. Po siewie było bardzo zimno, wystąpiły przymrozki (9 kwietnia – 8,4oC). Od 25 kwietnia
temperatura powietrza gwałtownie wzrosła do 30 oC. Odnotowano szybkie, równomierne
i bardzo dobre wschody. Opady deszczu w pierwszej dekadzie maja poprawiły stan uwilgotnienia
gleby i zapewniły optymalne warunki do szybkiego wzrostu roślin. W drugiej dekadzie maja znów
wystąpiły chłody (17 maja – 6,4oC). Zaobserwowano wówczas znaczne spowolnienie wzrostu
grochu. Uszkodzeń nie odnotowano. Okres od wschodów do kwitnienia cechował się ekstremami
temperatur powietrza (upały na przemian z przymrozkami), małą ilością opadów i bardzo dużym
nalotem mszyc. Takie warunki były bardzo stresujące dla roślin i nie sprzyjały ich wzrostowi.
Niskie rośliny szybko zaczęły kwitnąć. Stan roślin znacznie poprawił się w drugiej dekadzie
czerwca. Opady deszczu w okresie kwitnienia i umiarkowane temperatury zaowocowała
wydłużeniem tej fazy, a tym samym licznym zawiązywaniem strąków. Pierwsza dekada lipca była
burzowa i bardzo upalna. Późniejsze ochłodzenie przyhamowało dojrzewanie odmian. Burze
i opady w okresie dojrzewania utrudniały zbiór plonu. Odnotowano niewielkie pękanie strąków
i osypywanie się nasion. Plony nasion, MTN i wilgotność nasion w 2012 roku były najniższe
w trzyleciu. Powodem tego mogły być duże amplitudy temperatur i niewłaściwy rozkład opadów
w okresie wegetacji.
W 2011 roku doświadczenie założono w odpowiednim terminie. Sucha i ciepła pogoda
w kwietniu przyczyniła się do szybkich i równomiernych wschodów. Gwałtowne ochłodzenie
z przymrozkami i opadami śniegu na początku maja, przyhamowało wzrost grochu - uszkodzeń
roślin nie stwierdzono. Niestabilna pogoda w maju i czerwcu (duże amplitudy temperatur)
osłabiły kondycję odmian. Niskie rośliny szybko zaczęły kwitnąć. Niewielkie wyleganie odmian
(oprócz odmiany Cysterski) było wynikiem małej wysokości roślin. Stan ogólny grochu można
było określić jako słaby. Skrócenie wysokości roślin, średnio o ok. 20 cm, było powodem
znacznego obniżenia plonu nasion. Nasiona odmian były jednak dorodne o największej w trzyleciu
MTN.
W 2010 roku doświadczenie było również wcześnie założone. Chłodny kwiecień z nocnymi
przymrozkami wydłużył wschody odmian. Bardzo mokry (146,9 mm) i chłodny maj znacznie
spowolnił początkowy wzrost roślin i osłabił ich kondycję. Kilkudniowe upały pod koniec
pierwszej dekady czerwca spowodowały szybkie zakwitanie grochu. Rośliny niskie, osłabione
chłodem i nadmiarem wody w glebie gwałtownie zaczęły kwitnąć. Znaczne ocieplenie i mocne
uwilgotnienie gleby w okresie wypełniania strąków przyczyniły się do uzyskania zadawalającego
plonu. Dojrzewanie grochu przypadło na okres wysokich temperatur przekraczających 35oC.
Rośliny szybko i równomiernie zaczęły zasychać. Odmiany późne znacznie skróciły okres
wegetacji i przez to obniżyły swój potencjał plonotwórczy i MTN.
Plonowanie w roku 2012 było na podobnym poziomie co w roku 2011. Najwyższe plony
w trzyleciu odnotowano w 2010 roku. Niska MTN w 2012 roku była efektem skrócenia okresu
wegetacji. Temperatury powietrza w czerwcu i lipcu dochodzące do 35oC i powodowały szybkie
zasychanie odmian grochu. Dodatkowo obserwowano największy w trzyleciu nalot mszyc.
Analizując tabelę plonowania na uwagę zasługuje odmiana Batuta. W bieżącym roku nieco lepsza
od niej była tylko odmiana Lasso. Na uwagę zasługują również odmiany: Mentor, Boruta, Ezop,
przy czym odmiana Boruta wykazuje skłonność do porażania mączniakiem rzekomym. W rejonie
województwa łódzkiego patogen ten stanowi niewątpliwy problem w produkcji grochu
siewnego. Zarejestrowane nowe odmiany grochu potwierdzają postęp hodowlany w tym
gatunku, który jest widoczny nie tylko w plenności lecz w lepszej zdrowotności i odporności na
wyleganie. Bardzo istotną cechą grochu mającą zasadniczy wpływ na wysokość uzyskiwanych
plonów jest podatność na wyleganie. W 2012 roku w fazie końca kwitnienia wyleganie było
niewielkie, wyleganie przed zbiorem było nieco większe niż w latach ubiegłych. Szczegółowe
informacje o podatności odmian na wyleganie zawierają charakterystyki odmian.
Dzięki skutecznej ochronie nie stwierdzono również znaczących uszkodzeń nasion przez
szkodniki.
Tabela 1. Groch siewny. Odmiany badane. Rok zbioru 2012
Kod
Rok
kraju
wpisania
Adres jednostki zachowującej odmianę lub w przypadku
Lp. Odmiana
poch
do KR
odmiany zagranicznej – pełnomocnika w Polsce
odze
Polsce
nia
1
Ezop
2004
PL
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan
2
3
Tarchalska
Boruta
2004
2007
PL
PL
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan
4
Medal
2007
PL
5
Cysterski
2008
PL
6
Lasso
2008
PL
7
8
Brylant
Batuta
2002
2009
PL
PL
9
Mentor
2011
PL
10
Akord
2012
PL
11
Mecenas
2012
PL
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan
Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146 , 63-740
Kobylin
Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Kasztanowa 5 , 63-004 Tulce
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR ul. Główna 20, 99-307
Strzelce
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan
Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146 , 63-740
Kobylin
Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Kasztanowa 5 , 63-004 Tulce
Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146 , 63-740
Kobylin
Tabela 2. Groch siewny. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru 2012
-3-
SDOO
SULEJÓW
Powiat
Piotrkowski
Pszenny dobry
III a
6,40
Kompleks rolniczej przydatności gleby
Klasa bonitacyjna gleby
pH gleby w KCl
Przedplon
Data siewu
Obsada nasion (szt/m2)
Data zbioru
Jęczmień jary
05.04.2012
110-120
23-27.07.2012
Nawożenie mineralne - kg/ha
N (kg/ha)
P2O5 (kg/ha)
K2O (kg/ha)
25
25
91
Środki ochrony roślin
Zaprawa nasienna (ml/100 kg nasion )
Herbicyd (l/ ha)
Insektycyd (l/ha)
Insektycyd (l/ha)
Vitavax 200 FS – 400
Afalon Dysp.450 SC + Command 480 EC– 1,0 + 0,2
Basagran 480 SL– 2,5
Karate Zeon 050 SC – 0,15 × 2
Sumi Alpha 050 EC – 0,25
Tabela 3. Groch siewny. Wyniki ogólne dla odmian. Rok zbioru 2012
Lp.
Cecha
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
SDOO Sulejów
Pełnia wschodów (data: dzień, miesiąc)
Ocena wschodów (skala 9o)
Początek kwitnienia (data: dzień, miesiąc)
Ocena stanu ogólnego (skala 9o)
Wyleganie w fazie początku kwitnienia (skala 9o)
Koniec kwitnienia (data: dzień, miesiąc)
Wyleganie w fazie końca kwitnienia (skala 9o)
Wysokość roślin przed zbiorem (cm)
Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9o)
Porażenie przez zgorzel naczyniową (skala 9o)
Porażenie przez mączniaka rzekomego (skala 9o)
Dojrzałość techniczna (data: dzień, miesiąc)
Pękanie strąków (skala 9o)
Równomierność dojrzewania (skala 9o)
Masa 1000 nasion (g)
Wilgotność ziarna podczas zbioru (%)
Plon nasion (dt/ha)
27.04
9,0
06.06
7,3
9,0
23.06
8,6
67
5,2
8,8
7,3
16.07
7,5
7,4
212,7
15,0
42,8
Tabela 4. Groch siewny. Plon nasion odmian (%wzorca). Rok zbioru 2012
Lp
Odmiana
-4-
Wzorzec (dt z ha)
1
Ezop
2
Tarchalska
3
Boruta
4
5
6
Medal
Cysterski
Lasso
7
8
9
10
Brylant
Batuta
Mentor
Akord
Mecenas
Wzorzec 2012 – wszystkie badane odmiany
11
SDOO Sulejów
42,8
101
97
102
97
93
113
95
106
103
97
97
Tabela 5. Groch siewny . Plon nasion odmian (% wzorca). Lata zbioru: 2012, 2011, 2010
2010Lp.
Odmiana
2012
2011
2010
2011-2012
2012
Wzorzec (dt z ha)
42,8
43,2
58,5
43,0
48,2
1
Ezop
101
98
96
95
94
2
Tarchalska
97
98
100
98
104
3
Boruta
102
99
100
96
100
4
Medal
97
100
102
103
103
5
Cysterski
93
87
91
81
96
6
Lasso
113
112
108
111
102
7
Brylant
95
―
94
―
93
8
Batuta
106
―
112
―
118
9
Mentor
103
―
103
―
104
10
Akord
97
―
―
―
―
11
Mecenas
97
―
―
―
―
Liczba doświadczeń
1
1
1
2
3
Wzorzec: w 2012roku - wszystkie badane odmiany, w 2011 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta,
Medal, Cysterski, Lasso, Brylant, Batuta i Mentor, w 2010 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta,
Medal i Cysterski
Tabela 6. Groch siewny. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od
wzorca). Lata zbioru 2012, 2010-2012.
Zgorzel
Liczba
Askochytoza
Mączniak właściwy
naczyniowa
Lp. Odmiana
lat
201020102010badań
2012
2012
2012
2012
2012
2012
Wzorzec ( skala 9o)
8,8
8,1
9,0
9,0
7,3
7,1
-5-
0,0
1 Ezop
3
0,0
0,2
0,3
0,0
-0,0
0,0
0,0
2 Tarchalska
3
0,0
-0,4
-0,3
-0,4
0,0
0,0
3 Boruta
3
0,2
-0,5
-1,3
-1,2
0,0
0,0
4 Medal
3
0,2
0,5
-2,0
-2,0
0,0
0,0
5 Cysterski
3
0,0
0,0
0,2
0,6
0,0
0,0
6 Lasso
3
-0,3
-0,5
1,7
1,7
―
0,0
0,0
―
7 Brylant
2
-0,5
-1,5
―
0,0
0,0
―
8 Batuta
2
0,2
1,0
―
0,0
0,0
―
9 Mentor
2
0,2
1,2
10 Akord
1
―
0,0
0,0
―
-0,5
-0,5
―
0,0
0,0
―
11 Mecenas
1
0,2
1,2
Liczba doświadczeń
1
3
1
3
1
3
Wzorzec: w 2012roku - wszystkie badane odmiany, w 2011 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta,
Medal, Cysterski, Lasso, Brylant, Batuta i Mentor, w 2010 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta,
Medal i Cysterski
Tabela 7. Groch siewny. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od
wzorca). Lata zbioru 2012, 2010-2012.
Lp.
Odmiana
Liczba
lat
badań
Zgorzel naczyniowa
Askochytoza
Mączniak właściwy
2012
2010-2012
2012
2010-2012
2012
2010-2012
Wzorzec ( skala 9o)
8,8
8,1
9,0
9,0
7,3
7,1
1 Ezop
3
2 Tarchalska
3
3 Boruta
3
4 Medal
3
5 Cysterski
3
6 Lasso
3
7 Brylant
2
8 Batuta
2
9 Mentor
2
10 Akord
1
11 Mecenas
1
Liczba doświadczeń
0,2
0,0
0,2
0,2
0,0
-0,3
-0,5
0,2
0,2
-0,5
0,2
1
0,3
-0,4
-0,5
0,5
0,0
-0,5
―
―
―
―
―
3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
3
0,0
-0,3
-1,3
-2,0
0,2
1,7
-1,5
1,0
1,2
-0,5
1,2
1
-0,0
-0,4
-1,2
-2,0
0,6
1,7
―
―
―
―
―
3
Wzorzec: w roku 2010, 2011, 2012 – wszystkie badane odmiany
Skala 9o – 9 – oznacza stan najlepszy, 1 – oznacza stan najmniej korzystny
Tabela 8. Groch siewny. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia
od wzorca). Lata zbioru: 2012, 2010-2012.
Lp
Odmiana
Liczba
Lat
badań
Wyleganie
w fazie końca
kwitnienia
(skala 9o)
2012
-6-
Wzorzec
1
Ezop
3
2 Tarchalska
3
3
Boruta
3
4
Medal
3
5
Cysterski
3
6
Lasso
3
7
Brylant
2
8
Batuta
2
9
Mentor
2
10
Akord
1
11
Mecenas
1
Liczba doświadczeń
8,6
-0,1
-0,6
-0,1
0,4
-0,3
0,4
-0,3
-0,6
0,2
0,2
0,4
1
20102012
8,3
0,0
-0,1
-0,0
-0,2
0,3
-0,0
―
―
―
―
―
3
Wyleganie
przed
zbiorem
(skala 9o)
Wysokość
roślin
(cm)
Masa 1000
ziaren
(g)
Długość
okresu
wegetacji
(liczba
dni)
2012
20102012
2012
20102012
2012
20102012
2012
5,2
-1,4
-0,9
-0,7
-0,4
-0,9
-0,4
-0,9
0,3
1,3
1,3
2,6
1
5,4
-0,1
-0,2
0,3
-0,7
-2,7
0,4
―
―
―
―
―
3
67
7
-3
6
-4
-19
4
-4
14
5
-7
-3
1
72
7
-0
4
-5
-17
6
―
―
―
―
―
3
217,7
0,5
-13,1
32,7
7,5
-15,9
0,9
38,3
-11,7
-21,3
4,3
-21,7
1
253,3
9,0
-4,0
39,5
0,6
-32,3
-11,3
―
―
―
―
―
3
102
104
103
103
102
99
101
102
104
101
100
99
1
Wzorzec: w roku 2012, 2011, 2010 - wszystkie badane odmiany. Wyleganie: wyższa wartość
oznacza ocenę korzystniejszą. Długość okresu wegetacji - liczba dni od siewu do dojrzałości
technicznej