Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)
MEMO / 20 października 2009 r.
Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej:
Sprawozdanie porównawcze na temat warunków
mieszkaniowych Romów i Trawelerów w państwach
członkowskich UE
„Władze tworzą getta, a potem skarżą się na problemy; jeśli jednak Romowie składają
wnioski o lokale czynszowe, władze miejskie oferują im tylko mieszkania w getcie.”1
KLUCZOWE WYNIKI
Dyskryminacja, nieznajomość prawa, zbyt nieliczne zgłoszenia
problemów
Doświadczenia Romów w odniesieniu do dyskryminacji w zakresie sytuacji
mieszkaniowej w ciągu ostatnich pięciu lat różnią się znacznie w państwach
członkowskich.2
Przypadki dyskryminacji w sytuacji mieszkaniowej w ciągu ostatnich pięciu lat (w
%)3
EL
32
HU
21
CZ
20
PL
13
SK
RO
2
60
51
6
28
68
1
12
53
11
33
61
3
28
76
BG 12
21
66
Tak, z powodów
etnicznych
Tak, z innego
powodu
32
Nie
1
Nie wiem / Nie stosuje się
Wywiad z romskim respondentem, 3.4.2009. FRA (2009): Case study: Living Together, Czech
Republic [Studium przypadku: Żyć razem, Czechy]
2
Badanie UE na temat mniejszości i dyskryminacji (EU-MIDIS), FRA Badania na temat Romów
prowadzono w 7 państwach członkowskich UE (BG, CS, EL, HU, PL, RO, SK). Zob.
http://fra.europa.eu/eu-midis
3
„podczas poszukiwania domu lub mieszkania celem wynajmu lub zakupu poprzez osoby
zatrudnione w państwowej agencji mieszkaniowej, prywatnych właścicieli lub agencje”.
1
Słaba znajomość prawa
Świadomość istnienia prawa zakazującego dyskryminacji przy wynajmie lub
kupnie mieszkania
PL
33
HU
32
BG
24
RO
24
Razem
18
28
25
47
28
SK
EL
45
36
CZ
21
48
24
38
34
35
34
13
2
85
27
23
47
Tak, takie prawo istnieje
Nie, nie istnieje takie prawo
Nie wiem / Nie mam zdania
Odmowa udzielenia odpowiedzi
Tylko jedna czwarta (27%) wszystkich respondentów romskich wiedziała, że
istnieją przepisy prawne zakazujące dyskryminacji ze względu na pochodzenie
etniczne w zakresie oferty mieszkaniowej.
Zbyt nieliczne zgłoszenia przypadków dyskryminacji
Mimo że wskaźniki dyskryminacji są wysokie, w latach 2000-2009 Romowie
złożyli do organów ds. równości i biur rzeczników praw obywatelskich w całej
Europie zaledwie 550 skarg związanych z sytuacją mieszkaniową. Badania
pokazują, że tylko 11,5% Romów, którzy doświadczyli dyskryminacji w tym
kontekście zgłasza takie zdarzenia właściwym podmiotom.4
Powody niezgłoszenia przypadków dyskryminacji (w %)
Nic by to nie dało
71
Brak pewności, w jaki sposób
należy dokonać zgłoszenia
41
Obawa o konsekwencje
Przypadek nie był warty
wzmianki
Obawa przed zastraszaniem
4
26
20
16
FRA: badanie EU-MIDIS
2
Zdaniem Agencji Praw Podstawowych:
•
•
Państwa członkowskie powinny zintensyfikować swoje działania mające na
celu podnoszenie świadomości i rozpowszechnianie informacji dotyczących
prawodawstwa antydyskryminacyjnego oraz możliwości dochodzenia
roszczeń.
Państwa członkowskie powinny zapewnić właściwym organom, np. ds.
równości, odpowiednie zasoby do wypełniania swoich obowiązków.
Dobra praktyka: egzekwowanie prawodawstwa antydyskryminacyjnego
Krajowy Trybunał ds. Dyskryminacji Finlandii nałożył w styczniu 2008 r.
warunkową grzywnę w wysokości 2 000 EUR na agencję nieruchomości w
mieści Raahe. Agencja wyraziła zgodę na wynajęcie mieszkania Romowi tylko
pod warunkiem, że służby socjalne Raahe zostaną gwarantem umowy najmu.
Trybunał uznał, że taka procedura nie była procedurą standardową, stosowaną
wobec członków większości społeczeństwa w podobnych sytuacjach. Stwierdził
więc, że agencja potraktowała wnioskodawcę w sposób dyskryminujący ze
względu na pochodzenie etniczne.5
Złe warunki mieszkaniowe i segregacja w zakresie miejsc
zamieszkania mają negatywny wpływ na wykształcenie, zatrudnienie i
zdrowie.
Choć sytuacja mieszkaniowa to tylko jeden z aspektów obecnej sytuacji Romów,
nierówności w tym zakresie to jeden z najbardziej widocznych przejawów
wykluczenia społecznego. Segregacja pod kątem miejsca zamieszkania
determinuje inne aspekty życia, takie jak dostęp do wykształcenia, zatrudnienie,
stan zdrowia czy usługi socjalne.
•
•
•
•
•
Dzieci z rodzin romskich narażone na przymusowe eksmisje będą
doświadczały poważnych trudności w szkole.
Dzieci
mieszkające
na
odseparowanych
osiedlach
z
dużym
prawdopodobieństwem będą uczęszczać do szkół stosujących segregację.
Romowie żyjący w podzielonych społecznościach lub doświadczający
niskiego standardu życia mają ograniczony dostęp do usług publicznych i
sieci społecznych.
Mieszkanie na oddzielonych terenach utrudnia znalezienie pracy i dotarcie do
niej (np. ze względu na brak połączeń transportu publicznego lub niską ich
jakość).
Niski standard życia ma poważny wpływ na zdrowie, w szczególności kobiet i
dzieci.
Zdaniem Agencji Praw Podstawowych:
5
http://www.intermin.fi/intermin/hankkeet/sltk/home.nsf/PFBD/A85FDCAD7E5D1774C22573DA00
49%208F0?opendocument
3
•
•
•
•
•
Państwa członkowskie powinny dołożyć starań, by mieszkania dla Romów i
Trawelerów były tanie, o odpowiednim poziomie i łatwo dostępne. Muszą one
niezwłocznie zapewnić w osiedlach romskich i miejscach pobytu Trawelerów
wodę pitną, prąd, wywóz śmieci, transport publiczny, drogi i inne elementy
infrastruktury.
Państwa członkowskie powinny umożliwić Romom i Trawelerom uczestnictwo
w przygotowywaniu nowych planów mieszkaniowych, które ich dotyczą.
Państwa członkowskie powinny zająć się strategiami i tendencjami – w
sferze publicznej i prywatnej – które mogą przyczyniać się do wystąpienia
segregacji rasowej na rynku nieruchomości.
Państwa członkowskie powinny zapobiegać krajowym, regionalnym i
lokalnym strategiom i inicjatywom mającym na celu osadzanie Romów w
nieodpowiednich i niebezpiecznych miejscach oraz przenoszeniu lub
spychaniu ich do takich miejsc ze względu na ich pochodzenie etniczne i
uniemożliwiać takie praktyki.
Komisja UE powinna powiązać wykorzystanie funduszy strukturalnych Unii
Europejskiej z wdrożeniem zasady równości szans i planów desegregacji w
mieszkalnictwie.
Dobra praktyka: poprawa zatrudnienia dzięki integracji mieszkaniowej
W ramach programu Instytutu na rzecz Poprawy Warunków Lokalowych i
Integracji Społecznej (IRSI) władze Madrytu chcą zlikwidować slumsy
przenosząc ich mieszkańców do zintegrowanych obiektów mieszkaniowych
wynajętych od Instytutu. Program obejmuje pomoc na rzecz uczestniczących w
nim rodzin w zakresie integracji społecznej. Od 1999 r. dzięki działalności
Instytutu pracę znalazło ponad 5000 Romów. Regularny dochód zapewniony
dzięki zatrudnieniu jest podstawą skutecznej integracji społecznej rodzin.6
Konieczność powstrzymania przymusowych eksmisji Romów
Romowie i Trawelerzy mieszkający w nieformalnych osiedlach nie mają
zapewnionych praw własności i są szczególnie narażeni na przymusowe
przesiedlenia. Zdarzają się przypadki masowych przymusowych eksmisji
Romów, w tym osób regularnie płacących czynsz, z lokali komunalnych, eksmisji
przeprowadzanych bez wcześniejszej zapowiedzi, eksmisji przeprowadzonych
bez realnych konsultacji z zainteresowanymi wspólnotami, jak również eksmisji
wiążących się z użyciem przemocy przez policję oraz zniszczeniem własności
osobistej. W wielu przypadkach władze nie zapewniają lokali zastępczych ani
właściwej rekompensaty za wywłaszczenie. Obserwuje się poważne braki w
zakresie oficjalnych systematycznych danych odnoszących się do
przymusowych eksmisji Romów i Trawelerów z nieformalnych osiedli.
Zdaniem Agencji Praw Podstawowych:
•
Państwa członkowskie powinny dołożyć wszelkich starań by w
prawodawstwie jasno zdefiniowano procedury zgodnych z prawem eksmisji.
6
FRA (2009) Case Study: Improving Roma Housing and eliminating slums, Spain [Studium
przypadku: Poprawa warunków mieszkaniowych Romów i likwidacja slumsów, Hiszpania]
4
•
Takie prawodawstwo musi spełniać międzynarodowe standardy praw
człowieka w celu dokładnego kontrolowania okoliczności przeprowadzania
eksmisji. W przypadku eksmisji zgodnych z prawem Romom należy zapewnić
odpowiednie lokale zastępcze.
Podejmowane środki powinny objąć prowadzenie konsultacji z
zainteresowaną
wspólnotą
lub
osobami,
odpowiednio
wczesne
zawiadomienie, gwarancję racjonalnego przeprowadzania przesiedlenia,
istnienie skutecznych środków odwoławczych, jak również zapewnienie
zainteresowanym bezpłatnej lub taniej pomocy prawnej. Oferowane lokale
zastępcze nie powinny doprowadzić do dalszej segregacji.
5
Dobra praktyka: poradnik na temat praw mieszkaniowych Romów7
Europejskie Centrum Praw Romów (ERRC)8 we współpracy z Centrum Praw
Mieszkaniowych i Eksmisji (COHRE)9 i Fundacją Milana Simecki (MSF)10
przygotowało
podręcznik
dotyczący
praw
Romów
związanych
z
mieszkalnictwem. Podręcznik zawiera informacje na temat różnych składników
prawa do odpowiednich warunków mieszkaniowych, jak również praw
gospodarczych i społecznych.
Brak danych, brak mechanizmów monitorowania
Brak danych segregowanych ze względu na pochodzenie etniczne, ograniczone
zasoby finansowe, brak mechanizmów monitorowania / oceny wpływu i „deficyt
odpowiedzialności” ze strony władz regionalnych i lokalnych to główne czynniki
ograniczające rozwój inicjatyw i strategii związanych z warunkami
mieszkaniowymi Romów i Trawelerów w całej Unii Europejskiej.
Zdaniem Agencji Praw Podstawowych:
•
•
•
•
•
Państwa członkowskie powinny stworzyć warunki do regularnego
gromadzenia istotnych danych dzielonych pod względem etnicznym
dotyczących sytuacji mieszkaniowej Romów i Trawelerów. Gromadzenie
takich danych musi być obwarowane niezbędnymi ograniczeniami
przewidzianymi m.in. w unijnej dyrektywie o ochronie danych osobowych.11
Państwa członkowskie powinny zapewnić właściwe monitorowanie i ocenę
wdrażania odpowiednich planów działań, tak by uzyskać użyteczne
informacje zwrotne przydatne do prowadzenia działań następczych.
Władzom lokalnym należy zapewnić wszelkie niezbędne zasoby i wyraźne
instrukcje dotyczące ich roli w ramach krajowych programów działań w
obszarze warunków mieszkaniowych Romów i Trawelerów.
Komitet Regionów powinien zbadać możliwości ułatwienia wymiany dobrych
praktyk i pokierowania dyskusją wśród swoich członków będących
przedstawicielami władz lokalnych na tematy związane z sytuacją
mieszkaniową Romów.
Platforma europejska na rzecz integracji Romów powinna umieścić kwestie
mieszkaniowe wśród priorytetów omawianych podczas nadchodzących
posiedzeń w 2010 r.
7
http://www.errc.org/db/00/B1/m000000B1.doc
http://www.errc.org/
9
http://www.cohre.org/
10
http://www.nadaciamilanasimecku.sk/
11
Dyrektywa 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w
sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego
przepływu tych danych
8
6
Kontekst sprawozdania:
W grudniu 2007 r. Komisja Europejska zwróciła się do agencji Praw Podstawowych Unii
Europejskiej (FRA) z prośbą o przygotowanie sprawozdania porównawczego na temat
sytuacji Romów i Trawelerów w Unii Europejskiej. W odpowiedzi na tę prośbę FRA, po
konsultacji z odpowiednimi podmiotami, w tym Komisją Europejską i Radą Europy,
postanowiła skoncentrować na sytuacji mieszkaniowej.
Jednocześnie FRA rozpoczęła badanie na temat mniejszości i dyskryminacji (EU
MIDIS). Pierwsze sprawozdanie na temat dyskryminacji Romów opublikowano w
kwietniu 2009 r. (http://fra.europa.eu/eu-midis). Sprawozdanie dotyczące dyskryminacji
w obszarze warunków mieszkaniowych jest prezentowane równocześnie z nowym
sprawozdaniem FRA na temat warunków mieszkaniowych Romów.
Kontekst informacji o Romach:
Termin „Romowie” jest używany jako określenie zbiorowe obejmujące grupy ludzi o
mniej więcej zbliżonych cechach kulturowych, mających wspólną historię marginalizacji
w społeczeństwach europejskich, takie jak Roma, Sinti, Trawelerzy, Aszkali, Kale itp.12
Dane o liczbie Romów w Unii Europejskiej są oparte na szacunkach, jako że brakuje
danych na poziomie krajowym. Zgodnie z tymi danymi szacunkowymi w UE mieszka ok.
10 mln Romów.13 Ze względu na ten brak oficjalnych danych FRA wzywa rządy do
rozpoczęcia gromadzenia danych segregowanych, przy uwzględnieniu wrażliwość
gromadzenia danych o grupach etnicznych.
Kontekst właściwego prawodawstwa UE:
Prawodawstwo zakazujące dyskryminacji: Romowie są w pełni objęci prawodawstwem
unijnym zakazującym dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne w
zatrudnieniu, systemie ochrony socjalnej i szkolnictwie, jak również w dostępie do dóbr i
usług, w tym mieszkań. (Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r.
wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie
rasowe lub etniczne, przyjęta w dniu 29 czerwca 2000 r., Dziennik Urzędowy L 180 z
19.7.2000, s. 0022–0026). Prawodawstwo to jest już wdrożone i obowiązuje w każdym
państwie członkowskim.
Prawodawstwo zakazujące wypowiedzi szerzących nienawiść i ataków przemocy:
Unijna decyzja ramowa Rady w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu
i ksenofobii za pomocą środków prawno-karnych (dokumenty Rady 16771/07, 16771/07
COR 4 i 16351/1/08) zakazuje nawoływania do przemocy lub nienawiści przeciwko
grupie osób, którą definiuje się według rasy, koloru skóry, religii, pochodzenia albo
przynależności narodowej lub etnicznej, lub przeciwko członkowi takiej grupy.
Prawodawstwo to musi zostać przyjęte w państwach członkowskich do listopada 2010 r.
12
FRA jest świadoma stanu debaty dotyczącej używania terminu „Romowie” i nie jest jej intencją
„asymilacja” kulturowa członków wymienionych grup lub innych grup do społeczności Romów.
13
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 stycznia 2008 r. w sprawie europejskiej
strategii
wobec
Romów
P6_TA(2008)0035,
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-20080035+0+DOC+XML+V0//EN
7
Sprawozdania FRA są dostępne pod adresem: http://fra.europa.eu 14
W razie pytań prosimy o kontakt z Waltrud Heller z zespołu ds. mediów
Agencji Praw Podstawowych:
E-mail: [email protected]
Tel.: +43 1 58030-642
14
Wcześniejsze raporty FRA (EUMC) na temat mieszkalnictwa: „Przełamywanie barier – Kobiety
romskie a dostęp do publicznej opieki zdrowotnej” i „Romowie w systemie edukacji publicznej”,
dostępne pod adresem: http://www.fra.europa.eu/
8