Studia z historii ekonomii

Studia z historii ekonomii
Księga jubileuszowa
dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej
Profesor Aleksandry Lityńskiej
Praca zbiorowa pod redakcją
Mirosława Bochenka
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
Oddział w Toruniu
Toruń 2011
Recenzja
prof. zw. dr hab. Wacław Jarmołowicz
Redaktor prowadzący
Adam P. Balcerzak
Korekta
Aneta Dąbrowska-Korzus
Projekt okładki
Mirosław Bochenek i Jarosław Cholewiński
Projekt strony tytułowej
Mirosław Bochenek
© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu
ISBN 978-83-62049-11-0
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
Oddział w Toruniu
ul. Kopernika 21
87-100 Toruń
e-mail: [email protected]
www.pte.umk.pl
Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS
ul. Wybickiego 46
31-302 Kraków
Spis treści
WSTĘP – JUBILEUSZ
PROFESOR ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ ................................ 7
WYKAZ PUBLIKACJI
PROFESOR ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ .............................. 11
ROZDZIAŁ 1
MIROSŁAW BOCHENEK, ZOFIA DACH
ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ ZMAGANIA
Z HISTORIĄ EKONOMII............................................................ 21
DOM RODZINNY I EDUKACJA ................................................................... 21
POCZĄTEK KARIERY ................................................................................ 22
KIEROWNICTWO ZAKŁADU HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ ................. 33
PROFESURA I KIEROWNICTWO KATEDRY HISTORII MYŚLI
EKONOMICZNEJ ....................................................................................... 39
PODSUMOWANIE ..................................................................................... 59
LITERATURA............................................................................................ 60
ROZDZIAŁ 2
URSZULA ZAGÓRA-JONSZTA
SZKOŁA KRAKOWSKA A PRZEDSTAWICIELE
GÓRNOŚLĄSKIEJ INTELIGENCJI
WOBEC ETATYZMU................................................................... 63
WSTĘP ..................................................................................................... 63
ANTYETATYZM PRZEDSTAWICIELI SZKOŁY KRAKOWSKIEJ ...................... 64
GÓRNOŚLĄSKA INTELIGENCJA WOBEC ETATYZMU .................................. 73
4
Spis treści
i
PRZYCZYNY RÓŻNIC W PODEJŚCIU DO ETATYZMU ‒ PODSUMOWANIE ..... 84
LITERATURA............................................................................................ 86
ROZDZIAŁ 3
MIROSŁAW BOCHENEK
POGLĄDY POLSKICH EKONOMISTÓW
NA TEMAT POCZĄTKÓW EKONOMII
MATEMATYCZNEJ W POLSCE ............................................... 91
WSTĘP ..................................................................................................... 91
PIERWSZE POGLĄDY GŁOSZONE W OKRESIE ZABORÓW ............................ 94
POCZĄTKI MATEMATYZACJI POLSKIEJ EKONOMII W OPINII
EKONOMISTÓW OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO .......................................... 96
WZROST ZAINTERESOWANIA PIERWSZYMI EKONOMISTAMI
MATEMATYCZNYMI PO 1945 R. .............................................................. 101
RENESANS BADAŃ NAD EKONOMIĄ MATEMATYCZNĄ
W OKRESIE PRZEMIAN SYSTEMOWYCH .................................................. 110
PODSUMOWANIE ................................................................................... 117
LITERATURA.......................................................................................... 118
ROZDZIAŁ 4
ZBIGNIEW GAZDA
O BRACIACH EDWARDZIE I TADEUSZU
SZTURM DE SZTREM – BIOGRAFIA
I REFLEKSJI KILKA ................................................................. 123
WSTĘP ................................................................................................... 123
NOTKI BIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE BRACI SZTURM DE SZTREM ............ 124
ODNIESIENIE DO PEWNYCH TEKSTÓW .................................................... 132
PODSUMOWANIE ................................................................................... 143
ZAŁĄCZNIK 1 ......................................................................................... 145
ZAŁĄCZNIK 2 ......................................................................................... 146
LITERATURA.......................................................................................... 146
ROZDZIAŁ 5
GRAŻYNA MUSIAŁ
APARATURA POJĘCIOWA ANALIZY
GOSPODARKI W ZASADACH EKONOMIKI
ALFREDA MARSHALLA.......................................................... 149
WSTĘP ................................................................................................... 149
DZIAŁANIA ZORIENTOWANE NA WARTOŚCI ........................................... 152
POZNANIE ROZWOJU NAUKI W ŚWIETLE PRAW NAUKOWYCH................. 155
PRZEDMIOT I ZAKRES EKONOMII............................................................ 158
OGÓLNE I SWOISTE CELE BADANIA EKONOMII ....................................... 160
ROZWÓJ EKONOMII JAKO NAUKI I JEJ APARATURY POJĘCIOWEJ ............. 164
PODSUMOWANIE ................................................................................... 169
LITERATURA.......................................................................................... 170
ROZDZIAŁ 6
WACŁAW STANKIEWICZ
O CZYM ŚWIADCZY MNOGOŚĆ SZKÓŁ
EKONOMICZNCH ZWIĄZANYCH
Z INSTYTUCJONALIZMEM? .................................................. 173
WSTĘP ................................................................................................... 173
GENEZA I DOROBEK „STAREJ” EKONOMIKI INSTYTUCJONALNEJ ............ 177
„NOWA” EKONOMIKA INSTYTUCJONALNA – OCZAROWANIE
I WYCISZENIE ......................................................................................... 185
PODSUMOWANIE ................................................................................... 192
LITERATURA.......................................................................................... 192
ROZDZIAŁ 7
MAREK RATAJCZAK
CO DALEJ Z EKONOMIĄ? ...................................................... 195
WSTĘP ................................................................................................... 195
6
Spis treści
i
DEBATA O WSPÓŁCZESNEJ EKONOMII: MIĘDZY
ANTYEKONOMICZNYM A EKONOMICZNYM TRYUMFALIZMEM................ 196
EKONOMIA JAKO NAUKA: GŁÓWNE PODZIAŁY METODOLOGICZNE......... 199
EKONOMIA W PRZYSZŁOŚCI................................................................... 206
PODSUMOWANIE ................................................................................... 212
LITERATURA.......................................................................................... 213
WSTĘP – JUBILEUSZ
PROFESOR ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ
Jubileusz 45-lecia pracy naukowej Profesor Aleksandry Lityńskiej – wybitnej specjalistki w zakresie historii myśli ekonomicznej
w Polsce – przypadł w 2011 r. Z tej okazji przygotowana została ta
książka, aby w ten sposób wyrazić Jubilatce uznanie i szacunek.
Przyjaciele i znajomi, którzy – podobnie jak Jubilatka – zajmują się
teorią i historią ekonomii, napisali specjalnie z tej okazji szkice poświęcone tej tematyce naukowej.
Wykaz
publikacji
Aleksandry
Lityńskiej
świadczy
o nieprzeciętnej aktywności i pracowitości Jubilatki. Biografia naukowa Profesor Aleksandry Lityńskiej jest nieśmiałą próbą odtworzenia Jej drogi życiowej oraz dotychczasowych form aktywności.
Konfrontacja dokonań Pani Profesor z Jej postawą życiową sprawia,
że można Ją uznać za osobę o wielkiej skromności. Opieranie badań
historycznych na materiałach źródłowych i archiwalnych świadczy
o „benedyktyńskiej” dociekliwości i cierpliwości.
W rozdziale drugim zostały porównane poglądy przedstawicieli
Szkoły Krakowskiej oraz górnośląskiej elity intelektualnej na temat
etatyzmu, głoszone w okresie międzywojennym. Okazuje się, że
mimo bliskości tych ośrodków istniała wyraźna różnica zapatrywań.
Względy doktrynalne znalazły odbicie w stanowisku Szkoły Krakowskiej, natomiast względy pragmatyczne – w stanowisku Górnoślązaków.
W kolejnym rozdziale przypomniano pierwsze zmatematyzowane
prace ekonomiczne polskich uczonych. Niestety, przez osiemdziesiąt
lat polscy historycy i teoretycy ekonomii wyrażali sprzeczne opinie
na temat rodzimych pionierów ekonomii matematycznej, rozmijające
się w większości przypadków ze stanem faktycznym.
Autor rozdziału czwartego przybliżył sylwetki oraz dorobek naukowy braci Szturm de Sztrem: Edwarda i Tadeusza. Statystykę
traktowali jako naukę pomocniczą ekonomii, gdyż dostarcza ona tej
8
Wstęp
i
drugiej danych empirycznych niezbędnych przy modelowaniu rzeczywistości gospodarczej i weryfikacji twierdzeń naukowych. Niemniej ważna była ich wrażliwość społeczna.
W rozdziale piątym przedstawione zostały rozważania epistemologiczne i metodologiczne o twórczości Alfreda Marshalla. Brytyjski
ekonomista wywarł istotny wpływ nie tylko na rozwój teorii ekonomii, ale również na jej metodologię. Zmodyfikował ujęcie przedmiotu badań ekonomii i jej zakres, stosował oryginalną metodę dociekań
oraz wprowadził nowe pojęcia i koncepcje.
Przedmiotem rozważań rozdziału szóstego jest rozwój i stan ekonomiki instytucjonalnej na świecie. Powstała u schyłku XIX w. ekonomika instytucjonalna czerpała z dorobku nie tylko nowszej, ale
również starożytnej myśli ekonomicznej i filozoficznej. Na gruncie
„starej” ekonomiki instytucjonalnej w latach 60. XX w. wyrosła
„nowa” ekonomika instytucjonalna, dostrzegająca potrzebę rozwoju
ekonomii heterodoksyjnej, która zyskuje coraz większe poparcie
w różnych ośrodkach naszego globu. Rozważania te w pewnym sensie odpowiadają na pytanie, czy mnożenie się szkół ekonomicznych
związanych z tym kierunkiem świadczy o jego kondycji.
Pracę zamykają rozważania o obszarach i problemach, które wywołują spory między ekonomistami różnych opcji, oraz potencjalnych kierunkach dalszego rozwoju ekonomii. W ważniejszych debatach ekonomistów przedmiotem sporów są: antyekonomizm versus
ekonomiczny tryumfalizm, ekonomia formalna versus ekonomia
opisowa, ekonomia pozytywna versus ekonomia normatywna, precyzja versus prawda, ekonomia głównego nurtu versus ekonomia alternatywna.
Profesor Aleksandra Lityńska jest „kronikarzem” nie tylko dziejów myśli ekonomicznej w Polsce, ale także społecznego ruchu ekonomistów. Działa również na rzecz krzewienia kultury ekonomicznej. Recenzuje i doradza. Czyni to z ogromną życzliwością, uczciwością i rozwagą. Jest znakomitym słuchaczem i dyskutantem. Wymagająca i zarazem tolerancyjna. Taką Ją znamy.
W imieniu zespołu autorskiego pozwalam sobie złożyć Pani Profesor najserdeczniejsze życzenia wszelkiej pomyślności oraz zdrowia
i sił do podejmowania kolejnych projektów badawczych.
W tym miejscu pragnę również serdecznie podziękować wszystkim tym, którzy przyczynili się do wydania tej książki. Za cenne
informacje biograficzne dziękuję Panu Tadeuszowi Lityńskiemu. Za
I
Wstęp
9
wsparcie i aprobatę pomysłu przygotowania książki jubileuszowej
dziękuję Jego Magnificencji Rektorowi Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Profesorowi Romanowi Niestrojowi oraz Profesorowi Janowi W. Wiktorowi. Za trud sporządzenia recenzji wydawniczej dziękuję Panu Profesorowi Wacławowi Jarmołowiczowi.
Mirosław Bochenek