praca z uczniem mającym trudności w nauce

Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych
mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk
PRACA Z UCZNIEM MAJĄCYM TRUDNOŚCI
W NAUCE
Częstym zadaniem nauczycieli jest trafienie do uczniów, którzy nie interesują
się nauką i stracili motywację do pracy, poniewaŜ doświadczyli poraŜek i z róŜnych powodów odsunęli się od szkoły. Z drugiej strony czynnikami powodującymi frustrację nauczycieli, gdy próbują motywować uczniów trudnych jest: brak czasu, duŜa liczba uczniów mających kłopoty z nauką lub kłopoty emocjonalne, twarde wymagania stawiane przez władze oświatowe i rodziców, liczne sytuacje stresujące. Bywa, Ŝe w warunkach szkolnych
nauczyciele bardziej starają się o utrzymanie klasy w spokoju i porządku niŜ o wzbudzanie
uczniowskiej motywacji do nauki. Dla motywowania uczniów ma znaczenie wszystko, co
nauczyciel czyni w klasie: sposób prezentowania materiału, rodzaje stosowanych ćwiczeń,
sposób kontaktowania się z uczniami, stwarzanie moŜliwości pracy samodzielnej lub grupowej. Uczniowie reagują na to, kim jest nauczyciel, co robi, i na to, jak czują się w klasie.
Dawniejsze poglądy na motywację zakładały, Ŝe nauczyciel moŜe kształtować zachowanie
poprzez zewnętrzną kontrolę, nagrody lub porównywanie wyników. Obecnie sądzi się, Ŝe
nauczyciel, który mniej kontroluje, daje uczniom moŜliwość przejawiania autonomii, inicjatywy i autoekspresji, tworzy lepsze warunki do nauki i motywacji. Motywacja do nauki jest
czymś naturalnym u wszystkich ludzi, a więc musi być wyzwalana, a nie kształtowana. Aby
wzbudzić uczniowską motywację, nauczyciel musi pamiętać, Ŝe:
• Motywacja człowieka oparta jest na jego przekonaniach na temat swojej wartości i
zdolności.
• Człowiek wyrabia w sobie oczekiwanie sukcesu lub klęski i rozwija w sobie pozytywne lub negatywne uczucia na temat uczenia się na podstawie posiadanych
przeświadczeń.
• Czynniki wewnętrzne (przeświadczenia, oczekiwania, cele) oraz czynniki zewnętrzne (nagrody, aprobata, wsparcie innych) odgrywają waŜną rolę w określeniu istoty
motywacji oraz pracy nad jej wzmocnieniem.
• Uczniowie, stosując myślenie na wyŜszym poziomie, są w stanie zrozumieć relację
między własnym systemem przekonań, a naturalną tendencją do automotywacji.
• Ludzie często zapominają, Ŝe sami tworzą myśli i konstruują własny obraz rzeczywistości.
• Wewnętrzna motywacja do nauki jest waŜnym wyznacznikiem zdrowia psychicznego.
Trzeba uczniom przekazać na temat myślenia przekonanie, Ŝe negatywne myśli
wywołują negatywne uczucia. Kontrolując myśli kontrolujemy własne uczucia. Nawet małe
dziecko moŜna nauczyć, Ŝe negatywne uczucia (złość, smutek, strach) świadczą o tym, Ŝe
myślimy negatywnie (ktoś chciał nam zrobić przykrość, nie lubi nas). Gdy czujemy się dobrze, to zwykle nasze myśli są pozytywne. Nasz własny obraz rzeczywistości tworzymy
sobie sami procesem myślenia.
Zwykle złe zachowanie w klasie jest rezultatem niskiej samooceny. Uczniowie
mający skłonność do złośliwości, zwracania na siebie uwagi, chorobliwej koncentracji na
sobie, zachowują się źle, bo są przestraszeni lub niepewni. Przykładowo, czują się mniej
zdolni od kolegów, mają kompleksy związane z pozycją społeczną lub przeŜywają inne
mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk - PRACA Z UCZNIEM MAJĄCYM TRUDNOŚCI W NAUCE
2
problemy szkolne lub domowe. Trzeba pomóc tym uczniom zrozumieć, Ŝe to niepewność i
niska samoocena leŜy u podstaw ich złego zachowania. PoniewaŜ są oni w stanie kontrolować własne myśli i uczucia, mogą przywrócić do naturalnego stanu wysoką samoocenę i
motywację.
Pomaganie uczniom w podejmowaniu decyzji prowadzących do zdrowych myśli, uczuć i motywacji polega na zapewnieniu szczerej troski i wsparcia ze strony nauczycieli, kolegów i innych osób w szkole. Niezbędne są działania nauczycielskie pozwalające
zorientować się uczniowi, na czym polega rzeczywiste posługiwanie się umysłem, oraz
kontrola nad własnymi procesami myślowymi. SłuŜy temu nauczanie wyrabiające umiejętności myślenia, praca zespołowa, działania stwarzające okazję do niezaleŜnego myślenia i
rozwiązywania problemów.
W warunkach nastawionych na autonomię, charakteryzujących się ciekawymi i
konstruktywnymi interakcjami między nauczycielem a uczniem, uczniowie wykazują większą kompetencję, większe poczucie własnej wartości i wpływania na własne losy - ten rodzaj uczenia się uznaje się za najbardziej wartościowy. Nauczyciele, którzy potrafią wyzwolić wewnętrzną motywację uczniów, charakteryzują się następującymi cechami:
• znają potrzeby kaŜdego ucznia,
• są zainteresowani rozwojem kaŜdego ucznia,
• są konsekwentni i zdecydowani w sprawach reguł, nieprzekraczalnych granic i zadań,
• są nastawieni demokratycznie,
• dodają odwagi,
• są ciepli emocjonalnie,
• widzą moŜliwość osiągnięcia sukcesu przez kaŜdego ucznia,
• odnoszą się z szacunkiem do starań i wkładu pracy kaŜdego ucznia.
Aby nauczyciel mógł stworzyć przyjazny klimat w klasie, musi być:
• zrelaksowany,
• dostrzegać wesołe aspekty zjawisk,
• odczuwać zadowolenie z pracy,
• raczej zwracać uwagę na pozytywy niŜ negatywy,
• być konsekwentnym w określaniu granic jakich nie naleŜy przekraczać,
• utrzymywać porządek bez poniŜania uczniów,
• zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka,
• nie oczekiwać, Ŝe uczniowie będą doskonali,
• mieć poczucie humoru,
• umieć rozwiązywać sprawy dyscyplinarne z zastosowaniem, jak to tylko moŜliwe zindywidualizowanego podejścia do ucznia,
• pamiętać, Ŝe uczniowie nie są źli lub ułomni, ale po prostu nie mają poczucia bezpieczeństwa,
• umieć przebaczać i zapominać,
• nigdy nie dawać za wygraną.
PowyŜsze cechy stwarzają dobrą podstawę dla poŜądanych i korzystnych stosunków między nauczycielem a uczniem. Są dwa czynniki najbardziej przyczyniające się
do znalezienia wspólnego języka z uczniem trudnym - nastawienie nauczyciela na popieranie rozwoju kaŜdego ucznia, oraz własna tendencja nauczyciela do samorozwoju.
Uczniowie wyczuwają i dobrze reagują na wiedzę fachową z przedmiotu i wysoką kompetencję w nauczaniu. MoŜna dotrzeć do psychiki nawet najtrudniejszych uczniów, jeśli zapewni im się poczucie komfortu psychicznego, bezpieczeństwa - będzie się im okazywało
szacunek i dbałość, zachętę do poszukiwania własnych moŜliwości uczenia się. Aby mieć
sukcesy w pracy z takimi uczniami trzeba mieć optymistyczne nastawienie i duŜą zdolność
empatii, stwarzać atmosferę wzajemnej troski i wsparcia. Dobry stan ducha nauczyciela
mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk - PRACA Z UCZNIEM MAJĄCYM TRUDNOŚCI W NAUCE
3
ma zasadniczy wpływ na odzyskiwanie pozytywnego nastawienia wobec Ŝycia przez
uczniów trudnych.
Dbając o pozytywne doświadczenia edukacyjne trzeba starać się nie brać do
siebie negatywnych reakcji uczniów. Starać się rozumieć i szanować kaŜdego ucznia,
chociaŜ nie zawsze jest to proste z uwagi na przepełnione klasy i ciągły brak czasu. Na
godzinach wychowawczych trzeba rozmawiać z uczniami o moŜliwościach tworzenia poprawnych stosunków międzyludzkich, sztuce dyskusji, moŜliwościach rozwiązywania sytuacji problemowych. WaŜne, aby uczniowie zrozumieli, Ŝe jeśli postawią się w sytuacji osoby, z którą mają konflikt, to najprawdopodobniej zmienią pogląd na całe zdarzenie i na tę
osobę. ChociaŜ nie mamy władzy nad tym, co inna osoba myśli, czuje lub robi, to jednak
moŜemy podjąć decyzję, by myśleć inaczej o zdarzeniu i mieć wgląd w motywy innej osoby, a to moŜe spowodować, Ŝe sami zaczniemy się czuć lepiej.
MoŜna przeprowadzać z uczniami ćwiczenia, aby zrozumieli oni na czym polega cykl myślowy, oraz Ŝe konflikt między ludźmi powoduje zasada odmiennej wizji rzeczywistości (brak zrozumienia między ludźmi). Uczniowie sami dochodzą wówczas do wniosku, Ŝe moŜna przerwać błędne koło cyklu myślowego i konfliktu interpersonalnego.
RównieŜ na godzinach wychowawczych naleŜy starać się, by poszczególni
uczniowie sami motywowali się do nauki i sami popierali własny rozwój (dostrzeganie wartości samych siebie, całego procesu uczenia i poszczególnych czynności związanych z
uczeniem). MoŜna dyskutować o tym, jak "uczyć się dobrze i bez wysiłku", omawiać kwestię planowania indywidualnej pracy uczniów w domu.
KaŜdego ucznia (a szczególnie ucznia "trudnego") naleŜy poznać jako osobę i
określić z nim jego zainteresowania. Zainteresowania ucznia trzeba wykorzystywać w celu
kształcenia - motyw pracy indywidualnej w czasie lekcji, pracy domowej. Ewentualne złe
zachowanie z reguły dobrze jest omawiać z uczniem na osobności, a nie podczas lekcji.
mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk
nauczyciel ZSMEiE w Toruniu
Bibliografia
1. Barbara L. McCombs, James E. Pope: "Uczeń trudny. Jak skłonić go do nauki."
2. Pod redakcją Marii Dudzikowskiej: "Nauczyciel - uczeń. Między przemocą a dialogiem, obszary napięć i typy interakcji."
3. Pod redakcją Wandy Turewicz: "Zaburzenia emocjonalne dzieci. Diagnoza i terapia."