Ocena preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku

Winiarska-Mieczan
Probl
Hig EpidemiolA 2015,
i wsp. 96(4):
Ocena737-741
preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku przedszkolnym
737
Ocena preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku
przedszkolnym
Evaluation of preferences regarding fruit consumption in preschool children
Anna Winiarska-Mieczan 1/, Małgorzata Kwiecień 2/, Katarzyna Kwiatkowska 2/, Robert Krusiński 2/,
Bożena Kiczorowska 2/, Magdalena Olcha 2/
1/
2/
Zakład Bromatologii i Fizjologii Żywienia, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Zakład Żywienia, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Wprowadzenie. Owoce charakteryzują się doskonałymi walorami
smakowymi, są także cennym produktem spożywczym w codziennej diecie
człowieka, co jest uwarunkowane m.in. obecnością w nich substancji
czynnych o właściwościach prozdrowotnych.
Cel. Ocena preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku 3-6
lat, uczęszczających do przedszkola. Sprawdzono również, czy w sytuacji
wolnego wyboru dzieci chętniej spożywają owoce czy słodycze.
Materiały i metody. Badania przeprowadzono we wrześniu 2013 r. wśród
609 dzieci w wieku 3-6 lat. Badania przeprowadzone były w 3 częściach:
1. pogadanka na temat spożywania owoców; 2. wypełnienie przez dzieci
obrazkowej ankiety zawierającej 20 fotografii owoców; 3. poczęstunek
składający się z owoców i słodyczy, gdzie dzieci zostały poproszone
o wybranie produktu, który preferują.
Wyniki. Najczęściej wybieranym przez dzieci owocem był banan (95%
wskazań), drugim pod względem popularności owocem było jabłko (79%),
a następnie truskawki (48%). Jako najmniej smaczne ocenione zostało
awokado oraz melon (<2%).
Wnioski. Wiedza dzieci nie przekładała się na ich preferencje żywieniowe,
dzieci mimo deklarowanej chęci spożycia owoców, podczas poczęstunku
wybierały słodycze.
Introduction. Fruit is characterized by excellent flavors, it also makes
a valuable food product in human everyday diet, due to, among others,
the content of active pro-health substances.
Aim. To verify fruit preferences among children aged 3-6 years, attending
kindergarten. To determine the children’s preferences in selecting fruit or
sweets when given the option.
Material & Method. The research was done in September 2013 among
609 children aged 3-6 years. The study was divided into 3 parts: 1. a talk on
fruit consumption; 2. a 20 fruit picture questionnaire for children; 3. a treat
of fruit and sweets, children were asked to choose their preferred product.
Results. The most popular fruit chosen by the children was the banana
(95% of indications), and the second most popular fruit was the apple
(79%), followed by strawberries (48%). The least tasty fruit was the
avocado and melon (<2%).
Conclusion. Children’s knowledge was not reflected in their dietary
preferences and, despite their declared will to consume fruit, they tended
to select sweets when offered the treat.
Key words: children, fruits, preferences
Słowa kluczowe: dzieci, owoce, preferencje
© Probl Hig Epidemiol 2015, 96(4): 737-741
www.phie.pl
Nadesłano: 18.06.2015
Zakwalifikowano do druku: 04.12.2015
Wprowadzenie
W dzieciństwie kształtują się postawy mające
wpływ na przyszłe zachowanie dotyczące zdrowia
i stylu życia [1]. Edukacja żywieniowa jest głównym
punktem realizowanym w edukacji zdrowotnej, ponieważ żywienie jest czynnikiem wpływającym na rozwój
fizyczny, stan zdrowia i samopoczucie dzieci oraz
uwzględnia rozwój psychofizyczny i społeczny. Edukacja taka powinna się rozpoczynać bardzo wcześnie
i powinna być kontynuowana w późniejszym okresie
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr inż. Anna Winiarska-Mieczan
Zakład Bromatologii i Fizjologii Żywienia, Uniwersytet Przyrodniczy
w Lublinie
ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
tel. 814 45 67 44, e-mail: [email protected]
szkolnym. Zwyczaje żywieniowe nabyte w dzieciństwie bardzo trudno zmienić.
Dieta dziecka powinna być urozmaicona. Należy
zwracać dużą uwagę na smakowitość posiłków. Nie
powinno zabraknąć w niej owoców, które powinny
być spożywane kilka razy dziennie. WHO zaleca, aby
dzieci spożywały ok. 400 g owoców i warzyw w ciągu
dnia [2]. Owoce charakteryzują się doskonałymi walorami smakowymi, są naturalnym źródłem witamin,
składników mineralnych, węglowodanów i błonnika,
738
a także kwasów organicznych, pektyn oraz innych
związków bioaktywnych [3]. Kolarzyk i wsp. [4] wykazali, że wśród dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym o nadmiernej masie ciała pochodzących
z Krakowa jedynie 20% spożywało owoce codziennie,
natomiast 36% 3-4 razy w tygodniu. Z kolei według
Gacek [5] codziennie owoce spożywało ok. 30%
dzieci w wieku 3-6 lat, natomiast kilka razy dziennie – niespełna 21% z nich. Boynton-Jarrett i wsp.
[7] stwierdzili, że przyczyną obniżania się wielkości
spożycia owoców i warzyw wśród dzieci są reklamy,
propagujące spożywanie produktów nie mających
zwykle wysokiej wartości odżywczej. Dzieci wykazują naturalne preferencje do wybierania pokarmów
słodkich i słonych, odrzucają natomiast smaki gorzki
i kwaśny [8]. Zwykle niechętnie spożywają również
produkty nowe, nieznane [8].
Cel
Ocena preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku 3-6 lat, uczęszczających do przedszkola.
Sprawdzono również, czy w sytuacji wolnego wyboru
dzieci chętniej spożywają owoce czy słodycze.
Materiały i metody
Badania ankietowe przeprowadzono w czerwcu
2013 r. wśród 609 dzieci (305 chłopców i 304 dziewczynek) w wieku 3-6 lat (3 lata – 103 dzieci; 4 lata
– 123; 5 lat – 165; 6 lat – 218) w przedszkolach na
terenie 3 miast Polski wschodniej: Lublina (206 dzieci), Białegostoku (165) oraz Chełma (238). Zarówno
dzieci, jak i ich rodzice wyrazili zgodę na udział dzieci
w badaniu. Jako miesiąc przeprowadzania badań wybrano czerwiec, ponieważ wtedy dostępne są na rynku
wszystkie analizowane owoce, w tym owoce sezonowe
krajowe.
Metodyka badań obejmowała trzy części: 1. „pogadankę” na temat korzyści, jakie niesie ze sobą spożywanie owoców; ta część badań została zrealizowana
na początku, ponieważ przeprowadzenie jej tuż przed
poczęstunkiem (trzecia część badań) mogłoby wyraźnie zasugerować dzieciom wybór. Według Jabłońskiego
[9] dziecko w wieku przedszkolnym nie jest jeszcze na
tyle rozwinięte, by skorzystać z wiedzy przekazywanej
przez innych ludzi i zapamiętać te informacje przez
dłuższy czas (dlatego trzeba je powtarzać wielokrotnie,
zgodnie z metodą utrwalania pożądanych zachowań
i przyzwyczajeń zdrowotnych [10]), dopiero uczy
się tej umiejętności. „Pogadanka” przedstawiała
ogólne zalety owoców, bez wskazywania konkretnych
gatunków, aby nie sugerować dzieciom odpowiedzi
przy wypełnianiu ankiety zawartej w drugiej części
badania; 2. druga część badań polegała na wypełnieniu przez dzieci obrazkowej ankiety, która zawierała
20 fotografii przedstawiających różne rodzaje owoców
Probl Hig Epidemiol 2015, 96(4): 737-741
(jabłko, gruszka, maliny, jeżyny, truskawki, wiśnie,
śliwki, agrest, czerwone porzeczki, kiwi, ananas,
winogrona, banany, cytryna, pomarańcza, grejpfrut,
arbuz, melon, brzoskwinia, awokado) – zadaniem
dzieci było zaznaczenie tych owoców, które lubią
jeść najbardziej; 3. następnie odbył się poczęstunek
składający się z owoców, które znajdowały się w wykorzystanym kwestionariuszu ankiety obrazkowej
oraz czekolady – dzieci zostały poproszone o wybranie
jednego produktu, który preferują.
Wyniki
Rozmowa z dziećmi na temat spożywania
owoców
W grupie dzieci 3- i 4-letnich rozmowa przebiegła
bardzo spokojnie, dzieci nie wykazywały większego
zainteresowania tematem. Wśród dzieci 5-letnich
można było zauważyć pewne zaangażowanie, brały
one udział w rozmowie, nieśmiało wyrażając swoje
zdanie. Podczas „pogadanki” zapewniały, że owoce
bardzo często są w ich domach, a one chętnie po nie
sięgają. Dzieci 6-letnie uważnie słuchały prelekcji, aktywnie uczestniczyły w rozmowie, wymieniały owoce,
które najczęściej są spożywane w ich domu oraz te, po
które niechętnie sięgają. Istotne było, że osoba prowadząca prelekcję nie komentowała wyborów dzieci.
Badanie ankietowe
Wyniki badania ankietowego przedstawiono
w tabeli I.
Dzieci 3-letnie niechętnie wskazywały osobie
prowadzącej badanie ulubione owoce w kwestionariuszu ankiety. Sprawiały wrażenie nieufnych i zawstydzonych, co dodatkowo utrudniało przeprowadzenie
doświadczenia. Dodatkowo starały się jak najszybciej
dokonać wyboru. Najczęściej wskazywanym przez
dzieci owocem był banan (po 95% chłopców i dziewczynek), jabłka (75% chłopców i 78% dziewczynek)
oraz truskawki (45% chłopców i 42% dziewczynek).
Dzieci w wieku 4 lat wskazywały w ankiecie kilka owoców jednocześnie. Niezależnie od płci, dzieci
jako ulubione wskazywały banany (po 95% chłopców i dziewczynek), jabłka (75% chłopców i 79%
dziewczynek) oraz truskawki (45% chłopców i 49%
dziewczynek).
Nie wszystkie owoce ukazane w kwestionariuszu
ankiety były znane przez dzieci mające 5 lat; często
mówiły one, że wybierają konkretne owoce na podstawie wyglądu i deklarowanej chęci poznania ich
smaku. Na podstawie rozmowy z dziećmi stwierdzono,
że zaczynały wyraźnie podkreślać swoje preferencje
oraz potrafiły wyegzekwować od rodziców konkretne
produkty. Zarówno chłopcy, jak i dziewczynki jako
ulubione owoce wskazali banany (odpowiednio 95
Winiarska-Mieczan A i wsp. Ocena preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku przedszkolnym
739
Tabela I. Preferencje dzieci w wyborze owoców [%] – według płci, wieku (w latach)
Table I. Preferences of children in fruit selection [%] – by gender, age (in years)
Wiek [w latach] /age [in years]
3
4
5
6
chłopcy
/boy
dziewczynki
/girls
chłopcy
/boy
dziewczynki
/girls
chłopcy
/boy
dziewczynki
/girls
chłopcy
/boy
dziewczynki
/girls
jabłko /apple
75
78
75
79
78
74
85
85
gruszka /pear
40
35
35
45
24
15
25
15
21
20
25
31
21
15
5
8
45
49
46
52
49
55
10
15
5
51
21
Płeć /gender
maliny /raspberries
3
jeżyny /blackberries
truskawki /strawberries
45
42
wiśnie /cherries
16
12
śliwki /plums
21
29
16
agrest /gooseberries
12
8
4
4
czerwone porzeczki /red currants
21
23
15
28
kiwi /kiwi
10
ananas /pineapple
winogrona /grapes
banany /bananas
12
8
15
5
5
10
5
5
3
5
18
24
16
15
95
95
94
95
97
10
95
95
cytryna /lemon
95
5
pomarańcze /orange
grejpfrut /grapefruit
arbuz /watermelon
12
10
melon /melon
brzoskwinia /peach
5
awokado /avocado
i 94%), jabłka (po 74%) oraz truskawki (odpowiednio
46 i 52%). Pozostałe owoce, które wystąpiły w ankiecie, również były wybierane, kilkoro dzieci wskazało
wszystkie lub prawie wszystkie owoce znajdujące się
w kwestionariuszu.
Dzieci z najstarszej grupy (6-latki) wskazywały
w kwestionariuszu większość owoców. Najsmaczniejszym owocem dla nich był banan (97% dziewczynki,
95% chłopcy), jabłko (odpowiednio: 85 i 79%),
truskawka (odpowiednio: 55 i 48%).Dziewczynki
wskazywały też porzeczki i śliwki (ponad 20%).
Owocem najczęściej wskazywanym przez dzieci
był banan – otrzymał średnio aż 95% wskazań; kolejnym chętnie wskazywanym owocem było jabłko
(79%), następnie truskawka (48%). W dalszej kolejności dzieci wskazywały na: gruszki (24%), maliny
(17%), śliwki i porzeczki (po 11%), winogrona i pomarańcze (po 10%), wiśnie (8%), kiwi (7%) i jeżyny
(6%), arbuzy, brzoskwinie, agrest, ananas, cyryna
i grejfrut wybierane były przez mniej niż 5% dzieci.
Jako najmniej smaczne dzieci oceniły awokado oraz
melon (poniżej 2% wskazań).
Poczęstunek
Poczęstunek, który odbył się po badaniu ankietowym wykazał, że mimo wszystkich korzyści,
jakie przedstawiono w prelekcji na temat spożywania
owoców, dzieci wybierały czekoladę. Tylko dwoje
badanych 3-latków wybrało owoc. Wśród 4-latków,
5
4
3
8
7
23
25
16
15
6
8
4
5
6
6
5
5
3
4
2
3
5
5
10
8
3
3
2
2
mimo deklaracji chętnego spożywania owoców, niemal
wszystkie dzieci podczas poczęstunku wybrały słodycze, na wybór owocu podczas poczęstunku zdecydował
się tylko jeden chłopiec. W grupie dzieci 5-letnich
zaobserwowano, że podczas poczęstunku zaledwie
8% dziewczynek i 6% chłopców wybrało owoc, reszta
bez wahania sięgnęła po słodycze. Wśród 6-latków
podczas poczęstunku 4% chłopców i 5% dziewczynek
zdecydowało się na owoc, pozostali wybrali słodycze.
W tej grupie wiekowej jedynie jedna z badanych
dziewczynek wybierając owoc wyraźnie podkreśliła,
że kierowała się domowymi zasadami, które zakazywały tego dnia spożywania słodyczy, mimo, iż bardzo
je lubiła.
Dyskusja
W badaniach własnych, dzieci jako ulubiony
owoc najczęściej wskazywały banany, następnie jabłka
i truskawki. Podobne wyniki uzyskała Kolarzyk i wsp.
[6] podczas badań przeprowadzonych wśród dzieci
w wieku przedszkolnym z Krakowa. Autorzy ci stwierdzili, że największą popularnością cieszyły się banany
i jabłka, najmniejszą natomiast cytryny. W badaniach
własnych cytryny również należały do grupy owoców
najmniej lubianych przez dzieci. Truskawki, jabłka,
gruszki i banany wśród ulubionych owoców wymieniały także dzieci w wieku przedszkolnym pochodzące
z małych miejscowości na terenie Wielkopolski [11].
Newerli-Guz i Kulwikowska [12] wykazały, że jako
740
ulubione owoce aż 50% dzieci wieku 3-4 lat wskazało
truskawki (10% dzieci zadeklarowało, że nie lubi tych
owoców), natomiast 30% dzieci – jabłka, istotne jest,
że tylko 5% badanych dzieci wskazało banany jako
najchętniej spożywane owoce. Wyniki te są sprzeczne
z uzyskanymi w prezentowanych badaniach własnych,
gdzie aż 95% 3-4-latków zadeklarowało, że ich ulubionymi owocami były banany. Banany należą do grupy
najchętniej spożywanych przez dzieci owoców również
w innych krajach europejskich, np. we Włoszech [13]
i Hiszpanii [14].
Banany, jabłka i truskawki są w Polsce chętnie
spożywane nie tylko przez dzieci w wieku przedszkolnym; jako ulubione i najchętniej spożywane wskazują
je również dzieci i młodzież szkolna [15] oraz osoby
dorosłe [11]. Jabłka i banany są również najchętniej
serwowane w przedszkolach w ramach, np. II śniadania
[16].
W badaniach własnych ilość owoców wskazywanych przez dzieci w kwestionariuszu ankiety
zwiększała się wraz z wiekiem, co może świadczyć
o tym, że młodsze dzieci mogły nie znać niektórych
z prezentowanych produktów, mogły też odmawiać ich
spożywania nawet, jeśli miały ku temu okazję. Badania Birch i Fisher [8] wykazały, że dzieci niechętnie
spożywają produkty nowe, nieznane wcześniej.
Kozioł-Kozakowska i in. [10] wykazali, że dzieci
w wieku przedszkolnym potrafią wskazać produkty
o wysokiej wartości pośród szeregu różnych produktów spożywczych. Dzieci rozumieją także korzyści
płynące ze spożycia owoców. Badania własne wykazały
jednak, że mimo deklarowanej chęci spożycia owoców, podczas poczęstunku niemal wszystkie dzieci
wybierały słodycze. Badania przeprowadzone przez
Kolarzyk i wsp. [6] oraz Kozłowską-Wojciechowską
i Makarewicz-Wójec [17] wykazały wysoką pozy-
Probl Hig Epidemiol 2015, 96(4): 737-741
cję słodyczy w rankingu preferencji polskich dzieci.
Według Newerli-Guz i Kulwikowskiej [12] aż 35%
dzieci w wieku przedszkolnym, jako ulubiony produkt spożywczy wskazało słodycze, natomiast tylko
25% owoce. Dzieci regularnie spożywające słodycze
chętniej wybierały również inne produkty spożywcze
o smaku słodkim [18]. Scaglioni i wsp. [19] stwierdzili, że przestrzegane w rodzinie zwyczaje żywieniowe
wpływają w zdecydowany sposób na wybory dzieci.
W badaniach własnych tylko jedno dziecko na 609
badanych argumentowało, że podczas poczęstunku
wybiera owoc, bo w tym dniu w jego rodzinie nie
jada się słodyczy. Należy więc przede wszystkim
edukować rodziców, aby wpajali w swoich rodzinach
odpowiednie nawyki żywieniowe i byli konsekwentni
w ich przestrzeganiu; przedszkole i szkoła mogą tylko
uzupełniać wiedzę dzieci. Według Kolarzyk i wsp. [6]
pomimo, że rodzice zwykle deklarują ograniczanie
dzieciom dostępu do słodyczy, to właśnie te produkty są spożywane najczęściej jako przekąska. Badania
Wolnickiej i wsp. [20] przeprowadzone wśród dzieci
w wieku szkolnym wykazały, że na częstotliwość spożywania owoców i warzyw wpływa przede wszystkim
nieograniczona dostępność tych produktów w domu
i szkole oraz zwyczaje żywieniowe rodziców.
Wnioski
1. Niezależnie od wieku badane dzieci jako ulubione
owoce wskazywały banany (średnio 95% wskazań), następnie jabłka (79%) i truskawki (48%);
najrzadziej wskazywane były awokado oraz melon
(<2%).
2. Pomimo deklaracji chętnego spożywania owoców
oraz wcześniejszej rozmowy z dziećmi na temat
zalet tych produktów, niemal wszystkie dzieci
podczas poczęstunku wybrały słodycze.
Piśmiennictwo / References
1. Siega-Riz AM, Kranz S, Blanchette D, et al. The effect of
participation in the WIC program on preschoolers’ diets.
J Pediatr 2004, 144(2): 229-234.
2. Krølner R, Rasmussen M, Brug J, et al. Determinants of fruit
and vegetable consumption among children and adolescents:
a review of the literature. Part II: qualitative studies. Int
J Behav Nutr Phy 2011, 8:112.
3. Rickman JC, Bruhn CM, Barrett DM. Nutritional comparison
of fresh, frozen, and canned fruits and vegetables. II. Vitamin
A and carotenoids, vitamin E, minerals and fiber. J Sci Food
Agric 2007, 87: 930-944.
4. Kolarzyk E, Janik A, Kwiatkowski J. Ocena ryzyka zespołu
metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część II.
Żywieniowe czynniki ryzyka zespołu metabolicznego. Probl
Hig Epidemiol 2011, 92(4): 747-752.
5. Gacek M. Sposób żywienia dzieci przedszkolnych ze
środowiska wielkomiejskiego. Rocz PZH 2012, 63(4):
477‑482.
6. Kolarzyk E, Janik A, Kwiatkowski J. Zwyczaje żywieniowe
dzieci w wieku przedszkolnym. Probl Hig Epidemiol 2008,
89(4): 527-532.
7. Boynton-Jarrett R, Thomas TN, Peterson KE, et al. Impact
of television viewing patterns on fruit and vegetable
consumption among adolescents. Pediatr 2003, 112:
1321‑1326.
8. Birch LL, Fisher JO. Development of eating behaviors among
children and adolescents. Pediatr 1998, 101: 539-549.
9. Jabłoński S. Mechanizmy zmian rozwojowych na początku
wieku przedszkolnego a proces edukacji dzieci. Eduk 2007,
1(97): 102-119.
10. Kozioł-Kozakowska A, Piórecka B, Schlegel-Zawadzka M.
Program edukacji żywieniowej dla dzieci w wieku
przedszkolnym i ich rodziców realizowany w Krakowie.
Studia Med 2008, 11: 65-69.
Winiarska-Mieczan A i wsp. Ocena preferencji w wyborze owoców wśród dzieci w wieku przedszkolnym
11. Szczepaniak B, Górecka D, Jędrusek-Golińska A. Nutritional
preferences among children at pre-school age. Acta Sci Pol
Technol Aliment 2002, 1(2): 101-107.
12. Newerli-Guz J, Kulwikowska K. Zachowania żywieniowe
i preferencje dzieci w wieku przedszkolnym. Zesz Nauk AM
w Gdyni 2014, 86: 80-89.
13. Calabrese G, Sozzi L, Maj M, Rossi F. Assessment of fruit and
vegetable preferences in a group of school children in grades
1 and 5. Medit J Nutr Metab 2009, 2(2): 119-125.
14. Perez-Rodrigo C, Ribas L, Serra-Majem LI, Aranceta J. Food
preferences of Spanish children and young people: the enKid
study. Europ J Clin Nutr 2003, 57(Suppl 1): 45-48.
15. Bielaszka A, Grochowska-Niedworok E, Kiciak A i wsp.
Preferencje żywieniowe dzieci w wieku 7–10 lat. Ann Acad
Med Siles 2014, 68(4): 187-191.
741
16. Orkusz A, Olech A. Ocena wartości odżywczej posiłków
przedszkolnych. Nauk Inż Technol 2014, 2(13): 77-87.
17. Kozłowska-Wojciechowska M, Makarewicz-Wujec M.
Badanie preferencji żywieniowych dzieci w wieku
przedszkolnym. Rocz PZH 2008, 56(2): 165-169.
18. Birch LL, McPhee L, Steinberg L, Sullivan S. Conditioned
flavor preferences in young children. Physiol Behav 1990,
47(3): 501-505.
19. Scaglioni S, Salvioni M, Galimberti C. Influence of parental
attitudes in the development of children eating behavior. Br
J Nutr 2008, 99(Suppl. 1): 22-25.
20. Wolnicka K, Jaczewska-Schuetz J, Taraszewska A. Analiza
czynników wpływających na spożycie warzyw i owoców przez
dzieci w wieku szkolnym. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2):
389-393.