Wpływ płynności obrotu na kształtowanie się stopy zwrotu z akcji
Transkrypt
Wpływ płynności obrotu na kształtowanie się stopy zwrotu z akcji
Agata Gniadkowska* Wpływ płynności obrotu na kształtowanie się stopy zwrotu z akcji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie Wstęp Płynność aktywów na rynku kapitałowym rozumiana jest przez inwestorów jako łatwość, z jaką dany rodzaj aktywów można zamienić na środki pieniężne, czyli mówiąc najprościej sprzedać [zob. Bodie, Kane, Marcus, 2002]. Zarządzający portfelami inwestycyjnymi zarabiają na życie dywersyfikując inwestycje wchodzące w skład danego portfela pod względem preferencji płynności oraz horyzontu czasowego danego klienta. Ale mimo oczywistego znaczenia płynności w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych nie znalazło ono odpowiedniego miejsca w teorii finansów. Nawet Model Wyceny Aktywów Kapitałowych (CAPM) nie zwraca uwagi na skutki płynności aktywów i czas, na jaki są zawierane inwestycje. Niniejszy artykuł analizuje rolę płynności aktywów kapitałowych, koncentrując się na związku między stopą zwrotu z inwestycji a płynnością. W poniższym artykule przedstawiono wyniki wstępnych badań dotyczących tej kwestii przeprowadzonych na danych pochodzących z Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW). 1. Płynność a stopa zwrotu z akcji. Płynność obrotu odgrywała zawsze istotne znaczenie dla inwestorów na rynkach kapitałowych, chociaż w początkowej fazie rozwoju finansów nie była ona w należytym stopniu rozważana na gruncie teorii. Dopiero prace autorstwa Amichuda i Mendelsona [1986 a, 1986 b] pokazały istnienie związku pomiędzy stopą zwrotu z akcji oraz płynnością mierzoną za pomocą spreadu na rynku amerykańskim. Empirycznie udowodniono, że spread jest ważnym wyznacznikiem stopy zwrotu i wpływa na jej kształt. Następne badania potwierdziły postawioną we wcześniejszych pracach tezę, że płynność wywiera istotny wpływ na ceny akcji i ich stopy zwrotu [zob. Shannon, Reilly, Schweihs, 2000]; [Chordia, Roll, Subrahmanyam, 2000]; [Dater, Naik, Radcliffe, 1998]; [Chan, Faff, 2005]; [Acharyal, Pedersen, 2005]. W rezultacie problem płynności zaczął być uwzględniany w modelach finansowych, takich jak Model Wyceny Aktywów Kapitałowych (CAPM), dla którego powstały wersje uwzględniające efekty płynności [zob. Bodie, Kane, Marcus, 2002). Powszechnie też można spotkać się z twierdzeniem, iż płynność akcji wywiera istotny wpływ na stopę zwrotu [zob. Cheng, 2007]. Problem ten, badany dotychczas przede wszystkim na rynkach kapitałowych * Mgr, Katedra Ekonomii Przemysłu i Rynku Kapitałowego, Uniwersytet Łódzki, [email protected] 564 Agata Gniadkowska państw wysoko rozwiniętych, nie doczekał się należytej analizy na danych pochodzących z polskiego rynku kapitałowego. W poniższym artykule prezentuję kolejne wyniki początkowych badań dotyczących tej kwestii podjętych w Katedrze Ekonomii Przemysłu i Rynku Kapitałowego Uniwersytetu Łódzkiego. Podstawowa koncepcja tych badań została skonstruowana na podstawie wymienionych prac Amihuda i Mendelsona. Główne pytanie, na jakie próbuje się w nich odpowiedzieć dotyczy tego, czy płynność akcji wywiera mierzalny wpływ na uzyskiwaną stopę zwrotu. W badaniu za miary płynności przyjęto spread oraz wielkość obrotu. Spread jest różnicą pomiędzy najlepszą ofertą kupna i sprzedaży przed zawarciem każdej transakcji, ważoną wartością obrotów podawaną w punktach bazowych. Badania pokazują, że spread, przedstawiany jako procent z ceny, wykazuje silną ujemną korelację z atrybutami, które odzwierciedlają płynność obrotu. Tak mierzony spread jest naturalnym wyznacznikiem kosztów płynności. Inwestorzy kupujący papiery wartościowe po odliczeniu kosztów transakcji powinni wymagać wyższych zysków od papierów z wyższymi spreadami w celu zrekompensowania im wyższych kosztów transakcji. Jeżeli okres inwestycyjny w przypadku danych papierów wartościowych jest taki sam, to inwestor będzie oczekiwał stopy zwrotu z tej inwestycji plus wartość spreadu. Jeśli papiery wartościowe były przechowywane przez okres jednego roku, to na przykład akcja z 2 % spreadem powinna przynosić oczekiwaną stopę zwrotu o 1,5% wyższą, aniżeli akcje o spreadzie 0,5%. Decyzje inwestycyjne powinny zatem zależeć nie tylko od stopnia ryzyka związanego z inwestycją, ale także od płynności. Ponadto, ważne jest, aby pamiętać, że choć inwestor może zmniejszyć ryzyko przez zdywersyfikowanie portfela lub zastosować strategię zabezpieczającą, niewiele może zrobić na własną rękę, aby uniknąć kosztów płynności 1. Oprócz spreadu do pomiaru płynności przyjęto także dane dotyczące wielkości obrotu. Wielkość obrotu wyraża łączną liczbę papierów wartościowych, które zmieniły właściciela, licząc dla danego papieru wartościowego lub rynku. Wszystkie miary można traktować jako naturalną miarę kosztu płynności lub też, jak kto woli, kosztu braku płynności. Przy tak rozumianym pojęciu płynności pojawia się podstawowe pytanie, w jaki sposób powinna ona wpływać na stopy zwrotu z akcji. Powinna więc istnieć korelacja pomiędzy stopą zwrotu a płynnością wyrażoną spreadem lub wielkością obrotu akcji. W analizie relacji pomiędzy płynnością a stopą zwrotu należy jeszcze uwzględnić przynajmniej jeden ważny czynnik, jakim jest horyzont czasowy inwestycji, który ma znaczenie dla wpływu płynności na stopę zwrotu. Według Amihuda i Mendelsona, jeśli wszyscy inwestorzy mieliby taki sam horyzont inwestycyjny, wówczas należałoby oczekiwać, iż akcje o wysokiej płynności przynosiłyby wyższa stopę zwrotu i odwrotnie, mało płynne papiery warto1 Należy pamiętać, że inwestor może wyeliminować niesystematyczne ryzyko związane z danym papierem wartościowym praktycznie do zera w wyniku dywersyfikacji oraz stworzenia portfela, którego współczynnik Beta będzie wynosił zero, aby uniknąć systematycznego (rynkowego) ryzyka. Jednak inwestor nie może uniknąć kosztów związanych z płynnością, które są zawsze. Wpływ płynności obrotu na kształtowanie się stopy zwrotu z akcji… 565 ściowe miały by niższe stopy zwrotu. Sytuacja ta komplikuje się jednak, jeśli uwzględni się fakt, iż różni inwestorzy mają różny horyzont czasowy dla swoich inwestycji. Tymczasem koszty związane z płynnością ponoszone są tylko jeden raz w czasie trwania inwestycji, premia za nabycie płacona jest przy kupnie, zaś koncesja przy sprzedaży płacona jest podczas zbycia akcji. Według Amihuda i Mendelsona wymagana stopa zwrotu z akcji (po uwzględnieniu kosztów związanych z płynnością) powinna wzrastać wraz ze wzrostem płynności danej akcji, jednak krańcowy przyrost winien zmniejszać się wraz z wydłużaniem horyzontu czasowego inwestycji oraz zmniejszaniem prawdopodobieństwa przedterminowego zakończenia inwestycji. W rezultacie w warunkach równowagi rynkowej inwestorzy o krótkim horyzoncie czasowym dla inwestycji będą preferować akcje charakteryzujące się niska płynnością, zaś o długim – wysoką. Aby dokładniej zanalizować wpływ płynności mierzonej w tym przypadku spreadem na stopę zwrotu, rozważmy hipotetycznie efekt, jaki wywrze na zmianę wymaganej stopy zwrotu wzrost spreadu o 0,5 punktu procentowego. Ponieważ akcje o niskim spreadzie w warunkach równowagi są utrzymywane przez inwestorów w krótkim horyzoncie inwestycyjnym i prawdopodobieństwo przedterminowej likwidacji tych inwestycji jest wysokie, dodatkowa stopa zwrotu wymagana od tych akcji za dodatkowy przyrost spreadu będzie wyższa od dodatkowej stopy zwrotu za przyrost spreadu o 0,5 procenta w odniesieniu do akcji o wysokim spreadzie, w warunkach równowagi utrzymywanych przez inwestorów o długim okresie inwestowania (przy niższym prawdopodobieństwie przedterminowej likwidacji). W rezultacie krańcowy przyrost wymaganej stopy zwrotu za 0,5 procent wzrostu spreadu będzie zmniejszał się wraz ze wzrostem spreadu, chociaż ciągle stopa zwrotu powinna wzrastać wraz ze wzrostem spreadu. W wyniku tego formuła na wymaganą stopę zwrotu z akcji uwzględniająca ich ryzyko systematyczne oraz koszty płynności według Amihuda i Mendelsona przedstawia się w następujący sposób: R = r + f(s) (1) Gdzie: R – stopa zwrotu (obserwowana) z akcji o płynności s r – wymagana stopa zwrotu zależna od ryzyka systematycznego f(s) – rosnąca funkcja s, wklęsła Z formuły tej wynika, że wpływ wyrażonego w punktach procentowych czy też bazowych spreadu lub wielkości obrotu na stopę zwrotu z akcji powoduje wzrost tej stopy, jednak efekt ten ulega osłabieniu wraz ze wzrostem spreadu lub wielkości obrotu. Celem analizy opisanej w poniższej części artykułu jest zbadanie, czy opisana równaniem (1) relacja zachodzi w warunkach polskiego rynku kapitałowego. 566 Agata Gniadkowska 2. Próba badawcza Badanie przeprowadzono na grupie spółek notowanych na GPW w okresie od dnia 31.01.2000 r. – do dnia 31.12.2008r. Do badania wybrano spółki, które spełniały wszystkie warunki: były notowane na GPW w całym badanym okresie, należały do indeksu WIG, notowania akcji tych spółek odbywały się w systemie ciągłym (stan na styczeń 2010 r.) oraz baza danych Reuters zawierała ceny akcji analizowanych spółek na koniec wszystkich 120 analizowanych miesięcy2. W ten sposób wybrano 104 spółki spełniające w/w kryteria. Dane dotyczące spreadów oraz wielkości obrotu pochodziły z oficjalnej strony GPW, natomiast dane cenowe z platformy Reuters. Ceny zostały skorygowane o zmiany kapitałowe typu prawa poboru, dywidendy i splity. Badanie przeprowadzono na stopach rocznych oraz miesięcznych wyliczonych na podstawie cen z ostatniego dnia każdego roku lub miesiąca. Dane dotyczące 52-tygodniowych bonów skarbowych pochodziły ze strony Ministerstwa Finansów. 3. Metodologia Głównym celem przeprowadzonego badania jest stwierdzenie, czy stopa zwrotu z akcji zwiększa się wraz z płynnością akcji i czy krańcowy przerost stopy zwrotu z tego tytułu zmniejsza się wraz ze wzrostem płynności. Zastosowana metodologia badawcza jest podobna do opisanej przez Amihuda i Mendelsona w pracy Liquidity and Stock Returns [1986 b]. Badaniu podlegała zależność miesięcznych stóp zwrotu z akcji od ich ryzyka systematycznego mierzonego współczynnikiem beta oraz logarytmu średniej wartości spreadu w miesiącu mierzonego w punktach bazowych w relacji do ceny akcji. Badanie zostało rozszerzone dodatkowo o wielkość obrotu jako inną miarę płynności. Dla celów badania w każdym roku spółki należące do próby zostały podzielone na 13 portfeli po 8 akcji w każdym. Portfele zostały sklasyfikowane w dwóch kategoriach: – na podstawie kryterium średniej wartości spreadu w roku (do pierwszego z portfeli należało 8 akcji o spreadzie najwyższym, do ostatniego zaś – o najniższym), – na podstawie kryterium średniej wielkości obrotu w roku (do pierwszego z portfeli należało 8 akcji o obrocie najwyższym, do ostatniego zaś – o najniższym). Następnie dla każdego z portfeli został obliczony współczynnik beta. Obliczeń dokonano wykorzystując Metodę Najmniejszych Kwadratów (MNK): zmienną objaśnianą była nadwyżkowa średnia miesięczna stopa zwrotu z portfela 3, zmienną objaśniającą średnia nadwyżkowa stopa zwrotu z WIG dla 60 2 Tylko osiem spółek zostało wyeliminowanych przez ostatnie kryterium. Przez nadwyżkową stopę zwrotu rozumiana jest różnica pomiędzy stopą zwrotu z danego instrumentu a stopą zwrotu z aktywów wolnych od ryzyka (w tym przypadku 52 tygodniowych bonów skarbowych). 3 Wpływ płynności obrotu na kształtowanie się stopy zwrotu z akcji… 567 miesięcy4 (5 lat) poprzedzających analizowany rok, włącznie z tym rokiem (T-4 do T, i T (2004, 2008). Jako stopę zwrotu z aktywów wolnych od ryzyka wybrano średnią stopę rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych (po przeliczeniu na stopy miesięczne i roczne). W następnej kolejności dokonano oszacowania parametrów dwóch linii regresji dla każdej zmiennej charakteryzującej płynność i dany horyzont czasowy: – regresje opisujące relacje pomiędzy stopą zwrotu z akcji a jej ryzykiem systematycznym i spreadem oraz relację pomiędzy stopą zwrotu a spreadem w ujęciu rocznym, – regresje opisujące relacje pomiędzy stopą zwrotu z akcji a jej ryzykiem systematycznym i wielkością obrotu oraz relację pomiędzy stopą zwrotu a wielkością obrotu w ujęciu rocznym, – regresje opisujące relacje pomiędzy stopą zwrotu z akcji a jej ryzykiem systematycznym i wielkością obrotu oraz relację pomiędzy stopą zwrotu a wielkością obrotu w ujęciu miesięcznym. Ze względu jednak na fakt, iż zgodnie z przedstawionymi rozważaniami funkcja opisująca wpływ płynności na stopę zwrotu jest funkcją rosnącą oraz wklęsłą, zmienna spread w równaniu została uwzględniona w formie logarytmu. W rezultacie dokonano regresji średniej arytmetycznej miesięcznej oraz rocznej stopy zwrotu danego rodzaju portfela w roku T względem: – bety portfela wyliczonej za lata (T-4; T), logarytmu średniego spreadu portfela w roku T i zmiennych zero-jedynkowych odpowiedzialnych za uwzględnienie różnicy średnich stóp zwrotu w poszczególnych latach, – bety portfela wyliczonej za lata (T-4; T), wielkości obrotu portfela w roku T i zmiennych zero-jedynkowych odpowiedzialnych za uwzględnienie różnicy średnich stóp zwrotu w poszczególnych latach. W regresji przekrojowo-czasowej wykorzystano ostatecznie 63 obserwacje5 obejmujące okres 2004-2008 (5 lat). 4. Wyniki W pierwszej kolejności sprawdzono relację pomiędzy stopą zwrotu a ryzykiem systematycznym mierzonym współczynnikiem beta oraz wielkością obrotu uzyskując rezultat opisany równaniem (2) (w nawiasach podano wartość statystyki t-studenta) dla danych miesięcznych: Ri = - 0,12038+ 0,044637i - 0,0000143124 Obi + ui (-5,0620) (2,3528) (2) (-1,3289) Gdzie: Ri - średnia miesięczna nadwyżkowa stopa zwrotu z danego portfela; 4 Dla portfeli z 2004 było to 59 miesięcy, ze względu na początek badania na koniec stycznia 2000, a więc portfele te miały o jedną obserwację (miesięczną stopę zwrotu) mniej. 5 Spośród 65 obserwacji (13 portfeli x 5 lat) usunięto 2 portfele, które zawierały spółki, dla których GPW nie raportowała spreadu. Spółki wchodzące w skład tych portfeli w roku 2004 i/lub 2005 były notowane w systemie notowań jednolitych. 568 Agata Gniadkowska βi - współczynnik beta dla danego portfela; Obi – wielkość obrotu dla danego portfela; ui – zmienna uwzględniająca zarówno różnice w stopach zwrotu w poszczególnych latach, jak i reszty niewyjaśnione przez równanie6 Jak wynika z zaprezentowanych danych oszacowanie parametru odnoszącego się do zmiennej Ob jest ujemne i istotne statystycznie przy poziomie 0,3. Także parametr βi spełnia ten warunek w odniesieniu, do którego są podstawy do odrzucenia hipotezy, że wynosi on zero. Wynika z tego, że ryzyko systematyczne mierzone współczynnikiem beta odgrywa istotne znaczenia dla kształtowania się stopy zwrotu w odniesieniu do okresu miesięcznego. Jeśli natomiast chodzi o wielkość obrotu, jak wynika z uzyskanych rezultatów, to on także odgrywa istotne znaczenia w kształtowaniu się stopy zwrotu. Następnie przeprowadzona została estymacja Klasyczna Metodą Najmniejszych Kwadratów, pokazująca zależność pomiędzy oczekiwaną przez inwestorów stopą zwrotu z inwestycji, a ryzykiem systematycznym mierzonym współczynnikiem beta oraz wielkością obrotu dla danych rocznych, co opisane zostało równaniem (3) (w nawiasach wartość statystyki t-studenta): Ri = - 0,134983+ 0,056602i - 0,000000960203Obi + ui (-6,0842) (3,2003) (3) (-1,2751) Badanie to potwierdziło, iż zmienna Obi jest istotna statystycznie przy poziomie p=0,3. W ten sposób potwierdzona została hipoteza, że pomiędzy stopą zwrotu a wielkością obrotu występuje zależność. Z obliczeń można wywnioskować, że istnieje bardzo słaba korelacja pomiędzy stopą zwrotu a wielkością obrotu wyliczoną na danych rocznych. Potwierdza to wielkość wyliczonego współczynnika korelacji pomiędzy tymi wartościami. Tablica 1. Współczynniki korelacji liniowej dla obserwacji z próby 1-63 Stopa zwrotu beta Obrót 1,0000 0,1703 -0,0927 Stopa zwrotu 1,0000 -0,0233 beta 1,0000 obrót Źródło: Opracowanie własne. 6 Mówiąc precyzyjniej równanie, którego parametry szacowano, miało postać: 2008 i i i i R * * Ob * D T 1 2 T 3 T T T T 2004 i i gdzie: RT - nadwyżkowa średnia miesięczna stopa zwrotu z portfela i w roku T, T - parametr beta portfela i, obliczony w sposób opisany wcześniej, Ob – wielkość obrotu dla danego portfela i w roku T, DT - zmienne zero-jedynkowe, przyjmujące wartość 1 dla roku T i 0 w innym przy- padku, 1 - wyraz wolny, dem i Mendelsonem. Ti - reszty równania. Zastosowane rozwiązanie przyjęto za Amihu- Wpływ płynności obrotu na kształtowanie się stopy zwrotu z akcji… 569 Jak łatwo zauważyć przyjmując za miarę płynności wielkość obrotu akcjami uszykujemy ujemną korelację ze stopą zwrotu z akcji. Wynika z tego, że wraz ze wzrostem obrotów oczekiwana stopa zwrotu powinna spadać. Dla porównania zaprezentuję badania dotyczące zależności pomiędzy stopą zwrotu a ryzykiem systematycznym mierzonym współczynnikiem beta oraz spreadem dla danych rocznych. Badanie wykonywane na danych miesięcznych dotyczące zależności pomiędzy stopą zwrotu a ryzykiem systematycznym mierzonym współczynnikiem beta oraz spreadem zostało już wcześniej zaprezentowane w artykule autorstwa Gajdki, Gniadkowskiej, Schabka (2010), dlatego teraz skupiłam się tylko na danych z okresów rocznych dotyczących spreadu. Uzyskane rezultaty opisane zostały równaniem (4) (w nawiasach podano wartość statystyki t-studenta): Ri = - 0,1278 + 0,03819i - 0,00263logSi + ui (-4,0885) (2,5717) (4) (0,7016) Gdzie: logSi - logarytm dziesiętny policzony ze średniego rocznego spreadu z danego portfela. Jak wynika z zaprezentowanych danych oszacowanie parametru odnoszącego się do zmiennej logSi jest dodatnie i nieistotne statystycznie przy poziomie 0,3. Z obliczeń można wywnioskować, że nie istnieje korelacja pomiędzy stopą zwrotu a wielkością spreadu wyliczoną na danych rocznych. To, co jeszcze można zaobserwować z przytoczonych obliczeń to fakt, iż współczynnik beta wywiera znaczący wpływ na kształtowanie się oczekiwanej stopy zwrotu z akcji. Zakończenie W artykule zaprezentowano rezultaty badań nad wpływem płynności obrotu akcjami, notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, na uzyskiwane z nich stopy zwrotu. Uzyskane rezultaty na danych rocznych wskazują, że stopy zwrotu z akcji nie zależą od płynności, wyrażonej spreadem, danego papieru wartościowego. Natomiast w przypadku analizowania płynności jako wielkości obrotu zarówno na danych miesięcznych, jak i rocznych okazało się, że płynność wyrażona właśnie jako wielkość obrotu ma wpływ na oczekiwaną stopę zwrotu z analizowanych akcji. Należy jednak pamiętać, że są to początkowe badania nad tym problemem i jest jeszcze za wcześnie, aby na ich podstawie wyprowadzać ostateczne wnioski, ponieważ badany okres obejmujący 5 lat jest relatywnie krótki. Badania nad analizowaną kwestią będą więc kontynuowane przy uwzględnieniu innych okresów, innych miar płynności, czynników na tę płynność wpływających i innych aspektów związanych z tym problemem. 570 Agata Gniadkowska Literatura 1. Acharyal V., Pedersen L. H. (2005), Asset pricing with liquidity risk, “Journal of Financial Economics”, vol. 77(2). 2. Amihud Y., Mendelson H. (1986 a), Asset Pricing and a Bid-Ask Spread, “Journal of Financial Economics”, vol. 17. 3. Amihud Y., Mendelson H. (1986 b), Liquidity and Stock Returns, “Financial Analysts Journal”, vol. 42, No. 3. 4. Bodie Z., Kane A., Marcus A. (2002), Investments, Irwin/McGraw-Hill; 5th edition. 5. Chan H., Faff R. (2005), Asset Pricing and Illiquidity Premium, “The Financial Review: vol. 40. 6. Cheng S. (2007), A Study of the Factors Affecting the Stocks Liquidity, “International Journal of Services and Standards”, vol.3, No 4. 7. Chordia T., Roll R., Subrahmanyam A. (2000), Commonality and Liquidity, “Journal of Financial Economics”, vol. 56, Issue 1. 8. Dater V., Naik N., Radcliffe R. (1998), Liquidity and Stock Returns: An Alternative Test, “Journal of Financial Markets”, vol. 1. 9. Gajdka J., Gniadkowska A., Schabek T. (2010), Płynność obrotu a stopa zwrotu z akcji na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Zeszyty Naukowe nr 142. 10. Shannon P., Reilly R., Schweihs R.(2000), Valuing a Business : The Analysis and Appraisal of Closely Held Companies, McGraw-Hill Library of Investment and Finance, 4th Edition (Hardcover). Streszczenie W artykule zaprezentowano rezultaty badania dotyczącego wpływu płynności obrotu akcjami na stopy zwrotu przeprowadzonego na danych pochodzących z Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie w okresie 2004-2008. Uzyskane rezultaty wskazują na istnienie ważnej statystycznie relacji pomiędzy płynnością obrotu mierzoną różnymi sposobami a stopą zwrotu z akcji. Badanie zostało przeprowadzone dla różnych interwałów czasowych. Słowa kluczowe akcje, płynność aktywów, spread, Giełda Papierów Wartościowych Liquidity and stock returns on the Warsaw Stock Exchange (Summary) In paper we present the results of research concerning relations between spread and stock return on the Warsaw Stock Exchange (WSE). The evidence culled from WSE stock returns over the period 2004-2008 indicates that spread and other liquidity measures have significant and positive effect on stock return. Key words rates of return on shares, spreads, Warsaw Stock Exchange