Badania fitochemiczne i biologiczne wybranych surowców

Nr wniosku: 211888, nr raportu: 6392. Kierownik (z rap.): mgr Sebastian Granica
Badania fitochemiczne i biologiczne wybranych surowców roślinnych z rodziny wiesiołkowatych
(Oenotheraceae).
Kierownik projektu: dr Sebastian Granica
Promotor: dr hab. Anna K. Kiss
Projekt nr: 2013/08/T/NZ7/00318
Rośliny należące do rodziny wiesiołkowatych są rozprzestrzenione na całym świecie. Na terenie
Polski można spotkać w stanie naturalnym rośliny należące do trzech rodzajów wchodzących w skład ww.
rodziny. Rodzajami tymi są: wiesiołek (Oenothera), wierzbówka/wierzbownica (Epilobium L.) oraz
czartawa (Circaea L.). W przeszłości surowce z rodzaju wiesiołek, czartawa i wierzbówka/wierzbownica
były stosowane zewnętrznie w postaci napartów jako środki o działaniu ściągającym i przeciwzapalnym.
Celem niniejszej pracy było poszerzenie wiedzy na temat składu jakościowego wyciągów przygotowanych z
części nadziemnych wiesiołka dwuletniego, dziwnego oraz hoelschera oraz części nadziemnych czartawy
pospolitej oraz ocena ich zdolności przeciwutleniających i potencjalnych właściwości przeciwzapalnych.
W wyniku przeprowadzonych prac zbadano skład jakościowy części nadziemnych wiesiołka
hoelshera oraz czartawy pospolitej. Wyizolowano i identyfikowano w sumie 32 związki polifenolowe
będące głównymi składnikami badanych wyciągów. Większość z otrzymanych związków została
wyizolowana po raz pierwszy z badanego materiału. Wskazano na możliwość wykorzystania niektórych z
wykrytych substancji jako markerów chemotaksonomicznych dla obu badanych rodzajów. Następnie
przygotowano i scharakteryzowano metodami chromatograficznymi wyciągi z ziela wiesiołka dwuletniego i
dziwnego oraz określono ich właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Potwierdzono, że oba
przetwory mają zdolność do wymiatania reaktywnych form tlenu oraz syntetycznego rodnika DPPH w
wybranych modelach in vitro. Oba wyciągi wykazały właściwości przeciwzapalne poprzez hamowanie
aktywności hialuronidazy i lipooksygenazy. Kolejnym etapem było zbadanie właściwości biologicznych
wyciągu z ziela czartawy pospolitej pod kątem uzasadnienia jego tradycyjnego stosowania jako środka
ściągającego i przeciwzapalnego. Potwierdzono, że wyciąg z czartawy pospolitej posiada wysoki potencjał
przeciwutleniający oraz własności przeciwzapalne. Są to pierwsze doniesienia dotyczące własności
biologicznych wyciągów z części nadziemnych wiesiołka oraz czartawy. W trakcie przygotowywania
niniejszej pracy opracowano również pierwszą zwalidowaną metodę oznaczania ilościowego oenoteiny B z
wykorzystaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Udowodniono, że opracowana metoda z
powodzeniem może znaleźć zastosowanie w standaryzacji i kontroli jakości surowców roślinnych
zawierających oenoteinę B. W ostatnim etapie prac przygotowano obszerny przegląd literaturowy dotyczący
składu oraz udokumentowanych działań surowców roślinnych należących do rodzaju Epilobium.
Podsumowano także dane dotyczące aktywności biologicznej oenoteiny B jako związku, który jest
wskazywany jako odpowiedzialny za obserwowaną aktywność biologiczną wyciągów przygotowywanych z
wierzbówki/wierzbownicy.
W trakcie pobytu w ośrodku zagranicznym prowadzono badania dotyczące składu chemicznego
wężymordu czarnego (Scorzonera hispanica). Korzeń tej rośliny jest popularnym warzywem stosowanym w
kuchni jako tańszy odpowiednik szparagów. W literaturze brak jest wystarczających badań dotyczących tej
rośliny.
Efektem prowadzonych badań było wyizolowanie z części podziemnych tej rośliny warzywnej
szeregu związków zaliczanych do grupy monoterpenoidów będących rzadkimi pochodnymi bisabolanu.
Wyizolowane związki zostały poddane badaniom biologicznym we współpracy pod kątem aktywności
przeciwnoworowej. Wykazano, że niektóre substancje hamują wzrost komórek raka jelita grubego. Drugą
część badań dotyczących wężymordu było opracowanie zwalidowanej metody analitycznej pozwalającej na
analizę jakościową i ilościową związków polifenolowych występujących w częściach podziemnych i
nadziemnych tej rośliny. W trakcie opracowywania metodyki wykorzystano wysokosprawną chromatografię
cieczową sprzężoną z detekcją metodą spektrometrii mas, detekcją spektrofotometryczą i detekcją metodą
wyładowań koronowych (CAD). W wyniku przeprowadzonych analiz wykryto 13 głównych składników
polifenolowych należących do grupy pochodnych kwasu chlorogenowego oraz flawonoidów pochodnych
kwercetyny i kemferolu. Przy pomocy zwalidowanej metody oznaczono zawartość tych 12 wykrytych
związków w trzech próbkach korzenia skorzonery pochodzących z różnych stanowisk oraz w jednej próbce
części nadziemnych scorzonery. Prowadzone badania pozwoliły po raz pierwszy na kompleksową ocenę
składu chemicznego tej rośliny.