Fragment - AlmaPress

ARTYLERIA
Związek Radziecki
ARTYLERIA
Związek Radziecki
Armata dywizyjna wz. 1942 ZiS-3 76,2 mm
Jednym z najbardziej znanych
typów uzbrojenia
Armii Czerwonej podczas II wojny światowej
była armata dywizyjna wz. 1942 kal. 76,2
mm, znana też pod oznaczeniem fabrycznym ZiS-3. Było to w czasie tego konfliktu
działo wyprodukowane w największej ilości
– ponad 49 000 egz.
Niewiele brakowało, by to działo w ogóle nie
powstało. W 1939 r. na podstawie danych
wywiadu sowieckiego o przygotowywaniu
przez Niemców planów produkcji nowych
typów silnie opancerzonych czołgów szef
Głównego Zarządu Artylerii Armii Czerwonej
marsz. G. Kulik forsował decyzję, by armaty
dywizyjne kal. 76,2 mm zastąpić nowymi
działami kal. 107 mm. Powstały trzy projekty
armat tego kalibru i w 1940 r. do produkcji
skierowano działo M-60 skonstruowane w Fabryce nr 172 w Permie. Do jesieni
udało się wyprodukować tylko 123 działa
kal. 107 mm i ich wytwarzanie wstrzymano. Na szczęście mimo planów GZA Armii
Czerwonej dotyczących zastąpienia dział
kal. 76,2 mm działami kal. 107 mm w biurze konstrukcyjnym Fabryki Artyleryjskiej nr
92 w Gorkach, którym kierował słynny konstruktor wielu typów dział gen. Wasilij Grabin,
trwały prace nad nową armatą dywizyjną kal.
76,2 mm. Prototyp takiego działa ukończono
w czerwcu 1941 r. Prawdopodobnie w listopadzie 1941 r., nie mając oficjalnej zgody
GZA Armii Czerwonej w Fabryce nr 92 rozpoczęto produkcję serii próbnej dział ZiS-3.
W styczniu 1942 r. armatę zaprezentowano
J. Stalinowi, który zdecydował, że w celu
należytej jego oceny należy przeprowadzić
próby państwowe. Zakończono je 5 lutego,
a już 12 lutego działo ZiS-3 oficjalnie zostało
przyjęte do uzbrojenia Armii Czerwonej. Natychmiast rozpoczęto przygotowania do jego
masowej produkcji, która ruszyła w trzech
fabrykach: nr 92, nr 7 i nr 235. Do końca
1942 r. wykonano 10 139 dział tego typu,
w 1943 r. – 13 924 egz., w 1944 r. – 16 128
egz. i w 1945 r. – 7825 egz. (razem 49 016
egz.). Działo ZiS-3 nie było konstrukcją cał-
kowicie oryginalną, lecz stanowiło wyjątkowo udane połączenie podzespołów i części
dwóch innych dział. Bez większych zmian
przejęto łoże i podwozie od armaty ppanc.
wz. 1941 kal. 57 mm (oznaczenie fabryczne ZiS-2). Z kolei od armaty dywizyjnej wz.
1939 kal. 76,2 mm (znanej też pod oznaczeniem F-22-USW lub USW-39) przejęto niektóre zespoły i części. Jednak najważniejsze
części działa – lufa z zamkiem i przyrządy
celownicze – były nowe. W porównaniu
z armatą wz. 1939 lufa była krótsza i została
zaopatrzona w hamulec wylotowy i półautomatyczny zamek klinowy. Iglica napinała
się w trakcie otwierania zamka, co znacznie
skracało czas przygotowania do oddania
strzału. W celu obniżenia pracochłonności produkcji i obniżenia kosztów zamiast
swobodnej lufy z tzw. płaszczem zastoso-
wano lufę jednolitą. Przyrządy celownicze
i mechanizm naprowadzania umieszczono
z lewej strony zamka. Dużą dwuczęściową
tarczę pancerną wykonano z blachy grubości 4–5 mm. Chroniła ona obsługę przed
pociskami broni strzeleckiej oraz odłamkami
pocisków moździerzowych i artyleryjskich.
Górna część tarczy była nieruchoma, a dolną zawieszono na zawiasach i podnoszono
w czasie jazdy. W porównaniu z armatą wz.
1939 masa armaty wz. 1942 była mniejsza
o 300 kg, a liczba części zmniejszyła się
z 1057 do 719. W 1944 r., po wprowadzeniu taśmowego systemu produkcji, do wykonania jednej armaty potrzeba było 475
roboczogodzin, a do wykonania armaty wz.
1939 w 1940 r. aż 1300. W trakcie produkcji
wprowadzono wiele zmian konstrukcyjnych,
które nie miały wpływu na dane taktyczno-
-techniczne, ale (oprócz obniżenia kosztów
i pracochłonności) spowodowały pewne
zmiany wyglądu zewnętrznego. Z tego powodu wyróżnia się trzy serie produkcyjne
(warianty) tego działa.
W armatach ZiS-3 stosowano amunicję
zespoloną z ładunkiem zmiennym, przeciwpancerną, w tym również kumulacyjną
i podkalibrową, odłamkowo-burzącą oraz
szrapnele. Stosowano także amunicję zapalającą, dymną i chemiczną. Podstawowy
nabój ppanc. smugowy UBR-354A miał
masę 9,13 kg (waga pocisku 6,3 kg). Pocisk osiągał prędkość początkową 662
m/s i miał donośność skuteczną 2000 m.
Nabój ppanc. podkalibrowy UBR-354P
miał masę 6,03 kg (waga pocisku 3,02
kg). Pocisk osiągał prędkość początkową
965 m/s i miał donośność skuteczną 500
m. Nabój ppanc. kumulacyjny UBP-354A
zawierał pocisk BP-353A o masie 3,94 kg,
który osiągał prędkość początkową 325
m/s i miał donośność skuteczną 1000 m.
Z odległości 1000 m przebijał płytę pancerną grubości 76 mm ustawioną pod kątem
90º. Nabój odłamkowy UO-354AM miał
masę 8,83 kg (waga pocisku 6,21 kg).
Pocisk osiągał prędkość początkową 680
m/s. Z kolei nabój odłamkowo-burzący
UOF-354M o masie 8,82 kg (waga pocisku
6,2 kg) zawierał 0,71 kg materiału wybuchowego. Szrapnel USz-354 miał masę
8,94 kg (waga pocisku 6,5 kg). Nabój dymny UD-350 miał masę 9,12 kg (waga pocisku 6,54 kg), nabój zapalający UZ-354 zaś
8,86 kg (masa pocisku 6,24 kg).
Armatę można było holować po drogach
utwardzonych z prędkością 50 km/h. Dzięki
dużej ruchliwości działo było bardzo skuteczne także w walce z niemieckimi czołgami. W Armii Czerwonej armaty ZiS-3 jakkolwiek oficjalnie były działami dywizyjnymi,
to w pierwszej kolejności służyły jako broń
ppanc., a dopiero później wspierały ogniem
działania piechoty. W 1942 r. sformowano
180 pułków artylerii ppanc. uzbrojonych
w działa tego typu, a następnie przystąpiono do formowania brygad i dywizji artylerii
ppanc. Działa ZiS-3 przydzielano także do
pułków artylerii w dywizjach piechoty. Do
uzbrojenia Ludowego Wojska Polskiego armaty wz. 1942 kal. 76,2 mm wprowadzono
w 1943 r. Otrzymały ją pododdziały artylerii
pułków i dywizji piechoty (w każdej dywizji
był pułk artylerii lekkiej liczący 24 armaty
kal. 76 mm i 12 haubic kal. 122 mm), samodzielne pułki artylerii lekkiej oraz specjalne brygady artylerii ppanc. (w każdej
brygadzie były 24 armaty kal. 76 mm i 48
armat kal. 57 mm) 1. i 2. Armii WP. Według
stanu na 1 V 1945 r. Wojsko Polskie miało
555 armat ZiS-3. Armata wz. 1942 stanowiła też uzbrojenie gąsienicowego działa
samobieżnego SU-76 (wyprodukowano
12 671 egz.). Działa ZiS-3 zyskały bardzo
dobrą opinię także wśród artylerzystów
niemieckich i wszystkie zdobyte na froncie
wschodnim działa tego typu po przeglądzie
i remoncie przyjmowano do uzbrojenia
Wehrmachtu i wojsk państw będących
sojusznikami III Rzeszy (w Rumunii nawet
uruchomiono produkcję dział ZiS-3).
Dane takt.-techn.
Armata dywizyjna ZiS-3
Kaliber: 76,2 mm
Długość lufy: 3169 mm (42 kalibry)
Masa w położeniu bojowym: 1120 kg
Masa w położeniu marszowym:
1800–2150 kg
Donośność maks.: 13 300 m
Szybkostrzelność: 20–25 strz./min
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 54º
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej:
od –2º do +37º
Masa naboju ppanc. zwykłego: 6,23–6,5 kg
Prędkość pocz. pocisku: 680 m/s
208
209