Turystyka i rekreacja w działalności placówek opiekuńczo

Turystyka i Rekreacja
Tom 1/2005
Jacek Klawender
Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa
Turystyka i rekreacja w działalności placówek opiekuńczowychowawczych w opinii kadry pedagogicznej
Tourism and recreation in the activity of rehabilitation centers in the
opinion of counselors
Summary
In the light of the literaturę of the subject it can be seen that the purpose of tourism and
recreation from the pedagogical point of view is, among others, the possibility of getting to
know and understand various social environments through making direct contacts.
For the physical development of a mań, tourism and recreation - given their active
character - create the possibility of prophylaxis of diseases, recovery and regeneration.
With regard to the socially maladjusted young it is essential to point out the possibilities
of applying various tourist and recreational activities due to their educational viitues in the
process of rehabilitation and upbringing.
In order to define the place and role of tourism and recreation in the activity of
rehabilitation centers, the Institute of Tourism of the Academy of Physical Education in
Warsaw has conducted field research across Poland. The present paper contains the results of
the surveys conducted in the three following centers:
1) S. Jachowicz's Orphanage no. 6, 6 Bednarska Street, Lodź
2) Rehabilitation Center of MONAR, 65 May the 3rd Street, Wyszkow
3) Rehabilitation Center in Wołka Przybojewska, 09-151 Grodziec
The polled were 33 people employed in the above centers. The findings of the study
showed the advantages of recreational activities, as well as their positive and stimulating
influence on the process of resocialization and upbringing, as stated by the polled counselors.
The responders' opinions clearly reveal the educational character of tourist and
recreational activities along with great opportunities, which they create for the work with the
socially maladjusted young.
As far as tourism is concerned, the findings confirm that it cannot be considered merely
in the aspect of tourist industry and from the economic perspective, which as of łatę has been
morę and morę often approved of by certain circles - but apparently false - point of view.
Tourism as the activity understood in its "wider" and "narrower" sense, especially in the latter
aspect along with recreation register themselves for good in the system of education and
upbringing.
Wstęp
W świetle literatury przedmiotu można wskazać, iż celem turystyki i rekreacji
z wychowawczego punktu widzenia jest między innymi umożliwienie poznania się
i wzajemnego zrozumienia różnych środowisk społecznych poprzez stworzenie szansy
211
212
bezpośrednich kontaktów. Szansa na zbliżenie się do siebie obcych ludzi w trakcie wspólnej
działalności turystycznej i rekreacyjnej wyrabia postawy życzliwości, przyjaźni i otwartości,
tak pożądane i doceniane we współczesnym świecie. Na wychowawcze, edukacyjne
i społeczne wartości turystyki zwracali uwagę w swoich licznych opracowaniach
K. Przecławski, T. Łobożewicz, L. Turos, K. Denek. Walory te w szeroko rozumianej
rekreacji eksponowali T. Wolańska, M. Demel, W. Humen, R. Winiarski.
W odniesieniu do fizycznego rozwoju człowieka rekreacja i turystyka - ze względu na
ich aktywny charakter - stwarzają możliwości profilaktyki chorób, potęgowania zdrowia
i regeneracji sił. Działalność ta ze względu na odmienny charakter od codziennej aktywności
zawodowej może uwalniać od zmęczenia psychicznego i fizycznego, będąc szansą na
ciekawy wypoczynek i sposobem na czynne i rozwijające spędzanie czasu wolnego [l, s.63].
Co do rozwoju psycho-społecznego człowieka to należy podkreślić, iż turystyka daje
także możliwości zaspokajania jednej z podstawowych potrzeb człowieka, jaką jest potrzeba
poznawcza [2, s. 85]. Można więc uznać, iż turystykę należy traktować jako swoisty system
edukacji.
W odniesieniu do środowisk młodzieży społecznie nieprzystosowanej szczególnie
istotne jest wskazanie możliwości wykorzystania działalności turystycznej i rekreacyjnej ze
względu na przypisywane im walory wychowawcze w procesie resocjalizacji i wychowania.
Wielu autorów wskazywało te aspekty, mówiąc o wychowawczych celach uprawiania
turystyki i rekreacji. Według nich w trakcie zajęć turystycznych, a w wielu przypadkach także
w trakcie zajęć rekreacyjnych, mogą być realizowane cele:
wychowania fizycznego,
- wychowania zdrowotnego,
wychowania politechnicznego,
wychowania estetycznego,
wychowania moralno społecznego,
wychowania resocjalizacyjnego [l, s. 64-65].
W większości placówek opiekuńczo-wychowawczych turystyka i rekreacja realizowane
są w formie grupowej. Między uczestnikami tej działalności rodzi się swoista więź społeczna.
Tworzy się wówczas poczucie wspólnej wartości, jaką jest zabawa, wypoczynek, przygoda i
podobne zainteresowania. Kształtują się wzajemne stosunki emocjonalne oparte na uczuciu
wspólnoty i solidarności w grupie. Współpraca i aktywność uczestników stymuluje czynne
postawy, inicjatywę, a także może rozbudzić pozytywne ambicje oraz kształtować
umiejętność poprawnego współdziałania opartego na wyrozumiałości, akceptacji i
życzliwości [3, s. 18]. Stąd też w działalności programowej placówek opiekuńczowychowawczych turystyka i rekreacja winny znajdować naczelne miejsce jako narzędzia w
pracy nad osobowością wychowanków [4, s. 143].
Materiał i metody
Celem określenia miejsca oraz roli turystyki i rekreacji w działalności placówek
opiekuńczo-wychowawczych Zakład Obsługi Ruchu Turystycznego Akademii Wychowania
Fizycznego w W-wie prowadził badania na terenie Polski. W niniejszym opracowaniu
przedstawiono dla porównania wyniki badań zrealizowanych w trzech placówkach.
Badaniami objęto:
1) Dom Dziecka nr 6 im. S. Jachowicza w Łodzi ul. Bednarska 6
13 osób kadry pedagogicznej, 32 wychowanków - sieroty i półsieroty, dzieci, które weszły
w konflikt z prawem;
2) Ośrodek Rehabilitacji MONAR w Wyszkowie ul. 3-Maja 65
213
12 osób kadry pedagogicznej, 40 wychowanków - osoby uzależnione od narkotyków
i środków odurzających;
3) Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny w Wólce Przybojewskiej 09-151 Grodziec
8 osób kadry pedagogicznej, 30 wychowanków - młodzież z problemami alkoholowymi
i uzależniona od środków odurzających.
Badania przeprowadzono w 2004 roku wykorzystując opracowany dla tego celu
kwestionariusz ankiety, zawierający pytania półotwarte i otwarte, adresowane do kadry
pedagogicznej i dotyczące realizowanych w ich placówkach zajęć turystycznych
i rekreacyjnych. Badania ankietowe uzupełniono wywiadem swobodnym z ankietowanymi.
W badaniach wzięły udział ogółem 33 osoby, zatrudnione w wymienionych
placówkach. Wśród badanych przeważały kobiety - 20 respondentek; wiek przedstawicieli
kadry pedagogicznej wahał się w przedziale 25-60 lat. Wszyscy badani legitymowali się
wykształceniem wyższym w zdecydowanej większości o kierunku pedagogicznym oraz
psychologicznym. Jeden z respondentów ukończył wyższe studia teologiczne.
Duża część badanych posiadała także dodatkowe kwalifikacje i specjalności, uzyskane
na drodze studiów podyplomowych, takie jak: terapia uzależnień, terapia zajęciowa,
socjoterapeuta, terapia pedagogiczna, resocjalizacja, seksuologia, pomoc rodzinna, logopedia,
muzykologia, zarządzanie oświatą. Staż pracy pedagogicznej ogółem wahał się od l do 26 lat,
zaś w aktualnej placówce od l do 9 lat.
Powyższe dane wskazuj ą na wysoki poziom zawodowy kadry zatrudnionej w badanych
placówkach, a uzyskane informacje podkreślają duże doświadczenie zawodowe większości
badanych.
Wyniki
Wyniki badań ankietowych, uzupełnione dodatkowo wywiadem, wskazały na duże
zaangażowanie kadry pedagogicznej w organizowanie zajęć turystycznych i rekreacyjnych w
badanych placówkach. Wszyscy badani zadeklarowali organizowanie zajęć tego typu oraz
potwierdzili fakt osobistego w nich uczestnictwa na równi z podopiecznymi. Najczęściej
realizowanymi zajęciami były wycieczki różnego typu, spacery w najbliższej okolicy oraz gry
zespołowe. Wymieniono także zajęcia na siłowni, sporty walki, zajęcia teatralno-wokalne
oraz spotkania integracyjne i survival. Deklarowano także udział w festynach rekreacyjnosportowych.
Tabela 1: Organizowane zajęcia turystyczne i rekreacyjne w badanych ośrodkach /oprać, własne/
N
Organizowane zajęcia
12
Wycieczki
Spacery
12
Gry zespołowe
1
Zajęcia teatralno-wokalne
Sporty walki
Survival
Zajęcia na siłowni
Spotkania integracyjne
Festyny rekreacyjno-sportowe
Respondenci mieli możliwość udzielenia wielu odpowiedzi
Łódź
%
92,3
92,3
7,7
2
-
Wyszków
N
%
5
41,3
1
8,3
4
33,3
2
16,7
2
16,7
8
66,6
Wólka P.
N
%
8
100
8
100
8
100
8
100
8
100
-
Zajęcia rekreacyjne i turystyczne organizowane są w większości przypadków 1-2 razy w
tygodniu. Taką częstotliwość organizowania zajęć zadeklarowały 24 osoby spośród 30
respondentów. W ośrodku MONAR w Wyszkowie 6 opiekunów mogło pochwalić się
214
większą aktywnością, gdyż określili się jako organizatorzy 4 różnych rodzajów zajęć
tygodniowo.
Głównym celem przeprowadzonych badań było określenie udziału tury styki i rekreacji
oraz ich znaczącego wpływu na realizowany proces wychowania i resocjalizacji
w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na podstawie opinii kadry pedagogicznej.
Pedagodzy poproszeni o wypowiedź na temat: „Co daje udział w zajęciach turystycznych
i rekreacyjnych, realizowanych w Twojej placówce" udzielili jednoznacznych odpowiedzi,
wskazujących na walory wychowawcze tego typu aktywności.
Tabela 2: Walory zajęć rekreacyjnych i turystycznych realizowanych w placówkach w świetle wypowiedzi
kadry pedagogicznej /oprać, własne/
Łódź /Dom Dziecka nr 6/:
- lepsze poznanie wychowanków;
- możliwość indywidualnego podejścia do podopiecznych;
- budowa zaufania w relacjach podopieczni-wychowawcy;
- wspólna radosna zabawa w czasie wolnym.
Wyszków /Ośrodek MONAR/:
- dopingowanie wychowanków osobistym przykładem do określonych zachowań;
- wpajanie pozytywnego wzorca spędzania czasu wolnego;
- wykorzystanie aktywności fizycznej celem przeciwdziałania narkotykom i innym środkom
odurzającym;
- możliwość poznania „samego siebie" przez wychowanków;
- szansa na rozwój zainteresowań i pasji;
- integracja w grupie wpływająca stymulujące na terapię uzależnień;
- budowanie poczucia „bycia potrzebnym" dla innych;
- poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego.
Wólka Przybojewska /Ośrodek Resocjalizacyjno-Readaptacyjny/:
- szansa na lepsze poznanie wychowanków i przez to dobór odpowiedniej terapii;
- lepszy kontakt w grupie;
- praca w zespole i integracja;
- uspołecznienie;
- odczuwanie i reagowanie na potrzeby innych.
Udzielając odpowiedzi na temat realizowanych przez siebie zajęć turystycznych
i rekreacyjnych, respondenci wskazywali także na te, które chcieliby realizować w przyszłości
bądź te, których odczuwana jest zbyt mała ilość. W Domu Dziecka nr 6 w Łodzi planowane
są częstsze wyjazdy sobotnio-niedzielne, obozy rowerowe i kajakowe oraz wyjazdy
o dalszym zasięgu - zarówno krajowe, jaki i zagraniczne. Kierownictwo Ośrodka MONAR
w Wyszkowie wskazuje potrzebę organizowania festynów, wycieczek rowerowych, obozów
stacjonarnych i wędrownych oraz wyjazdów narciarskich. Z kolei kadra pedagogiczna
Ośrodka Rehabilitacyjneo-Readaptacyjnego w Wólce Przybojewskiej oprócz wyjazdów
umożliwiających obcowanie z przyrodą, chciałaby częściej realizować zajęcia dające szansę
kontaktu młodzieży z kulturą - wyjścia do kina, teatru czy muzeum. Niestety, w świetle
jednomyślnych wypowiedzi wszystkich respondentów głównąbarierą stojącą na przeszkodzie
realizacji tych zamierzeń są względy finansowe.
Dyskusja
Podsumowując wyniki badań, należy wskazać na wymieniane przez badaną kadrę
pedagogiczną walory zajęć rekreacyjnych i turystycznych oraz wielokrotnie podkreślany ich
wpływ na realizowany przez omawiane placówki proces wychowania /Łódź/ i resocjalizacji
/Wyszków, Wólka Przybojewska/. Wypowiedzi respondentów dobitnie wskazują na
215
wychowawczy charakter zajęć rekreacyjno-turystycznych i ogromne możliwości, jakie dają
w pracy z młodzieżą społecznie nieprzystosowaną.
W przypadku turystyki badania potwierdzają, iż nie może być ona traktowana tylko
i wyłącznie w aspekcie przemysłu turystycznego i rozpatrywana jedynie z ekonomicznego
punktu widzenia, co jest coraz częściej spotykanym, błędnym punktem widzenia,
prezentowanym przez niektóre środowiska. Turystyka jako zjawisko rozumiane w znaczeniu
„szerszym" i „węższym", szczególnie w tym drugim przypadku wspólnie z rekreacją wpisują
się w sposób trwały w system edukacji i wychowania. Jak podaje S. Toczek-Werner:
(...) turystyka i rekreacja są czynnikami ułatwiającymi socjalizację człowieka, czyli
nabywania przez niego cech pomocnych w dopasowaniu się do norm, reguł i
standardów zachowań społecznych, pożądanych i akceptowanych, a jednocześnie
kreowanie własnej roli w grupie z prawem do samostanowienia;
- (...) turystyka i rekreacja w sprzyjających warunkach stanowią atrakcyjny środek
socjoterapii, resocjalizacji oraz rehabilitacji, oddziaływując wychowawczo na
jednostki nieprzystosowane do środowiska społecznego [5, s. 18].
Przeprowadzone badania wśród kadry pedagogicznej trzech różnych placówek
opiekuńczo-wychowawczych oraz ich ogólne wyniki zawarte w niniejszym opracowaniu
potwierdziły uniwersalność tych założeń.
Bibliografia
1. Łobożewicz T., Bieńczyk G.: 2001: Podstawy turystyki. WSE, Warszawa
2. Łazarek R. 1995: Propodeutyka turystyki. WSE, Warszawa
3.
Humen W. 1993: Poradnik organizatora rekreacji fizycznej. ZGTKKF Warszawa
4.
Kozaczuk F. 1997: Profilaktyka i rekreacja młodzieży. WSP, Rzeszów
5. Toczek-Werner S. 2002: Podstawy rekreacji i turystyki. AWF Wrocław