mgr Maria Elżbieta Kubacka

mgr Maria Elżbieta Kubacka – rzeczoznawca MEN
doradca metodyczny
Opinia programu nauczania
„Poznać przeszłość. Wiek XX” autorstwa Marka Jekela
Przedstawiony do zaopiniowania program „Poznać przeszłość. Wiek XX”
autorstwa Marka Jekela jest zgodny z Konstytucją RP i ratyfikowanymi przez Polskę
konwencjami: Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
sporządzoną w Rzymie 4 listopada 1950 r., Konwencją o prawach dziecka z dnia 20
listopada 1989 r. oraz przestrzegania równego statusu dziewcząt i chłopców, kobiet
i mężczyzn. Program został stworzony w oparciu o Rozporządzenie MEN z dnia 23
grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. nr 4, poz. 17, z dnia 15
stycznia 2009 r.). Program spełnia wymogi ministerialne w sprawie dopuszczenia do
użytku szkolnego programów nauczania i podręczników (Dz. U. nr 89, poz. 730
z dnia 10 czerwca 2009 r.).
Przed wprowadzeniem reformy programowej szkoła dwukrotnie usiłowała
zrealizować pełny cykl kształcenia ogólnego: raz w gimnazjum, drugi raz w liceum
lub technikum. To mogło się udać tylko w najzdolniejszych klasach, w pozostałych
kończyło się na pospiesznym i powierzchownym omawianiu kolejnych tematów.
W myśl nowego rozporządzenia MEN nauczanie w gimnazjum oraz w szkole
ponadgimnazjalnej jest spójne programowo i nie pozwala na powtarzanie treści
materiału. Oznacza to, że nauczyciel historii szkoły ponadgimnazjalnej, który do
czerwca 2012 miał za zadanie przekazać uczniowi całość dziejów – od czasów
najdawniejszych do współczesnych – w ciągu trzyletniego cyklu kształcenia, od
września 2012 r. zacznie nauczanie na poziomie podstawowym od historii
najnowszej, której uczniowie nie poznali w gimnazjum. Kształcenie historii na
poziomie podstawowym będzie trwało jeden rok szkolny.
Omówione wyżej zmiany programowe wymagają nowych programów
nauczania i skorelowanych z nimi podręczników oraz obudowy dydaktycznej.
Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem MEN nie dopuszcza programów
nauczania do nowej podstawy programowej. Dyrektor szkoły, na wniosek
nauczyciela lub nauczycieli, dopuszcza do użytku w danej szkole zaproponowany
program nauczania. Nauczyciel jest odpowiedzialny za wybór programu nauczania
i podręcznika, a w konsekwencji za realizację podstawy programowej i efekty
kształcenia, uzyskane przez jego uczniów. Może on więc stworzyć autorski program
1
nauczania lub skorzystać z gotowej propozycji, przyjmując ją w oryginale bądź
modyfikując do potrzeb swojej klasy.
Dlatego ważne jest, by nauczyciele mogli sięgnąć po program nauczania, który
posiadałby właściwy opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych ustalonych
w podstawie programowej i gwarantował jego pełną realizację. Program nauczania
historii w klasie I szkoły ponadgimnazjalnej Poznać przeszłość. Wiek XX
autorstwa Marka Jekela mogę rekomendować nauczycielom, którzy chcieliby
w twórczy sposób prowadzić proces dydaktyczny nastawiony na efektywne
kształcenie wiedzy, umiejętności i postaw uczniów.
Program podzielono na 7 części.
Część pierwsza zawiera ogólną charakterystykę programu, w której omówiono
zakres treści programowych oraz możliwości i sposoby ich realizacji w oparciu
o podręcznik skorelowany z programem.
Jest to wstępna część, w której autor w czytelny i przekonujący sposób określa
istotne założenia metodologiczne, dydaktyczne i wychowawcze, na których opierać
się będzie dobór i układ materiału nauczania. Wyjaśnia koncepcję układu treści
programu oraz możliwości realizacji celów kształcenia, w tym rozwijania
kompetencji ponadprzedmiotowych. Ważnym atutem, wyróżniającym program
Poznać przeszłość. Wiek XX od innych programów, jest położenie akcentów na
dziedzictwo kulturowe i edukację regionalną.
W części drugiej autor przedstawia materiał nauczania w formie tabelarycznej,
w którym trafnie ujęte cezury czasowe i wątki chronologiczno-problemowe
uwzględniają najnowsze osiągnięcia naukowe i dydaktyczne. Propozycja liczby
jednostek lekcyjnych wskazuje na możliwość przeprowadzenia pogłębionej analizy
wydarzeń i zjawisk XX w. Chronologiczno-problemowy układ materiału nauczania,
korzystnie wpłynie na prowadzenie procesu dydaktycznego zgodnego z zasadą
naukowego badania przeszłości i w pełni umożliwi realizację celów kształcenia
ujętych w podstawie programowej. Zbliżona wielkość poszczególnych działów
pozwoli na harmonijną realizację całorocznego programu.
W części trzeciej przytoczono treści przedmiotu historia z podstawy
programowej kształcenia ogólnego na IV etapie edukacyjnym w zakresie
podstawowym. Jest to słuszny zabieg metodyczny, ponieważ ułatwi nauczycielowi
szybkie i planowe organizowanie procesu dydaktycznego, szczególnie podczas
tworzenia planu wynikowego.
Część czwarta omawia cele kształcenia i wychowania pogrupowane zgodnie
z zasadami nowoczesnej dydaktyki. Wyprowadzone z podstawy programowej trafnie
2
określają kierunki działań nauczyciela w procesie nauczania – uczenia się historii.
W kategorii celów kształcenia określono merytoryczny wymiar edukacji historycznej
na IV etapie edukacyjnym w zakresie podstawowym. Stworzy to warunki do
zapoznania uczniów z procesami, zjawiskami i faktami historycznymi dotyczącymi
historii powszechnej i historii Polski oraz historii regionu, pozwoli uczniom
zrozumieć mechanizmy funkcjonowania społeczeństw w obrębie różnorodnych
struktur państwowych, systemów politycznych i gospodarczych XX w. W kategorii
celów wychowawczych mocno zaakcentowano kształtowanie i pogłębianie postaw
patriotycznych i obywatelskich oraz przywiązania do swojej „małej ojczyzny”.
Analiza celów kształcenia i wychowania prowadzi do wniosku, że program jest
nastawiony na kształtowania systemu wartości młodego człowieka.
Część piąta poświęcona jest prezentacji materiału historycznego, który został
przedstawiony w zgodzie z aktualnym stanem nauki historycznej w ujęciu
chronologicznym skoncentrowanym wokół siedmiu kręgów problemowych,
sformułowanych już wcześniej w części drugiej programu. Autor programu przyjął
zasadę prezentowania historii Polski na tle dziejów powszechnych z uwzględnieniem
zagadnień politycznych, gospodarczych, społecznych oraz historii kultury.
Tabelaryczny układ treści nauczania, w którym każdemu z działów problemowych
przypisano tematy w ujęciu chronologicznym, czyni program czytelnym
i przejrzystym. Największą jego zaletą jest jednak odniesienie treści kształcenia
każdego tematu do wymagań szczegółowych wywiedzionych z podstawy
programowej. To odniesienie do podstawy programowej, w której cele kształcenia
wyrażone są językiem wymagań, tworzy warunki do organizowania przez
nauczyciela harmonijnego procesu dydaktycznego.
Część szósta poświęcona jest omówieniu procedur osiągania szczegółowych
celów edukacyjnych. Autor programu zaproponował różnorodne metody, formy
i strategie dydaktyczne prowadzące do aktywnego i bezpośredniego zaangażowania
ucznia w proces odkrywania przeszłości. Obok metod tradycyjnych wskazano na
potrzebę stosowania w szerszym zakresie metod poszukujących, aktywizujących
uczniów, wykorzystujących nowoczesne środki dydaktyczne i technologie.
W dalszej kolejności przedstawiono strategię edukacyjną prowadzącą do pełnej
realizacji założonych celów w zakresie wiedzy i umiejętności tak, aby osiągnięcia
ucznia były zgodne ze standardami wymagań egzaminacyjnych z zakresu historii.
Słusznie zwrócono uwagę na potrzebę uwzględniania w procesie nauczania – uczenia
się indywidualnych możliwości intelektualnych uczniów.
Kapitalne znaczenie ma wyeksponowanie przykładowych zagadnień, do
których realizacji można wykorzystać daną metodę nauczania. Posłuży to
3
nauczycielowi do sprawnego i efektywnego planowania jednostek lekcyjnych.
W części siódmej omówiono kolejno: funkcje oceny, przedmiot oceny
charakterystyczne cechy oceny, przykładowe sposoby oceniania oraz kryteria dla
poszczególnych ocen. Kryteria oceny uwzględniają różne formy aktywności uczniów
(odpowiedzi ustne, sprawdziany, praca z różnymi źródłami historycznymi, praca w
grupie aktywność na lekcji, prace pozalekcyjne). Każde zagadnienie zostało
omówione z rozwagą i należytą starannością. Autor słusznie podkreślił znaczenie
stosowania holistycznej strategii oceniania prowadzącej do zbudowania całościowego
obrazu osiągnięć ucznia.
W tej części przedstawiono też kryteria wymagań na poszczególne oceny, w 6stopniowej skali, które można wykorzystać nie tylko w ocenianiu, ale
i w konstruowaniu planu wynikowego.
W podsumowaniu pragnę podkreślić że program Poznać przeszłość. Wiek XX
posiada pełny opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie
programowej kształcenia historii na IV etapie edukacji w zakresie podstawowym.
Dobór treści odpowiada przyjętym kryteriom naukowości i aktualności wiedzy
historycznej. Proponowane w opracowaniu formy i metody pracy są zgodne
z osiągnięciami dydaktyki nauczania historii. Cele i wymagania programowe są
zgodne z zasadą pomiaru dydaktycznego. Nauczyciel, który sięgnie po ten program
może skorzystać z niego w całości przyjmując go w wersji oryginalnej. Może go też
zmodyfikować na potrzeby swojej klasy, ponieważ konstrukcja programu jest na tyle
elastyczna, że pozwala go wzbogacać, dokonywać przesunięć i uzupełnień
o dodatkowe treści w zależności od możliwości i inwencji twórczej nauczyciela oraz
zainteresowań uczniów.
W konkluzji stwierdzam, że program nauczania historii w klasie I szkoły
ponadgimnazjalnej w zakresie podstawowy Poznać przeszłość. Wiek XX
autorstwa Marka Jekela jest interesującą propozycją dla nauczycieli, napisaną
z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć dydaktyki nauczania historii.
Maria Kubacka
4