Untitled

Prof. dr hab. inż. Jerzy Zwoździak
50-370 Wrocław
Wybrzeże Wyspiańskiego 34/3
Ekspertyza
możliwych scenariuszy rozwoju technologii w zakresie ochrony środowiska. 1. Przedmiot ekspertyzy Ekspertyza została oparta na wynikach raportu pt. IDENTYFIKACJA POTENCJAŁU I
ZASOBÓW W OBSZARZE NAUKA I TECHNOLOGIE NA RZECZ POPRAWY
JAKOŚCI ŻYCIA ORAZ WYTYCZENIE PRZYSZŁYCH KIERUNKÓW ROZWOJU.
BADANIA METODAMI FORESIGHT, będącego pracą zbiorową pod redakcją
Jerzego Hanuzy, Edmunda Cibisa, Tadeusza Miśkiewicza oraz Piotra Ziółkowskiego,
obejmującą 380 stron tekstu łącznie z rysunkami, wykresami i pozycjami bibliograficznymi.
Bezpośrednim przedmiotem ekspertyzy jest obszar badawczy ochrona środowiska, opracowanie
pesymistycznego scenariusza rozwoju technologii.
2. Ogólne założenia raportu
Celem opracowania raportu było wytyczenie kierunków rozwoju gospodarczego i
infrastrukturalnego województwa dolnośląskiego służących podniesieniu jakości życia
mieszkańców regionu. Przez podniesienie jakości życia rozumie się
wzrost poczucia
bezpieczeństwa wśród obywateli, możliwość korzystania z funkcjonalnej i łatwo dostępnej
infrastruktury technicznej i społecznej, życie w czystym i zdrowym
środowisku
przyrodniczym. W przedsięwzięciu uwzględniono pola badawcze zdefiniowane w ramach
Narodowego Programu Foresight „Polska 2020”, w szczególności ZRÓWNOWAŻONY
ROZWÓJ
POLSKI:
„Zrównoważony
rozwój
regionów
i
obszarów”
oraz
BEZPIECZEŃSTWO. Ze względu na szeroki zakres tematyczny, realizacja projektu
prowadzona była w trzech obszarach: Ochrona Środowiska, Bezpieczna Żywność i Biotechnologia i Farmaceutyka. Do głównych zadań poszczególnych paneli tematycznych
1
należała ocena potencjału naukowego oraz przegląd tematyk badawczych jednostek
naukowych Dolnego Śląska,
przygotowanie tez do badania eksperckiego Delhi,
przeanalizowanie wyników badań prowadzonych metodami foresigh (metodą Delhi , metodą
paneli eksperckich, analiza SWOT, analiza ograniczeń), wypracowanie kierunków rozwoju
nauki i technologii oraz wskazanie priorytetowych działań związanych z poprawą jakości
życia społeczeństwa dolnośląskiego.
3. Ocena sytuacji wyjściowej potencjału naukowo-technologicznego
Dolny Śląsk stanowi prężny ośrodek naukowo-badawczy, w ramach którego prowadzone
są prace w obszarze badawczym ochrona środowiska. Potencjał tkwi w wykwalifikowanych
pracownikach i zapleczu badawczym istniejącym w wyższych uczelniach, jak Politechnika
Wrocławska,
Uniwersytet
Przyrodniczy,
Uniwersytet
Ekonomiczny,
a także wrocławskich oddziałach Instytutów Ochrony Środowiska oraz
Meteorologii i Gospodarki Wodnej, oraz jednostkach
Wrocławski,
Uniwersytet
Instytutu Technologiczno-
Przyrodniczego z siedzibą główną w Falentach k. Warszawy. Badania związane z ochroną
środowiska prowadzone są także we Wrocławskim Centrum Badań EIT+ i w Instytucie
Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN. Należy jednak podkreślić, że w większości
jednostek realizowane są badania podstawowe i stosowane, a mniejszym zakresie prace
rozwojowe. Badania podstawowe, teoretyczne czy eksperymentalne, dotyczą głównie
przyczyn zjawisk i zdarzeń i
ich rezultaty niekoniecznie muszą
znaleźć szybkie
zastosowanie w praktyce. W przeciwieństwie, badania stosowane nastawione są
na
osiągnięcie założonych celów praktycznych. Do prac tych zaliczane są wszelkiego rodzaju
diagnostyki stanu obecnego i prognozy (modelowanie), ekspertyzy, koncepcje i projekty. Z
kolei prace rozwojowe związane są z opracowywaniem nowych lub ulepszeniem istniejących
już wyrobów czy procesów bazując na obecnych osiągnięciach nauki. W ramach tych prac
powstają prototypy oraz instalacje pilotowe. Prace rozwojowe rodzą niezwykle wartościowe
kontakty pomiędzy badaczami w różnych gałęziach przemysłu i naukowcami akademickimi,
które owocować mogą kolejnymi rozwiązaniami technologicznymi. Ponieważ opracowany
ma być scenariusz technologiczny, toteż prace rozwojowe uznać należy za priorytetowe. Nie
poważam badań akademickich, bowiem bez nich nie dokonałby się postęp w wielu
dziedzinach, a dodatkowo praca naukowa stanowi doskonałą praktykę w rozwiązywaniu
2
problemów w ramach badań podstawowych, stosowanych i dalej innowacyjnych dla
przemysłu.
Z przedstawionego potencjału naukowego Dolnego Śląska w obszarze badawczym
Ochrona Środowiska wynika że:
1. Zakłady czy Zespoły Badawcze w ramach Instytutów Wydziału Inżynierii Ochrony
Środowiska Politechniki Wrocławskiej koncentrują się przede wszystkim w swoich pracach
na badaniach stosowanych o bardzo szerokiej tematyce i tylko nieliczne zaangażowane są w
prace rozwojowe. Niemniej jednak ich połączony potencjał naukowy jest zdolny do realizacji
wszystkich kierunków badawczych w ramach priorytetu A (Poprawa gospodarki odpadami),
Priorytet
B
(Gospodarka
wodno-ściekowa);
Priorytet
C
(Gospodarka
odpadami
niebezpiecznymi), Priorytet D (Ochrona atmosfery).
2. Niektóre jednostki organizacyjne Wydziału Chemicznego Politechniki Wrocławskiej
prowadzą badania z zakresu technologii ochrony środowiska. Z punktu widzenia realizacji
kierunków badawczych i wdrożenia technologii interesujące są badania nad oczyszczaniem
odlotowych strumieni gazów i cieczy; zastosowaniem naturalnych i syntetycznych
glinokrzemianów w ochronie powietrza i wód oraz nad zastosowaniem adsorbentów i
katalizatorów do oczyszczania spalin silnikowych i energetycznych (Priorytet D – Ochrona
Powietrza). Z kolei Instytut Technologii Nieorganicznej i Nawozów Mineralnych Wydziału
Chemicznego zajmuje się m.in. zajmuje się m.in. odpadami powstającymi w procesach
wytwarzania i stosowania nawozów organicznych (Priorytet A: Poprawa gospodarki
odpadami, Teza 1.09).
3. W ramach
Instytutu Chemii i Technologii Żywności Uniwersytetu Ekonomicznego
prowadzone są badania z zakresu wykorzystaniu odpadów przemysłu rolno-spożywczego
(Priorytet A, Poprawa gospodarki odpadami, Teza 1.09).
4. Zakład Inżynierii i Technologii Energetycznych Wydziału Mechaniczno Energetycznego
Politechniki Wrocławskiej swoimi badaniami wkomponowuje się w Priorytet D (Ochrona
atmosfery; Teza 4.01 i 4.02).
5. Instytuty Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, Uniwersytetu
Przyrodniczego problematyką badań ściśle nawiązują do zagadnień w Priorytecie F (Ochrona
gleb) i Priorytecie G (Ochrona dóbr i środowiska naturalnego).
6. Niektóre jednostki organizacyjne Wydziału Przyrodniczo-Technologicznego Uniwersytetu
Przyrodniczego prowadzą badania m.in. nad recyklingiem składników organicznych i
3
mineralnych zawartych w odpadach i sposobami ich wykorzystania do celów rolniczych i
rekultywacyjnych, rekultywacją gleb, monitoringiem środowiska glebowego obszarów
chronionych lub zagrożonych ekologicznie czy renaturalizacją zbiorników poflotacyjnych, tj.
zbieżne z tezami 6.01 Priorytetu F i 7.02 Priorytetu G. Katedra Higieny Środowiska i
Dobrostanu Zwierząt Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt zajmuje się m.in. współczesną
problematyką odpadów rolniczych, w tym odorów (Priorytet A: Poprawa gospodarki
odpadami, Teza 1.09).
7. Dolnośląski Ośrodek Badawczy Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego prowadząc
badania w ramach sanitacji wsi nawiązuje do tematyki tezy 2.04, 2.06, 2.08 (Priorytet B –
Gospodarka wodno-ściekowa). 7.
8. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddział we Wrocławiu prowadzi prace
naukowo-badawcze i wdrożeniowe w zakresie m.in.
hydrologii regionalnej i gospodarki
wodnej, a więc zainteresowania badacze są ściśle powiązane z teza 7.05 (Priorytet G,
Ochrona dóbr i środowiska naturalnego).
9. Wrocławskie Centrum Badań EIT+ związane jest z opracowywaniem nowych technologii
m.in. w ochronie środowiska, natomiast Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych
PAN zaangażowany jest w opracowanie i wykonanie nowoczesnych czujników i sensorów
pomiarowych pól elektromagnetycznych, zagrożeń akustycznych, stężenia gazów i odpadów
przemysłowych oraz w opracowanie nowych materiałów nano-strukturalnych, aktywnych
jako katalizatory reakcji unieszkodliwiania niebezpiecznych lotnych substancji organicznych.
Uważam, że najsłabiej na Dolnym Śląsku są reprezentowane nauki związane z
Priorytetem E: Ochrona przed hałasem.
4. Współpraca nauki z biznesem
Słaba współpraca nauki z biznesem jest jedną z ważniejszych barier innowacyjności.
Biznes jest wymagający, dobrze nadzoruje i kontroluje badania prowadzone wspólnie z
naukowcami. Może i powinien stymulować rozwój nowych kierunków badań. Aby utrzymać
pozycję, naukowcy muszą wykazać się wynikami badań i publikacjami na światowym
poziomie. Rola naukowca- przywódcy jest nie do przecenienia. Naukowcy w większym
stopniu powinni być opłacani z instytucji naukowo-badawczych. W efekcie muszą powstawać
silnie zintegrowane zespoły badawcze zarządzane przez wysokiej klasy naukowych liderów.
4
Finansowanie badań stosowanych, których celem jest opracowanie konkretnego rozwiązania,
powinno być oparte na finansowaniu z budżetu Państwa w pewnej części a druga część ze
źródeł zewnętrznych. Naukowiec, lider projektu, aby zdobyć te pieniądze musi zorganizować
konsorcjum. Działalność taka powinna przynosić korzyści każdej ze stron. Przedstawiciele
firm aktywnie uczestniczą w pracach naukowych. Ponadto współpracując z naukowcami,
mają, poprzez ich relacje, dostęp do najnowszej światowej wiedzy. Dostęp do wiedzy i
infrastruktury musi być łatwy dla wszystkich rodzajów biznesu. Środowisko naukowe i
biznesowe powinno się wzajemnie przenikać i inspirować.
Koncentracja
tworzenia
efektywnych
przedsięwzięć
naukowo-biznesowych
na
ograniczonej przestrzeni współpracujących ze sobą firm i instytucji naukowych często
generuje nowe pomysły i sprzyja tworzeniu innowacji i kompletnych ekosystemów biznesu i
nauki. Bardzo ważne jest też umiędzynarodowienie procesów badawczych. Kluczową barierą
we współdziałaniu sfery nauki i biznesu jest brak efektywnej platformy nawiązywania
kontaktów pomiędzy nimi oraz brak ukształtowanych schematów inicjowania relacji i
prowadzenia dialogu. Koncepcja „innowacyjnej nauki”, nie jest najlepiej sformułowanym
terminem. To, co trzeba zmienić, to współpracę nauki, wynalazców z przedsiębiorcami.
Resorty finansów, gospodarki oraz nauki i szkolnictwa wyższego - muszą współpracować.
Podjęcie prac międzyresortowych w kierunku uwolnienia warunków do podjęcia ryzyka w
dziedzinie innowacji. Ryzyko nie powinno być jedynie po stronie przedsiębiorstwa. Bez
zbudowania partnerstwa na rzecz promocji roli nauki w rozwoju gospodarczym,
wypracowania konsensusu w zakresie wspólnych działań strategicznych dotyczących potrzeb
przedsiębiorstw i oferty jednostek B+R nie będzie innowacyjnej gospodarki.
W tym miejscu pojawia się pytanie, czy wymienione jednostki naukowo-badawcze
(oraz wspomniane wcześniej) są w stanie podjąć się rozwijania nowoczesnych technologii i
ich wdrażania? Obecnie prowadzona polityka naukowa na wielu uczelniach, oparta na
okresowo przeprowadzanych ocenach pracowników, w których punktowane są przede
wszystkim publikacje naukowe z tzw. listy filadelfijskiej, nie skłania do podejmowania prac
rozwojowych. Wynika z tego brak otwarcia na nowe wyzwania technologiczne, co skutkuje
niewielkim
zainteresowaniem
przemysłu
rozwiązaniami
naukowców.
Istnieje
więc
konieczność rozszerzenia forum dyskusji między różnymi środowiskami, co jest zresztą
propagowane w programie Foresight. Należy pamiętać, że inwestowanie w badania
podstawowe nie leży w interesie żadnych indywidualnych przedsiębiorstw, natomiast
badaniami stosowanymi i pracami rozwojowymi można je zainteresować.
5
5. Priorytetyzacja technologii
Drugim pytaniem jest, czy rzeczywiście wszystkie proponowane technologie z obszaru
Ochrona Środowiska (punkt 11.3.6) są ważne z punktu widzenia poprawy jakości życia na
Dolnym Śląsku? Uważam, że wymienione technologie faktycznie dotyczą całego obszaru
ochrony środowiska i są istotne, ale należy wyznaczyć priorytetowe dla regionu. Zgadzam się
z opinią autorów Raportu, że „wrocławskie ośrodki naukowo-badawcze mają wystarczający
potencjał kadrowy, i częściowo aparaturowy, aby prowadzić badania w wymienionych wyżej
kierunkach i dodać, że niektóre z tych badań są już we Wrocławiu prowadzone”. W ramach
Gospodarki odpadami i osadami ściekowymi sądzę, że ważny dla regionu jest rozwój przede
wszystkim :
• technologii użytkowego wykorzystania i biodegradacji odpadów z rolnictwa,
przemysłu spożywczego i produkcji biopaliw, w tym biopaliw drugiej generacji.
• technologii przetwarzania odpadów niebezpiecznych, tutaj szczególnie azbestu,
zużytych baterii i akumulatorów.
• technologii bioługowania metali z odpadów przemysłowych i bioługowania metali
ciężkich z osadów ściekowych ze względu na ochronę przed zanieczyszczeniem
środowiska.
• Technologii współspalania odpadów i osadów ściekowych do celów energetycznych.
Ponieważ w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami przewidywane jest
wybudowanie dwóch spalarni, toteż problem wykorzystania odpadów i osadów ściekowych
do celów energetycznych częściowo zostanie rozwiązany. Podobnie, jak technologii
przetwarzania bioodpadów komunalnych. We Wrocławiu powstała nowa sortownia odpadów.
Częściowy odzysk frakcji ulegającej biodegradacji jest możliwy dzięki oddaniu do użytku
kompostowni odpadów zielonych.
Do najbardziej palących problemów związanych z gospodarką wodno-ściekową należy
walka z eutrofizacją wód oraz zanieczyszczeniem ścieków przemysłowych, toteż należy
rozwijać zaproponowane technologie (poza pierwszą), tj. usuwania biogenów ze ścieków,
przede wszystkim azotu i fosforu; technologie biodegradacji węglowodorów aromatycznych,
w tym WWA, węglowodorów alifatycznych oraz polichlorowanych bifenyli (PCB);
technologie wykorzystujące nowe układy katalityczne do utleniania zanieczyszczeń w
6
oczyszczalniach ścieków; technologie usuwania zanieczyszczeń z wody i ścieków metodami
stosującymi innowacyjne systemy membranowe.
W przypadku „Ochrony powietrza” uważam za istotne dla poprawy jakości życia
mieszkańców Dolnego Śląska rozwijanie niskoemisyjnych technologii energetycznych i
technologii dezodoryzacji. Unia Europejska w obliczu zmian klimatycznych na świecie
postanowiła wprowadzić program mający na celu zmianę polityki energetycznej, przesyłu
energii oraz efektywności jej wykorzystania. Stało się to podstawą do stworzenia
europejskiego planu strategicznego w dziedzinie technologii energetycznych, tak zwanego
SET-Plan (The European Strategic Energy Technology Plan). Opracowany plan koncentruje
się na zwiększeniu udziału sektorów przemysłowych w badaniach nad energią oraz przy
demonstracji i wdrażaniu niskoemisyjnych technologii energetycznych. SET-Plan obejmuje
między innymi:
-
europejską inicjatywę przemysłową Bioenergia (The European Industrial Bioenergy
Initiative);
-
wspólną inicjatywę technologiczną ogniw paliwowych i technologii wodorowych
(The Fuel Cells and Hydrogen Join Technology Initiative);
-
zrównoważoną inicjatywę nuklearną (The Sustainable Nuclear Initiative);
-
inicjatywę efektywności energetycznej inteligentnych miast
(Energy Efficiency- The Smart Cities Initiative);
-
europejskie Stowarzyszenie Badań nad Energią
(The European Energy Reserch Alliance).
Rozwój tych technologii spowoduje znaczne ograniczenie emisji wielu zanieczyszczeń
do powietrza i w konsekwencji doprowadzi do poprawy jakości życia mieszkańców.
Podkreślić należy, że zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pyłem, tlenkami azotu i siarki
należy szukać we wdrożeniu innych strategii, nie technologicznych lecz systemowych.
Drugą technologią jest technologia dezodoryzacji. W 2010 roku zakończyła się 4 –
letnia realizacja projektu zamawianego Nr PBZ-MeiN- 5/2/2006
pt.” Nowe metody i
technologie dezodoryzacji w produkcji przemysłowej, rolnej i gospodarce komunalnej”.
Efektem prowadzonych w ramach projektu prac są wdrożenia, zgłoszenia patentowe,
publikacje, nowe rozwiązania techniczno-technologiczne, m.in. w zakresie dezodoryzacji,
inwentaryzacji źródeł emisji odorów oraz oceny zapachowej jakości powietrza. O ważności
podejmowanej tematyki świadczy fakt licznych skarg ludności mieszkającej w sąsiedztwie
obiektów emitujących gazy złowonne. Do głównych źródeł emisji odorów zaliczyć należy
obiekty gospodarki komunalnej, rolnictwo oraz zakłady przemysłowe. W przypadku źródeł
7
przemysłowych szczególnie znaczącą rolę odgrywa przemysł spożywczy, w tym m.in.
przetwórstwo mięsa i ryb, przetwórstwo owoców i warzyw, produkcja cukru, piwa, mleka,
olejów spożywczych. Wystarczy spojrzeć na mapę rozmieszczenia zakładów należących do
przemysłu rolno-spożywczego będących potencjalnym źródłem emisji zapachów na terenie
województwa dolnośląskiego (Sówka i in., Proc. EOpole, vol. 1, nr 1, 2010), by przekonać
się o ważności tej tematyki dla poprawy jakości życia mieszkańców Dolnego Śląska.
.
Technologie te ściśle wiążą się z technologiami użytkowego wykorzystania i biodegradacji
odpadów z rolnictwa, przemysłu spożywczego i produkcji biopaliw, w tym biopaliw drugiej
generacji. Ogólnie można je określić jako technologie zmniejszające uciążliwość odpadów z
rolnictwa, przemysłu spożywczego i gospodarki komunalnej.
W przypadku Ochrony gleb niezbędne jest rozwijanie technologii bioremediacji
skażonych gruntów, co związane jest z szybkim rozwojem gospodarczym regionu.
W ramach przeprowadzonych badań w opracowaniu Identyfikacja
potencjału
i
zasobów w obszarze nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia oraz
wytyczenie przyszłych kierunków rozwoju, w obszarze Ochrona Środowiska, 16 tez spośród
40 dotyczy problemów technologicznych. Są to tezy: Teza 1.02 (Wyselekcjonowanie 100%
8
odpadów biodegradowalnych z masy wszystkich odpadów), Teza 1.05 (Wybudowanie we
Wrocławiu spalarni odpadów komunalnych); Teza 1.08 (Powszechne dostosowanie do
najlepszej aktualnie technologii (BAT) składowisk odpadów posiadających pozwolenie
zintegrowane); Teza 1.09 (Powszechne użycie technologii zagospodarowania odpadów z
tworzyw sztucznych); Teza 2.03 (100% mieszkańców Dolnego Śląska korzystających z
oczyszczalni ścieków); Teza 2.04 (100% mieszkańców Dolnego Śląska zaopatrywanych w
wodę z sieci wodociągowych). Teza 2.05 (Wprowadzenie całkowitego zakazu składowania
osadów ściekowych i jednoczesne rozpowszechnienie na poziomie małych miast
współspalania osadów ściekowych w energetyce, ciepłownictwie, cementowniach itp.); Teza
2.08 (Opracowanie i wdrożenie strategii renaturyzacji cieków wodnych); Teza 2.09
(Opracowanie i wdrożenie technologii ochrony i oczyszczania wód podziemnych); Teza 3.05
(100 % poziom usuwania azbestu i wyrobów azbestowych); Teza 4.01 (Spadek emisji NOx,
SO2 oraz PM10 z sektora przemysłowego w tempie 5 % rocznie dla dwóch pierwszych
zanieczyszczeń oraz w tempie 4% rocznie dla PM10); Teza 4.02 (Zredukowanie poziomu
emisji drobnego pyłu PM2.5 w miastach o 20 % w stosunku do 2010 r); Teza 6.01
(Wdrożenie
programu
rekultywacji
gleb
przekraczających
dopuszczalne
normy
zanieczyszczenia metalami ciężkimi); Teza 6.02 (Wdrożenie systemu monitorowania zużycia
nawozów sztucznych i środków ochrony roślin oraz systemu obligatoryjnych zabiegów
agrotechnicznych dla zmniejszenia zakwaszania gleb); Teza 7.02 (Opracowanie strategii
wykorzystania wszystkich wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych na cele użytkowe); Teza
7.03 (Wdrożenie nowoczesnych metod eksploatacji i rewitalizacji terenów podmokłych). Z
wykonanych ekspertyz wynika, że niektóre z problemów są już rozwiązywane lub ujęte w
planach rozwoju województwa.
Na Dolnym Śląsku prowadzone są obecnie liczne projekty, które w zróżnicowany sposób
wpływają
na poprawę jakości życia mieszkańców.
Inicjatywy podejmowane w ramach
poszczególnych obszarów maja zróżnicowany zasięg oraz stopień zaawansowania.
Przykładowo, wśród najważniejszych przedsięwzięć we Wrocławiu
wymienić należy _
program rewitalizacji miasta poprzez remonty, modernizacje i przebudowy budynków,
i terenów zielonych oraz działania związane z ograniczeniem zużycia energii, jak efektywne
oswietlenie ulic i efektywna sygnalizacja swietlna, zintegrowane zarzadzanie energia oraz
wzrost efektywnosci energetycznej w budynkach oświatowych. W ramach gospodarki
odpadami komunalnymi promuje się selektywną zbiórkę – w zakresie odpadów
biodegradowalnych ,opakowaniowych, niebezpiecznych oraz wielkogabarytowych planuje się
9
budowę Zakładu Biologicznego Unieszkodliwiania Odpadów na Janówku (część już oddano
do użytku). W obszarze transportu miejskiego powstaje autostradowa obwodnica, rozwija się
transport rowerowy, buduje się inteligentny system transportu celem efektywnego sterowania
ruchem. W obszarze wodno-kanalizacyjnym rozbudowuje się infrastrukturę sieci wodnokanalizacyjnych oraz wprowadza się system monitoringu i zarządzania ciśnieniem.
Do realizacji niektórych tez eksperci odnieśli się sceptycznie, jak np. do możliwości dalszego
ograniczania emisji pyłów z dużych zakładów energetyki przemysłowej wskazując na
konieczność opracowywania nowych strategii.
Obecnie np. we Wrocławiu podejmowane są działania w obszarze energetyki niskoemisyjnej,
co przełoży się na ograniczenie emisji tlenków azotu, siarki i pyłów z sektora przemysłowego
(Teza 4.01). Obejmują one termomodernizację zabudowy komunalnej, efektywne oświetlenie
ulic, zwiększeniu udziału biopaliw w wytwarzaniu energii. Rozwiązania wymaga redukcja
niskiej emisji w budynkach mieszkalnych, emisja wtórna z ulic i emisja zanieczyszczeń z
motoryzacji. Działania te w dużym stopniu związane są z podniesieniem świadomości
społeczeństwa i poprawą systemu organizacyjno-administracyjnego.
W wielu przypadkach eksperci byli zgodni, że wdrożenie tez wymaga zmodernizowania
istniejących
lub zastosowania nowych technologii, bowiem wpłynie to na podniesienie
jakości życia społeczeństwa. Przykładowo: usuwanie biogenów z Odry, unieszkodliwianie
azbestu i innych odpadów niebezpiecznych; oczyszczanie i monitoring wód podziemnych,
ograniczanie hałasu, rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych, rewitalizacja terenów
podmokłych.
Do rozwiązań technologicznych mających zastosowanie we wszystkich obszarach
ochrony środowiska eksperci zaliczyli
technologie informacyjne i elektroniczne. W
omówieniu wielu tez podkreślano konieczność wprowadzania automatyzacji, nowoczesnych
teleelektronicznych metod inwentaryzacji i monitoringu oraz rozwijania modelowania
matematycznego.
Spośród 20 analizowanych skutków wdrożenia tezy, mających wpływ na jakość życia,
siedem zostało uznanych przez ekspertów branżowych jako najbardziej istotne dla
kształtowania jakości życia mieszkańców Dolnego Śląska, tj.: (1) zmniejszenie
zanieczyszczenia środowiska; (2) zwiększenie bezpieczeństwa egzystencji; (3) podniesienie
komfortu życia; (4) podniesienie świadomości społecznej; (5) poprawienie stanu zdrowia;
10
(6) podniesienie poziomu technologicznego; (7) zwiększenie dostępności dóbr i zasobów.
Poniżej zestawiono 10 według mnie najistotniejszych technologii z punktu widzenia poprawy
jakości życia w regionie, tj.
• technologie zmniejszające uciążliwość odpadów z rolnictwa, przemysłu spożywczego
i gospodarki komunalnej (T1). 1, 2, 3, 4, 5, 6
• technologie przetwarzania odpadów, w tym niebezpiecznych (T2) 1, 2, 4, 5, 6,
• technologie bioługowania metali z odpadów przemysłowych i z osadów ściekowych
(T3) 1, 5, 6,
• technologie współspalania odpadów i osadów ściekowych do celów energetycznych
(T4). 1, 2, 4, 6, 7
• technologie usuwania biogenów ze ścieków (T5), 1, 5, 6,
• technologie biodegradacji związków organicznych ze ścieków (T6); 1, 2, 6,7
• technologie usuwania zanieczyszczeń ze ścieków metodami stosującymi innowacyjne
systemy membranowe i katalitycznego utleniania (T7). 1, 2, 6,7
• Niskoemisyjne technologie energetyczne (T8) 1, 2, 3, 4, 5,6
• technologie bioremediacji skażonych gruntów (T9) 1, 2, 4, 6, 7
• technologie zmniejszające uciążliwość akustyczną (T10) 1, 3, 4, 5, 6.
W nawiasie przyporządkowano numer czynnika wpływającego na jakość życia. Numer
związany jest również z wagą tego czynnika. Na podstawie tego można dokonać wstępnego
rankingu technologii priorytetowych. Na pierwszym miejscu ze względu na zakres
oddziaływania na jakość życia plasują się: technologie T1 i T8.
Poniżej uszeregowano technologie w ramach obszaru Ochrona Środowiska w
kontekście zidentyfikowanych czynników (i ich wag) wpływających na jakość życia
mieszkańców Dolnego Śląska:
1. T1 - Technologie zmniejszające uciążliwość odpadów z rolnictwa, przemysłu
spożywczego i gospodarki komunalnej,
2. T8 - Niskoemisyjne technologie energetyczne;
3. T10 - technologie zmniejszające uciążliwość akustyczną
4. T2 - technologie przetwarzania odpadów, m.in. niebezpiecznych
5. T4 - technologie współspalania odpadów i osadów ściekowych do celów
energetycznych
6. T9 - technologie bioremediacji skażonych gruntów
7. T6 - technologie biodegradacji związków organicznych ze ścieków
11
8. T7 - technologie usuwania zanieczyszczeń ze ścieków metodami stosującymi
innowacyjne systemy membranowe i katalitycznego utleniania
9. T3 - technologie bioługowania metali z odpadów przemysłowych i
z osadów
ściekowych
10. T5 - technologie usuwania biogenów ze ścieków.
W przypadku
mierników jakości życia (19) eksperci dokonali następującej ich
klasyfikacji: (1) świadomość ekologiczna; (2) finanse i organizacja (3) jakość wód; (4)
jakość gleb; (5) ogólna poprawa zdrowia; (6) jakość technologii; (7) gospodarowanie
odpadami oraz (8) jakość powietrza, co oczywiście jest logicznie związane z oceną
czynników
jakości
poprawy
życia
mieszkańców.
Jakość
wód,
gleb,
powietrza,
gospodarowanie odpadami decydują o zanieczyszczeniu środowiska. Poziom świadomości
społecznej wpływa na
bezpieczeństwa egzystencji; komfort życia; stan zdrowia i rozwój
technologiczny. Finanse i organizacja stanowią o skuteczności wszystkich czynników.
6. Budowa scenariusza
W budowie scenariusza wykorzystano wyniki dotyczące analiz wpływu kluczowych
czynników na rozwój technologii i kierunków badawczych, zidentyfikowanych dla obszaru
tematycznego Ochrona środowiska. Uwzględniono czynniki zarówno wpływające na
powodzenie strategii, jak i jej niepowodzenie. Eksperci uznali, że wśród 27 czynników
mających najistotniejszy wpływ na powodzenie osiągnięcia celu mają: (1) pieniądze; (2)
regulacje prawne; (3) wiedza; (4) kadry; (5) technologie zagospodarowania odpadów oraz (6)
środki techniczne. Wiele z zestawionych w opracowaniu barier ograniczających wdrożenie
tez należy
uwzględnić przy opracowywaniu scenariuszy technologicznych, tj. (1) brak
wsparcia finansowego,(2) niesprawność systemu organizacyjno-administracyjnego (3) brak
świadomości społeczeństw,
(4) brak motywacji inwestorów do innowacji; (5)
niewystarczająca infrastruktura oraz (6) brak dostępu do odpowiednich technologii. Z
zestawienia
tych
informacji
można
wyodrębnić
wstępne
czynniki
scenariusza
technologicznego pesymistycznego, tj.
1. pieniądze - brak wsparcia finansowego inicjatyw
2. regulacje prawne - niesprawność systemu organizacyjno-administracyjnego
3. wiedza - brak świadomości społeczeństwa
4. kadry - brak motywacji inwestorów do innowacji
12
5. technologie zagospodarowania odpadów - brak dostępu do odpowiednich technologii
6. środki techniczne - niewystarczająca infrastruktura.
W trakcie budowy scenariuszy wykorzystane będą
wyniki uzyskane w ramach
realizacji zadań „Mocne i słabe strony”” Szanse i zagrożenia” (rozdział 5.6). Dyskutowany
będzie problem, w jakim stopniu postęp technologiczny determinowany jest zmianami
tendencji kluczowych czynników wpływających na rozwój technologii. Rozpatrywany będzie
scenariusz pesymistyczny (tendencja spadkowa czynników). W rozważaniach pominięto dwa
pierwsze czynniki, bowiem brak wsparcia finansowego podejmowanych inicjatyw zawsze
skutkuje ograniczeniem prac rozwojowych. Wysokie koszty prac badawczo- rozwojowych i
wdrażania nowych, innowacyjnych technologii stanowią jedno z istotniejszych zagrożeń
realizacji podejmowanych strategii. Zakłada się również, że Polska będzie wypełniać
zobowiązania wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami,
gospodarki wodno-ściekowej, ochrony gleb czy
w zakresie ograniczenia emisji
zanieczyszczeń. Oznacza to tendencję stałą drugiego czynnika, ma on pozytywny wpływ na
rozwój innowacyjnych technologii. Istnieje tylko niebezpieczeństwo braku wsparcia prawnoorganizacyjnego w tworzeniu i wdrażaniu innowacji, ale stanowi to zagrożenie dla wszystkich
technologii.
Poniżej zestawiono wstępną listę dla pozostałych czynników istotnych dla rozwoju
technologii ochrony środowiska wraz z przypisaną im wagą w zakresie 0-1 (suma wszystkich
wag jest równa 1).
Wiedza
•
Motywacja społeczeństwa do wprowadzania innowacyjnych technologii w ochronie
środowiska (0,2)
•
Edukacja społeczeństwa w zakresie zagrożeń środowiska i innowacyjnych technologii
w ochronie środowiska (0,3)
•
Motywacja przedsiębiorców do współfinansowania badań i wdrożeń innowacyjnych
technologii z zakresu ochrony środowiska (0,5)
Kadry
•
Zasoby i kwalifikacje kadry (0,4)
•
Uczestnictwo w wymianie międzynarodowej (0,1)
•
Poziom edukacji dostosowany do wymogów nowych technologii (0,3)
•
Motywacje ekonomiczne do prowadzenia prac rozwojowych (0,1)
•
Umiejętność koordynacji działań (0,1)
13
Jakość technologii
•
Możliwość wdrożenia uzyskanych rozwiązań do przemysłu (0,4)
•
Konkurencyjność w stosunku do rozwiązań zagranicznych (0,3)
•
Korzyści środowiskowe (0,3)
Środki techniczne
•
Potencjał badawczy i innowacyjny regionalnych jednostek naukowych (0,4)
•
Dostęp do wyspecjalizowanej aparatury i laboratoriów krajowych i zagranicznych
(0,2)
•
Infrastruktura przemysłowa ułatwiająca implementację innowacyjnych technologii
(0,2)
•
Poziom technologiczny firm na Dolnym Śląsku (0,2).
Dokonany ranking czynników pozwolił na wyspecyfikowanie najistotniejszych według mnie
czynników obejmujących:
•
Motywację przedsiębiorców do współfinansowania badań i wdrożeń innowacyjnych
technologii z zakresu ochrony środowiska
•
Zasoby i kwalifikacje kadry
•
Możliwość wdrożenia uzyskanych rozwiązań do przemysłu
•
Potencjał badawczy i innowacyjny regionalnych jednostek naukowych.
Faktycznie układ czynników może różnić się dla poszczególnych technologii. Przykładowo,
w przypadku technologii zmniejszających uciążliwość odpadów z rolnictwa, przemysłu
spożywczego i gospodarki komunalnej, z grupy czynników Wiedza większy wpływ ma
motywacja społeczeństwa do wprowadzania innowacyjnych technologii w ochronie
środowiska niż motywacja przedsiębiorców, natomiast z grupy Jakość technologii – korzyści
środowiskowe. Z kolei rozwój technologii przetwarzania odpadów niebezpiecznych jest
determinowany przede wszystkim edukacją społeczeństwa w zakresie zagrożeń środowiska i
innowacyjnych technologii w ochronie środowiska.
Brak
motywacji
przedsiębiorców
do
współfinansowania
badań
i
wdrożeń
innowacyjnych technologii z zakresu ochrony środowiska skutkuje wprowadzeniem
14
rozwiązań, które przynoszą umiarkowane korzyści środowiskowe. Polityce takiej sprzyjają
ograniczone krajowe zasoby kapitałowe, infrastrukturalne i kadrowe. Działalność prowadzona
przez firmy realizowana jest w takim stopniu, by spełnić minimalne wymogi i obowiązujące
normy ochrony środowiska. Ograniczone zasoby kadrowe i niskie kwalifikacje powodują, że
rozwijają się w małym lub umiarkowanym stopniu badania stosowane, głównie w zakresie
technik diagnostycznych jakości środowiska i technologii redukcji emisji zanieczyszczeń,
realizowane poprzez badania laboratoryjne. Badania naukowe oderwane są od rzeczywistych
potrzeb i często nieprzydatne praktycznie. Małe jest zainteresowanie
rozwiązaniami
nowatorskimi, badania krajowe są często kopią badań światowych.
Słaby rozwój potencjału kadrowego i infrastruktury badawczej, niski stopień
zatrudniania młodej kadry naukowej i inżynierskiej, stanowi przyczynę powolnego
podnoszenia poziomu technologicznego krajowych przedsięwzięć. Sytuację tą pogłębia brak
motywacji przedsiębiorców do współfinansowania badań rozwijanych w kraju. Następuje
kontynuacja prac, podobnie jak dotychczas, ukierunkowana na usprawnienie dotychczas
wdrożonych rozwiązań.
Wzrost kosztów utrzymania (wzrost cen nośników energii i ciepła), przy niskiej
świadomości społecznej dotyczącej zanieczyszczenia powietrza, prowadzi do spalania śmieci
w gospodarstwach domowych – narasta problem „niskich emisji”. Utrzymuje się dominacja
tradycyjnych technologii węglowych. W niewielkim stopniu prowadzi się odzysk surowców i
utylizację odpadów. Technologie zmniejszające uciążliwość odpadów z rolnictwa, przemysłu
spożywczego i gospodarki komunalnej w niewielkim stopniu są wdrażane, ze względów
prawnych (brak norm), metodologicznych (trudności analityczne) i edukacyjnych.
Rozwój
następujący
dzięki
inwestycjom
zagranicznym
obejmuje
najwyżej
niskoemisyjne technologie energetyczne w bardzo ograniczonym zakresie, obejmującym
zintegrowane zarządzanie energią,
zwiększenie efektywności energetycznej budynków,
edukacją w ramach działań na rzecz efektywności energetycznej. Badania nad technologiami
bioługowania metali z odpadów przemysłowych i
z osadów ściekowych, usuwania
biogenów ze ścieków, biodegradacji związków organicznych ze ścieków; usuwania
zanieczyszczeń ze ścieków metodami stosującymi innowacyjne systemy membranowe i
katalitycznego utleniania zamykają się w sferze badań stosowanych, bowiem brak jest
motywacji przedsiębiorstw do wdrażania nowych rozwiązań z zakresu ochrony środowiska w
zakładach przemysłowych.
Narastający problem odpadów, w tym niebezpiecznych wpłynie na społeczeństwo i
wymusi zajęcie się
tym problemem. Powinno to skutkować opracowaniem nowych
15
technologii i początkiem budowy konkurencyjności technologicznej zwłaszcza niewielkich
firm.
Oczywiście zmniejszający się potencjał badawczy i innowacyjny regionalnych
jednostek
naukowych
wpłynie
na
niewielkie
zainteresowanie
zagadnieniami
technologicznymi, zwłaszcza technologiami zmniejszającymi uciążliwość akustyczną.
Dziedzina ta jest obecnie słabo reprezentowana na Dolnym Śląsku.
W przypadku scenariusza pesymistycznego (tendencja spadkowa czterech wyłonionych
czynników) może następować powolny rozwój następujących technologii:
1. Niskoemisyjne technologie energetyczne
2
Technologie przetwarzania odpadów, m.in. niebezpiecznych
3. Technologie bioługowania metali z odpadów przemysłowych i z osadów ściekowych
4. Technologie zmniejszające uciążliwość odpadów z rolnictwa, przemysłu spożywczego
i gospodarki komunalnej.
7. Podsumowanie
Na uczelniach promujemy indywidualizm, podczas gdy kluczowa jest praca w
grupach. Podnosimy kwalifikacje techniczne, ale zapominamy, że kluczowe są miękkie
kompetencje, na przykład takie, jak: praca w grupie czy zarządzanie projektami. Uczelnie
wyższe koncentrują się na narzędziach, a nie na rezultatach.
Duża część pieniędzy unijnych na innowacje w naukach poszła na wyposażenie
uczelnianych laboratoriów, budowę nowych budynków i auli. Finanse na badania często
przyznaje się dużym instytucjom, podczas gdy zbyt mało pieniędzy trafia do samych
innowatorów. Środki na badania bardzo często są dzielone między naukowców na zasadzie
naukowej pomocy socjalnej.
Problemem jest biurokracja na uczelniach, związana z instytucjonalizacją tej
współpracy oraz duży narzut pobierany przez uczelnie. Wsparcie jest pomocne, gdy stymuluje
procesy decyzyjne, dotyczące wsparcia innowacyjności i włączania zawodowców.
Stymulując popyt na innowacje doprowadzimy do likwidacji barier. Opracujmy
strategię innowacyjności w oparciu o najsilniejsze branże. Identyfikacji przewag
konkurencyjnych Dolnego Śląska nie powinni dokonywać urzędnicy, tylko zespół doradczy
składających się z ludzi biznesu, którzy mają za sobą sukcesy, podobnie jak z naukowców z
doświadczeniem aplikacyjnym. Wciąż bowiem aktualne jest stwierdzenie filozofa
niderlandzkiego Spinozy Barucha z XVII wieku: że "ludzie, którzy mają wiele do
16
zaoferowania [przemysłowi] są badaczami, a nie akademickimi technologami czy
inżynierami, którzy nie chcą być odrywani od swoich badań, aby pomóc rozwiązać
powszechnie spotykane problemy techniczne."
Decyzje infrastrukturalne mogą mieć ogromny wpływ na innowacyjność gospodarki.
Poprzez takie patrzenie wykorzystamy największe regionalne firmy jako lokomotywy
innowacji. Musimy mieć do siebie większe zaufanie i akceptować ryzyko porażki.
Aby móc finansować badania badawczo - rozwojowe musi być spełniony warunek
pozyskania dofinansowania z przemysłu. Ta droga będzie efektywna, jeżeli:
1. Jednostka badawcza zajmująca się badaniami stosowanymi, przekłada idee nad
rozwiązania i produkty.
2. Jednostka badawcza zajmująca się badaniami podstawowymi jest konsultantem, do
którego można się odwołać.
3. Partnerzy biznesowi, wykonawcy części badań będą beneficjentami wyników badań.
4. Minimalizować będziemy koszty stałe i nakłady na infrastrukturę poprzez
wynajmowanie zamiast kupowanie oraz koordynację działań.
17