Nawożenie roślin rolniczych fosforem i potasem (pdf 200kB)

AGROTECHNIKA. Nawożenie roślin rolniczych fosforem i potasem
Pobieranie zgodne z potrzebami
Poziom nawożenia zależy od wymagań rośliny, oczekiwanych
plonów, zasobności gleby, agrotechniki czy warunków klimatycznych. Jednak, aby prawidłowo i ekonomicznie nawozić,
konieczne jest przestrzeganie pewnych zasad, uwzględniających także inne czynniki.
P
rawidłowe i racjonalne nawożenie zawsze zwiększa wysokość
plonowania roślin, poprawia wartość biologiczną i technologiczną
plonów, poprawia żyzność chemiczną gleby i nie powoduje ujemnych
skutków dla środowiska naturalnego. Takie korzyści w wyniku nawożenia uzyskuje się, kiedy jest ono
stosowane zgodnie z prawami przyrody i ekonomii.
Nawożenie jest zawsze skuteczne,
jednak by było racjonalne, należy
pamiętać o kilku podstawowych
zasadach:
 intensywna produkcja, czyli uzyskanie wysokich plonów, wymaga
wysokich nakładów, także na nawozy,
 wysoką jakość płodów rolnych
uzyskuje się w wyniku zrównoważonego, zbilansowanego i starannego nawożenia,
 należy ograniczać szkodliwy
wpływ nawożenia na środowisko,
 żyzność gleby w wyniku nawożenia powinna być utrzymana,
a nawet poprawiana, pomimo pobierania składników pokarmowych
przez rośliny uprawne.
Nawożenie
mniejsze niż potrzeby
Aby uzyskać wysokie plony dobrej jakości, należy rośliny prawidłowo nawozić. Rośliny uprawne
potrzebują wielu pierwiastków
w określonej ilości, formie chemicznej i proporcjach wynikających
z tempa ich rozwoju i wzrostu. Obok
azotu, który jest niewątpliwie bardzo ważny, nie należy pomijać znaczenia fosforu i potasu. Nawożenie
tymi składnikami w ostatnich latach
w Polsce jest mniejsze niż potrzeby. Prowadzi to do zmniejszenia
lub znacznego wyczerpania tych
składników z gleby, czemu towarzyszy spadek plonów uprawianych
roślin. Ze względu na charakter, jaki
w rozwoju roślin pełnią fosfor i potas, nawożenie tymi składnikami
należy traktować na równi z nawożeniem azotem.
Trudne planowanie
Wielu rolników ma trudności
z prawidłowym ułożeniem planu
nawożenia roślin uprawnych fosforem i potasem. Poza ustaleniem
właściwej dawki nawozów, ważny
jest termin ich stosowania. Łatwiejszy jest wybór terminu zastosowania
nawozów fosforowych i potasowych
w uprawie roślin ozimych. Racjonalny termin ich wysiewu przypada
wtedy na okres od zbioru rośliny
przedplonowej do orki przedsiewnej. Wysiew tych nawozów także
po orce, przed uprawą przedsiewną
nie jest błędem agrotechnicznym.
Należy jednak pamiętać, aby dobrze
je wymieszać z glebą co najmniej
do głębokości 10 cm. Dotyczy to
szczególnie nawozów fosforowych,
które bardzo słabo przemieszczają
się w profilu glebowym.
Termin nawożenia
roślin jarych
Wybór prawidłowego terminu nawożenia roślin jarych jest już bardziej skomplikowany. Wymaga on
uwzględnienia głównych czynników,
które wpływają na odżywienie roślin
fosforem i potasem, takich jak wa-
runki glebowe i wymagania pokarmowe roślin uprawnych. Przemiany
zachodzące w glebie po wprowadzeniu fosforu i potasu decydują o ich
dostępności dla roślin. Przyjmuje się,
że z nawozów mineralnych, fosfor
jest wykorzystywany na poziomie
15-30%, a potas 60-70%.
Trzy czynniki
Ze względu na warunki glebowe można wyróżnić trzy czynniki
wpływające na efektywność plonotwórczą fosforu i potasu, pochodzącego z nawozów mineralnych.
Pierwszy czynnik to zdolność gleby do zatrzymywania pierwiastków
w kompleksie żywieniowym, która zależy od zawartości cząstek
ilastych i próchnicy. W glebach
o małym kompleksie żywieniowym,
potas z nawozu jest zatrzymywany jedynie w niewielkiej części.
Ponieważ zarówno potas, jak i pozostałe składniki pokarmowe, jest
pobierany przez rośliny wyłącznie
z roztworu glebowego, drugim
czynnikiem ograniczającym jego
pobieranie jest wilgotność gleby.
Trzecim natomiast jest odpowiedni
termin stosowania nawozów. Zbyt
wczesne zastosowanie nawozu potasowego na glebie lekkiej prowadzi do wymywania jonów potasu
w głąb profilu glebowego, poza
zasięg korzeni roślin uprawnych.
Temu zjawisku sprzyja występowanie dużych opadów w okresie jesienno
– zimowym. Zaleca się zatem stosowanie nawozów potasowych wiosną
na glebach bardzo lekkich i lekkich,
a na glebach zwięzłych, przed orką
przedzimową.
Forma niedostępna dla roślin
Mniejsze kłopoty sprawia nawożenie gleb lekkich fosforem, gdyż
tempo jego przemieszczania w glebie jest bardzo małe, co sprawia,
że nie należy się obawiać jego
wymycia w głąb profilu glebowego.
Dlatego nawozy fosforowe można
wysiać jesienią.
Dziś, dość często spotykamy się
z wyczerpywaniem potasu i fosforu
z gleby, co jest spowodowane zbyt
oszczędnym nawożeniem albo nawet jego zaniechaniem ze względów finansowych. Zjawisko to jest
szczególnie niekorzystne na glebach
o dużym kompleksie żywieniowym
(gleby dobre i bardzo dobre). Gleby te, kiedy wyczerpią się składniki
pokarmowe, w pierwszej kolejności
uzupełniają ich niedobory, akumulując je w formie niedostępnej dla
roślin uprawnych. Dopiero po uzupełnieniu rezerw glebowych gromadzą je w formie dostępnej. Dlatego
wysokość nawożenia pod rośliny
uprawne na tych glebach powinna
uwzględniać, poza zapotrzebowaniem bytowym, stopień wyczerpania fosforu i potasu. Oznacza to,
że stosujemy podwyższone dawki
nawozowe.
Uwstecznianie fosforu
Fosfor jest najlepiej przyswajany
przez rośliny w formie rozpuszczalnej w wodzie, przy pH gleby 6-7 (odczyn lekko kwaśny).
Przeważająca część fosforu wiąże się w glebie z kationami metali
2- i 3-wartościowych (wapnia,
magnezu, żelaza, glinu i manganu)
w trudno rozpuszczalne związki.
Taki proces nazywa się uwstecznianiem fosforu. W środowisku
zasadowym uwstecznianie fosforu
polega na łączeniu się w trudno
rozpuszczalne fosforany wapniowe, które w pewnych warunkach
mogą być pobrane przez rośliny.
W środowisku silnie kwaśnym (pH
< 5,5) uwstecznienie fosforu przez
łączenie się z kationami glinu, żelaza
i manganu przebiega szybko, tym
szybciej, im bardziej kwaśna jest
gleba. Aby zapobiec nadmiernemu
uwstecznianiu fosforu, konieczne
jest:
 regulowanie odczynu gleby,
głównie przez stosowanie nawozów
wapniowych i wapniowo magnezowych,
 stosowanie granulowanych nawozów fosforowych,
 regularne stosowanie nawozów
organicznych.
Skutki głodu
na glebach ubogich
Skutki głodu fosforowego u roślin
uprawnych występują tym silniej,
im gleba jest mniej zasobna w fosfor oraz im bardziej jest kwaśna.
Czynnikiem sprzyjającym silniejszej reakcji roślin na niedobór
fosforu w początkowym okresie
wegetacji jest wysoki poziom nawożenia azotem. Dlatego skutki
Pobranie fosforu i potasu przez rośliny uprawne w kg P2O5 i K2O
na 1 tonę plonu głównego i ubocznego wg R. Czuby
Roślina uprawna
Pszenica
Żyto
Pszenżyto
Owies
Jęczmień
Kukurydza ziarno
Groch
Bobik
Rzepak
Burak cukrowy
Burak pastewny
Ziemniak
Lucerna
Koniczyna
Trawy
Kukurydza zielonka
Pobranie jednostkowe kg/t
P2O5
9-13
10-13
9-13
10-14
10-13
12-16
10-25
12-18
18-24
1,2-2
1,2-1,6
1,5-2,5
0,8-1,5
0,8-1,5
0,7-1,0
1,5-2,5
K2O
16-24
18-26
16-24
19-26
26-36
32-42
20-30
30-40
50-70
6-9
7-9
6-8
5-7
5-7
2,5-4
4-6
głodu występują na glebach ubogich, kwaśnych, nie wapnowanych,
nawożonych niskimi dawkami fosforu i w przypadku jednostronnego nawożenia azotem.
Nadmiar utrudnia pobieranie
Zachowanie się potasu przyswajalnego w glebie wskazuje na możliwość występowania jego strat.
Dlatego racjonalna gospodarka tym
pierwiastkiem polega na systematycznym nawożeniu. Zbyt wysokie,
jednorazowe dawki potasu powodują jego duże straty i mogą wpływać
ujemnie na właściwości fizyczne
gleby, głównie niszcząc jej strukturę.
Mogą też powodować antagonizmy
jonowe. Potas występujący w nadmiarze, jako antagonista, utrudnia
pobieranie innych kationów (wapnia, magnezu) i w konsekwencji obniża jakość plonów. Rośliny pobierają potas przez cały okres wegetacji, jednak najwięcej we wczesnych
fazach rozwojowych. Brak potasu
w tym czasie obniża plonowanie.
Potwierdza to zasadę, że nawozy
potasowe należy stosować przedsiewnie. Dobre zaopatrzenie roślin
w potas zwiększa przyswajanie azotu. Jednocześnie, dobre zaopatrzenie
roślin w azot zwiększa efektywność
nawożenia potasem.
Pobieranie bez przeszkód
Zadaniem nawożenia fosforem
i potasem jest doprowadzenie
do takiej zawartości dostępnych form
tych składników w glebie, aby rośliny uprawne mogły przez cały okres
wegetacji bez przeszkód pobierać je
zgodnie ze swoimi potrzebami.
Optymalnym terminem nawożenia roślin uprawnych fosforem
i potasem jest czas przypadający
od zbioru rośliny przedplonowej
do wykonania orki przedzimowej.
Termin ten należy jednak przesunąć
na wiosnę, gdy istnieje niebezpieczeństwo uwstecznienia lub wymycia tych składników pokarmowych
w głąb profilu glebowego, poza
system ukorzeniania się roślin.
Michał Senyk
DODR we Wrocławiu