Notatki klasa V

Początki Polski
1. Początek naszemu krajowi dali Słowianie, którzy przybyli około V wieku na teren dzisiejszej
Polski.
2. Składali się oni z wielu plemion, a na naszym obszarze najsilniejsze z nich to Polanie.
3. Polska powstała w X wieku, gdy Polanie podbili okoliczne plemiona i utworzyli duże państwo.
4. Od Polan pochodzi nazwa Polska.
Mieszko I i chrzest Polski
1. W 966 r. Polska stała się krajem chrześcijańskim.
2. Władca Polski Mieszko I przyjął wtedy chrzest od Czechów, jego żoną została czeska
księżniczka Dobrawa..
3. Państwo polskie obejmowało: Wielkopolskę, Małopolskę, Mazowsze, Pomorze i Śląsk.
4. Nasze ziemie leżały na pograniczu polsko-ruskim i nazywane były Grodami Czerwieńskimi.
Znajdowały się w Rusi Kijowskiej.
Zjazd gnieźnieński
1. Kolejnym władcą Polski był syn Mieszka I - Bolesław Chrobry.
2. W 997 r. zorganizował on wyprawę misyjną biskupa Wojciecha do Prus, gdzie go zabito.
3. Ciało Wojciecha wykupiono, po czym pochowano w Gnieźnie. Wkrótce został uznany za
świętego.
4. W 1000 r. odbył się zjazd gnieźnieński, podczas którego spotkali się Bolesław Chrobry i cesarz
niemiecki Otton III. Zawarli przyjaźń.
5. W wyniku wojen Bolesław przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie oraz Milsko i Łużyce.
6. W 1025 r. uzyskał zgodę papieża i został pierwszym królem Polski.
W klasztorze
1. Klasztor to budynek, w którym mieszkają zakonnicy.
2. Zakon to wspólnota zakonników na czele z opatem.
3. W budownictwie dominowały dwa style:
a. romański (grube mury, małe okna),
b. gotycki (wysokie wieże, duże okna z witrażami, rozeta).
4. Skryptorium to miejsce gdzie mnisi przepisywali księgi.
Epoka rycerzy
1. Średniowiecznych wojowników nazywamy rycerzami.
2. Aby zostać rycerzem, najpierw trzeba było być paziem, który uczył się jazdy konnej i
posługiwania Bronia oraz kultury zachowania.
3. Około 14 roku życia paź zostawał giermkiem i towarzyszył rycerzowi podczas wszystkich
wypraw i pomagał mu we wszystkim.
4. Za dzielność i posłuszeństwo w wieku 18-20 lat zostawał pasowany na rycerza.
Średniowieczne miasto
1. Rzemieślnik to osoba wytwarzająca i naprawiająca różne przedmioty.
2. Lokacja to utworzenie nowego miasta, w którym władzę obejmował wójt.
3. Główny plac miasta to rynek, a siedziba władz to ratusz.
1.
2.
3.
4.
5.
Średniowieczna wieś
Chłopi byli najliczniejsza grupa ludności, zajmowali się uprawą roli i hodowla zwierząt.
Pola pod uprawę pozyskiwano wypalając lasy.
Aby zwiększyć plony wprowadzono najpierw dwupolówkę, a później trójpolówkę.
Zboże ozime sieje się jesienią, a zboże jare wczesna wiosną.
Ugór to nieuprawiana część pola używana, jako pastwisko.
Krzyżacy nad Bałtykiem
1. Od XII wieku polska przezywała rozbicie dzielnicowe, wtedy zaczęli nam zagrażać Prusowie.
2. Aby chronić się przed nimi, Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski Zakon Krzyżaków, aby
walczył z pogańskimi Prusami.
3. Krzyżacy pokonali Prusów, ale w tym miejscu utworzyli swoje państwo, zabierając Polsce
część ziem.
4. Stali się oni naszym największym wrogiem.
5. Rozbicie dzielnicowe zakończyło się w 1320 r. gdy królem Polski został Władysław Łokietek.
Polska Kazimierza Wielkiego
1. Kazimierz Wielki był jednym z najwybitniejszych polskich władców.
2. Za jego panowania wybudowano wiele murowanych zamków i murów obronnych, zniósł
opłaty celne na granicach dzielnic oraz ustalił zasady wydobycia soli.
3. W 1364 r. założył Akademię Krakowską - pierwszy polski uniwersytet, na którym studiowano
prawo i medycynę po łacinie.
Jadwiga i Jagiełło
1. Po śmierci ostatniego z dynastii Piastów - Kazimierza Wielkiego, królem Polski został Ludwik
Węgierski z dynastii Andegawenów, a po nim jego córka Jadwiga.
2. Ponieważ Krzyżacy byli groźni dla Polski Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1385 r. w
Krewie oba kraje zawarły Unię czyli przymierze.
a. oba kraje miały wspólnego władcę, bo Jadwiga poślubiła księcia Jagiełłę i został on
również królem Polski,
b. Jagiełło i cała Litwa przyjęły od Polski chrzest,
c. początek rządów Jagiellonów.
3. 15 lipca 1410 r. wojska polsko-litewskie pokonały wielkiej bitwie pod Grunwaldem
Krzyżaków, jednak dopiero po wojnie trzynastoletniej z lat 1454-1466 oddali Polsce Pomorze
Gdańskie.
Wielkie odkrycia geograficzne
1. Europejscy kupcy przywozili z Chin porcelanę i jedwab oraz z Indii herbatę, goździki, imbir i
pierz.
2. Podróż lądowa była trudna, gdyż nie było dróg, a dodatkowo utrudniali ją Turcy, dlatego
zaczęto szukać drogi morskiej do Indii.
3. W 1492 r. Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę, a w1498 r. Vasco da Gama dopłynął do Indii.
4. Od tej pory rozpoczął się podbój Ameryki przez Europejczyków, zniszczono cywilizację
Indian i wprowadzono tam niewolnictwo.
5. W latach 1519-1522 pierwszy raz ludzie opłynęli kulę ziemska. Dowodził nimi Ferdynand
Magellan, ale zginał podczas wyprawy na Filipinach.
Podróżnik
Henryk Żeglarz
Bartłomiej Diaz
Krzysztof Kolumb
Vasco da Gama
Amerigo Vespucci
Rok
1471
1488
1492
1498
1499
Ferdynand
Magellan
1519 1522
Czego dokonał
Przekroczenie równika przez Portugalczyków
Przylądek Dobrej Nadziei
Odkrył Amerykę
Odkrył drogę morską do Indii
Stwierdził, że odkryty przez Kolumba ląd to nowy
kontynent
Pierwsza podróż morska dookoła świata
Skutki odkryć geograficznych
1. Najlepiej rozwinięte plemiona indiańskie to Majowie, Aztekowie i Inkowie. Ich państwa
zostały zniszczone przez konkwistadorów. Tych, co przeżyli zmuszano do przyjęcia
chrześcijaństwa.
2. W Ameryce Europejczycy tworzyli kolonie, czyli zamorskie terytoria, na których powstawały
plantacje i kopalnie. Zmuszano tam do pracy Indian oraz przywożonych z Afryki
niewolników. Wielu Indian umierało na ospę przywieziona przez Europejczyków.
3. Dzięki odkryciom przywieziono do Europy złoto, srebro oraz rośliny: kukurydzę, ziemniaki,
paprykę, pomidory, tytoń. Nastąpił rozwój handlu i nauki.
Odrodzenie nauki
1. Koniec epoki średniowiecza i początek nowożytności.
a. Wynalezienie druku ok. 1450 r.
b. Upadek Konstantynopola 1453 r.
c. odkrycie Ameryki 1492.
2. W sztuce już w XIV wieku rozpoczął się nowy trend zwany renesansem lub odrodzeniem.
Zrywał on ze sztuką średniowieczną, a nawiązywał do starożytności (antyku).
3. Humanizm – pogląd stawiający człowieka w centrum zainteresowań. Zwolenników tego
poglądu nazywamy humanistami. Ich główne hasło: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie
jest mi obce”.
4. Sztuka renesansowa:
a. Pałace, kamienice, ratusze, kopuły, balkony, arkady,
b. Łuki były półkoliste, a nie ostre jak w gotyku,
c. Wnętrza ozdabiano malowidłami (freskami), rzeźbami,
5. Włochy centrum renesansu.
a. Michał Anioł (freski w kaplicy Sykstyńskiej), rzeźby: Mojżesz i Dawid, kopuła
bazyliki św. Piotra),
b. Leonardo da Vinci (obrazy Mona Lisa, Dama z łasiczką, Ostatnia wieczerza),
zaprojektował łódź podwodną i maszynę latającą)
Ostatni Jagiellonowie
1. Dwaj ostatni królowie Polski z dynastii Jagiellonów to Zygmunt Stary i jego syn Zygmunt
August.
2. Żoną Zygmunta Starego była włoska księżniczka Bona Sforza, dzięki niej do Polski
sprowadzono rośliny takie jak: kalafior, fasola szparagowa, brokuły, kapusta, marchew, sałata
czy szpinak. Również dzięki niej w Polsce pojawiły się makarony włoskie i przyprawy
korzenne, które królowa uwielbiała.
Na sejmiku i sejmie
1. W XVI wieku doszło do przekształcenia rycerstwa w szlachtę. Dotychczasowi rycerze bardzo
często opuszczali zamki i udawali się do otrzymanych od króla posiadłości. Tam zarządzali
swoimi terenami, budowali własne dwory i pałace. Na wezwanie władcy, mieli stawić się na
wojnę tworząc tzw. pospolite ruszenie.
2. Szlachta dzieliła się na:
a. magnatów, którzy często posiadali kilkaset miast i wsi. Sprawowali najważniejsze
stanowiska w państwie.
b. Średnia szlachta miała jedną lub kilka wsi.
c. szlachta zagrodowa posiadała niewielkie gospodarstwa.
d. gołota - nie posiadała majątku.
3. Szlachta posiadała specjalne prawa nadawane przez królów zwane przywilejami.
4. Chłop musiał odrabiać tzw. pańszczyznę, czyli obowiązkową pracę na polu szlachcica.
Wisłą do Gdańska
1. Gospodarstwa tworzone przez szlachtę nazywamy folwarkami.
2. Kmiecie to inaczej chłopi. Mieli oni małe gospodarstwa a dodatkowo obowiązkowo odrabiali
pańszczyznę.
3. Największym polskim miastem, w XVII wieku był Gdańsk liczący 76 tysięcy mieszkańców.
Jego potęga wynikała z portu morskiego, do którego przypływały statki z całej Europy oraz te
płynące Wisłą.
4. Zboże było dostarczane specjalnymi statkami - szkutami Wisłą do Gdańska przez flisaków.
Tam przeładowywano je na morskie statki i sprzedawano do całej Europy.
Państwo wielu narodów
1. Aby utworzyć silniejsze państwo i wspólnie przeciwstawiać się sąsiadom, postanowiono w
1569 r. na sejmie w Lublinie utworzyć wspólne państwo polsko-litewskie. Przybrało ono
nazwę Rzeczpospolita Obojga Narodów, a połączenie nazwano unią lubelską.
2. Państwo było wielonarodowe i liczyło 8 mln. mieszkańców. Oprócz Polaków i Litwinów,
mieszkali w nim Żydzi, Rusini, Rosjanie, Kozacy, Tatarzy i Niemcy.
3. W 1573 r. uchwalono tzw. konfederacje warszawską, która wprowadzała tolerancję religijna w
Polsce.
Wolna elekcja
1. W 1572 r. zmarł ostatni król z dynastii Jagiellonów - Zygmunt August, nie pozostawiając
męskiego potomka.
2. Szlachta miała wtedy tak mocna pozycję, że postanowiła od tej pory samodzielnie wybierać
króla. Nazwano to wolną elekcją. Do Polski przyjeżdżali różni kandydaci, a następnie zebrana
cała szlachta głosowała, kogo wybierze na króla. Tron przestał być dziedziczny, gdyż po
śmierci króla wybierano kolejnego w wyniku wolnej elekcji.
3. Pierwszym króle elekcyjnym został francuz Henryk Walezy, a po jego ucieczce z Polski
wybrano Stefana Batorego z Siedmiogrodu.
4. Przebieg wolnej elekcji:
a. po śmierci króla ogłaszano bezkrólewie, a władze sprawował interrex (między król), czyli
prymas Polski.
b. zwołanie sejmu konwokacyjnego, który ustalał czas i miejsce elekcji,
c. sejm elekcyjny, czyli zjazd szlachty z całego państwa wysłuchiwanie kandydatów oraz
wybór nowego władcy,
d. sejm koronacyjny najczęściej w Krakowie prymas koronował na króla wybranego władcę.
XVII wiek - stulecie wojen
1. W XVII wieku Polacy toczyli liczne wojny ze Szwecją, Rosją, Turcją, Kozakami i Tatarami.
2. W latach 1655-1660 trwał "potop szwedzki", czyli najazd Szwedów (od strony morza) na
Polskę. Część szlachty niezadowolona z rządów króla Polski Jana Kazimierza, przeszła na
stronę Szwedów. Momentem przełomowym wojny była obrona Częstochowy przez Polaków,
dzięki temu naród się zmobilizował i pokonaliśmy najeźdźców. Ważnym dowódcą Polaków
był Stefan Czarniecki.
3. W 1673 r. wojska polskie pod Chocimiem rozbiły przeważające oddziały tureckie, a w 1683 r.
uratowały stolicę Austrii - Wiedeń przed Turkami (tzw. odsiecz wiedeńska). W tych bitwach
dowodził Jan Sobieski, wybrany w 1674 r. na króla.
4. W wyniku wojen z Rosją udało nam się nawet opanować Moskwę, ale ostatecznie utraciliśmy
na rzecz Rosji część ziem.
5. Spod polskiego panowania wyszła także wschodnia Ukraina, w wyniku powstania kozaków
pod wodza Bohdana Chmielnickiego. Udało się nam go stłumić, ale Kozacy uznali władzę
Rosji i przeszli na jej stronę.
6. W tym czasie najlepszą polską formacją zbrojną była jazda zwana husarią.
Czasy reform
1. W 1764 r. szlachta wybrała na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Elekcja odbyła się
pod naciskiem Rosji.
2. W 1765 r. król założył Szkołę Rycerską, która miała kształcić urzędników i oficerów.
3. Niestety słabość Polski wykorzystali nasi sąsiedzi, którzy w 1772 r. dokonali I rozbioru Polski.
Rosja, Austria i Prusy zabrały po kawałku naszych ziem, a Polacy nawet nie podjęli prób
obrony.
4. W 1773 r. zreformowano polską oświatę, przez powołanie Komisji Edukacji Narodowej.
Wprowadzono nowe podręczniki, a w szkołach zaczęli uczyć świeccy nauczyciele zamiast
duchownych.
5. Do szkół dodano nowe przedmioty jak historia, biologia, elementy wf. Uczono także języków
obcych.
Konstytucja 3 maja
1. W latach 1788-1792 obradował sejm czteroletni zwany Sejmem Wielkim. Przewagę mieli na
nim zwolennicy reform, którzy dążyli do zmian w Polsce.
2. Przegłosowano zwiększenie polskiej armii, wzmocnienie praw mieszczan i wzięcie pod opiekę
państwa chłopów.
3. Konstytucja to najważniejszy dokument w państwie określający system rządów oraz prawa i
obowiązki obywateli.
4. 3 maja 1791 r. sejm uchwalił konstytucję. Była ona pierwsza w Europie, a druga na świecie po
amerykańskiej.
5. Konstytucja wprowadzała w Polsce na nowo dziedziczność tronu, likwidowała liberum veto
oraz ustanawiała odpowiednika dzisiejszego rządu, czyli straż Praw z królem na czele.
6. Autorami konstytucji byli min. król Stanisław August Poniatowski i Hugo Kołłątaj.
7. Niestety część zdrajców nie pogodziła się ze zmianami w kraju i w 1792 r. zawiązała
konfederację targowicką, domagającą się unieważnienia konstytucji. Ponadto poprosili oni o
pomoc Rosję.
8. Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska. Walczyliśmy dzielnie, wygrywając bitwy pod
Dubienką i Zieleńcami. Naszym dowódca był Józef Poniatowski, a talentem dowódczym
wyróżniał się także Tadeusz Kościuszko.
9. Niestety król Stanisław August Poniatowski niespodziewanie przeszedł na stronę Targowicy i
rozkazał przerwać walkę. Został przez to uznany za zdrajcę, a wkrótce Rosja i Prusy w 1793 r.
dokonały II rozbioru, zabierając nam kolejne ziemie.
Powstanie kościuszkowskie
1. Ostatnią próbą ratowania Polski był wybuch powstania w 1794 r. Na jego czele stanął Tadeusz
Kościuszko. Wezwał on do walki chłopów, którym za udział w wojnie obiecał ziemie od
państwa.
2. Chłopi uzbrojeni w kosy, zwani potocznie kosynierami przyczynili się do zwycięstwa w bitwie
pod Racławicami.
3. Niestety mimo wielkiego entuzjazmu, Rosjanie z Prusakami stłumili powstanie.
4. W 1795 r. Rosja, Austria i Prusy dokonały III rozbioru. Polska przestała istnieć.
Barok i oświecenie
1. Barok to styl w kulturze od końca XVI do połowy XVIII wieku.
2. Dominowało bogactwo i mieszanie stylów, szczególnie świątynie często były budowane z
dużym przepychem. Modne było pielgrzymowanie do miejsc świętych, dekorowanie ubrań
oraz noszenie peruk.
3. Oświecenie to okres nawiązujący do renesansu, w którym panowała wiara w potęgę ludzkiego
umysłu. Trwał od końca XVII w. do początku XIX.
4. Odkryto wówczas min. maszynę parową, termometr, balon.
5. W sztuce nawiązywano do wzorów starożytnych stąd nazwa nowego stylu - klasycyzm. Miał
on urzekać ładem, a nie bogactwem jak barok.