Donatorce - w hołdzie - Zamek Królewski na Wawelu

WYSTAWY CZASOWE
"Znalezione w gałce..."
Dokumenty znalezione 27 września r. 1999 w wieży Sobieskiego na zamku wawelskim.
Prezentowana od 9 XI do 19 XI 1999 r.
W związku z pracami konserwatorskimi trwającymi przy północnozachodniej wieży zamku na Wawelu, zwanej wieżą Sobieskiego 27
września bieżącego r. zdemontowano wieńczącą hełm gałkę. W jej
wnętrzu znaleziono zamkniętą, ołowianą tubę zawierającą dokumenty.
Zwinięte w rulon, zabezpieczony papierowymi "pieczęciami": niebieską,
Kierownictwa Restauracyi Królewskiego Zamku na Wawelu oraz
czerwoną Zarządu Królewskiego Zamku Wawelu - dokumenty
znajdowały się w gałce od r. 1914. Do dokumentów dołączono
kartonowe pudełko w którym, zgodnie z napisem na jego wieczku
znajdowały się monety Austryjackie będące w obiegu w r. 1914.
Wzmianki źródłowe mówiące o budowie wieży przy północnozachodnim narożniku północnego skrzydła zamku wawelskiego, w
pobliżu skarbca katedry, zachowały się w dokumencie z r. 1620. Jednak
współczesne ryciny ukazują zamek jeszcze bez wieży w tym miejscu. Na
pewno ukończona musiała być przed rokiem 1665, skoro w dokumentach
przeprowadzonej wówczas rewizji określono ją jako wieżę nową przy kościele, wymieniono pokoje na
pierwszym i drugim piętrze oraz opisano wysoki i baniasto zakończony hełm.
Zapewne w okresie panowania Jana III Sobieskiego wieżę zwieńczono nowym hełmem.
O nowszych pracach restauracyjnych przy omawianej wieży dowiadujemy się z dokumentów odkrytych
w gałce.
Najstarszy z nich, datowany jest w r. 1827, spisany w języku polskim na dużym arkuszu, pismem
ozdobnym, otoczonym dekoracyjnymi filigranami. W centrum arkusza umieszczono herb miasta
Krakowa w medalionie. Z dokumentu dowiadujemy się, iż: W r. tysiącznym osiemsetnym dwudziestym
siódmym, w czasie Rzeczypospolitej Krakowskiej, pod Rządem Senatu exystującej, którego Prezesem
Jaśnie Wielmożny Stanisław Hrabia Wodzicki senatorami zaś [...] Kosztem Skarbu Publicznego z Woli
Reprezentacyi narodowej te dwie kopuły celem utrzymania drogiej pamiątki siedziby Królów Polskich,
pod nadzorem Komitetu Budowniczo-Ekonomicznego z gorliwych o dobro Publiczne Obywateli
honorowo pracujących składających się [...] wyrestaurowane w pokryciu onych blachą zostały [...]
W czasie Reperacyi tych kopuł Brama do Zamku ciężarem czasu gnieciona ku upadkowi zbliżająca się
wyrestaurowaną została pod nadzorem tegoż komitetu [...].
Dalej następuje opis sytuacji politycznej w jakiej znalazło się miasto po Kongresie Wiedeńskim oraz
wydarzeń którymi zapewne ekscytowali się mieszkańcy:
... Są tu czasy teraz spokojne i nienajgorsze pod rządem Senatu wedle Konstytucyi przez Najjaśniejszych
Protektorów nadaney. Pieniędzy jest niewiele, lecz stosunkowo więcey niż w ościennych krajach, dla tego
niewiele różnych monet tu się umieszcza. Włożone kule ołowiane są wydobyte w czasie tey reperacyi
z reperujących się kopuł dowodzą one wojennych czasów, są zapewne strzelane przez Moskali
attakujących w czasie Konfederacyi Barskiej wedle r. 1770 Miasto Kraków, oby nigdy takowych
i żadnych nieprzyjaciół to Miasto nie miało, którzyby działając rozmaite szkody i uciemiężenia dziurawili
WYSTAWY CZASOWE
swymi chybnymi wystrzałami zreperowane teraz kopuły. W tych tu spokojnych Rzeczy Pospolitey
czasiech, po zniesionych wedle Miasta murach, spacery na zaplantowanych fossach urządzono; Most
łączący Kraków z Kazimierzem na filarach ciosowych postawiono; Pomnik Tadeuszowi Kościużce
Naywyższemu siły zbroiney Narodowey Naczelnikowi iako Bohaterowi Polskiemu w okresie wolności
i swobód Narodowych niezłomnemu przy Krakowie na górze Bronisławy wystawiono; Naczelnik Kapituły
tuteyszej Katedry Biskup Paweł Woronicz Nominowanym został Arcy-Biskupem Królestwa Polskiego.
Dalej następuje opis sytuacji politycznej w jakiej znalazło się miasto po Kongresie Wiedeńskim oraz
wydarzeń którymi zapewne ekscytowali się mieszkańcy:
Przy okazji tej restauracji dołączono, poza wspomnianymi w tekście dokumentu monetami - broszurowe
wydanie Konstytucji Wolnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu oraz, zapewne by dowieść, że "czasy są
nienajgorsze" - afisz wielkiej tragedyi Ignacego Humnickiego, pt.: "Żółkiewski pod Cecorą" wystawianej
przez Teatr Narodowy "za pozwoleniem zwierzchności", 22 kwietnia 1828 r.
Kolejne otwarcie puszki (znalezionej podczas prowadzenia prac konserwacyjnych) miało miejsce
7 sierpnia r. 1865, o czym informuje dokument spisany w biurze c.k. Dyrekcji Inżynierii i Fortyfikacji,
gdzie na zaproszenie c.k. władz wojskowych przybyli członkowie Towarzystwa Naukowego
Krakowskiego. Poświadczyli oni swymi podpisami i pieczęcią Towarzystwa, że w puszce znajdował się
walec szklany z obu stron szczelnie zamknięty, który zawierał pismo dowodzące, iż w r. 1828 baszta była
restaurowana. Obok tego dołączono Konstytucyą Wolnego Miasta Krakowa a w denku kulę ołowianą.
Monet, o których pismo wspomina, w puszce nie było. Wszystkie te rzeczy zostają na powrót włożone w
tęż samą puszkę, z dodaniem niniejszego pisma i tego, które c.k. Dyrekcya Inżynieryi jako kierująca
wszystkiemi restauracyami Zamku także dołącza. Pismo dołączone przez wymienioną c.k. Dyrekcję
Inżynierii, datowane 22 sierpnia r. 1865 i spisane w języku niemieckim, wspomina, iż w trakcie prac
konserwatorskich przy wieży wymieniono pokrycie gontowe na nowe - blaszane oraz wymienia kolejno
przedmioty przechowane w gałce, a to: afisz teatralny, kulę ołowianą, dokument odnowienia wieży
z r. 1827 i drukowany egzemplarz Konstytucji Wolnego Miasta Krakowa z r. 1818.
Ostatni dokument dołączono do puszki 17 sierpnia r. 1914, przy okazji restauracji zamku prowadzonej po
opuszczeniu budynków wawelskich przez garnizon austriacki w dniu 12 sierpnia 1905. Czytamy w nim
między innymi, iż zarówno pokrycie jak i drewniane wiązanie hełmu wieży zwanej Sobieskiego
z powodu złego stanu musiały być zastąpione nowymi, równocześnie Kierownictwo restauracji stwierdza,
dla pamięci potomnych, którzy kiedyś tę puszkę otworzą, że dach otrzymał ściśle ten sam kształt jaki miał
dach poprzedni, tylko materiał pokrycia został zmieniony z blachy cynkowej na miedzianą. Dalej
znajduje się spis wykonujących prace konserwatorskie oraz skład Kierownictwa restauracji.
W dokumencie wymieniono również zawartość puszki jaką zastano po jej otwarciu 23 września 1912 r.,
a był to dokument datowany w r. 1827, dwa dokumenty z r. 1865 ( wszystkie wymienione powyżej).
Zaznaczono tu, że brakowało wymienionej w spisie z r. 1865 kuli ołowianej. Wtedy też sprawiono nową
puszkę do której, poza starymi dokumentami dołożono, według spisu: "dokument niniejszy z r. 1914",
osiem numerów "Czasu", jeden numer "Nowej Reformy" oraz monety - 1 halerz, 2 halerze w brązie, 10
halerzy i 20 halerzy w niklu, 1 koronę, 2 korony i 5 koron w srebrze. Dokument kończy następujący
akapit: Puszkę tę zamykamy i w gałkę wieży wkładamy w chwili pełnej grozy i razem rozbudzonych
nadziei, kiedy właśnie rozpoczęła się wojna między największemi mocarstwami Europy. Wojna zapewne
rozgrywać się będzie głównie na ziemiach polskich i pociągnie za sobą wiele ciężkich strat i rozlewu
krwi. Chwila to poważna i wypadkami brzemienna. Wszyscy pytają, co nam przyszłość przyniesie. Oby
łaska Opatrzności miała tę wieżę i cały obecnie odnawiany gmach Zamkowy w swej opiece, oby je wraz z
miastem i krajem ochraniała od klęsk i nieszczęść, oby tym czcigodnym murom Wawelskim dozwoliła
doczekać się szczęśliwych i świetnych dla narodu czasów.
WYSTAWY CZASOWE
W puszce ołowianej 27 września br. znajdowały się:
o egzemplarz Konstytucji Wolnego Miasta Krakowa
o pismo z r. 1827
o afisz teatralny z r. 1828
o protokół otwarcia puszki z dnia 7 sierpnia 1865
o dokument z dnia 22 sierpnia r. 1865 (w języku niemieckim)
o dokument z 17 sierpnia r. 1914
o czasopisma "Nowa Reforma" i "Czas" z r. 1914, z informacjami o rozpoczynającej
się wojnie
o pudełko z monetami z lat 1908-1914
Wszystkie przedmioty po konserwacji złożone będą ponownie w gałce wieży, dołączone zostaną
czasopisma z informacjami o wizycie Jana Pawła II i wstąpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Paktu
Północnoatlantyckiego, znajdujące się obecnie w obiegu monety oraz dokument dotyczący
przeprowadzonych prac konserwatorskich.
Dorota Gabryś